Infoboekje Topondernemers Thema 9 Water Aarde ... - Springplank

Samenvatting van het thema ‘Water, aarde, lucht en vuur’ groep
7 en 8
Kaart 1
De aarde is een ronde bol met een harde buitenkant (aardkorst) en is zacht van binnen
(kern). Binnen in de aarde is het zo heet dat de stenen smelten en een stroperige vloeistof
vormen: magma. Op die magma drijft een aantal korsten: de werelddelen. We noemen die
korsten ook wel platen.
Vulkanen ontstaan door scheuren in de aardkorst. Als 2 platen tegen elkaar aan botsen of uit
elkaar getrokken worden, kan het magma uit het binnenste van de aarde ontsnappen omdat
er een gat ontstaat. Als het magma naar buiten stroomt, wordt het lava genoemd. De
roodgloeiende lava stroomt door het gat in de aardkorst en stroomt langs de hellingen van de
berg naar beneden. Als de lava hard wordt, ontstaat er een kegelvormige berg rondom de
opening in de aardkorst. Hard geworden lava noemen we stollingsgesteente. De opening
waardoor de lava naar buiten komt noemen we een krater.
Bij een hele sterke vulkaanuitbarsting worden ook stenen en as door de krater heen
geblazen. De as is zo licht, dat hij soms kilometers verderop pas naar beneden komt. Dit
noemen we een asregen of aswolken.
Een slapende vulkaan is nu rustig, maar is nog niet zo lang geleden uitgebarsten en zal dat
over een tijdje waarschijnlijk weer doen. Een uitgedoofde vulkaan werkt niet meer.
Kaart 3
Grondsoorten in Nederland:
Zand , is los en korrelig, meest voorkomende natuurlijke stof op aarde. Het bestaat uit
hele kleine stukjes steen. Als de zandkorrels kleiner worden noem je het leem en als de
zandkorrels niet meer zichtbaar zijn met het blote oog, dan noem je het geen leem meer
maar “klei”. Als de zandkorrels groter worden dan 2 millimeter dan noem je het ”grind”. In
Nederland zijn veel zandlandschappen. Vrijwel heel Noord-Brabant bestaat uit zandgrond.
Water zakt gemakkelijk weg tussen zandkorrels, daardoor zijn hoge zandgronden vaak
droog. Voedingsstoffen spoelen daardoor ook makkelijk weg en is de zandgrond vaak
onvruchtbaar. Mest toevoegen is een goede oplossing.
Löss, vinden we in heuvelachtig landschap zoals Zuid-Limburg, löss is heel erg fijn zand.
Löss houdt wel water vast en is erg vruchtbare grond.
Klei, is nog fijner dan löss, zo fijn dat je geen korrels meer zien kan. Klei vind je langs
de grote rivieren en in kustgebieden. Het houdt goed water vast, daardoor groeien
sommige gewassen slecht op klei, doordat ze te veel vocht krijgen. Gras groeit er goed op,
vandaar veel veeteelt op kleigrond. Zeeklei vind je in het zuidwesten van ons land, rondom
het IJsselmeer en in het Noorden van ons land.In het midden van Nederland liggen veel
rivieren, daar vind je de rivierklei.

Veen, natte, zuurstofarme en sponsachtige grond, opgebouwd uit plantenresten, in
gedroogde vorm te stoken als turf. Veengrond is drassig, het grondwaterpeil staat daar te
hoog om het te gebruiken. Als je veen afgraaft, onstaat er een waterplas.Door het
graven van sloten waar het water heen kan stromen, wordt de bovenste veenlaag droog en
kan deze als akkerbouwgrond gebruikt gaan worden.
Kaart 5
Bangladesh is een land in het zuiden van Azië. Het grootste deel van het land bestaat uit
delta van de rivier de Ganges. De Ganges stroomt hier via allerlei zijtakken in de zee.
