1992 1997 | Utilisatierapport 2003 - Technologiestichting STW

Technologiestichting STW 

| Utilisatierapport 2003 

1992 

1997

| Inhoud 

| Utilization, -sation [joe:tillazeesjn] (nuttig) gebruik 

| Innovatie, niet altijd maakbaar 

| Middelgrote apparatuur op universiteiten 

| Statistiek 

| Twee momenten van evaluatie 

| De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 

| Projecten gestart in 1992 

| Projecten gestart in 1997 

| 1992 

| Indeling projecten 1992 

| Projecten 1992 per instelling 

| Lijst gebruikers projecten 1992 

| 1997 

| Indeling projecten 1997 

| Projecten 1997 per instelling 

| Lijst gebruikers projecten 1997 

| Uitleg BPI-meetmethode 

4 

9 

18 

23 

23 

23 

26 

27 

29 

30 

31 

54 

57 

58 

59 

99 

binnenkant achterzijde omslag

4 


drs. F.J.G. van de Linde, directeur Technologiestichting STW 

Voor u ligt het Utilisatierapport 2003 

van de Technologiestichting STW. 

Een belangrijk rapport, want utilisatie 

behoort tot STW’s expliciete doel- 

stellingen. Utilisatie betekent letter- 

lijk ‘het ten nutte maken’ of ‘nuttig 

gebruik’, maar voor STW is utilisatie: 

de kans op toepassing van onder- 

zoeksresultaten door gebruikers. 

STW wil die kans bevorderen. 

Daarbij hanteren we een ruime 

opvatting van het woord ‘gebruikers’. 

Een onderzoeker kan in onze definitie 

een gebruiker zijn, zolang die niet uit 

hetzelfde vakgebied komt. Potentiële 

gebruikers bevinden zich ook in 

de overheids- en non-profitsector, 

maar in de praktijk zijn de meeste 

gebruikers commerciële bedrijven. 

Dat sluit aan op onze overtuiging dat 

bedrijven de beste uitgangspositie 

hebben om onderzoeksresultaten om 

te zetten in innovatie: economische 

waardecreatie door nieuwe kennis 

te verwerken in nieuwe producten 

en diensten. 

Hoe kun je utilisatie bevorderen? 

STW hanteert daarvoor vier een- 

voudige uitgangspunten. Die zijn 

ten eerste dat je expliciet op utilisatie 

moet sturen; ten tweede dat je de 

gebruikers vanaf het begin moet 

betrekken en betrokken moet houden, 

ten derde dat je de samenwerking 

tussen partijen moet faciliteren met 

duidelijke en consistente spelregels 

en ten vierde dat je maatwerk moet 

leveren, omdat elk project nu eenmaal 

anders is. 

Het eerste uitgangspunt, dat je 

expliciet op utilisatie moet sturen, 

weegt vanaf het begin van een project 

zwaar mee. STW is echter een 

organisatie in de zogeheten tweede 

geldstroom, waar wetenschappelijk 

uitblinken op basis van competitie 

een doorslaggevend criterium is. 

Het bestuur van STW heeft ervoor 

gekozen om de criteria van weten- 

schappelijk excellentie en van 

utilisatie even zwaar te laten wegen. 

Dit betekent in de praktijk dat per 

projectvoorstel tenminste vijf 

referenten gedetailleerde antwoorden 

geven op uiteenlopende deelvragen 

met betrekking tot beide hoofd- 

criteria. Referenten blijken heel goed 

in staat om een kwalitatieve indruk 

te geven van de kans dat onderzoeks- 

resultaat door gebruikers zal worden 

toegepast, tenminste als de 

referenten de juiste informatie krijgen 

aangeleverd. De opstellers van de 

projectvoorstellen moeten hiervoor 

voldoende aanknopingspunten 

aanreiken, aan de hand van 

richtlijnen. Bovendien zorgt de 

projectaanvrager ervoor dat poten- 

tiële en relevante gebruikers in het 

voorstel aan het woord komen. 

Dat kan variëren van schriftelijke 

adhesiebetuigingen tot, bij grotere 

projecten, door STW verplicht gestel- 

de ‘cash’ of ‘in kind’ bijdragen aan de 

projecten. Daarnaast kent STW een 

toetsing van elk voorstel door een 

onafhankelijke ad hoc lekenjury. 

Elk jurylid geeft voor zowel weten- 

schappelijke kwaliteit als utilisatie 

per projectvoorstel een cijfer. Beide 

cijfers worden tot een eindcijfer

gemiddeld, waarna de rangorde wordt 

bepaald. Zo weegt utilisatie even 

zwaar als wetenschappelijke kwaliteit. 

Het tweede uitgangspunt is dat je 

utilisatie het beste bevordert door 

relevante gebruikers in een zo vroeg 

mogelijk stadium te betrekken en 

betrokken te houden. Het betrekken 

van gebruikers begint al bij het 

bedenken van onderzoeksvoorstellen. 

STW is daar vrijwel nooit rechtstreeks 

bij betrokken, want STW vindt dat 

de onderzoeksideeën vanuit het veld 

tot ontwikkeling moeten komen. 

Bottom up dus, en niet top down. 

Maar doordat utilisatie een expliciet 

criterium is, kunnen projectindieners 

niet anders dan vanaf het begin 

op zijn minst de toepassing en de 

gebruiker sterk in gedachten houden. 

Gaandeweg de totstandkoming van 

het voorstel worden de relevante 

gebruikers steeds sterker bij de 

projectaanvragen betrokken. 

Zodra een projectvoorstel is gehono- 

reerd (STW kent een honorerings- 

percentage van veertig procent) en 

daadwerkelijk van start gaat, vormen 

de oorspronkelijk beoogde gebruikers 

plus eventueel aanvullende gebrui- 

kers een commissie, die tweemaal 

per jaar bijeenkomt en samen met 

STW het onderzoek van dichtbij volgt. 

De gebruikerscommissie doet aan- 

bevelingen over de voortgang van het 

onderzoek met het oog op utilisatie, 

en heeft een belangrijke stem in de 

‘mid term review’ na twee jaar, op 

grond waarvan al of niet tot voortzet- 

ting wordt besloten. 

Het aantal gebruikers in zo’n gebrui- 

kerscommissie varieert. Gemiddeld 

zijn het er vijf tot zeven per STW- 

project (er lopen honderden projecten 

in een jaar), maar er zijn ook projecten 

met meer dan tien gebruikers in de 

gebruikerscommissie en in een klein 

aantal gevallen zijn er slechts één 

of twee gebruikers. Vanzelfsprekend 

staan alle grote Nederlandse bedrij- 

ven op de actieve gebruikerslijst van 

STW, naast een groot aantal innova- 

tieve MKB-ers en technostarters. 

Het derde uitgangspunt is dat je 

alleen samen kunt werken op basis 

van duidelijke spelregels, die tijdens 

het spel niet meer worden veranderd. 

Maar niet te veel regels alsjeblieft. 

STW hanteert daarom een beperkte 

set van regels voor het samenwerken 

met gebruikers. De gebruikers 

committeren zich vanaf het begin aan 

die regels. Doel is de effectieve 

bescherming en de exploitatie van 

de kennis die in STW-projecten wordt 

gegenereerd. STW en de betrokken 

universiteit zijn in eerste instantie 

eigenaar van de kennis die in het 

project wordt gegenereerd. Indien 

mogelijk wordt door STW een octrooi 

aangevraagd, op naam van STW of 

op naam van derden, nadat hiertoe 

een overeenkomst is gesloten, maar 

altijd zodanig dat STW over de kennis 

kan onderhandelen. Want het is de 

bedoeling dat de kennis verhandeld 

| utilization, -sation [joe:tillazeesjn] (nuttig) gebruik 

wordt. Leden van de gebruikers- 

commissie hebben daarbij een voor- 

keurspositie, maar geen exclusieve 

positie. Ze kunnen tegen redelijke 

voorwaarden het recht krijgen om 

de ontwikkelde kennis te exploiteren. 

De overeengekomen revenuen 

vloeien, na aftrek van de octrooi- 

kosten, terug naar de vakgroep en 

de universiteit. De universiteit 

behoudt uiteraard altijd het recht 

om de kennis te gebruiken voor 

onderwijs en verder onderzoek. 

Maatwerk is het laatste en wellicht 

het belangrijkste uitgangspunt van 

STW. Nauwe keurslijven en knellende 

systematiek kunnen immers contra- 

productief uitpakken voor het doel: 

het vergroten van het rendement 

van wetenschappelijk onderzoek 

door utilisatie. Het gaat juist om 

creativiteit, risico nemen en innovatie. 

Wie nieuwe kennis wil helpen 

ontwikkelen moet daarom bereid 

zijn tegemoet te komen aan de 

behoeften van de kennisontwikke- 

laars. STW laat daarom de project- 

aanvragers zelf bepalen wat hun 

behoeften zijn, zowel in de sfeer 

van personeel als materieel, 

investeringen en werkbezoeken. 

De behoeften worden getoetst 

door middel van ‘peer review’, en 

vervolgens worden de onderzoeks- 

projecten professioneel gemanaged, 

waarbij de rechtmatige besteding 

van het budget plaatsvindt op basis 

van declaraties. Projecten kunnen 

worden verlengd of uitgebreid, maar 

5

6 


projecten gestart in 1992 tot en met 1997 hebben tot en met 2002 het volgende 

opgeleverd: 

aantal overeenkomst octrooi inkomsten (in M€) 

1992 41 22 9 2,07 

1993 101 33 23 3,24 

1994 89 32 17 2,50 

1995 87 53 27 3,18 

1996 120 53 36 5,0 

1997 99 57 23 2,86 

figuur 1 aantal gestarte projecten 

figuur 2 aantal overeenkomsten (contracten) 

utilisatierapport 2003 

ze kunnen ook worden gestopt. Elk 

van die opties komt in de praktijk voor. 

De vier uitgangspunten waarmee 

STW utilisatie bevordert zijn dus: 

– Expliciet op utilisatie sturen; 

– Gebruikers zo vroeg mogelijk 

betrekken en betrokken houden; 

– Heldere en consistente spelregels; 

– Maatwerk. 

Nu is de vraag of dat lukt. Die vraag 

wordt elk jaar aan de orde gesteld 

in het utilisatierapport. En die vraag 

wordt elk jaar positief beantwoord, 

ook dit jaar, op basis van een analyse 

van de projecten die zes en elf jaar 

geleden zijn gestart. Het aantal over- 

eenkomsten dat STW met bedrijven 

heeft gesloten is toegenomen van iets 

meer dan 20 op de projecten gestart 

in 1992 naar ruim 50 op de projecten 

gestart in 1997 (figuur 1 en 2). Ook in 

octrooien zien we een stijgende lijn 

(figuur 3). 

De inkomsten (figuur 4) hebben voor 

de projecten gestart in 1997 nu al 

meer opgeleverd dan de projecten 

gestart in 1992. Dit terwijl de grote 

stroom inkomsten voor de projecten 

gestart in 1997 nog op gang moet 

komen. Deze projecten zijn immers 

recent beëindigd en bevinden zich 

veelal nog in een ontwikkelingsfase. 

Het hoofdstuk ‘Statistiek’ (pag. 23) 

gaat nader in op het meten van utili- 

satie. Daarin wordt aangetoond dat 61 

procent van de projecten die in 1992

zijn gestart geleid heeft tot een 

actieve relatie met een of meer 

gebruikers, 73 procent heeft een 

concreet product opgeleverd en 

46 procent heeft cash of in kind 

inkomsten opgeleverd, in die zin dat 

er waardevolle resultaten voor de 

samenleving zijn gegenereerd, die 

nu al, of naar verwachting op termijn, 

inkomsten opleveren (zie figuur 9). 

Dat zijn goede resultaten. Bij de pro- 

jecten die in 1997 zijn gestart liggen 

deze percentages iets lager, conform 

het beeld dat de utilisatierapporten 

jaarlijks opleveren. Na vijf tot zes jaar 

is het immers in veel gevallen nog 

te vroeg om van uitgekristalliseerde 

kennisexploitatie te spreken. Een 

uitzondering daarop vormt de ‘betrok- 

kenheid’, die in dit geval 70 procent 

bedraagt (zie figuur 10). 

Een vanzelfsprekend en belangrijk 

resultaat van STW-onderzoek is de 

voortbrenging van excellente zie 

onderzoekers die oog hebben voor 

utilisatie. In het utilisatierapport 2002 

hebben we een onderzoekje gedaan 

naar de mobiliteit van STW-onder- 

zoekers, en vastgesteld dat zij vaak 

hun onderzoeksloopbaan voortzetten, 

zowel bij het bedrijfsleven als bij 

publiek gefinancierde onderzoeks- 

instellingen. De bijdrage van deze 

onderzoekers aan innovatie is zonder 

twijfel van groot belang. 

Maar het traject naar de toepassing 

kan soms een onverwachte wending 

krijgen. Het komt voor dat hoog- 

figuur 3 aantal octrooien 

figuur 4 inkomsten 

| utilization, -sation [joe:tillazeesjn] (nuttig) gebruik 

7

8 


gespannen verwachtingen niet 

uitkomen, vaak door gebeurtenissen 

waarop STW, de onderzoekers en 

de gebruikers geen invloed hebben. 

Dit jaar publiceren we in ons utili- 

satierapport twee beschrijvingen 

(pag. 9 en 13) van zulke succes– 

verhalen, die helaas net geen 

‘bestseller’ werden. We leren ervan 

dat innovatie wel bevorderd kan 

worden, maar niet maakbaar is. 

Daarom bevordert STW weliswaar 

de kans op toepassing (utilisatie) en 

dat lukt ook, maar niet de toepassing 

zelf. De krachten die daarbij een rol 

spelen vallen buiten de invloedssfeer 

van STW. 

In het volgende hoofdstuk (pag. 16) 

schenken we aandacht aan de erosie 

van middelgrote apparatuurinveste- 

ringen van de eerste geldstroom. 

Dat is een zorgelijk punt, omdat STW 

als tweede-geldstroomorganisatie 

moet voortbouwen op de sterkten 

van de universiteiten, waaronder 

de infrastructurele apparatuurvoor- 

zieningen. Nemen die sterkten af, 

dan heeft dat ook zijn gevolgen 

voor de hefboomwerking van de 

tweede geldstroom. In toenemende 

mate worden we geconfronteerd 

met verzoeken om delen van de 

infrastructuur te bekostigen die 

eigenlijk voor rekening van de eerste 

geldstroom zouden moeten zijn. 

Over deze ingewikkelde problematiek 

wil STW de dialoog aangaan met 

de Colleges van Bestuur van de 

Universiteiten. 

Voor u ligt het Utilisatierapport 2003. 

Het rapport geeft transparant inzicht 

in de werkzaamheden van STW en de 

mate waarin de doelstelling van 

utilisatie is bereikt. Ook laten we niet 

na enkele kritische kanttekeningen te 

zetten. Ik wens u veel leesplezier! 

Erik J.G. van de Linde, 

directeur Techologiestichting STW 

utilisatierapport 2003

| Innovatie, niet altijd ‘maakbaar’ 

Temidden van alle discussies die op 

dit moment gevoerd worden om de 

innovatiekracht van Nederland te 

vergroten is het goed om oog te 

houden voor het feit dat innovatie 

niet altijd ‘maakbaar’ is. Ook al is 

aan alle voorwaarden voldaan, zoals 

een briljante vinding, die ook nog 

beschermd is, voldoende investerings- 

kapitaal en ervaren managers om de 

kar te trekken, dan is daarmee het 

succes nog niet verzekerd. Een scala 

aan factoren, waarop zeker door de 

onderzoekers en de subsidieverstrek- 

ker geen enkele invloed kan worden 

uitgeoefend, blijken hierin een rol 

te spelen. De hierna volgende 

interviews met twee managers die 

enthousiast aan de slag zijn gegaan 

met een veelbelovende vinding uit 

een STW-project geven hiervan een 

illustratie. 

Het eerste interview met ir. Bart 

van Neerbos betreft STW-project 

EWT.0250, ‘Ontwikkeling van kroon- 

wielvertanding, gefabriceerd door 

middel van electrovonkerosie’, 

uitgevoerd aan de Technische 

Universiteit Eindhoven onder leiding 

van prof.dr.ir. M.J.W. Schouten. 

Het project is gestart in 1983. 

Er zijn twee octrooien uit voort- 

gekomen die in eerste instantie 

op naam van de firma Kuiken NV 

zijn gesteld. Deze laatste was 

nauw betrokken bij het onderzoek. 

In 1991 zijn de octrooien door STW, 

mede namens Kuiken overgedragen 

aan Crown Gear BV, waarbij een 

royalty-regeling en een vergoeding 

ineens werd overeengekomen. 

Wat er daarna gebeurde verhaalt 

het interview. 

Het verhaal van Rijk Verheul, directeur 

van Mierij Meteo, illustreert dat de 

‘gap’ tussen de universiteit en het 

midden- en kleinbedrijf niet altijd een- 

voudig te overbruggen is. Het betreft 

hier STW-project DEL.0724, ‘Integrated 

Air-flow Sensor’ uitgevoerd aan de 

Technische Universiteit Delft onder 

leiding van prof.dr.ir. J.H. Huijsing, 

gestart in 1984. Dit project kent een 

tweetal vervolgprojecten, DEL.1362, 

‘Smart Sensor Ontwikkeling’ en 

DEL.2239 ‘Sigma Delta modulator’ en 

DEL.2694 ‘Integrated smart sensor 

with hybrid microcontroller’, waarvan 

de resultaten mede van belang zijn 

voor de technische en commerciële 

mogelijkheden en waarde van de 

Sensor. In 1987 is een octrooiaanvraag 

ingediend met de titel ‘richtings- 

gevoelige stroomsnelheidsmeter’. 

Dit octrooi is overgedragen aan 

Bronkhorst High-Tech BV, waarbij 

Bronkhorst het exclusieve recht ver- 

kreeg met betrekking tot flowmeters 

in leidingen en STW het recht behield 

licenties onder het octrooi aan derden 

te verlenen op de overige markten. 

Op grond daarvan is in 1996 een 

licentieovereenkomst met Mierij 

Meteo gesloten op het gebied van 

meteorologische toepassingen. 

9

INTERVIEW MET IR. BART R. VAN NEERBOS 

‘Ontwikkeling van kroonwielvertanding, 

gefabriceerd door middel van electovonkerosie’ 

project EWT.0250 

Zwitser op de loop met de kip met de gouden eieren 

Een briljante, gepatenteerde vinding, een enthousiast 

gezelschap investeerders en een stevig potentieel aan 

klanten konden niet verhinderen dat Crown Gear BV moest 

stoppen met de productie van een aandrijfmechaniek op 

basis van kroonwieloverbrenging met een cilindrisch rond- 

sel. Ir. Bart R. van Neerbos, directeur van het Loosdrechtse 

Nestor Management Consultants, maakte de ‘rise and fall’ 

van Crown Gear van nabij mee. Hij blikt terug op de vraag 

hoe het toch fout kon gaan. 

“Zo rond 1990 meldde de heer Kuiken zich bij STW met een 

vinding om met behulp van een kroonwieloverbrenging 

aandrijfproblemen in machines op te lossen. Hij had patent 

op de vorm en de techniek en vroeg zich af of er iets mee 

te ondernemen viel. De bedoeling was een overbrenging 

te maken die beter zou zijn dan die van de kegelwielover- 

brenging. Daarmee ben ik aan de slag gegaan. Senter 

(toen nog STIPT, red.) en STW wilden participeren op 

voorwaarde dat mogelijke latere gebruikers, zoals DAF en 

tandwielfabriek De Schelde, ook zouden deelnemen in 

een op te richten consortium”, vertelt Van Neerbos, die er 

zijn specialisme van heeft gemaakt partijen bij elkaar te 

brengen die gezamenlijk in een joint venture opereren om 

innovatieve producten tot ontwikkeling te brengen. 

Geschatte omzet van 10 miljoen euro 

“In Crown Gear hebben we de tandwieloverbrenging verder 

ontwikkeld en vertaald naar de productiefase. Senter was 

bereid 60 procent van de ontwikkelingskosten voor zijn 

rekening te nemen tot een maximum van bijna vier miljoen 

euro. DAF en De Schelde stapten in, STW deed mee en ook 

ABN AMRO wilde participeren. Ik heb vervolgens het 

bureau KWW uit Rotterdam ingeschakeld om de waarde 

van de vinding te kunnen bepalen. De verwachting was dat 

we in vijf tot zeven jaar zouden kunnen uitgroeien tot een 

producent met een omzet van 10 miljoen euro. Alles wees 

er op dat we de kip met de gouden eieren in handen 

hadden. De lange aanlooptijd heeft vooral te maken met 

het feit dat een klant een definitieve keuze moet maken. 

Kies je voor een overgang op kroonwieloverbrenging, dan 

kun je niet meer terug naar kegelwieloverbrenging, want je 

past het ontwerp van een product er helemaal op aan. 

Als je dat vooraf weet, hoeft dat geen bezwaar te zijn.” 

Op basis van deze eerste stappen schreef Van Neerbos een 

uitvoerig bedrijfsplan, waarin hij een aantal kritische succes- 

factoren formuleerde. “De belangrijkste succesfactor was 

dat we een sterkte moesten bereiken van 80 procent van 

die van een kegelwieloverbrenging. Alleen dan zouden we 

kans van slagen hebben in de grote marktgebieden, zoals 

bijvoorbeeld de automotive markt. Daar zouden onze pro- 

ducten zeer geschikt voor zijn. Met minder sterkte zouden 

we in een aantal andere, veel kleinere, marktgebieden ook 

resultaat kunnen boeken, maar in de automotive markt zijn 

nu eenmaal grotere productieaantallen te realiseren, waar- 

door het bedrijf eerder uit de investeringskosten zou zijn.” 

Cylkro Gear 

In de ontwikkeling van de kroonwieloverbrenging kwamen 

de tien medewerkers in eerste instantie met behulp van 

freestechnologie tot een product dat 60 procent van de 

sterkte van een kegelwieloverbrenging haalde. Dit product 

kreeg de naam Cylkro Gear mee. “Op dat moment, we 

waren toen al enkele jaren bezig, had ik eigenlijk moeten 

zeggen: we zetten er nu een streep onder. Laat de partici- 

panten hun verlies nemen en bekijk of er een mogelijkheid 

is in een andere bedrijfsvorm op kleinere schaal de minder 

sterke overbrenging te gaan produceren voor de andere, 

kleinere marktgebieden. Dat zou haalbaar zijn geweest 

als we niet de ontwikkelingskosten uit het verleden als last 

met ons mee zouden moeten dragen. De aandeelhouders 

wilden het toch proberen en gezamenlijk hebben we beslo- 

ten het ontwikkelingsproces door te zetten.

In een vervolg ontwikkelde Crown Gear een verbeterde 

versie. Een schuinvertand- in plaats van een rechtvertand 

kroonwiel bleek met gemak de sterkte van 80 procent van 

een kegelwielverbinding te halen. Een lastige handicap 

was dat dit kroonwiel nog een verschrikkelijk geluid 

voortbracht. Pas na een jaar vonden we een minimale 

onjuistheid in de vertanding waardoor we dit euvel konden 

oplossen. Maar na vijf jaar ontwikkelen en op kleine schaal 

produceren waren de investeringen vrij hoog opgelopen en 

bleken DAF en De Schelde geen investeringsruimte meer 

te hebben. IHC stapte in, evenals het Innofonds Twente. 

ABN AMRO vergrootte zijn aandeel in Crown Gear, 

waardoor het bedrijf verder kon. Dit was des te belangrijker 

geworden omdat met de nieuwe ontwikkeling de massa- 

markt weer in zicht kwam. De klantenkring groeide ook 

feitelijk en in 1999 en 2000 bereikte Crown Gear een omzet 

van tussen een half en één miljoen euro. Dankzij de marge 

van vijftig procent op het product draaide het bedrijf voor 

het eerst productiekosten dekkend. De aandeelhouders 

namen zich voor tot eind 2001 door te gaan met de finan- 

ciering. Daarna moest het break even point bereikt zijn. 

Redder in de nood 

“So far so good”, zou je denken. “Het begon ergens op 

te lijken”, zegt Van Neerbos. “We hadden het bedrijf 

inmiddels verplaatst van Rotterdam naar Enschede, waar 

we een eigen productiehal hadden. De aandeelhouders 

gaven de voorkeur aan een nieuwe directeur en ik trok mij 

terug op de achtergrond als directeur van de holding ter 

begeleiding. De nieuwe directeur was een briljant technicus 

met wat minder aandacht voor dagelijkse managementis- 

sues. Vervolgens diende de economische crisis zich aan 

in de markt voor bewerkingsmachines die voor ons juist 

zo belangrijk geworden was. Zestig tot zeventig procent 

van onze omzet kwam uit die markt. Hierdoor haalden 

we in 2002 een omzet van slechts 50% van de prognose. 

Er werd nog een laatste krediet van 400.000 euro verstrekt. 

Ook op dat moment denk je dat het eigenlijk niet meer kan, 

| innovatie, niet altijd ‘maakbaar’ 

maar ga je toch door. Per slot van rekening wil je blijven 

proberen de werkgelegenheid van de werknemers veilig te 

stellen en houd je geloof in het product zelf.” 

Een redder in de nood leek zich aan te dienen in de vorm 

van een klant van Crown Gear. Het Britse GKN wilde een 

contract aangaan, waarin het bedrijf een investering van 

1,6 miljoen euro zou doen in Crown Gear. Daarmee zou het 

de eigendomsrechten verwerven en een belangrijk pakket 

opdrachten plaatsen. Mede doordat participanten rond die 

tijd weinig constructieve bewegingen maakten, mislukte de 

doorstart en mondde de situatie uit in een faillissement. 

Tot de stomme verbazing van Van Neerbos verkocht de 

curator het patent aan een Twents bedrijf, waarin een 

Zwitserse klant van Crown Gear participant is. De rechter 

commissaris keurde de verkoop goed en sindsdien draait 

het bedrijf gewoon door op de vinding. Er zijn ook mede- 

werkers overgestapt naar dat betreffende bedrijf. “Voor 

de werkgelegenheid is dat dus mooi”, vindt Van Neerbos, 

“Maar het totaalbeeld klopt niet. Een prachtige technologie 

komt in het bezit van een Zwitser, terwijl je het totale project 

graag tot een goed einde had willen brengen voor de 

Nederlandse industrie. Bij Senter reageerde men anders. 

Ik voelde me niet prettig bij de ontwikkelingen, maar 

Senter reageerde met de reactie dat het wel heel vreemd 

zou zijn als er nooit risicodragend kapitaal verloren zou 

gaan. Toch kan je achteraf stellen dat er in ‘managerial’ 

opzicht fouten zijn begaan: toen de zwaarste kritische 

succesfactor niet gehaald werd, hadden we er achteraf 

wel een streep onder moeten zetten. Dan hadden we 

verdere ontwikkelingen zonder de oude investeringslast 

kunnen begeleiden. Ten tweede zie je toch dat steeds net 

iets te krappe investeringen worden gedaan. Dan kan je 

bijvoorbeeld een jaar oponthoud voor het oplossen van 

een irritant geluid eigenlijk net niet goed opvangen. En 

ten derde zie je dat we in de stervensfase niet voldoende 

begeleiding hebben kunnen bieden. De verkoop van de 

patentpositie had niet mogen gebeuren.” 

11

12 

REACTIE OP INTERVIEW DOOR PROJECTLEIDER PROF.DR.IR. JEU SCHOUTEN: 

“Betrek het bedrijfsleven eerder financieel bij onderzoek” 

project EWT.0250 

Het onderzoek naar kroonwielver- 

tanding staat prof.dr.ir. Jeu Schouten, 

verbonden aan de faculteit Werktuig- 

bouwkunde aan de Technische 

Universiteit Eindhoven, nog helder 

voor de geest, ook al werd het twintig 

jaar geleden uitgevoerd. “Het aardige 

van het project was dat we het hele 

traject van eerste idee tot en met 

prototype hebben meegemaakt. We 

hebben de geometrie beschreven en 

we hadden de productietechnologie 

voor elkaar”, zegt Schouten. 

In wetenschappelijk opzicht is het 

project zeer succesvol geweest. 

Het leverde twee gepromoveerde 

onderzoekers op; Triesenau in de 

werktuigbouwkunde en Overdijk in 

de wiskunde. Met behulp van hetzelf- 

de principe heeft de faculteit later 

nog meegewerkt aan de kroonwiel- 

vertanding van de staartrotor aan de 

Europese helikopter NH90 waarvoor 

DAF Special Products onderdelen 

ontwikkeld. 

Terugblikkend op de ervaringen van 

Crown Gear zegt hij: “Achteraf is het 

te gemakkelijk te zeggen waar het 

aan heeft gelegen. Voor ons was het 

project afgelopen toen Crown Gear 

ermee aan de slag ging. De heer 

Kuiken had een goede toepassing, de 

heer Van Neerbos pakte het volgens 

mij goed aan. Met de kennis achteraf 

zou je kunnen suggereren dat het 

misschien verstandig was geweest in 

eerste instantie minder waarde te 

hechten aan het percentage van de 

belastbaarheid. Crown Gear richtte 

zich sterk op de automotive branche, 

waar een zeer hoge belastbaarheid 

is vereist. Als het bedrijf in een ander 

marktsegment, waar een lagere 

belastbaarheid volstaat, eerst geld 

had verdiend om dat te investeren in 

de verdere optimalisering van de 

belastbaarheid, hadden de kaarten 

misschien anders gelegen. Maar 

nogmaals, achteraf is dat eenvoudig 

gezegd.” 

Promovendi in dienst nemen 

In het algemeen ervaart Schouten de 

lange ontwikkeltijd als een probleem 

voor de utilisatie van vindingen. Hij 

vindt echter niet dat universiteiten 

een vinding langer moeten door- 

ontwikkelen voordat het bedrijfsleven 

er mee aan de slag gaat. “In dat geval 

schieten wetenschappers door in hun 

nieuwsgierigheid. Het gaat om het 

vinden van een toepassing en dat is 

aan het bedrijfsleven. De STW doet dit 

goed met de gebruikerscommissies. 

Je zou daarbinnen kunnen proberen 

bedrijven te stimuleren eerder 

financieel in een onderzoek in te 

stappen. In Duitsland bijvoorbeeld 

staan wetenschap en bedrijfsleven 

wat dichter bij elkaar. Bedrijven zijn 

er sneller geneigd promovendi nog 

tijdens het onderzoek in dienst te 

nemen. Daarmee kun je de ontwikkel- 

tijd van een product verkorten omdat 

je de kennis direct in huis haalt.”

RIJK VERHEUL, DIRECTEUR VAN MIERIJ METEO 

‘Integrated Air-flow Sensor’ 

project DEL.0724 

De lange mars van een meetfanaat 

Een chipgestuurde windsensor zonder bewegende delen. 

Sinds het begin van de jaren negentig droomde Rijk Verheul, 

directeur van Mierij Meteo uit De Bilt, van de ontwikkeling 

van deze vinding. Dertien jaar en vele tonnen in euro’s 

verder luidt zijn oordeel: “Er is een te grote afstand tussen 

de universitaire wereld en het midden- en kleinbedrijf.” 

Het systeem van de windsensor zit hem in een chip die de 

windrichting- en snelheid meet. De werking is gebaseerd 

op het principe dat een verwarmd oppervlak afkoelt wan- 

neer er lucht overheen stroomt. Hoe harder het waait des 

te groter is de afkoeling. De ontwikkeling van het huidige 

apparaat, dat bij Mierij Meteo een laatste kans krijgt in de 

vermarkting, heeft twaalf tot dertien jaar gevergd. Verheul 

heeft zich tegen zijn eigen enthousiasme in bescherming 

moeten nemen nadat hij vele tonnen in euro’s heeft 

geïnvesteerd. Niet alleen in de windsensor, maar ook in 

andere wetenschappelijk innovatieve projecten kon hij het 

niet laten te investeren. “De techniek is vaak zo prachtig”, 

zegt hij. “Wetenschappers zeggen dan van hun vinding dat 

zij zo in de markt kan worden gezet. Wij hebben aan den 

lijve ondervonden dat je op dat moment ongeveer tien 

procent van het uiteindelijke product in handen hebt. 

Aan de overige negentig procent zul je zelf nog heel hard 

moeten werken.” 

Veel meteo apparatuur stamt uit de jaren vijftig 

De windsensor is volgens Verheul een mooi voorbeeld van 

hoe dit in zijn werk gaat. In 1982 verliet Verheul het KNMI 

en startte hij Mierij Meteo, met achttien medewerkers een 

middelgroot bedrijf in meteo apparatuur, micro elektronica 

en installatie en onderhoud. Toen hij in 1990 de windsensor 

kreeg aangeboden door prof. Huijsing, had hij in feite niet 

meer in handen dan een gepatenteerde chip, waarin de 

techniek van het meten van windrichting en -snelheid zat 

verwerkt. Hij werd lid van de gebruikerscommissie, sprak 

een regeling af voor het gebruikersrecht en legde 350.000 

gulden op tafel voor de verdere ontwikkeling van het 

apparaat. Zijn motivatie: “Veel meteo apparatuur stamt uit 

de jaren vijftig en is nog mechanisch van aard. Er valt dus 

heel veel te vernieuwen op dit gebied. Bovendien ben ik 

meet verslaafd.” 

Verheul: “We kwamen drie marktsegmenten overeen, de 

professionele, de industriële en de consumentenmarkt. 

Per segment spraken we een royalty af in ruil voor het 

gebruikersrecht op het patent. Een uitstekend ingenieur 

ging er binnen Mierij Meteo mee aan de slag. Na bijna vier 

jaar was het geld op, maar het eerste product lag er. Het 

bleek duidelijk meer te vragen dan een behuizing om de 

chip plaatsen. We, mijn vrouw en ik, hebben toen voor het 

eerst een aandeelhouder in het bedrijf moeten opnemen 

om de introductie van de windsensor te kunnen realiseren.” 

Orders over tien jaar 

De eerste poging om de windsensor te introduceren in 

de professionele meteo markt, liep op een grote teleurstel- 

ling uit. De reactie luidde: ‘Interessant, zet de sensor de 

komende vijf jaar maar naast onze vertrouwde apparatuur. 

Blijkt uit de gegevens dat hij beter werkt, dan gaan we 

plannen indienen om de sensor aan te kunnen schaffen. 

Verheul: “Het argument was dat je het weer niet kunt over- 

doen. Om dus zeker te zijn dat onze windsensor richting 

en snelheid beter registreert, moet je gelijktijdig en onder 

dezelfde weercondities kunnen vergelijken.” 

Omdat Verheul niet kon wachten op aanvaarding door die 

professionele meteo markt, besloot hij een alternatief te 

maken voor de consumentenmarkt. De markt voor (plezier-) 

vaartuigen zou belangstelling hebben voor een kunststof 

editie van de sensor. Tijdens de ontwikkeling bleek de 

luchtdoorstroming kritisch te zijn en ontstonden er fysische 

problemen. Opnieuw grote investeringen. Verder had 

Verheul problemen met de lijmtechnieken aan de chip en

14 

| DEL.0724 

verhouding tot de kunststof behuizing, maar deze kreeg 

hij onder de knie. Hij maakte het product als complete set 

inclusief metertjes en won de eerste order van Vetus uit 

Schiedam, dat 500 setjes bestelde. Vetus wilde de setjes 

in boten inbouwen. Bij het inbouwen van de eerste ging er 

iets fout en Vetus vroeg om ‘even een nieuwe chip’. Dat 

ging niet omdat elke set alleen als afzonderlijk geheel 

kon functioneren. Verheul nam de hele bestelling terug 

en moest opnieuw de studeerkamer in om een oplossing 

te vinden waarin zelfs een nieuwe miniwindtunnel is 

ontwikkeld en nieuwe software, de verschillen per set kon 

compenseren. Nu is hij daar in geslaagd en is de MMW 

(Mierij Meteo Windsensor) klaar voor zijn laatste kans op 

de markt. 

Externe participatiemaatschappij 

Verheul is echter tot de conclusie gekomen dat hij dit niet 

langer alleen moet willen doen. “Er is zoveel geld in de 

ontwikkeling van producten gaan zitten, dat ik vorig jaar 

met mijn vrouw, die ook in het bedrijf zit, heb afgesproken 

dat we voor de zakelijke en commerciële kant van het 

bedrijf externe hulp moeten inroepen.” Een externe partici- 

patiemaatschappij heeft de meerderheid van de aandelen 

overgenomen en Bart van Westreenen (voorheen Ahold 

en directeur BelCompany) is als managing director aan- 

getrokken. Van Westreenen: “Wij geloven net als Rijk in 

het product, evenals in de projecten die hij in de loop der 

jaren nog meer heeft aangetrokken. Bovendien heeft 

Mierij Meteo een zeer gezonde basis in de meteo markt. 

We denken de MMW tegen een aantrekkelijker prijs te 

kunnen gaan aanbieden door de productie uit te besteden. 

Daarbij richten wij ons op de plezierbotenmarkt en op de 

agro markt. Verder hebben we gezamenlijk afgesproken 

dat we de komende tijd geen nieuwe soortgelijke projecten 

aangaan. Rijk heeft helemaal gelijk als hij stelt dat het gat 

tussen de vindingen van een universiteit en de toepassing 

in het midden- en kleinbedrijf te groot is. Dat is wellicht 

voor grote concerns weggelegd die ontwikkelgelden ter 

beschikking kunnen stellen, maar de wat kleinere bedrijven 

kunnen zich zo’n lange aanlooptijd en een forse investe- 

ring niet permitteren.” 

Een ander project waaraan Verheul al lang in een IOP 

project met de Universiteit Twente samenwerkt, is SIOS. 

Dit is een sensor die op bacteriegrootte kan detecteren of 

een persoon een ziekte onder de leden heeft. De sensor 

heeft al menig testfase met glans doorstaan en is 

inmiddels gepatenteerd. Van Westreenen: “SIOS is net 

als de MMW een kansrijk project, dat de getalenteerdheid 

van Rijk nog eens onderstreept. Op het gebied van meet- 

technieken is hij briljant. Hij heeft bewezen dat hij het ook 

kan verkopen. Het enige wat hem dreigde te nekken, is 

dat hij te veel hooi op zijn vork nam. Als je zes of zeven 

van dit soort intensieve projecten naast je gewone bedrijfs- 

voering aanhaalt, komt er een moment dat het teveel van 

het goede is. Behalve de managementondersteuning die 

we in Mierij Meteo sinds het begin van dit jaar verlenen, 

hebben we samen ook een andere zakelijke aanpak geko- 

zen. Een project als SIOS wordt nu ondergebracht in een 

aparte vennootschap.” 


Een meer algemene oplossing om midden- en kleinbedrijf 

en universiteit meer met elkaar in contact te laten komen, 

ziet Verheul in een Amerikaanse vorm van samenwerking. 

“In de Verenigde Staten zie je regelmatig dat universiteiten 

wetenschappers aan het bedrijfsleven uitlenen. Pas bij 

succes van een bepaalde ontwikkeling gaat een bedrijf 

de kosten hiervoor terugbetalen. Dan wordt het ook voor 

kleinere bedrijven haalbaar om zich bezig te houden met 

grensverleggende wetenschappelijke vindingen.”

REACTIE OP INTERVIEW DOOR PROJECTLEIDER PROF.DR.IR. HAN HUIJSING: 

“Staatssecretaris Innovatie gewenst” 

project DEL.0724 

Prof.dr.ir. Han Huijsing veert op als 

hem de vraag wordt voorgelegd of 

het gat tussen de wetenschap en het 

midden- en kleinbedrijf te groot is 

voor succesvolle utilisaties. “Ik heb 

mij ruim tien jaar ingezet om te 

helpen dat gat te dichten, maar het is 

er nog steeds en het is nog steeds te 

groot”, zegt de hoogleraar aan de 

Faculteit Informatietechnologie en 

Systemen aan de Technische 

Universiteit Delft. Hij was destijds 

projectleider in het onderzoek naar 

de windsensor die MierijMeteo later 

op de markt bracht. 

“Het midden- en kleinbedrijf werkt 

meestal met een korte termijn- 

planning. De ontwikkeling van een 

sensor vanaf het idee tot een te 

verkopen product duurt al gauw 

vijftien jaar. Het MKB heeft die 

lange adem doorgaans niet”, zegt 

Huijsing, die onder auspiciën van 

STW voorzitter van het Platform 

Sensortechnologie is geweest, 

The Sense of Contact heeft opgezet 

en aan de geboorte heeft gestaan 

van het halfjaarlijks verschijnende 

Sensor Nieuws. 

De wetenschapper mag natuurlijk 

puur wetenschap bedrijven zonder 

aan de toepassing te denken. Maar 

een technische wetenschapper moet 

volgens hem dichtbij het gebruik 

proberen te staan. Dan nog denkt 

een wetenschapper nog wel eens te 

licht over de ontwikkeltijd van een 

product nadat het de universiteit heeft 

verlaten. “Eerst moet de universiteit 

een model ontwerpen, vervolgens 

moet een bedrijf een sensor ontwik- 

kelen en dan moet deze sensor ook 

nog eens rijp gemaakt worden voor 

massaproductie. In het voorbeeld van 

de windsensor is dat verschrikkelijk 

lastig omdat MierijMeteo een zeer 

complex apparaat maakt. Om een 

goed product te krijgen, moeten 

het mechanische, thermische en 

elektrische domein op elkaar aan- 

sluiten. Het enthousiasme van de 

heer Verheul heeft hem ver gebracht, 

maar ik kan mij goed voorstellen dat 

hij op een gegeven moment andere 

partijen erbij moet vragen om de 

commercialisering van het product 

kracht bij te zetten.” 

Verander de ‘mindset’ omtrent techniek 

Om Nederland op industrieel gebied 

mee te laten komen, zou een steviger 

innovatiebeleid op zijn plaats zijn, 

meent Huijsing. “Investerings- 

subsidies voor het MKB zouden een 

stimulans kunnen zijn voor kleinere 

ondernemers. Het is juist zo jammer 

dat kleinere bedrijven meer lef 

hebben dan hele grote. Een bedrijf 

als MierijMeteo steekt zijn nek uit. 

Verder moeten de activiteiten van 

STW op niveau en het werken met 

gebruikerscommissies de weg naar 

het bedrijfsleven effenen. Wil je als 

land meespelen, dan zul je ook wat 

moeten doen aan de ‘mindset’ 

omtrent techniek. Begin op de middel- 

bare scholen de keuze voor techni- 

sche vakken te stimuleren. Zorg 

voor enthousiaste leraren die hun 

leerlingen gemakkelijker tot die keuze 

brengen. Heus, een staatssecretaris 

Innovatie zou in een handelsland als 

Nederland veel werk te verzetten 

hebben”, aldus Huijsing. 

15

PROF.DR.IR. A.A.A. MOLENAAR 

“Mechanische eigenschappen van funderingsmaterialen en zanden 

in relatie tot fysische te bepalen materiaalkenmerken” 

project DCT.4192 (zie pagina 66)

| DCT.4192 

17

18 


Een duidelijke trend in het kader 

van kostenbeheersing en efficiency- 

verhoging bij universiteiten is het 

samenvoegen, privatiseren of afstoten 

van diensten. In het algemeen kan 

worden gesteld dat infrastructurele 

kosten van de vakgroepen meestal 

niet meer centraal worden gefinan- 

cierd, maar door de universiteit wor- 

den doorberekend aan de betreffende 

vakgroepen. Voor het dekken van de 

infrastructurele kosten is binnen de 

instelling geld beschikbaar. Helaas is 

dit door bezuinigingen op de eerste 

geldstroom meestal niet toereikend. 

Het begrip ‘infrastructuur van de 

universiteit’ is dus duidelijk aan 

erosie onderhevig, terwijl het tweede 

geldstoom onderzoek daarvan sterk 

afhankelijk is. Een robuuste infra- 

structuur voor wetenschappelijk 

onderzoek is noodzakelijk voor een 

goede uitvoering. Daarnaast zal een 

vakgroep met een adequate ‘gezonde’ 

infrastructuur beter in staat zijn om 

talentvolle onderzoekers aan te 

trekken en op te leiden. 

STW stelt zich ten doel om technisch- 

wetenschappelijk onderzoek en de 

toepassing daarvan te bevorderen. 

Hiervoor is een adequate onderzoeks- 

financiering beschikbaar, die echter 

additioneel is op de bestaande infra- 

structuur. Apparatuur die specifiek 

voor een STW-project moet worden 

gebruikt wordt dus gefinancierd, 

echter ‘not-dedicated’ apparatuur 

wordt verondersteld aanwezig te 

zijn. Met ‘not dedicated’ apparatuur 

worden apparaten voor algemeen 

gebruik bedoeld. 

Om het gevoel wat op de universiteiten 

leeft met betrekking tot ‘not dedicated’ 

apparatuur te illustreren, is een aantal 

vakgroepbeheerders gevraagd om te 

reageren op enkele vragen omtrent het 

verkrijgen van apparatuur voor alge- 

meen gebruik. Een samenvatting van 

deze reacties is hieronder beschreven. 

Wat zijn de mogelijkheden van een 

beheerder om geld vrij te maken voor 

‘not-dedicated’ apparatuur? 

Je kunt niet om dat deel van het 

machinepark heen, ‘not-dedicated’ 

apparatuur behoort bij een adequate 

infrastructuur voor onderzoekers. 

Het verkrijgen van zeer specifieke 

projectgekoppelde apparatuur is vaak 

geen probleem, mits de aanvraag 

wordt goedgekeurd. Echter het 

verkrijgen van ‘not-dedicated’ 

apparatuur voor routinematig werk 

zoals ‘state-of-the-art’ instrumenten 

(SEM of patroongeneratie) of 

‘werkpaarden’ (centrifuge, spectro- 

fotometer, gaschromatograaf etc.) is 

problematisch. Voor sommige ‘state 

of the art’ instrumenten kan men 

terecht bij NWO-middelgroot, omdat 

het dan om een uniek instrument 

gaat. Apparatuur die niet voor subsi- 

die in aanmerking komt, moet uit de 

eerste geldstroom worden betaald. 

Vaak wordt apparatuur uit de eerste 

geldstroom uitsluitend door het depar- 


tement toegekend als er matching is 

en het apparaat dus door meerdere 

leerstoelgroepen wordt aangevraagd. 

Als geen matching mogelijk is, zijn 

vakgroepen gedwongen om tekorten 

op de budgetten te dekken met geld 

uit de tweede en derde geldstroom. 

Het probleem dat hierbij ontstaat is 

de koppeling van het apparaat aan 

een specifiek project; vaak zijn er 

tegelijkertijd meerdere projecten van 

afhankelijk. De tweede geldstroom- 

financiers vergoeden in principe geen 

kosten voor infrastructuur. Sommige 

derde geldstroom financiers maken er 

geen punt van. 

Wat is de strategie om het bestand van 

‘not-dedicated’ apparatuur op peil te 

houden? 

Een groot probleem is de snelle 

toename van de kosten als gevolg 

van de enorm snel voortschrijdende 

ontwikkelingen (zie ook figuur 5). Het 

gaat dan om zowel de investering als 

de bijbehorende exploitatie. 

