Meerstromenmodel in wording - Centrum voor Taal & Onderwijs

Trajecten Alfabetisering NT2 in Vlaanderen
In het Vlaamse NT2-onderwijs voor
volwassenen werden recent
reorganisaties doorgevoerd. Er werd
daarbij een modulaire structuur
ontworpen die op dit moment wordt
geimplementeerd(1) Vragen rezen er
echter bij het voorgestelde
opleidingsprofiel voor Alfa NT2; er werd
een gebrek aan wetenschappelijke
onderbouwing vastgesteld. Men besloot
daarom tot een kortlopende studie
waarin, uit binnen- en buitenland»)
alfabetiseringsmodellen vergeleken
zouden moeten worden en informatie
over de praktijk van het alfabetiseren
in binnen- en buitenland
(inclusief Nederland) zou
moeten worden verzameld.
Doel: het uittekenen van trajecten Alfa
NT2 te onderbouwen met gegevens
over duur, einddoelen, niveau, structuur
en aansluitingsmogelijkheden met
andere (taal)opleidingen.
Centrale vraag: welke trajecten zijn het
meest geschikt om volwassen anderstalige
analfabeten in Vlaanderen te
alfabetiseren, uitgaande van de verschillende
cursistprofielen binnen deze
groep analfabeten?
Het onderzoek werd uitgevoerd bij het
Centrum voor Taal en Migratie/
Steunpunt NT2 (Katholieke Universiteit
Leuven) en liep van januari
tot eind augustus 2003.
Hieronder licht de onderzoeker, Il ona
Plichart, kort enkele conclusies van het
rapport toe, met name die conclusies
die betrekking hebben op de duur van
alfatrajecten en op projecten waarin
behoeften van deelnemers centraal
staan (behoeftegerelateerde trajecten).
Meerstromenmodel in wording
DUUR VAN HET ALFATRAJECT
Een belangrijke vraag in het onderzoek
was: hoe lang duurt een alfatraject?
Het antwoord op de vraag is voor
andersgealfabetiseerden relatief eenduidig.
In elk land slagen zij er in in
een korte periode (meestal niet langer
dan één schooljaar) voldoende
lees- en schrijfvaardigheid te verwerven
om door te stromen naar een gewone
groep T2-leerders.
Bij de duur van trajecten voor echte
analfabeten werden echter opmerkelijke
verschillen vastgesteld tussen
Vlaanderen en daarbuiten. In Vlaanderen
duurt een traject voor echte
analfabeten tussen de 400 en de 900
uur. In het buitenland neemt een alfabetiseringstraject
over het algemeen
700 tot 1200 uur in beslag. Dit is interessant,
want de intensiteit van de
lessen ligt in het buitenland in het algemeen
hoger dan in Vlaanderen: in
Vlaanderen hebben alfacursisten
maximaal 9 uur les per week (meestal
minder), in het buitenland bestaan
er programma's met tot 20 lesuren
per week. In Vlaanderen loopt een
alfatraject soms over drie, maar vaak
over vijf tot zes jaar; terwijl in het buitenland
een even hoog of hoger aantal
uren over een kortere periode gespreid
wordt. In het buitenland duurt
een alfatraject nergens langer dan
drie jaar. Uit deze cijfers valt alleszins
af te leiden dat niet zeker is dat een
grotere lesintensiteit ervoor zorgt dat
minder lesuren nodig zijn, zoals ander
onderzoek uitwijst.
Belangrijk hierbij is de vraag welk
eindniveau men in het gegeven aantal
uren bereikt. Hoewel de duur van
trajecten per centrum verschillend is,
zeggen Vlaamse lesgevers dat er
slechts weinig alfacursisten na een
alfatraject zelfstandig kunnen lezen
en schrijven. Ook in het buitenland
zijn er grote verschillen tussen de alfacursisten,
ook hier leert lang niet
elke cursist lezen. De lesgevers uit
Nederland waren in vergelijking met
die uit andere landen redelijk positief
over het behaalde eindniveau. Op de
vraag welk niveau hun cursisten op
het einde van een alfatraject behaalden,
werd heel vaak rondom Com-

mon European Framework of CEF Al
vermeld (te vergelijken met NT2-niveau
1), maar ook CEF A2 (te vergelijken
met NT2-niveau 2) of op weg
hiernaar.
