De Poort van Nederland download hier - Dijk van een Delta

De Poort van Nederland
regionaal beeldverhaal
Colofon:
Stichting Dijk van een Delta
Panovenweg 18
6905 DW Zevenaar
T 03 16 53 35 20
F 03 16 34 14 22
info@dijkvaneendelta.nl
www.dijkvaneendelta.nl
Deze uitgave is mogelijk gemaakt door ondersteuning van de
provincies Gelderland, Noord-Brabant, Zuid-Holland en Zeeland,
evenals het Rabobank Projectenfonds.
Tekst:
Rien van den Heuvel,
MAW, bureau voor teksten
Ontwerp, lay out en fotografie:
Ferdy Steger,
het communicatieplein
Inspiratie voor ondernemen
Dit regionaal beeldverhaal is geschreven ter inspiratie van recreatieondernemers,
lokale-, regionale- en provinciale overheden, evenals
organisaties ter bevordering van de waterbeheersing, de natuurontwikkeling,
het cultuurbehoud en de economie in het gebied.
Geïnspireerd door het tot de verbeelding sprekende icoon: de dijken,
kunnen in verbinding en in samenwerking nieuwe gebiedsontwikkeling
en nieuwe product- markt- combinaties tot stand komen. De in
dit regionaal beeldverhaal genoemde voorbeelden kunnen daartoe
inspireren.
Alleen in een goede samenwerking kunnen partijen de mogelijkheden
benutten die dit gebied in zich draagt. Duurzame gebiedsontwikkeling
is alleen mogelijk als er in het gebied een vermogen is om
zich blijvend te kunnen ontwikkelen. Dat vermogen wordt gevormd
door mensen die samen werk maken van de leefbaarheid en belevingswaarde
van het gebied en die samen de intentie hebben om de
ambitie waar te maken vanuit welbegrepen (eigen)belang. Door dit
mentale eigenaarschap kan meerwaarde worden geschapen, zowel
economisch, landschappelijk, als sociaal-cultureel en wel op basis van
het bestaande dat van waarde is.
In het gebied zijn al de nodige initiatieven gaande. Zo is onder meer
in ontwikkeling een kansenkaart voor het Gelderse Poortgebied in
opdracht van de provincie Gelderland en de gemeente Rijnwaarden.
Verwezen wordt naar de diverse websites hierover.
In dit regionaal beeldverhaal omschrijven we wat in onze optiek valt
binnen het gebied van De Poort van Nederland. Daarna geven we aan
welk icoon heel dit gebied verbindt en kan inspireren.
Op basis van dit icoon wijzen we, gebruik makend van de eigenheden
van dit gebied, op mogelijke gebiedsontwikkelingen en productmarktcombinaties
.
Als Stichting Dijk van een Delta kunnen wij partijen daarbij in adviserende
zin ondersteunen.
Ook kunnen wij de ontwikkelingen binnen heel het gebied van de
Nederlandse en Zeeuwse Delta met elkaar verbinden en als zodanig
nationaal en internationaal op de kaart zetten.
De volgende recreatieondernemers,
overheden en belangenorganisaties
hebben in een paar sessies met elkaar
actief bouwstenen aangedragen voor
dit regionale beeldverhaal:
Buitengoed de Panoven,
Zandwinning Wezendonk,
Royal Haskoning,
gemeente Rijnwaarden,
gemeente Zevenaar,
provincie Gelderland,
stadsregio KAN,
Recreatieschap Achterhoek en Liemers,
SBB,
RGV,
Leefklimaat Zevenaar,
Bureau Ferdinand van Hemmen.

9
1 Arnhem
2 Westervoort
3 Duiven
4 Zevenaar
5 Didam
6 Lobith
1
12
2
11
7 Emmerich
8 Millingen aan de Rijn
9 Nijmegen
10 Pannerden
11 Pannerdens Kanaal
12 waal
3
10
8
4
16
13
13 Bijlands kanaal
14 Rijn
15 Spijk
16 Buitengoed de Panoven
6
5
15
14
7
Hier klopt de Rijn enthousiast op De Poort van Nederland.
Hier kun je wandelen, rijden, varen langs de hoofdwaterkraan van
Nederland, waar de Rijn zich splitst in de Waal en het Pannerdensch
Kanaal. En een stukje verder verdeelt het water van het Pannerdensch
Kanaal zich hier in de Neder-Rijn en de IJssel. Hier vinden we het
begin van onze unieke Nederlandse delta. Dit is het land van brede
rivieren, kronkelende dijken, schilderachtige stadjes en dorpen,
groene uiterwaarden, oude rivierlopen, kleiputten en wielen.
Dit is het land van overweldigende ruimte in het bekken van de rivieren
met prachtige vergezichten over water en waarden onder majestueuze,
wereldberoemde Hollandse luchten.
Wie de echte Nederlandse delta wil beleven, moet de bruisende Poort
van Nederland ontdekken.
Dit gebied met zijn zand en grind, meegebracht door de rivieren in de
ijstijd, en de rivierklei uit latere tijden, biedt volop verrassende mogelijkheden,
waarin je het unieke verhaal van Nederland kunt beleven.
Overleven met water daar gaat dit verhaal over. En dat verhaal vormt
één groot geheel met het Rivierenland, de Biesbosch, de Zuid-
Hollandse Delta en de Zeeuwse eilanden.