Daarnaast is goed onderhoud een 

vereiste om de infrastructuur te 

handhaven. Onderhoud is vaak alleen 

maar door specialisten uit te voeren, 

wat de kosten opdrijft. Regulier 

onderhoud wordt meestal uit de 

eerste geldstroom betaald. Specifiek 

onderhoud kan soms uit projecten 

worden betaald, maar soms wordt een 

onderhoudpot opgebouwd uit inkom- 

sten van derden voor het gebruik van 

apparatuur. De formele afschrijvings-

figuur 5 Onderzoekers hebben steeds meer 

behoefte aan apparatuur. Over alle door STW 

gehonoreerde projecten gezien in de periode 

1993-2002 is het gemiddelde investerings- 

budget van een project met circa 65 procent 

gestegen tot 65.000 euro. Dit is een stijging 

twee maal zo snel als de inflatie in die periode. 

Een deel van de werkelijke kostenstijging 

blijft daarbij nog buiten beschouwing omdat 

STW wel de eigendom van de apparatuur 

heeft maar niet de onderhouds- en bedrijfs- 

kosten draagt. Deze komen voor rekening van 

de onderzoeksinstelling. 

figuur 6 Niet alleen is er sprake van kosten- 

stijging, ook is er steeds meer behoefte aan 

geavanceerde apparatuur. Daardoor stijgt jaar- 

lijks het aantal (gehonoreerde) projecten met 

een apparatuurbehoefte groter dan 100.000 

euro. Voor geavanceerde apparatuur is meer 

specialistisch, en dus duurder onderhoud nodig 

(zie tekst). STW wijst investeringsbudgetten 

toe in het kader van haar normale procedure 

voor het Open Technologieprogramma. 

| middelgrote apparatuur op universiteiten 

figuur 5 Gemiddelde STW-investeringen in apparatuur per project 

figuur 6 STW-investeringen in apparatuur naar omvang 

19

20 


figuur 7 STW-investeringen 1993-2003 naar discipline 

figuur 8 STW-investeringen in apparatuur 1993-2003 per instelling 


figuur 7 Technische wetenschappers binnen 

de disciplines natuurkunde, scheikunde en 

electrotechniek ontvingen in het afgelopen 

decennium de meeste investeringsmiddelen. 

In het beschouwde tijdvak nam vooral het 

aandeel van het technisch scheikundig onder- 

zoek toe, dat voor de civiele techniek en de 

werktuigbouw nam af. Per onderzoeksproject 

gezien zijn de fysica en de scheikunde het 

meest apparatuurintensief. Gemiddeld was, 

over de hele periode gezien, het apparatuur- 

budget voor een technisch scheikundig 

project 79 duizend euro, voor een technisch 

fysisch project ongeveer 130 duizend euro. 

figuur 8 De drie technische universiteiten 

ontvangen gezamenlijk bijna tweederde van 

de STW-middelen voor apparatuur. Deze 

verdeling is vooral toe te schrijven aan het 

grotere aantal gehonoreerde projecten voor 

deze onderzoeksinstellingen (TUD 215; UT 

148; TUE 105). Per toegekend investerings- 

krediet ontlopen de technische grote drie 

elkaar niet veel (respectievelijk per project 

circa 87.000, 96.000 en 90.000 euro).

termijn is voor de meeste apparatuur 

5 jaar, voor computerapparatuur is dit 

3 jaar. Omdat de financiering van 

standaard ‘not dedicated’ apparatuur 

(de ‘werkpaarden’) problematisch is, 

hebben deze vaak een afschrijvings- 

termijn tussen 5 en 10 jaar of meer. 

Kan iedereen de apparatuur gebruiken, 

dus zijn onderzoekers buiten de vak- 

groep welkom zonder betaling? 

Er heeft zich een trend ingezet om te 

betalen voor gebruik van apparatuur. 

Als leerstoelgroep proberen we met 

gesloten beurzen te werken, ergo er 

wordt geen fee berekend, tenzij de 

andere leerstoelgroep dit wel doet. 

Uitgangspunt is, dat de overheid 

(STW of NWO) de gehele Nederlandse 

‘onderzoekcommunity’ al subsidieert. 

Wel is ‘facility sharing’ met derden 

soms een mogelijkheid om vast lasten 

te delen en een stukje afschrijving 

terug te halen. Daarnaast is het 

centraliseren van dure ‘state of the art’ 

onderzoeksapparatuur voor algemeen 

gebruik een optie, maar wel moet je 

uitkijken dat de toegankelijkheid en 

efficiënt werken mogelijk blijven. 

Waar gaat het naar toe in de toekomst? 

Een probleem gaan de apparaten 

vormen die gedeeltelijk op sommige 

projecten worden afgeschreven. 

Hiervoor moet worden tijdgeschreven, 

hetgeen voor veel apparaten ondoen- 

lijk is. Een knelpunt is in sommige 

gevallen, dat de afschrijvingstermijn 

langer is dan de looptijd van het 

project. Bij de meeste voorzieningen 

ontstaan dan problemen. Dan ben 

je afhankelijk van de eenmalige tref- 

fers zoals aanspraak op de ICES-KIS 

gelden of soortgelijke incidentele 

investeringsrondes. 

Conclusie 

De in dit hoofdstuk gepresenteerde 

problematiek is complex. STW wil 

haar onderzoekers enerzijds zoveel 

mogelijk faciliteren in de uitvoering 

van de gehonoreerde onderzoeks- 

voorstellen, maar anderzijds kan 

niet van STW worden verlangd dat 

zij de kosten op zich neemt van 

rekeningen die door anderen betaald 

behoren te worden. Als tweede 

geldstroom organisatie willen we 

voortbouwen op de sterkten van 

de universiteiten – en van het bedrijfs- 

leven – en dat is wat anders dan dat 

STW mede financieel verantwoorde- 

lijk zou zijn voor de basis daarvan. 

Daarom zullen wij de komende tijd 

een dialoog opstarten, in eerste 

instantie met voorzitters van Colleges 

van Bestuur, om uiteindelijk ook hier 

het heldere en consistente beleid 

te formuleren dat u van STW mag 

verwachten. 

| middelgrote apparatuur op universiteiten 

21

DR. HENK DE BRUIN 

“Het ontwikkelen en testen van een meetsysteem voor het bepalen 

van gebiedsgemiddelde verdamping en voelbare warmtestroom” 

project WMO.4133 (zie pagina 93)

| Statistiek 

TWEE MOMENTEN VAN EVALUATIE; 

DE PROJECTEN VAN START 

GEGAAN IN 1992 EN 1997 

In het algemeen zit er een grote 

tijdsspanne tussen de start van een 

project en het moment waarop de 

resultaten daadwerkelijk tot een 

‘bruikbaar’ resultaat leiden. STW is 

alleen betrokken bij het eerste deel 

van dit lange traject, namelijk bij de 

onderzoeksfase die doorgaans vier 

tot zes jaar beslaat. In deze utilisatie- 

rapportage zien wij, enige tijd na 

afloop van het onderzoek, terug op 

destijds gestarte STW-projecten. 

Voor deze evaluatie worden twee 

momenten gekozen; direct na afloop 

van een project, de interimrapportage 

(in dit rapport de projecten die in 1997 

van start gingen), en vijf jaar later een 

eindrapportage, het utilisatierapport 

(hier de projecten die in 1992 van start 

gingen). 

In de Interimrapportage (over de 

projecten in 1997) worden dus de 

projecten bekeken die zes jaar 

geleden van start zijn gegaan en 

recent zijn afgesloten. Een typische 

situatie is dat een gebruiker verder 

wil gaan met de resultaten van het 

onderzoek. Hij zal dan vaak in aan- 

sluiting op de onderzoeksfase nog 

een ontwikkelingstraject moeten 

uitvoeren. Dit kan bestaan uit de 

markt onderzoeken, een productielijn 

opzetten en dergelijke, kortom alles 

wat nodig is om te komen tot een 

commercieel ‘product’. 

In de Utilisatierapportage (over de 

projecten die in 1992 van start gingen) 

is tien tot elf jaar na de start van 

universitair onderzoek al een veel 

beter – alhoewel nog altijd niet 

volledig – inzicht te verkrijgen in de 

daadwerkelijke toepassing en com- 

mercialisering. In dit rapport worden 

daarom ook die projecten bekeken 

die in 1992 van start zijn gegaan en 

waarover nu een min of meer afge- 

rond oordeel gegeven kan worden 

met betrekking tot de utilisatie. 

DE METHODE; 

HOE ‘METEN’ WE DE UTILISATIE 

Het zal duidelijk zijn, dat het meten 

van de mate van gebruik niet een- 

voudig is. Zo kan een verbeterde 

procesbeschrijving voor een gebruiker 

financieel zeer aantrekkelijk zijn, 

zonder dat er sprake is van een 

concreet product. Anderzijds kan 

de realisatie van een daadwerkelijk 

product (gebaseerd op een werkend 

prototype) worden afgebroken omdat 

markteconomische aspecten een rol 

spelen. Hoe de stand van zaken op dit 

vlak is bij de verschillende projecten, 

wordt nagegaan door (telefonische) 

enquêtering van onderzoekers, 

projectleiders of gebruikers, die bij 

het desbetreffende project waren 

betrokken. Mocht dit niet mogelijk 

zijn, dan wordt gezocht naar ander 

beschikbaar bronnenmateriaal. 

23

24 | Statistiek 

Om een beeld te geven van de resul- 

taten van een onderzoeksproject, 

heeft STW in de afgelopen jaren een 

meetmethode geïntroduceerd, die 

gebaseerd is op drie – meer of minder 

onafhankelijke – variabelen om de 

utilisatie te kunnen kwantificeren, 

te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ 

en ‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze 

variabelen is onderverdeeld in een 

oplopende vierpuntswaardering 

(0, A, B, en C). De definities van deze 

classificering zijn: 

De mate waarin één (of meerdere) 

gebruikers bij het onderzoek zijn 

betrokken: 

0: het project is mislukt; omdat de uit- 

komsten irrelevant zijn voor een gebruiker; 

A: er is enige belangstelling van de 

gebruikers geweest, door deelname in een 

gebruikerscommissie; 

B: de gebruikers participeren actief. 

Een eventueel geleverde bijdrage is 

klein – in de vorm van geld, materialen 

en dergelijke; 

c: op niet mis te verstane wijze partici- 

peert de gebruiker in het project. Er is 

omvangrijke steun gegeven en vaak is 

er een contract met betrekking tot de 

samenwerking gesloten. 

utilisatierapport 2001 2003 

BETROKKENHEID PRODUCT 

In hoeverre zijn de doelstellingen van 

het onderzoek gehaald, en is er een 

aanwijsbaar ‘product’: 

0: het project is in het onderzoeks- 

stadium mislukt, of het onderzoek is 

voortijdig afgesloten; 

A: Er is geen concreet product. Er is 

meer onderzoek nodig om een bruikbaar 

product te verkrijgen. Voorlopige conclu- 

sies zijn al wel getrokken, maar een en 

ander moet nog worden geverifieerd. We 

zijn nog in de fase van ‘basic technology’. 

De voornaamste vorm van output is tot 

op dit moment de wetenschappelijke 

publicatie; 

B: een voorlopig model, een principe 

of een conceptmethode is ontwikkeld en 

bruikbaar. Verificatie en verfijning is nog 

wel nodig voordat van een eindproduct 

kan worden gesproken. De gebruiker kan 

het onderzoeksproduct (nog) niet geheel 

zelfstandig gebruiken; 

C: er ligt een aanwijsbaar product, 

bijvoorbeeld in de vorm van software, 

een werkend prototype, een proces- 

omschrijving, een octrooi, kortom een 

min of meer afgerond concept, waarmee 

de gebruiker zelfstandig aan de slag 

kan gaan.

INKOMSTEN 

Heeft het onderzoek geleid tot inkom- 

sten voor STW en/of de onderzoeks- 

groep: 

0: omdat het project wetenschappelijk 

mislukte, of omdat er geen gebruiker 

gevonden kon worden, zijn er geen 

inkomsten op dit project geweest en zijn 

die in de toekomst niet te verwachten; 

A: er zijn nog geen inkomsten op het 

project. Dat wil hier zeggen dat er wel 

bijdragen aan het onderzoek kunnen zijn, 

maar nog geen revenuen uit de exploitatie 

van de kennis. Toekomstige baten zijn 

echter niet uitgesloten; 

B: incidenteel is of wordt (een deel van) 

de kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen 

hier ook bestaan uit het feit dat het resul- 

taat ‘waardevol’ is voor de samenleving; 

C: er is een beduidende, gestage of 

grote stroom inkomsten (geweest), of er 

is zicht op dat een dergelijke stroom de 

eerstvolgende vijf jaar wordt gerealiseerd. 

Bijvoorbeeld als er al principe-afspraken 

gemaakt zijn. 

Gebruik makend van de hierboven 

beschreven classificatie kunnen 

alle projecten in een 4 x 4 x 4 matrix 

worden ingedeeld. In het totaal dus 

64 mogelijkheden. Er ontstaat zo 

een beter gedifferentieerd beeld van 

de uiteindelijke resultaten die de 

projecten na vijf respectievelijk tien 

jaar opleveren. 

De meest geslaagde projecten vallen 

uiteraard in de categorie CCC. Maar 

een succesvol project met een grote 

betrokkenheid van een gebruiker 

in de non-profit sector én met een 

concreet en aanwijsbaar product 

(bijvoorbeeld milieu-onderzoek), 

wordt ook in een hoge klasse inge- 

deeld (CCA). Een project dat heeft 

geresulteerd in een product, maar 

geen afnemers vindt komt in een lage 

categorie terecht, bijvoorbeeld ACA. 

Ook wordt zo duidelijk wat de waarde 

is van fundamenteel-strategisch 

onderzoek, (de zogenaamde ‘basic 

technology’) voor de gebruikers. Er is 

dan weliswaar geen aanwijsbaar 

product, maar bedrijven hebben er 

soms (veel) geld voor over om deze 

basiskennis te ontwikkelen (klasse 

CAA) of te kopen (klasse CAC). 

| statistiek 

Achtergrondonderzoek vindt zijn 

plaats in de klasse AAA. Projecten die 

op bepaalde aspecten mislukten of 

zijn mislukt, krijgen een 0-waardering 

(bijvoorbeeld klasse 000). 

inkomsten 

Hieronder verstaat STW alle 

gelden en bijdragen in natura die 

op basis van een STW-project 

gegenereerd worden gedurende 

het hele traject, dus zowel van voor 

het project is gestart als tot na 

afloop van het project. 

25

26 

| Statistiek 

PROJECTEN GESTART IN 1992 

1992 figuur 9 utilisatiegroepen 

0 

A 

B 

C 


betrokkenheid product inkomsten 

% % % 

0 0 0 

39 27 54 

27 36,5 24 

34 36,5 22 

In 1992 gingen 41 projecten van start. 

In deze projecten werd door STW 

15,6 miljoen euro geïnvesteerd. 

Bij deze projecten werden 22 overeen- 

komsten met de gebruikers gesloten 

en 9 octrooien aangevraagd. Aan 

inkomsten werd een bedrag van 2,07 

miljoen euro genoteerd. 

Figuur 9 geeft de verdeling aan per 

utilisatiecode. De figuren geven aan 

hoeveel procent van de projecten een 

bepaalde score op de drie categorieën 

heeft gehaald. 

Figuur 11 (pag. 28) geeft de BPI-code, 

die de projecten hebben gekregen 

weer.

PROJECTEN GESTART IN 1997 

1997 figuur 10 utilisatiegroepen 

0 

A 

B 

C 

| statistiek 

betrokkenheid product inkomsten 

% % % 

0 1 2 

30 29 67 

50 39,5 22 

20 30,5 9 

In 1997 gingen 99 projecten van start. 

In deze projecten werd door STW voor 

41 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze 

projecten werden 57 overeenkomsten 

met de gebruikers gesloten en 23 

octrooien aangevraagd. Aan inkom- 

sten werd (tot nu toe) een bedrag van 

2,86 miljoen euro genoteerd. 

Figuur 10 geeft de verdeling aan per 

utilisatiecode. De figuren geven aan 

hoeveel procent van de projecten een 

bepaalde score op de drie categorieën 

heeft gehaald. 

Figuur 12 (pag. 28) geeft de BPI-code, 

die de projecten hebben gekregen 

weer. Voor verdere uitleg zie de toe- 

lichting. 

Conclusie 

De figuren 11 en 12 bieden een 

integrale visualisatie van de cijfers 

van de figuren 9 en 10. Die geven 

aan dat 61 procent van de 

projecten die in 1992 werden 

gestart, heeft geleid tot een 

actieve relatie met een of meer 

gebruikers, 73 procent heeft een 

concreet product opgeleverd en 

46 procent heeft cash of in kind 

inkomsten opgeleverd, in die zin 

dat er waardevolle resultaten voor 

de samenleving zijn gegenereerd, 

die nu al, of naar verwachting op 

termijn, inkomsten opleveren. 

Bij de projecten die in 1997 zijn 

gestart liggen deze percentages 

iets lager, conform het beeld dat 

de utilisatierapporten jaarlijks 

opleveren. Na vijf tot zes jaar is 

het immers in veel gevallen nog te 

vroeg om van uitgekristalliseerde 

kennisexploitatie te spreken. Een 

uitzondering daarop vormt de 

‘betrokkenheid’, die in dit geval 70 

procent bedraagt. STW is blij met 

deze goede resultaten en zal zich 

blijven inzetten om ook de komen- 

de jaren vergelijkbare of wellicht 

betere resultaten te boeken. 

27

28 

| Statistiek 

De verschillende categorieën worden in kleuren weergegeven. Een hoge score op de categorie Inkomsten is te herkennen aan een 

blauwe kleur. Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur rood en voor een hoge score op Product is die kleur groen. Omdat de 

complete codes alle drie de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal een zwarte 

bol opleveren. Een project met een code CCC zal een witte bol opleveren. Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel projecten die 

betreffende code toegekend hebben gekregen. Zo geeft het praktisch donker rode bolletje onderaan (1997) aan dat er één project is met 

de BPI-code A00. De grote antracietkleurige bol (een niveau hoger en dieper) geeft aan dat er 13 projecten zijn met BPI-code AAA 

(1991) (‘basic technology’). De witte bol rechts achterin (1992 en 1997) geeft aan dat er 4 projecten zijn met BPI-code CCC. 

1992 figuur 11 utilisatie projecten gestart in 1992 

1997 figuur 12 utilisatie projecten gestart in 1997 


Utilisatierapport 2003 

| Projecten 


30 | Projecten 1992 

HIERONDER STAAN DE GEGEVENS DIE U OP DE PROJECTPAGINA’S KUNT TEGENKOMEN 

project 

Het projectnummer, de laatste vier 

cijfers vormen het volgnummer waar- 

op de projecten zijn gesorteerd. 

BPI 

(voor uitleg zie binnenkant achterzijde omslag) 

De utilisatiecategorieën waarin het 

project is ingedeeld. 

titel 

De titel van het project. 

projectleider 

Naam van de projectleider. 

A_ universiteit 

van 

amsterdam 31 

D_ technische 

universiteit 

delft 31 

E_ technische 

universiteit 

eindhoven 34 

G_ rijksuniversiteit 

groningen 

37 

N_ katholieke 

universiteit 

nijmegen 41 

toewijzing 

De door STW aan dit project 

toegekende subsidie (in k€). 

contracten en octrooien 

Soort overeenkomst welke met een 

gebruiker is afgesloten (optie, licentie, 

bijdrage, samenwerking, raamovereen- 

komst, etc.) en eventuele octrooien/ 

octrooiaanvragen. 

inkomsten 

Op dit project de totaal geregistreerde 

inkomsten (in k€). Dit zijn alle gelden 

en bijdragen in natura die op basis van 

een STW-project gegenereerd worden, 

R_ erasmus 

universiteit 

rotterdam 43 

T_ universiteit 

twente 

U_ universiteit 

utrecht 

44 

52 

V_ vrije 

universiteit 

amsterdam 53 


gedurende het hele traject, dus 

zowel van voor de start als tot na 


doelstelling 

Een korte omschrijving van de 

doelstelling van het onderzoek. 

resultaten 

Een overzicht van de behaalde 

resultaten. 

gebruikers 

Een lijst met de (afgekorte) namen 

van de gebruikers bij het project.

| Instelling 


van 

amsterdam 

AGN.2367 

CCC 

Onderzoek 

naar het gebruik 

van kunstmatige 

huidvervangende 

materialen 

projectleider Dr. W. Westerhof totale toewijzing in k€ 

424,08 

doelstelling In het wondbed van bijvoorbeeld 

brandwonden heersen bepaalde fysiologische 

condities die celdeling en weefselvorming 

stimuleren. Er ontstaat immers nieuw weefsel, 

hoewel vaak niet met de gewenste structuur 

littekenweefsel. Het moet dus mogelijk zijn in 

het micro-klimaat van het wondbed uit ingezaaide 

cellen met ondersteuning van een matrix nieuw 

huidweefsel te groeien. Het doel was dit huid- 

weefsel in het wondbed zelf te genereren met 

als gevolg dat er minder littekenweefsel zou 

ontstaan. 

resultaten na 5 jaar Er is een in vitro-methode 

ontwikkeld om matrixmaterialen op hun geschikt- 

heid te testen. Op varkens werd aangetoond dat 

een bepaalde matrix met ingezaaide cellen tot 

verbeterde wondgenezing leidt (minder litteken- 

vorming, betere kwaliteit aangegroeide huid). 

Het onderzoek werd voortgezet in AGN.3737 met 

onder meer klinisch werk in het Brandwonden- 

ziekenhuis te Beverwijk. De resultaten daarvan 

wijzen in dezelfde richting. Op een verfijning van 

de matrix is patent aangevraagd. Er is een con- 

sortium van 3 bedrijven gevormd om de matrix 

tot een commercieel product te ontwikkelen. De 

goede resultaten hebben geleid tot omvangrijke 

derde geldstroomopdrachten voor de research- 

groep. 

resultaat na 10 jaar Na veel onderhandelen met een 

Nederlands, Engels en Duits bedrijf kon niet tot 

overeenstemming gekomen worden over het 

ontwikkeltraject. De gegenereerde kennis blijft 

waardevolle achtergrondinformatie, de ontwikkel- 

de testmethoden staan een snelle evaluatie van 

het effect van wondbedekkers toe. Het brand- 

wondenziekenhuis in Beverwijk heeft er een zeer 

productieve relatie met het Duitse bedrijf aan 

overgehouden. 

gebruiker(s) TNO-PML, Rijswijk / Brandwonden 

Centrum, Beverwijk / LUMC, Leiden / Lamers 

Medical Products BV, Gendt / AMC, Amsterdam 

projecten 1992 

| Instelling 

D_ technische 

universiteit 

delft 

31

32 

DTN.2349 

AAA 

Combustionturbulence 

interaction in 

diffusion and/or 

premixed flames 

projectleider Prof.dr. K. Hanjalic totale toewijzing in k€ 

143,68 

doelstelling Onderzoek naar de invloed van 

verbranding op de turbulentie in industriële 

vlammen, met de nadruk op voorgemengde 

vlammen, zowel met als zonder recirculatiezones. 

resultaat na 5 jaar De resultaten van het project 

zijn een groot aantal metingen onder goed 

gedefinieerde condities. Deze resultaten staan 

als benchmark ter beschikking aan modellen- 

makers die er hun modellen mee kunnen 

valideren. 

resultaat na 10 jaar Het onderzoek is voortgezet in 

projecten aan de TUD en de UT aan voorge- 

mengde vlammen en vlammen gestabiliseerd 

door ‘swirl’. De belangstelling binnen de 

verbrandingsgemeenschap is groot gezien 

jaarlijks georganiseerde internationale 

workshops. De Delftse groep organiseerde in 

2000 de vijfde ‘International Workshop on 

Measurement and Computation of Turbulent 

Nonpremixed Flames’ in Delft. Een van de 

doelen van deze Workshops is te komen tot 

internationaal geaccepteerde benchmark gebruik 

door een ieder die numerieke codes wil valideren. 

gebruiker(s) KEMA Nederland BV, Arnhem / 

TNO-TPD TU Delft / NV Nederlandse Gasunie, 

Groningen / TNO-WT, Delft / TNO-PML, Rijswijk / 

Shell Research and Technology Centre, Amsterdam 

DWT.2365 

AAA 

P/M aluminium 

matrix composites 

for wear resistance 

applications 

processing and 

properties 

projectleider Prof.ir. A.W.J. de Gee totale toewijzing in 

k€ 611,18 

doelstelling Dit project was gericht op het 

optimaliseren van aluminium matrix-composieten 

voor slijtvastheid bij gebruik onder hoge 

temperaturen. Doel was daarbij om de proces 

parameters te relateren aan de uiteindelijk 

gewenste eigenschappen van het materiaal. 

resultaat na 5 jaar Er zijn experimenten gedaan met 

verschillende samenstellingen en verschillende 

soorten toegevoegde deeltjes. Gekeken is naar 

de initiële eigenschappen van deze materialen 

en hun slijtvastheid. De diverse proeven hebben 

interessante inzichten opgeleverd. Gestreefd 

werd naar vinden van materialen die geschikt zijn 

voor toepassing in motoren. Dit doel is nog niet 

bereikt maar er is wel een grote stap in de goede 

richting gezet. Het onderzoek wordt voortgezet. 

resultaat na 10 jaar Terwijl de gerichte toepassing 

van de metaal-matrix-composieten (MMCs) 

in een verbrandingsmotor nog niet gerealiseerd 

is, heeft dit onderzoek een nieuwe richting 

gesteld voor voortgezet onderzoek naar MMCs 

met bolvormige deeltjes die, door verminderde 

brosheid, een grote stap dichter bij de commerciële 

acceptatie gebracht zijn (STW-project DST.4274). 

gebruiker(s) TNO Institute of Industrial Technology, 

Eindhoven / DAF Trucks NV, Eindhoven / 

Thomassen International BV, Rhenen / Stork 

Wärtsilä Diesel BV, Zwolle 


DTN.2507 

CBB 

Beeldreconstructie 

uit In Vivo medische 

NMR signalen 

projectleider Dr.ir. D. van Ormondt totale toewijzing in 

k€ 203,03 

doelstelling Het onderzoek betreft de verwerking 

van NMR-signalen van levende wezens (medische 

in vivoNMR. Het doel is verhoging van de 

resolutie en de precisie van grijswaardenbeelden 

van metabolietenconcentraties.De voorgestelde 

signaalverwerkingstechnieken berusten op een 

combinatie van FFT, singuliere waardende- 

compositie, nietlineaire optimalisatie, en één 

of andere vorm van regularisatie. De verwerking 

moet uiteindelijk volledig zonder tussenkomst 

van de gebruiker plaats kunnen vinden. 

resultaat na 5 jaar De beste uit de groep van 1000 

sampledistributies leveren goede beelden op. 

Echter de minimax-distributie is duidelijk beter. 

Deze conclusie is gebaseerd op resultaten voor 

zes ‘real-world’ MRI-beelden van uiteenlopende 

aard. De verschillen tussen de beste random- 

distributies onderling zijn niet gering. Toch 

hebben deze distributies gemeen dat de 

bezetting het dichtst is voor de lagere kwaarden 

en dat de gaten niet groter zijn dan drie 

samplepunten. Een sampledistributie die goed is 

voor één beeld is gewoonlijk ook goed voor 

andere beelden. 

resultaat na 10 jaar Een zeer recent in Nottingham 

geïmplementeerde sampledistributie met 

regelmatige gaten bleek duidelijk inferieur aan 

minimax-distributie. Deze resultaten zijn getoond 

op de SMR in Nice. Er was veel belangstelling. 

De onderzoeker heeft een synthese tot stand 

gebracht tussen de Cuppen-reconstructie- 

methode en zijn Baves-reconstructiemethode. 

Bij lage SNR is de reconstructie van ‘half-scan’- 

beelden beter. Expliciet spiegelen van de data 

wordt omzeild, geen aansluitprobleem meer. 

Verdere meettijdverkorting door niet-uniforin 

saniplen is minstens even goed mogelijk als 

voorheen. Het inzicht in de Bayes~reconstructie 

is vergroot. 

gebruiker(s) Philips Medical Systems Nederland BV, 

Best

DTN.2651 

CBA 

Spinafbeelding, 

gelokaliseerde 

spectroscopie en 

functionele 

afbeelding 

projectleider Dr. W.M.M.J. Bovee totale toewijzing in 

k€ 464,97 contracten Raamovereenkomst FOM; 

Philips Medical Systems Nederland BV 

inkomsten in k€ 499,16 

doelstelling Doel van dit project is methoden te 

ontwikkelen voor functionele afbeelding en 

waarbij snelle MRI, MRS diffusie- en perfusie 

technieken gebruikt worden. De ontwikkeling van 

een drie-dimensionale spectroscopische 

afbeeldingstechniek met optimale ruimtelijke 

resolutie in de derde richting bij -een beperkt 

toelaatbare meettijd per patiënt. Onderzoek naar 

de toepasbaarheid van deze methoden met de 

industrie en medici. 

resultaat na 5 jaar Het project leverde drie 

computerapplicaties op. Dit waren gebruikers- 

vriendelijke geautomatiseerde programma’s voor 

a) RF puls ontwerpen; b) verwerking van MRSI 

data; en c) verwerking van perfusiedata. 

resultaat na 10 jaar Het project heeft voornamelijk 

achtergrondkennis opgeleverd snelle MRI en MRI 

sequenties voor perfusiemetingen. 

gebruiker(s) Philips Medical Systems Nederland BV, 

Best 

DEL.2694 

CCB 

Sensor calibratie 

projectleider Prof.dr.ir. J.H. Huijsing totale toewijzing 

in k€ 235,32 

doelstelling Een geïntegreerde slimme sensor (ISS) 

is een sensor met een microelectronische 

schakeling op één chip. Tot nu toe is de 

rekenkracht van de ISS te klein. Deze is wel 

voldoende als de sensor geïntegreerd wordt met 

een microcontroler. Vanwege de huidige vraag 

vanuit het bedrijfsleven richt men zich eerst op 

‘weerstands-brug’ sensoren die toegepast 

zouden kunnen worden in druksensoren en 

versnellingsopnemers. Door een aantal functies 

in te combineren zal de gewenste miniaturisering 

bereikt worden. 

resultaat na 5 jaar Nieuwe calibratiemethoden zijn 

ontwikkeld. De toepassing daarvan wordt echter 

eerst over langere tijd verwacht. Daadwerkelijk 

implantatie hiervan is kostbaar en risicovol. 

Kandidaten voor toepassing op lange termijn zijn 

Mierij Meteo, Bronkhorst en Kipp & Zonen en 

Philips. 

resultaat na 10 jaar Geen verandering in de situatie. 

gebruiker(s) Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / 

KNMI, De Bilt / Mierij Meteo BV, De Bilt / Philips 

Research Laboratories, Eindhoven / TNO Bouw, 

Delft / Kipp & Zonen BV, Delft / Shell SIOP, 

Amsterdam / OnStream BV, Eindhoven 


DST.2737 

CBB 

Food applications 

of aqueous twophase 

systems 

of biopolymers 

projectleider Prof.dr.ir. J. de Swaan Arons totale 

toewijzing in k€ 350,27 contracten Optie Unilever 

Research; Universiteit Leiden; TU Delft; STW 


doelstelling Het voorspellen van het fasegedrag van 

waterige oplossingen van polysacchariden en 

eiwitten door het bestuderen van de thermo- 

dynamische eigenschappen van dergelijke oplos- 

singen. Door polymeer incompatibiliteit kan er 

fasescheiding optreden waarbij water-in-water 

emulsies gevormd worden. Dit biedt mogelijkhe- 

den om nieuwe voedingsmiddelen te ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Een nieuw ontmengingsmodel 

voor bolvormige eiwitten, polysacchriden en 

oplosmiddelen is ontwikkeld. Dit is in staat zowel 

energie-gedreven als entropie-gedreven ontmen- 

ging en restabilisatie te voorspellen. Er zijn vele 

fasediagrammen gemeten. Voor de interpretatie 

van mengsels met zowel wei als dextraan, is 

gekeken naar het depletiegedrag aan het grens- 

vlak eiwit/polymeer. Gebleken is dat de wissel- 

werking (dipool=dipool) tussen ongelijksoortige 

moleculen is te karakteriseren. De resultaten die- 

nen als basis voor voorspellingen over effecten 

bij fasescheiding. Het project is bij de RUL voort- 

gezet in het kader van het IOP Ind. Eiwitten. Het 

onderzoek is aan de TUD voortgezet via ABON. 

Andere groepen in Nederland (maar ook inter- 

nationaal) hebben zich op de ontmenging van 

(vergelijkbare) systemen gestort. Unilever schat 

overigens dat de werkelijke toepassing voor 

voeding nog 10-20 jaar op zich zal laten wachten. 

resultaat na 10 jaar Binnen Unilever zijn experimen- 

ten, gebaseerd op het werk in Leiden, uitgevoerd. 

Het ging hierbij over de fasescheiding tussen 

caseine en verschillende polysacchariden. Het 

nieuwe dat eruit kwam is dat de morfologie van 

de fasen afhangt van de relatieve grootte van de 

‘polymeren’. Dit was voor synthetische deeltjes 

reeds gevonden en nu geverifieerd voor biopoly- 

meren. Hiermee is vastgesteld dat het een fysi- 

sche oorzaak betreft en dat chemische aspecten 

onbelangrijk zijn. Dit is recentelijk gepubliceerd. 

Dit inzicht wordt verder onderzocht in directe 

relatie tot een nieuwe klasse van producten die 

Unilever ontwikkelt. 

gebruiker(s) NIZO food research, Ede / TNO Voeding, 

Groningen / Unilever Research, Vlaardingen 

33

34 

DEL.2777 

CCB 

Capacitieve 

transducenten 

projectleider Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing 

in k€ 256,38 contracten Licentie Technische 

Universiteit Delft; STW; Tankdata Systems BV 

octrooien PCT.NL9400222 Capacitieve positieopnemer 

(elektronische rotatie-opnemer) inkomsten 

in k€ 7,36 

doelstelling Capacitieve transducenten zijn 

zeer geschikt voor precisietoepassingen 

zoals nauwkeurige hoek-encoders en weeg- 

apparatuur. Deze sensoren zijn ook zeer geschikt 

als goedkope, robuuste transducenten voor 

detectiedoeleinden, zoals voorwerp- en 

personendetectoren en druk- en volumemeters 

voor consumentendoeleinden. Dit project 

onderzoekt de evaluatie en implementatie van 

nieuwe ideeën voor voornoemde sensoren, in 

samenwerking met de industrie. 

resultaat na 5 jaar Een krachtsensor, een vloeistof- 

niveaumeter, een personendetector en een 

nieuwe ontwerpmethode voor systeemhardware 

zijn ontwikkeld en Enraf (Delft) brengt een 

nieuwe vloeistofniveaumeter (DATA-DIP) op de 

markt. Een toepassing als personendetector 

voor de RET te Rotterdam voldoet nog niet. 

Een octrooi voor een capacitieve positieopnemer 

is niet doorgezet. 

resultaat na 10 jaar Enraf heeft de rechten verkocht 

aan Van Essen Instruments. Kennis uit het project 

is toegepast door Philips Drachten (waterniveau 

in koffiezetapparaten), Bradford Engineering 

(brandstofniveaudetectie in satellieten), ASML 

(capacitieve sensoren in wafer steppers) en SKF 

(hoek-encoders). 

gebruiker(s) Philips Electronics Nederland BV, 

Drachten / Smartec BV, Breda / Enraf BV, Delft / 

RET, Rotterdam 

| Instelling 

E_ technische 

universiteit 

eindhoven 


ETN.1695 

AAA 

Strained layer epitaxy 

of phosphorus 

containing III/V 

semiconductors with 

metal-organic 

molecular beams 

projectleider Prof.dr. J.H. Wolter totale toewijzing in k€ 

1.796,80 

doelstelling Het doel is het ontwikkelen en 

groeien van III/V halfgeleiderstructuren op 

basis van quantumputten en -doosjes. Door 

quantummechanische opsluiting van ladings- 

dragers in laag-dimensionale structuren en door 

roosterspanning te gebruiken, ontstaan 

halfgeleidermaterialen met nieuwe fysische 

eigenschappen. Deze materialen zijn onmisbaar 

voor opto-elektronische componenten en 

optische versterkers voor Telecommunicatie- 

technologie. Toepassing hiervan wordt onder- 

zocht in samenwerking met groepen van 

Prof.dr. M.K. Smit en Prof. G.D. Khoe binnen 

COBRA. KPN, Lucent Technologies, JDS 

Uniphase en ThreeFive Photonics BV hebben 

interesse. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek richtte zich op de 

ontwikkeling van Chemische Bundel Epitaxie ten 

behoeve van de groei van gestrainde InGaAs/InP 

en InAsP/InP quantumputten alsmede naar de 

incorporatie van dotering. Dit leidde tot de groei 

van golfgeleiderstructuren voor optische cross- 

connect chips en voor multi-wavelength lasers, in 

samenwerking met de groep Opto-Elektronische 

Devices van Prof Smit. Onderzoek naar selectieve 

hergroei t.b.v. integratie van optische versterkers 

en golfgeleiders stond daarbij centraal. Hierbij 

is een koppelingsverlies van slechts 0.1 dB 

gerapporteerd over een hergroeide sectie van 

een golfgeleider. 

resultaat na 10 jaar Momenteel staat het onderzoek 

naar InAs/InP quantumdoosjes ten behoeve van 

optische versterkers en ultrasnelle volledig 

optische schakelaars centraal. Het is gelukt om 

quantumdoosjes van hoge kwaliteit en dus met 

een beperkte optische lijnbreedte te ontwikkelen, 

die bij kamertemperatuur licht uitstralen in het 

golflengtegebied rond de 1550 nm. Deze 

InAs/InP quantumdoosjes bieden uitzicht op een 

nieuwe generatie opto-elektronische bouwstenen 

waarbij de eigenschappen van deze quantum- 

doosjes (kunstmatige atomen) genoemd, volledig 

worden benut.

ETN.2326 

CCC 

Structuuronderzoek 

aan modelkatalysatoren 

met behulp 

van lage energie 

ionenverstrooiing 

projectleider Prof.dr. H.H. Brongersma totale toewij- 

zing in k€ 225,37 contracten Bijdrage DSM 

Research BV inkomsten in k€ 87,13 

doelstelling Doel is de verbetering van het inzicht, 

op atomaire schaal, in de werking van kataly- 

satoren door bestudering van modelsystemen 

met lage energie ionenverstrooiing (LEIS). 

Het onderzoek gebeurt in samenhang met 

bepaling van de katalytische activiteit van 

systemen. Onderzocht wordt wat is de structuur 

van dispersies, wat zijn de adsorptie sites in 

relatie tot de activiteit? Wat is de werking van 

promotoren? Tijdens het onderzoek zullen 

diverse systemen, waaronder Cu/CdO, onder- 

zocht worden. 

resultaat na 5 jaar Met de LEIS-techniek is kwantita- 

tieve analyse mogelijk van de oppervlaktesamen- 

stelling van materialen, zoals katalysatoren. Voor 

diverse bimetallische legeringen, metaaloxiden 

en enkele industrieel belangrijke katalysatoren 

zijn oppervlaktesamenstellingen onderzocht. 

Hierdoor is een belangrijke bijdrage gegeven 

aan het inzicht in het functioneren van deze kata- 

lysatoren alsook aan de verbetering van metho- 

den van LEIS-onderzoek aan katalysatoren. Mede 

dankzij dit project is een ApplicatieLaboratorium 

(BV CALIPSO) gestart. Calipso is het eerste 

centrum waar bedrijven dergelijke gevoelige 

meetapparatuur kunnen gebruiken. 

resultaat na 10 jaar CALIPSO BV bestaat nog steeds 

en heeft haar werkterrein verbreed tot onder 

meer polymeren, hechting, kathoden en polymere 

LED’s. Zie de website www.calipso.nl. 

gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Amsterdam 

/ Shell Research and Technology Centre, 

Amsterdam / DSM Research BV, Geleen 

EST.2372 

BAA 

Onderlinge 

beïnvloeding van 

componenten bij 

membraanprocessen 

en het effect 

hiervan op retentie 

(Voortzetting IOP-m 

project EST.1505) 

projectleider Prof.dr.ir. P.J.A.M. Kerkhof totale toewij- 

zing in k€ 98,07 inkomsten in k€ 11,35 

doelstelling Men onderzoekt de interactie van 

componenten bij transportverschijnselen in de 

grenslaag en gellaag bij membraanprocessen, 

en het effect van deze interactie op de retentie 

van deze componenten. Doel is het verkrijgen 

van dusdanige beschrijvingen dat deze inpasbaar 

zijn in een breed scala van procesmodellen. 

Ook wordt experimenteel de retentie in ultra- 

en microfiltratiesystemen aan mengsels met 

moleculen en deeltjes van verschillende grootte 

onderzocht. Hierbij kijkt men naar de validatie 

van de transportvergelijkingen. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek wees uit dat de 

introductie van andere componenten in de filtratie 

oplossing het scheidingsgedrag kan veranderen 

in vergelijking met binaire systemen. De inzichten 

verkregen in deze studie kunnen worden gebruikt 

voor de interpretatie van afwijkend gedrag in 

multi-component systemen en als ondersteuning 

voor de optimalisatie van ultrafiltratie. Het ont- 

wikkelde transportmodel blijkt geldig voor ver- 

schillende module configuraties. Dit betekent dat 

wanneer de stofoverdrachtscoëfficiënten in een 

laboratoriumopstelling zijn bepaald, opschaling 

naar een industriële opstelling snel mogelijk is. 

resultaat na 10 jaar De opgedane kennis wordt niet 

industrieel benut, omdat voor de industrie de 

investering in het kennisniveau (mankracht en 

tijd), dat nodig is voor toepassing van deze 

resultaten, te hoog is. Het werk is aanzet geweest 

tot bezinning op multicomponent transport in 

poreuze systemen. Het bleek dat de theorie van 

het dusty-gas-model op onvolkomenheden 

berust, en er is een nieuwe theorie ontwikkeld, 

welke ook het transport van gasvormige 

componenten (in bijv. membranen en katalysa- 

toren) kan beschrijven. Met kleinere projecten 

op post-doc en afstudeerniveau zetten de 

onderzoekers de experimentele studie voort, 

hopelijk binnenkort met een promovendus. 

gebruiker(s) Unilever Research, Vlaardingen / Stork 

Friesland BV, / DSM Bakery Ingredients, Delft / 

Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem / Shell 

Research and Technology Centre, Amsterdam 


ETN.2508 

CCC 

Betrouwbare 

bescherming van 

(micro)elektronica 

tegen elektromagnetische 

storingen 

projectleider Prof.dr.ir. P.C.T. van der Laan totale 

toewijzing in k€ 443,20 contracten Licentie FOM; 

STW;TUE;Philips Med.Syst. Ned. BV; Opdracht 

STW;Berg Electr. BV; TUE; Licentie STW; Berg 

Electr. BV;TUE;Consultancy STW;Berg Electr. 

BV;TUE;Letter of intent TUE;STW;INCASES 

Engineering GmbH octrooien EU.95201825.8 

Method and apparatus for measuring a transfer 

impedance of shielded ... inkomsten in k€ 251,46 

doelstelling Bestaande Electromagnetic 

Compatibility (EMC)-software behandelt vooral 

de signaaloverdrachten en houdt nauwelijks 

rekening met stoorkringen zoals bijvoorbeeld 

de aangesloten kabels en de aardingsstructuren. 

Bij bescherming van elektronica tegen EM-storing 

is een 3D opbouw van de schakeling van 

essentieel belang. De in dit project ontwikkelde 

complementaire EMC-regels zullen in een 

bestaand EMC-expert systeem worden gekoppeld 

aan een softwarepakket voor elektronica en 

printplaat-ontwerp. 

resultaat na 5 jaar De onderzoekers hebben 

nieuwe EMC-design rules ontwikkeld. Er is 

een –gepatenteerde– (standaard) methode 

ontwikkeld voor het meten van de koppeling 

tussen de stroomkringen voor signaal en voor 

storing, en voor het meten van ‘common mode’ 

stromen in afschermstructuren. Ook is een 

overeenkomst gesloten met een bedrijf dat een 

‘Advisory System’ voor printplaat ontwerpers 

op de markt brengt. 

resultaat na 10 jaar Een groot aantal bedrijven en 

instanties zijn via derde geldstroomprojecten 

aan oplossingen geholpen voor hun EM-storings 

problemen en daarmee is weer de nodige erva- 

ring opgebouwd op diverse ‘probleem’ gebieden. 

Gesteld kan worden dat deze groep nationaal en 

internationaal aan de top staat. 

gebruiker(s) TNO-TPD TU Delft / Siemens 

Nederland NV, Den Haag / Berg Electronics BV, 

Den Bosch / Philips Research Laboratories, 

Eindhoven / INCASES Engineering GmbH, / KPN 

Research, Leidschendam 

35

36 

ETN.2526 

CCC 

Een onderzoek 

naar de optimale 

gassamenstelling 

van een inductief 

gekoppelde lichtbron 

projectleider Dr. J.A.M. van der Mullen totale toewij- 

zing in k€ 216,64 inkomsten in k€ 285,88 

doelstelling Een inductief gekoppeld plasma (ICP) 

is een hogedruk-plasma dat gemaakt en in stand 

gehouden wordt tussen de windingen van een 

spoel waarop een wisselspanning staat (1-100 

MHz). Experimenten tonen aan dat bij een juiste 

keuze van schakeltijden en repetitie-frequentie, 

een gepulst ICP een schat aan informatie 

biedt. De verwachting is dat de aldus verkregen 

inzichten in fundamentele aspecten van het 

plasma ook van belang zullen zijn bij andere 

toepassingen van het ICP en meer algemeen 

van thermische plasma’s. 

resultaat na 5 jaar In de loop van het onderzoek 

zijn diagnostieken ontwikkeld en gebruikt voor 

karakterisatie van de ICP. Als resultaat van de 

metingen zijn bijvoorbeeld nauwkeurigere 

waarden van een aantal overgangswaarschijnlijk- 

heden van Ar beschikbaar gekomen. Er is 

een numeriek simulatie model opgezet (waarin 

opgenomen atomaire processen zoals 

recombinatie, stralings-absorptie c.q. -emissie, 

stralingstransport en diffusie etc.). De code 

(Plasimo) heeft de basis gelegd voor modelleer- 

werk aan inductieve lampen als de TL, PL, QL, etc. 

Diverse bedrijven en GTI’s zijn in onderhandeling 

voor een licentie voor het gebruik daarvan. 

resultaat na 10 jaar Naast de gesloten ICP 

(spectrochemische excitatiebron) is er 

geëxperimenteerd met een ‘semi-gesloten’ 

ICP voor on-line rookgasanalyse (metalen) bij 

een Afvalverbrandings installatie. NOVEM en 

AVR-Chemie bekostigden een voorstudie. 