Het onderzoek was te kort om eenduidige
uitspraken te doen waarom
veel alfacursisten niet zelfstandig leren
lezen en schrijven. Wel duidelijk
is alleszins dat niet elke cursist dezelfde
eindbehoefte heeft; sommigen
willen vooral leren spreken; andere
cursisten kampen met stagnaties of
met leerstoornissen zoals dyslexie.
Bovendien haken heel wat cursisten
af vooraleer het eindniveau bereikt
wordt.
BEHOEFTEGERELATEERDE TRAJECTEN
Het lijkt lastig te zijn trajecten af te
stemmen op behoeften van alfa-deelnemers.
Centra voor Basiseducatie in Vlaanderen
geven aan dat alfacursisten bij
de intake niet of nauwelijks kunnen
aangeven wat hun behoeftes zijn,
waarom ze precies naar de les komen
en wat ze nu of later met en in het leven
willen doen. Vaak worden die
behoeftes pas duidelijk na een hele
poos alfales. Dit is ook normaal: analfabeten
hebben geen onderwijservaring
en beseffen aanvankelijk ook
niet wat onderwijs voor hen kan betekenen.
Dit speelt veel minder bij
andersgealfabetiseerden; zij hebben
meestal al enige onderwijservaring
opgedaan.
Algemeen voor alfacursisten is dat
ze aanvankelijk snel in hun leven willen
zien dat ze iets kunnen doen met
wat ze leren in de alfacursus.
In Vlaamse alfacursussen wordt
slechts beperkt ingespeeld op de
verschillende behoeftes van cursisten.
In het buitenland bestaat er wel
een aantal sterk behoeftegerichte
trajecten. Dit zijn tevens vaak trajecten
die het klassieke lesgeven in de
klas overstijgen. Een eerste reeks van
zulke projecten richt zich specifiek
op vrouwen: over de moedergroepen
op basisscholen in Nederland werd
vroeger reeds in LES bericht, ondertussen
bestaat een gelijkaardig pro-
ject in Vlaanderen, en het enthousiasme
hierover is groot. In Z ürich bestaat
ook een vrouwengroep waar buiten
aan alfabetisering sterk aan maatschappijoriëntatie
gewerkt wordt. De
cursisten worden wegwijs gemaakt in
maatschappelijke voorzieningen zoals
OCMW, consultatiebureau, maar
evengoed in kinderhospitalen. Er
wordt ook veel aandacht besteed aan
persoonlijkheidsontwikkeling en welbevinden
van de cursisten. Jaarlijks
wordt hier een intensieve lesweek georganiseerd.
Lesgeefsters en cursisten
gaan dan samen met hun kinderen
gedurende een week op verplaatsing.
De cursisten zijn weg van
hun dagelijkse bezigheden en krijgen
zo volop gelegenheid om zich
volledig toe te leggen op hun eigen
ontwikkeling.
Eveneens in Zürich wordt LERNEN IM
PARK georganiseerd. Omdat heel wat
analfabete vrouwen niet naar de les
komen, komen lesgevers naar de
plek waar deze vrouwen wel zijn: in
het park, op woensdagnamiddag. Terwijl
een kinderverzorgster hun kinderen
opvangt, leren de vrouwen
Duits dat in alledaagse situaties gebruikt
wordt en krijgen ze Maatschappelijke
Oriëntatie. De bedoeling is
dat de vrouwen na een jaar doorstromen
naar een reguliere alfacursus, en
een groot deel doet dit effectief.
In een tweede soort projecten worden
cursisten richting werk georiënteerd.
In het Zwitserse Morges kunnen
cursisten die een alfaprogramma
voltooid hebben, instromen in een
project richting werk. Gedurende 90
dagen krijgen cursisten lessen Frans,
rekenen, logica, gezondheidszorg en
lessen in methodes om werk te vinden.
Zij lopen ook stage als verkoper,
magazijnier, hulpkapper, keukenhulp.