Het gebied van dit regionale
beeldverhaal
Wie vanuit het oosten, zoals
destijds de Batavieren, de Rijn
afzakt, komt hier de Lage Landen
van Nederland binnen. Hier
begint ons fascinerende, tot de
verbeelding sprekende verhaal
over leven met water.
Stroomopwaarts komend vanaf
Holland beleef je hier het begin
van onze Nederlandse delta met
zijn riviersplitsingen, gelegen
tussen de stuwwallen.
Dit is het decor, waarin het verhaal
van onze unieke Rijndelta in
samenhang met de andere regionale
beeldverhalen in de Dijk van
een Delta door toeristen zowel
regionaal, nationaal als internationaal
beleefd kan worden.
In de gemeente Rijnwaarden
komt de Rijn bij het dorpje Spijk
ons land binnen. Dit is “het Land
van Waoter en Wiend”, zoals ze
hier zeggen.
Aan de overkant ligt op Duits
gebied de Duffelt, die bij het Ne-
derlandse Millingen over gaat in
de Ooypolder en de stuwwal van
het Rijk van Nijmegen.
Maar wie bij Pannerden met de
pont oversteekt naar Doornenburg
staat opeens in de Over-
Betuwe.
De gemeente Zevenaar, het
hart van de Liemers, ligt aan de
boorden van zowel de Oude Rijn
als van de IJssel. Tot de Liemers
horen ook de aan het Pannerdensch
Kanaal liggende gemeenten
Duiven en Westervoort. In
de gemeente Westervoort vinden
we de IJssel Kop met de splitsing
in Neder-Rijn en IJssel.
Heel dit gebied in het oer-
Hollandse bekken van Rijn en
IJssel wordt omzoomd door
de bosrijke stuwwallen van het
Montferland, het Reichswald, het
Rijk van Nijmegen en de Zuidelijke
Veluwezoom.
De dijken zijn ons icoon bij
uitstek
Om de schatten die dit gebied
herbergt te kunnen ontdekken en
er gebruik van te kunnen maken,
vormen de dijken een unieke
mogelijkheid.
De overal aanwezige dijken zijn
bij uitstek de iconen van dit
gebied van De Poort van Nederland.
Vanaf de dijken ervaar je
alom dit oer-Hollandse landschap.
Dijken getuigen van de eeuwigdurende,
onverzettelijke strijd
tegen het water.
Dijken zijn dragers van krachtige,
boeiende verhalen. Ze verbinden
het verleden, het heden en de
toekomst van dit gebied, maar
ook verbinden ze de plekken van
toeristische ontwikkeling.
Slingerend door het landschap
tooien de dijken zich als een
hommage aan dit machtige
land en zijn bezoekers met een
kleurenpracht van bijzondere
bloemen en planten.
Dijken zijn de tribunes van waar
af wij dit machtige landschap
kunnen ervaren met zijn groene
uiterwaarden, brede rivieren,
vogels en vee, schilderachtige
dorpen en stadjes.
Dankzij de dijken kunnen we
hier de canon van Nederland
laten proeven tot in alle poriën.
Dijken en water horen onverbrekelijk
bij elkaar. Overleven met
water kunnen we immers alleen
dankzij de dijken.
Geen meer inspirerend en meer
verbindend icoon voor het regionaal
beeldverhaal over De Poort
van Nederland dan onze dijken,
waarmee het unieke verhaal van
onze Nederlandse delta ontdekt
en beleefd kan worden
Het gebied nodigt uit om op ontdekking te gaan
In de gemeente Rijnwaarden komt de Rijn bij het dorpje Spijk ons land binnen.
Dit is “het Land van Waoter en Wiend”, zoals ze hier zeggen. Aan de overkant
ligt op Duits gebied De Duffelt, die bij het Nederlandse Millingen over
gaat in De Ooypolder en de stuwwal van het Rijk van Nijmegen. Maar wie
bij Pannerden met de pont oversteekt naar Doornenburg staat opeens in de
Over- Betuwe.
De gemeente Zevenaar, het hart van de Liemers,ligt aan de boorden van
zowel de Oude Rijn als van de IJssel. Tot de Liemers horen ook de aan het
Pannerdensch Kanaal liggende gemeenten Duiven en Westervoort. In de
gemeente Westervoort vinden we de IJssel Kop met de splitsing in Neder
Rijn en IJssel.
Heel dit gebied in het oer-Hollandse bekken van Rijn en IJssel wordt omzoomd
door de bosrijke stuwwallen van het Montferland, het Reichswald, het
Rijk van Nijmegen en de Zuidelijke Veluwezoom.
Dit land kent zoveel variatie en mogelijkheden voor ontwikkeling en recreatie.
Het gebied nodigt uit om op ontdekking te gaan.
De dijken zijn ons icoon bij uitstek
Om de schatten die dit gebied herbergt te kunnen ontdekken en er gebruik
van te maken, vormen de dijken een unieke mogelijkheid.
De overal aanwezige dijken zijn bij uitstek de iconen van dit gebied van De
Poort van Nederland. Vanaf de dijken ervaar je alom dit oer-Hollandse landschap.
Dijken getuigen van de eeuwigdurende, onverzettelijke strijd tegen het
water. Dijken zijn dragers van krachtige, boeiende verhalen. Ze verbinden het
verleden, het heden en de toekomst van dit gebied, maar ook verbinden ze de
plekken van toeristische ontwikkeling.
Slingerend door het landschap tooien de dijken zich als een hommage aan
dit machtige land en zijn bezoekers met een kleurenpracht van bijzondere
bloemen en planten.
Dijken zijn de tribunes van waar af wij dit machtige landschap kunnen ervaren
met zijn groene uiterwaarden, brede rivieren, vogels en vee, schilderachtige
dorpen en stadjes.
Dankzij de dijken kunnen we hier de canon van Nederland laten proeven tot
in alle poriën.
Dijken en water horen onverbrekelijk bij elkaar. Overleven met water kunnen
we immers alleen dankzij de dijken.
Geen beter, meer fascinerend, meer inspirerend en meer verbindend icoon
voor het regionaal beeldverhaal over De Poort van Nederland dan onze
dijken, waarmee het unieke verhaal van onze Nederlandse delta ontdekt en
beleefd kan worden.