TUE (Stan Ackermans Instituut & Technologie 

voor Duurzame Ontwikkeling) financierden extra 

twee jaar voor onderzoeker. 

gebruiker(s) FOM-Instituut voor Plasmafysica 

‘Rijnhuizen’, Nieuwegein / Philips CFT, Eindhoven 

/ Philips GmbH, Aken / Philips Lighting BV, 

Eindhoven / University of Dortmund, Dortmund / 

Spectro Analytical Instruments, / Thermo Jarrell 

Ash Europe, Breda / AVR-Chemie, Rozenburg 

ETN.2622 

CCA 

Zeer snelle 

spectroscopische 

infrarood 

elipsometrie 

projectleider Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen totale toewij- 

zing in k€ 288,37 contracten Licentie Technische 

Universiteit Eindhoven; Aero-Laser; STW; Prodrive 

BV 

doelstelling De ontwikkeling van een spectros- 

copische infrarood ellipsometer met een 

afstembare diodelaser die in staat is om elke 

30 microsec. een ellipsometrische meting te 

verrichten. Gebruik van een statisch geheugen 

maakt het mogelijk om bijvoorbeeld, na het 

inschakelen van een chemisch actief plasma, 

de initiële veranderingen te bestuderen in de 

samenstelling van de reactielaag aan het 

oppervlak van een vaste stof dat met het plasma 

in contact staat. 

resultaat na 5 jaar Het meetinstrument functioneert 

er kunnen metingen mee gedaan worden met 

een tijdresolutie van minder dan een milli- 

seconde. Er is een overeenkomst getekend 

tussen de leverancier van de laser, STW, TUE 

en ProDrive (zou de commercialisatie van het 

ontwikkelde data-acquisitie-systeem voor zijn 

rekening nemen). Het instrument is door 

Aerolaser voorgesteld op diverse vakbeurzen, 

waar interesse bleek te bestaan. De hoge prijs 

(orde 100 kEuro) van het systeem was wel een 

drempel, maar geen onoverkomelijke. 

resultaat na 10 jaar Voordat echter de productie 

van het totaalsysteem op gang kon komen (enige 

jaren geleden) verdween ProDrive uit beeld. 

Op dit moment wordt er gezocht naar een nieuwe 

commerciële partner voor het data-acquisitie- 

systeem. Binnen Nederland heeft deze zoektocht 

vooralsnog geen resultaat opgeleverd. Er wordt 

inmiddels contact gelegd met een aantal 

buitenlandse bedrijven, waaronder het Duitse 

Aquiris. 

gebruiker(s) Aero-Laser, Garmisch Partenkirchen / 

Prodrive BV, Eindhoven 


ETN.2662 

CBA 

Magnetische 

multilagen als 

magneto-weerstand 

sensors 

projectleider Prof.dr.ir. W.J.M. de Jonge totale toewij- 

zing in k€ 185,30 contracten Samenwerking 

onderzoek Technische Universiteit Eindhoven; 

FOM; Philips Research Laboratories; STW 


doelstelling Vergroting van het begrip van 

fundamenteel fysische en materiaalkundige 

aspecten van het giant magnetoresistance effect 

(GMR), dat optreedt in magnetische multilagen. 

Men wil de meest kansrijke toepassingsgebieden 

bepalen en verbeterde structuren daarvoor 

ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Het accent in dit project lag op 

het fysisch begrijpen en interpreteren van de 

waargenomen verschijnselen. Er zijn concrete 

metallische multilaagsystemen ontwikkeld met 

grote magneto-weerstandseffecten. Er zijn 

vooruitzichten op toepassing in leeskoppen. 

Het onderzoek maakte als zodanig deel uit van 

een totaalprogramma van Philips Research 

gericht op inbouw in dunne film leeskoppen 

voor magnetische informatieopslag. Men kan 

daarbij denken aan audio-leeskoppen, maar ook 

andere vormen van lineaire recording worden 

een steeds interessanter gebied om dergelijke 

dunne-film-leeskoppen in toe te passen. 

resultaat na 10 jaar Het onderzoek is de basis van 

de wereldwijd sterke positie van Philips Research 

in kennis van magnetoweerstandssensoren met 

gebruik van het GMR effect. Naar verwachting 

zullen de eerste op GMR gebaseerde tape-kop- 

pen voor ultrahogedichtheidsrecording binnen 

enkele jaren op de markt komen. Philips richt zich 

nu op ultragevoelige GMR sensoren voor met 

name toepassingen in auto's, en heeft als eerste 

de voor deze toepassing vereiste thermische 

robuustheid weten te realiseren. Overdracht van 

deze technologie naar productieafdelingen heeft 

inmiddels plaatsgevonden. De sensoren zullen 

bijdragen aan verbeterde veiligheid, verlaagde 

emissies en een verminderd brandstofgebruik. 

gebruiker(s) Philips Research Laboratories, 

Eindhoven

ETN.2666 

BCC 

Statistical 

thermodynamics 

of nucleation in 

real gases 

projectleider Prof.dr.ir. M.E.H. van Dongen totale toe- 

wijzing in k€ 207,79 contracten Bijdrage 

EnergieNed; Bijdrage Stork Product Engineering 

BV; Bijdrage NV Nederlandse Gasunie inkomsten 

in k€ 31,76 

doelstelling De ontwikkeling van een model dat het 

ontstaan van druppels vanuit de oververzadigde 

homogene dampfase (nucleatie) beschrijft. 

De nucleatiesnelheid wordt in belangrijke mate 

bepaald door de samenstelling en fysische 

eigenschappen van de kleinst mogelijke stabiele 

druppel, het kritische cluster. Het toepassings- 

veld is ‘natuurlijk’ aardgas, dat uit een groot 

aantal condenseerbare componenten bestaat. 

resultaat na 5 jaar Ontdekt is hoe je bepaalde eigen- 

schappen zodanig moet modelleren (voor een 

binair of multicomponentmengsel), dat effectief 

een unair nucleatiemodel ontstaat. Bij aardgas- 

winning worden de zwaardere koolwaterstoffen 

en waterdamp verwijderd. Dit gebeurt traditioneel 

met isenthalpe Joule-Thomson koeling. Tien jaar 

geleden entameerde SPE de ontwikkeling van 

een nieuw type condensaatscheider, de Twister, 

gebaseerd op isentrope koeling van een gas- 

dampmengsel dat wordt versneld naar supersone 

snelheden. Daarbij ontstaan druppels die 

vervolgens worden onderworpen aan een sterke 

axiale wervel. Deze worden dan naar de wand 

geslingerd en afgescheiden. 

resultaat na 10 jaar De ontwikkeling en 

commercialisering van de Twister condensaat- 

scheider werden na enige jaren overgenomen 

door het nieuw opgerichte Twister BV. In het 

kader van de verdere ontwikkeling van de 

Twister-scheider werd door Twister BV en de 

UT een begin gemaakt met de numerieke model- 

lering van de nieuwe condensaatscheider ter 

optimalisatie van het scheidingsrendement. 

Daarbij gebruikte men geavanceerde methoden 

op het gebied van de ‘Computational Fluid 

Dynamics’ en van fysische modellen voor 

nucleatie en druppelgroei. Deze laatste waren 

hoofdzakelijk gebaseerd op de resultaten van het 

condensatieonderzoek dat aan de TUE werd 

uitgevoerd met steun van STW/FOM, SPE, Twister 

BV en Gasunie. 

gebruiker(s) NV Nederlandse Gasunie, Groningen / 

Gastec NV, Apeldoorn / TNO-TPD TU Delft / Shell 

SIEP BV, Rijswijk 

| Instelling 


groningen 


GNS.2655 

BBA 

Fundamental and 

applied aspects of 

surface engineering 

by lasers 

projectleider Prof.dr. J.Th.M. De Hosson totale toe- 

wijzing in k€ 216,54 

doelstelling Doel van het onderzoek is het 

verbeteren van de mechanische eigenschappen 

van het oppervlak van lichtgewicht metalen. 

Het onderzoek concentreert zich op combinaties 

van Al/Al2O3 en Al-SiC/Al-TiC. Het project 

bestaat uit twee delen: onderzoek naar de 

mogelijkheid om met CW-CO2 en gepulste 

NdYAG lasers keramische coatings aan te 

brengen op commerciële aluminium legeringen 

en onderzoek naar de structuur van de 

keramiek/metaal interface. 

resultaat na 5 jaar Twee technieken zijn onderzocht 

het lasersmelten van aluminium koper legeringen 

en het laserbekleden van roestvast staal met 

superlegeringen. Voor de utilisatie is de laatste 

zeer belangrijk. De superlegering-poederdeeltjes 

worden met een laser in een halve millimeter 

dunne laag aangebracht op een roestvaststalen 

substraat zonder dat sprake is van vermenging, 

zodat de gunstige eigenschappen van de 

superlegering behouden blijven. De slijtweer- 

stand van de lagen blijkt drie orders van grootte 

beter dan van roestvast staal. Een bedrijf 

onderzoekt of met de met de laser beklede 

pompassen inzetbaar zijn in het garen-productie- 

proces. 

resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere 

ontwikkelingen bekend. 

gebruiker(s) TNO-STB, Delft / Sulzer Metco 

Coatings BV, Lomm / TNO Institute of Industrial 

Technology, Eindhoven / Philips Electronics 

Nederland BV, Drachten / Philips Centre for 

Manufacturing Technology, Eindhoven / Philips 

Research Laboratories, Eindhoven / Akzo Nobel 

Central Research BV, Arnhem / Shell Research 

and Technology Centre, Amsterdam 

37

PROF.DR.IR. GERRIT KROESEN: 

Supersnel meten in infrarood 

project ETN.2622

Wat gebeurt er nu eigenlijk precies in het proces waarin 

silicium in aanraking komt met plasma? Voor de half- 

geleiderindustrie een vraag, voor prof.dr.ir. Gerrit Kroesen 

steeds meer een weet. 

Prof.dr.ir. Gerrit Kroesen is verbonden aan de Faculteit 

Technische Natuurkunde, Groep Atoom- en Plasmafysica 

van de Technische Universiteit Eindhoven. Zijn onder- 

zoeksgroep, die hij kon overnemen van zijn voorganger 

mede dankzij zijn Pionierschap van STW een aantal 

jaren geleden, begon in 1992 aan de ontwikkeling van 

een meetinstrument dat in het infrarood snelle metingen 

aan het oppervlak zou kunnen uitvoeren. Metingen 

kunnen vrij algemeen aan vlakke oppervlakken worden 

verricht. Daarbij valt te denken aan botweefsel dat 

behandeld moet worden en aan siliciumplakken die in 

de halfgeleiderindustrie worden gebruikt. Dit wilden de 

onder-zoekers doen met behulp van ellipsometrie. 

Dit betekent globaal dat het instrument zou moeten 

werken op basis van metingen van veranderingen in de 

polarisatie van het licht. Daarmee zou het instrument 

een hoge mate van ongevoeligheid voor storingen van 

buiten af krijgen. 

“We hadden een infrarood diode lasersysteem dat de 

lichtbundel opwekte. Daar hebben we een bijzonder 

snelle polarisatiemodu-lator bij gekocht en het instrument 

mee gebouwd. Vervolgens zijn we gaan testen. Behalve 

de optische opstelling hadden we een data acquisitie- 

systeem nodig om de snelheid van 30.000 meetpunten 

te kunnen verwerken. Zo’n systeem is op de commerciële 

markt niet verkrijgbaar. We hebben daarom de samenwer- 

king met de Bedrijfsgroep Laboratorium Automatisering 

BLN, een onderzoeksafdeling van de TUE, gezocht. 

BLN kan systemen op maat maken die de komende vijf 

tot tien jaar niet op de markt te koop zullen zijn. In nauwe 

samenwerking met BLN is een data acquisitiesysteem 

ontwikkeld dat de snelheid van de metingen kan ver- 

werken. Het is een heel sterk aspect van het project 

gebleken dat we zo geïntegreerd hebben kunnen samen- 

| ETN.2622 

werken. Ook in nieuwe onderzoeken en projecten hebben 

we deze samenwerking voortgezet.” 

Grensverleggend 

Het grensverleggende karakter van het onderzoek lag 

vooral in het in infrarood werken en de snelheid van de 

metingen. In die zin is het onderzoek dan ook zonder 

meer geslaagd te noemen. Hoofddoel van het onderzoek 

was te kijken naar wat er gebeurt aan het oppervlak van 

een siliciumplak als deze in contact komt met plasma. 

“We wilden de wisselwerking begrijpen omdat de proces- 

sen die hierbij optreden van belang zijn voor het etsproces. 

Er waren indicaties uit Amerikaans onderzoek dat mono- 

lagen werden geabsorbeerd en gedesorbeerd. Bovendien 

zouden er ook nadat het plasma in contact is geweest 

met silicium veranderingen blijven optreden. Die indicaties 

zijn in ons onderzoek uitgekomen.” 

De utilisatie laat echter nog op zich wachten. Kroesen: 

“Bij aanvang hebben we een gebruikerscommissie 

samengesteld waarin behalve de universiteit en STW 

ook de leverancier van de Aero Laser uit Duitsland en 

data acquisitiebedrijf Pro Drive zitting hadden. Helaas is 

Pro Drive inmiddels afgehaakt en is het zoeken naar een 

nieuwe kandidaat die het instrument wil gaan verkopen.” 

Gaan je vingers jeuken? 

De ervaring leert volgens Kroesen dat het zelden voorkomt 

dat een project in vijf jaar kan worden afgerond inclusief 

het op de markt brengen van een product. Dit heeft volgens 

hem onder meer te maken met korte termijnbeleid van 

veel bedrijven. “De industrie heeft de afgelopen jaren fors 

bezuinigd op haar eigen research. Zij kijkt nadrukkelijk 

naar wat de universiteiten aan kennis afleveren. De bereid- 

heid om mee te investeren in onderzoeken beperkt zich 

veelal tot korte termijnprojecten. Ik heb daar geen moeite 

39

40 

| ETN.2622 

mee, zolang universiteiten er zelf voor waken dat zij niet 

de klusjesmannen van de industrie worden. Aan twee 

criteria moet voldaan zijn, wil je in wetenschappelijk 

onderzoek stappen. Kan je er mensen mee opleiden en 

gaan je vingers er in wetenschappelijk opzicht van jeuken. 

In dat opzicht is STW een prachtige tussenvorm voor de 

financiering van gewaagd onderzoek, die je in het buiten- 

land niet aantreft.” 

Van micro- naar nanometers 

Vooral de halfgeleiderindustrie heeft belangstelling voor 

dit soort meetinstrumenten. In de halfgeleiderindustrie 

streven producenten naar steeds kleinere chips. Was 

er voorheen sprake van een omvang in micrometers, 

tegenwoordig willen zij denken in nanometers. Om dit 

te bereiken is precisie nog belangrijker dan het al is. 

Kroesen: “Omdat de halfgeleiderindustrie nu niet precies 

weet wat er gebeurt in het productieproces, moet een 

operator voor aanvang van de productie bij wijze van 

spreken ‘aan de knoppen draaien’ om te bekijken of hij 

het gewenste eindresultaat krijgt. Want hoe dat eind- 

resultaat eruit moet zien, is natuurlijk wel bekend. 

Maar naarmate de chips kleiner worden, is het des te 

belangrijker te weten wat er aan het oppervlak verandert 

door het contact met plasma. De halfgeleiderindustrie 

kent de uitkomst van het proces wel, maar niet wat er 

in het proces gebeurt en wat er nog verandert na het 

contact met plasma. Met het meetinstrument van Kroesen 

is hierover meer uit te vinden. Hoewel het nu dus zoeken 

is naar een bedrijf dat het instrument wil vermarkten, 

blijft hij optimistisch. “Zeker met dit soort lange termijn- 

onderzoek komt het vaak voor dat het bedrijfsleven pas 

na een aantal jaren toehapt. Maar de extra kennis, die 

we met dit meetinstrument hebben vergaard, is zo 

uitgebreid dat het er uiteindelijk vast van zal komen”, 

aldus Kroesen. 


| Instelling 

N_ katholieke 

universiteit 

nijmegen 

NGN.2328 

ABC 

Onderzoek naar 

de toepasbaarheid 

van een magnetron 

sputterproces voor 

de vervaardiging 

van keramische 

deklagen op implantatiematerialen 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in k€ 

605,79 contracten Samenwerking onderzoek 

STW; ASTRA Tech AB octrooien The influence 

of implant surface characteristics on bone 

response inkomsten in k€ 85,33 

doelstelling Dit project was onderdeel van het 

PIONIER-programma. In dit project wordt onder- 

zocht of het mogelijk is door sputter-coating 

dikke, sterk hechtende, kristallijne keramische 

deklagen aan te brengen op metalen medische 

implantaten daartoe gebruikt men een magnetron 

sputter apparaat. De toepasbaarheid van de 

sputtertechniek wordt bepaald door middel van 

laboratorium experimenten, in vitro celkweek- 

en in vivo proefdierstudies. De resultaten van 

dit onderzoek kunnen leiden tot optimalisering 

van keramische coatings toegepast voor orthope- 

dische en tandheelkundige implantaten. 

resultaat na 5 jaar Met RF-magnetron sputter 

techniek kan men bio-actieve calciumfosfaat- 

lagen op titanium implantaten aanbrengen. 

In-vitro experimenten met botcel cultures lieten 

zien dat gesputterde CaP-coatings botvorming 

stimuleerde. Dit werd bevestigd in dierexperi- 

menten waar implantaten met een gesputterde 

coating in bot werden geplaatst. De conclusie is 

dat door manipuleren van de sputterparameters 

eigenschappen van de coating kunnen worden 

veranderd, en dat de interactie van het bot met 

de coating wordt beïnvloed c.q. verbeterd. 

De sputtertechniek wordt klinisch geëvalueerd 

met de Zweedse firma ASTRA Tech AB. 

resultaat na 10 jaar De samenwerking met Astra 

Tech is in 2001 beëindigd toen Astra liet weten 

verder af te zien van de financiering van de 

klinische studies. Inmiddels zijn er contacten 

gelegd met een Nederlands bedrijf dat de coating 

wil gaan toepassen op haar eigen implantaten. 

De resultaten van het project hebben geleid tot 

twee nieuwe projecten gesubsidieerd door 

Senter (IOP-oppervlaktetechnologie) en een 

samenwerking met de Universiteit van Chengdu 

(China) gefinancierd door de KNAW. 

gebruiker(s) Humeca BV, Enschede / NV Bekaert 

S.A, Zwevegem / Astra Tech AB, Mölndal 


NNS.2373 

AAA 

Diamond growth in 

an oxy-acetylene 

flame studied by LIF 

projectleider Prof.dr. J.J. ter Meulen totale toewijzing 

in k€ 258,14 

doelstelling Een relatief snelle manier om op 

kunstmatige manier diamantlaagjes te maken 

is met behulp van een zuurstof-acetyleenvlam 

(lasvlam). In dit project zal het diamantgroei- 

proces in deze vlam worden bestudeerd met 

nieuwe lasertechnieken. Hiermee kan het 

diamantdepositiemechanisme worden onderzocht 

zonder het proces te verstoren. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot 

de verdere ontwikkeling van lasertechnieken voor 

vlam/verbrandingsonderzoek, te weten LIF (Laser 

Induced Fluorescence) en CRD Cavity Ring Down) 

spectroscopie. Met deze technieken is dieper 

inzicht verkregen in het diamantdepositieproces 

in een zuurstof-acetyleenvlam. De verkregen 

resultaten kunnen onder andere worden gebruikt 

bij de ontwikkeling van nieuwe CVD-reactoren 

voor de depositie van diamantlaagjes. 

resultaat na 10 jaar Het project heeft de basis 

gelegd voor vervolgonderzoek op het gebied van 

het aanbrengen van diamantcoatings op staal. 

Tevens zijn de nieuwe lasertechnieken gebruikt 

bij een aantal nieuwe projecten die gericht zijn 

op de bestudering van het verbrandingsproces 

in vlammen en in dieselmotoren. Op Europees 

niveau is samengewerkt in een Brite-Euram 

project. Tot practische toepassingen heeft het 

onderzoek nog niet geleid. 

gebruiker(s) Universität Bielefeld / Philips GmbH, 

Aken / Philips Research Laboratories, Eindhoven 

/ Hauzer Techno Coating BV, Venlo / Drukker 

International BV, Cuijk 

41

42 

NGN.2612 

AAA 

Onderzoek naar de 

invloed van fysischchemische,geometrische 

en mechanische 

implantaatparameters 

op wondgenezingsprocessen 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in k€ 

389,80 

doelstelling Dit project is onderdeel van het 

PIONIER-programma. Het doel is om te bepalen 

of er een relatie bestaat tussen fysisch- 

chemische, geometrische en mechanische 

materiaalparameters van implantaatmaterialen en 

zacht weefselgedrag. Hiertoe zullen implantaten 

met een verschillende oppervlaktekwaliteit, 

oppervlaktestructuur en flexibiliteit aangebracht 

worden bij proefdieren. Tevens zullen in vitro 

celkweekexperimenten uitgevoerd worden. 

De resultaten van het onderzoek zullen moeten 

leiden tot een optimalisering van de bestaande 

percutane implantaatsystemen voor wat betreft 

de biologische afsluiting in het doorvoer gebied. 

resultaat na 5 jaar Aangetoond is dat fysisch- 

chemische parameters, zoals bevochtbaarheid 

van het oppervlak, in-vitro wel invloed hebben 

op de groeisnelheid van cellen, maar niet op 

hun oriëntatie. Dit wordt meer geleid door de 

ruwheid van het oppervlak, bijvoorbeeld door 

in een oppervlak aangebrachte groeven. 

De resultaten van in-vivo experimenten waren 

niet eenduidig genoeg om te concluderen dat 

oppervlakken met groeven het wondgenezings- 

proces versnellen. Verder onderzoek is daarvoor 

noodzakelijk. Samen met andere PIONIER 

projecten (NGN.2328 en NGN.2669) werd dit 

project begeleid door een gezamenlijke 

gebruikerscommissie. De resultaten van dit 

deel van het programma zijn gepubliceerd en 

vrij toegankelijk. 

resultaat na 10 jaar Met betrekking tot. de utilisatie 

zijn er geen nieuwe ontwikkelingen te melden. 

Op grond van de resultaten is er wel een nieuwe 

NWO-subsidie verkregen. 

gebruiker(s) Humeca BV, Enschede / Te Strake BV, 

Deurne / NV Bekaert S.A, Zwevegem 

NNS.2628 

BCB 

Commensurate and 

incommensurate 

crystal modelling 

projectleider Prof.dr. T. Janssen totale toewijzing in k€ 

145,81 

doelstelling Doel van het project was een prototype 

te construeren van software voor kristallo- 

grafische informatie en berekeningen in normale 

en incommensurabele kristallen. 

resultaat na 5 jaar Een prototype werd in 1996 

gedemonstreerd op de Europese kristallo- 

grafsche conferentie ECM in Lund. Een deel 

van de software heeft enige jaren gedraaid op 

de computers van CAOS-CAMM in Nijmegen, 

ten behoeve van kristallografen in Nederland. 

De site werd redelijk vaak bezocht via links met 

de website van de Special Interest Group 

Aperiodic Crystals van de International Union 

for Crystallography. Deze activiteit werd gestopt 

toen CAOS-CAMM werd opgeheven. Pogingen 

de software, inclusief de modules voor hoger- 

dimensionale kristallografie, te laten draaien op 

een speciaal daarvoor ingerichte machine werden 

gestaakt vanwege gebrek aan menskracht. 

resultaat na 10 jaar Een module die werd ontwikkeld 

ná afsluiten van het STW-project, maar wel een 

uitvloeisel daarvan was, berekent tensoreigen- 

schappen van kristallijne materialen op grond 

van hun symmetrie, en laat berekeningen toe 

met karakters van voorstellingen van kristallo- 

grafische puntgroepen. Deze karakters spelen 

een rol bij de interpretatie van metingen aan 

vaste stoffen. Deze module wordt momenteel 

op CD-ROM geproduceerd en zal deel uitmaken 

van Volume D van de International Tables for 

Crystallography, gepubliceerd door de IUCr. Naar 

verwachting zal de CD-ROM verschijnen in 2003. 

gebruiker(s) CAOS/CAMM centrum, Nijmegen / 

Bruker Nonius BV, Delft / Philips Research 

Laboratories, Eindhoven / RWTH Aken 


NGN.2669 

ACC 

Ontwikkeling van 

een percutaan 

implantaat geschikt 

voor implantatie in 

zachte weefsels 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in 

k€ 320,91 contracten Licentie Katholieke 

Universiteit Nijmegen; STW; TeStrake BV; 

Overdracht Biomaterials Research Group; 

Katholieke Universiteit Nijmegen; STW; NV 

Bekaert S.A octrooien Percutaan implantaat 


doelstelling Dit project is onderdeel van het 

PIONIER-programma. Percutane implantaten 

kunnen blijvend functioneren wanneer zij door 

botweefsel gestabiliseerd worden. Er is tot 

dusverre geen percutaan implantaat ontwikkeld 

dat klinisch voldoende functioneert wanneer er 

geen botweefsel is. Derhalve zal een andere 

methode gezocht moeten worden om zo’n 

implantaat te stabiliseren. Het doel is te voorzien 

in een dergelijk niet door botweefsel onder- 

steund, percutaan implantaat. Hiertoe zal gebruik 

gemaakt worden van implantaten die deels zijn 

vervaardigd van vezelgaas. 

resultaat na 5 jaar Langdurig succes van het 

implantaat is afhankelijk van een goed contact 

en ingroei van het weefsel in het materiaal, dat 

rond de catheter wordt aangebracht. Titanium 

geeft een stabieler resultaat dan Dacron velour 

(vezelgaas). Er is getracht een industrie te vinden 

voor het commercialiseringstraject en de 

financiering van de klinische studies nodig voor 

een registratie. Medio 1995 werd door de KUN 

(mede namens STW) een overeenkomst met een 

bedrijf afgesloten. Deze trok zich echter na een 

aantal maanden terug. Onderhandelingen met 

een consortium van bedrijven daarover waren 

begin 1998 afgerond. 

resultaat na 10 jaar In augustus 1998 kwam de 

overeenkomst tot stand tussen STW/KUN en NV 

Bekaert S.A. (België). Dit bedrijf heeft samen met 

Humeca BV, de firma Bekaert Timeda opgericht 

dat het percutaan implantaat op de markt zal 

brengen. In 2001 zijn de eerste humaan-klinische 

studies van start gegaan. 

gebruiker(s) Humeca BV, Enschede / NV Bekaert 

S.A, Zwevegem / Te Strake BV, Deurne

| Instelling 

R_ erasmus 

universiteit 

rotterdam 

RGN.2332 

BAA 

Weefselidentificatie 

van de hartspier met 

behulp van spectrale 

backscatteranalyse 

projectleider Prof.dr.ir. N. Bom totale toewijzing in k€ 

419,42 inkomsten in k€ 29,50 

doelstelling Het doel van het onderzoek is de 

evaluatie van methoden om met ultrageluid 

weefselidentificatie in de hartspier te realiseren. 

De onderwerpen die bestudeerd zullen worden 

zijn o.m. het hypertrofisch (verdikt) hartspier- 

weefsel, ‘stunned myocardium’ (hartspierweefsel 

wat wél doorbloed wordt maar geen arbeid 

verricht), de cyclische variatie van de backscatter 

en eventueel de afstotingsverschijnselen na een 

harttransplantatie. 

resultaat na 5 jaar Variaties in de backscatter bleken 

niet de gewenste informatie te bevatten. De 

backscatter weerspiegelde het verloop van de 

wanddikte van het kloppende hart. Er konden 

geen conclusies getrokken worden over de mate 

van ischemia. Verzwakkking van het signaal 

bleek onder bepaalde omstandigheden wél iets 

over de weefselkwaliteit te zeggen. De klinische 

evaluatie werd verricht aan patiënten die 

harttransplantatie hadden ondergaan. De hoop 

was dat deze methode in een vroeg stadium en 

op niet invasieve wijze afstotingsverschijnselen 

opspoort, waardoor het aantal belastende 

biopsies kan verminderden. De afstotings- 

verschijnselen traden – helaas voor deze studie – 

niet op. 

resultaat na 10 jaar Het projectresultaat is een 

schat aan achtergrondkennis en ideeën om de 

ultrageluidbeeldvorming van het hart te 

verbeteren. Dat heeft zich inmiddels vertaald in 

een aantal gehonoreerde STW, FOM en ICIN 

projecten. 

gebruiker(s) UMC St. Radboud, Nijmegen / UMC, 

Utrecht / Toshiba Medical Systems Europe BV, 

Zoetermeer / TNO-TPD, Delft / Shell Research 

and Technology Centre, Amsterdam / TNO-TPD 

TU Delft / Erasmus Medisch Centrum Rotterdam 

/ Pie Medical Imaging BV, Maastricht 


REC.2371 

CCB 

Optie-analyse voor 

de economische 

evaluatie van 

(deel)investeringen 

in flexibele produktie 

automatisering 

projectleider Prof.dr. P.A. Moerman totale toewijzing 

in k€ 819,76 contracten Licentie Erasmus 

Universiteit Rotterdam; STW; Philips 

International BV inkomsten in k€ 122,52 

doelstelling Het ontwikkelen van een optie-analyse 

die de mogelijkheid moet bieden om vroegtijdig 

de essentiële elementen van technologie, markt 

en financiën te integreren en te waarderen. 

Optiemanagement stijgt hierdoor uit boven een 

statische budgettaire controle. Het ‘tool’ dat 

wordt ontwikkeld dient ter ondersteuning van 

individuele researchers, research management, 

financieel management en top-management bij 

het nemen van beslissingen omtrent research- 

trajecten met een grote strategische waarde. 

resultaat na 5 jaar Het is gelukt om een software 

‘tool’ te ontwikkelen. Philips bleek bereid de 

groep onderdak te verschaffen om het ‘tool’ op 

waarde te kunnen schatten en in te voeren. Dit 

experiment is zo gunstig verlopen dat de groep 

ook bij Signaal Apparaten BV te Hengelo is 

binnengehaald. Binnen Philips is het software 

tool PAT (Primary business Assessment Tool) 

ontwikkeld dat inmiddels goed toepasbaar is 

gebleken. Er zijn ruim 300 toepassers binnen 

Philips wereldwijd. Hoogovens werkt ook met 

deze software. Ook in het buitenland maakt men 

dankbaar gebruik van de ontwikkelde software. 

Geregistreerde gebruikers vinden we in Australie, 

Canada, Mexico, Oostenrijk en USA. 

resultaat na 10 jaar In vervolgproject REC.4195 werd 

het analyse-instrument verder uitgewerkt (leidde 

tot een proefschrift), en gebruikt door Philips, 

KPN, France Télécom. Tot commercialisatie is het 

niet gekomen. 

gebruiker(s) TNO-STB, Delft / Corus Staal BV, 

IJmuiden / ING Bank, Bussum / De Beijer RTB 

BV, Arnhem / Philips Consumer Electronics, 

Eindhoven / Groningen Propellor Technology BV, 

Groningen / Philips / Philips Corporate Research 

/ Philips Corporate Strategy, Eindhoven / Thales 

Nederland BV, Hengelo / Hydro Electric 

Corporation (Energie), Sidney / Min. van 

Defensie, Canada / PAMEX, Mexico / Vienna 

University of Economics, Oostenrijk / Air Liquide, 

/ Consultec Scientific / Corning Chemie / Land- 

mark Consulting, VS / Solvay Pharmaceutical 

Headquarters, VS / Stern Steward & Co, VS 

43

44 

| Instelling 


twente 

TTN.2186 

AAA 

The construction 

of miniaturized, 

integrated and 

special purpose 

Raman/fluorescence 

micro-spectrometer 

projectleider Dr. P.V. Lambeck totale toewijzing in k€ 

418,67 

doelstelling Ramanspectroscopie is een krachtige 

techniek waarmee zeer kleine hoeveelheden 

materiaal (ongeveer 1 Am3 of < = 1 picogram ) 

geanalyseerd kunnen worden. Met zichtbaar licht 

wordt de moleculaire samenstelling van het 

monster bepaald. De techniek heeft brede 

toepassingsmogelijkheden en is gebruikers- 

vriendelijk. Men wil de gevoeligheid sterk 

verhogen en de afmetingen van de apparatuur 

drastisch verkleinen (tot diskmanformaat), 

zodat de Ramanspectroscoop tot de standaard- 

uitrusting van laboratoria kan gaan behoren. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek verliep langs 

twee sporen: ontwikkeling van de benodigde 

geïntegreerde optica en het ontwerpen van de 

beoogde spectrometer met gebruikmaking van 

de recente diodelasers, ruisarme detector en 

de geïntegreerde optica. Dit laatste onderdeel 

van het onderzoek werd vrijwel gerealiseerd. 

De impuls om de fabricage betrouwbaarder te 

laten verlopen, ontbrak evenwel omdat het werk 

aan het ontwerp stil was komen te liggen. De 

oorzaak hiervan lag in de personele sfeer. 

resultaat na 10 jaar De voormalige onderzoeker en 

mede-aanvrager heeft op dit medisch biologische 

terrein (toepassing van Ramanspectroscopie en 

-microscopie) een researchbedrijf opgericht. 

gebruiker(s) Bruker Nonius BV, Delft / DILOR S.A., 

Lille / DSM Bakery Ingredients, Delft 


TEL.2477 

BBA 

IC-technology, deep 

ion implantation 

projectleider Prof.dr. H. Wallinga totale toewijzing in k€ 

401,27 

doelstelling Doel van het project is onderzoek naar 

de toepassing van diepe ionen implantatie ten 

behoeve van het maken van ‘devices’ in een IC 

proces. In dit project wordt dit toegespitst op de 

ontwikkeling van een EEPROM geheugen cel, die 

geoptimaliseerd kan worden voor zowel digitale 

als ook analoge toepassingen. Het uiteindelijke 

doel is om geheugencellen te ontwikkelen die 

meer dan één bit per cel kunnen bevatten. 

resultaat na 5 jaar Door op de vlak gegroeide 

polysiliciumlagen een oxide te deponeren in 

plaats van thermisch te groeien, kan verruwing 

worden tegengegaan. Een nadeel van 

gedeponeerde oxides is dat ze slechtere 

elektrische eigenschappen hebben dan thermisch 

gegroeide. Daardoor moet je gedeponeerde 

oxides nabehandelen (kan met 02, N2 en N20 

behandelingen). Voor de elektrische evaluatie 

van de ontwikkelde lagen zijn in eerste instantie 

simpele capaciteits-structuren gebruikt, welke 

door middel van QBD (Charge to breakdown 

metingen; de hoeveelheid lading die door een 

oxide kan worden gestuurd totdat het doorslaat) 

en I-V metingen zijn gekarakteriseerd. 

resultaat na 10 jaar Een combinatie van vlak 

gedeponeerde polysiliciumlagen, gedeponeerde 

oxides en een geoptimaliseerde nabehandeling in 

N20 omgeving geeft de beste resultaten, waarbij 

typisch gevonden waarden zijn QBD = 25 C/cm 2 

en lage lekstromen (1 < 10 pA voor V < = 15 V). 

Om de werking van het ontwikkelde recept op 

device niveau te testen zijn volledige EEPROM’s 

geprocessed, waarin duidelijk is geworden 

dat het recept leidt tot een vergroting van het 

aantal programmeer/wis cycli met ongeveer een 

factor 10 dat een device weerstaat voordat het 

kapot gaat. Ook de retentie lijkt te voldoen aan 

industriële eisen. 

gebruiker(s) Philips Semiconductors, Nijmegen

PROF.DR. TON VAN DER STEEN: 

Backscatter-onderzoek heeft kennis over hartspier verrijkt 

project RGN.2332 

Als één groep patiënten bereidwillig is mee te werken 

aan onderzoeken naar nieuwe methoden om de conditie 

van het hart te verbeteren, dan zijn het wel mensen die 

met succes een harttransplantatie hebben doorstaan. 

“Hun lot is niet te benijden”, zegt prof.dr.ir. Ton van der 

Steen, verbonden aan het Thoraxcentrum van de medische 

faculteit van de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Zij 

komen zeker de eerste periode na hun operatie eens in 

de twee weken een volle dag naar het ziekenhuis voor 

onderzoek naar hun toestand. Als je hen vraagt mee te 

werken aan een nieuw aanvullend onderzoek, werken 

zij altijd mee. Ook als ze weten dat het niet direct in hun 

eigen belang is.” 

Van der Steen heeft van deze instelling van patiënten 

dankbaar gebruik gemaakt. “Oorspronkelijk had mijn 

voorganger op dit onderzoek, de in 1993 overleden dr.ir. 

Hans Rijsterborgh, biggenexperimenten opgezet”, vertelt 

Van der Steen. “Zodra je echter kans ziet om zonder risico 

testen op mensen te verrichten, verdient dat natuurlijk 

de voorkeur omdat je onderzoeksresultaten dan zo dicht 

mogelijk bij je uiteindelijke toepassing zitten.”

46 

| RGN.2332 

Zo geschiedde dan ook in het STW-onderzoek naar de 

evaluatie van een aantal praktische toepassingen van 

weefselindicatie van de hartspier met behulp van ultra- 

geluid. Met dit onderzoek wilde Van der Steen een 

methode zien te vinden om in een heel vroeg stadium 

afstotingsverschijnselen na een transplantatie te kunnen 

ontdekken. 

Afstotingsverschijnselen 

In het backscatter onderzoek werd een geselecteerd 

gebied van de hartspier aangestraald met ultrageluid, in 

het frequentiegebied van 2 tot 5 MHz. Het geretourneerde 

ultrageluid (de backscatter) wordt gedigitaliseerd en 

opgeslagen. Door middel van analyse van het spectrum 

van het backscattersignaal kan inzicht worden verkregen 

omtrent de structuur van het spierweefsel. Op deze manier 

konden veranderingen van het spierweefsel op niet invasie- 

ve manier gedetecteerd worden, zo luidde een van de 

veronderstellingen van het onderzoek. De onderwerpen 

die bestudeerd werden, waren onder meer het verdikt 

(hypertofisch) hartspierweefsel, stunned myocardium 

(wel doorbloed hartspierweefsel dat geen activiteit 

vertoont), de cyclische variatie van de backscatter en 

afstotingsverschijnselen na een harttransplantatie. Met 

behulp van soortgelijke analysemethoden kan additionele 

informatie verkregen worden over de doorbloeding van 

het hartspierweefsel. Door het inbrengen van microbellen 

in de bloedsomloop zou door middel van de analyse van 

het backscatterspectrum van deze microbellen in de 

hartspier ook de doorbloeding (perfusie) van de hartspier 

op niet-invasieve manier worden gemeten. 

Vervolgonderzoeken 

Een van de problemen van de spectrale analyse van backs- 

cattersignalen afkomstig uit weefselstructuren die enkele 

centimeters diep in het lichaam gelegen zijn, vormde een 

onbekende frequentieafhankelijke verzwakking van het 

ultrageluid tengevolge van de tussengelegen structuren. 

Dit probleem zou kunnen worden opgelost door het 

frequentiespectrum van de backscatter van het aanwezige 

bloed in de directe omgeving van de te onderzoeken 

hartspier als referentie te gebruiken. Ten tweede kon 

gebruik gemaakt worden van de relatieve verandering 

gedurende de hartslag. 

Uiteindelijk heeft het onderzoek veel en weinig opgeleverd. 

De gekozen methode blijkt immers niet de informatie 

op te leveren waar de onderzoekers op uit waren. Van der 

Steen: “Het was natuurlijk fantastisch geweest als we niet- 

invasief hadden kunnen meten hoe de hartspier zich na een 

harttransplantatie gedraagt en als we afstotingsverschijn- 

selen hadden kunnen vermijden. Vraag dat maar eens aan 

mensen die nu steeds dergelijke onderzoeken moeten 

ondergaan. Necrose in de hartspier op zich is wel te meten 

maar op grond van het akoestisch onderzoek konden we 

niet uitsluiten dat er geen afstoting optreedt. Niettemin 

hebben we onze kennis over de hartspier wel sterk kunnen 

uitbreiden. Daarnaast heeft de signaalanalyse ons geïnspi- 

reerd tot andere cardiovasculaire toepassingen. Zo zijn 

we meer te weten gekomen over de lokale rek in een 

element als de vaatwand. Ook hebben we nu beter in beeld 

hoe bloedvaten in de hartspier zich tijdens de contractie 

gedragen. Vervolgonderzoeken op dit vlak ontwikkelen 

zich veelbelovend.” 


Waak voor degelijkheid in onderzoek 

In de relatie met het bedrijfsleven heeft het onderzoek ook 

positieve neveneffecten gekend. Zo nam Shell zitting in de 

gebruikerscommissie om meer te leren over de gebruikte 

meetmethoden. Deze zouden mogelijk ook geschikt zijn 

voor een meetmethode van de rigiditeit van oliepijpen. 

Voor GC-lid Toshiba was de ondersteuning aan het ter 

beschikking stellen van de signalen uit hun apparatuur een 

interessante exercitie. Op deze manier konden de analyses

uitgevoerd worden op signalen die normaliter niet voor 

de gebruiker toegankelijk zijn. Van der Steen over de 

betrokkenheid van de bedrijven: “Prima als bedrijven 

willen participeren in onderzoek. Het zorgt ervoor dat de 

toepassingen op zo’n manier uitgewerkt worden dat deze 

een beduidend hogere kans geven om uiteindelijk in 

productie genomen te worden. Voor bedrijven geeft dit 

de mogelijkheid om te participeren in tamelijk risicovol 

onderzoek, zonder dat zijzelf daar een infrastructuur voor 

hoeven op te zetten. Directe bedrijfsparticipatie kan ook 

een conflict van belangen opleveren. Een kenmerk van 

| RGN.2332 

bedrijven met venture kapitaal bijvoorbeeld is dat zij 

doorgaans snel resultaat nodig hebben. Dat is volstrekt 

begrijpelijk, maar de degelijkheid van onderzoek dient 

wel bewaakt te worden.” Al met al maakt het omgaan met 

dit soort conflicten het werk alleen interessanter. 

47

48 

TET.2500 

BCB 

Micro-mechanical 

Thin Film Devices 

projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewij- 

zing in k€ 1.269,42 octrooien PCT.NL95/00221 

Werkwijze voor het etsen van Siliciumstructuren 

doelstelling Sacrificial Layer Etching (SLE), ook 

wel surface micromachining genoemd, is een 

nieuwe in de VS ontwikkelde technologie 

waarmee nieuwe typen micromechanische 

structuren gemaakt kunnen worden. Met deze 

structuren kunnen bijvoorbeeld micro-motoren 

en micro-robots gemaakt worden. Doel van het 

onderzoek is om deze nieuwe technologie in 

Europa te introduceren en verder te ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Het project heeft de leidende 

positie van de onderzoeksgroep op het gebied 

van microsysteemtechnologie in Europa 

verstevigd en heeft er tevens voor gezorgd dat 

men kon doorstoten naar de wereldtop. De SLE 

technologie is uitgebreid met enkele nieuwe 

technieken zoals droog plasma etsen. Het 

gebruik van de nieuwe materialen fluorkoolstof 

en zwart silicium is ook onderzocht. Er is een 

octrooi aangevraagd maar dat is uiteindelijk niet 

doorgezet. 

resultaat na 10 jaar Op het gebied van micro- 

systeemtechnologie behoren de onderzoekers 

tot de wereldtop. De nieuwe etstechniek heeft 

aan de basis gestaan van verschillende spin-off 

bedrijfjes van MESA+. Het gebruik van fluorkool- 

stof in microsystemen neemt nog steeds toe. 

Hiermee worden onder andere micro-rotoren 

met lage wrijving gemaakt. De zwarte silicium 

technologie wordt succesvol toegepast door 

Alcatel, Oxford, Plasmatherm en DSE. 

gebruiker(s) LioniX BV, Enschede / Delft 

Instruments BV, / Océ-Technologies BV, Venlo / 

Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem / Texas 

Instruments Holland BV, Almelo 

TTN.2510 

BBA 

Waveguide lasers in 

het nabije infrarood 

projectleider Prof.dr.ir. W.J. Witteman totale toewij- 

zing in k€ 188,08 

doelstelling Waveguide gaslasers zijn efficient, 

compact en stabiel. Typische afmetingen zijn 30 

cm lengte en 2x2 mm2 voor het gasontladings- 

kanaal (1 tot 3 micron golflengte). Het onderzoek 

heeft enerzijds betrekking op het verkrijgen van 

een homogene ontlading met efficiente energie- 

overdracht en minimale verliezen in inductors en 

condensatoren bij frequenties rond 100 MHz en 

anderzijds zal veel aandacht worden besteed aan 

de laserfysica van deze systemen. 

resultaat na 5 jaar Factoren die elektrische verliezen 

verhogen zijn geïdentificeerd en methoden om 

deze verliezen te verminderen in kaart gebracht. 

Als resultaat van de optimalisatieprocedure werd 

met een vergulde elektrode een vermogen 

gehaald van 1,15 W/cm bij een excitatiefrequentie 

van 190 MHz. Op dat moment was dat het hoogst 

gerapporteerde specifieke uitgangsvermogen van 

een dergelijke laser en dit wordt toegeschreven 

aan een verhoogde katalytische werking van deze 

elektrode bij een verhoogde temperatuur. 

resultaat na 10 jaar Dit project vormt de aanzet voor 

de ontwikkeling van de huidige ‘slab’ laser met 

een uitgangsvermogen van 500 W. 

gebruiker(s) NCLR BV, Enschede 


TTN.2511 

AAA 

Coherente Raman 

spectroscopie van 

biologische mono 

lagen 

projectleider Prof.dr. J. Greve totale toewijzing in k€ 

256,67 

doelstelling Doel is te komen tot directe 

spectroscopische technieken die gegevens 

omtrent de moleculaire structuur, dynamica en 

interactie van monolagen biologisch materiaal 

opleveren. Hiertoe zal men optische golfgeleider 

technieken toepassen. De golfgeleiders kunnen 

vervaardigd worden met de nieuwe cleanroom 

faciliteiten van de UT. De utilisatie zal aansluiten 

bij de interesse van de voedingsmiddelen-, 

farmaceutische- en kunststofindustrieën. De 

niet-lineaire spectroscopische methoden zijn 

geschikt voor spectroscopie van niet biologische 

moleculen. 

resultaat na 5 jaar 

In dit project zijn drie golfgeleider 

Raman technieken onderzocht. De CARS-tech- 

niek, de gestimuleerde Raman gain-techniek 

(WSRG) en de spontane Raman(WRS)-techniek. 

De ontwikkelde golfgeleiders maken het mogelijk 

om Ramanspectra te meten van monolagen; 

bijvoorbeeld van eiwitten en lipiden en zeer 

dunne (ca. 1 nm) polystyreen-lagen. Hiermee is 

een ‘proof of principle’ geleverd. De gebruikers 

waren hierbij vooral betrokken vanuit hun 

technisch-wetenschappelijke interesse. Er zijn 

enkele metingen verricht aan door de gebruikers 

ter beschikking gestelde materialen. De 

gebruikerscommissie begeleidde tevens een 

aanverwant FOM-project. 

resultaat na 10 jaar Het project heeft niet tot recht- 

streekse toepassingen of follow-up geleid. Wel 

zijn diverse sensorachtige applicaties op deze 

basis gevestigd. Nu integratie met microfluidics, 

geïntegreerde optica en nieuwe meetmethoden in 

het verschiet ligt, wordt de Ramantechniek weer 

actueel. Er blijft een niche voor deze (fysisch 

moeilijke) techniek, zoals bijvoorbeeld in de ana- 

lyse binnen de biologische cel. Navolging van de 

techniek door derden is onder meer afhankelijk 

van de beschikbaarheid van cleanroomfaciliteiten. 

gebruiker(s) Shell Research and Technology Centre, 

Amsterdam / DSM Bakery Ingredients, Delft / 

DSM Research BV, Geleen / Philips Research 

Laboratories, Eindhoven / FOM, Utrecht / Akzo 

Nobel NV, Deventer

TTN.2517 

ABA 

Ontwikkeling van 

oppervlakteplasmonmicroscopie 

als methode ter 

karakterisering 

van biologische 

oppervlakken 

projectleider Dr. R.P.H. Kooyman totale toewijzing in k€ 

269,38 

doelstelling 

Doel is de ontwikkeling van een 

‘oppervlakteplasmonmicroscoop’ (SPM). Deze 

SPM heeft een verticale resolutie van 1 nm en 

een laterale resolutie van enige mm en maakt 

gebruik van de brekingsindex van de te 

onderzoeken structuren. Meer in het bijzonder 

zal bestudeerd worden in hoeverre SPM een 

nuttige nieuwe techniek is bij het onderzoeken 

van biologische oppervlakken. Deze SPM 

techniek zal naar verwachting toegepast kunnen 

worden in fundamenteel wetenschappelijk opper- 

vlakteonderzoek en in meer toegepaste takken. 

resultaat na 5 jaar De doelstellingen zijn deels 

bereikt. Aangetoond werd dat SPR adsorptie van 

eiwitten aan een oppervlak kan volgen en meten. 