In 2002 vond 48% van de cursisten na
het einde van dit project vast werk,
wat door de organisatoren als een
groot succes geëvalueerd werd.
In ROC Midden-Brabant krijgen alfacursisten
in het laatste jaar een module
loopbaanoriëntering, zodat zij
gestimuleerd worden na te denken
over wat ze willen doen na het alfatraject.
Gedurende twintig weken krijgen
de cursisten wekelijks drie uur

les over de verschillende aspecten motiveerder zijn wanneer ze in hun
van werken in Nederland. Elke cursist leven snel effect ondervinden van
loopt ook een stage in een werkplek wat ze in de alfalessen leren (cf. het
naar keuze en stelt een eigen actie- succes van behoeftegerichte trajecplan
op voor wat hij/zij na het alfatra- ten in de vorige paragraaf). Uit de
ject wil doen. analyse van behoefte van de alfacur-
Een heel andere aanpak van gelet- sisten blijkt eveneens dat elke alfaterdheidsproblemen
gebeurt sinds cursist voornamelijk op een beperkt
de jaren '80 in de Verenigde Staten aantal domeinen in onze samenleving
en Canada in projecten onder de moet kunnen functioneren. Een nieunoemer
FAMILY LITERACY. In zulke pro- we alfastructuur zou dan ook bij voorjecten
worden lessen voor ouders keur leerstof moeten bevatten die de
niet los gezien van les/hulp voor de cursist zo snel mogelijk in de praktijk
kinderen. Dit uit de overtuiging dat kan toepassen. Een alfastructuur zou
opvoeding van kinderen, schoolsuc- een variatie aan mogelijkheden moeces
van kinderen én ouders elkaar ten bieden, zodat in functie van het
voortdurend beïnvloeden en dus te cursistprofiel een inhoudspakket kan
zeer samenhangen om er ook niet worden gekozen. De centrale vraag
samen in één project rond te werken. bij het uittekenen van een voorbeeld-
En dus wordt in lessen niet enkel ge- traject voor Alfa NT2 was dan ook de
werkt aan alfabetisering, probleem- volgende: hoe kunnen alfacursisten -
oplossend denken en sociale interac- met hun verschillende profielen - zo
tie, maar wordt tevens uitgebreid in- snel mogelijk in hun leven effect ongegaan
op opvoedingsvragen, die dervinden van wat ze in de alfalessen
ook het uitgangspunt van een cursus leren?
kunnen vormen. In een ander soort In het rapport werd als voorbeeld
Family Literacy-project krijgen ou- het meerstromenmodel uitgetekend
ders les terwijl de kinderen met huis- (zie figuur 1), waarin alle cursisten
werk geholpen worden of zelf ook les een gemeenschappelijke startmodukrijgen.
Onderzoek wees trouwens le volgen en vervolgens een vervolguit
dat deze laatste vorm van Family traject kiezen. Deze vervolgtrajecten
Literacy meer succes heeft dan an- zijn grofweg ingedeeld volgens de
dere cursussen Adult Basic Education drie finaliteiten - sociale (1), profes-
(te vergelijken met basiseducatie in sionele (2) en educatieve (3 en 4)
Vlaanderen en Nederland). redzaamheid. Binnen elk behoeftedo-
WAT VOLGT ...
Inmiddels heeft een commissie
met een brede vertegenwoordiging
vanuit de uitvoerende instellingen,
de Commissie Opleidingsprofiel Alfa
NT2, als taak de trajecten Alfa NT2
verder uit te werken met het meerstromenmodel
als uitgangspunt. De
uitwerking moet plaatsvinden naar
einddoelen, niveau en reikwijdte. De
commissie moet deze taak voor 1
april 2004 afgerond hebben.
Heel wat medewerkers van CBE
(Vlaanderen) en ROC'S werkten vrijwillig
en met veel enthousiasme mee
aan het onderzoek. Nogmaals hartelijk
bedankt voor de waardevolle informatie!