Kleibeleving
congressen
Dit land is door de rivieren in
duizenden jaren meegebracht.
Elke overstroming leverde naast
ellende ook nieuwe vruchtbare
klei op voor landbouw en stenenfabricage.
Met kleibeleving valt
in De Poort van Nederland veel
te ondernemen.
Wat treffen we hier zoal aan?
Vlakbij de eeuwenoude, kronkelende
Ooyse Dijk ligt binnendijks
Buitengoed de Panoven in het
buurtschap Ooy bij Zevenaar,
een gaaf bewaard erfgoed in
de vorm van een ronde zigzagoven
uit 1924 met al wat er toe
behoort. Tot 1983 zijn hier op
ambachtelijke manier stenen,
dakpannen en estriken gebakken.
Het hele proces van klei tot baksteen
is hier nog stap voor stap
te volgen. De Panoven vormt
een boeiend monument van de
Nederlandse baksteenindustrie.
Rondom de Panoven met zijn
authentieke gebouwen is binnen
de bijzondere setting van het
beleefbaar cultureel erfgoed een
recreatieonderneming
netwerkborrel
ontstaan met ruimte voor vergaderen,
ontmoeten, congressen,
trouwen, overnachtingen en een
restaurant.
Vlakbij de Panoven ligt de
Breuly, een waay ontstaan na
enkele dijkdoorbraken. Samen
met de aanwezige kleiputten
arrangementen
vormt het geheel een interessant
ensemble binnen het Buitengoed
de Panoven dat veel beleefbaar
kan maken van de ontwikkeling
van dit gebied en dat vooral versterkt
kan worden in samenhang
en in samenspel met recreatieondernemers
en overheden in het
omringende gebied van De Poort
van Nederland.
Via schitterende dijken komen
we in de Lobberdensche Waard
(gemeente Rijnwaarden) terecht.
Dit is een goed voorbeeld hoe
kleiwinning en natuurontwikkeling
elkaar kunnen versterken.
De klei die hier op deze waard en
op de aangrenzende Kijfwaard
wordt gewonnen, is de grondstof
voor de fabricage van bakstenen
en voor de aanleg van dijken. Het
grondwater dat de kleiputten
vult, schept een goede biotoop
voor de ontwikkeling van
moerasbos. Hier is ruige nieuwe
natuur ontstaan met volop
mogelijkheden voor struinen en
ontdekken.
Vanaf de dijk naar Spijk zie
je meerdere steenfabrieken.
Sommige daarvan hebben zich
omgeschakeld naar volautomatische
stenenproductie. Hier maken
weinig handen enorm veel
stenen. Andere steenfabrieken
zijn bedrijven geworden waar
blik en ander materiaal worden
gerecycled.
Voorbij Spijk staat op de dijk het
kraantje aan de oude loswal, dat
herinnert aan de geschiedenis
van de steenfabrieken.

De dijken volgend kom je ter
hoogte van het dorp ’t Loo bij
Duiven langs de in de uiterwaarden
gelegen Loowaard, een
oude havezate met vloedschuur
te midden van een fraai natuurgebied
met konikspaarden en
oerrunderen , dat volop in ontwikkeling
is. Ook dit buitendijks
natuurgebied met waterpartijen
is ontstaan door de kleiafgravingen
van de steenfabriek, die hier
tot een aantal jaren terug werd
geëxploiteerd.
In Westervoort nabij de splitsing
van Neder-Rijn en IJssel staat
een gesloten steenfabriek.
In Millingen aan de Rijn is het
robuuste natuurgebied de Millinger
Waard ontstaan door de
kleiafgravingen van de steenfabrieken
in dit gebied .
Overal ervaart men dat steenfabrieken
en kleiputten mede het
gezicht bepalen van De Poort
van Nederland. Zij zorgen voor
bedrijvigheid en nieuwe natuur
en voor geweldige recreatieve
landschappelijk
verantwoord
ondernemen
mogelijkheden. Klei als grondstof
voor baksteenfabricage
en recreatie is niet alleen in de
Liemers en op het Gelders Eiland
belangrijk, maar dat is evenzeer
het geval in de andere delen van
De Poort van Nederland: de
Over-Betuwe, de Ooypolder, de
Duffelt.
Door zijn historisch karakter en
het complete beeld dat geschetst
kan worden, kan de Panoven in
Zevenaar uitstekend dienen als
spin in het web als het gaat om
kleibeleving in De Poort van
Nederland .
Interessante afspraken kunnen
steenfabrieken en kleiputten
tot een boeiend en beleefbaar
geheel maken. Bezoek met doeactiviteiten
aan steenfabrieken
kunnen gecombineerd worden
met tochtjes door de met kleiwinning
gecreëerde interessante
natuurgebieden met bijzondere
streekeigen flora en fauna, als
Loowaard, Lobberdensche
Waard en Millinger Waard.
dynamiek
De doe- activiteiten op de
Panoven kunnen nog worden
uitgebreid. Zo kunnen naast het
maken van je eigen baksteen daar
ook cursussen en workshops
worden gegeven in het maken
van keramische beelden .
Ook verblijfsmogelijkheden
kunnen in het teken van de
kleibeleving worden aangeboden,
zoals overnachten in, maar ook
zelf construeren van met lemen
wanden opgetrokken huisjes.
Bij de baksteenfabricage horen
samenwerken
ook de daaraan gelieerde oude
ambachten, zoals dat van smid,
timmerman, leerbewerker en het
verbouwen van vergeten groenten.
Deze activiteiten kunnen de
aantrekkelijkheid van de Panoven
en de steenfabrieken in de
omgeving nog meer versterken.
Vergeten groenten en de aanwezige
historische boomgaard
op het terrein van de Panoven
dragen bij aan het landelijk gevoel
van rust, ruimte en back to
basic. Een speelbos en specifieke
waterbeleving op het Buitengoed
de Panoven kunnen het nodige
toevoegen aan de beleefbaarheid
voor de lokale bevolking, maar
ook in nationaal en internationaal
opzicht. Kleibeleving en
waterbeleving van het gebied,
gebruik makend van bijzondere
locaties als unique selling points,
zijn sterke punten binnen het
geheel van Dijk van een Delta.
Investeren in een volwaardige
horecavoorziening, inclusief
amfitheater en vlonderterrassen
kunnen hier stevig aan bijdragen.
Essentiële bijdragen aan dit
geheel zijn ook betere ontsluiting
van het gebied en een goede bewegwijzering
vanaf snelwegen en
provinciewegen en interessante
bereikbaarheid over water.
Voorop staat dat de geïnteresseerde
erfgoedtoerist het verhaal
ook daadwerkelijk wil beleven.
Men wil het erfgoed niet alleen
kunnen zien,maar ook kunnen
horen, kunnen voelen, proeven
en ruiken. Het gaat om de totale
beleving van het erfgoed en de
omgeving, als vitaal onderdeel
van het grote verhaal van onze
Dijk van een Delta
projecten
bewegwijzering