Op basis hiervan is een twee-dimensionaal 

multi-channel immunosensor ontwikkeld. Voorts 

zijn met SPM lipide monolagen gekarakteriseerd. 

Vorming van domeinen in de monolaag werden 

zichtbaar gemaakt. Een nieuwe microscopische 

techniek met dezelfde resolutie maar met het 

voordeel dat monolagen op een water/lucht 

oppervlak kunnen worden bestudeerd, was de 

oorzaak dat hiermee niet verder is gegaan. De 

SPM-techniek is later gecombineerd met adhesie 

Atomic Force Microscopy. Deze combinatie heeft 

als voordeel dat laagdikte en oppervlak simultaan 

kunnen worden bestudeerd. Het ontwerp voor een 

prototype is uitgewerkt. Commerciële toepassing 

van de apparatuur is nog niet gerealiseerd. 

resultaat na 10 jaar Een directe toepassing van de 

resulaten is niet gerealiseerd. Wel heeft het 

onderzoek een vervolg gekregen en dat is het 

gebruik van SPR-microscopie als multisensor. 

Dit is internationaal opgepakt, en heeft ook 

binnen de UT geleid tot een aantal nieuwe 

projecten. 

gebruiker(s) Euro-Diagnostica BV, Arnhem / Akzo 

Nobel Central Research BV, Arnhem / BioMerieux 

BV, Boxtel 

TST.2545 

AAB 

Thermische wegloopverschijnselen 

in 

vloeistof-vloeistof 

reactoren 

projectleider Prof.dr.ir. K.R. Westerterp totale toewij- 

zing in k€ 405,75 contracten Verkoop apparatuur 

DSM Fine Chemicals inkomsten in k€ 25,00 

doelstelling In de chemische industrie worden vele 

reacties ladingsgewijs in BR’s (batch reactors) 

uitgevoerd. Als de reactie snel verloopt, kan bij 

beperkte warmteafvoer de reactortemperatuur 

hoog oplopen. Men kan dan de semi-continue 

werkwijze in een SBR (semi-BR) kiezen, waarbij 

men de reactiesnelheid laag houdt door de 

concentratie van één van de reactanten laag te 

houden. Het doel van het onderzoek is het 

formuleren van voorwaarden ter voorkoming van 

thermische wegloopverschijnselen en daarmee 

het voorkomen van ernstige calamiteiten. 

resultaat na 5 jaar Het project omvatte een model- 

matig en experimenteel deel. Een mathematisch 

model voor een meervoudig reactiesysteem is 

ontwikkeld. In het hoge druk laboratorium zijn de 

processen van thermische wegloopverschijnselen 

bestudeerd met speciaal ontworpen en gebouw- 

de opstellingen voor kinetische en warmte- 

metingen (calorimeter) in een SBR. In een SBR 

werd de reactie van 2-octanol naar 2-octanon met 

salpeterzuur uitgevoerd om de invloed van de 

verschillende procesparameters te onderzoeken. 

Het onderzoek verschafte fundamenteel inzicht 

in het betrokken reactieproces, maar leidde 

vanwege het algemene karakter van de resultaten 

niet tot een direct aanwijsbare toepassing. 

resultaat na 10 jaar Professor Westerterp is per 

01-04-1998 met emeritaat gegaan, daarom zijn 

geen vervolgprojecten gestart. Het Hogedruk 

Laboratorium is omgebouwd richting biomassa 

en polymerisatie. (Vervolgproject TPC.6158) 

gebruiker(s) DSM Services, Geleen / DOW Benelux 

NV, Terneuzen / Akzo Nobel Chemicals BV, 

Deventer / Shell Research and Technology 

Centre, Amsterdam 


TTN.2648 

ABC 

High-Tc planar 

devices and physical 

properties 

projectleider Dr.ir. G.J. Gerritsma† totale toewijzing in 

k€ 171,80 

doelstelling Het fabriceren van planaire hoog 

Tc Josephson juncties met a-as georiënteerde 

sandwich structuren. Deze zullen vergeleken 

worden met bestaande juncties. 

resultaat na 5 jaar De kennis, die in het STW-project 

verworven is, is heel waardevol geweest voor 

samenwerkingen met industrieën zo als Ericsson, 

Thales en Alcatel en vele onderzoeksinstellingen 

in Europa en de hele wereld. Zonder dit STW- 

project waren die Europese samenwerkingen 

moeilijk te realiseren geweest en was ook minder 

vooruitgang in het maken van complexe Hoog-Tc 

Supergeleiders (HTS) schakelingen geweest. 

resulaat na 10 jaar 10 Jaar na de start van het 

project is de vraag naar planaire juncties nog 

heel actueel, intussen kunnen elektronische 

schakelingen gebouwd worden met eigen- 

schappen, die van halfgeleidende schakelingen 

niet bereikt kunnen worden. Professor Rogalla 

heeft intussen twee bedrijven gesticht, TSST 

in 1999 en TSSE in eind 2002. TSST draait al 

heel goed en maakt winst met apparatuur voor 

het maken van keramische supergeleiders en 

HTS-producten. TSSE is nog startend en zal zich 

met componenten en systemen voor koude 

elektronica bezighouden. 

gebruiker(s) TNO-FEL, Den Haag / Philips GmbH, 

Hamburg / TNO-TPD TU Eindhoven / 

ESA/ESTEC, Noordwijk / Philips Medical 

Systems Nederland BV, Best 

49

50 

TTN.2650 

BBB 

Geïntegreerde 

planaire hoge Tc DC 

SQUIDs 

projectleider Dr.ir. J. Flokstra totale toewijzing in k€ 

218,51 contracten Raamovereenkomst Universiteit 

Twente; FOM;Philips GmbH; STW inkomsten in k€ 

117,98 

doelstelling Doel van het project was om hoge Tc dc 

SQUIDs te ontwikkelen waarbij een planaire 

spoel direct op de washer is aangebracht. Deze 

methode is gebruikelijk bij lage Tc SQUIDs maar 

de fabricage voor hoge Tc materialen is buiten- 

gewoon lastig. We zijn er in geslaagd om de 

geïntegreerde structuren te maken maar het 

aantal pogingen om een goed device te maken is 

te groot (1 op 5). Daarom is ook de ontwikkeling 

van direct inductief gekoppelde SQUIDs ingezet. 

resultaat na 5 jaar Het ontwikkelen van hoge Tc DC 

SQUIDs voor biomagnetische metingen en met 

name op het gebied van de foetale magneto- 

cardiografie is gelukt en hoge Tc dc SQUIDs 

zijn in het FHARMON-programma (TTN.4330) 

gebruikt. Vanwege de geringe yield zijn hiervoor 

niet de geintegreerde maar de inductief 

gekoppelde SQUIDs gebruikt. De ruis was 

voldoende laag om de pieken in de MCG te 

meten. In een later stadium richtte de foetale 

MCG research zich op de bestudering van details 

uit het MCG signaal en daarvoor is de resolutie 

van hoge Tc SQUIDs niet goed genoeg. In dit 

geval neemt men zijn toevlucht tot de lage Tc 

SQUIDs. 

resultaat na 10 jaar In het vervolgproject (TTN.4330, 

elders in dit rapport) zijn zogenaamde slot- 

structuren in de washer aangebracht om de ruis 

van de SQUIDs in een magnetisch achtergrond- 

veld te verlagen. Metingen en theoretisch model 

kwamen goed overeen. Hierna heeft geen verdere 

SQUID-ontwikkeling in hoge Tc plaatsgevonden. 

gebruiker(s) Philips Research Laboratories, 

Eindhoven / TNO-FEL, Den Haag / Philips GmbH, 

Hamburg / TNO-TPD TU Eindhoven / 

ESA/ESTEC, Noordwijk / Dutch Space BV, Leiden 

TWT.2699 

AAA 

Textuurontwikkeling 

en anisotroop gedrag 

van intermetallische 

verbindingen 

projectleider Dr.ir. J. Beyer totale toewijzing in k€ 

277,23 inkomsten in k€ 0,45 

doelstelling Onderzoek naar intermetallische 

verbindingen op basis van nikkeltitaan en 

kopernikkelaluminium heeft een omvangrijke 

industriële toepassing omdat ze ‘vormgeheugen’ 

hebben. Dit reversibele effect wordt benut in 

onderdelen van actuatoren, sensoren en in 

lineaire motoren in de lucht en ruimtevaart en de 

robotica. De resultaten zullen bijdragen aan een 

vergroting van industrieel relevante kennis over 

het geheugenmateriaal. 

resultaat na 5 jaar De resultaten hebben de kennis 

vergroot over deformaties en transformaties die 

binnen het geheugenmateriaal optreden en 

daardoor een gerichter gebruik mogelijk maken. 

De verkregen inzichten kunnen tevens worden 

toegepast om de productieprocessen beter te 

kunnen afstemmen op de door klanten gewenste 

eigenschappen van de te produceren materialen. 

resultaat na 10 jaar Helaas is de vakgroep materiaal- 

kunde opgeheven. De opgebouwde apparatuur 

wordt gebruikt in een samenwerkingsverband 

tussen de vakgroep Technische Mechanica en 

Kunststoffen en Philips DAP. 

gebruiker(s) AMT NV, Herk-De-Stad / Shell SIOP 

BV, Den Haag 


TST.2748 

ABB 

Verlenging van 

de levensduur van 

vloeistof-geïmmobiliseerde 

membranen. 

Chemische hechting 

van crown ether 

carriers aan hydrofobe 

oligomeren 

projectleider Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt totale toewij- 

zing in k€ 70,85 

doelstelling Doel is de verlenging van de levens- 

duur van vloeistof geïmmobiliseerde membranen 

(SLM). Selectief transport door SLM’s is te 

beïnvloeden door toepassing van een geschikte 

carrier. SLM’s hebben een geringe levensduur 

omdat de componenten kunnen uitspoelen naar 

de waterfase. Om dat te verlengen worden de 

carriers gekoppeld aan oligomeren met een 

extreem lage oplosbaarheid H 2 O. Immobilisatie 

van deze verbindingen in de poriën van een 

poreus membraan wordt gerealiseerd door de 

vorming van polymeer netwerken. 

resultaat na 5 jaar Een verlenging van de levensduur 

van de membranen tot circa 3 maanden, met 

behoud van flux en activiteit, is grotendeels 

gehaald. Er zijn carriers verkregen bestaande uit 

(kroon ethers) gebonden aan een veel gebruikte 

membraanvloeistof. Die zijn lipofiel waren 

maar ook compatibel met de vloeistof in de 

membraan. Het transport gedrag van de carriers 

is beschreven, en is er een . De SLM’s werden 

onderwerpen aan een duurproef. Na vijf weken 

blootstelling aan continue langstromend water, 

zijn ze nog operationeel, en is de activiteit en 

flux niet afgenomen. Een concrete toepassing is 

verwijdering van radioactive isotopen uit 

afvalstromen van de opwerkingsfabriek in het 

Franse Caderache. Een EU subsidie van ECU 

220.000,- is voor dit onderzoek verkregen. 

resultaat na 10 jaar Nog steeds wordt bij de CEA 

opwerkingsfabriek in het Franse Cadarache de 

SLM methode gebruikt voor de scheiding van 

radioactieve isotopen uit nucleaire afvalstromen. 

In het kader van een EEG project worden onder 

andere in Twente ontwikkelde ionoforen daar 

getest. Recent wordt de SLM methode toegepast 

in een STW-gesubsidieerd project voor de 

selectieve complexering van radiumionen. 

gebruiker(s) ExxonMobil Chemical Europe Inc., 

Machelen / Shell Research and Technology 

Centre, Amsterdam / Akzo Nobel Central 

Research BV, Arnhem / DSM Research BV, Geleen

TST.2751 

ABA 

De ontwikkeling 

van nieuwe 

biodegradeerbare 

polymeren op 

basis van polyracemaatvorming 

in 

blokcopolyesters 

projectleider Prof.dr. J. Feijen totale toewijzing in k€ 

307,20 octrooien NL.9402182 Katalysator 

doelstelling Onderzocht is de synthese en 

karakterisering van nieuwe ‘tailor-made’ 

biodegradeerbare materialen blends van 

blockcopolymeren en homopolymeren van 

poly-L- en poly-D-melkzuur. De nieuwe polymeren 

zullen worden verwerkt tot (poreuze) films, 

(holle) vezels en microspheren, en hun 

degradatie en de interacties met levende cellen 

(in vitro). Toepassingen zijn afgiftesystemen voor 

geneesmiddelen, opvullen van defecten, 

bloedvatprothesen, kunstmatige dermis, en 

een trachea prothese. 

resultaat na 5 jaar Polymerisaties en de relatie 

tussen de structuur van lanthanide alkoxides zijn 

duidelijker geworden. Polyesters en polyrace- 

maten van polymelkzuur kunnen gesynthetiseerd 

worden. Hiermee worden biodegradeerbare 

materialen ontwikkeld voor de biomedische/ 

milieutechnologische sector. Met de resultaten 

startte in 1999 een nieuw onderzoeksproject bij 

NWO-Chemische Wetenschappen. 

resultaat na 10 jaar Het ‘in-situ’ genereren van 

calciumalkoxides door alkoholyse van sterisch 

gehinderde calciumkatalysatoren laat polymeri- 

satie in oplossing vanaf gefunctionaliseerde 

oppervlakken gecontroleerd verlopen. 

Temperatuurgevoelige blokcopolymeren zijn 

ontwikkeld als injecteerbare systemen voor 

medicijnenafgifte. De polymerisatie van 

racemisch lactide met de racemische katalysator 

geeft gelijktijdig de isotactische homopolymeren, 

poly(L-lactide) en poly(D-lactide), hetgeen leidt 

tot het vormen van een stereocomplex. 

gebruiker(s) NV Organon, Oss / Purac Biochem BV, 

Gorinchem 

TST.2768 

CCA 

Zuivering van lucht 

in een adiabatisch 

bed katalytische 

oxidatie-reactor 

met periodieke 

omkering van de 

stromingsrichting 

projectleider Prof.dr.ir. K.R. Westerterp totale toewij- 

zing in k€ 324,56 contracten Optie DSM Research 

BV; STW octrooien NL.1003547 Werkwijze voor 

het behandelen van een gasmengsel in een omkeerstroomreactor 

en een omkeerstroomreactor 

daarvoor. inkomsten in k€ 112,52 

doelstelling Het zuiveren van lucht die is 

verontreinigd met kleine hoeveelheden brandbare 

stoffen, zoals deze bijvoorbeeld vrijkomt bij 

het afzuigen van laboratoria, fabriekshallen 

en tankenparken. Het verkrijgen van nog 

ontbrekende kennis over de omkeerreactor. 

Het ontwikkelen van een eenvoudige snelle 

methode om de aanslagtemperatuur van de 

katalysator te bepalen. 

resultaat na 5 jaar Er is een drukbestendige omkeer- 

reactor gebouwd in een miniplant. De reactor 

moet adiabatisch werken. Na ingebruikname is 

een groot aantal metingen verricht aan met 

alkanen en olefinen vervuilde lucht. De installatie 

werkte uitstekend. Een ontwikkeld 1-D-model 

beschreef alle metingen goed. De doelstelling – 

het ontwikkelen van de omkeerreactormethode 

voor de zuivering van vervuilde lucht, waarbij 

zowel de concentraties als de samenstelling 

van het vuilmengsel sterk varieert – is volledig 

bereikt. Een octrooiaanvraag is ingediend, maar 

naderhand ingetrokken. De modelleringssoftware 

is op aanvraag beschikbaar. 

resultaat na 10 jaar Professor Westerterp is per 

01-04-1998 met emeritaat gegaan, daarom zijn 

geen vervolgprojecten gestart. Het Hogedruk- 

laboratorium is omgebouwd richting biomassa en 

polymerisatie. 

gebruiker(s) Shell Research and Technology Centre, 

Amsterdam / DSM Research BV, Geleen 


TST.2769 

BBA 

Mantel-adsorbentia 

voor gasscheiding 

met pressure swing 

adsorption 

projectleider Prof.dr.ir. T. Reith totale toewijzing in k€ 

265,21 

doelstelling De doelstelling van het onderzoek 

was een nieuw type adsorbens te ontwikkelen 

door een relatief goedkoop adsorbent (actieve 

kool) met een grote adsorptie capaciteit te 

voorzien van een zeer selectieve film. Een 

dergelijk mantel-adsorbent zou bij toepassing 

op gasscheiding in pressure swing adsorptie 

(PSA) processen voordeliger kunnen zijn dan 

bestaande (dure) koolstof moleculaire zeven. 

resultaat na 5 jaar De selectiviteit van goedkope 

adsorbentia zoals actieve kool, met behoud 

van hun grote adsorptiecapaciteit, wordt sterk 

verbeterd door coating met een permeabel, 

selectief membraan. Toepassing op grotere 

schaal dan die in het laboratorium is nog niet 

mogelijk omdat het nog niet mogelijk is om 

mantel-adsorbentie op grotere schaal te maken 

en omdat bestaande typen membranen nog een 

te lage permeabiliteit vertonen. De participanten 

hebben bijgedragen door de levering van 

adsorbentia (Cirmac), in de vorm van enkele 

aanvullende experimenten (Engelhard), en kennis 

(TNO). 

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten. 

gebruiker(s) TNO-MEP, Apeldoorn / Norit NV, 

Amersfoort / Engelhard De Meern BV, De Meern / 

Akzo Chemicals BV, Amsterdam / Cirmac BV, 

Gouda / Vision Project- en Adviesbureau voor 

Technologiemanagement, Amersfoort 

51

52 

| Instelling 


utrecht 

UNS.2428 

CCA 

Open Tower 

Telescope 

projectleider Dr.ir. R.H. Hammerschlag totale toewij- 

zing in k€ 1.071,48 inkomsten in k€ 136,14 

doelstelling Een innovatief ontwerp voor een 

relatief goedkope, open constructie van een 

zonnetelescoop met hoog scheidend vermogen 

op een eveneens open toren. De open constructie 

laat een vrije luchtstroming toe die zorgt voor 

een homogene temperatuur en daarmee een zo 

goed mogelijke beeldkwaliteit. 

resultaat na 5 jaar De constructie is voltooid en 

getest. De vereiste stijfheid kon worden 

gerealiseerd. In 1997 werd de Dutch Open 

Telecope (DOT) bij de sterrenwacht op de Roque 

de los Muchachos op La Palma officieel geopend 

door Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem 

Alexander. 

resultaat na 10 jaar De in dit project ontwikkelde 

revolutionaire zonnetelescoop DOT is sinds de 

feestelijke opening succesvol gebruikt voor 

verschillende sterrenkundige onderzoeken, onder 

andere naar magnetische velden op de zon. 

Uitgebreide informatie hierover is te vinden op 

http//www.fys.ruu.nl/~rutten/dot/ 


UCH.2761 

ABA 

De Fast-diffractometer 

aanpassing van 

een area-detectiesysteem 

t.b.v. röntgenkristallografisch 

onderzoek aan kleine 

moleculen 

projectleider Prof.dr. J. Kroon† totale toewijzing in k€ 

36,76 

doelstelling Nagestreefd wordt om de toepas- 

baarheid van een in bio-macromoleculaire- 

kristallografie succesvol gebleken area 

detectiesysteem voor het meten van diffractie 

intensiteiten (de FAST diffractometer, producent 

Delft Instruments) uit te breiden tot het gebied 

van ‘small molecules’: moleculen bestaande uit 

tientallen atomen, maar duidelijk kleiner dan 

eiwitmoleculen. 

resultaat na 5 jaar Het FAST-systeem is geoptima- 

liseerd voor X-ray diffractiemetingen van 

kristallen van laag-moleculaire verbindingen. 

Nieuwe software verbetert de controle van de 

FAST. Het standaard FAST software-pakket 

‘MADNES’ is niet zo gebruikersvriendelijk en 

er zijn daarom in het project programma’s 

ontwikkeld voor indexeerproblemen (DirAx), 

een coherent systeem van batch-files, een 

grafisch systeem om de output te visualiseren, 

en een evaluatiemethode (EVAL-14). Deze 

methoden zijn ook toepasbaar voor onderzoek 

van kleine moleculen met een area-detector, 

bijvoorbeeld een CCD-detector. 

resultaat na 10 jaar De in dit project geëxploreerde 

integratiemethode EVAL14 is in een later STW 

project (UCH.4431) verder ontwikkeld voor 

vezelmaterialen. 

gebruiker(s) Technische Universität München, 

Garching / Bruker Nonius BV, Delft

| Instelling 

V_ vrije 

universiteit 

amsterdam 

VGN.2277 

BCC 

Mucin-substitutes 

and additives for 

the protection of 

oral surfaces 

projectleider Prof.dr. A. van Nieuw Amerongen 

totale toewijzing in k€ 350,39 contracten Licentie 

STW; Lommerse Pharma BV; VUA octrooien 

PCT.NL9500046 Therapeutische samenstelling 

voor het vervangen en/of aanvullen van lichaamsvloeistoffen 

(speekselsubstituut); NL.1008745 

Therapeutische werkzame verbinding van gist 

en/of schimmelinfecties in de mondholte inkomsten 

in k€ 44,97 

doelstelling Een speciale groep van glycoproteïnen 

(mucinen) in het speeksel beschermt het 

tandoppervlak tegen inwerking van zuren. 

Toepassing van mucinen in tandpasta’s of 

mondspoelmiddelen wordt geremd door beperkte 

beschikbaarheid van deze proteïnen. Doel is na te 

gaan of commercieel verkrijgbare polymeren 

toegepast kunnen worden als substituut voor 

mucinen, en het synthetiseren van verschillende 

polyphoshazene-polymeren, om na te gaan of deze 

mucine-achtige eigenschappen bezitten. 

resultaat na 5 jaar Na inventarisatie van visco- 

elastische eigenschappen van speeksel, maakte 

men een model van het te construeren substituut. 

Men vond wateroplosbare polymeren met een 

vergelijkbaar gedrag als humaan speeksel en hun 

toepassing als speekselsubstituut is geoctrooi- 

eerd. Dit is getest met patiënten met droge mond 

klachten. Zij prefereerden het substituut boven 

een al bestaand speekselsubstituut. Omdat de 

visco-elasticiteit van polyfosfazenen niet beter 

was dan die van eerder gevonden polymeren, is 

deze onderzoekslijn gestopt. Gekozen is voor 

formulering van een nieuw speekselsubstituut 

met xanthan gom. Dit substituut (Xialine) is april 

1998 geïntroduceerd door Lommerse Pharma. 

resultaat na 10 jaar Het onderzoek is voortgezet in 

project VTH.3950. Onderzocht wordt of je 

polymeren kunt koppelen aan antibacteriële 

peptiden, die zijn gevonden in project VTH.3302. 

Xialine is inmiddels in een aantal landen 

verkrijgbaar. De verkochte aantallen zijn klein. 

In 2002 is besloten het octrooi niet verder te 

onderhouden. In een project, gesubsidieerd door 

de Nierstichting, wordt nagegaan of Xialine de 

klachten van nierpatiënten die hemodialyse 

ondergaan (veel last van dorst en droge mond) 

vermindert, waardoor zij gemakkelijker een 

vochtbeperkend dieet kunnen houden. 

gebruiker(s) Pharmachemie BV, Haarlem / Sara Lee 

DE Household & Body Care Research, Den Haag / 

AZ Groningen / Lommerse Pharma BV, Oss 


53

54 

| Lijst gebruikers bij STW-projecten 1992 

A 


AMC (Amsterdam) _ AGN.2367 AMT NV (Herk-De-Stad, België) _ TWT.2699 ATO BV (Wageningen) _ UFA.1928 AVR-Chemie 

(Rozenburg) _ ETN.2526 AZ Groningen _ VGN.2277 Aero-Laser (Garmisch Partenkirchen, Duitsland) _ ETN.2622 Air Liquide 

(Verenigde Staten) _ REC.2371 Akzo Chemicals BV (Amsterdam) _ TST.2769 Akzo Nobel Central Research BV (Arnhem) _ 

EST.2372 _ TET.2500 _ TTN.2517 _ GNS.2655 _ TST.2748 Akzo Nobel Chemicals BV (Deventer) _ ETN.2326 _ TST.2545 Akzo 

Nobel NV (Deventer) _ TTN.2511 Astra Tech AB (Mölndal, Zweden) _ NGN.2328 

B 

Berg Electronics BV (Den Bosch) _ ETN.2508 BioMerieux BV (Boxtel) _ TTN.2517 Brandwonden Centrum (Beverwijk) _ AGN.2367 

Bronkhorst High-Tech BV (Ruurlo) _ DEL.2694 Bruker Nonius BV (Delft) _ TTN.2186 _ NNS.2628 _ UCH.2761 

C 

CAOS/CAMM centrum (Nijmegen) _ NNS.2628 Cirmac BV (Gouda) _ TST.2769 Consultec Scientific (Verenigde Staten) _ REC.2371 

Corning Chemie (Verenigde Staten) _ REC.2371 Corus Staal BV (IJmuiden) _ REC.2371 

D 

DAF Trucks NV (Eindhoven) _ DWT.2365 DILOR S.A. (Lille, Frankrijk) _ TTN.2186 DOW Benelux NV (Terneuzen) _ TST.2545 

DSM Bakery Ingredients (Delft) _ TTN.2186 _ EST.2372 _ TTN.2511 DSM Research BV (Geleen) _ ETN.2326 _ TTN.2511 _ TST.2748 _ 

TST.2768 DSM Services (Geleen) _ TST.2545 De Beijer RTB BV (Arnhem) _ REC.2371 Delft Instruments BV (Delft) _ TET.2500 

Drukker International BV (Cuijk) _ NNS.2373 Dutch Space BV (Leiden) _ TTN.2650 

E 

ESA/ESTEC (Noordwijk) _ TTN.2648 _ TTN.2650 Eco Chemie BV (Utrecht) _ UFA.1928 Engelhard De Meern BV (De Meern) _ 

TST.2769 Enraf BV (Delft) _ DEL.2777 Erasmus Medisch Centrum (Rotterdam) _ RGN.2332 Euro-Diagnostica BV (Arnhem) _ 

TTN.2517 ExxonMobil Chemical Europe Inc. (Machelen, België) _ TST.2748 

F 

FOM (Utrecht) _ TTN.2511 FOM-Instituut voor Plasmafysica ‘Rijnhuizen’ (Nieuwegein) _ ETN.2526 

G 

Gastec NV (Apeldoorn) _ ETN.2666 Groningen Propellor Technology BV (Groningen) _ REC.2371 

H 

Hauzer Techno Coating BV (Venlo) _ NNS.2373 _ DST.2629 Humeca BV (Enschede) _ NGN.2328 _ NGN.2612 _ NGN.2669 Hydro 

Electric Corporation (Energie) (Sidney, Australië) _ REC.2371 

I 

INCASES Engineering GmbH (Duitsland) _ ETN.2508 ING Bank (Bussum) _ REC.2371 

K 

KEMA Nederland BV (Arnhem) _ DTN.2349 KNMI (De Bilt) _ DEL.2694 Kipp & Zonen BV (Delft) _ DEL.2694 

L 

LUMC (Leiden) _ AGN.2367 Lamers Medical Products BV (Gendt) _ AGN.2367 Landmark Consulting (Verenigde Staten) _ 

REC.2371 LioniX BV (Enschede) _ TET.2500 Lommerse Pharma BV (Oss) _ VGN.2277

M 

Mierij Meteo BV (De Bilt) _ DEL.2694 Ministerie van Defensie (Canada) _ REC.2371 

N 

NV Nederlandse Gasunie (Groningen) _ DTN.2349 _ ETN.2666 NCLR BV (Enschede) _ TTN.2510 NIZO food research (Ede) _ DST.2737 NV 

Bekaert S.A (Zwevegem, België) _ NGN.2328 _ NGN.2612 _ NGN.2669 NV Organon (Oss) _ TST.2751 Norit NV (Amersfoort) _ TST.2769 

O 

Océ-Technologies BV (Venlo) _ TET.2500 OnStream BV (Eindhoven) _ DEL.2694 

P 

PAMEX (Mexico) _ REC.2371 Pharmachemie BV (Haarlem) _ VGN.2277 Philips (Eindhoven) _ REC.2371 Philips CFT 

(Eindhoven) _ ETN.2526 Philips Centre for Manufacturing Technology (Eindhoven) _ GNS.2655 Philips Consumer Electronics 

(Eindhoven) _ REC.2371 Philips Corporate Research (Eindhoven) _ REC.2371 Philips Corporate Strategy (Eiindhoven) _ 

REC.2371 Philips Electronics Nederland BV (Drachten) _ GNS.2655 _ DEL.2777 Philips GmbH (Hamburg, Duitsland) _ NNS.2373 _ 

ETN.2526 _ TTN.2648 _ TTN.2650 Philips Lighting BV (Eindhoven) _ ETN.2526 Philips Medical Systems Nederland BV (Best) _ 

DTN.2507 _ TTN.2648 _ DTN.2651 Philips Research Laboratories (Eindhoven) _ NNS.2373 _ ETN.2508 _ TTN.2511 _ NNS.2628 _ 

TTN.2650 _ GNS.2655 _ ETN.2662 _ DEL.2694 Philips Semiconductors (Nijmegen) _ TEL.2477 Pie Medical Imaging BV 

(Maastricht) _ RGN.2332 Prodrive BV (Eindhoven) _ ETN.2622 Purac Biochem BV (Gorinchem) _ TST.2751 

R 

RET (Rotterdam) _ DEL.2777 RWTH Aken (Duitsland) _ NNS.2628 

S 

Sara Lee DE Household & Body Care Research (Amersfoort) _ VGN.2277 Shell Research and Technology Centre (Amsterdam) _ 

ETN.2326 _ RGN.2332 _ DTN.2349 _ EST.2372 _ TTN.2511 _ TST.2545 _ GNS.2655 _ TST.2748 _ TST.2768 Shell SIEP BV (Rijswijk) _ 

ETN.2666 Shell SIOP BV (Den Haag) _ DEL.2694_ TWT.2699 Siemens Nederland NV (Den Haag) _ ETN.2508 Smartec BV (Breda) _ 

DEL.2777 Solvay Pharmaceutical Headquarters (Verenigde Staten) _ REC.2371 Spectro Analytical Instruments (Duitsland) _ 

ETN.2526 Stern Steward & Co (Verenigde Staten) _ REC.2371 Stork Friesland BV (Gorredijk) _ EST.2372 Stork Wärtsilä Diesel 

BV (Zwolle) _ DWT.2365 Sulzer Metco Coatings BV (Lomm) _ GNS.2655 

T 

TNO Bouw (Delft) _ DEL.2694 TNO Institute of Industrial Technology (Eindhoven) _ DWT.2365 _ GNS.2655 TNO Telecom 

(Leidschendam) _ ETN.2508 TNO Voeding (Groningen) _ UFA.1928 _ DST.2737 TNO-FEL (Den Haag) _ TTN.2648 _ TTN.2650 

TNO-MEP (Apeldoorn) _ TST.2769 TNO-PML (Rijswijk) _ DTN.2349 _ AGN.2367 TNO-STB (Delft) _ REC.2371 _ GNS.2655 

TNO-TPD (Delft) _ RGN.2332 _ DTN.2349 _ ETN.2508 _ ETN.2666 TNO-TPD TU (Eindhoven) _ TTN.2648 _ TTN.2650 TNO-WT (Delft) _ 

DTN.2349 Te Strake BV (Deurne) _ NGN.2612 _ NGN.2669 Technische Universität München (Garching, Duitsland) _ UCH.2761 

Texas Instruments Holland BV (Almelo) _ TET.2500 Thales Nederland BV (Hengelo) _ REC.2371 Thermo Jarrell Ash Europe (Breda) _ 

ETN.2526 Thomassen International BV (Rhenen) _ DWT.2365 Toshiba Medical Systems Europe BV (Zoetermeer) _ RGN.2332 

U 

UMC (Utrecht) _ RGN.2332 UMC St. Radboud (Nijmegen) _ RGN.2332 Unilever Research (Vlaardingen) _ EST.2372 _ DST.2737 

University of Dortmund (Duitsland) _ ETN.2526 Universität Bielefeld (Duitsland) _ NNS.2373 

V 

Vienna University of Economics (Oostenrijk) _ REC.2371 Vision Project- en Adviesbureau voor Technologiemanagement 

(Amersfoort) _ TST.2769 

| lijst gebruikers bij STW-projecten 1992 

55

Utilisatierapport 2003 

| Projecten 


58 

| Projecten 1997 

HIERONDER STAAN DE GEGEVENS DIE U OP DE PROJECTPAGINA’S KUNT TEGENKOMEN 

project 

Het projectnummer, de laatste vier 

cijfers vormen het volgnummer waar- 

op de projecten zijn gesorteerd. 

BPI 

(voor uitleg zie binnenkant achterzijde omslag) 

De utilisatiecategorieën waarin het 

project is ingedeeld. 

titel 

De titel van het project. 

projectleider 

Naam van de projectleider. 


van 

amsterdam 59 

B_ para 

universitaire 

instituten 60 

C_ centrum voor 

wiskunde en 

informatica 61 

D_ technische 

universiteit 

delft 62 

E_ technische 

universiteit 

eindhoven 73 

toewijzing 

De door STW aan dit project 

toegekende subsidie (in k€). 

contracten en octrooien 

Soort overeenkomst welke met een 

gebruiker is afgesloten (optie, licentie, 

bijdrage, samenwerking, raamovereen- 

komst, etc.) en eventuele octrooien/ 

octrooiaanvragen. 

inkomsten 

Op dit project de totaal geregistreerde 

inkomsten (in k€). Dit zijn alle gelden 

en bijdragen in natura die op basis van 

een STW-project gegenereerd worden, 


groningen 

L_ universiteit 

leiden 

76 

78 

N_ katholieke 

universiteit 

nijmegen 82 

R_ erasmus 

universiteit 

rotterdam 84 


twente 

85 


gedurende het hele traject, dus 

zowel van voor de start als tot na 


doelstelling 

Een korte omschrijving van de 

doelstelling van het onderzoek. 

resultaten 

Een overzicht van de behaalde 

resultaten. 

gebruikers 

Een lijst met de (afgekorte) namen 

van de gebruikers bij het project. 

U_universiteit 

utrecht 

88 

V_ vrije 

universiteit 

amsterdam 91 

W_wageningen 

universiteit 

92

| Instelling 


van 

amsterdam 

ACH.4217 

BBA 

Synthetic studies towards hatching agents 

in search of a new method to control 

potato cyst nematodes 

projectleider Prof.dr. H. Hiemstra totale toewijzing in k€ 449,24 contracten 

Bijdrage Avebe b.a. inkomsten in k€ 9,98 

doelstelling Het doel van het project is de ontwikkeling van een milieuvriendelijke 

methode om een belangrijk probleem van de aardappelziekte voor aardappel- 

telers in het noordoosten van Nederland, en in vele andere landen, op te 

lossen. Een nieuwe methode om het cysteaaltjesprobleem te beheersen is 

absoluut noodzakelijk, omdat de huidige bestrijdingsmethoden, mede door 

de verscherpte regelgeving, niet erg effectief meer zijn. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot de synthese van twee belang- 

rijke fragmenten van de natuurstof solano-eclepine A. De ontwikkelde chemie 

biedt goede mogelijkheden voor succesvolle totaalsynthese. Daarnaast zijn 

eenvoudige analoga van de natuurstof gemaakt. Een aantal van deze is door 

het HLB Research Center getest op wekactiviteit van de eitjes van aard- 

appelcystealen. De resultaten zijn veelbelovend. Twee verbindingen hebben 

circa 70% van de wekactiviteit van de natuurlijke wekstof. De testen zijn 

gefinancierd door Luxan BV. De resultaten worden nog niet door derden 

gebruikt. 

gebruiker(s) NIKO-TNO, Groningen / AVEBE b.a., Foxhol / Hildebrands 

Laboratorium voor Bodemziekten BV, Wijster / Luxan BV, Elst / DSM Research 

BV, Geleen / Stratos BV, Veenwouden 

ABI.4165 

ABA 


Biological control of the whitefly Bemisia 

tabaci with predatory mites 

projectleider Prof.dr. M.W. Sabelis totale toewijzing in k€ 233,87 

doelstelling De tabakswittevlieg (Bemisia tabaci) is een relatief nieuwe plaag 

in de kasteelt. Schade ontstaat niet alleen door de aantasting van planten 

door de vlieg zelf, maar ook door het overdragen van plantpathogene virussen. 

Omdat chemische gewasbescherming ongewenst is, is er behoefte aan 

alternatieve bestrijdingsmethoden. Het is de vraag of roofmijten bruikbaar zijn 

voor biologische bestrijding. Het voordeel van roofmijten is onder meer dat zij 

kunnen overleven (op pollen als voedselbron) in situaties waar wittevlieg 

schaars voorkomt. 

resultaat na 5 jaar Roofmijten zijn bruikbaar voor de bestrijding van kaswittevlieg, 

zowel in gematigde als in warmere streken. Enkele geschikte roofmijtsoorten 

zijn geïdentificeerd. In aanwezigheid van pollen kan de bestrijder ook preventief 

worden ingezet. In overleg met de gebruikers werd een aantal gekarakteriseer- 

de roofmijtsoorten op kleine schaal getest. Ondanks gunstig perspectief is het 

echter nog niet tot praktijktoepassing gekomen vanwege het uitblijven van de 

financiering van grootschaliger kasexperimenten. Dit project werd uitgevoerd en 

begeleid in samenhang met project WBI.3226. 

gebruiker(s) Proefstation voor Bloemisterij in Nederland, Aalsmeer / Bunting 

Brinkman Bees BV, Tilburg / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs 

ABI.4398 

BAA 

Biological control of arthropod pest of 

freesia corms 

projectleider Prof.dr. M.W. Sabelis totale toewijzing in k€ 228,09 contracten 

Bijdrage Koppert BV inkomsten in k€ 2,26 

doelstelling Bolgewassen zoals hyacint, narcis, gladiool en freesia crops staan 

in bepaalde kweekfasen bloot aan aantasting door de bollenmijt, thripsen, 

wortelluizen en vliegen. In navolging van een eerder, succesvol STW-project 

gericht op de bestrijding van bollenmijt in tulp en lelie (ABI.2187) wordt in dit 

project onderzocht of biologische bestrijding met behulp van roofmijten 

mogelijkheden bieden voor bestrijding van genoemde plagen in de praktijk. 

resultaat na 5 jaar In dit project is samengewerkt met het Laboratorium voor 

Bloembollenonderzoek te Lisse. De perspectieven voor biologische bestrijding 

van bollenmijten, thripsen en vliegenlarven in freesia in de kas zijn goed. 

Overtuigend bewijs voor een effect op wortelluis kon niet worden verkregen. 

De gebruiker adviseert telers bij het gebruik van roofmijt voor plaagbestrijding 

in freesia-kassen (maar niet in opslagruimten). Uitvoering van grootschalige 

praktijkproeven die de bruikbaarheid van de methode moeten bewijzen zijn 

echter nog niet uitgevoerd door gebrek aan financiering. 

gebruiker(s) Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Praktijkonderzoek Plant en 

Omgeving, Naaldwijk / PBG, Aalsmeer 

59

60 

ACH.4438 

BAA 

Molecular recognition in dendrimeric 

catalysts 

projectleider Prof.dr. P.W.N.M. van Leeuwen totale toewijzing in k€ 584,03 

doelstelling Het doel is het gebruik van secundaire interacties in grotere 

systemen gebaseerd op dendrimeren. Toepassing van palladium, rhodium 

en ruthenium als metaalcentra maakt het mogelijk om een groot aantal 

verschillende reacties te bestuderen. Toepassingen kunnen liggen op het 

gebied van productie van intermediairen voor de fijnchemie. 

resultaat na 5 jaar De resultaten van dit project tonen aan dat NCN-pincer 

palladium en platina complexen veelzijdige startverbindingen vormen van 

nieuwe oranometaalverbindingen met toepassingen op het gebied van katalyse, 

kristal engineering en (macro)moleculaire visualisatie. Deze materialen kunnen 

zo ontworpen worden dat ze bio- of oplossingscompatible zijn en/of een 

specifiek aggregatiegedrag vertonen. Niet-covalente opbouw van katalytisch 

actieve complexen biedt goede mogelijkheden voor de synthese van 

bimoleculaire en supramoleculaire katalysatoren. Het project heeft nog niet 

geresulteerd in directe toepassingen bij de industriële partners, voornamelijk 

doordat de geteste katalytische reacties niet worden toegepast in processen 

bij de partners. 

gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / DOW Benelux BV, Terneuzen / Shell 

Research and Technology Centre, Amsterdam 

| Instelling 

B_ para 

universitaire 

instituten 

BBI.4161 

BCA 


Transgenic reporter fish as in vivo 

monitors of hormonal pollutants 

projectleider Dr. P.T. van der Saag totale toewijzing in k€ 232,30 contracten 

Overdracht STW; Hubrecht Laboratorium; BioDetection Systems BV 

doelstelling Vervuiling van onze wateren met chemische stoffen die het 

vrouwelijke hormoon oestradiol nabootsen kan leiden tot vervrouwelijking 

van mannelijke vissen en een verminderde voortplanting. Verdere ophoping 

van dergelijke hormoonverstorende stoffen in ons milieu moet worden 

tegengegaan. Doel was om een model te maken om te voorspellen of een 

stof zich als oestrogeen zal gaan gedragen in een vis. 

resultaat na 5 jaar In dit nog lopende project is een transgene zebravis ontwikkeld 

die reageert op de aanwezigheid van oestrogenen in water. De respons in de vis 

is makkelijk te meten en blijkt een goede voorspellende waarde te hebben voor 

het oestrogeen-nabootsende karakter van stoffen. De rechten op de transgene 

vis zijn overgedragen aan het bedrijf BDS BV Momenteel wordt bekeken hoe 

deze methode zich verhoudt t.o.v. inmiddels ontwikkelde concurrerende 

methoden. Tevens wordt onderzocht of de in dit project gekozen unieke aanpak 

voor andere moeilijk meetbare toxicologische eindpunten toepasbaar is. 

gebruiker(s) RIKZ, Kamperland / NOTOX, Den Bosch / BioDetection Systems BV, 

Amsterdam

BBI.4326 

ACA 

Ontwikkeling van een platform voor 

visualisatie en analyse van 

3D-reconstructies uit serie-coupes ten 

behoeve van morfologisch onderzoek 

projectleider Dr.ir. F.J. Verbeek totale toewijzing in k€ 283,16 

doelstelling Voor een morfologische en functionele analyse van biologische 

structuren is het veelal noodzakelijk de derde dimensie te kennen. Uit een 

reeks van plan parallelle histologische coupes kan met behulp van geschikte 

software de derde dimensie worden gereconstrueerd. Doel van het project is 

het ontwikkelen van goede en toegankelijke software voor visualisatie en 

analyse van 3D reconstructies. 

resultaat na 5 jaar Er is een gebruikersvriendelijk software-platform ontwikkeld 

voor het maken van 3D modellen uit series van microscoopbeelden. Tevens is 

er een microscoopopstelling gebouwd waarmee bij verschillende resoluties een 

3D dataset uit seriecoupes wordt verkregen. Momenteel worden de mogelijk- 

heden onderzocht om op basis van een eventueel octrooi een spin-off bedrijfje 

op te zetten met behulp van een BioPartner subsidie. 

gebruiker(s) AMC, Amsterdam / TNO-TPD TU Delft / LUMC, Leiden / Stichting 

Academisch Rekencentrum Amsterdam / Iris Vision BV, Etten-Leur/ Leica 

Microsystems BV, Rijswijk 

| Instelling 

C_ centrum voor 

wiskunde en 

informatica 

CWI.4088 

CCC 


Facial Analysis and Synthesis of 

Expressions (FASE) 

projectleider Drs. P.J.W. ten Hagen totale toewijzing in k€ 685,83 contracten 

Overdracht STW; Epictoid BV 

doelstelling Doel is het onderzoeken van methoden en technieken om gezichts- 

uitdrukkingen te kunnen waarnemen, herkennen, reproduceren, en autonoom te 

genereren als onderdeel van computeranimaties. Er zal een gezichtsanimatie 

systeem worden ontwikkeld dat gebruik maakt van sturingsinput die verkregen 

is door ‘computer-vision’ analyse van een acteur/actrice opgenomen door een 

camera. 

resultaat na 5 jaar Er is een computermodel ontwikkeld van het menselijk hoofd 

gebruikmakend van 3D geometrie en een benaderende representatie van de 

fysionomie (skelet, spieren, huid). Daarnaast is een fijnmazig animatiesysteem 

gemaakt dat het gezicht kunstmatig maar op realistische wijze kan bewegen. 

Het ontwikkelde animatiesysteem met de naam CharToon is ingebracht in een 

nieuw spin-off bedrijf van het CWI, Epictoid BV, dat tot doel heeft nieuwe 

animatiesystemen met CharToon als uitgangspunt op de markt te brengen. 

gebruiker(s) Doven Instituut, St Michielsgestel / TNO Telecom, Leidschendam / 

NOB Interactive, Hilversum / General Design, Amsterdam / Philips Research 

Laboratories, Eindhoven / Philips Multimedia Center / PMC, Sunnyvale / Philips 

Research, Briarcliff Manor / Humanoid, Vejle 

61

62 

| Instelling 

D_ technische 

universiteit 

delft 

DEL.3780 

ABA 

Reliability of micromechanical 

structures; technology, design and 

1st level packaging 

projectleider Dr.ir. A. Bossche totale toewijzing in k€ 501,57 

doelstelling De afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van MEMS (micro- 

electromechanical systems) een stormachtig verloop gekend. Over hun 

betrouwbaarheid is echter nog weinig bekend. Dit onderzoek is gericht op: 

1) Het bestuderen van de betrouwbaarheid van druksensoren, versnellings- 

sensoren en resonatoren en 2) Onderzoek naar packaging technieken. 

resultaat na 5 jaar De lange-termijnstabiliteit van resonatoren is bestudeerd. 

De resultaten wijzen erop dat depositie van een dunne oxidelaag op de 

siliciumnitridebalkjes de door oxidatie veroorzaakte verstijving tegengaat. 

