Reizen - Activity International

4 · Zaterdag 5 januari 2013 · bijzondere reizen
De oude wegen
oude De
advertentie
Advertentie 1/4 (1)
Habari-adv-NRC-2013.indd 1 16-12-12 20:49
advertentie
Robert Macfarlane
Zoals zoveel mensen loop
ik graag op oude paden:
ze verleiden me ertoe
vooruit, omhoog en nog
verder te kijken. Mijn
verbeelding wordt ernaartoe
gezogen, en algauw volgen
mijn voeten. Ik vind de
geschiedenis van die paden
boeiend, de gedachte aan
ontelbare voeten van eerdere
wandelaars die ze in de
bodem hebben uitgesleten en
de talloze verhalen over het
ontstaan ervan.
‘
Altijd en overal lopen mensen, die de aarde dooraderen
met zichtbare en onzichtbare paden, symmetrische
of meanderende,’ schreef de Schotse dichter Thomas
A. Clark. Zodra die paden je beginnen op te vallen zie je inderdaad
dat de meeste landschappen ermee ‘dooraderd’ zijn
en dat ze het hedendaagse netwerk van asfalt- en betonwegen
schaduwen. Afhankelijk van functie en streek hebben oude
wegen uiteenlopende namen. In Engeland vind je holle wegen,
plattelandsweggetjes, driften, voorden en kerkenpaden.
In de delen van Noordwest-Schotland waar Gaelic wordt gesproken
heb je clachan en rathad – paden met steenmannetjes
erlangs en herderspaadjes – die buurtschap met graasgrond
verbinden en het ene dal met het andere. Spanje beschikt niet
alleen over een uitgebreid stelsel van nog altijd begaanbare
cañada (veepaden), maar telt ook duizenden kilometers Camino
de Santiago: pelgrimsroutes die naar het heiligdom in
Santiago de Compostela leiden. In Nederland bestaan dodenen
spokenwegen, die samenkomen op middeleeuwse begraafplaatsen.
En in het fjordenlandschap van het noordwesten
van Noorwegen fungeren gletsjers al eeuwenlang als verbindingsroutes
tussen afgelegen dorpen; het zijn ‘ijspaden’ die
ondanks alle eraan verbonden gevaren vaak veiliger zijn dan
een tocht over zee.
Vijf jaar geleden begaf ik me te voet op deze oude paden
omdat ik ze wilde gebruiken als een vanzelfsprekende manier
van voortbewegen en als middel om mijn weg te vinden. Uiteindelijk
heb ik er meer dan duizend mijl op afgelegd, en ze
hebben me naar bijzondere plaatsen gevoerd en met bijzondere
mensen in contact gebracht. Ik begon op de oude krijtpaden
van Zuid-Engeland, die als witte linten door het groene
landschap slingeren en waarschijnlijk zoʼn vijfduizend jaar
geleden, ten tijde van het neolithicum, zijn ontstaan. Ik liep
op met steenmannetjes gemarkeerde pachterspaden op de
Buiten-Hebriden, die over hei, turf en veenmoeras gaan en na
een regenbui (en op de Buiten-Hebriden vallen er heel wat)
soms zo zacht worden dat er je kilometers blootsvoets op kunt
lopen. Ik voer over de al duizenden jaren bevaren ‘zeewegen’
van de Noord-Atlantische Oceaan, liep over fel betwiste publieke
voetpaden langs de wadibeddingen op de Palestijnse
Westoever en volgde pelgrimsroutes in Spanje en het Chinese
deel van de Himalaya.
Soms wandelde ik alleen, maar meestal liep ik in gezelschap,
want op paden kom je vanzelfsprekend mensen tegen
en gaat het er gemoedelijk aan toe. Ik maakte kennis met cartografen,
archeologen, dichters, bedevaartgangers, mystici,
natuurbeschermers, beeldhouwers, mensen die al hun hele
leven zwierven en dagjesmensen die eropuit trokken om voor
hun plezier een paar kilometer te lopen. In Spanje maakte ik
een tocht samen met kunstenaar Miguel Angel Blanco, die zo
uit een kort verhaal van Jorge Luis Borges lijkt te zijn weggelopen
en een wonderlijke ʻwoudbibliotheekʼ bezit: een almaar
uitdijend verslag van de duizenden voettochten die hij overal
ter wereld maakt. Ik dronk gin met een soort Schotse sjamaan
en sliep in Sichuan nabij de heilige berg de Gongga, bij een
winterse kou van min twintig die aan mijn botten knaagde. In
de loop van mijn omzwervingen begon ik te beseffen dat wandelen
voor veel mensen nog altijd een manier is om zichzelf en
hun plaats in de wereld te leren kennen.
