Achtergrondenrapport - Nieuw Hembrug

Achtergronden en uitgangspunten bij het ontgravingsonderzoek mosterdgas en andere
chemische strijdmiddelen Hembrugterrein in Zaandam
Historisch onderzoek CBRN 2010
Uit het historisch onderzoek van ReGister historisch onderzoeksbureau uit 2010 blijkt dat door het
Scheikundig Laboratorium van de Artillerie‐Inrichtingen chemische strijdmiddelen zijn geproduceerd op
het Hembrugterrein. Het hoogtepunt van deze productie lag in de periode 1935‐1940, maar al vanaf 1915
werd er op het Hembrugterrein onderzoek gedaan naar chemische wapens. Na 1940 zijn op het
Hembrugterrein geen chemische strijdmiddelen meer geproduceerd. Het onderzoek heeft geen
aanwijzingen opgeleverd dat op het Hembrugterrein biologische, radiologische9 of nucleaire wapens zijn
geproduceerd. Mosterdgas en nog een viertal andere chemische strijdmiddelen zijn op zogenaamde
‘semitechnische’ schaal geproduceerd op het Hembrugterrein. Dit betekent dat werd getest werd of
productie van deze chemische stoffen op fabrieksschaal mogelijk was. Ook een drietal andere chemische
strijdmiddelen is mogelijk op semitechnische schaal geproduceerd, maar daarvoor zijn alleen
aanwijzingen en geen directe bewijzen gevonden. Bekend is dat in 1940 nog 1.000 kilogram mosterdgas op
het Hembrugterrein werd aangetroffen. Het mosterdgas dat in 1940 nog aanwezig was, is in 1943 door de
Duitsers afgevoerd en in de duinen vernietigd. De hoeveelheden van de andere stoffen die op
semitechnische schaal werden geproduceerd zijn niet bekend. Daarnaast werd nog een groot aantal andere
stoffen op laboratoriumschaal vervaardigd, wat betekende dat per keer ten hoogste enkele grammen tot
een paar kilogram werden gemaakt.
Het onderzoek naar en de productie van chemische strijdmiddelen leverde restanten, bestanddelen en
andere afvalproducten op, die mogelijk op het Hembrugterrein zijn begraven. In 1939 deed zich een
ongeluk voor, toen grondwerkers bij het graven van een fundering op met mosterdgas besmet afval
stuitten en gewond raakten. Meerdere geïnterviewde vertelden dat zich in de jaren vijftig van de vorige
eeuw ook een dergelijk ongeval heeft voorgedaan op andere plekken rond het Scheikundig Laboratorium,
maar daarover is in het historisch onderzoek verder geen informatie gevonden.
Zoals eerder aangegeven is tijdens het bodemonderzoek in 2000 op een locatie op het Hembrugterrein in
de bodem mosterdgas aangetroffen. Er moet daarom rekening mee worden gehouden, dat zich in de
bodem van het terrein nog restanten van mosterdgas of andere chemische strijdmiddelen bevinden en dat
deze stoffen dan naar alle waarschijnlijkheid in emballage (flessen, laboratoriumafval, oude
installatieleidingen) aanwezig zijn. In het historisch onderzoek zijn verdachte locaties aangewezen waar in
1938 en 1939 vrijwel zeker of mogelijk afval van de productie van chemische strijdmiddelen in de bodem
is gebracht.
1.4 LEESWIJZER
In hoofdstuk 2 vindt een herijking plaats van de informatie uit de eerder uitgevoerde (historische)
onderzoeken. Dit om te komen tot een laatste en goed onderbouwde definiëring van de locaties die voor
onderzoek in aanmerking komen.
In hoofdstuk 3 wordt nader ingezoomd op de locatiegegevens en de gegevens die betrekking hebben op
bodemkenmerken en bodemkwaliteit.
In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de relatie van het ontgravingsonderzoek met de Wet
bodembescherming, welke vragen en dilemma’s dit oplevert en hoe we dit invullen, zodanig dat de
vereisten uit de Wbb worden geborgd.
9 Wapens die kunnen doden door de verspreiding van radioactieve stoffen zonder kernexplosie. Daartoe behoren ook
wapens die worden gemaakt van afval van vreedzaam gebruik van kernenergie, bijvoorbeeld uit kerncentrales.
076511301:B - Definitief ARCADIS 5