Een sensor is ontwikkeld die kleine stofdeeltjes in lucht kan meten. Verder is 

een nieuwe etsmethode ontwikkeld voor de fabrikage van micromechanische 

structuren en sensoren. Groot voordeel van deze methode is het gebruik van 

slechts één etsstap, zonder gebruik te maken van een hoge dotering, externe 

elektroden en speciale etshouders. 

gebruiker(s) Xensor Integration BV, Delft / Texas Instruments Holland BV, Almelo 

/ Gefran Sensori, Provaglio / Melexis R&D Center, Tessenderlo 

DTN.3736 

BBA 


Silicon drift sensors 

projectleider Prof.dr.ir. C.W.E. van Eijk totale toewijzing in k€ 455,77 contracten 

Bijdrage Bruker Nonius BV; Bijdrage Philips Analytical BV 

77,15 

inkomsten in k€ 

doelstelling Ontwikkeling van Silicon drift-sensoren (SDD) voor de detectie van 

laag-energetische Röntgen-straling, geladen deeltjes en licht. Deze sensoren 

geven zeer nauwkeurige positie-informatie (1D of 2D) uit de tijdspanne die 

elektronen, vrijgemaakt op de plaats van interactie met de straling, nodig 

hebben om naar de collector-electrode te driften. De zeer lage capaciteit van de 

sensor levert een extreem goede signaal/ruis verhouding. Toepassingen zijn 

bijvoorbeeld röntgendiffractie voor materiaal-analyses, medische diagnostiek 

en in de hoge-energie fysica. Gebruikers zijn producenten van allerlei appara- 

tuur voor elementen structuur-analyse. 

resultaat na 5 jaar Het productieproces voor de SDD is geoptimaliseerd en 

uitgebreid met een integratiestap voor de versterker. De ruisbronnen zijn 

gekarakteriseerd. De energieresolutie is echter nog beperkt, hoewel de 

oorzaken inmiddels zijn geïdentificeerd. Het onderzoek naar verbetering van 

de resolutie loopt nog, thans in samenwerking met een Fins bedrijf. 

gebruiker(s) Bruker Nonius BV, Delft 

DEL.3891 

BAA 

Identification and Predictive Control 

of Non-Linear systems in the Process 

Industry (IPC-NL) 

projectleider Prof.dr.ir. M.H.G. Verhaegen totale toewijzing in k€ 529,19 

doelstelling In het project worden methoden ontwikkeld om de procesindustrie in 

staat te stellen de huidige in gebruik zijnde Model Predictive Controller (MPC) 

schema’s uit te breiden voor belangrijke categorieën van niet-lineaire systemen. 

Deze systemen bevatten processen, die zelfs voor een beperkt bereik een 

niet-lineair gedrag vertonen alsook systemen die door een beter economisch 

gebruik niet-lineaire, dynamische transities ondergaan. Voorbeelden zijn hoge 

zuiverheid distillatiekolommen en bioreactoren. 

resultaat na 5 jaar Concrete initiatieven werden tijdens het project genomen om de 

relevantie te demonstreren in een industriële procesindustrie-context. Een van 

de genomen initiatieven werd uitgevoerd in samenwerking met Ipcos en betrof 

de schatting van de economische voordelen, die de ontwikkelde methoden 

konden hebben voor een hoge zuiverheid distillatiekolom. De onderzoeks- 

resultaten hebben niet direct tot producten geleid. Echter ze hebben wel een 

stimulans gevormd om de Nederlandse MPC technologieontwerpers te helpen 

de richting te bepalen waarin productvernieuwingen ontwikkeld zullen worden. 

gebruiker(s) Esso Nederland BV, Botlek / IPCOS Technology BV, Boxtel / 

TNO-TPD TU Delft / Unilever Research, Vlaardingen / Tai-Ji Control, Eindhoven / 

DSM Services, Geleen

DCT.3923 

CAA 

A combined experimental/numerical 

approach to crack propagation in concrete 

and rock 

projectleider Dr.ir. L.J. Sluys totale toewijzing in k€ 663,79 contracten 

Samenwerking onderzoek Technische Universiteit Delft; STW; Shell SIEP 

BV inkomsten in k€ 54,46 

doelstelling Experimenteel en numeriek onderzoek naar het breukgedrag van 

beton en rots om te komen tot betere voorspellingen. Getracht wordt twee 

verschillende modelbenaderingen te combineren. Uiteindelijk doel is een 

betrouwbare procedure voor het bepalen van de modelparameters. Een 

praktijkprobleem dat van groot belang is voor de olieindustrie, boorgat- 

stabiliteit, zal worden gebruikt voor validatie. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is nog gaande. Het experimentele onderzoek 

vordert goed. De twee hiervoor aangenomen onderzoekers hebben ieder een 

nieuwe proefopstelling ontwikkeld om verschillende aspecten te onderzoeken. 

Daarmee zijn interessante resultaten behaald. Voor het numerieke onderzoek 

kon helaas geen promovendus worden gevonden. Naast de experimenten 

worden in beperkte mate numerieke simulaties uitgevoerd. 

gebruiker(s) 

Intron BV, Culemborg / Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, Rijswijk / 

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht / TNO DIANA BV, Delft / Shell SIEP BV, 

Rijswijk 

DEL.3943 

ACB 

Ontwerp en realisatie van de elektronische 

systemen en schakelingen voor 

subminiatuur hoortoestellen met sterk 

richtingsgevoelige microfoon-arrays 

projectleider Dr.ir. W.A. Serdijn totale toewijzing in k€ 211,24 inkomsten in k€ 9,08 

doelstelling Het doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een ‘hoorbril’ met 

behulp van micro-electronica. Deze bril versterkt alleen geluid dat uit de richting 

komt waarin je kijkt. 

resultaat na 5 jaar De resultaten van het onderzoek hebben geleid tot de 

ontwikkeling van een energiezuinige ‘hoor’chip voor de signaalverwerking, 

zodat een brillenfabrikant de gehoorelektronica makkelijk in het montuur kan 

verwerken zodat een zonnecel kan voorzien in de energievoorziening. De vier 

microfoontjes in de brillenpoot zetten geluid, dat uit verschillende richtingen 

komt, om in elektrische signalen. De details van het onderzoek staan vermeld in 

het proefschrift ‘optimal design of analogue low-power system’ van D. Rocha. 

gebruiker(s) AMC, Amsterdam / Duran Audio BV, Zaltbommel / SonionMicrotronic 

Nederland BV, Amsterdam / Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden, 

Houten / Beltone Netherlands BV, Eindhoven 

DCT.3942 

BBA 


Detectie en karakterisering van defecten 

in staalconstructies 

projectleider Prof.ir. A.C.W.M. Vrouwenvelder totale toewijzing in k€ 316,86 

doelstelling Dit onderzoek is een vervolg op het in eind 1993 afgesloten project 

DCT.1750. Uiteindelijk doel is het van enige afstand ultrasoon detecteren, 

localiseren en karakteriseren van vermoeiingsscheuren in staalconstructies. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is beperkt tot staalplaten met een dikte van 

25 tot 40 mm. Gebaseerd op ray-tracing is een twee-dimensionaal imaging- 

algoritme ontwikkeld voor lokalisatie en karakterisatie van interne en 

oppervlaktedefecten. Voor de experimentele verificatie is een nieuw 

scansysteem met bijbehorende software beschikbaar. In samenwerking met 

de Bouwdienst RWS is onderzocht of de methode kan worden gebruikt voor 

metingen aan het brugdek van de Brienenoordbrug. Op dit moment wordt 

slechts een deel van de defecten in deze complexere omgeving gedetecteerd. 

gebruiker(s) Bouwdienst Rijkswaterstaat, Zoetermeer / Röntgen Technische 

Dienst BV, Rotterdam / Corus Staal BV, IJmuiden / TNO-TPD, Delft / Shell 

Research and Technology Centre, Amsterdam / KEMA Nederland BV, Arnhem 

DEL.3945 

AAA 

High-definition projection display based 

on micromachined silicon structures 

projectleider Prof.dr. P.J. French totale toewijzing in k€ 320,12 octrooien 

NL.1020341 Werkwijze voor het uitvoeren van een etsbewerking 

doelstelling Een technologie voor lichtmodulatoren wordt ontwikkeld, toepasbaar 

in projectiedisplays, directe lithografie of adaptieve optica. Twee types 

modulatoren worden onderzocht op basis van micromachining technieken 

membranen van pixels en elastische lagen met daarop een dunne metaallaag. 

Per pixel zorgt in beide gevallen een elektrisch signaal voor de mechanische 

vervorming. Beide zijn inherent eenvoudig, hoog van optische kwaliteit en 

kunnen hoog optisch vermogen aan. 

resultaat na 5 jaar Er is een technologie ontwikkeld om metaallagen van 100 nm 

dikte heel precies aan te brengen op 5 micrometer dunne visco-elastische 

lagen. Deze opzet wordt gebruikt voor lichtmodulatoren, maar kan ook andere 

toepassingen vinden, bijvoorbeeld bij de productie van optische tralies. 

Verdere uitwerking van de technologie is vereist met betrekking tot bijvoorbeeld 

lange-termijn stabiliteit. Als dit eenmaal goed onder controle is, dan kan in 

principe deze technologie worden toegepast om op goedkope wijze uitstekende 

modulatoren te fabriceren om daarmee de groeiende projectie-display markt te 

voorzien. 

gebruiker(s) Philips Components, Eindhoven / MIVATEC Hard- und Software 

GmbH, Schnaich / TNO-TPD, Delft / Philips Research Laboratories, Eindhoven 

/ Delft Electronic Products BV, Roden 

63

64 

DGD.4006 

BBB 

Efficient measurement of piping 

installations by digital photogrammetry 

projectleider Prof.dr.ir. M.G. Vosselman totale toewijzing in k€ 303,60 contracten 

Letter of intent STW; Ingenieursbureau Geodelta BV inkomsten in k€ 3,40 

doelstelling Ontwikkeling van een interactief systeem waarmee een digitaal 

3D-model gebouwd kan worden van bestaande pijpleidingsystemen van 

industriële installaties op basis van digitale foto’s. Hiermee kan een grote 

verbetering en tevens een kostenreductie bereikt worden, omdat bestaande 

installaties vaak niet of niet correct beschreven zijn. 

resultaat na 5 jaar De doelstellingen werden gerealiseerd en de ontwikkelde 

software werd toegepast op beelden van het inwendige van een schip, gemaakt 

door Ingenieursbureau Geodelta. In 1998 werd een contract getekend tussen 

STW en Geodelta. Siemens toonde interesse maar werd door Geodelta 

uitgesloten. Geodelta heeft het contract nooit geëfectueerd. Reden was de 

hoge kosten van het softwareproduct ACIS (13,6 k€). In 2001 is een door de 

EU gefinancierd project gestart, STAR (www.realviz.com/STAR) waarin voort- 

gebouwd wordt op de resultaten van het onderhavige STW-project. In 2003 zal 

met Siemens verder gesproken worden over de mogelijkheden tot utilisatie. 

gebruiker(s) TNO-TPD TU Delft / Ingenieursbureau Geodelta BV, Delft / Stork 

Engineers & Contractors BV, Amsterdam 

DST.4027 

CCA 

Geïntegreerd procesmodel voor de 

P-eliminatie-activiteit in actief 

slibprocessen onder aerobe en 

denitrificerende condities 

projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht totale toewijzing in k€ 141,40 

contracten Bijdrage Witteveen & Bos inkomsten in k€ 72,61 

doelstelling Het beheersbaar maken en optimaliseren van de biologische 

stikstof- en fosfaatverwijdering in praktijk actiefslibinstallaties. Er wordt een 

geïntegreerd dynamisch procesmodel ontwikkeld dat ecologische interacties 

in slib beschrijft. Om de bruikbaarheid te waarborgen is het noodzakelijk om 

de modelstructuur te analyseren op parameter gevoeligheid en -identificatie 

mogelijkheden. Het model wordt gebruikt om strategieën te ontwikkelen om 

de nutriëntenverwijdering in praktijkzuiveringsinstallaties uit te voeren met 

minimaal energie en organisch koolstof verbruik. Medefinanciering door de 

STOWA en Witteveen & Bos. 

resultaat na 5 jaar Een nieuw integraal model kwam tot stand voor de beschrijving 

van biologische nutriënten verwijdering. Op verzoek van Witteveen en Bos en 

de Dienst Water en Riolering Amsterdam is een modelgebaseerde vergelijking 

gemaakt tussen het phoredox- en het UCT-proces. Deze evaluatie heeft bijge- 

dragen aan de systeemkeuze voor de nieuwe zuiveringsinstallatie Amsterdam 

West. Het bleek mogelijk een robuuste regeling te ontwerpen, ongevoelig voor 

foute calibratie of verloop van de redoxelectrode. Hiermee kon een signifficante 

reductie in het energieverbruik voor recirculatiepompen worden bewerkstelligd. 

gebruiker(s) Witteveen & Bos, Deventer / Zuiveringsschap Hollandse Eilanden, 

Dordrecht / STOWA, Utrecht / Hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden / 

Waterschap Groot Salland, Zwolle / Grontmij Advies & Techniek, De Bilt 

DCT.4010 

BCB 


Geïntegreerd experimenteel/numeriek 

onderzoek aan cementgebonden 

materialen 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Walraven totale toewijzing in k€ 2.728,73 contracten 

Licentie STW; DelftTech BV inkomsten in k€ 138,39 

doelstelling Theoretisch, experimenteel en numeriek onderzoek aan beton en 

gerelateerde materialen in 5 hoofdprojecten, elk uiteenvallend in subprojecten. 

Rode draad is de samenhang tussen microstructuur, microstructurele verande- 

ringen en macroscopisch gedrag, gericht op het optimaliseren van materialen 

voor specifieke toepassingen. Doel is ook samenwerking tussen groepen 

binnen de TUD, TUE en de onderzoekschool BOUW. 

resultaat na 5 jaar In dit miniprogramma, dat nog loopt, zijn interessante resultaten 

behaald en is in beperkte mate toegenomen samenwerking tot stand gebracht. 

Er is een overeenkomst over commercialisering van software gesloten met 

DelftTech. Resultaten droegen bij tot de bijstelling van Nederlandse en 

Europese normen. Een nieuw ontwikkelde betonsoort (zelfverdichtend, hoge 

sterkte, vezelversterkt) wordt in een groot tunnelproject in de praktijk getest. 

gebruiker(s) TNO Bouw en DIANA BV, Delft / Intron BV, Culemborg / Akzo Nobel 

Coatings BV, Sassenheim en Groot Ammers/ Centraal Bureau voor Schimmel- 

cultures, Utrecht / Adviesbureau Hageman BV, Rijswijk / Bouwdienst RWS, 

Utrecht / VOBN, Veenendaal / Silidur Benelux NV, Rotterdam / Stork Veco BV, 

Eerbeek / Sigma Coatings BV, Amsterdam / Roelfstra Consultants BV, Mheer / 

Shell SIEP BV, Rijswijk / Mebin BV, Amsterdam / ITM CV, Zwijndrecht / KEMA 

Ned. BV, Arnhem / DSM Resins BV, Zwolle / Spanbeton BV, Koudekerk a/d Rijn 

DEL.4038 

AAA 

Hydrogen in the SIMOX oxide 

projectleider Prof.dr. A. van Veen totale toewijzing in k€ 216,28 

doelstelling SIMOX (Separation by Implantation of OXygen) is een gelaagd 

materiaal dat steeds belangrijker wordt voor de fabricage van elektronische 

devices en circuits. De buitenste laag silicium is geïsoleerd van de wafer door 

een geïmplanteerde oxide-laag. Deze laag bevordert echter de opname van 

waterstof, wat een aantal negatieve effecten op de elektrische eigenschappen 

van het materiaal heeft. Waterstof kan atoombindingen in het oxide openbreken 

en zorgen voor het ontstaan van gefixeerde ladingen in het oxide. Doel van het 

project was deze effecten te bestuderen en te minimaliseren. 

resultaat na 5 jaar De defecten die ontstaan bij waterstofinteractie konden 

geïdentificeerd worden en het verloop van defectreacties kon vastgesteld 

worden door positronenbundelonderzoek en waterstofgas-desorptie 

spectrometrie. Tevens werd aangetoond dat de silicium toplaag een barrière 

vormt voor waterstofgas dat onder invloed van defectreacties vrijkomt uit het 

oxide. Zijwaartse diffusie in het oxide gaat echter snel. De resultaten kunnen 

gebruikt worden voor een betere voorspelling van de waterstofhuishouding 

en waterstof-siliciumoxide interacties die plaats vinden gedurende de proces- 

stappen van IC-fabricage. 

gebruiker(s) Teladin Consultancy BV, Gouda / Philips Semiconductors, Nijmegen 

/ Universiteit Leuven

DCT.4090 

CBA 

Characterization of the Non-linear 

Asphaltic Concrete Response (ACRe) 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.A. Molenaar totale toewijzing in k€ 819,46 contracten 

Optielicentie STW; Technische Universiteit Delft; Shell International Oil 

Products; Bijdrage Rijkswaterstaat inkomsten in k€ 47,66 

doelstelling Om tot een geïntegreerde ontwerpmethode voor wegverhardingen 

te komen, wordt gewerkt aan een materiaalmodel dat in principe voor alle 

wegenbouwmaterialen gebruikt kan worden. Uit een uitgebreid testprogramma 

van vooral uni-axiale trek- en drukproeven aan asfaltbeton moet worden 

vastgesteld op welke wijze de materiaalparameters bepaald kunnen worden. 

resultaat na 5 jaar Voor het proevenprogramma is nieuwe apparatuur ontwikkeld. 

De proefopzet levert diepgaand inzicht in het materiaalgedrag, is echter niet 

geschikt om in de praktijk snel nieuwe materialen te karakteriseren. Belangrijk 

resultaat: voor dat laatste moeten betere proeven worden ontwikkeld. 

Computermodel CAPA-3D is uitgebreid. Deze kennis zal in bijvoorbeeld een 

PAO-cursus worden aangeboden. De onderzoekster is deels door RWS-DWW, 

deels door de TU Delft in dienst genomen en is betrokken bij de formulering 

van vervolgonderzoek. 

gebruiker(s) Belgian Road Research Centre (BRRC), Brussel / Rijkswaterstaat, 

Delft / Shell Global Solutions S.A., Petit-Couronne 

DTN.4108 

BAA 

Decomposition and combustion of 

Hydrazinium Nitroformate (HNF) and 

HNF-based propellants 

projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts totale toewijzing in k€ 247,70 

doelstelling Onderzoek naar de verbrandingseigenschappen van Hydrazinium 

Nitroformaat (HNF) om meer inzicht te krijgen in de verbranding van puur 

HNF en HNF-houdende stuwstoffen, in het bijzonder stuwstoffen met het 

energetische glycidyl azide polymeer (GAP) als binder, met als doel gebruik 

als stuwstof in raketten. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft de toepassingen dichterbij gebracht, 

maar er is nog verder onderzoek nodig. HNF-houdende stuwstoffen de 

huidige stuwstoffen in lanceerders kunnen vervangen, zal eerst een geschikte 

katalysator gevonden moeten worden die de brandeigenschappen van een 

HNF-houdende stuwstof zodanig aanpast, dat een veilige en stabiele 

verbranding mogelijk gemaakt wordt. Dit vormt de kern van een nieuw 

STW-project dat in het voorjaar van 2003 van start is gegaan (ACH.4142). 

De applicatie van HNF wordt door TNO-PML ook in Europees verband 

onderzocht in andere onderzoeksprogramma’s in samenwerking met onder 

andere ESA, APP, FiatAvio, Nobel Enterprises en Astrium. 

gebruiker(s) ESA/ESTEC, Noordwijk / Aerospace Propulsion Products BV, Bergen 

Op Zoom / TNO-PML, Rijswijk / NIVR, Delft 

DST.4094 

ABA 


Toepassing van MAP (Marine Adhesive 

Proteins) als lijm in de geneeskunde 

projectleider Dr. M.C. van der Leeden totale toewijzing in k€ 454,45 octrooien 

NL.1000732 Eiwit bevattende fractie 

doelstelling Onderzoek naar het ontwikkelen van industrieel produceerbare lijm 

voor medische toepassingen. In de eerste fase wordt de betekenis onderzocht 

van de bijzondere peptidenstructuur in de mosseleiwitsubstantie voor adsorptie 

en adhesie op hydrofiele substraten. De tweede fase betreft het mechanisme 

van crosslinking waarmee op het geadsorbeerde mosseleiwit een stevige 

hechtlaag wordt opgebouwd. In de derde fase zal op basis van deze eerdere 

inzichten een lijm worden geformuleerd die geschikt is voor klinische testen. 

resultaat na 5 jaar De doelen zijn slechts deels bereikt. Het Mefp-1 eiwit is 

bestudeerd als modelsysteem. Daarnaast zijn nog andere mosseleiwitten op 

hun hechtingseigenschappen of hun betrokkenheid bij de hechting onderzocht. 

Een lijm voor medische toepassingen is echter (nog) niet gerealiseerd. In een 

vervolgproject moet duidelijk worden of er een synthetische lijm op basis van 

de structuureigenschappen van Mefp1 mogelijk is. Na beëindiging van het 

onderzoek bleek BasF bereid k€ 60 te investeren in een haalbaarheids- 

onderzoek (in eigen beheer) naar een mogelijke synthese van de Mefp-eiwitten. 

Het testen van die gesynthetiseerde polymeren gebeurt bij de TU Delft. STW 

financiert daarvoor nog 15-30 weken een technisch assistent. 

gebruiker(s) 

IsoTis NV, Bilthoven / Bioscan BV, Bilthoven / Bioplex Medical BV, 

Vaals 

DCT.4129 

AAA 

Dissipation of surface waves in turbulent 

counter currents 

projectleider Prof.dr.ir. J.A. Battjes totale toewijzing in k€ 209,00 

doelstelling Op zee opgewekte windgolven kunnen een gebied binnenlopen van 

in sterkte toenemende tegenstroom, met name in de monding van een rivier. 

Daarbij neemt de golfhoogte toe. Het doel was deze verschijnselen te onder- 

zoeken, met name de verhevigde dissipatie van golfenergie die ermee gepaard 

gaat en die een belangrijke goeddeels onbekende rol speelt in golfdoordringing 

in estuaria en zeegaten. 

resultaat na 5 jaar Een goede voorspelling van het bovengenoemde probleem in 

estuaria en in rivieren is voor de berekening van waterkerende constructies 

van groot belang. Het onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten die gebruikt 

zijn in de modellering van de golfvoortplanting op stroom, en heeft waardevolle 

experimentele gegevens opgeleverd die gebruikt zijn en verder gebruikt 

kunnen worden in ijking van dergelijke numerieke modellen. De daadwerkelijke 

implementatie van de resultaten in operationele modellen valt buiten het bestek 

van dit project en moet nog plaats vinden. 

gebruiker(s) WL / Delft Hydraulics, Delft / RIKZ, Den Haag / Albatros Flow 

Research, Vollenhove / Alkyon Hydraulic Consult.& Research BV, Emmeloord 

/ RIZA, Lelystad 

65

66 

DWT.4130 

A00 

Models for short-range dispersion of air 

pollution in an urban environment 

projectleider Prof.dr.ir. F.T.M. Nieuwstadt totale toewijzing in k€ 154,57 

doelstelling Luchtverontreiniging is nog steeds een groot probleem, vooral in 

stedelijke gebieden. Het project heeft tot doel om numerieke modellen te 

ontwikkelen waarmee de verspreiding van vervuiling in stedelijke gebieden kan 

worden berekend. Hierbij zal gebruik gemaakt worden van Large Eddy 

Simulaties (LES). De modellen zijn onder andere van belang bij het voorspellen 

van maatregelen om luchtverontreiniging tegen te gaan. 

resultaat na 5 jaar Het was de bedoeling om de resultaten te gebruiken bij het 

verbeteren van het Nederlands Nationaal Luchtverontreiningsmodel. Dit model 

wordt gebruikt door TNO-MEP, KEMA, provincies, gemeenten en bedrijven. 

Zover is het echter nooit gekomen, omdat het project wegens ziekte van de 

onderzoeker niet tot bruikbare resultaten heeft geleid. 

gebruiker(s) RIVM, Bilthoven 

DEL.4203 

ABB 

An integrated multiwavelength Terabit 

receiver 

projectleider Prof.dr.ir. M.K. Smit totale toewijzing in k€ 668,17 inkomsten in k€ 

317,65 

doelstelling Optische, multi-golflengte transmissie is de meestbelovende 

oplossing voor de toenemende vraag naar meer capaciteit voor telecom- 

municatie-diensten. Het onderzoek zal een compacte ontvanger module 

moeten opleveren voor 8 golflengte kanalen met een capaciteit van 10 

Gbit/sec per kanaal. Ook de haalbaarheid van een 16 kanaals ontvanger met 

2 input-polarisaties per kanaal en een bandbreedte van 40 Gbit/sec per 

kanaal zal worden onderzocht om te komen tot een 1,2 Terabit/sec ontvanger. 

De 40 Gbit/s GaAs ‘front-ends’ zullen door TNO-FEL worden ontwikkeld. 

resultaat na 5 jaar Een multi-golflengte ontvanger is gefabriceerd en voorzien van 

een package en is getest. Twee prototypes zijn gefabriceerd en beschikbaar 

voor verdere integratie met door TNO-FEL gerealiseerde versterkers. Het 

ontwerp voor de connectie met de versterkers is gereed. De ontwikkelde 

kennis rond polarisatie-omzetters wordt gebruikt in een vervolgproject POLIS 

(EOE.5465). ThreeFivePhotonics (startup bedrijf) brengt reeds 4-kanaals 

ontvangers met 2,5 en 10 Gbit/s op de markt. De resultaten van het Terabit 

project en POLIS zijn van groot belang voor hun ontwikkeling van de volgende 

generatie ontvangers. 

gebruiker(s) Ingenieursbureau Coenecoop BV, Waddinxveen / ThreeFive 

Photonics BV, Houten / TNO-FEL, Den Haag 

DCT.4192 

BCB 


Mechanische eigenschappen van 

funderingsmaterialen en zanden in relatie 

tot fysische te bepalen materiaalkenmerken 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.A. Molenaar totale toewijzing in k€ 456,01 inkomsten in 

k€ 27,27 

doelstelling Door middel van experimenteel en numeriek onderzoek te komen 

tot beter begrip van het feitelijke mechanische gedrag van een wegconstructie 

en de erin toegepaste materialen onder realistische belastingen en tot betere 

modellering van het gedrag van zandbed, steenfundering en straatlaag. Daarbij 

wordt zowel gekeken naar ongebonden materialen als naar zogenaamde 

hydraulisch menggranulaat. 

resultaat na 5 jaar De eisen voor wegfunderingen zijn, zowel in Nederland als 

elders, nog in hoge mate empirisch. Nadelen daarvan zijn onder andere dat de 

invoering van alternatieve materialen wordt belemmerd en dat de gebruikte 

materialen niet volledig worden benut (wat de constructie onnodig duur maakt). 

Uit beter begrip van de materialen kunnen betere richtlijnen worden afgeleid. 

Resultaten van het onderzoek zijn ingebracht in zowel Nederlandse als 

Europese commissies die zich richten op vernieuwing van de regelgeving. 

gebruiker(s) NPC Netherlands Pavement Consultants BV, Utrecht / GeoDelft BV, 

Delft / Rijkswaterstaat, Delft / Eerland Recycling Services, Geldermalsen / 

KOAC-WMD, Apeldoorn / Stichting CROW, Ede 

DLR.4329 

BBA 

Stabiliteit van dunwandige 

schaalconstructies 

projectleider Ir. T.J. van Baten totale toewijzing in k€ 509,15 inkomsten in k€ 18,16 

doelstelling Dit project richt zich op de ontwikkeling en experimentele verificatie 

van voorspellingsmethodieken voor de stabiliteit van dunwandige schaal- 

constructies. Deze worden veel toegepast in de vliegtuigbouw, maar ook bij 

het (weg/water) transport van vloeistoffen en gassen. Materialen die getest 

worden zijn staal, aluminium, Vezel Metaal Laminaten (waaronder Glare) en 

composieten. 

resultaat na 5 jaar De beoogde testopstelling bleek veel duurder dan oorspronke- 

lijk begroot en is daarom niet gebouwd. Een groot deel van het geplande 

onderzoek kon daardoor niet worden gerealiseerd. Wel is een analysemethodiek 

ontwikkeld waarmee de plastische vervorming van Glare panelen kan worden 

geverifieerd. De bijbehorende metingen zijn nog niet afgerond. Verder is een 

praktische ontwerpmethode ontwikkeld voor verstijfde panelen. De resultaten 

van het onderzoek kunnen worden gebruikt bij verdere ontwikkeling en 

toepassingen van Vezel Metaal Laminaten. 

gebruiker(s) Rexroth Hydraudyne BV., Boxtel / Corus, IJmuiden / Fokker 

Aerostructures BV, Dordrecht / Structural Laminates BV, Delft / Kappa 

Packaging Development Centre BV, Hoogeveen / NLR Testhouse, Schiphol 

Airport

DEL.4348 

BBA 

Advanced dry etching for next generation 

thin film heads for magnetic recording 

projectleider Dr. E.W.J.M. van der Drift totale toewijzing in k€ 207,21 inkomsten in k€ 

45,38 

doelstelling Aan magnetische materialen die worden gebruikt voor het opslaan 

van digitale informatie worden steeds hogere eisen gesteld. Dit project beoogt 

een doorbraak te realiseren in de technologie voor miniaturisatie van dunne- 

film koppen die worden toegepast in magnetische data-opslagsystemen. 

Een nieuwe methode om patronen aan te brengen met behulp van reactieve 

hoge-dichtheidsplasma’s zal worden ontwikkeld. 

resultaat na 5 jaar Een snel anisotroop proces om patronen aan te brengen op 

magnetische materialen is ontwikkeld. De behaalde etssnelheid van 300 

nm/min is van dezelfde orde van grootte als bij nat chemisch etsen. In dit 

opzicht was het project zeer succesvol. Gedurende het project verminderde 

echter de interesse van Philips en Onstream om de methode daadwerkelijk 

toe te gaan passen. Voor de toekomst worden wel mogelijkheden gezien 

voor toepassing bij de ontwikkeling van magnetische RAM geheugens. 

gebruiker(s) Philips Research Laboratories, Eindhoven / Alcatel CIT, Annecy / 

Bionchip BV, Eindhoven / Alcatel Vacuum Technology, Houten 

DEL.4369 

BCA 

Non-destructive sterility and leakage 

testing of packaged food products by 

smart impedance measurements 

projectleider Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing in k€ 385,99 

doelstelling Doel van het project was de ontwikkeling van een nieuwe methode, 

gebaseerd op het meten van impedanties, voor het niet-destructief testen van 

zowel de steriliteit van verpakt voedsel (bijvoorbeeld UHT melk) als de kwaliteit 

van de voedselverpakkingen (lekdichtheid). De methode maakt gebruik van 

impedantieveranderingen bij het optreden van bacteriologische groei in voedsel. 

resultaat na 5 jaar Het project heeft twee mogelijke ontwerpen van elektronische 

circuits opgeleverd, waarmee de weerstand R en de capaciteit C van voedsel- 

container plus inhoud gemeten kan worden in een frequentiegebied tot 10 MHz 

met een nauwkeurigheid van 0,1%. Microbiologische tests met een aantal 

specifieke micro-organismen (toegevoegd aan melk en vissaus) bij TNO- 

Voeding wezen uit dat met de nieuwe impedantiemeettechniek bacteriologische 

groei in verpakt voedsel kan worden gedetecteerd kort na de incubatietijd. 

De methode heeft belangstelling vanuit de voedselindustrie ten behoeve van 

hun kwaliteitscontrole. De ontwikkelde impedantietechniek wordt inmiddels 

ook toegepast in een vervolgproject DMR.5294 in samenwerking met de olie- 

industrie voor het bepalen van de water/olie ratio in boorputten. 

gebruiker(s) Enraf BV, Delft / Impress BV, Deventer / Stork Food & Dairy Systems 

BV, Amsterdam / Unilever Research, Vlaardingen / Heineken Technical Services 

BV, Zoeterwoude 

DEL.4366 

BBA 


Geïntegreerde lineaire RF vermogensversterkers 

projectleider Prof.dr. J.L. Tauritz M.Sc. totale toewijzing in k€ 236,72 

doelstelling Het 1.9 GHz digitale cellulaire radionetwerk is gebaseerd op de 

zogenaamde CDMA (Code Division Multiple Access) systeemimplementatie, 

waarin gebruik wordt gemaakt van QPSK (Quadrature Phase Shift Keying) 

modulatie. In CDMA is signaalontvangst mogelijk met stoorbronnen tot 18 dB 

groter dan de signalen zelf. Dit heeft een aantal belangrijke consequenties voor 

de RF vermogensversterkers. De versterker moet (semi-)lineair zijn en de 

dissipatie is een belangrijk aspect. Ook factoren als afmetingen en kosten 

spelen een rol, waardoor het voor de hand ligt naar oplossingen te zoeken in 

het nieuwe bipolaire Dubbel Poly proces. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek betrof het integrale ontwerpproces voor de 

adaptatie, processing en meetsignaalgeneratie. Toepassing zorgt voor een 

effectievere ontwerpstrategie in de trade-off van lineairisatietechnieken voor 

het hele gamma van topologieën, bijv. translineaire schakelingen, instelbare 

load-line-technieken zoals Dohertry-configuratie, enz. De meettechniek is op 

maat gemaakt voor microgolf-ontwerpers. Gebruik van brede selectie meet- 

instrumenten bewerkstelligt een integrale extractie van device-eigenschappen 

van halfgeleiders, alsmede groot- en kleinsignaal parameters onder enkel- en 

multitoon-excitatie. Deze vectorbenadering is superieur ten opzichte van conven- 

tionele load-pullmethoden. Het vaststellen van de prestaties van alle configura- 

ties, opgebouwd uit 2, 3, of 4 poortcomponenten, is hiermee mogelijk gemaakt. 

DST.4376 

BBA 

Removal of NOx, hydrocarbons and 

soot from the ex-haust gases of 

high-temperature diesel engines in 

Total Energy Installations 

projectleider Prof.ir. C.M. van den Bleek totale toewijzing in k€ 595,49 octrooien 

EU.01203954.1 Li-Mn-perovskiet inkomsten in k€ 77,14 

doelstelling Dieselmotoren met een hoge uitlaatgastemperatuur (600 - 850 °C) 

zouden heel efficiënt kunnen worden ingezet bij warmte-kracht installaties. De 

emissie van vervuilende stoffen zoals NOx en roet is echter nog een probleem. 

Dit project heeft tot doel om katalysatoren te ontwikkelen die NOx en roet uit de 

hoge-temperatuur rookgassen kunnen verwijderen. Het project voorziet tevens 

in de bouw van een proefinstallatie. 

resultaat na 5 jaar Bij het project waren twee bedrijven betrokken, dieselmotoren- 

fabrikant Wärtsilä en Inodes, leverancier van onder andere rookgasreinigings- 

installaties. Inodes is begin 2001 failliet gegaan. Hierdoor kon de bouw van de 

proefinstallatie niet meer doorgaan. Gaandeweg het onderzoek verloor ook 

Wärtsilä haar interesse en met het het sluiten van de productieafdeling in 

Zwolle verwaterden de contacten helemaal. Onderzoek naar de ontwikkeling 

van de katalysatoren vindt nog plaats, maar het is onduidelijk of Nederlandse 

bedrijven in de resultaten geïnteresseerd zijn. Vooruitlopend op mogelijke 

interesse is octrooi aangevraagd op een nieuw materiaal voor roetfilters. 

gebruiker(s) Wärtsilä Nederland BV, Zwolle 

67

WEGENBOUWSPECIALIST PROF.DR.IR. A. MOLENAAR: 

“We bedrijven nu eenmaal geen sterrenkunde” 

project DCT.4192

In Andrès Ariël van Niekerk had prof.dr.ir. André Molenaar, 

hoogleraar aan de faculteit Civiele Techniek van de 

Technische Universiteit Delft, een meer dan vlijtige 

promovendus. Van Niekerk leverde niet alleen een lijvig 

proefschrift af. Het proefschrift bleek ook zeer bruikbare 

inzichten te bevatten voor de Nederlandse wegenbouw. 

Luisteren naar de praktijk is op een Technische Universiteit 

zo ongeveer een gebod, zeker bij een faculteit Civiele 

Techniek. Zo kon het gebeuren dat de onderzoeksopzet 

van Van Niekerk uit 1997 naar de effecten van de hardheid, 

de korrelverdeling, de hoekigheid en mate van verdichting 

op het elastische en blijvende vormveranderingsgedrag 

van natuurlijke materialen, zoals graniet, basalt en kalk- 

steen, werd omgezet in een onderzoek naar de effecten 

mengsels van gebroken beton en baksteen, zogeheten 

menggranulaten. Dit op verzoek van een aantal potentiële 

gebruikers die geconsulteerd waren voordat de opzet naar 

STW werd verstuurd ter honorering. 

Anticiperen op jury 

Molenaar: “Uit bouwen sloopafval wordt jaarlijks drie 

miljoen ton aan menggranulaten geproduceerd. Daarom 

waren wegenbouwers meer geïnteresseerd in de effecten 

van verdichting in dit veelgebruikte materiaal. Ook wilden 

zij weten wat de effecten zijn van de toevoeging van 

gemalen verbrandingsslakken, afkomstig uit huisvuil- 

verbrandingsinstallaties en Hoogovens. Achteraf gezien 

heeft ‘de praktijk’ gelijk. Wegenbouwers en aannemers 

zijn dagelijks bezig met het aanleggen van wegen . Dan is 

het logisch dat zij belangstelling hebben voor het gedrag 

van het materiaal dat zij daarvoor gebruiken. Dat geldt 

ook voor het verzoek om het gebruik van verschillende 

zandsoorten in Nederland in het onderzoek te betrekken. 

Er is een groot verschil tussen landzand en zeezand en het 

is voor aannemers in de wegenbouw van belang te weten 

welk zand zij in welke toepassing of samenstelling het 

beste kunnen gebruiken. De praktijk moet iets hebben aan 

| DCT.4192 

wat wij doen. Daarom hebben we het onderzoek van Van 

Niekerk aangepast. Hij heeft vervolgens zeer waardevol 

werk afgeleverd. Overigens stellen wij aan elk onderzoek 

de eis dat het een hoofdstuk bevat dat ingaat op de vraag 

wat de maatschappelijke betekenis van een onderzoek is. 

Per slot van rekening bedrijven we hier geen sterrenkunde.” 

De werkwijze van de onderzoeksgroep van Molenaar is 

voor STW eigenlijk zeer aantrekkelijk. In wezen doet de 

vakgroep zijn huiswerk voor het indienen van een voorstel 

zo goed dat al geanticipeerd is op mogelijke vragen of 

bezwaren van de jury. 

De bulk van het onderzoek van Van Niekerk heeft bestaan 

uit triaxiaal onderzoek. Toen de te onderzoeken materialen 

eenmaal vaststonden, heeft Van Niekerk ook niet kin- 

derachtig gedaan: hij gebruikte maar liefst veertig ton 

menggranulaten. De triaxiaalproefstukken die hij daarvan 

maakte waren cylinders met een doorsnee van dertig 

centimeter en een lengte van zestig centimeter. Waar het 

onderzoek op was gericht, is te vergelijken met de vraag 

hoe je een kerstboom in een bak met zand zet. Vul je de 

bak eerst met zand en ga je dan de kerstboom planten, dan 

ondervind je wat de effecten van steunbelasting zijn, je 

krijgt de boom er niet in, het zand is te stijf en ‘te sterk’; 

als je echter het zand los op de grond zou storten en dan 

de boom erin zou willen zetten dan lukt dat eenvoudig 

maar de boom blijft niet staan, het zand heeft in dat geval 

geen stijfheid en geen sterkte. Het gedrag van zand en 

menggranulaten is dus sterk afhankelijk van de mate 

waarin het materiaal zijdelings wordt ‘opgesloten’. Op die 

simpele manier is voor iedereen voorstelbaar wat je als 

onderzoeker nu eigenlijk wilt weten. Het belang is daarbij 

uit te vinden hoe stevig een ondergrond van een weg moet 

zijn om een solide weg te bouwen die een flinke levens- 

duur heeft zonder al te hoge onderhoudskosten. 

69

70 

| DCT.4192 

Gebruik vaker en langer de wals 

De resultaten van het onderzoek geven een aantal belang- 

wekkende inzichten voor de wegenbouw. Ten eerste blijkt 

dat Nederland eigenlijk te gemakkelijk omgaat met de 

eisen voor verdichting. Als we in Nederland de lagen onder 

een weg beter zouden verdichten, dan zou een kleinere 

onderhoudsbehoefte optreden. Ten tweede blijkt dat 

het type breker dat je gebruikt voor het verpulveren van 

het bouwen sloopafval nauwelijks invloed heeft op de 

kwaliteit ervan. Over deze vraag worden vele discussies 

gevoerd, mede vanwege de hoge kosten van brekers, 

maar per saldo blijkt de keuze voor een bepaalde breker 

niet bepalend voor de kwaliteit van het uiteindelijk te 

gebruiken materiaal voor de laag onder een weg. Een 

derde conclusie betreft de eisen aan het te gebruiken 

zand. Die lijken op het eerste gezicht wat ‘losjes’ 

geformuleerd. Dat is niet geheel onterecht, want – 

hoewel het meer hoekige en minder éénkorrelige landzand 

iets beter voldoet – met alle soorten zand is een goede 

onderlaag te leggen. Ook bij zanden is verdichting het 

sleutelwoord: hoe dichter de pakking, des te sterker is 

het geheel. Met andere woorden, ook met zeezand is 

een goed zandbed te leggen, als de aannemer het maar 

goed verdikt. 

In dat verband merkt Molenaar op: “In Nederland kunnen 

we ons wel druk maken over asfalt als het gaat om de 

kwaliteit van een weg, maar we realiseren ons te weinig 

dat zo’n 40% van het verhardingsoppervlak uit elementen- 

verhardingen (straatstenen en tegels, red.) bestaat en dat 

zijn verhardingen waar de straatsteen of de tegel veelal 

direct op een zandbed wordt gelegd; de kwaliteit van dat 

zandbed is dan van groot belang . Kijken we nu naar de 

kwaliteit van de bestratingen dan weten we nu dat heel 

eenvoudig en goedkoop de kwaliteit van de straten en 

stoepen zou kunnen worden verbeterd. Een beter, dus 

dichter, zandbed zou volstaan. Om dit te bereiken is het 

alleen nodig om niet langer met trilplaatjes straten te 

verdichten. Ga er een aantal keren met een wals overheen 

en het is zo goed als afgelopen met alle hobbels en kuilen. 

Helaas laat echter de kwaliteitcontrole op straatsteenver- 

hardingen in gemeenten in het algemeen te wensen over.” 

Computerprogramma 

Een mogelijkheid toch verbetering te brengen in deze kwa- 

liteit, is een spin off van het onderzoek van Van Niekerk. 

Het kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur, 

de stichting CROW uit Ede, heeft de TU Delft een computer- 

programma laten ontwikkelen voor de dimensionering 

van straatsteenverhardingen en de bepaling van de 

levensduur ervan. Veel van Van Niekerk’s werk is daarin 

geïmplementeerd. “Het is een verschrikkelijk ingewikkeld 

programma, maar de gebruiker merkt daar weinig van. 

Hij hoeft alleen maar basisgegevens zoals de te gebruiken 

materialen, de belasting en de constructie van de weg 

in te voeren en de levensduur van de weg rolt er als 

uitkomst uit”, vertelt Molenaar. In de nabije toekomst 

gaat Molenaar ook in opdracht van CROW werken aan de 

verdere ontwikkeling van kleinere proefstukken voor het 

triaxiaal onderzoek. 

Internationale aandacht 


Internationaal heeft het onderzoek van Van Niekerk ook de aan- 

dacht getrokken. Zo heeft SINTEF, een Noorse variant op TNO, 

opdracht gegeven voor een onderzoek naar de verdichtings- 

effecten van in Noorwegen veelgebruikte materialen. Ook 

Australië toont belangstelling en wel voor de triaxiaal apparatuur 

die de TU Delft tot zijn beschikking heeft voor onderzoek naar 

zandmonsters.

| DCT.4192 

71

72 

DEL.4405 

BBA 

Synthesis of electronic circuits, efficiently 

using the exponential relation of active 

components 

projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund totale toewijzing in k€ 324,67 

doelstelling Het ontwerpen van circuits met niet-lineaire blokken met als doel 

de verhouding kwaliteit per eenheid van vermogen te verhogen. Met de huidige 

circuits, gebaseerd op lineaire principes is de fundamentele limiet vrijwel 

bereikt. Performance verbeteringen worden verwacht ten aanzien van 

vermogensverbruik, dynamische bereik en bandbreedte. 

resultaat na 5 jaar Gedurende het project bleek dat er onvoldoende theorie 

voorhanden was over het gebruik van niet-lineaire dynamische circuits voor 

de synthese van circuits. Het project heeft zich derhalve voornamelijk gericht op 

het ontwikkelen en toepassen van circuit theorie voor niet-lineaire dynamische 

circuits. Concreet heeft het onderzoek geresulteerd in een theorie waarbij 

dynamische eigenwaarden worden toegepast in de context van onder andere 

oscillatoren, filters en klasse-B versterkers. Vele maar niet alle vragen zijn 

opgelost. Plannen voor de toekomst zijn de bestudering van ruis in niet-lineaire 

circuits, distorsie in lineair bedoelde circuits en synthese van een signaal- 

processor met niet-lineaire bouwblokken. 

gebruiker(s) AMC, Amsterdam / CATENA Microelectronics BV, Delft / Ericsson 

EuroLab Netherlands BV, Emmen / Medtronic Bakken Research Center BV, 

Maastricht / Philips Research Laboratories, Eindhoven / Vitatron Medical BV, 

Dieren 

DWI.4526 

AAA 

Accuracy improvement of flow 

computations 

projectleider Prof.dr.ir. P. Wesseling totale toewijzing in k€ 50,36 

doelstelling Het project richtte zich op zogenaamde ‘colocated’ schema’s, en 

was flankerend ten aanzien van enkele grotere projecten in de groep (onder 

andere DWI.3305), die gericht waren op zogenaamde ‘staggered’ schema’s. 

De ‘colocated schema’s worden gebruikt in de gangbare commerciële computer 

codes. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot betere achtergrondkennis 

met betrekking tot de ontwikkeling van rekenmethoden voor stromingen in 

complexe geometriëen. De in dit project verworven inzichten zijn bruikbaar voor 

het verbeteren van de nauwkeurigheid van deze schema’s bij gebruik van 

niet-gladde roosters, zoals die voorkomen in complexe geometrieën. 

DST.4434 

BBA 


Development of a kinetic model, based on 

intrinsic kinetic cracking data 

projectleider Dr.ir. M. Makkee totale toewijzing in k€ 363,44 

doelstelling Het doel van het project is het ontwikkelen van een kinetisch model 

voor het kraken van de grondstof binnen het FCC proces als functie van de 

katalysatorsamenstelling met behulp van een ‘short contact time riser reactor’ 

en geavanceerde GCMS technieken. De ‘microriser reactor’ zal worden gebruikt 

om het FCC proces met grondstoffen en modelverbindingen in aanwezigheid 

van katalysatorverbindingen te testen en uitgebreidere gegevens over het 

kraakproces opleveren. 

resultaat na 5 jaar De eerste 50 milliseconden van olie-katalysator contact 

hebben een grote invloed op de prestaties van het FCC proces. Coke formatie 

vindt alleen plaats in de eerste 50 milliseconde, waardoor de activiteit van 

de evenwichtskatalysator (E-cat) gereduceerd wordt. Na deze tijd verloopt 

de omzetting van de voeding zonder additionele coke formatie. Voor de 

beschrijving van het conversieproces vanaf de injectie is een ‘gelumped’ 

kinetisch model ontwikkeld, dat karakteristieke omzettingen in de verschillende 

tijdsschalen in acht neemt. De injectie heeft een belangrijke invloed op de 

uiteindelijke productverdeling. 

gebruiker(s) Akzo Nobel Catalysts BV, Amersfoort / Shell SIOP, Amsterdam 

DEL.4540 

BBA 

Fast and reliable capacitive transducers 

projectleider Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing in k€ 398,69 contracten 

Inkoop Technische Universiteit Delft; STW; Technical University Darvenitza 

doelstelling Capacitieve sensoren zijn erg geschikt om fysische grootheden mee 

te meten, bijvoorbeeld positie, snelheid en versnelling van bewegende objecten. 