ondernemen
Zeilen, zwemmen en zonnen
beleefbaar maken
De grillig stromende rivieren
brachten in de ijstijden veel zand
en grind hier naar toe. Na de
winning daarvan ontstaan veel
mogelijkheden tot exploitatie van
recreatie.
Aan de overzijde van de Eltenseweg
bij Lobith zijn nu nog akkers
en weilanden. Dit terrein zal
worden ingericht als themapark
Carvium Novum, met onder
meer verblijfsrecreatie, na de
winning van zand en grind.
Binnendijks bij Tolkamer ligt
de 250 hectaren tellende recreatieplas
de Bijland, met daarin
het verdronken dorp Herwen.
Het oude Herwen is verloren
gegaan doordat de Oude Waal
hier alsmaar verder oprukte
richting Oude Rijn met alle fatale
gevolgen van dien. Recreatieplas
de Bijland werd voor de winning
van grind en zand afgegraven
vanaf de dertiger jaren van de
vorige eeuw.
Uit de winning van zand en grind
vloeien stevige recreatiemogelijkheden
voort zoals: zonnen,
zwemmen en zeilen in de Bijland
(bij Tolkamer), het Rhederlaag
(bij Lathum aan de IJssel) en
straks verblijf in het themapark
bij Lobith.
arrangementen maken
samenwerken

theater
product markt
combinaties
De Poort van Nederland:
het verdedigen waard
kunst
werkbespreking
Een gebied dat zo rijk is aan
grondstoffen en dat zo strategisch
in onze rivierendelta
gelegen is in De Poort van Nederland
is door de eeuwen heen
het verdedigen meer dan waard
geweest. Overal in dit gebied
kan het roemruchte verleden in
samenhang beleefbaar worden
gemaakt.
In Millingen aan de Rijn wordt
op het terrein van scheepswerf
Bodewes aan de dijk een Romeins
verkenningsschip, de
Liburna, nagebouwd. Oeroude
tijden gaan herleven.
Aan de Alt Rhein op Duits
gebied ligt het fraaie eiland Salmorth
met het vestigingsplaatsje
Schenkenschanz, dat ooit in de
Spaanse tijd gebouwd werd door
Schenk van Nydeggen. Het heeft
een geduchte rol gespeeld in de
strijd tussen de Spaanse overheersers
en de Staatse troepen
van de Nederlanden.
In de Over Betuwe bij de
hoofdkraan van Nederland ligt
Doornenburg. Daar op de Klompenwaard
is de Pannerdense
Kop waar de Rijn (het Bijlandsch
Kanaal) zich splitst in de Waal
en het Pannerdensch Kanaal. Op
de Klompenwaard staat het Fort
Pannerden dat tussen 1869 en
1872 gebouwd werd als verdediging
tegen Pruisen. Het Fort
met zijn 124 kamers was ooit
het grootste “krakershotel”van
Europa. Nu wordt het opgeknapt
om onder meer te dienen als bezoekerscentrum
voor dit gebied.
In Doornenburg staat ook het
middeleeuwse kasteel de Doornenburg,
schitterend gelegen
aan het begin van de Linge hier
bij het Pannerdensch Kanaal.
Het kasteel met zijn fraaie binnenplaats
heeft veel te vertellen
over de historie van dit gebied
met zijn eeuwige strijd tegen het
water en de vijanden die het land
en zijn bewoners belaagden.
Een samenhangend geheel met
een goed verhaal is zonder
twijfel: De Poort van Nederland:
het verdedigen waard. Elke plek
heeft zijn specifieke verhaal dat
daadwerkelijk beleefd kan wor-
den en dat verteld kan worden
met moderne media. Veel van
deze belevingsplekken zijn gelegen
in karakteristieke bouwsels
in fraaie natuurgebieden.
Deze plekken dagen ook uit tot
re enactment en locatietheater,
die de locaties met regelmaat onder
de aandacht kunnen brengen.
Gedacht kan hierbij worden aan:
de Schenkenschanz, Fort Pannerden,
Kasteel de Doornenburg,
fort Boven Lent.
Ook hier kan uiteraard de nodige
aandacht geschonken worden
aan gastvrij verblijf en horeca in
authentieke ruimten voor toeristen
en passanten, die wandelend,
fietsend, maar ook per auto, bus
of boot deze bijzondere plekken
willen beleven .
De lokale en regionale overheden
zouden recreatieondernemers
daarbij best een handje kunnen
helpen met een soepele toepassing
van de regelgeving.