Ilona Plichart
De projecten die hierboven be- mein zijn telkens twee keuzepro- Noten
schreven werden, zijn ofwel drempelverlagend
om de instap in een echte
gramma's te onderscheiden: zo wordt
sociale redzaamheid onderverdeeld
1 Eindrapport Modularisering. In het rapport
wordt een opleidingsstructuur voorgesteld
met einddoelen Taal (NT1 en NT2) voor de Baalfacursus
te bevorderen (bijvoor- in de module '(in)formele sociale siseducatie. De doelen hebben het statuut van
beeld moedergroepen) ofwel zijn het contacten/kinderen' en de module ontwikkelingsdoelen als na te streven eindterprojecten
waarin het contact met de
werkelijkheid sterk uitgebouwd is
(wij noemen dit meestal geïntegreer-
'45+/seniorenprogramma'. De eerste
module is gericht op cursisten voor
wie hun taak de eerstkomende jaren
men. De einddoelen zijn geclusterd in modules.
Zij vormen de structuur van verticale leer-
trajecten en kunnen apart of als geheel worden
gecertificeerd. Op deze wijze wordt de
de projecten). Opvallend is dat de voornamelijk zal bestaan uit de zorg reikwijdte, niveau en finaliteit van de Basisuitvoerders
van zulke vernieuwende voor het gezin en de opvoeding van educatie vastgelegd voor het leergebied Taal.
projecten altijd zeer enthousiast zijn.
De successen en de oorzaken van het
de kinderen, de tweede module is
bedoeld voor iets oudere analfabe-
Na goedkeuring door de overheid worden op
deze basis leerplannen opgesteld waarmee
lesgevers concreet aan de slag kunnen.
succes zijn weliswaar niet altijd em- ten. In (2) wordt een onderscheid ge- Het rapport werd in januari 2002 door het
pirisch onderbouwd door onafhanke- maakt tussen wie meteen na het alfa- Vlaams Ondersteuningscentrum voor de Basislijk
onderzoek, maar het is duidelijk
dat cursisten in deze projecten extra
gemotiveerd zijn omdat op hun intetraject
aan het werk wil/moet en wie
nog een laagdrempelige opleiding
op het niveau van analfabeten wil
educatie (voos) overgemaakt aan de Vlaamse
overheid.
2 Gegevens werden verzameld over Duitsland,
Frankrijk, Nederland, Verenigd Koninkrijk,
resses ingespeeld wordt en zij het volgen. Voornamelijk andersgealfa- Zweden en Zwitserland.
geleerde direct kunnen gebruiken in betiseerden zullen na de startmodule 3 De commissie telt vertegenwoordigers van de
hun leven. In Vlaanderen bestaan er
nog weinig van zulke projecten.
meteen doorstromen naar een cursus
NT2 (4) maar wie nog extra voorbe-
CBE (Centra voor basiseducatie), het VOCB
(Vlaams Ondersteuningscentrum voor de Ba-
siseducatie), DVO (Dienst voor Onderwijsont-
reiding nodig heeft, krijgt de kans wikkeling van het MVG Dept. Onderwijs), Kahiertoe
in de tussenmodule Alfa NT2 rel de Grote Hogeschool en het Steunpunt
AANBEVELINGEN
Het onderzoek resulteerde in een
(3). Voor welk keuzeprogramma de
cursist ook opteert, hij/zij krijgt daar-
buiten specifieke ondersteuning. De-
NT2.
4 Plichart, (2003), Eindrapport onderzoek trajecten
alfabetisering NT2, Leuven: CTM. Het
Rapport is gemaakt in opdracht van MVG Devoorstel
voor specifieke alfabetise- ze ondersteuningsmodule gaat in op partement On derw ijs Administratie Permanenringstrajecten.
Dit voorstel wordt in
deze laatste paragraaf kort toegelicht.
Uit het onderzoek werd onder
aspecten van lezen en schrijven en
ondersteunt de inhouden die cursis-
ten aangeboden krijgen in de specite
Vorming (secr.: 02/553.97.93, volwasseneno
snderwij @ vlaanderen .be).
Voor een samen -
vatting van het rapport en voor de aanbevelingen
surf naar www.nt2.be (klik op `volwassemeer
duidelijk dat alfacursisten ge- fieke keuzemodules. nenonderwijs' en vervolgens op 'onderzoek').