Bangladesh heeft een tropisch klimaat met milde droge winters en een hete vochtige
zomer. Ook is er een warm regenseizoen. Als de regentijd begint stijgen de rivieren en
stroomt het water woest. Dit leidt elk jaar tot overstromingen. Bovendien zijn er elk jaar
cyclonen (tropische stormen) die hoge golven veroorzaken en het land overspoelen. Soms
zijn de overstromingen zo ernstig dat er veel mensen doodgaan of dakloos raken. Als het
water weer zakt blijft er heel vruchtbare grond achter. Mensen in Bangladesh zijn gewend
aan overstromingen. Ze bouwen al eeuwenlang huizen en dorpen op verhogingen. Deze
verhogingen heten terpen. Er wonen alleen zo veel mensen in Bangladesh dat niet iedereen
een eigen stuk land of huis heeft. De arme mensen moeten vaak gaan wonen op de
gevaarlijkste plekken, vlakbij de rivier.
Kaart 8
De watersnoodramp was in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953. Een
Noordwesterstorm en springtij veroorzaakten zulk hoog water, dat veel dijken doorbraken of
overstroomden. In Nederland overstroomde een gebied, zo groot als de provincie Zeeland.
Er kwamen 1863 mensen om het leven en 72.000 mensen werden geëvacueerd. Dat
betekent dat ze hun huizen moesten verlaten.
Na de ramp vond men dat zo’n ramp nooit meer mocht gebeuren. Er kwam een plan om
Zuid-West Nederland voor altijd tegen de zee te beschermen. Dit heette het Deltaplan.
Er kwam een Deltacommissie die van de regering de taak kreeg om dit plan te gaan
uitwerken. De Deltacommissie maakte plannen om langs de hele Nederlandse kust de dijken
hoger en de dammen sterker te maken. Ook gingen ze een aantal zee-armen afsluiten met
dammen. In 1958 werd door de regering de Deltawet goedgekeurd en kon er worden
begonnen met dit grote waterplan. Alle plannen bij elkaar heten de Deltawerken.
De Deltawerken zijn in Nederland een verdedigingssysteem tegen hoog water uit de zee
voor de provincies Zeeland en Zuid-Holland. Grote sluizen en dammen (stormvloedkeringen)
sluiten de zee-armen af. Het zoute water is daardoor zoet geworden. De
Westerschelde en de Nieuwe Waterweg moesten open blijven voor de scheepvaart en de
havens van Rotterdam en Antwerpen. De Oosterschelde is ook niet helemaal gesloten. De
Oosterschelde moest zout blijven vanwege de natuur en de visserij. De sluizen van de
Oosterscheldekering worden alleen bij heel slecht weer gesloten.

Kaart 9
De waterkringloop is de natuurlijke kringloop die water aflegt. Oppervlaktewater, zoals
zeewater verdampt, in de lucht vormt deze damp wolken waaruit, als die vol vocht zitten,
weer neerslag valt, dat zakt vervolgens weer in de bodem en verzamelt zich weer in het
oppervlakte water. De warmte van de zon versnelt dit proces. Als de waterdamp in de
vorm van wolken door luchtstromingen verplaatst naar het land zal deze botsen met de
koude luchtstromingen boven het land, daardoor koelt de wolk af en kan de wolk
minder vocht vasthouden en valt het vocht naar beneden. Dit proces herhaalt zich
voortdurend. Dit gebeurt ook als de wolken bij bergen terecht komen, ze kunnen niet over
de berg heen, koelen af door koude lucht en de neerslag valt op de berg en stroomt zo
weer naar het laagste punt. Onderweg is er ook nog een extra verdampmoment, dit
ontstaat als planten en bomen het grondwater opzuigen, verbruiken en weer laten
verdampen, hierdoor komen er weer wolkjes en die gaan weer mee in de kringloop.
Kaart 11
Aardbevingen zijn trillingen van de aardkorst en worden veroorzaakt doordat de platen
in de aardkorst verschuiven. Als platen tegen elkaar aan botsen, kan dit een beving van de
aarde veroorzaken. Aardbevingen die ontstaan onder de zeespiegel worden ook wel
zeebevingen genoemd. Een vloedgolf of tsunami kan dan het gevolg zijn. Een grote
aardbeving kan binnen enkele minuten hele steden verwoesten. Het ergst is de schade vaak
in het epicentrum. Dit is het middelpunt van de aardbeving, de plek waar de aardbeving
heeft plaatsgevonden. Maar ook in de omgeving van het epicentrum kan de aardbeving
gevoeld worden. Een aardbeving wordt vaak gevolg door enkele (minder zware)
naschokken. We zijn nog niet in staat een aardbeving te voorspellen. De kracht van een
aardbeving kan gemeten worden met een seismograaf. De kracht van aardbevingen
wordt weergeven met een getal tussen 1 (licht) en 9 (zwaar) op schaal van Richter.