Deze sensoren hebben echter ook een aantal nadelen. Zo zijn ze gevoelig voor 

vervuiling en vocht en is de huidige interface elektronica te langzaam voor 

snelle regelsystemen. Het doel van dit onderzoek is om capacitieve sensoren 

op deze punten verder te verbeteren. 

resultaat na 5 jaar Een goedkope en nauwkeurige interface voor capacitieve 

sensoren is ontwikkeld. Deze interface is uitgebreid getest en blijkt goed te 

werken. Ook is een contactloze rotatiesensor ontwikkeld en getest. Deze 

sensor kan worden toegepast bij systemen met ronddraaiende assen waarbij 

het meten van de positie belangrijk is. De gevoeligheid voor vervuiling en vocht 

is veel minder dan bij traditionele sensoren. Enkele bedrijven zijn zeer nauw bij 

het onderzoek betrokken, maar vooralsnog is de kennis niet toegepast in 

commerciële producten. Verder onderzoek is hiervoor noodzakelijk. 

gebruiker(s) Enraf BV, Delft / SMARTEC BV, Breda / Bronkhorst High-Tech BV, 

Ruurlo / Mechatronics Competence Centre, Nieuwegein / Océ-Technologies BV, 

Venlo

| Instelling 

E_ technische 

universiteit 

eindhoven 

ETN.3760 

CCB 

Plasma control of the colour temperature 

of fluorescent lamps 

projectleider Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen totale toewijzing in k€ 320,20 contracten 

Overdracht Technische Universiteit Eindhoven; STW; Philips Lighting BV 

octrooien NL.1010101 Werkwijze voor het instellen van het spectrum van 

het licht van een gasontladingslamp, een gasontladingslamp en een armatuur 

daarvoor inkomsten in k€ 10,20 

doelstelling Ontwikkeling van een fluorescentielamp die de mogelijkheid biedt de 

kleurtemperatuur van het licht aan te passen aan de behoefte van het moment. 

resultaat na 5 jaar Het project is succesvol afgerond. Het bleek inderdaad mogelijk 

om de kleurtemperatuur van TL-buizen te variëren door controle van de plasma- 

parameters. Pas nadat overschakeld was naar het depletieprincipe werd een 

hogere efficientie bereikt. Er is door STW een Nederlands octrooi aangevraagd 

op de vinding. Binnen het prioriteitsjaar is dit octrooi overgedragen aan Philips, 

waar dit concept (het depletieprincipe) nog steeds onderwerp van studie is. 

Er wordt op dit moment binnen Philips bekeken of dit principe ook kan werken 

bij andere types gasontladingslampen. 

gebruiker(s) KEMA Nederland BV, Arnhem / Philips Lighting BV, Eindhoven 

ETN.3492 

AA0 


III-V Nitride semiconductors grown by 

chemical beam epitaxy long wavelength 

nitrides for optical communications 

projectleider Prof.dr. J.H. Wolter totale toewijzing in k€ 641,17 

doelstelling Chemical Beam Epitaxy (CBE) is technologie voor de groei van 

epitaxiale lagen. Groeitemperaturen zijn 100°C lager dan in Molecular Beam 

Epitaxy (MBE) en de bronmateriaal-consumptie is minder. Doel is een nieuwe 

onderzoekslijn te starten met het CBE-systeem, namelijk de groei van III-V 

nitrides. Onderzoek moet structuren opleveren voor emissie van korte 

golflengtes (de blauwe laser). De hoofddoelstelling is het ‘in de vingers krijgen’ 

van de CBE techniek. 

resultaat na 5 jaar Het oorspronkelijk voorstel was gericht op korte golflengte 

nitrides. Door ontwikkelingen elders werd het CBE systeem geschikt gemaakt 

voor de groei van stikstof-houdende materialen. Het project stopte met het 

voortijdig vertrek van de postdoc. Bij voortzetting zouden de resultaten van 

belang zijn geweest voor de ontwikkeling van hoog-vermogen telecommuni- 

catie-lasers (JDS/Uniphase) en diodelasers bij hoge temperatuurtoepassingen. 

gebruiker(s) Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / JDS Uniphase 

Netherlands BV, Eindhoven 

ETN.3892 

CBB 

The role of molecules in electrode-less 

light sources 

projectleider Dr. J.A.M. van der Mullen totale toewijzing in k€ 340,52 contracten 

Bijdrage Philips Lighting BV inkomsten in k€ 142,93 

doelstelling Onderzoek naar de eigenschappen van elektrode-loze plasma’s is 

van belang omdat met deze nieuwe technologie lampen gemaakt kunnen 

worden die minder energie verbruiken. Over het gedrag van dit soort plasma’s 

is echter nog weinig bekend. Door experimenten te vergelijken met numerieke 

berekeningen zal een verbeterd fysisch model ontwikkeld worden. 

resultaat na 5 jaar Er zijn modellen ontwikkeld waarmee het gedrag van 

verschillende soorten plasma’s kan worden beschreven. De theoretische 

modellen zijn ingebouwd in het numerieke PLASIMO-pakket. Dit pakket is 

het resultaat van verschillende door STW en de industrie gefinancierde 

projecten. Het is inmiddels zodanig geavanceerd dat de onderzoekers een 

toonaangevende positie in het plasma-onderzoek verworven hebben. Het 

PLASIMO-pakket wordt nog niet commercieel gebruikt, maar ontwikkelaars 

bij Philips Lighting zijn in mogelijke toepassingen geïnteresseerd. 

gebruiker(s) Philips Lighting BV, Eindhoven / Philips Research Laboratories, 

Eindhoven / Philips GmbH, Aken / KEMA Nederland BV, Arnhem / Universiteit 

Gent 

73

74 

EWT.3939 

ABA 

Stralingswarmte-uitwisseling in hete 

glassmelten 

projectleider Dr.ir. C.C.M. Rindt totale toewijzing in k€ 486,89 contracten Letter of 

intent STW; TNO-TPD 

doelstelling Het doel van het project was om gereedschappen te ontwikkelen die 

gebruikt kunnen worden voor het efficiënter produceren van glas: vermindering 

van energiegebruik glasproducten en vermindering van materiaalverlies. Om dit 

doel te bereiken zijn drie deelprojecten opgestart. 

resultaat na 5 jaar Spectrale stralingseigenschappen van hete glassmelten werden 

gemeten. Resultaten hiervan werden o.a. gebruikt in simulatiemodellen van glas- 

smelt- en vormgeefprocessen. 1) Men kan ‘glazen’ doormeten. 2) De absorptie- 

coëfficiënt als functie van golflengte is gemeten. 3) TNO-TPD doet een project 

voor NCNG. Er is een stralingsmodel ontwikkeld, gebaseerd op de Ray Trace 

methode en men keek hoe de complexiteit te verminderen. (Uit)werking van de 

methode zijn geïllustreerd. 1) Implementatie van het ray tracen in 3 dimensies 

voor meshes uit tetraëders. 2) Een tool om van 2D driehoeks-meshes een 3D 

tetraëdermesh te maken. 3) Voorbeeldimplementatie om 2D problemen op te 

lossen. 4) Code voor voorbeeld-warmteberekeningen. Ook leverde het een 

optische temperatuur-meetmethode zonder glascontact op. Resultaten zijn 

vergeleken met thermokoppelmetingen. 1) Een code om een temperatuurprofiel 

te reconstrueren. 2) Een experimentele opstelling om de methode te testen. 

gebruiker(s) BSN glass pack, Leerdam / TNO-TPD TU Eindhoven / Philips 

Lighting BV, Eindhoven / Philips Display Components, Eindhoven 

EEL.3982 

BAA 

Verliesarme multilevel converter ten 

behoeve van MRI-systemen 

projectleider Prof.dr.ir. A. Vandenput totale toewijzing in k€ 152,30 contracten 

Bijdrage Philips Medical Systems Nederland BV inkomsten in k€ 13,61 

doelstelling Magnetic Resonance Imaging (MRI) maakt het mogelijk om op 

niet-invasieve wijze afbeeldingen van organen te verzamelen. In de huidige 

MRI-systemen is de schakelfrequentie voor de stroompulsen maximaal 20 kHz. 

Voor het opnemen van bewegende beelden zijn snellere schakeltijden gewenst. 

Het onderzoek is er op gericht de opbouwtijd van de stroompulsen aanzienlijk 

te verminderen. 

resultaat na 5 jaar Het belangrijkste resultaat van het onderzoek is dat met 

een drie-level schakelprincipe, gecombineerd met soft-switching techniek, 

een verhoging van de werkspanning, de stroombelastbaarheid en de schakel- 

frequentie mogelijk is. Philips Medical Sytems (PMS) was nauw bij het 

onderzoek betrokken, maar de resultaten worden nog niet commercieel 

toegepast. Wel wordt de gegenereerde kennis gebruikt bij het nemen van 

beslissingen omdat men bij PMS nu beter in staat is om verschillende opties 

voor nieuwe technologie met elkaar te vergelijken. 

gebruiker(s) Philips Medical Systems Nederland BV, Best 

EIF.3959 

BBC 


Formal design of industrial safety-critical 

systems 

projectleider Dr. J.J.M. Hooman totale toewijzing in k€ 210,66 

doelstelling Om de kwaliteit van complexe softwaresystemen te verbeteren is in 

de academische wereld veel onderzoek gedaan naar het gebruik van formele 

methoden terwijl in de industrie vaak een specifieke (software) architectuur 

wordt gebruikt die toegesneden is op een bepaalde klasse van systemen. 

Dit project onderzocht hoe deze oplossingen gecombineerd kunnen worden, 

uitgaande van een generiek industrieel product, in dit geval Splice van Thales 

Nederland. Een formele methode is geformuleerd voor het ontwerp van correcte 

industriële applicaties op basis van de gedistribueerde systeemarchitectuur 

Splice. 

resultaat na 5 jaar In nauwe samenwerking met Thales is de betekenis van de 

formele concepten van Splice ondubbelzinnig vastgelegd in de vorm van een 

formele semantiek. Hierdoor werd inzicht verkregen in de verschillen met 

globale dataspace-architecturen, de onderliggende timing mechanismen, en 

de voor- en nadelen van deze architectuur. Formele verificatie van Splice is 

onder meer toegepast op een flight-tracking-en-display systeem. Dit werk 

heeft geleid tot een aanpassingen van Splice en is van belang voor een recent 

opgericht bedrijf waar architectuur vergelijkbaar met Splice ontwikkeld wordt. 

gebruiker(s) Ministerie van Defensie, Den Haag / CWI, Amsterdam / Thales 

Nederland BV, Hengelo (O) / Chess Information Technology BV, Haarlem 

EST.3983 

BCA 

Nieuwe generatie regelsystemen voor ultra 

lage emissie bij driewegkatalysatoren 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten totale toewijzing in k€ 452,72 contracten 

Bijdrage octrooien PCT.NL02/00100 Autonoom mobiel voertuig inkomsten in 

k€ 4,54 

doelstelling Driewegkatalysatoren reduceren de uitstoot van schadelijke stoffen 

door automobielen. Doel van het project is, een optimale besturingsstrategie 

te bepalen om die uitstoot tijdens korte (stads)ritten nog verder te verminderen, 

alsmede het ontwerpen van een modelgebaseerd regelsysteem voor de 

realisatie van die strategie. Een besturingssysteem wordt ontworpen dat voor 

conversie momentaan de meest gunstige condities genereert. 

resultaat na 5 jaar De invloed van water en van de oxidatietoestand van de 

katalysator tijdens korte ritten vereist nadere studie. Met een reactormodel 

is de dynamica van de uitlaatgasreactor bestudeerd. Er is een regelmodel 

gemaakt dat weinig CPU-tijd vereist en daarom geschikt is voor toepassing 

in een real time regelaar. De goede werking hiervan is gedemonstreerd bij 

TNO door experimenten met een uitlaatgasreactor op een motorproefstand. 

Waarschijnlijk werkt het concept beter bij modernere versies van de katalysator- 

formulering. Een vervolgproject EST.5774 is bij STW gestart op basis van de 

gevonden informatie. 

gebruiker(s) Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / AspenTech 

Europe BV, Best / PD & E Automotive BV, Helmond

EWT.4012 

BBA 

Ontwikkeling en toepassing van nieuwe 

simulatie- en lasermeettechnieken voor 

verbrandingsprocessen 

projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey totale toewijzing in k€ 544,42 contracten 

Bijdrage EnergieNed;NV Nederlandse Gasunie inkomsten in k€ 22,70 

doelstelling Het ontwikkelen van nieuwe adequate reken- en meetmethoden 

voor verbrandingsprocessen is van groot belang voor het stimuleren van 

verdere technische ontwikkelingen, zoals de verbranding in huishoudelijke 

toestellen, industriële procesinstallaties, gasturbines en motoren. Het doel 

is om verbrandingsprocessen efficiënter te maken en de hoeveelheid 

geproduceerde schadelijke stoffen te verminderen. 

resultaat na 5 jaar Het project heeft geleid tot verbeterde en snellere numerieke 

technieken om het verbrandingsproces in vlammen te berekenen. Tevens zijn 

nieuwe meetmethoden ontwikkeld om verbrandingsmodellen beter te kunnen 

toetsen. Voor praktische toepassing door bedrijven is het onderzoek nog te 

fundamenteel. Wel worden de resultaten door de onderzoekers toegepast in 

vervolgprojecten die gericht zijn op het oplossen van praktische problemen. 

Zo is in 2002 een project gehonoreerd waarin onderzoek gedaan wordt naar 

de invloed van biogas bijmenging in gasturbines. 

gebruiker(s) KEMA Power Generation & Sustainables, Arnhem / NV Nederlandse 

Gasunie, Groningen / Gastec NV, Apeldoorn / ECN, Petten / Shell Global 

Solutions International BV, Amsterdam / Philips CFT, Eindhoven 

EST.4364 

BCB 

Low temperature NH3 oxidation processes 

to N2 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten totale toewijzing in k€ 442,24 contracten 

Bijdrage Shell Research and Technology Centre inkomsten in k€ 2,27 

doelstelling Vanuit milieuoogpunt moet je ammonia verwijderen uit lucht en water. 

Elektro-katalytische oxidatie van NH3 is een alternatief voor biologische zuive- 

ring, waarmee men stankproblemen voorkomt. Eerdere studies toonden aan dat 

dit kan met Pt elektroden, maar de prijs van de elektroden staat gebruik in de 

weg. Katalytische NH3-oxidatie tot N2 bij lage temperatuur (

76 

EST.4461 

AAA 

Verbetering technologie fijnchemie, 

specifiek oxidatieprocessen 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.H. Drinkenburg totale toewijzing in k€ 33,12 

doelstelling Ter voorbereiding van een definitieve opzet van onderzoeksprojecten 

ter verbetering van de industriële chemie en technologie van fijnchemische 

processen zal een onderzoek worden verricht naar oxidatieprocessen. Het 

project zal worden uitgevoerd middels gesprekken met de participerende 

industrieën en universiteiten, literatuur- en octrooirecherche, en contacten 

deskundigen. 

resultaat na 5 jaar Dit project betrof een studie in het kader van het interdeparte- 

mentale wetenschapsprogramma Duurzame Technologische ontwikkeling 

(DTO). Een aantal oxidatietechnologieën zijn geïnventariseerd en geanalyseerd 

om inzicht te krijgen in de belangrijkste parameters op het gebied van 

duurzaamheid en economische waarde. Uit de prioriteitsvolgorde van oxidatie- 

technologiën die deze analyse heeft opgeleverd, is een keuze gemaakt die 

heeft geleid tot drie onderzoeksthema’s die in projectvoorstellen richting 

subsidiegevers (zoals STW) verder zullen worden uitgewerkt. Een platform 

met daarin vertegenwoordigers van de fijnchemische industrie, zoals AKZO 

Nobel, DSM, Chemferm, IFF, Solvay, Quest, begeleidt de DTO projecten. 

De bedrijven in het platform zullen financieel deelnemen in de projecten. 

| Instelling 


groningen 

GCH.3790 

BAA 


Development of a continuous high 

intensity photocatalytic reactor for 

destruction of water pollutants by an 

advanced oxidation process 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.C.M. Beenackers† totale toewijzing in k€ 383,40 

contracten Afstandsverklaring Rijksuniversiteit Groningen; STW; Geheim- 

houding 

doelstelling Heterogene fotokatalyse is een snelgroeiend interessegebied 

voor onderzoekers en waterzuiveringsbedrijven. Doel is een technologische 

oplossing te ontwikkelen voor het ontwerp van een commercieel aantrekkelijke 

fotokatalytische reactor, gebruikmakend van een nieuwe kunstmatige lichtbron, 

ontwikkeld door Philips. Deze lampen bieden goede mogelijkheden voor de 

ontwikkeling van een nieuw reactorconcept voor commerciële toepassingen in 

verwijdering van kleine organische vervuilingen door fotokatalyse. 

resultaat na 5 jaar Een aantal reactoren zoals de gepaktbedreactor (PBR) 

buisreactor (TR) zijn vergeleken. In de TR en PBR zijn kinetische modellen 

ontwikkeld die de invloed van de hoeveelheid katalysator, het licht, de (O 2 ) 

concentraties en de modelcomponent (mierenzuur) op de afbraaksnelheid 

beschrijven. Hiermee zijn grote schaalreactoren voor de afbraak van mierenzuur 

en gesimuleerd afvalwater gemodelleerd. Van verschillende reactoren is de 

optimale configuratie bepaald. De resultaten laten zien dat het mogelijk is om 

een fotokatalytische reactor te ontwikkelen met een hoge efficiëntie voor 

continu gebruik. Er zijn geen directe toepassingen voor de gebuikerscommis- 

sieleden. Het proces blijkt te duur te zijn voor gewone afvalwaterzuivering. 

gebruiker(s) TNO-MEP, Apeldoorn / Philips Lighting BV, Roosendaal / TNO-TPD TUE 

/ Akzo Nobel Engineering BV, Arnhem / RIZA, Lelystad / KIWA BV, Nieuwegein

GBI.4013 

CBB 

Penicillin production by Penicillium 

Chrysogenum role of the microbody 

membrane in the penicillin biosynthetic 

pathway 

projectleider Prof.dr. M. Veenhuis totale toewijzing in k€ 739,09 contracten Optie 

STW; DSM Bakery Ingredients octrooien EU.99201630.3 Regualtion organelle 

homeostasis in a cell factory inkomsten in k€ 81,68 

doelstelling Bestuderen wat de rol van het microbody membraan is in de 

biosynthese van penicilline in de gist P. chrysogenum. Eerdere studies toonden 

aan dat de functie van dit membraan essentieel is, omdat acyltransferase in 

microbodies gelokaliseerd is. Het ultieme doel van deze en gerelateerde 

studies is om de productie van penicilline te verbeteren door gerichte 

‘metabolic engineering’ van de biosynthese route. Een van de laatste struikel- 

blokken is het ontbreken van inzicht in de functionele eigenschappen van het 

microbody membraan. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is succesvol geweest, er is een protocol 

ontwikkeld voor de isolatie van microbody membranen en de isolatie en 

karakterisering van de eiwitten aanwezig in dit membraan. Aangetoond kon 

worden dat één van deze eiwitten (Pex11p) een directe rol speelt bij microbody 

proliferatie en dat Pex11p overproductie leidt tot een sterke toename van het 

aantal microbody’s in de cel. Deze Pex11p gedreven microbody proliferatie 

bleek geassocieerd met een verhoogde synthese van penicilline. Het onder- 

liggende mechanisme hoe Pex11p overproductie penicililine synthese 

stimuleerd is nog onduidelijk en zou onderwerp van een vervolgstudie moeten 

zijn. Er is door DSM octrooi aangevraagd. 

gebruiker(s) DSM Anti-Infectives, Delft 

GFA.4170 

ACC 

De ontwikkeling van alkalische fosfatasepreparaten 

voor de behandeling van 

septische shock na gram-negatieve 

bacteriële infecties 

projectleider Prof.dr. D.K.F. Meijer totale toewijzing in k€ 411,33 contracten 

Samenwerking onderzoek en overdracht RUG; STW; PharmAAware IP BV; 

BiOrion Technologies BV octrooien PCT.NL93/00171 Therapeutisch gebruik 

van alkalische fosfatase .......; PCT.NL98/00722 The LPS-binding moiety of 

alkaline phosphtase as a diagnostic tool in patients ... inkomsten in k€ 277,00 

doelstelling Nieuwe inzichten in het functioneren van het enzym alkalisch fosfatase 

(AP) geven uitzicht op de bestrijding van septische shock na infecties met 

gram-negatieve bacteriën. De fysiologische functie van AP was lang onbekend. 

Het heeft een pH optimum van 10. Dit optimum is in vitro alleen te bereiken in 

een sterk alkalisch milieu. Doel van het onderzoek is de ontwikkeling van AP 

preparaten met een geoptimaliseerde werking na parentale toediening in vivo, 

en het aantonen van een beschermend effect van AP tegen septische shock. 

resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke doelen zijn gehaald. Voor de start van 

het project was een patentaanvraag ingediend waarin de toepassing van AP 

als endotoxine detoxificerend middel werd geclaimd. Er is veel aandacht 

geweest voor de onderbouwing van deze patentaanvraag. Een tweede patent, 

gericht op de diagnostische toepassing van AP, is ingediend. De patenten zijn 

overgedragen aan PharmAAware BV, dat in 2001 is opgericht voor de verdere 

ontwikkeling van AP als mogelijke therapie voor sepsis. Het onderzoek wordt 

voortgezet i.s.m. PharmAAware en UU. PharmAAware is in 2002 gefuseerd met 

AM-Pharma, een bedrijf eveneens voortgekomen uit STW onderzoek. 

gebruiker(s) Yamanouchi Europe BV, Leiderdorp / PharmAAware IP BV, Bunnik / 

Campina Melkunie/DMV International, Wageningen / Wilex Biotechnology 

GmbH, München 

GNS.4132 

ACA 


Thermoluminescence dating with zircons 

projectleider Prof.dr. H.W. den Hartog totale toewijzing in k€ 252,13 

doelstelling In de geologie en de archeologie is het bepalen van de ouderdom 

van monsters van cruciaal belang. Het doel van dit project was om de 

thermoluminescentie (TL) dateringsmethode geschikt te maken voor het 

mineraal zirkoon. Door deze nieuwe ‘geologische klok’ zou de TL-methode 

aanzienlijk nauwkeuriger kunnen worden en ook toepasbaar zijn op relatief 

jonge sedimenten en archeologische monsters. 

resultaat na 5 jaar De belangrijkste problemen met zirkoon TL dateringen zijn 

opgelost en de eerste succesvolle dateringen zijn uitgevoerd. Er is een 

laboratorium opgebouwd waar geheel in het donker de heldere, onbeschadigde, 

voor datering geschikte zirkoonkorrels uit een zandmonster geselecteerd 

kunnen worden. De nieuwe ‘geologische klok’ werkt voor monsters vanaf 

1 tot 100.000 jaar oud en zal met name zeer nuttig zijn om het zandtransport 

langs de kust en in rivieren in kaart te brengen. Ook forensische toepassingen 

liggen nu in het verschiet. De zirkoonmethode heeft veel aandacht gekregen 

in de binnen- en buitenlandse pers. 

gebruiker(s) TNO-NITG, Utrecht / RIKZ, Den Haag / Rijksdienst voor 

Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort 

GBI.4334 

CCB 

Molecular cloning and characterization of 

the Tm-2-2 tobamovirus resistance gene 

from tomato (Lycopersicon esculentum) 

projectleider Prof.dr. J. Hille totale toewijzing in k€ 410,66 contracten Optie STW; 

Vrije Universiteit Amsterdam; Overdracht Rijksuniversiteit Groningen; STW; 

Syngenta Seeds AG octrooien EU.01108682.4 Gene encoding plant resistance 

protein to the toma to mosaic tobamovirus (ToMV) inkomsten in k€ 

63,07 

doelstelling Tabaksmozaïekvirus (TMV) is zeer infectieus en kan in de kasteelt 

leiden tot forse schade in de teelt van onder andere siergewassen, tomaat, 

paprika en komkommer. De resistentie van tomaat tegen TMV wordt bepaald 

door enkele dominante genen, die echter maar een beperkte resistentie bieden. 

Tm-22 echter heeft een breed spectrum activiteit en blijkt tot duurzame 

resistentie te leiden. Doel van het onderzoek is om het Tm-22 resistentiegen 

te isoleren, sequencen en karakteriseren en aldus handzaam te maken voor 

resistentieveredeling. 

resultaat na 5 jaar Dit onderzoek wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met de 

gebruiker waarmee een onderzoeksovereenkomst is gesloten. Het resistentie- 

gen is geïsoleerd en gekarakteriseerd. Enkele veelbelovende tomaatmutanten 

zijn nu beschikbaar voor verder onderzoek in de komende jaren. Reorganisatie 

bij Syngenta Seeds heeft echter de intensieve samenwerking tussen onder- 

zoekers en gebruikers doorkruist. Getracht wordt om het aangevraagde patent 

van Syngenta over te nemen om een andere gegadigde voor deze technologie 

te vinden. 

gebruiker(s) Syngenta Seeds AG, Basel 

77

78 

| Instelling 

L_ universiteit 

leiden 

LGN.3977 

CCC 

Development and characterisation of 

improved materials derived from human 

adenoviruses to be used in gene therapy 

projectleider Prof.dr. D. Valerio totale toewijzing in k€ 553,71 contracten Optie 

Universiteit Leiden; Crucell NV; STW inkomsten in k€ 95,30 

doelstelling Bij gentherapie wordt genetische materiaal in de cellen van patiënten 

geïtroduceerd door virale vectoren, zoals adenovirus. Replicatie deficiënte 

adenovirus vectoren (recAd) zijn efficiënter dan non-virale afgifte systemen 

maar hebben nadelen 1) het ontstaan van replicatie competente adenovirussen 

tijdens de recAd productie, 2) de toxiciteit van recAd vectoren, 3) geen goede 

productiemethoden. Nieuwe veiliger cellijnen voor de productie van recAds 

moeten gemaakt worden die minder toxisch zijn en zal er een nieuwe ‘clinical 

grade' productietechnologie worden ontwikkeld. 

resultaat na 5 jaar Er is een nieuwe cellijn ontwikkeld en er zijn nieuwe adenovirus 

vectoren gemaakt, waarvan er een in samenwerking met de Erasmus 

Universiteit op bruikbaarheid wordt getoetst. Er wordt onderzocht of de plaats 

waar het gen terecht komt, meer gericht kan worden. Gediscussieerd is over het 

gebruik van adenovirusvectoren in gentherapie. Hierdoor is de interesse van de 

participant in het onderzoek, Crucell (voorheen Introgene), verschoven van gen- 

therapie naar productie van biotherapeutica en vaccins. De PER.C6 cellijn die in 

de Leidse groep is ontwikkeld, is overgedragen aan Crucell, dat ook aan andere 

bedrijven een licentie op het gebruik van de cellijn heeft gegeven. 

gebruiker(s) Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek, Amsterdam / Crucell 

Holland BV, Leiden 

LBI.3679 

ABA 


Selectie van effectieve antagonisten 

tegen Pythium aphanidermatum in 

komkommer op basis van wortelkolonisatie 

en competitief vermogen 

projectleider Prof.dr. J.A. van Veen totale toewijzing in k€ 166,60 

doelstelling In de komkommerteelt is P. aphanidermatum een belangrijk probleem 

dat ernstige schade kan veroorzaken. Het is bovendien moeilijk te bestrijden. 

Resistente cultivars zijn niet voorhanden, terwijl chemische bestrijding alleen 

preventief mogelijk is, waardoor het bestrijdingsmiddelenverbruik zeer hoog 

is. Biologische bestrijding met antagonistische micro-organismen zou een 

oplossing kunnen bieden. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Plant 

Research International te Wageningen. Een grote collectie micro-organismen is 

aangelegd die op relevante eigenschappen is getoetst. Een ziekte-onderdruk- 

kende bacteriestam is gevonden, geïdentificeerd en geanalyseerd. Deze stam 

zal in de komende periode door PRI in het kader van een door LNV gefinancierd 

project worden onderzocht op bruikbaarheid. Hiervoor wordt een material 

transfer agreement worden gesloten. De universiteit zal dit onderzoek niet 

voortzetten. 

gebruiker(s) Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / Praktijkonderzoek Plant en 

Omgeving, Naaldwijk 

LBI.4199 

CAA 

Simulated migration of European silver 

eel effects of long term swimming and 

parasitic infection pressure on energy 

balance and gonadal development 

projectleider Dr. G.E.E.J.M. van den Thillart totale toewijzing in k€ 488,70 contrac- 

ten Bijdrage Provimi BV; Optie STW; Royaal Rokerij BV inkomsten in k€ 47,63 

doelstelling Doordat de stand van de paling sterk terugloopt wordt hetvolgende 

onderzocht. Kan de Europese schieraal de tocht naar de Sargassozee afleggen? 

Wat is de energetische status gedurende en na de gesimuleerde migratie? Kan 

de schieraal tot maturatie gebracht worden, door de oceaanreis in zwemtunnels 

te simuleren en door hormonale stimulering? In welke mate nemen PCB’s in het 

bloed toe tijdens de migratie als gevolg van vetverbranding? Wat is de invloed 

van pathogene virussen en de zwemblaasparasiet op het zwemvermogen? 

resultaat na 5 jaar Op het moment van beëindiging waren er geen overdraagbare 

onderzoeksresultaten resultaten, maar is het inzicht in de relatie tussen 

fysiologie van de paling (inspanning) en de reproductieve ontwikkeling 

enorm vermeerderd. Er blijft perspectief voor productie van palinglarven in 

gevangenschap, hetgeen van groot belang is voor de palingkwekerij en voor 

de natuurlijke palingstand. Naast het effect van inspanning is, in samenwerking 

met meer dan zes andere onderzoeksgroepen in binnen- en buitenland, 

ook gekeken naar de invloed van toxische stoffen en parasieten op de 

geslachtsontwikkeling. 

gebruiker(s) Royaal Rokerij BV, Helmond

LCH.4225 

BBA 

Development of ruthenium catalysts for 

the hydration of conjugated dienes to 

produce ketones 

projectleider Dr. E. Bouwman totale toewijzing in k€ 167,02 inkomsten in k€ 2,27 

doelstelling Het wetenschappelijk doel van het project is inzicht te verwerven in 

de door rutheniumverbindingen gekatalyseerde hydratatie van geconjugeerde 

diënen tot ketonen (zoals methylethylketone). De utilisatiedoelstelling is het 

verkrijgen van nieuwe katalysatoren die diënen kunnen omzetten tot bruikbare 

oplosmiddelen of chemicaliën. De verwachting is dat het onderzoek leidt tot 

een nieuwe milieuvriendelijk industriële proces dat het goedkope 1,3 butadiëne 

kan omzetten tot methylethylketone, dat op grote schaal in de chemie gebruikt 

wordt als oplosmiddel. 

resultaat na 5 jaar De doelen zijn gedeeltelijk gehaald. Er is meer inzicht verkregen 

in de aard en de stabiliteit van het actieve katalysatordeeltje en in mogelijke 

deactiveringsmechanismen. Er is nog verbetering in opbrengst nodig voor 

een rendabele toepassing. Het proces kan nu nog niet concurreren met de 

traditionele route om methylethylketon te produceren. Als spin-off werd een 

ruthenium-gebaseerd katalysatorsysteem gevonden welke bij verdere 

ontwikkeling van groot belang kan zijn voor een schone, atoom-efficiënte 

route naar epoxyharsen. De epoxy-industrie (Dow en Resolution Performance) 

heeft belangstelling en steunt een nieuwe CW/STW-aanvraag. 

gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / Shell Research and Technology Centre, 

Amsterdam 

LGN.4349 

CCC 

Objective and reproducible quantitative 

assessment of left ventricular function 

from stress echo-cardiograms 

projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber totale toewijzing in k€ 345,19 

doelstelling Cardiologen willen graag het hart van de patiënt bestuderen zonder 

dat het orgaan belast wordt. De UG meting staat niet toe een afbeelding te 

maken van het hart als de patiënt op de loopband bezig is. Inmiddels zijn de 

middelen dobutamine en dipyridamole geaccepteerd om een toestand van 

stress in het hart op te wekken. UG beelden kunnen dan inzicht verschaffen 

in de mate waarin het hart nog goed functioneert. Daartoe dienen contouren 

rond de linker hartkamer getrokken te worden. Handwerk leidt dan tot veel 

intra- en interindividuele verschillen. Dit project beoogt een geautomatiseerde 

procedure, dat wil zeggen softwaremodules, te ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Dit project is een opvolger van LGN.1706. De modules werden 

ontwikkeld en op grote schaal nationaal en internationaal getest. De software 

werd onder contract aan MEDIS overgedragen, alwaar deze verder uit- 

ontwikkeld wordt. Daartoe is een BTS-project gestart, waarin de onderzoekers 

verder gaan. Er wordt gewerkt aan een nieuwe Echo-applicatie, waarin de 

resultaten van echo-onderzoek ingebracht kunnen worden. 

gebruiker(s) Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein / AZ VU, Amsterdam / Catharina 

Ziekenhuis, Eindhoven / Medis Medical Imaging Systems BV, Leiden 

LCH.4336 

BCB 


treptomyces-mutanten voor antibioticumproduktie 

bij gefragmenteerde groei 

projectleider Dr. B. Kraal totale toewijzing in k€ 147,46 contracten Bijdrage DSM 

Bakery Ingredients octrooien PCT.NL99/00395 Fragmentation of fungi 


doelstelling Het verkrijgen van Streptomyces stammen met een kleiner mycelium 

door middel van genetische modificatie, zodat tijdens groei van de schimmel 

een hogere celdichtheid en groter antibioticumproductie kan worden bereikt. 

resultaat na 5 jaar Een centrale rol in het fragmentatieproces in S. griseus blijkt 

te worden gespeeld door het ssgA-eiwit. Er is een duidelijke correlatie 

gevonden tussen de mate van expressie van het eiwit en het vermogen van de 

Streptomyceet om van nature in vloeibare cultures te sporuleren en 

gefragmenteerd te groeien. SsgA-overproductie door transformatie van 

standaard stammen die van nature geen ssgA-activiteit bezitten, leidde tot een 

octrooiaanvraag. In een vervolgonderzoek, met financiële steun van DSM, zullen 

transformanten vervolgens op hun groeigedrag en specifieke productvorming 

onder fermentorcondities nader onderzocht worden. 

gebruiker(s) DSM Bakery Ingredients, Delft 

LCH.4427 

BAA 

Synthese van een nieuwe generatie 

platina-cytostatica gebaseerd op een 

bifunctionele interactie met DNA 

projectleider Prof.dr. J. Reedijk totale toewijzing in k€ 337,59 

doelstelling In dit project wordt onderzoek gedaan naar de bereiding, structuur- 

bepaling, antitumor-eigenschappen van geheel nieuwe multifunctionele 

platinaverbindingen, gebaseerd op inzichten verworven via onze eerdere 

onderzoeksactiviteiten naar de binding van ‘klassieke’ Pt-verbindingen aan 

DNA en herkenning van DNA door argininegroepen. 

resultaat na 5 jaar Er werden vijf relatief potente en twee inactieve complexen 

gezuiverd en hun cytotoxiciteit werd bepaald. Dit werk laat zien dat de vaste- 

drager methode robuust is en gebruikt kan worden voor de synthese van een 

groot aantal complexen. Verder wordt er aangetoond dat de ruwe producten 

van die reactie op een snelle manier getest kunnen worden op hun anti- 

kankeractiviteit en daarmee een goede indicatie geven van de activiteit van 

de gezuiverde verbindingen. 

gebruiker(s) AZ VU, Amsterdam / Pharmachemie BV, Haarlem 

79

DR. GUIDO VAN DEN THILLART: 

Red de palingstand 

project LBI.4199 

De palingstand van vandaag is nog maar tien procent van 

wat ze twintig jaar geleden was. Voor palingkwekerijen 

dreigt een ramp. Een goede verklaring voor deze dramati- 

sche terugloop was enkele jaren geleden niet te geven. 

Sinds dr. Guido van den Thillart, verbonden aan het Instituut 

voor Biologie in Leiden (IBL) van de Universiteit Leiden, 

in 1997 alen zesduizend kilometer door een zwembuis laat 

afleggen, is er hoop op een verklaring. Het staat echter nog 

niet vast of daarmee ook de palingkwekerij te redden is. 

“Alen zijn ware kosmopolieten De Europese paling komt 

als larf uit de paaigronden bij de Bermuda eilanden naar 

Europa. Zo’n larf doet daar een jaar over. Na een verblijf 

van acht tot dertig jaar legt hij in een half jaar zesduizend 

kilometer af, terug naar de paaigronden om daar een 

partner te vinden en zich te vermenigvuldigen. Pas bij 

aankomst op de paaigronden is de paling geslachtsrijp, 

daarvoor niet”, legt Van den Thillart, al 25 jaar aan de uni- 

versiteit van Leiden verbonden, uit. “Niemand weet waarom 

de populatie zo hard terugloopt, maar we vermoeden dat 

de paling heel gemakkelijk parasieten oploopt die hem 

uitschakelen. Ook weet niemand hoe paling geslachtsrijp 

wordt. Bij vertrek is hij het niet, na zesduizend kilometer 

onafgebroken zwemmen in de duisternis bij een constante 

temperatuur is hij het wel. Dat heeft ons op de gedachte 

gebracht dat het te maken moet hebben met de fysieke 

inspanning van het zwemmen zelf. Die kan de hormonale 

huishouding sterk beïnvloeden.” Eerdere pogingen van 

andere onderzoekers, onder wie het echtpaar Boetius uit 

Denemarken, om met hormooninjecties larven te krijgen, 

liepen uit op weinig hoopvolle resultaten. Voor zover het 

langs deze weg al lukt larfjes tot leven te wekken, is de 

methode bijzonder kostbaar. 

Dertig procent vet 

De prestatie van een paling is het waard om even bij stil te 

staan. Het dier bouwt een flinke hoeveelheid vet op als 

energievoorraad tijdens zijn verblijf in Europa. Voor ongeveer 

dertig procent bestaat de paling uit vet. Gaat hij eenmaal 

op reis, dan verbruikt hij ongeveer een derde hiervan 

voor zijn reis. De rest heeft hij nodig voor de sperma- of 

eiproductie. Tijdens de reis eet hij niet, stopt hij niet, hij 

zwemt. Met een snelheid van een halve meter per seconde. 

Hij heeft dus een uiterst efficiënte techniek van zwemmen 

ontwikkeld. 

Het STW-onderzoek van Van den Thillart is in 1997 verricht 

met palingen uit het wild en palingen van kwekerij Royaal 

uit Helmond, die participeerde in het project. De dieren 

uit het wild bleken zo vaak geïnfecteerd met (vooral zwem- 

blaas-)parasieten, dat zij in de zwemtunnels de afstand 

niet konden afleggen. Onbesmette palingen van de kweke- 

rij bleken hiertoe wel in staat. Dit verklaart dus ten dele de 

terugloop in de palingstand, hoewel nog niet duidelijk is 

waarom de paling zo bevattelijk voor virussen blijkt te zijn. 

Voor het eerst larven geproduceerd 

Hoewel Van den Thillart in het STW-onderzoek niet direct 

de resultaten boekte waarop hij en zijn onderzoeksgroep 

op hadden gehoopt, leveren de resultaten belangrijke 

bouwstenen aan voor het vervolgonderzoek dat met 

subsidie van de Europese Unie is opgezet. De doelen 

die hij zich heeft gesteld, zijn het op natuurlijke wijze tot 

rijping brengen van de paling door hem te laten zwemmen. 

Inmiddels is het met gezonde palingen gelukt larven te 

produceren. Dit hoogtepunt bereikte Van den Thillart in 

2002. Een tweede doel in het kader van de EU-studie is 

kunstmatige reproductie met behulp van hormonen. Ook 

hier zal de selectie op de kwaliteit van de te gebruiken 

dieren van doorslaggevend belang zijn voor de resultaten. 

Beide doelen zijn waarschijnlijk binnen enkele jaren te 

behalen. Van den Thillart: “Voor de palingkwekerij wordt 

het nu echt interessant. Utilisatie komt binnen handbereik 

en daarmee kunnen we de palingkwekerij een nieuwe 

impuls geven als onze onderzoeken positief uitpakken.”

Nieuw onderzoek in de pijplijn 

De exacte locatie van de paaigronden waar palingen tot paring 

komen, is nooit helemaal exact berekend. Ruim honderd jaar 

geleden lokaliseerde de bioloog Schmidt de paaigronden aan 

de hand van de afmetingen van de larven die hij op de 

Atlantische Oceaan had gevangen. Zo kwam hij uit bij de 

Bermuda eilanden. Dr. Guido van den Thillart zou dat graag wat 

exacter doen. “Het is al heel bijzonder dat er maar één plek op 

aarde zou zijn waar palingen paren. Ook is het zeer raad- 

| LBI.4199 

selachtig hoe palingen die weg afleggen. We weten dat zij zeer 

diep zwemmen en dus onder hoge druk hun inspanningen leve- 

ren, maar het zou natuurlijk zeer interessant zijn een aantal palin- 

gen te kunnen volgen op hun weg. Het is mogelijk een chip in te 

brengen met een zender. In een eerdere aanvraag voor een 

STW-project vond de jury de technische onderbouwing van het 

plan wat mager, maar we denken daar nu een betere methode 

voor te hebben ontwikkeld. We zullen daarvoor hoogstwaar- 

schijnlijk nog bij STW aankloppen”, aldus Van den Thillart. 

81

82 

| Instelling 

N_ katholieke 

universiteit 

nijmegen 

NGN.3963 

BCC 

Systeem voor de meting van zuurstofverzadiging 

van organen en weefsels 

(OXYPULS) 

projectleider Prof.dr. B. Oeseburg† totale toewijzing in k€ 350,93 contracten 

Optie Katholieke Universiteit Nijmegen; Drõger Medical Electronics; STW; 

Overdracht STW inkomsten in k€ 34,03 

doelstelling Een te lage zuurstofspanning in de weefsels is een medische 

complicatie, omdat tekort aan zuurstof al snel tot onherstelbare schade leidt. 

Met de hier beoogde combinatie van instrumenten verenigd in de zogenaamde 

OXYMON kan de oxygenatie van weefsels bepaald en bewaakt worden. 