Het verband tussen wandelen, denken en zelfinzicht is
zeker al zo oud als de Romantiek. ‘Ik kan alleen maar denken
als ik wandel,’ schreef Jean-Jacques Rousseau in zijn
Bekentenissen. ‘Zodra ik stilsta denk ik niet meer: mijn hoofd
beweegt zich uitsluitend tegelijk met mijn voeten.’ Filosoof
Søren Kierkegaard mijmerde dat de geest waarschijnlijk optimaal
functioneert bij een wandeltempo van vijf kilometer
per uur en schreef zoʼn honderdvijftig jaar geleden in zijn
bijzondere reizen · Zaterdag 5 januari 2013 · 5
»Only those thoughts
which come from walking
have any value«
Friedrich Nietzsche
dagboek dat hij tijdens een omzwerving door Kopenhagen
‘zo door ideeën overweldigd’ raakte dat hij ‘bijna niet verder
kon’. Nietzsche was op de hem typerende manier stellig over
wandelen – ‘Alleen gedachten die tijdens het wandelen bij je
opkomen zijn van waarde’ – en de Amerikaanse dichter Wallace
Stevens liet zich er al net zo typerend weifelachtig over
uit: ‘Misschien / hangt de waarheid af van een wandeling rond
een meer.’
Tegenwoordig spreekt het vanzelf dat wandelen en denken
nauw verwant zijn. Toch moet dat idee met enige scepsis
worden bekeken, zeker wanneer het tot algemeenheid wordt
verheven. Want hoewel wandelen soms een mysterieuze
handlanger is van het denken kan het er ook de vijand van
zijn, en wel een met een verlammende uitwerking. Hebt u ooit
een écht lange wandeling gemaakt? Zo ja, dan weet u dat de
ontberingen van het langeafstandswandelen nagenoeg alle
basale hersenfuncties lamleggen. Als ik dik dertig kilometer
op een dag heb gelopen valt me vaak op dat ik niet nadenk,
maar juist op het hersenloze af geen gedachten heb en als een
baby alleen maar losse woordjes kan uitbrengen of telkens
dezelfde beelden in mijn ‘schedelbioscoop’ voorbij zie trekken,
zoals langeafstandswandelaar John Hillaby het zo mooi
formuleert. Als ik me al op iets kan concentreren, dan zijn
het mijn stramme heupen of de blaren die zich op mijn hielen
vormen.
Toch blijf ik het een boeiende gedachte vinden dat we
anders denken dan anders wanneer we wandelen. Virginia
Woolf zwierf over de witte paden van de Engelse Downs om
haar geest leeg te maken voor het schrijven; bekend is haar
uitspraak dat bepaalde landschappen ‘bespiegelend’ zijn. De
uitwerking die wandelen op ons gestel heeft is algemeen bekend:
een ‘korte, stevige wandeling is goed voor de conditie’,
houdt de gewrichten soepel en zorgt voor een rustige ademhaling.
Minder bekend – want moeilijker om over te praten
– is de uitwerking van wandelen op de gemoedstoestand: de
oogst van mooie dingen, onverwachte gebeurtenissen, herinneringen,
inzichten en eenvoudige genoegens die zich tijdens
het wandelen kunnen aandienen.
Misschien is de meest gedenkwaardige wandeling die ik
op oude wegen heb gemaakt tegelijk ook de kortste. Niet ver
van Liverpool hebben de getijden voetafdrukken in het hard
geworden slib voor de kust blootgelegd, vijfduizend zomers
geleden gemaakt door een man en een vrouw uit het mesolithicum
die naast elkaar over het strand liepen. Ik volgde hun
voetsporen op een koude februaridag, met heldere regenbogen
aan de hemel en krijsende meeuwen in de wind. Ik liep
stap na stap met deze onbekende eerdere wandelaars op; hun
route was mysterieus en markant vastgelegd in de vorm van
hun voetsporen.
William Wordsworth, de dichter, schreef dat voetpaden
naar ‘de uithoeken van het land’ voeren. Dat idee, dat oude
wegen onze landschappen ín lopen in plaats van er alleen
maar doorheen, spreekt me aan. Ze zijn een middel om de
geologie, de archeologie en de natuurlijke geschiedenis ervan
te leren kennen. Maar wie over een oeroud pad loopt keert niet
alleen terug naar het verleden. Hij maakt ook contact met het
heden. Want wat is meer van dit ogenblik dan een regenboog
en meeuwengekrijs?
Vertaling: Nico Groen
boek
Robert Macfarlane, De oude wegen, uitgeverij De Bezige Bij,
isbn 9789023473138, prijs € 24,90