Kaart 14
Luchtvervuiling is het verschijnsel dat de lucht om ons heen wordt vervuild door stoffen
die daar niet thuis horen. Deze stoffen zijn van menselijke of natuurlijke bronnen.
Natuurlijke bronnen zijn bijv: Vulkanen, stof, gassen en rook van bosbranden.
Menselijke bronnen zijn bijv: landbouw stoffen en chemicaliën, afvalproducten van industrie
en elektriciteitscentrales, het verkeer , verbrandingsovens en verfdampen.
Smog is vervuilde mist, vervuiling ontstaan door afvaldeeltjes die bij verbranding van
brandstoffen ontstaan. Deze blijven in de lucht hangen als er weinig wind is en
vermengen zich met mist. Steden waar smog veel voorkomt zijn: Londen, Mexico-stad en
Athene.Wanneer je smog inademt, word je sneller moe en kortademig.
Zure regen is regen waarin heel veel gassen zich met het water hebben vermengd. De
gassen komen van de industrie, ze vervuilen de lucht en worden door de regen mee naar
de aarde genomen. Het is slecht voor planten en bomen; ze worden sneller ziek en
verliezen hun bladeren. Ook vissen en andere waterdiertjes sterven door de zure
regen.

Ozonlaag, één van de gassen die wel thuishoort in de lucht is ozon, dat is zuurstof die
door het zonlicht een beetje van vorm is veranderd. Ozon vormt een laag die rond de
aarde hangt op ongeveer 16 tot 50 kilometer hoogte. Het beschermd alles wat leeft
tegen schadelijke zonnestralen. Ultra-violette straling van de zon veroorzaakt
verbranding, als er te veel van die straling op aarde komt, gaat alles dood. De
ozonlaag wordt steeds dunner, dit komt door de mens; wij brengen stoffen in de lucht
, die de ozonlaag afbreken en dus dunner maken. CFK’s stoffen die gebruikt worden in
spuitbussen, koelkasten en piepschuim zijn de stoffen die dit veroorzaken! Sinds het
gebruik van die stoffen is verminderd, lijkt de ozonlaag zich langzaam te herstellen.
Het grootste probleem doet zich voor in de ozonlaag boven de Zuidpool.
Broeikaseffect, de uitstoot van koolstofdioxide, CO2 , wat ontstaat door verbranding
van brandstoffen, zorgt ook voor luchtvervuiling. CO2 in de lucht houdt de
zonnewarmte vast, zo stijgt de temperatuur op aarde, dit noemen we het
broeikaseffect. Als de aarde te warm wordt, verandert er van alles, het ijs op de
Noordpool smelt sneller, daardoor stijgt de zeespiegel en ontstaan er overstromingen.
Daardoor verdwijnen er weer plantensoorten en diersoorten of er komen hier dieren
die ergens anders thuishoren. Ze kunnen dan een plaag worden, omdat ze geen
natuurlijke vijanden hebben.
Kaart 15
In het noorden en het zuiden van de wereld liggen de poolgebieden. Hier vind je het hele jaar
door een dik pak ijs. De Zuidpool heet ook wel Antarctica. Antarctica is een groot,
onbewoond continent (werelddeel). Dit continent is bedekt met een dikke laag ijs.
Neerslag is er bijna nooit op de Zuidpool. De Noordpool noemen we ook wel Arctica. De
Noordpool is geen continent, maar een grote ijskap die op het water drijft. Op de Noordpool
leven poolvolkeren. Er zijn nog meer verschillen tussen de Noordpool en de Zuidpool. Op de
Zuidpool is het gemiddeld veel kouder. Van april tot september blijft het op de Noordpool
dag en nacht licht (midzomernachtzon): het is daar dan zomer. In dezelfde periode is het
op de Zuidpool winter en blijft het donker. Van oktober tot en met maart is het net
andersom. In de poolgebieden leven allerlei soorten dieren. Die dieren hebben een
dikke vacht of bontlaag om zich te beschermen tegen de kou. In het Noordpoolgebied
leven dieren als ijsberen, poolvossen, rendieren en poolhazen. Op Antarctica vooral
zeehonden, zee-olifanten en pinguïns.