Ooit was de Oude Rijn een
belangrijke rivier binnen de delta
van De Poort van Nederland.
Tegenwoordig – na de komst van
het Pannerdensch Kanaal - vormen
de Oude Rijnstrangen een
uitermate fraai natuurgebied dat
volop het beleven waard is.
Niet alleen voor natuurliefhebbers,
maar ook voor mensen met
historische belangstelling zijn
de Oude Rijnstrangen zeer de
moeite waard.
Aan de andere kant van de
waay de Breuly nabij de Panoven
kronkelt de Ooyse Dijk zich
langs het fraaie natuurgebied
Oude Rijnstrangen. Als je de dijk
afloopt, kun je de uiterwaarden
in om het veertien kilometer
lange struinpad Gangen door de
Rijnstrangen te gaan volgen. Met
een paar trekpontjes kom je over
het water van de strangen.
Aan de overzijde van de Oude
Rijnstrangen ligt de Deukerdijk
bij Pannerden. Daar staat het
gerenoveerde gemaal de Oude
Rijn, waarin nog de elektromotoren
uit de twintiger jaren van de
vorige eeuw te zien zijn.
Kunstrustplaatsen langs de
strangen van de Oude Rijn
Op de Aerdtsedijk richting
Aerdt staat een in 1879 gebouwd
dijkmagazijn. Dergelijke dijkmagazijnen
zijn er op meer plekken
langs onze dijken. Daarin werden
materialen opgeslagen voor het
onderhoud en de bewaking van
de dijken. Hier moeten volgens
het reglement onder meer aanwezig
zijn: rijshout, kribpalen,
dijkpalen met ijzerbeslag, kruiwagens,
draagberries, dijkboren,
kunstprojecten
en handlantaarns. De luiken zijn
nu (nog) gesloten.
Waarom zijn er langs het fraaie
Rijnstrangengebied niet méér
recreatieondernemers te vinden
die hun horecagelegenheid
geopend hebben voor de vermoeide
wandelaars? Kansen zijn
er hier volop. Niet alleen met het
natuurschoon, maar ook met de
geschiedenis valt hier nog veel
meer te doen. Heel dit fraaie
gebied is doordrenkt van historische
feiten.
De Romeinse veldheer Drusus
probeerde in zijn tijd al meer
water in de Oude Rijn te brengen
door een enorme strekdam te
bouwen bij de monding van Rijn
en Waal in de buurt van Lobith.
De Spaanse en de Staatse
troepen hebben rond de Oude
Rijn menig robbertje gevochten
tijdens de Tachtigjarige Oorlog.
Prins Maurits en zijn troepen
namen in 1599 zelfs de kerk van
Oud Zevenaar in beslag.
Wie weet dat Lodewijk X1V in
1672 met 12.000 man sterk bij
Lobith door de Oude Rijn trok
dynamiek
om in dat rampjaar Nederland te
bezetten?
Om het landschap zijn verhaal te
kunnen laten vertellen, heb je op
strategische plekken een aantal
kunstrustplaatsen nodig zodat
helder wordt dat de wandelaars
lopen in de voetsporen van hun
illustere voorgangers. Deze rustplaatsen
kunnen aan de historische
helden een eigen signatuur
geven. De aanwezige kunstrustplaats
op de Geuzenwaard
onder Lobith, geïnspireerd op de
steenfabrieken, kan als voorbeeld
dienen.
Om het unieke verhaal van de
Rijnstrangen levend te houden,
heb je naast (door uitnodigende
recreatieondernemers geadopteerde
) kunstrustplaatsen ook
met de moderne media oproepbare
verhalen nodig.
In de fraai gerestaureerde kerk
van Aerdt worden op zondagen
regelmatig kunsttentoonstellingen
gehouden . Dit kan een
broedplaats zijn voor kunstenaars
die op een originele manier
vorm kunnen geven aan de
identiteit van dit gebied .
Als op die manier de Oude
Rijnstrangen op de kaart worden
gezet, gaat het ook in de horecagelegenheden
aan de Oude Rijnstrangen
weer bruisen en stro-
men. Wie gaat wandelen en fietsen
door het gebied stelt een goede
openstelling van voldoende servicepunten
langs de routes zeer op
prijs. De recreanten moeten daar
niet alleen een kop koffie en een
goede maaltijd (waar mogelijk met
streekproducten) kunnen krijgen,
maar zij moeten er ook faciliteiten
kunnen vinden als reparatieservice
en oplaadpunten voor elektrische
fietsen, routekaarten en aantrekkelijke
beschrijvingen van mogelijkheden
en bijzonderheden die
zij op hun route tegen komen.