In dit project wordt de software ontwikkeld en getest waarmee de verlangde 

parameter (de oxigenatie van arterieel bloed) bepaald kan worden. 

resultaat na 5 jaar Er zijn al enkele systemen (OXYMONS) gebouwd door de 

researchgroep van de KUN, die in twee academische ziekenhuizen succesvol 

geëvalueerd zijn. Een ander exemplaar speelt een cruciale rol in STW-project 

TTN.4661. Door een koerswijziging van Dräger is de aanvankelijke belangstel- 

ling van dit bedrijf verdampt. Inmiddels hebben de onderzoekers een bedrijfje 

opgericht na overleg met STW met de bedoeling de productie en verkoop van 

de OXYMON zelf uit te voeren. 

gebruiker(s) Dräger Medical Electronics, Best / Erasmus Medisch Centrum 

Rotterdam / UMC, Utrecht / Physio BV Dräger Company, Best 

NNS.3918 

BAA 


The application of 2-D laser visualization 

techniques to compressible flow research 

projectleider Prof.dr. J.J. ter Meulen totale toewijzing in k€ 498,04 

doelstelling Ontwikkeling en toepassing van laser-diagnostische technieken voor 

visualisatie van moleculaire dichtheidsverdelingen in compressibele gasstro- 

mingen. Men gebruikt de verstrooiing van gepulst laserlicht aan de aanwezige 

gasmoleculen i.p.v. aan deeltjes die worden toegevoegd aan de stroming. Voor 

bepaling van snelheidsverdelingen in een 2D vlak wordt de Dopplerverschuiving 

gemeten in het verstrooide licht van een smalbandige laser in combinatie met 

speciale filters. Shell is geïnteresseerd in deze technieken voor verbrandings- 

onderzoek. NLR ziet mogelijkheden voor aerodynamische studies in windtunnels. 

resultaat na 5 jaar Men verrichtte Rayleigh- én Raman-metingen aan expanderende 

luchtstroming uit een nozzle en aan stromingen rondom een wig in een super- 

sone windtunnel. Rayleigh: met een enkele laserpuls kon 2D dichtheidverde- 

lingen met hoge ruimtelijke resolutie worden gemeten. De methode is gevoelig 

voor achtergrondstraling i.t.t. Raman. Met Raman kon men de verdeling van 

stikstof en methaan in een niet-brandend mengsel meten met 10% nauwkeurig- 

heid. Door problemen met de Cesium filters is de Dopplermethode verlaten en 

een nieuwe methode (APART) ontwikkeld op basis van moleculaire tracking 

velocimetrie technieken (zie vervolgonderzoek, onder andere in NNS.5663). 

gebruiker(s) ECN, Petten / NLR, Amsterdam / Shell SIEP BV, Rijswijk / Von 

Karman Institute for Fluid Dynamics, Rhode-St.-Genese 

NNS.4041 

BBB 

Smooth, well adhering CVD diamond 

coatings on steel and non-carbide forming 

substrates 

projectleider Prof.dr. J.J. ter Meulen totale toewijzing in k€ 673,70 octrooien 

PCT.NL03/00160 Method of forming a diamond coating on an iron-based 

substrate and use of such an iron based subs trate for hosting a CVD 

diamond coating; EU.02077145.7 Method for polishing a polycrystalline 

diamond sur face (CVD diamond polishing) 

doelstelling Een groot praktisch probleem bij het aanbrengen van diamantlagen 

op staal is het verschil in thermische uitzettingscoëfficient tussen staal en 

diamant. Dit gezien het feit dat vlamdepositie van de diamantlaag plaatsvindt 

bij een temperatuur van 800°C. Delaminatie van de gegroeide coatings is het 

gevolg. Het onderzoek richt zich vooral op de toepassing van een tussenlaag 

die het diamant beter aan het staaloppervlak moet doen hechten. 

resultaat na 5 jaar De onderzoekers slaagden erin om diamantlagen van hoge 

kwaliteit op verschillende soorten staal aan te brengen met verschillende 

tussenlagen. Het onderzoek resulteerde in twee patentaanvragen. Een aanvraag 

betreft een methode om een diamantlaag op staal aan te kunnen brengen. De 

andere aanvraag is min of meer bij toeval ontdekt en heeft betrekking op het 

elektrochemisch polijsten van diamantlagen. Vooral deze laatste vinding is veel- 

belovend. Het onderzoek is verlengd om beide gepatenteerde vindingen beter 

te kunnen onderzoeken om op die manier de aanvragen te kunnen versterken. 

gebruiker(s) TNO Institute of Industrial Technology, Eindhoven / Bodycote 

Coating Centrum BV, Venlo / Vereenigde Octrooibureau, ’s Hertogenbosch / 

James Walker BV, Oud-Beijerland / Diamond Tools Group BV, Nijmegen / 

Katholieke Universiteit Leuven / Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / RTC&P, 

Culemborg / Netherlands Institute for Metals Research, Delft

NGN.4187 

CCB 

Regenerative bone implants 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in k€ 732,46 contracten Bijdrage 

ASTRA Tech AB inkomsten in k€ 4,54 

doelstelling In het onderzoek wordt een studie verricht naar interactie tussen bot 

en biomaterialen zowel op moleculair als op cellulair niveau om meer inzicht te 

verkrijgen in de bot/biomateriaal respons. Een nieuwe RF-sputtertechniek zal 

worden gebruikt om dunne CaP-keramische films op titanium en polymere 

substraten aan te brengen. Het uiteindelijke doel van het onderzoek is om 

optimale botimplantaten te maken die ‘tailor-made’ zijn aangepast aan de 

klinische toepassing. 

resultaat na 5 jaar Dit project is deels de voortzetting van een eerder STW-project 

NGN.2328. De daarin ontwikkelde magnetron sputtertechniek voor het 

aanbrengen van de CaP-coatings is door Astra (Zweden) overgenomen. De 

techniek is door hen ook gepatenteerd. Astra zou in samenwerking met Bekaert 

(België) implantaten, voorzien van deze coating, produceren. De samenwerking 

met Astra Tech is in 2001 beëindigd nadat Astra na een evaluatieperiode liet 

weten af te zien van de financiering van de klinische studies. Inmiddels zijn er 

door de onderzoekers de eerste contacten gelegd met een Nederlands bedrijf 

die de coating wil toepassen op haar eigen implantaten. 

gebruiker(s) 

Biomaterials Research Group, Bilthoven / AMOLF, Amsterdam / UMC, Utrecht 

/ ASTRA Tech AB, Mölndal 

NCH.4213 

BBA 

De ontwikkeling van sensoren voor 

de detectie van neutrale organische 

moleculen gebaseerd op selectieve 

complexering met cyclodextrinederivaten 

projectleider Prof.dr. R.J.M. Nolte totale toewijzing in k€ 476,28 

doelstelling Het doel van dit project is het ontwerpen van sensoren voor de 

detectie van organische moleculen. Een sensormolecuul in een sensor-device 

moet aan een aantal voorwaarden voldoen. In het project wordt aan de ene kant 

gepoogd de cyclodextrines te functionaliseren met fluoroforen om ze geschikt 

te maken voor fluorescentiedetectie. Aan de andere kant is het doel om de 

cyclodextrines te immobiliseren op een goudoppervlak. 

resultaat na 5 jaar De oorspronkelijke doelstelling om door modificatie van 

cyclodextrine-receptoren selectiviteit te bewerkstelligen is gehaald. De 

gevonden selectiviteit van cyclodextrines voor bepaalde steroïden, is 

interessant maar heeft niet geleid tot utilisatie door de gebruikers. Op 

het gebied van immobilisatie van cyclodextrines in transductielagen zijn 

successen geboekt. Op het gebied van selectieve massagevoelige detectie 

zijn belangrijke stappen vooruit gedaan, al is de selectiviteit nog niet met 

cyclodextrines bereikt, maar wel met biotinestreptavidine interactie. 

gebruiker(s) TNO Voeding, Zeist / BioMerieux bv, Boxtel / RIZA, Lelystad 

NNS.4191 

AAA 


Ferroelectric films for optical and 

piezoelectric applications 

projectleider Prof.dr. P.K. Larsen totale toewijzing in k€ 979,89 

doelstelling Ferroelektrische films van lood-zirconaat-titanaat hebben grote 

potenties voor geïntegreerde toepassingen, gebaseerd op piezo-elektrische 

eigenschappen. Een geschikte techniek voor vervaardiging van de dunne films 

is MOCVD, ideaal voor industriële opschaling. In Nijmegen worden met MOCVD 

polykristallijne PZT films gedeponeerd op platina gecoate Si-wafers (voor 

piezo-elektrische toepassingen) en epitaxiale PZT films op Strontium-Titanaat 

voor elektro-optische toepassingen. In Twente wordt de vervaardiging van 

micro-electromechanische en optische componenten uitgevoerd. 

resultaat na 5 jaar De ploykristallijne PZT films laten hoge piezo-elektrische 

constanten zien, maar de voor toepassingen benodigde filmdiktes van 

5 micrometer vallen buiten het bereik van de huidige MOCVD techniek. 

Voor optische toepassingen van epitaxiale PZT films is aangetoond dat 

golfgeleiding mogelijk is en werden twee TE-modes gekoppeld in een 700 mm 

dikke film. De realisatie van schakelaars werd helaas niet gehaald. Wel heeft 

het onderzoek nieuwe kennis opgeleverd van de structuur en morfologie van 

PZT films, hun optische eigenschappen en de eigenschappen van platina- 

electrodes voor PZT films. 

gebruiker(s) Océ-Technologies BV, Venlo / IMEC, Leuven / AIXTRON AG, Aken / 

Philips Research Laboratories, Eindhoven 

NGN.4402 

AAC 

Laser spallatie als techniek om de 

hechtingskracht van dunne biocoatings 

te meten 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in k€ 37,16 contracten 

Haalbaarheidsstudie STW; ASTRA Tech AB 

doelstelling Onderzocht wordt of je door middel van sputter-coating dikke, sterk 

hechtende, kristallijne keramische deklagen aan kunt brengen op metalen 

implantaten. Daartoe gebruikt men een magnetron sputter apparaat. De 

toepasbaarheid van de sputtertechniek wordt bepaald door laboratorium- 

experimenten, in vitro celkweek- en in vivo proefdierstudies. Resultaten van dit 

onderzoek kunnen leiden tot optimalisering van keramische coatings toegepast 

voor orthopedische en tandheelkundige implantaten. 

resultaat na 5 jaar Dit project is een beperkte uitbreiding van project NGN.2328, 

waarin de RF-sputtertechniek werd ontwikkeld. Het resultaat hiervan is dat er 

nu meer kennis beschikbaar is over het hechtingsgedrag van Ca-P sputter 

coatings. Met ASTRA Tech is een overeenkomst afgesloten om deze techniek 

verder te ontwikkelen. De samenwerking met Astra Tech is in 2001 beëindigd 

nadat Astra na een evaluatieperiode afzag van de financiering van de klinische 

studies. Inmiddels zijn door de onderzoekers de eerste contacten gelegd met 

een Nederlands bedrijf die de coating wil toepassen op haar eigen implantaten. 

gebruiker(s) ASTRA Tech AB, Mölndal 

83

84 

| Instelling 

R_ erasmus 

universiteit 

rotterdam 

REC.4195 

ACB 

Option management and analysis of 

advanced R&D 

projectleider Dr. L.J.O. Lint totale toewijzing in k€ 403,76 contracten Licentie STW; 

Philips International BV inkomsten in k€ 3,64 

doelstelling Het project is gericht op de ontwikkeling van economische 

technieken om R&D investeringen te kunnen beoordelen op hun commerciële 

haalbaarheid. Het onderzoek bouwt voort op een eerder STW-project 

(REC.2371) en heeft onder andere tot doel om een software-tool (decision 

support system) te ontwikkelen dat door bedrijven toegepast kan worden. 

resultaat na 5 jaar Het project heeft een software-instrument opgeleverd dat het 

mogelijk maakt om in een vroegtijdig stadium van R&D en productontwikkeling 

essentiële marketing, technologische en financiële elementen te integreren. 

Hierdoor kan de potentiële marktwaarde van een onderzoeks- of ontwikkelings- 

project worden vastgesteld en worden vergeleken met andere projecten 

(portfolio-analyse). Daarnaast wordt voortgekomen kennis gebruikt door 

bedrijven als Philips, KPN Research en France Télécom R&D. Desalniettemin is 

het niet gelukt de software te vercommercialiseren. Bij Philips is wel een proef 

gedaan, maar uiteindelijk heeft men besloten de software niet te gaan 

gebruiken. 

gebruiker(s) Philips International BV, Eindhoven / KPMG Consulting, De Meern / 

Kempen & Co, Amsterdam / Philips Electronics, Amsterdam 

RGN.3663 

ACB 


Non invasive measurement of urethral 

resistance in male patients 

projectleider Dr.ir. R. van Mastrigt totale toewijzing in k€ 197,14 contracten 

Overdracht STW; PelviTec BV octrooien NL.1011576 Bepaling urethale 

weerstand Werkwijze en inrichting voor het bepalen van urine blaasdruk bij 

mannen; NL.1015080 Instrument voor het beoordelen van een urinestroom 


doelstelling In de urologie is bij mannen de meest gestelde diagnose een 

obstructie van de urinestroom door een vergrote prostaat. Het bepalen van de 

mate van obstructie kan nu alleen door een invasieve meting waarbij tegelijker- 

tijd druk en snelheid van de urinestroom worden gemeten. Dit is voor de patiënt 

zeer belastend. Doel is om een niet-invasieve meetmethode te ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Een incontinentiecondoom met een drukmeter en een aantal 

slangetjes is ontwikkeld, waarin de patiënt plast. Met doorstroommeting kunnen 

patiënten met een verhoogde weerstand van de plasbuis, en die met een slecht 

functionerende blaas worden onderscheiden. De methode is gepatenteerd, maar 

bij gebrek aan belangstelling vanuit de industrie niet voortgezet. Twee samen- 

werkingsprojecten zijn gestart (afd. Urologie, Erasmus MC; afd. Huisartsen- 

geneeskunde, Universiteit van Maastricht) en men bereidt een derde en vierde 

samenwerkingsproject voor (afd. Urologie, Ziekenhuis de Baronie, Breda en afd. 

Urologie, Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg. De onderzoeker ontwierp een apparaat 

voor thuisgebruik dat door PelviTec en Yamanouchi binnenkort wordt uitgebracht. 

gebruiker(s) LUMC, Leiden / Leijenburg Ziekenhuis, Den Haag / Laprolan 

Medische Producten, Beuningen / Andromeda Medizinische Systeme GmbH, 

Taufkirchen-Potzham / St. Franciscus Gasthuis, Rotterdam / Erasmus MC, 

Rotterdam / PelviTec BV, Beuningen

| Instelling 


twente 

TEL.3932 

BBA 

Reliability of display devices 

projectleider Prof.dr.ir. A.J. Mouthaan totale toewijzing in k€ 577,15 inkomsten in k€ 

27,23 

doelstelling Doel van het project was lange en korte termijn betrouwbaarheid van 

flat panel displays te onderzoeken en in het bijzonder de gevoeligheid voor 

accidentele elektrische ontladingen (ESD). 

resultaat na 5 jaar Het project heeft een model opgeleverd voor lange termijn 

stabiliteit van de gebruikte technologie en een testprocedure en mogelijke 

beschermingsmaatregelen voor/tegen ESD. 

gebruiker(s) Maser Engineering BV, Enschede / Philips Research Laboratories, 

Redhill / Philips LCD Cells and Modules, Heerlen 

TEL.3750 

ABA 


Structural fault-model based test 

generation for mixed-signal integrated 

circuits 

projectleider Dr.ir. H.G. Kerkhoff totale toewijzing in k€ 275,40 

doelstelling Het ontwikkelen van alternatieve (structurele in plaats van de 

gebruikelijke functionele) testmethodes voor chips met zowel digitale als 

analoge schakelingen, om een redelijke time-to-market bij goede kwaliteit van 

steeds complexere IC’s mogelijk te maken. 

resultaat na 5 jaar Om snel procesfouten in (embedded) analoge schakelingen in 

complexe chips te kunnen detecteren, is een algoritme ontwikkeld, waarmee 

automatisch testsignalen te genereren zijn die na productie fouten in een chip 

kunnen opsporen op basis van de structuur (lay-out) van de schakelingen en 

fouten in het proces (een zogenaamde fault model based test algortihm). Dit 

tool wordt vooralsnog uitsluitend binnen de Universiteit Twente gebruikt, onder 

andere als basis voor een nieuwe STW-aanvraag. 

gebruiker(s) Maser Engineering BV, Enschede / Philips Semiconductors, 

Nijmegen 

TST.3985 

BBA 

Development of asymmetric microencapsulated 

liquid membranes with 

facilitated transport properties 

projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling totale toewijzing in k€ 549,87 contracten 

Optie Universiteit Twente; STW; TNO-MEP inkomsten in k€ 13,61 

doelstelling De huidige processen om zuurstofverrijkte lucht of zuiver stikstof te 

maken zijn duur en hebben een hoog energieverbruik. Een scheidingsproces 

gebaseerd op membranen kent deze problemen niet, maar de huidige mem- 

branen zijn niet selectief genoeg. Het doel is een asymmetrische vloeibare 

membraan te ontwikkelen met een zeer efficiënte zuurstofdrager daarin 

opgenomen om zuurstofverrijkte lucht en >99% zuivere stikstof mee te 

produceren. In dit project moet een membraan met de gewenste specificaties 

worden ontwikkeld die een levensduur van tenminste een jaar heeft. De 

membraan zal worden gefabriceerd in kleine hoeveelheden en getest in 

samenwerking met geïnteresseerde industriële gebruikers. 

resultaat na 5 jaar Met succes is een nieuwe zuurstofdrager gesynthetiseerd. 

De drager heeft een grote affiniteit met zuurstof en het gehele systeem is zeer 

stabiel in water (met cafeïne als base). Verbetering is nog mogelijk als de 

wateroplosbaarheid van het systeem wordt verbeterd. De zuurstofselectiviteit 

van de PBM membranen is significant hoger dan van commercieel verkrijgbare 

producten. De zuurstofdrager is door één van de gebruikers geëvalueerd, maar 

voldeed toen nog niet aan de eisen van de toepassing die men voor ogen had. 

gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / KEMA Nederland BV, Arnhem / Parker 

Gas Separation BV, Etten-Leur / TNO-MEP, Apeldoorn 

85

86 

TST.4019 

BBA 

Osmotische tensiometer met sterk 

verbeterd bereik 

projectleider Prof.dr.ir. R.A. Feddes totale toewijzing in k€ 637,78 contracten STW; 

ENRIN octrooien NL.1008072 Tensiometer inkomsten in k€ 7,26 

doelstelling De ontwikkeling van een instrument dat de potentiaal van het 

bodemwater kan meten. Het gaat om het bereik van volledige verzadiging tot 

het uitdrogingspunt waar plantenwortels niet langer in staat zijn water aan de 

bodem te onttrekken. Het idee was om een meter te maken die niet met water 

gevuld is, maar om het water te vervangen door een oplossing met een zeer 

lage potentiaal. Voordeel hiervan is om op enig moment nauwkeurig vast te 

kunnen stellen hoeveel de watergift voor een bepaalde bodem met een bepaald 

gewas zou moeten zijn. 

resultaat na 5 jaar Hoewel het project hier bij Twente is ondergebracht, is het 

belangrijkste deel van het werk uitgevoerd op Wageningen Universiteit (prof. 

Feddes en prof. Klapwijk). Men is er in geslaagd een tensiometer te ontwikkelen 

met een bewezen bereik voor het meten van de zuigkracht beneden het 

verwelkingspunt van planten. Essentieel daarbij was de ontwikkeling van een 

speciale keramische neus (UT) en de ontwikkeling van de polymeervulling voor 

de tensiometer. Tegelijkertijd is met medewerking van gebruiker ENRIN alvast 

gewerkt aan de mogelijkheden voor het op de markt brengen van een low-cost 

versie van de meter. Een en ander heeft nog niet geleid tot een verkoopbaar 

product. Een vervolgproject is aangevraagd en gehonoreerd (WLW.5828). 

gebruiker(s) Alterra, Wageningen / ENRIN, Wageningen 

TTN.4177 

CCC 

Development of High Temperature 

Superconductors and Coils for Electric 

Power Applications 

projectleider Prof.dr.ir. H.H.J. ten Kate totale toewijzing in k€ 705,74 contracten 

Optielicentie Smit Draad; STW; Optie STW; Smit Transformatoren BV; 

Licentie STW; Smit Draad octrooien EU.00203389.2 Werkwijze voor het 

isoleren van een langwerpige geleider bestaande uit een hoge temperatuur 

supergeleidend in hoofdzaak keramisch materiaal ...... inkomsten in k€ 254,54 

doelstelling Het project beoogt de bestudering van de eigenschappen van 

hoge-temperatuur supergeleiders en het gebruik van deze nieuwe materialen 

bij elektrische-vermogenstoepassing. Als testsysteem zal een supergeleidende 

model-transformatorspoel worden gebouwd. Naast metingen zullen ook 

theoretische modellen worden ontwikkeld om het gedrag van supergeleidende 

tapes te kunnen beschrijven. 

resultaat na 5 jaar Er is technologie ontwikkeld om supergeleidende tapes te 

isoleren. Deze methode is gepatenteerd en er is een licentie verleend aan 

Smit Draad. De verkoop van de supergeleide tape komt nu langzaam op gang. 

Daarnaast heeft het project geleid tot een veel beter begrip van de eigen- 

schappen van hoge-temperatuur supergeleiders. Er is een methode ontwikkeld 

waarmee de verliezen van tape-supergeleiders in elektrische vermogens- 

toepassingen verminderd kan worden. Het project is verlengd om een 

supergeleidende transformator te kunnen bouwen en testen. 

gebruiker(s) Smit Draad, Weurt / Philips Medical Systems Nederland BV, Best / 

SMI BV, Enschede / KEMA Nederland BV, Arnhem / ESCETE, Enschede / CERN, 

Génève / Smit Transformatoren BV, Nijmegen 

TEL.4167 

BCB 


A triaxial rate gyroscope and 

accelerometer 

projectleider Prof.dr.ir. P. Bergveld totale toewijzing in k€ 426,30 contracten Optie 

STW; Xsens inkomsten in k€ 45,38 

doelstelling De triaxiale accelerometer en de traxiale gyroscoop integreren tot 

een sensorsysteem, dus inclusief electronica en software, waarmee plaats, 

snelheid en versnelling in grootte en richting bepaald kunnen worden. Verder 

zullen toepassingen binnen de automotive industrie en in het medische veld 

geidentificeerd worden en de toepassing samen met de gebruikers worden 

onderzocht. 

resultaat na 5 jaar Verwacht werd dat de inspanning van STW en de contractpartner 

Xsens tot concrete (software) producten zou leiden. Conctrete producten zijn 

toch nog wat verder weg. De genereerde kennis zal wel door Xsens en de 

UT gebruikt worden voor verdere ontwikkeling. Xsens zal de automatische 

offset calibratie van accelerometers en de inclinatieschatting daarmee in 

haar ontwikkeling betrekken. Voor de technologie zijn legio toepassingen te 

verzinnen, helaas slechts één met een bulk toepassing medische toepassingen. 

Veel zal van het ontwikkeltraject bij Xsens afhangen. 

gebruiker(s) Texas Instruments Holland BV, Almelo / McRoberts BV, Den Haag / 

AZ VU, Amsterdam / Roessingh Research and Development, Enschede / 

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Xsens Sports Technologies BV, Enschede / 

Roessingh Research en Development, Enschede 

TTN.4330 

CBB 

FHARMON Fetal heart monitor 

projectleider Prof.dr. H. Rogalla totale toewijzing in k€ 610,79 contracten Bijdrage 

Philips Medical Systems Nederland BV inkomsten in k€ 52,24 

doelstelling Het doel van dit project was een foetale hartmonitor te ontwikkelen 

gebaseerd op supergeleidende magnetometers en geschikt voor klinische 

toepassingen. Daarbij zou gebruik gemaakt worden van hoge-temperatuur 

SQUIDS in een met Stirling koelers gekoelde meetkop. 

resultaat na 5 jaar Foetale magnetocardiografie (FMCG) bleek bruikbaar voor de 

detectie en classificatie van hartritmestoornissen en aangeboren hartafwijkin- 

gen, maar heeft ook nadelen. Doelen: 1) toepassing van gesloten koelsystemen 

voor koeling van supergeleidende sensoren. 2) ontwikkeling van alternatieve 

ruisonderdrukkingstechnieken om de magnetisch afgeschermde kamer overbo- 

dig te maken. Tijdens het onderzoek stagneerde de wereldwijde ontwikkeling 

van de hoge-temperatuur sensoren, zodat de sensoren niet voldoende reprodu- 

ceerbaar en betrouwbaar gemaakt konden worden. In vervolg op het project 

wordt lage-temperatuur supergeleidende technologie gemaakt. Deze sensoren 

zijn wel betrouwbaar en gevoelig gebleken. Hier gebruikt men de resultaten van 

FHARMON, met name op het vlak van ruisonderdrukking (storingen vanuit de 

omgeving en ten gevolge van de koeler). Voor vervolgonderzoek zijn bijdragen toe- 

gezegd door TMS International, Philips Medical Systems en Thales Cryogenics. 

gebruiker(s) TMS International BV, Enschede / Thales Cryogenics BV, Eindhoven / 

Philips Medical Systems Ned. BV, Best / Twente Solid State Technology BV, Hengelo

TTN.4358 

CCB 

A fully integrated optoelectronic chip 

probe for direct contact laser doppler 

blood flowmetry 

projectleider Prof.dr. J. Greve totale toewijzing in k€ 378,90 contracten Geheimhouding 

UT; STW; Medtronic Bakken Research Center BV octrooien 

PCT.NL03/00074 Laser Doppler Perfusion Imaging using a two-dimensional 

random access high pixel readout rate image sensor 

doelstelling Het doel was het ontwikkelen van een laser Doppler instrument met 

een zogenaamde geïntegreerde meetkop (de opnemer) die een lichtbron, 

lichtdetectoren en elektronica omvat. Het voordeel van deze aanpak ten 

opzichte van de gebruikelijke meetkop op basis van glasvezel is, dat de 

artefacten die ontstaan door beweging van de meetkop, patiënt of arts worden 

gereduceerd. Een ander voordeel van de nagestreefde integratie van lichtbron, 

detector en signaalverwerkende elektronica is dat een gecompliceerdere 

detectorgeometrie mogelijk wordt (beter detectie), terwijl de omvang van de 

meetkop beperkt blijft. 

resultaat na 5 jaar Het project heeft geresulteerd in twee typen meetkoppen, die 

verschillen in de mate van complexiteit. Het eerste type is met succes klinisch 

getest, de tweede is bedoeld voor medisch onderzoek. Een niet voorzien 

resultaat is de ontwikkeling van een laser Doppler imager op basis van een 

arraydetector, waarop octrooi is aangevraagd. Met dit instrument kan de 

doorbloeding van een huidoppervlak in een keer, dus snel, bepaald worden. 

Toepassing bij transplantatie en brandwondengenezing. 

gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam / AZ Groningen / AMC, Amsterdam / 

Perimed AB, Jarfalla / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht 

TWI.4412 

BBA 

Stochastic network analysis for the 

design of self optimising cellular mobile 

communications systems 

projectleider Dr. R.J. Boucherie totale toewijzing in k€ 527,19 

doelstelling Het frequentiespectrum beschikbaar voor mobiele telefoonnetwerken 

is sterk beperkt. Om de capaciteit van het netwerk te vergroten worden frequen- 

ties hergebruikt, resulterend in een cellulair netwerk; een cel wordt gekarak- 

teriseerd door de beschikbare frequenties. Dit introduceert een belangrijk 

probleem: nieuwe of bewegende gesprekken kunnen een cel treffen waarvan 

de capaciteit bezet is, resulterend in blokkering van het gesprek. Stochastische 

technieken worden ontwikkeld om de interactie tussen mobiliteit van abonnees 

en capaciteit van het netwerk te kunnen modelleren en analyseren. 

resultaat na 5 jaar Huidige (GSM/GPRS) en toekomstige (UMTS/WLAN) 

netwerken hebben een mix van diensten (spraak, data, video) met verschillende 

karakteristieken (onder andere capaciteitsvraag, mobiliteit). De wiskundige 

technieken uit dit project kunnen operators (KPN, Vodafone) helpen bij 

dimensionering (verdeling capaciteit), en admission control (toelaten 

gesprekken), waarbij juist de interactie tussen diensten een grote rol speelt. 

Zo is voor GPRS een model ontwikkeld, waarin lage prioriteit data de 

restcapaciteit van hoge prioriteit spraak gebruikt, waardoor de capaciteit voor 

zowel spraak als data wordt vergroot. Het project loopt nog. 

gebruiker(s) CWI, Amsterdam / KPN Telecom, Den Haag / TNO Telecom, 

Leidschendam / Vodafone Group, Maastricht 

TIF.4367 

BBA 


Flexible multiwavelength optical local 

access network supporting multimedia 

broadband services 

projectleider Prof.dr.ir. I.G.M.M. Niemegeer totale toewijzing in k€ 831,54 

doelstelling Optische netwerken in de telecommunicatie gebruiken zogenaamde 

golflengtemultiplexing (WDM). Het project richt zich zowel op de device-techno- 

logie, als op het fysieke netwerk en protocollen voor de toekomstige op WDM 

gebaseerde netwerken met hoge bandbreedte (> 1 Gbit/s). Doel is de realisatie 

van nieuwe devices als golflengte-omzetter en add-drop multiplexer (ADM) 

geoptimaliseerd voor toepassingen in nieuwe optische netwerk-architecturen. 

resultaat na 5 jaar Deel van het werk aan ADM’s is uitgevoerd bij IBM in Zwitser- 

land, met gebruikmaking van hun gestandardiseerd productieproces. In Twente 

werden de golflengte-splitsers als onderdeel van ADM ontworpen, maar een 

volledig ‘Twentse ADM’ op basis van hun SiON-technologie bleek niet haalbaar. 

De golflengte-convertor werd gerealiseerd i.s.m. JDS/Uniphase én geïntegreerd 

met een breed afstembare laser wat een compactere module mogelijk maakt. 

Het bedrijf ThreeFivePhotonics toont belangstelling. De mogelijkheden van 

Medium Access Control (MAC) als protocol werden in simulatiestudies onder- 

zocht. Het onderzoek aan de fysieke laag waarinde ontwikkelde hard- en soft- 

ware is geïntegreerd, is na dit project voortgezet met steun van Algere Systems. 

gebruiker(s) 

Ingenieursbureau Coenecoop BV, Waddinxveen / Philips Research 

Laboratories, Eindhoven / JDS Uniphase Netherlands BV, Eindhoven / IBM 

Research, Ruschlikon / Twentsche Kabelfabriek BV, Haaksbergen / Lucent 

Technologies, Huizen / TNO Telecom, Leidschendam 

TST.4428 

BBA 

Integrated design of efficient catalysts for 

the selective oxidation of alkanes 

projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts totale toewijzing in k€ 495,66 contracten 

Bijdrage DSM Research BV; ABB Lummus Global Inc. inkomsten in k€ 27,24 

doelstelling Het doel van het project is: 1) de ontwikkeling van zeer actieve en 

selectieve katalysatoren voor de oxidatieve dehydrogenering van lagere alkanen 

tot de overeenkomstige olefinen; 2) de aanpassing en evaluatie van een reactor 

met uitstekende warmteoverdracht-karakteristieken. 

resultaat na 5 jaar De katalysatoren ontwikkeld in het project en gebaseerd op 

Li/MgO geven een olefine-opbrengst tot 60%. Deze route kan concurreren 

met commerciële routes voor de productie van olefines, omdat: 1) propyleen 

is het hoofdproduct; 2) lage reactietemperaturen; en 3) warmte wordt intern 

gegenereerd. 

gebruiker(s) Technische Universität München, Garching / DSM Research BV, 

Sittard / ABB Lummus Global BV, Den Haag 

87

88 

TET.4441 

CBA 

Micromachined sound intensity sensors 

projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewijzing in k€ 444,92 inkomsten in 

k€ 90,76 

doelstelling De Microflown is een aan de Universiteit Twente ontwikkelde 

thermisch akoestische sensor waarmee de deeltjessnelheid in een geluidsveld 

gemeten kan worden. De werking van de sensor berust op het bepalen van het 

verschil in warmte afgifte tussen twee zeer dicht bij elkaar liggende silicium- 

nitride draadjes. Het gebruik als deeltjessnelheidsmeter heeft veel vragen en 

problemen opgeroepen die in dit project worden bestudeerd. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot een beter begrip van de werking 

van de Microflown. Deze nieuwe kennis heeft geresulteerd in ideeën om de 

akoestische sensor verder te verbeteren. Voor praktische toepassing is het 

ook erg belangrijk om een goede calibratiemethode te ontwikkelen. Om dit 

te kunnen realiseren is het project verlengd. De Microflown is commercieel 

verkrijgbaar en wordt gemaakt door Microflown Technologies. Een belangrijke 

toepassing van de sensor is het meten van de geluidsintensiteit. 

gebruiker(s) M + P Raadgevende Ingenieurs BV, ’s Hertogenbosch / Philips CFT, 

Eindhoven / Sennheiser Electronic, Wedemark / Microflown Technologies BV, 

Zevenaar / NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft / C2V BV, Enschede 

/ AcouTronics BV, Oosterhout 

| Instelling 


utrecht 

UNS.3946 

BCA 


Fast spectroscopic imaging using pulsed 

excitation 

projectleider Prof.dr. H.C. Gerritsen totale toewijzing in k€ 404,58 contracten 

Samenwerking onderzoek Universiteit Utrecht; Unilever Research; STW 


doelstelling Doel van het onderzoek is de ontwikkeling en evaluatie van een 

ultra-snel microscopisch imaging systeem met fluorescentie levensduren als 

contrastmethode. Een snelle gepulste laser (TiSapphire) zorgt hier voor de 

excitatie van de fluorescente moleculen, zoals bijv. gelabelde proteïnen. 

Een CCD camera (64x64 pixels) neemt de 2-dimensionale fluorescentie- 

patronen waar. Het project is onderdeel van het Pionier-programma van 

prof.dr. H. Gerritsen, waar ook UNS.2974 (twee-foton excitatie) en UNS.4538 

(cw-laser) toebehoren. 

resultaat na 5 jaar De ontwikkelde microscoop kan tot circa 88 beelden per 

seconde opnemen en is uitermate geschikt gebleken voor het registreren 

van snelle verschijnselen op cellulair niveau. Er zijn diverse experimenten 

uitgevoerd aan levende cellen. Hierbij zijn op fluorescentie levensduur 

gebaseerde Calcium beelden opgenomen. Daarnaast zijn snelle membraan- 

potentiaal veranderingen afgebeeld. Het onderzoek heeft geleid tot een verdere 

intensivering van de samenwerking met Nikon Europe BV. 

gebruiker(s) TNO Voeding, Zeist / Unilever Research, Vlaardingen / Nikon Europe 

BV, Badhoevedorp

UCH.4011 

AAA 

The influence of polyols on the molecular 

organisation in starch based products; 

Applications to food and non-food 

products 

projectleider Prof.dr. J.F.G. Vliegenthart totale toewijzing in k€ 191,08 

doelstelling Het verwerven van inzicht in de moleculaire processen die een 

rol spelen in de veroudering van brood en in de mogelijkheden om deze 

veroudering tegen te gaan. De houdbaarheid van bijvoorbeeld vetarme 

voedingsmiddelen hangt samen met de herkristallisatie (of retrogradatie) van 

zetmeel samen. Ook in non-food toepassingen beïnvloedt de retrogradatie van 

zetmeel de verwerkingsmogelijkheden van het materiaal en de uiteindelijke 

eigenschappen. 

resultaat na 5 jaar Met nieuwe spectroscopische (NMR- en FT-IR) methodologiën, 

alsook röntgen-diffractie en DSC, zijn diverse zetmeelmodelsystemen 

onderzocht op zetmeelstructuur en waterbinding. De invloed van suikers (als 

weekmaker) op het retrogradatieproces blijkt te berusten op de hechting van 

weekmakermoleculen aan zetmeelketens, waardoor deze ketens niet meer aan 

elkaar kunnen hechten. Het onderzoek is voortgezet in een kort vervolgproject 

(UCH.4952) waarin ook meer natuurlijke modelsystemen worden onderzocht. 

Er is gebruik gemaakt van meetfaciliteiten bij ATO-DLO en Unilever Research. 

Materialen werden beschikbaar gesteld door TNO-Voeding en AVEBE. 

gebruiker(s) TNO Voeding, Groningen / Unilever Research, Vlaardingen / ATO BV, 

Wageningen / AVEBE b.a., Foxhol 

UGE.4124 

AAA 

3-D Migration of seismic data using rapid 

ray tracing 

projectleider Dr. K. Roy-Chowdhury totale toewijzing in k€ 141,41 

doelstelling Een cruciale stap in het bewerken van seismische data is de 

transformatie van de opgevangen ‘echo’s’ naar een zo correct mogelijk 

gepositioneerd beeld van de reflectoren in de aarde. Dit proces heet ‘migratie’. 

Doel van het project was om te onderzoeken of de ‘straal verstoringstheorie’ 

toegepast kan worden op 3D migratie van seismische data voor exploratie en 

zodoende een meer accurate en snellere methode te ontwikkelen. 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft zich voornamelijk toegespitst op 

‘complexe media’ waar de aanwezigheid van meervoudige aankomsten het 

migratie proces compliceert. Door de stralen te beschrijven in een ruimte 

van positie en hoeken, in plaats van positie alleen, is het mogelijk gebleken 

snelle rekenmethodes te ontwikkelen die de efficiëntie van migratie verhogen. 

Tevens is met behulp van de verstoringstheorie een verbeterde interpolatie 

methode voor looptijdtabellen ontwikkeld, waardoor standaard migratie 

algoritmen sneller en met minder gebruik van werkgeheugen kunnen opereren. 

gebruiker(s) Jason Geosystems BV, Rotterdam / Schlumberger Cambridge 

Research, Cambridge / Shell SIEP BV, Rijswijk 

UGN.4024 

CCB 


Susceptibility-based devices and scan 

techniques for MR-guided vascular 

interventions 

projectleider Dr. C.J.G. Bakker totale toewijzing in k€ 379,82 octrooien 

NL.1005946 Katheter; NL.1005392 Medische inrichting met onder MR- en 

röntgenbeeldvorming zichtbare markering; NL.1005859 Afgeschermde 

katheter; NL.1006254 Met MRI-verenigbare geleidingsdraad inkomsten in k€ 

70,34 

doelstelling Ontwikkeling van katheters en voerdraden voor MRI geleide endovas- 

culaire interventies en doorlichtingstechnieken en beeldverwerkingsfaciliteiten. 

Voor de beeldvorming worden de katheters van markers voorzien die het 

magnetische veld ‘gecontroleerd’ verstoren. De onderzoeksgroep heeft hiermee 

veel ervaring opgebouwd en de kennis benut in een extra onderzoek waar 

relatie werd gelegd tussen metaaldeeltjes en klepschade. Er werd voor verder 

onderzoek acht mensjaren toegekend door autoriteiten in de USA. 

resultaat na 5 jaar Realisatie van kunststoffen katheters en voerdraden die veilig 

gebruikt kunnen worden in een MRI omgeving, die geen nadelige invloed 

hebben op de beeldkwaliteit en die met behulp van paramagnetische 

markeringen zichtbaar gemaakt kunnen worden onder MR-doorlichting en in 

MR-angiogrammen. Constructie van prototype voerdraden en katheters door 

Cordis Europa NV en succesvolle beproeving van deze devices in achtereen- 

volgens flowfantomen, proefdieren en patiënten met een slecht functionerende 

kunstnier. Integratie van verschillende ontwikkelde scantechnieken en beeld- 

verwerkingfaciliteiten in het ‘Interactive and interventional MR package’ dat 

bij Philips MR scanners geleverd wordt. 

gebruiker(s) AMC, Amsterdam / Philips Medical Systems Nederland BV, Best / 

St. Elizabeth Ziekenhuis, Tilburg / UMC, Utrecht / Cordis Europa NV, Roden 

UBI.4385 

BBA 

Variation in early growth potential, 

efficiency of nitrogen acquisition and 

water use in a genus of wild relatives of 

wheat 

projectleider Prof.dr. L.A.C.J. Voesenek totale toewijzing in k€ 722,26 

doelstelling Klimaatveranderingen door het broeikaseffect hebben tot gevolg dat 

wereldwijd grote delen van het tarwe areaal worden bedreigd door toenemende 

droogte. Om de tarweproductie op peil te houden is er behoefte aan rassen die 

beter tegen droogte bestand zijn. Het doel is de variatie in groei-eigenschappen 

binnen de wilde voorouders van broodtarwe te analyseren en geassocieerde 

moleculaire merkers te vinden. 

resultaat na 5 jaar In dit nog lopende project is vastgesteld dat er behoorlijk veel 

variatie in groei-eigenschappen aanwezig is binnen Aegilops tauschii, één van 

de wilde voorouders van broodtarwe. Er is een genetische kaart geconstrueerd 

en er zijn enkele moleculaire merkers gevonden die geassocieerd zijn met 

interessante groei-eigenschappen. Met de merkers kunnen deze gunstige 

eigenschappen later relatief snel gebruikt worden in veredelingsprogramma’s 

van tarwe. De genetische info over de wilde voorouder van tarwe wordt nu 

verder aangevuld met merkers die ook voorkomen in andere gewassen zoals 

gerst, mais en rijst. De gebruikers leveren een in natura bijdrage in de vorm van 

kweekproeven. 

gebruiker(s) Cebeco Seeds BV, Lelystad / Zelder BV, Gennep 

89

90 

UCH.4431 

CCB 

Development of methods and software for 

the evaluation of fibre diffraction data 

from area detection systems 

projectleider Prof.dr. J. Kroon† totale toewijzing in k€ 300,49 contracten 

Overdracht STW;Bruker Nonius BV octrooien PCT.NL99/00197 Werkwijze 

voor het bepalen van celparameters van een kristalstructuur onder toepassing 

van diffractie (Bepaling kristalstructuur) inkomsten in k€ 13,02 

doelstelling Ontwikkeling van een meet- en analysestrategie voor X-ray vezel- 

diffractiedata voor het CCD-systeem. Een software pakket wordt ontwikkeld 

dat gebaseerd is op deze procedures. De data-analyse procedures zullen geba- 

seerd worden op eerdere ontwikkelingen in de groep waarbij reflectie-spot- 

contouren gebruikt worden voor intensiteitsbepaling. De procedures worden 

ontwikkeld aan de hand van grote variatie aan vezelmaterialen, en zullen nauw- 

keurige intensiteiten opleveren die voor alle experimentele omstandigheden 

gecorrigeerd zijn. Structuurbepaling met deze data in combinatie met modelling 

technieken dienen om de capaciteiten van de procedures en software te testen. 

resultaat na 5 jaar De vooraf gestelde doelen zijn alle gehaald er is een compleet 

softwarepakket (EVAL) ontwikkeld voor de meting van diffractie-intensiteiten 

voor éénkristallen, vezels en minder geordende materialen. De software is 

geïntegreerd en geschikt gemaakt voor een aantal detectiesystemen. Met 

behulp van het nieuw ontwikkelde programma zijn structuurbepalingen uitge- 

voerd van een groot aantal vezels en minder geordende materialen, die werden 

geleverd door diverse gebruikers. Verificatie van deze structuurbepalingen 

verliep succesvol. Uit het project is een octrooi verkocht aan Bruker Nonius. 

gebruiker(s) Bruker Nonius BV, Delft / Unilever Research, Vlaardingen / Akzo 

Nobel NV, Arnhem / Universiteit Leuven, Heverlee / DSM Research BV, Geleen 

UGN.4496 

BBA 

Neural Network Approach to Scale Space 

Grouping in Image Analysis 

projectleider Prof.dr.ir. B.M. ter Haar Romeny totale toewijzing in k€ 366,75 

doelstelling Onderzoek naar de toepasbaarheid van Bayesiaanse analyse 

methodes voor het herkennen van grote structuren in beeldmateriaal en voor de 

segmentatie van deze beeldstructuren naar objecten uit de fysieke realiteit. 

resultaat na 5 jaar Er is een methode ontwikkeld voor het groeperen van 

lijnsegmenten, gebaseerd op een gemodificeerd spin-glas model. De methode 

is gebruikt voor het detecteren van locale beeldeigenschappen zoals materiaal- 

overgangen, de bepaling van samenhangende geometrische primitieven en 

de groepering van deze primitieven op basis van waarschijnlijkheden en 

modelgegevens van fysieke objecten. De methode is geëvalueerd aan de hand 

van verscheidene experimenten met bevredigend resultaat. 

gebruiker(s) TNO-TM, Soesterberg / Laboratoire d’Electronique Philips, 

Limeil-Brevannes Cedex 

UDG.4462 

AAA 


Ontwikkeling van een defectief levend 

virus-vaccin (Uitbreiding UDG.3346) 

projectleider Prof.dr. W.J.M. Spaan totale toewijzing in k€ 91,78 

doelstelling Het doel van het project was de ontwikkeling van de infectieuze 

cDNA-kloon van equine arteritis virus (EAV) tot een live carrier- en expressie- 

vector. Hierbij werden de volgende hoofdonderdelen onderscheiden: optimali- 

satie van EAV vector technologie; karakterisering van een nieuw arterivirus gen; 

knockout-analyse van de structurele eiwitten van EAV. Dit project is een samen- 

werking met project UDG.3346 van prof.dr. P.J.M Rottier, Universiteit Utrecht). 

resultaat na 5 jaar De effectiviteit van het EAV-systeem is door de technische 

verbeteringen verhoogd; er is een basis gelegd voor de ontwikkeling van 

(defectieve) EAV-vectoren. Onderzoek in de context van dit project en daar- 

buiten heeft inmiddels geleid tot een veel betere kennis van de structuur en 

eiwitsamenstelling van het EAV virusdeeltje. De knockout-analyse heeft onthuld 

dat alle 7 structurele eiwitten nodig zijn voor het maken van infectieuze deel- 

tjes, maar dat met 3 van de 7 eiwitten subvirale deeltjes te produceren zijn die 

wellicht nadere toepassingsmogelijkheden bieden. Ook zijn cellijnen ontwikkeld 

waarmee deze subvirale deeltjes in grote hoeveelheden kunnen worden 

geproduceerd. Aandachtspunten voor de nabije toekomst zijn de mogelijkheden 

om de ‘targeting’ van het virusdeeltje te beïnvloeden en het uitbreiden van de 

mogelijkheden om ‘foreign sequences’ tot expressie te brengen. 

gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer / ID-Lelystad BV, Lelystad

| Instelling 

V_ vrije 

universiteit 

amsterdam 

VBI.4151 

BCA 

Realistic characterizations of the 

biodegradation of compounds 

projectleider Prof.dr. S.A.L.M. Kooijman totale toewijzing in k€ 374,28 

doelstelling De Dynamische Energie Budget theorie zal gebruikt worden voor 

het opstellen van modellen voor de afbraak van chemische stoffen door micro- 

organismen. Naast een theoretisch gedeelte zal een parallel experimenteel 

gedeelte worden opgezet om de ontwikkelde modellen te testen tegen data 

uit routinematige bioassays voor afbraak van stoffen en om realistische maten 

te vinden voor de afbraaksnelheid. 

resultaat na 5 jaar Voor drie afbraakverschijnselen (a. de groei van micro-organis- 

men in vlokken in plaats van in suspensie, b. co-metabolisme en c. adaptatie) 

zijn modellen gemaakt en zijn softwaremodules geschreven. De modellen zijn 

succesvol getoetst tegen experimentele data. Enkele bedrijven hebben gratis 

experimenten en analyses uitgevoerd. Het computerprogramma DEBtox voor 

het analyseren van toxiciteitsdata zal binnenkort worden uitgebreid met de 

DEBdeg module voor de afbraak van stoffen. Het totale programma is voor 

iedereen vrij downloadbaar vanaf het electronisch DEB laboratorium 

www.bio.vu.nl/thb/. 

gebruiker(s) Royal Haskoning BV, Nijmegen / RIVM, Bilthoven / Proctor & 

Gamble, Strombeek-Bever 

VBI.3995 

BAA 


De dynamiek van gist glycolyse 

projectleider Dr. H.W. van Verseveld totale toewijzing in k€ 274,78 contracten 

Bijdrage Quest International; Bijdrage DSM Bakery Ingredients inkomsten in 

k€ 14,29 

doelstelling Door substraattoevoer is de samenstelling van gist niet gelijkmatig. 

Dit project wil de invloed op gist van die toevoer meten; wil de invloed bepalen 

van cel-cel communicatie op de fysiologie en de productiviteit; bepalen of er 

autonome metabole oscillaties optreden in hoge dichtheid continue cultures; 

bepalen of er metabole oscillaties geïnduceerd worden door de externe 

oscillerende condities, en wil de invloed van signalerende concentraties van de 

communicator acetaldehyde meten op productiviteit, fysiologie en cellulaire 

oscillaties. 

resultaat na 5 jaar De uitkomst van het project maakt het waarschijnlijk dat in het 

algemeen intracellulair gedrag van gistmetabolisme niet statisch, maar 

dynamisch is en bepaald wordt door een combinatie van intracellulaire en 

extracellulaire condities. In een vervolgproject wordt dit verder uitgezocht. Op 

basis van modelleren is geconcludeerd dat gedurende industriële fermentaties 

bij lage glucoseconcentraties fluctuaties in extracellulaire substraten de 

gemiddelde groeiopbrengst en daardoor de effectiviteit van de fermentatie 

behoorlijk kan beïvloeden. 

gebruiker(s) DSM Bakery Ingredients, Delft / Heineken Technical Services BV, 

Zoeterwoude / Quest International, Bussum / DSM-Gist BV, Delft 

VGN.4211 

BAA 

The three-dimensional structure of alfa 

1,3-fucosyltransferase a powerful starting 

point for the rational design of a new 

generation of anti-inflammatory drugs 

projectleider Dr. D.H. Joziasse totale toewijzing in k€ 384,14 contracten 

Samenwerking onderzoek CW-NWO; Universiteit Utrecht; Vrije Universiteit 

Amsterdam; STW; NV Organon inkomsten in k€ 40,00 

doelstelling Doel van het project is de opheldering van de 3D-kristal structuur van 

het enzym GDP-FucGalb1,4GlcNAc a3-fucosyltransferase. Deze structuur- 

opheldering wordt gecombineerd met een biochemische structuur-functie 

analyse van de a3-fucosyltransferases. De kennis hierover vormt het startpunt 

voor een ‘rational design’ van fucosyltransferase remmers, die toe te passen 

zijn als een nieuwe generatie ontstekingsremmers. 

resultaat na 5 jaar De doelstellingen zijn ten dele gerealiseerd. Er is nauw 

samengewerkt met NV Organon, de enige gebruiker. Het enzym werd op grote 

schaal geproduceerd en na zuivering uitgebreid biochemisch en biofysisch 

gekarakteriseerd. Directe toepassingen van de resultaten van het onderzoek 

zijn er dan ook niet. Alle resultaten zijn inmiddels in de wetenschappelijke 

literatuur gepubliceerd. Een vervolgonderzoek bleek ook niet opportuun. 

gebruiker(s) NV Organon, Oss 

91

92 

| Instelling 

W_ wageningen 

universiteit 

WBI.3871 

AAA 

Vroegheid in aardappel fysiologische 

achtergrond en de relatie met vatbaarheid 

voor Phytophtora infestans 

projectleider Prof.dr.ir. P.C. Struik totale toewijzing in k€ 384,99 

doelstelling De aardappelziekte richt grote schade aan. De aardappelrassen die 

resistent zijn, zijn late rassen. Het idee bestaat dat het om een fysiologische 

en niet om een genetische relatie gaat tussen vroegheid en vatbaarheid. 

