26.10.07 Vredenburg.indd - Avro

More documents

Recommendations

Info

4 van nieuwe muziekliefhebbers” moet “noodzakelijkerwijs eenvoudig [zijn], maar geenszins teruggebracht tot een herhaling van oude, versleten formules of – belangrijker nog – tegemoetkomen aan een slechte smaak.” De muziek voor de fi lm Luitenant Kizjé en voor het theaterstuk Egyptische nachten van de befaamde regisseur Alexander Tairov, die al sinds 1914 in zijn Kamerny Teatr (‘kamertheater’) in Moskou een toegewijd publiek trachtte te ontwikkelen, zag Prokofjev als eerste proeven van een oplossing. Voor Egyptische nachten kortte Tairov Shakespeares Anthony and Cleopatra sterk in, en voorzag het van een inleiding op basis van Ceasar and Cleopatra van George Bernard Shaw, waarin niet Cleopatra’s einde, maar haar hoogtijdagen centraal staan. Daartussenin plaatste hij het onvoltooide dichtwerk Egyptische nachten van Alexander Poesjkin. Het beoogde doel was tweeledig, schreef Tairov in het eerder geciteerde nummer van Soviet Travel. Op zichzelf uitstekende werken kon hij zo actualiseren en ontdoen van onnodige ballast, en, belangrijker nog, het verhaal terugbrengen tot zijn essentie. Volgens Tairov lag deze in de sociale component van het drama: de “strijd tussen twee tijdperken, twee culturen – die van Egypte in doodsstrijd van ontbinding, en die van het militante Romeinse imperialisme, dat was voortgeko- “In de USSR is muziek een absolute noodzakelijkheid en een integraal deel van het sociale leven, terwijl in andere landen, zoals in Frankrijk, bij componisten soms de vraag oprijst of muziek wellicht een stervende kunstvorm is.” Prokofjev men uit de ruïnes van de Romeinse ‘democratie’.” Prokofjev schreef voorbeeldige muziek voor dit typisch socialistische ‘experiment’. Zij wijst al vooruit naar bekendere partituren als Romeo en Julia, Alexander Nevsky en Ivan de verschrikkelijke. Een dansscène voorziet hij, geheel in lijn van Tairovs eerdere werken, van een absurdistische toon – waarvoor hij veel inspiratie uit Saties ballet Parade lijkt te hebben geput. Hij evoceert een verontrustend en geheimzinnig Egypte, portretteert de onverbiddelijke leider Caesar, de verleidelijke Cleopatra en de hopeloos verliefde Antonius, en sluit af met een vertoon van de agressieve Romeinse oorlogsmachinerie. Na 75 (!) voorstellingen tussen 1935 en 1938 achtten de communisten het toneeldrama echter plotseling irrelevant voor de werkende massa en verdween het van de Russische podia. De muziek bleef bewaard in de suite die Prokofjev al vóór de première had samengesteld. Maar zij leefde vooral een kwijnend bestaan op Russische bibliotheekplanken.
Frans Egypte Het buitenland was zéér en vogue in Frankrijk, ruim vóór, en nog enige tijd ná 1900. Schilders van Ingrès en Gérôme tot Gaugain schetsten oosterse taferelen, schrijvers als Verlaine, Balzac en Baudelaire lieten hun lezers tegelijk genieten en huiveren in verhalen uit verbazingwekkend exotische werelden. Componisten lieten zich niet onbetuigd. Bizet, Ravel, Debussy, Massenet, Delibes, Saint-Saëns..., met dikwijls opvallend eenvoudige middelen lokten zij hun publiek ver over de grens. De Russische impresario Serge Diaghilev op zijn beurt schotelde de Fransen precies voor wat ze hebben wilden: van Stravinsky’s mooie oosterse Vuurvogel tot het lijdende Russische volk in Boris Godoenov van Moesorgski. Niet allen verlieten hun plezierige vaderland om werkelijk met l’etranger kennis te maken. Maar Saint-Saëns was een zeer bereisd man. Sinds de componist van de directeur van de Franse posterijen in 1872 een fl inke som gelds had gekregen opdat hij als componist niet langer een baan (als organist van La Madeleine) hoefde aan te houden, en hij bovendien ruim voldoende geld overhield aan royalties en concertoptredens, gaf hij zich over aan zijn grote hobby. Moskou, San Francisco en Algiers, Brazilië en Ceylon, hij was er allemaal, en componeerde onderwijl nog het volkslied van Uragay. Zijn Vijfde (en laatste) pianoconcert werd in Egypte geboren. Het werk dankt er zijn bijnaam ‘Egyptische’ aan, hoewel Saint-Saëns het zelf niet zo noemde. “Het tweede deel,” dat schreef hij wel, “neemt ons mee op reis naar de Oriënt en zelfs, in een fragment, naar het Verre Oosten. De passage in G-groot is een Nubisch liefdesliedje dat ik de bootslieden op de Nijl hoorde zingen toen ik de rivier in een dahabieh afvoer.” Prachtige effecten zijn er te over, zoals een melodie in parallelle sexten, enkele octaven van elkaar verwijderd; vluchtige notenfl arden in ongebruikelijke toonladders, quasi-Javaanse pentatoniek. Lichtvoetige schoonheid en adembenemende duisternis wisselen elkaar in duizelingwekkende vaart af. Het hele werk kan men interpreteren als een wereldreis in 25 minuten Camille Saint-Saëns 5
Page 1 and 2: Radio 4 presenteert... Serie Avro K
Page 3: anti-emotionele richting leek in te
Page 7 and 8: logen nodig zijn om het oorspronkel
Page 10 and 11: 10 uitvoerenden Jun Märkl, dirigen
Page 12 and 13: 12 van ‘Portrait of a Lady’ met
Page 14 and 15: 14 De Vrijdag van Vredenburg volgen
Page 16: De Vrijdag van Vredenburg telt de v

26.10.07 Vredenburg.indd - Avro

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?