social media
mobiliteit
global position system
Helden en heiligen
van het water
kansen voor ondernemen
Helden en heiligen van het water
speelden in dit gebied altijd een
indrukwekkende rol. Er bestaan
diverse mogelijkheden om hun
boeiende verhalen in samenhang
te benutten .
De dijk volgend komt men bij het
dorp Herwen aan bij Huis Aerdt,
een havezate uit 1652, die tot
voor kort diende als informatiecentrum
voor het natuurgebied
De Gelderse Poort. Een van de
meest aansprekende bewoners
van deze havezate was Godefridus
van Hugenpoth, die er onder
meer voor gezorgd heeft dat
in 1795 het Bijlandsch Kanaal
gegraven werd, daarbij geholpen
door kruiend ijs.
Buitendijks langs het Bijlandsch
Kanaal bij Tolkamer treft men
onder de bomen het vroegere
kerkhof. Hier werden de mensen
begraven die in de Rijn verdronken
waren. Ze werden naamloos
begraven, omdat ze gestorven
waren zonder de sacramenten
van de zieken ontvangen te hebben.
In totaal zijn er onder de
bomen 43 steentjes. Deze uiterst
eenvoudige steentjes dragen
slechts nummers. Later is op dit
kerkhof ook een zevental beman-
ningsleden bijgezet van een op
17 juni 1944 op de nabijgelegen
Beyenwaard neergestorte geallieerde
bommenwerper.
Bij Emmerich kan men de brug
over. Via Griethausen kun je over
de dijk langs de Alt Rhein naar
het plaatsje Brienen. Daar staat
het standbeeld van de heldin
Johanna Sebus. In het jaar 1809
redde zij haar moeder en haar
buurvrouw met twee van haar
kinderen uit het wassende water
na een overstroming. Johanna
kwam daarbij zelf om het leven.
Napoleon liet een gedenkteken
voor Johanna oprichten op de
dijk bij Brienen.
Daar ginds torent hoog boven
het rivierenland de stuwwal
van Elten met daarop de oude
eeuwenoude kerk waar de heilige
Machutus een onderkomen
heeft gevonden. Machutus is een
manshoog stenen beeld van een
vrouw voorzien van een bebaard
mannenhoofd. Ooit is dit beeld
tegen de stroom op hier naar toe
komen drijven. Aan zo’n beeld
moeten wel wonderen worden
toegeschreven.
Elten was overigens ooit een
welvarend Kurort. Er zijn hotels
en er is de put die hier aange-
legd zou zijn door Drusus om
de Romeinse soldaten hier op
de stuwwal van water te kunnen
voorzien.
Helden en heiligen van het water
dagen uit tot mogelijkheden.
Nu houden heiligen zich in dit
gebied vaak angstvallig verborgen
achter de gesloten deuren
van kerken. Maar hun verhalen
zijn schitterend. Denk maar eens
aan de legende van Werenfridus
in Westervoort en Elst, de Pieta
van Oud Zevenaar, de heilige
Machutus in Hoch Elten.
Door middel van een route kunnen
hun verhalen verteld worden
met GPS en andere moderne
media. Wie weet gaan de kerkdeuren
dan wel op gezette tijden
open voor de toerist.
Aan de heiligen kunnen ook
andere legenden gekoppeld worden,
zoals de duivel die in een
doosje door paters bij Aerdt over
de Oude Rijn werd gebracht, de
witte juffers van Montferland en
het verdwenen kasteel Nevelhorst
in Didam .
Naast heiligen verdienen ook de
helden van het water aandacht
te krijgen, zoals de genoemde
Johanna Sebus in Brienen en
baron Hugenpoth, bewoner van
Huis Aerdt en graver van het
Bijlandsch Kanaal.
Dat geldt ook voor verdronken
dorpen, zoals het verdwenen
Herwen, Leuven, Kekerdom
en Persingen. Al deze plekken
vragen er om door kunstenaars
ontworpen landmarks van hoge
artistieke kwaliteit de historie tot
leven te wekken.
Om het geheel weer in aards
perspectief te brengen, kan een
bezoek worden gebracht aan het
Rheinmuseum in Emmerich, het
Watermuseum in Arnhem, het
Liemers Museum in Zevenaar en
het dijkmagazijn in Pannerden.
Helden en heiligen kunnen hongerig
en dorstig maken. Hier ligt
er een uitdaging de horeca.

Veel mogelijkheden biedt ook de
combinatie stromen en stuwwallen.
De Poort van Nederland
in het bekken van Rijn en IJssel
wordt geheel omgeven door
de beboste stuwwallen van het
Reichswald bij Kleef, het Montferland,
de Zuidelijke Veluwezoom
en het Rijk van Nijmegen.
Op deze stuwwallen zijn van
oudsher al de nodige toeristische
attracties van formaat te vinden,
zoals: Museum het Valkhof, het
Nederlands Openluchtmuseum,
Stromen en stuwwallen Streekproducten
het Watermuseum en het Kroller
Muller Museum.
Gecombineerd met de nog te
ontwikkelen attracties in het
bekken van Rijn en IJssel biedt
dit kansen voor boeiende (meerdaagse)
beleving en verblijf.
In dit kader bieden ook op de
ontwikkelingen in Arnhem en
Nijmegen goede mogelijkheden.
In Arnhem is aan de Rijn in ontwikkeling
Meinderswijk met een
haven, natuurontwikkeling en
een steenfabriek. Bij Nijmegen
aan de Waal is in de uiterwaarden
het stadseiland Veur Lent
met uiterwaarden, stranden en
watertaxi in ontwikkeling.
Op de vette klei en de vruchtbare
overslaggronden in De Poort van
Nederland gedijen al sinds mensenheugenis
het glanzend vee
en de rijke oogsten aan geurend
fruit en heerlijke groenten.
Hieronder volgen een paar voorbeelden
van producenten van
streekproducten in De Poort van
Nederland.
In de brede uiterwaard ligt aan
de Eltenseweg bij Lobith het
fruitbedrijf waar Harmen en Carla
Peters op biologische manier
appels en peren telen en waar ze
een winkel hebben in biologische
streekproducten.
Op de Pannerdense Waard langs
het Pannerdensch Kanaal staat
boerderij de Raayhof, die steeds
beter aan de weg timmert met
authentieke streekproducten.
In Zevenaar komt de winkel
van het Landgoed Zevenaar tot
ontwikkeling met biologische
streekproducten van Huis Sevenaer,
een glanzende groene parel
binnen het stadscentrum van
Zevenaar .
De aantrekkelijkheid van de
dorpen en stadjes kan sterk
vergroot worden door koffie- en
theeschenkerijen op sfeervolle
locaties en de verbouw, verkoop
en verwerking in restaurants van
streekproducten.
Streekproducten vergroten de
levendigheid van het gebied in
sterke mate. Streekproducten
passen ook prima binnen de bestaande
horecabedrijven. Het is
de kunst dat de producenten van
streekproducten en de betreffende
horecaondernemers goede
afspraken weten te maken over
de juiste toelevering en vermarkting
van de producten.
.
landschappelijk verantwoord ondernemen