Vroegheid wordt nader gedefinieerd, de relaties worden onderzocht en er 

wordt vastgesteld of er een relatie is met vatbaarheid. Ook de genetische 

relatie vroegheid-resistentie wordt onderzocht. 

resultaat na 5 jaar Een groot aantal kas- en veldproeven is uitgevoerd. Veroudering 

blijkt niet gepaard te gaan met een toename van de vatbaarheid. Wel wordt 

gesuggereerd dat er een toename is in resistentie bij de bladeren van de 

basis naar de top, onafhankelijk van variëteit, plantleeftijd of groeicondities. 

De uitkomsten van het genetisch onderzoek zijn nog niet volledig bekend. 

Uit het project is veel bijzonder kruisingsmateriaal voortgekomen. Dit wordt 

in stand gehouden voor verder onderzoek. De achtergrondkennis is vooral 

belangrijk voor kwekers. 

gebruiker(s) Plant Research International BV, Wageningen / Kweekbedrijf HZPC, 

Metslawier / DLV Adviesgroep NV, Wageningen / Hoofdproductschap 

Akkerbouw, Den Haag 

WBI.3493 

ABA 


Verklaring en toetsing van interne 

kwaliteit van snijbloemen, met name de 

waterhuishouding na de oogst, als gevolg 

van cultivaren teeltinvloeden 

projectleider Dr.ir. U. van Meeteren totale toewijzing in k€ 275,26 

doelstelling Het vaasleven van snijbloemen kan sterk verschillen. Zowel 

genetische als teeltfactoren zijn van belang. Er is te weinig kennis over 

de (waterhuishouding)processen die een rol spelen, zodat hierop niet 

gestuurd kan worden. Doel is een methode te ontwikkelen om het vaasgedrag 

te voorspellen. Dit op grond van een verklarend kwantitatief model van 

wateropname en -transport door afgesneden bloemstengels. 

resultaat na 5 jaar Een theoretisch model is ontwikkeld, gebaseerd op de 

principes van de wateropname direct na de oogst. De opbouw van de stengel 

is van groot belang bij het blokkeren van de wateropname door luchtembolie. 

Verschillen tussen rassen en tussen teelten van dezelfde soort konden worden 

aangetoond. De kennis kan gebruikt worden voor de selectie bij veredeling 

en voor het optimaliseren van teeltomstandigheden. Dit onderzoek heeft 

ook geleid tot verbetering van meettechnieken (NMR, cryo-SEM). Er is een 

voorstel gedaan voor aanpassing van de standaardisatie van vaasproeven bij 

snijbloemen. 

gebruiker(s) Fides Goldstock Breeding BV, De Lier / Produktschap Tuinbouw, 

Zoetermeer / Fa. P. Jansen, Naaldwijk / Vereniging van Bloemenveilingen 

Nederland, Leiden 

WBI.3909 

AAA 

Mapping and molecular characterisation 

of quantitative trait loci (QTLs) controlling 

intramuscular fat and fatness in pigs 

projectleider Prof.dr. M.A.M. Groenen totale toewijzing in k€ 313,98 

doelstelling Doel van het project is het terugbrengen van het vetgehalte van 

varkens door de genen te zoeken die het vetgehalte controleren. Er is gezocht 

naar locaties op genen (QTL’s) die gerelateerd zijn aan de kwantitatieve 

eigenschappen ‘aanzet totaal vet’ en ‘intramusculair vet’. Een genetische 

kaart voor deze eigenschappen zal worden gemaakt en vergeleken met de 

betreffende gebieden op bestaande kaarten van de muis en de mens. Hiermee 

kunnen de huidige genetische kaarten worden verbeterd. 

resultaat na 5 jaar Er is een zogenaamde Radiation Hybrid kaart van chromosoom 2 

gemaakt en vergeleken met een zelfde type kaart van de mens. Er werden over- 

eenkomsten gevonden met de humane chromosomen 11 en 19. Deze 

vergelijkende kaart is een waardevol hulpmiddel bij het verder in kaart brengen 

van de kwantitatieve eigenschappen van het varken op chromosoom 2. 

De genetische kaart van het chromosoom werd versterkt door gebruik te 

maken van een varkens BAC bank en het kloneren en sequensen van de 

belangrijkste stukken DNA. De identificatie van de daadwerkelijke genen in 

de toekomst zal kunnen leiden tot het ontwikkelen van genetische tests om 

het genetisch potentieel van dieren in fokprogramma’s te evalueren. 

gebruiker(s) Nutreco, Boxmeer / ID-Lelystad BV, Lelystad / IPG, Institute for Pig 

Genetics BV, Beuningen

WBI.4000 

BAA 

Alkaloiden uit aardappelen als 

grondstoffen voor de synthese van 

steroiden 

projectleider Prof.dr. A. de Groot totale toewijzing in k€ 147,76 contracten Bijdrage 

Akzo Nobel Diosynth BV; Bijdrage Avebe b.a. inkomsten in k€ 29,04 

doelstelling Voor Organon/Diosynth is diosgenine de belangrijkste grondstof voor 

de productie van steroïdhormonen. De beschikbaarheid van diosgenine is een 

punt van zorg en er bestaat een voortdurende behoefte aan een alternatieve 

grondstof. Deze alternatieve grondstof zou 16-hydroxypregnenolon acetaat 

(DPA) kunnen zijn. Doel van het project was om een eenvoudige, industrieel 

toepasbare omzetting van a-solanidine in DPA te vinden. Het steroid alkaloïd 

a-solanidine is namelijk in grote hoeveelheden beschikbaar in de zetmeel- 

industrie (AVEBE). 

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geresulteerd in een synthese-route van 

a-solanidine naar DPA. Industriële toepassing van deze route is nog niet 

mogelijk door het gebruik van cyaanbromide en een te groot aantal reactie- 

stappen. 

gebruiker(s) Akzo Nobel Diosynth BV, Oss / AVEBE b.a., Foxhol 

WMO.4133 

BCC 

Het ontwikkelen en testen van een 

meetsysteem voor het bepalen van 

gebiedsgemiddelde verdamping en 

voelbare warmtestroom 

projectleider Dr. H.A.R. de Bruin totale toewijzing in k€ 342,82 contracten 

Samenwerking onderzoek Wageningen Universiteit; STW; MicroMet 

Scientific; Licentie Wageningen Universiteit; STW; Kipp & Zonen BV inkomsten 

in k€ 12,23 

doelstelling Voor veel praktische problemen is het van belang om te weten 

hoeveel water er uit een bepaald gebied verdampt (verdamping), alsmede 

hoeveel voelbare warmte door het aardoppervlak aan de atmosfeer wordt 

afgegeven (voelbare warmtestroom). Een nieuwe methode om deze grootheden 

te kunnen bepalen is met behulp van een scintillometer. Dit project beoogt het 

verder ontwikkelen en testen van dit apparaat. 

resultaat na 5 jaar Aangetoond is dat een grote openingshoek scintillometer (LAS) 

in staat is om fluxen te meten op een schaal van 2 tot 5 kilometer. Deze 

resultaten kunnen als een doorbraak worden gezien, omdat de huidige 

meettechnieken alleen informatie per punt geven. Met de nieuwe meetmothode 

kan bijvoorbeeld het watergebruik van landbouwgewassen over een groot 

gebied worden bepaald. Aan het bedrijf Kipp & Zonen is een licentie verleend 

om de LAS commercieel op de markt te mogen brengen. 

gebruiker(s) Staring Centrum (SC-DLO), Wageningen / Mierij Meteo BV, De Bilt / 

Meteo Consult BV, Wageningen / EARS, Delft / International Water Management 

Institute, Maurik / Kipp & Zonen BV, Delft 

WBI.4100 

BBB 


Constructie van verbeterde protease 

deficiente Aspergillus expressie-stammen 

t.b.v. homologe en heterologe 

eiwitproduktie 

projectleider Dr. J.A. van den Berg totale toewijzing in k€ 638,92 contracten 

Bijdrage DSM Bakery Ingredients inkomsten in k€ 21,40 

doelstelling Voor de industriële productie van homologe en heterologe eiwitten 

wordt vaak gebruik gemaakt van schimmels. In de praktijk gaat aanmaak 

van het (gewenste) eiwitproduct gepaard aan (ongewenste) afbraak. Doel van 

het project is te onderzoeken welke eiwitafbrekende enzymen (proteasen) 

een rol spelen bij de eiwitproductie, welke precieze functie ze hebben en of 

uitschakeling van deze proteasen tot nadelige effecten leidt. 

resultaat na 5 jaar Een reeks van proteasen is geïdentificeerd en een reeks van 

protease-deficiënte stammen is gemaakt, die vervolgens ter evaluatie aan 

de gebruikers zijn aangeboden. Sommige proteasen blijken overigens goed 

bruikbaar om specifieke productomzettingen efficiënt te verrichten (bijoorbeeld 

bij fusie-eiwitten), wat nieuwe perspectieven opent voor geavanceerde eiwit- 

productiemethodes. Bijvoorbeeld voor eiwitten die normaliter moeilijk zijn te 

produceren. 

gebruiker(s) Diosynth BV, Oss / DSM Food Specialties, Delft 

WBI.4139 

CAB 

Decision support systeem (DSS) 

ten behoeve van de bestrijding van 

besmettelijke dierziekten bij 

landbouwhuisdieren 

projectleider Dr. M. Nielen totale toewijzing in k€ 595,09 inkomsten in k€ 211,35 

doelstelling In een situatie van uitbraak van besmettelijke dierziekten moeten 

onder hoge tijdsdruk complexe beslissingen worden genomen op het juiste 

moment en de juiste informatie moet beschikbaar en volledig zijn. Ook moet 

de samenhang (bestrijdingsmethode, haalbaarheid, economische gevolgen) 

worden beoordeeld. Doel is om o.b.v. een bestaand model een DSS te maken 

waarmee consequenties van beslissingen beter kunnen worden voorzien. 

resultaat na 5 jaar Tijdens dit project vond een uitbraak van KVP plaats. Dit leidde 

tot intensieve contacten tussen onderzoekers en overheid(-sdiensten) en 

uiteindelijk tot een gewijzigde doelstelling. Er ontstond minder behoefte aan 

een allesomvattend overdraagbaar DSS, maar meer aan afzonderlijke modellen 

voor dynamiek van ziekteverspreiding, evaluatie van economische consequen- 

ties (bijvoorbeeld de keuze tussen ‘stamping out’ en vaccinatie) en geografie 

en workflow. Er zijn initiatieven ontstaan voor een reguliere overleg- en advies- 

structuur (cVEE) waarin overheid, sector en onderzoekswereld deelnemen. 

In EU-kader zijn adviezen uitgebracht voor verbetering van de KVP-bestrijdings- 

wijze. 

gebruiker(s) Min. van LNV, Den Haag / LTO Nederland, Den Haag / Produktschap 

voor Vee, Vlees en Eieren, Zoetermeer / RVV, Voorburg / Gezondheidsdienst 

voor Dieren, Deventer / Ministerie van Middenstand en Landbouw, Brussel 

93

DR. HENK DE BRUIN OVER DE SCINTILLOMETER 

Van puntmeting naar gebiedsmeting 

project WMO.4133

Een onderzoek dat in vijf jaar wordt opgezet, uitgevoerd 

en een product oplevert dat wereldwijd wordt verkocht, 

mag een excellent voorbeeld heten van een geslaagd STW- 

project. De scintillometer is het directe resultaat, maar het 

onderzoek levert ook nog eens een aantal ‘bonussen’ op. 

Dr. Henk de Bruin is universitair hoofddocent aan de 

Universiteit van Wageningen, waar hij zich bezighoudt 

met het bestuderen van de atmosfeer vlakbij de grond. 

Het gaat dan in dit geval om de uitwisseling van warmte, 

waterdamp en CO 2 tussen land en atmosfeer. Denk 

bijvoorbeeld aan een lange asfaltweg bij warm weer. 

De luchttrillingen worden veroorzaakt door turbulente 

stromingen in de onderste luchtlagen van de atmosfeer. 

Boven een warm oppervlak, bijvoorbeeld boven een asfalt- 

weg of boven de woestijn, ziet men de lucht ‘trillen’. Men 

neemt dan met het oog scintillaties waar. De luchtlaag 

wordt in dit proces van onderaf verwarmd door opwarming 

van het aardoppervlak, die op zijn beurt door de zon 

wordt opgewarmd. De zon levert tevens de energie voor 

verdamping van vocht: het verticale transport van warmte 

en waterdamp in een turbulente stroming vindt plaats door 

middel van uitwisseling van ‘luchtpakketjes’. ‘Warme en 

vochtige’ luchtpakketjes stijgen op en ‘koude en droge’ 

dalen, waarbij het afhankelijk is van onder meer instraling 

van zon en wind hoe snel dit gebeurt. Uit deze factoren is 

een uitwisselingscoëfficiënt te berekenen die aangeeft of 

de turbulente uitwisseling in de lucht hoog of laag is. 

Tot voor kort konden onderzoekers verdamping weliswaar 

direct meten, maar dit kon dan alleen op één punt met 

dure apparatuur die alleen door specialisten kan worden 

gebruikt. Het is juist interessant op grote schaal in kaart 

te kunnen brengen wat de gemiddelde verdamping is. 

Om dit probleem op te lossen, is aan de Universiteit 

Wageningen in een STW-project de scintillometer ontwik- 

keld. Dit eenvoudige apparaat, bestaande uit een lampje 

en een detector, meet de fluctuatie van het signaal van de 

turbulentie en maakt daarmee opschaling van de punt- 

metingen mogelijk. 

| WMO.4133 

Een scintillometer meet de scintillaties gemiddeld over 

een zekere padlengte en geeft dus de gebiedsgemiddelden 

van de voelbare warmtestroom en van de verdamping. 

De leerstoelgroep Meteorologie en Luchtkwaliteit van de 

Wageningen Universiteit heeft in het kader van een 

STW-project onderzoek gedaan naar de toepasbaarheid 

van scintillometers in meteorologie, hydrologie en land- 

bouw. Hierbij worden padlengtes gebruikt variërend van 

een tot tien km. De onderzoeksvraag was: kunnen we met 

een scintillometer gebiedsgemiddelde warmtestroom 

meten? En, zo ja, kunnen we daaruit de gebiedsgemiddel- 

de verdamping bepalen. ‘Van een punt- naar een gebieds- 

meting’ stond dus centraal in het onderzoek. Zoiets 

bestond nog niet. 

Tien kilometer 

De Bruin: “Nadat we het apparaat hadden ontwikkeld, 

hebben we uitvoerig getest of het de resultaten van 

metingen goed middelt. Wanneer je van een puntmeting 

naar een gebiedsmeting gaat, wil je natuurlijk weten of 

de gemiddelde waarden juist zijn. Daartoe hebben we in 

de Flevopolder op een goed verdeeld gebied getest, waar 

onder meer suikerbieten, aardappelen, tarwe en uien 

werden verbouwd. Samen met een Duitse onderzoeksgroep 

hebben we in een tweede gebied met bos, gras, landbouw- 

grond en meertjes geëxperimenteerd. Het experiment 

bestond hieruit dat we eerst puntmetingen op verschillende 

homogene deeloppervlakken, bijvoorbeeld bos, in het 

gebied deden en tegelijkertijd metingen met onze scintillo- 

meter boven het gehele niet-homogene gebied hebben 

gedaan. Dan zie je bijvoorbeeld in het Duitse gebied 

enorme verschillen tussen bos en grasvelden. We vonden 

zeer hoge waarden van de hoeveelheden warmte die de 

lucht ingingen voor het bos in vergelijking met het gras. 

Door de verdampingen te schatten en te vergelijken met 

de puntmetingen, hebben we in feite een relatief goedkope 

verdampingsmeter gecreëerd.” 

95

96 

| WMO.4133 

Een belangrijk voordeel ten opzichte van andere instru- 

menten voor puntmetingen is dat de scintillometer niet 

op het te meten terrein hoeft te worden geplaatst. Een 

agrariër heeft daar doorgaans veel hinder van. Het lampje 

en de detector van de scintillometer staan aan beide 

randen van het te meten gebied en veroorzaken dus geen 

enkele storing. 

“Inmiddels hebben we al scintillometer-metingen over 

tien kilometer verricht. Echter, we moeten dit nog nader 

onderzoeken. Een tweede ‘bonus’ was dat we een scintillo- 

meter getest hebben onder extreme omstandigheden, 

namelijk boven een geïrrigeerd terrein omringd door de 

Sonora woestijn in Noord-West Mexico. De lucht is dan 

warmer dan het sterk verdampende oppervlak en er is 

overdag een neerwaartse warmtestroom en een zeer hoge 

verdamping. De scintillometer bleek het ook daar goed te 

doen. De belangstelling voor de scintillometer groeit snel. 

Zo gebruikt het Europees Weer Centrum waarnemingen 

die wij verrichten in Ghana om weerverwachtingmodellen 

te testen.” 

Radiogolf-scintillometer 

In Flevoland werd tevens de toepasbaarheid van een 

radiogolf-scintillometer getest. Door toeval konden we 

een prototype (gemaakt in Eindhoven) lenen van een 

NieuwZeelandse groep. Deze ziet ‘scintillaties’, veroorzaakt 

door waterdampfluctuaties. De ‘gewone’ scintillometer 

ziet voornamelijk temperatuurfluctuaties. Voor het eerst 

werd een gecombineerd systeem bestaande uit de radio- 

golf en de gewone scintillometer systematisch getest en 

vergeleken met puntwaarnemingen. De resultaten zijn 

zeer bemoedigend, maar meer onderzoek is nodig. 

Kennis over hoe de verdamping precies in zijn werk gaat 

en hoe groot deze in een specifiek gebied is, kan grote 

implicaties hebben. Met een beter begrip van verdamping 

kan bovendien de weersverwachting worden verbeterd. 


Boeren kunnen laten berekenen welke gewassen het best 

zullen groeien in een specifiek gebied, omdat ze het water- 

verbruik van een plant kunnen vaststellen. In het water- 

management kan beter rekening gehouden worden met 

waterverbruik als er meer bekend is over de verdamping 

van water in specifieke gebieden. “We hebben eens een 

onderzoek gedaan naar het waterverbruik van olijfbomen 

op Kreta, omdat de kwekers klaagden over droogte en 

broeikaseffect waardor het grondwaterpeil zo sterk zou 

zijn gedaald. Dankzij een meting bleken de olijfbomen 

veel meer water te gebruiken dan meer traditionele 

gewassen, zoals wijngaarden. Als je de oogsten dan ook 

nog kunstmatig gaat opvoeren door te gaan beregenen 

met grondwater, dan daalt de grondwaterspiegel in hoog 

tempo”, vertelt De Bruin. “Met onze scintillometer was het 

eenvoudig aan te tonen dat het waterverbruik van de 

bomen veel te hoog was.” 

Verkoop 

De marketing voor en verkoop van de scintillometer is 

inmiddels in volle gang. Kipp en Zonen uit Delft, dat 

wereldwijd al jaren onder andere solarimeters (zonne- 

stralingsmeters) verkoopt, heeft de verkoop van het 

nieuwe product op zich genomen. De belangstelling 

voor de scintillometer blijkt groot. 

Nu bewezen is dat opschaling van metingen mogelijk 

is, ontstaan er nieuwe mogelijkheden waarvoor 

eveneens STW-aanvragen zijn ingediend. De Bruin vindt 

het verstandiger niet teveel uit te weiden over het nieuwe 

voorstel omdat dit ‘under review’ is. In grote lijnen gaat 

het om technische verbeteringen, toepassingen in 

hydrologie, watermanagement en meteorologie en om 

de combinatie satelliet-scintillometer. 

De Bruin hecht als universiteitsman grotere waarde 

aan publicaties en aan het afleveren van promovendi 

dan aan octrooien. “In ons onderzoeksgebied zijn

octrooien eigenlijk minder interessant. Het is ten eerste 

zeer moeilijk aan te tonen dat een vinding uniek is. 

Ten tweede is de knowhow achter de relatief eenvoudige 

apparatuur dermate complex dat een bedrijf dat ermee 

aan de slag gaat, hoe dan ook een voorsprong heeft op 

de concurrentie. En ten derde houdt het aanvragen van 

een octrooi de wetenschappelijke ontwikkeling op”. Dat 

wil uiteraard niet zeggen dat De Bruin principieel tegen 

octrooiaanvragen is. De Bruin: “Blijkt dat we in een 

(mogelijk) vervolgproject technisch iets nieuws vinden, 

dan zal sluit ik dit geenszins uit.” 

Satellietbeelden 

Eén scintillometer geeft een verdampingswaarde over 

enkele vierkante kilometers. Een nog uitdagender 

mogelijkheid is de combinatie tussen de scintillometer en 

satellietbeelden. De satelliet NOAA-AVHR draait in een 

constante baan ten opzichte van de zon en geeft de 

oppervlaktetemperatuur op beeldpuntafstanden van één 

kilometer. Tevens geeft de satelliet de oppervlakte- 

temperatuur. In samenwerking met onder andere het ITC 

(in Enschede) en een belangrijk internationaal irrigatie 

instituut (IWMI in Turkije) is in Turkije daarvoor onderzoek 

gedaan. De eerste resultaten zullen binnenkort worden 

gepubliceerd en zien er veelbelovend uit. De Bruin: 

“Een groep van Alterra (Wageningen) heeft onze scintillo- 

meterwaarnemingen die we ook nog in Spanje hebben 

verricht vergeleken met verdampingsschattingen uit 

satellietbeelden. Dat werk is dit jaar gepubliceerd. In 

een opvolgende projectvoorstel hopen we deze aanpak 

systematisch te testen en te verbeteren.onder andere in 

nauwe samenwerking met een jong Nederlands bedrijf 

WaterWatch.” 

De Bruin: “We willen uiteindelijk een kaart van verdamping 

kunnen opstellen. Er is veel belangstelling voor en we 

hebben er inmiddels een tweede voorstel bij STW voor 

ingediend. Als het onderzoek doorgaat, kunnen we straks 

een systeem opstellen dat verdamping en voelbare warmte 

kan meten voor een groot gebied.” 

Al met al heeft het STW-project dus veel meer opgeleverd 

dan oorspronkelijk gehoopt. Op 1 oktober 2003 zal 

Wouter Meijninger op de wetenschappelijke resultaten 

promoveren. Op de achtergrond was de senior inbreng van 

post-doc Arnold Moene onmisbaar en een team van andere 

promovendi, studenten, technici. Technische vernieuwingen 

zijn gerealiseerd, er is grote belangstelling voor wat er nog 

meer te vinden is in het signaal van de scintillometer, er is 

het streven het satellietproject operationeel te maken en 

er zijn toepassingen gevonden in het testen en verbeteren 

van weersverwachtingmodellen en voor optimaal water- 

management. 

| WMO.4133 

97

98 

WBI.4153 

CCA 

Detection and utilization of genes 

influencing economically important traits 

in pigs using genetic markers 

projectleider Prof.dr.ir. E.W. Brascamp totale toewijzing in k€ 116,00 contracten 

Optie Wageningen Universiteit; STW; IPG, Institute for Pig Genetics BV; 

Euribrid BV; Bovar BV; Dalland BV; Fomeva BV octrooien PCT.NL00/00935 

New QTL’s on chromosomes X, 2, 6 and 7 pigs (Parental imprinting) inkomsten 

in k€ 81,68 

doelstelling Eerder onderzoek van deze groep in samenwerking met Nederlandse 

fokkerijorganisaties heeft aangetoond dat kenmerken als variatie in rugspek- 

dikte, groei en intramusculair vetgehalte, voor een deel worden gestuurd door 

individuele genen. Doel was de chromosoomgebieden te vinden die een 

meetbaar effect hebben op een dergelijk kenmerk en de wijze waarop de 

overerving plaatsvindt. Resultaten kunnen worden gebruikt in commerciële 

fokprogramma’s. 

resultaat na 5 jaar Er is overtuigend bewijs gevonden voor het bestaan van 

bepaalde gebieden op chromosomen die van belang zijn voor de overerving van 

de kenmerken van rugspekdikte, intramusculair vet en groei. Er is ook aange- 

toond dat een deel van deze eigenschappen door inprenting overerft. Alleen de 

inbreng van óf vaders óf moeders kant is dan van belang. Dit is niet eerder als 

zodanig gevonden en is dan ook voor het hele veld van de genetica van belang. 

Er moeten duidelijk nog hindernissen worden genomen; de mogelijkheden voor 

een commercieel fokprogramma werd bediscussieerd. Door het strategisch 

gebruik van de gevonden kennis zouden in de toekomst diverse markten (bijv. 

bacon; parmaham) met dezelfde varkenslijnen kunnen worden bediend. 

gebruiker(s) Nutreco, Boxmeer / ID-Lelystad BV, Lelystad / IPG, Institute for Pig 

Genetics BV, Beuningen 

WBI.4395 

BBA 


Towards ecologically sound management 

of Botrytis diseases in flower bulbs 

projectleider Prof.dr.ir. R. Rabbinge totale toewijzing in k€ 103,31 

doelstelling Doel van het project is om het intensive gebruik van fungiciden in 

de bloembollenteelt te verminderen. Er zullen nieuwe duurzame strategieën 

ontworpen worden voor de bestrijding van de ziekte Botrytis. De strategieën 

zullen gebaseerd zijn op de optimale inzet van cultuurmaatregelen en 

biologische- en chemische bestrijding zodat het aantal bespuitingen om de 

schimmel te controleren verlaagd kan worden. 

resultaat na 5 jaar Voor toepassing van ex-ante evaluatie van potentiële 

verbeteringen in waarschuwingssystemen is een instrument ontwikkeld, de 

zogenaamde Scenario-evaluator. De Scenario-evaluator is ook bruikbaar om 

ander, bijvoorbeeld preventieve, bestrijdingsmethoden voor Botrytis in bloem- 

bollen te evalueren. Hiermee kunnen de prestaties van bestrijdingsstrategieën 

doorgerekend en vergeleken worden. 

gebruiker(s) KAVB, Hillegom / Plant Research International BV, Wageningen / 

Opticrop BV, Vijfhuizen / DACOM PLANT-Service BV, Emmen / DLV, Zwaagdijk / 

Praktijkonderzoek Plant en Omgeving, Lisse


A 

ABB Lummus Global BV (Den Haag) _ TST.4428 AIXTRON AG (Aken, Duitsland) _ NNS.4191 AMC (Amsterdam) _ DEL.3943 _ 

UGN.4024 _ BBI.4326 _ TTN.4358 _ DEL.4405 AMOLF (Amsterdam) _ NGN.4187 ASTRA Tech AB (Mölndal, Zweden) _ NGN.4402 

ATO BV (Wageningen) _ UCH.4011 AVEBE b.a. (Foxhol) _ WBI.4000 _ UCH.4011 _ ACH.4217 AZ Groningen _ TTN.4358 AZ VU 

(Amsterdam) _ TEL.4167 _ LGN.4349 _ LCH.4427 AcouTronics BV (Oosterhout) _ TET.4441 Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV 

(Rijswijk) _ DCT.3923 _ DCT.4010 Aerospace Propulsion Products BV (Bergen op Zoom) _ DTN.4108 Akzo Nobel Catalysts BV 

(Amersfoort) _ DST.4434 Akzo Nobel Central Research BV (Arnhem) _ ETN.4226 _ EST.4425 Akzo Nobel Chemicals BV 

(Amsterdam) _ NNS.4041 Akzo Nobel Coatings BV (Groot Ammers) _ DCT.4010 Akzo Nobel Diosynth BV (Oss) _ WBI.4000 Akzo 

Nobel Engineering BV (Arnhem) _ GCH.3790 Akzo Nobel NV (Arnhem) _ UCH.4431 Albatros Flow Research (Markenesse) _ 

DCT.4129 Alcatel CIT (Annecy, Frankrijk) _ DEL.4348 Alcatel Vacuum Technology (Houten) _ DEL.4348 Alkyon Hydraulic 

Consult.& Research BV (Marknesse) _ DCT.4129 Alterra (Wageningen) _ TST.4019 Andromeda Medizinische Systeme GmbH 

(Taufkirchen-Potzham, Duitsland) _ RGN.3663 Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein) _ LGN.4349 AspenTech Europe BV (Best) _ 

EST.3983 

B 

BSN glass pack (Leerdam) _ EWT.3939 Belgian Road Research Centre (BRRC) (Brussel, België) _ DCT.4090 Beltone Netherlands 

BV (Eindhoven) _ DEL.3943 BioDetection Systems BV (Amsterdam) _ BBI.4161 BioMerieux BV (Boxtel) _ NCH.4213 Biomaterials 

Research Group (Bilthoven) _ NGN.4187 Bionchip BV (Eindhoven) _ DEL.4348 Bioplex Medical BV (Vaals) _ DST.4094 Bioscan 

BV (Bilthoven) _ DST.4094 Bodycote Coating Centrum BV (Venlo) _ NNS.4041 Bouwdienst Rijkswaterstaat (Utrecht) _ DCT.3923 _ 

DCT.3942 _ DCT.4010 Bronkhorst High-Tech BV (Ruurlo) _ TEL.4167 _ DEL.4540 Bruker Nonius BV (Delft) _ DTN.3736 _ UCH.4431 

Bunting Brinkman Bees BV (Tilburg) _ ABI.4165 

C 

C2V BV (Enschede) _ TET.4441 CATENA Microelectronics BV (Delft) _ DEL.4405 CERN (Genévè, Zwitserland) _ TTN.4177 CWI 

(Amsterdam) _ EIF.3959 _ TWI.4412 Campina Melkunie/DMV International (Wageningen) _ GFA.4170 Catharina Ziekenhuis 

(Eindhoven) _ LGN.4349 Cebeco Seeds BV (Lelystad) _ UBI.4385 Centraal Bureau voor Schimmelcultures (Utrecht) _ DCT.4010 

Chess Information Technology BV (Haarlem) _ EIF.3959 Cordis Europa NV (Roden) _ UGN.4024 Corus (IJmuiden) _ DLR.4329 

Corus Staal BV (IJmuiden) _ DCT.3942 Crucell Holland BV (Leiden) _ LGN.3977 

D 

DACOM PLANT-Service BV (Emmen) _ WBI.4395 DLV (Zwaagdijk) _ WBI.4395 DLV Adviesgroep NV (Bennekom) _ WBI.3871 DOW 

Benelux BV (Terneuzen) _ ACH.4438 DSM Anti-Infectives (Delft) _ GBI.4013 DSM Bakery Ingredients (Delft) _ VBI.3995 _ 

LCH.4336 DSM Food Specialties (Delft) _ WBI.4100 DSM Research BV (Geleen) _ TST.3985 _ ACH.4217 _ LCH.4225 _ EST.4364 _ 

TST.4428 _ UCH.4431 _ ACH.4438 DSM Resins BV (Zwolle) _ DCT.4010 DSM Services (Geleen) _ DEL.3891 DSM-Gist BV (Delft) _ 

VBI.3995 Delft Electronic Products BV (Roden) _ DEL.3945 Diamond Tools Group BV (Nijmegen) _ NNS.4041 Diosynth BV (Oss) _ 

WBI.4100 Doven Instituut (St Michielsgestel) _ CWI.4088 Dräger Medical Electronics (Best) _ NGN.3963 Duran Audio BV 

(Zaltbommel) _ DEL.3943 

E 

EARS (Delft) _ WMO.4133 ECN (Petten) _ NNS.3918 _ EWT.4012 ENRIN (Wageningen) _ TST.4019 ESA/ESTEC (Noordwijk) _ 

DTN.4108 ESCETE (Enschede) _ TTN.4177 ETH Hönggerberg (Zürich, Zwitserland) _ DCT.3923 Eerland Recycling Services 

(Geldermalsen) _ DCT.4192 Enraf BV (Delft) _ DEL.4369 _ DEL.4540 Erasmus MC (Rotterdam) _ RGN.3663 _ TTN.4358 _ GN.3963 

Ericsson EuroLab Netherlands BV (Emmen) _ DEL.4405 Esso Nederland BV (Botlek) _ DEL.3891 

F 

Fa. P. Jansen (Naaldwijk) _ WBI.3493 Fides Goldstock Breeding BV (De Lier) _ WBI.3493 Fokker Aerostructures BV (Dordrecht) _ 

DLR.4329 

99

100 


G 

Gastec NV (Apeldoorn) _ EWT.4012 Gefran Sensori (Provaglio, Italië) _ DEL.3780 General Design (Amsterdam) _ CWI.4088 

GeoDelft (Delft) _ DCT.4192 Gezondheidsdienst voor Dieren (Deventer) _ WBI.4139 Grontmij Advies & Techniek (De Bilt) _ 

DST.4027 

H 

Heineken Technical Services BV (Zoeterwoude) _ VBI.3995 _ DEL.4369 Hildebrands Laboratorium voor Bodemziekten BV 

(Wijster) _ ACH.4217 Hoofdproductschap Akkerbouw (Den Haag) _ WBI.3871 Hoogheemraadschap van Rijnland (Leiden) _ 

DST.4027 Humanoid (Vejle, Denemarken) _ CWI.4088 

I 

IBM Research (Ruschlikon, Zwitserland) _ TIF.4367 ID-Lelystad BV (Lelystad) _ WBI.3909 _ WBI.4153 _ UDG.4462 IMAG BV 

(Wageningen) _ EST.4425 IMEC (Leuven, België) _ NNS.4191 IPCOS Technology BV (Boxtel) _ DEL.3891 IPG, Institute for Pig 

Genetics BV (Beuningen) _ WBI.3909 _ WBI.4153 ITM CV (Zwijndrecht) _ DCT.4010 Impress BV (Deventer) _ DEL.4369 

Ingenieursbureau Coenecoop BV (Waddinxveen) _ DEL.4203 _ TIF.4367 Ingenieursbureau Geodelta BV (Delft) _ DGD.4006 

International Water Management Institute (Maurik) _ WMO.4133 Intervet International BV (Boxmeer) _ UDG.4462 Intron BV 

(Culemborg) _ DCT.3923 _ DCT.4010 Iris Vision BV (Etten-Leur) _ BBI.4326 IsoTis NV (Bilthoven) _ DST.4094 

J 

JDS Uniphase Netherlands BV (Eindhoven) _ ETN.3492 _ TIF.4367 James Walker BV (Oud Beijerland) _ NNS.4041 Jason 

Geosystems BV (Rotterdam) _ UGE.4124 

K 

KAVB (Hillegom) _ WBI.4395 KEMA Nederland BV (Arnhem) _ ETN.3760 _ ETN.3892 _ DCT.3942 _ TST.3985 _ DCT.4010 _ TTN.4177 

_ EST.4364 KEMA Power Generation & Sustainables (Arnhem) _ EWT.4012 KIWA BV (Nieuwegein) _ GCH.3790 KOAC-WMD 

(Apeldoorn) _ DCT.4192 KPMG Consulting (De Meern) _ REC.4195 KPN Telecom (Den Haag) _ TWI.4412 Kappa Packaging 

Development Centre BV (Hoogeveen) _ DLR.4329 Katholieke Universiteit Leuven (België) _ NNS.4041 Kempen & Co 

(Amsterdam) _ REC.4195 Kipp & Zonen BV (Delft) _ WMO.4133 Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) _ ABI.4165 _ ABI.4398 

Kweekbedrijf HZPC (Metslawier) _ WBI.3871 

L 

LTO Nederland (Den Haag) _ WBI.4139 LUMC (Leiden) _ RGN.3663 _ BBI.4326 Laboratoire d’Electronique Philips (Limeil- 

Brevannes Cedex, Frankrijk) _ UGN.4496 Laprolan Medische Producten (Beuningen) _ RGN.3663 Leica Microsystems BV 

(Rijswijk) _ BBI.4326 Leijenburg Ziekenhuis (Den Haag) _ RGN.3663 Lucent Technologies (Huizen) _ TIF.4367 Lucent 

Technologies Nederland BV (Hilversum) _ ETN.3492 Luxan BV (Elst) _ ACH.4217 

M 

M + P Raadgevende Ingenieurs BV (’s Hertogenbosch) _ TET.4441 MIVATEC Hard- und Software GmbH (Schnaich, Duitsland) _ 

DEL.3945 Maser Engineering BV (Enschede) _ TEL.3750 _ TEL.3932 McRoberts BV (Den Haag) _ TEL.4167 Mebin BV 

(Amsterdam) _ DCT.4010 Mechatronics Competence Centre (Nieuwegein) _ DEL.4540 Medis Medical Imaging Systems BV 

(Leiden) _ LGN.4349 Medtronic Bakken Research Center BV (Maastricht) _ TTN.4358 _ DEL.4405 Melexis R&D Center 

(Tessenderlo, België) _ DEL.3780 Meteo Consult BV (Wageningen) _ WMO.4133 Microflown Technologies BV (Zevenaar) _ 

TET.4441 Mierij Meteo BV (De Bilt) _ WMO.4133 Ministerie van Defensie (Den Haag) _ EIF.3959 Ministerie van LNV (Den Haag) _ 

WBI.4139 Ministerie van Middenstand en Landbouw (Brussel, België) _ WBI.4139 

utilisatierapport 2002

N 

NV Nederlandse Gasunie (Groningen) _ EWT.4012 NIKO-TNO (Groningen) _ ACH.4217 NIVR (Delft) _ DTN.4108 NLR (Amsterdam) 

_ NNS.3918 NLR Testhouse (Oude Meer) _ DLR.4329 NMi Van Swinden Laboratorium BV (Delft) _ TET.4441 NOB Interactive 

(Hilversum) _ CWI.4088 NOTOX (Den Bosch) _ BBI.4161 NPC Netherlands Pavement Consultants BV (Utrecht) _ DCT.4192 NV 

Organon (Oss) _ VGN.4211 Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek (Amsterdam) _ LGN.3977 Nederlandse Vereniging voor 

Slechthorenden (Houten) _ DEL.3943 Netherlands Institute for Metals Research (Delft) _ NNS.4041 Nikon Europe BV 

(Badhoevedorp) _ UNS.3946 Norsk Hydro ASA (Porsgrunn, Noorwegen) _ EST.4364 Norsk Hydro Agri R&D (Oslo, Noorwegen) _ 

EST.4364 Nutreco (Boxmeer) _ WBI.3909 _ WBI.4153 

O 

Océ-Technologies BV (Venlo) _ NNS.4191 _ EST.4425 _ DEL.4540 Opticrop BV (Vijfhuizen) _ WBI.4395 

P 

PBG (Aalsmeer) _ ABI.4398 PD & E Automotive BV (Helmond) _ EST.3983 Parker Gas Separation BV (Etten-Leur) _ TST.3985 

PelviTec BV (Beuningen) _ RGN.3663 Perimed AB (Jarfalla, Zweden) _ TTN.4358 PharmAAware IP BV (Bunnik) _ GFA.4170 

Pharmachemie BV (Haarlem) _ LCH.4427 Philips CFT (Eindhoven) _ EWT.4012 _ TET.4441 Philips Components (Eindhoven) _ 

DEL.3945 Philips Display Components (Eindhoven) _ EWT.3939 Philips Electronics (Amsterdam) _ REC.4195 Philips GmbH 

(Aken, Duitsland) _ ETN.3892 Philips International BV (Eindhoven) _ REC.4195 Philips LCD Cells and Modules (Heerlen) _ 

TEL.3932 Philips Lighting BV (Eindhoven) _ ETN.3760 _ GCH.3790 _ ETN.3892 _ EWT.3939 Philips Medical Systems Nederland BV 

(Best) _ EEL.3982 _ UGN.4024 _ TTN.4177 _ TTN.4330 Philips Multimedia Center - PMC (Sunnyvale, Verenigde Staten) _ CWI.4088 

Philips Research (Briarcliff Manor, Verenigde Staten) _ CWI.4088 Philips Research Laboratories (Eindhoven) _ ETN.3892 _ 

TEL.3932 _ DEL.3945 _ CWI.4088 _ NNS.4191 _ ETN.4226 _ DEL.4348 _ TIF.4367 _ DEL.4405 _ EST.4425 Philips Semiconductors 

(Nijmegen) _ TEL.3750 _ DEL.4038 Physio BV Dräger Company (Best) _ NGN.3963 Plant Research International BV (Wageningen) 

_ WBI.3871 _ WBI.4395 Praktijkonderzoek Plant en Omgeving (Naaldwijk) _ LBI.3679 _ WBI.4395 _ ABI.4398 Proctor & Gamble 

(Strombeek-Bever, België) _ VBI.4151 Produktschap Tuinbouw (Zoetermeer) _ WBI.3493 Produktschap voor Vee, Vlees en Eieren 

(Zoetermeer) _ WBI.4139 Proefstation voor Bloemisterij in Nederland (Aalsmeer) _ ABI.4165 

Q 

Quest International (Bussum) _ VBI.3995 

R 

RIKZ (Kamperland) _ DCT.4129 _ GNS.4132 _ BBI.4161 RIVM (Bilthoven) _ DWT.4130 _ VBI.4151 RIZA (Lelystad) _ GCH.3790 _ 

DCT.4129 _ NCH.4213 RTC&P (Culemborg) _ NNS.4041 RVV (Voorburg) _ WBI.4139 Rexroth Hydraudyne BV (Boxtel) _ DLR.4329 

Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (Amersfoort) _ GNS.4132 Rijkswaterstaat (Delft) _ DCT.4090 _ DCT.4192 

Roelfstra Consultants BV (Mheer) _ DCT.4010 Roessingh Research and Development (Enschede) _ TEL.4167 Royaal Rokerij BV 

(Helmond) _ LBI.4199 Royal Haskoning BV (Nijmegen) _ VBI.4151 Röntgen Technische Dienst BV (Rotterdam) _ DCT.3942 

S 


SMARTEC BV (Breda) _ DEL.4540 SMI BV (Enschede) _ TTN.4177 STOWA (Utrecht) _ DST.4027 Schlumberger Cambridge 

Research (Cambridge, Groot Brittannië) _ UGE.4124 Sennheiser Electronic (Wedemark, Duitsland) _ TET.4441 Shell Global 

Solutions International BV (Amsterdam) _ EWT.4012 Shell Global Solutions S.A. (Petit-Couronne, Frankrijk) _ DCT.4090 Shell 

Research and Technology Centre (Amsterdam) _ DCT.3942 _ EST.3983 _ LCH.4225 _ EST.4364 _ ACH.4438 Shell SIEP BV 

(Rijswijk) _ NNS.3918 _ DCT.3923 _ DCT.4010 _ UGE.4124 Shell SIOP (Amsterdam) _ DST.4434 Sigma Coatings BV (Amsterdam) 

_ DCT.4010 Silidur Benelux NV (Rotterdam) _ DCT.4010 Smit Draad (Nijmegen) _ TTN.4177 Smit Transformatoren BV (Nijmegen) 

_ TTN.4177 SonionMicrotronic Nederland BV (Amsterdam) _ DEL.3943 Spanbeton BV (Koudekerk a/d Rijn) _ DCT.4010 St. 

Elizabeth Ziekenhuis (Tilburg) _ UGN.4024 St. Franciscus Gasthuis (Rotterdam) _ RGN.3663 Staring Centrum (SC-DLO) 

(Wageningen) _ WMO.4133 Stichting Academisch Rekencentrum Amsterdam _ BBI.4326 Stichting CROW (Ede) _ DCT.4192 Stork 

101

102 



Engineers & Contractors BV (Amsterdam) _ DGD.4006 Stork Food & Dairy Systems BV (Amsterdam) _ DEL.4369 Stork Veco BV 

(Eerbeek) _ DCT.4010 Stratos BV (Veenwouden) _ ACH.4217 Structural Laminates BV (Delft) _ DLR.4329 Syngenta Seeds AG 

(Basel, Zwitserland) _ GBI.4334 Syngenta Seeds BV (Enkhuizen) _ LBI.3679 

T 

TMS International BV (Enschede) _ TTN.4330 TNO Bouw (Delft) _ DCT.4010 TNO DIANA BV (Delft) _ DCT.3923 _ DCT.4010 TNO 

Industrie (Eindhoven) _ EST.4425 TNO Institute of Industrial Technology (Eindhoven) _ NNS.4041 TNO Telecom (Leidschendam) _ 

CWI.4088 _ TIF.4367 _ TWI.4412 TNO Voeding (Zeist) _ UNS.3946 _ UCH.4011 _ NCH.4213 TNO-FEL (Den Haag) _ DEL.4203 

TNO-MEP (Apeldoorn) _ GCH.3790 _ TST.3985 TNO-NITG (Utrecht) _ GNS.4132 TNO-PML (Rijswijk) _ DTN.4108 TNO-TM 

(Soesterberg) _ UGN.4496 TNO-TPD (Delft) _ DEL.3891 _ DCT.3942 _ DEL.3945 _ DGD.4006 _ BBI.4326 TNO-TPD TU (Eindhoven) 

_ GCH.3790 _ EWT.3939 Tai-Ji Control (Eindhoven) _ DEL.3891 Technische Universität München (Garching, Duitsland) _ TST.4428 

Teladin Consultancy BV (Gouda) _ DEL.4038 Texas Instruments Holland BV (Almelo) _ DEL.3780 _ TEL.4167 Thales Nederland BV 

(Hengelo) _ EIF.3959 ThreeFive Photonics BV (Houten) _ DEL.4203 Twente Solid State Technology BV (Hengelo) _ TTN.4330 

Twentsche Kabelfabriek BV (Haaksbergen) _ TIF.4367 

U 

UMC (Utrecht) _ NGN.3963 _ UGN.4024 _ NGN.4187 Unilever Research (Vlaardingen) _ DEL.3891 _ UNS.3946 _ UCH.4011 _ 

ETN.4226 _ DEL.4369 _ UCH.4431 Universiteit Gent (België) _ ETN.3892 Universiteit Leuven (Heverlee, België) _ DEL.4038 _ 

UCH.4431 

V 

VOBN (Veenendaal) _ DCT.4010 Vereenigde Octrooibureau (’s Hertogenbosch) _ NNS.4041 Vereniging van Bloemenveilingen 

Nederland (Leiden) _ WBI.3493 Vitatron Medical BV (Dieren) _ DEL.4405 Vodafone Group (Maastricht) _ TWI.4412 Von Karman 

Institute for Fluid Dynamics (Rhode-St.-Genese, België) _ NNS.3918 

W 

WL - Delft Hydraulics (Delft) _ DCT.4129 Waterschap Groot Salland (Zwolle) _ DST.4027 Wilex Biotechnology GmbH (München, 

Duitsland) _ GFA.4170 Witteveen & Bos (Deventer) _ DST.4027 Wärtsilä Nederland BV (Zwolle) _ DST.4376 

X 

Xensor Integration BV (Delfgauw) _ DEL.3780 Xsens Sports Technologies BV (Enschede) _ TEL.4167 

Y 

Yamanouchi Europe BV (Leiderdorp) _ GFA.4170 

Z 

Zelder BV (Gennep) _ UBI.4385 Zuiveringsschap Hollandse Eilanden (Dordrecht) _ DST.4027

| WMO.4133 

103

1992 1997 | Utilisatierapport 2003 - Technologiestichting STW

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?