Met de boot
In het gebied heeft zich dank-
zij de overheid inmiddels een
uitgebreid stelsel ontwikkeld van
wandel- en fietsroutes, die niet
alleen lokale en regionale ommetjes
omvat, maar die ook aansluit
op nationale en internationale
fietsroutes.
Naast de mogelijkheden van de
dijken is het vervoer over het water
in dit gebied altijd van groot
belang geweest.
Vervoer per boot is een verrassende
manier om dit gebied te
verkennen en te beleven. Deze
vorm van vervoer en ontdekking
kan nog aanzienlijk versterkt
worden. Vanuit de steden in het
gebied, zoals Doesburg, Arnhem,
Nijmegen en Emmerich,
maar ook vanuit de Randstad
en het Ruhrgebied is De Poort
van Nederland aan alle kanten te
benaderen via Rijn, IJssel, Waal,
Pannerdensch Kanaal en Linge.
In het gebied zelf kunnen tal van
aanlegplaatsen met een boeiend
achterland benut worden voor
een interessant (meerdaags)
verblijf in De Poort van Nederland,
zoals de Loowaard aan
het Pannerdensch Kanaal, de
Europakade in Tolkamer, Fort
Pannerden op de splitsing van
Waal en Pannerdensch Kanaal,
en de Schenkenschanz aan de
Alt Rhein.
In dit verband kan ook gekeken
worden naar verdere mogelijkheden
met fluisterboten in het
Rijnstrangengebied. Het vervoer
met veerboten biedt eveneens
kansen.
De rederij die in de Drechtsteden
al een netwerk heeft
ontwikkeld met de Aqualiner
onderzoekt de kansen om
middels een groeimodel ook in
toenemende mate het vervoer
over water in De Poort van
Nederland ter hand te kunnen
nemen.
.
aanlegplaats voor boten
kunst
kansen benutten
samenwerken

Flaneren in De Poort
van Nederland
ruimte voor ondernemen
Flaneren, lekker uitwaaien en
genieten van de scheepvaart kan
langs de promenades van Rijn
en IJssel, maar ook winkelen en
uitgaan in oude stadjes kan volop
in De Poort van Nederland .
Vanaf de Europakade in Tolkamer
kijkt men uit over de Rijn
die hier wordt omgedoopt tot
het Bijlandsch Kanaal. Tolkamer
heeft met zijn cafés, winkeltjes,
appartementsgebouwen en
kantoren nog een beetje de allure
van vroeger. Op deze plek moesten
alle schippers ooit tol betalen
en hun lading inklaren. Maar
dat was voordat het Verdrag van
Schengen Europa tot één groot
vrijhandelsgebied maakte. Ooit
werd het hier “Klein Mokum aan
de Rijn” genoemd, maar met het
verdwijnen van de douaneformulieren
is deze grensplaats een
beetje vergeten geraakt. Toeristisch
ondernemen kan Tolkamer
weer stevig op de kaart zetten.
In Emmerich is flaneren op de
bruisende promenade langs de
Rijn en de levendige haven een
aanrader. In het Rheinmuseum
daar is heel veel materiaal te vinden
over het leven op en rond de
Rijn door de eeuwen heen.
In het eeuwenoude, goed gerestaureerde
stadje Doesburg aan de
IJssel en de gezellige binnenstad
van Zevenaar is het heel goed
toeven.
samenwerken
horeca
ontwikkeling
muziek
kunst
arrangementen

Grote kansen door
verbinden
In De Poort van Nederland zijn heel wat
plekken met recreatieve ontwikkelingsmogelijkheden.
Nogal wat kleinere recreatiebedrijven in
het gebied proberen hier om veelal solistisch
het hoofd boven water te houden.
Het inspirerend voorbeeld van het icoon,
de dijken, volgend kunnen door het leggen
van verbindingen nieuwe mogelijkheden
geschapen worden.
Het gebied kent volop interessante
plekken met tal van mogelijkheden om
als recreatieondernemers, overheden
en belangenorganisaties een impuls te
geven aan de economie van dit gebied,
juist door in samenwerking de unieke
schoonheid van De Poort van Nederland
te benutten en te versterken.

De Poort van Nederland als
onderdeel van
Dijk van een Delta
Onder het motto overleven
met water heeft een groep van
twaalf recreatieondernemers
het initiatief genomen tot het
pilotproject Dijk van een Delta.
Het gaat om publiek private
samenwerking om te komen tot
integrale gebiedsontwikkeling,
waarbij gezamenlijke inspanningen
op het gebied van behoud
door beheer en investeringen
in het landschap en het erfgoed
leiden tot versterking van de
beleefbaarheid en de economie.
Door te investeren in de ruimte
wordt nieuwe dynamiek aan het
totale gebied toegevoegd. Het
gaat er om partners, producten
en innovaties te verbinden.
Het gebied van de pilot omvat
het gehele oost-west georiënteerde
Nederlandse rivierengebied
en de Zeeuwse Delta vanaf
de Nederlands-Duitse grens tot
aan de Noordzee. De provincies
Gelderland, Noord-Brabant,
Zuid-Holland en Zeeland zijn
actief bij deze pilot betrokken.
Met regionale beeldverhalen
als instrument wordt binnen de
Stichting Dijk van een Delta met
nieuwe vormen van gebiedsontwikkeling
in de Nederlandse
Delta aan de slag gegaan.
Recreatieondernemers en andere
stakeholders zijn als mentale
eigenaars hierin op een actieve,
innovatieve manier betrokken bij
plekken van ontwikkeling. Zij nemen
de medeverantwoordelijkheid
voor de ruimtelijke kwaliteit
van het gebied.
Regionale beeldverhalen zijn een
stimulerend middel om samen te
komen tot het concretiseren van
regionale economische ontwikkelingen
en het versterken van de
ruimtelijke kwaliteit binnen het
betreffende gebied .
Om de regionale beeldverhalen
vorm te geven is in 2010 de storyline
ontwikkeld Ondernemen
in een Dijk van een Delta.
Vervolgens is op basis daarvan
ontwikkeld de Inspiratieatlas
en het Masterplan Op weg naar
regionale beeldverhalen voor het
Rivierengebied en de Zeeuwse en
Zuid-Hollandse Delta.
De Poort van Nederland is de
eerste in een reeks van vijf regionale
beeldverhalen. Als plekken
van ontwikkeling gelden hierbij
Buitengoed de Panoven en Aqualiner.
Naast De Poort van Nederland
zijn In ontwikkeling de regionale
beeldverhalen:
- Rivierenland met daarin als
plekken van ontwikkeling
Landgoed Heerlijkheid Marienwaerdt
en Uiterwaarde in
samenwerking met Ruimte voor
de Rivier, Rivierenland en Slot
Loevestein;
- Meeting of te Waters met als
plekken van ontwikkeling Slot
Loevestein/Munikkenland,
Werthuysen/Noordwaard en
de Biesbosch, in samenwerking
met Kinderdijk, Aqualiner en
Ruimte voor de Rivier;
- de Zuid-Hollandse Delta met
als plekken van ontwikkeling
Alliantie Haringvliet-Hollandsch
Diep en Zicht op de
Grevelingen in samenwerking
met Aqualiner en de Zuidwestelijke
Delta;
- Overleven met de zee met als
plekken van ontwikkeling Comfortcamping
Scheldeoord en
Waterdunen in samenwerking
met Energiek Borssele en de
Zuidwestelijke Delta.
Het uiteindelijke doel van Dijk
van een Delta is een brug te slaan
naar nationale en internationale
promotie van de Nederlandse
Delta door het ontwikkelen en
aanbieden van aantrekkelijke
ontdekking - en verblijfarrangementen,
die gebaseerd zijn op de
regionale beeldverhalen.

Manus: een dijk van een kerel
Mooie meiden waren er ook toen al volop in de Lage Landen. Maar voor Rijn was
zij het meest betoverend van allemaal. Haar lange gouden lokken, haar wiegende
heupen, haar parelende lach waren zo fascinerend dat hij abrupt halt hield toen hij
haar zag. Meteen vormde de verliefde Rijn een muur van water die zo duizelingwekkend
hoog uittorende boven het lage land dat Reina vreesde dat die wand verwoestend
op haar neer zou storten. Dus vluchtte zij als een schichtige hinde richting zee.
Maar de smoorverliefde Rijn wilde haar omarmen en dus vertakte hij zich razendsnel
in brede stromen en tal van nevengeulen. Nord, de koning van de zee, had al
veel langer een oogje op de weelderige Reina. Dus toen hij haar zo angstig zag rennen
langs de kust, stuurde hij meteen zijn schip naar het strand om zijn geliefde in nood
op te pikken. Daar ergens achter de horizon moet zij sindsdien verblijven in het
verborgen zeepaleis van Nord. Rijn zoekt haar voortdurend wanhopig overal op het
land en in de zee. Langzaam wordt de zee steeds zilter van zijn zoute tranen.
Manus, de machtige broer van Reina, weet als man hoe verliefde kerels zijn. Het zijn
vaten van pure passie en onversneden hartstocht. Manus weet dat tomeloze
liefdesenergie van mannen nooit op zal houden. Lang heeft Manus na zitten denken
hoe hij de onstuitbare en bij vlagen alles overstelpende liefdesdrang van Rijn in
kan dammen, zodat deze geen schade meer zal berokkenen aan het land en aan de
mensen. Ach, Rijn bedoelt het zo goed. Zand en grind en vette klei bracht hij mee als
geschenken. Dat weet Manus ook wel. Maar die arme mensen zijn ook maar al te
vaak de dupe van zijn bronstig gedrag en weten niet beter te doen dan zich dikwijls te
laat in veiligheid te brengen op stuwwallen, terpen en oeverwallen. Manus bedacht
dat er dijken moesten komen om het land en de mensen te beschermen. Eerst wilde
het volk er niet aan. Zoveel werk. Waar begonnen ze aan met hun schamele schoppen
en kruiwagens. Maar Manus was zo’n vurig en gedreven pleitbezorger van de dijken
dat er steeds meer van kwamen. En nu vele eeuwen later voel je nog steeds de energie
van Manus als je over de dijken gaat. Je voelt dat je gedragen wordt door de geestdrift
van Manus. Hij tilt je uit boven het alledaagse. Je merkt hoe hij je inspireert en
voortdurend moed en troost geeft. Je ervaart ook zijn trots op de dijken, op het land,
de gewassen, de dieren en de mensen die er door beschermd worden.
Wonder
Dijkhellingen koesteren zich
gekruid in de zon.
In de uiterwaard staat het leven
groen en gezwollen.
Hoogste tijd om uit te lopen.
In de strang regent het
een geluidloos spervuur
van zonnestralen.
Dit wonder moet ik zien.
De rivier stroomt daarginds en
onder de grond en in de lucht en
in elke boom en bovendien
in mij.