Programmaboekje:Layout 1 - De Zalige Zalm
Programmaboekje:Layout 1 - De Zalige Zalm
Programmaboekje:Layout 1 - De Zalige Zalm
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
PROGRAMMABOEKJE 21 SEPTEMBER 20081<br />
Boerderij & Kloosterdag<br />
boerenleven en kloosterleven
2<br />
Panorama Kloosterenclave Ter Apel,<br />
gezien vanuit de eerste etage boven entree richting oosten
Voorwoord: Welkom op de Boerderij & Kloosterdag 4<br />
Waarden van het land 6<br />
Programma 8<br />
Plattegrond 9<br />
Het klooster 10<br />
<strong>De</strong> kruisheren 11<br />
<strong>De</strong> boeren 12<br />
Bijzondere activiteiten belicht 13<br />
Colofon 15<br />
Inhoud<br />
3
4<br />
Wij heten u van harte welkom op deze bijzondere dag!<br />
Klooster Ter Apel zet vandaag haar poorten open en biedt u gastvrijheid aan. Samen<br />
met boeren, streekondernemers en kruisheren is er een inspirerend programma<br />
gemaakt. Een programma dat bezinning en spiritualiteit op een bijzondere wijze<br />
combineert met het genieten van gezonde producten, mooie natuur en inspirerende<br />
verhalen van boeren en kruisheren.<br />
Kloosters hadden in veel opzichten een pioniersfunctie voor de landbouw. Het waren<br />
centra van waaruit het woeste land ontgonnen werd. <strong>De</strong> kloosters beschikten ooit over<br />
veel land, bewerkten dit gedeeltelijk zelf en verpachtten dit aan boeren. Kloosters liepen<br />
voorop in de ontwikkeling van de land- en tuinbouw. Zij beheerden vermaarde<br />
kruidentuinen en groentehoven. Zij stonden bekend om hun producten van eigen land:<br />
bier, kaas, brood en wijn. Kortom, kloosters en abdijen hebben een lange traditie met<br />
het land en de land- en tuinbouw.<br />
Vandaag de dag hebben kloosters de samenleving iets anders te bieden. Het zijn plaatsen<br />
voor bezinning en spiritualiteit. Het kloosterleven spreekt sterk tot de verbeelding<br />
van mensen die af en toe rust en inspiratie zoeken en een paar dagen willen leven naar<br />
het levensritme van de kloosterlingen. En nog steeds is in die kloosters de relatie met het<br />
land en het boerenleven zichtbaar. <strong>De</strong> abdijbieren zijn vermaard en de abdijkaas is een<br />
lekkernij.<br />
Welkom op de Boerderij &
Tegelijkertijd zien we in de landbouw waarden terug vanuit de kloostertradities. Nog<br />
steeds staat de landbouw namelijk voor een waarden-volle cultuur, waarin rust, schoonheid,<br />
betrokkenheid, eten en ontspannen centraal staan.<br />
Vanwege de combinatie van deze unieke aspecten van klooster, voedsel, landbouw en<br />
spiritualiteit organiseert het project Waarden van het Land vandaag voor de tweede<br />
maal een Boerderij & Kloosterdag. Zodoende maakt u vandaag kennis met de levensverhalen<br />
en drijfveren van boeren en kloosterlingen en kunt u een kijkje nemen in het<br />
kloosterleven van weleer. Wij willen bestuur en directie van Klooster Ter Apel en de<br />
kruisheren hartelijk danken voor de gastvrijheid. Zij boden spontaan hun medewerking<br />
aan ons initiatief voor deze dag. <strong>De</strong> stichting Waarden van het Land Noord Nederland<br />
is vervolgens aan de slag gegaan met de organisatie van deze dag.<br />
Wij zijn heel blij met de deelname van de boeren en boerinnen uit Groningen en met<br />
alle medewerkers die ontzettend veel vrijwillige tijd in de organisatie hebben gestoken.<br />
Kortom: Wij wensen u een inspirerende en genoeglijke middag!<br />
Hein Pieper<br />
Projectleider Waarden van het Land<br />
Kloosterdag 21 september 2008<br />
5
6<br />
Het project<br />
Waarden van het Land is een bijzonder project. Het brengt boeren en burgers echt bij<br />
elkaar. Aan de keukentafel of in de stal op de boerderij, in dorpshuizen, kerken en<br />
andere sociale ontmoetingsplaatsen zoals boerencampings. Steeds draait het hierbij om<br />
ontmoeting en uitwisseling op basis van persoonlijke verhalen, ervaringen en belevingen<br />
ten aanzien van de productie en consumptie van voedsel, het werk op de boerderij, het<br />
leven op het platteland, en de betekenis van de agrarische natuur en landschap.<br />
Waarden van het Land kiest heel bewust voor een eigen en bijzondere weg om de<br />
cultuur van de land- en tuinbouw voor de samenleving te onderstrepen. Een weg waarin<br />
onder meer het persoonlijke verhaal van de agrarische ondernemer over zijn drijfveren<br />
en motivaties centraal staat. Een weg waarin ook de burgers en de consumenten in<br />
ontmoeting en gesprek actief aangesproken worden op de waarden die zij hechten aan<br />
gezond voedsel, duurzame land- en tuinbouw, fraaie agrarische natuur en een vitaal<br />
platteland. <strong>De</strong>ze persoonlijke ontmoetingen en momenten van bezinning dienen<br />
vervolgens weer als inspiratiebron voor bredere maatschappelijke discussies en activiteiten<br />
rond de ‘waarden van het land’.<br />
Vandaar dat we vanuit het project verheugd gereageerd hebben op het onlangs<br />
verschenen rapport van de Sociaal Economische Raad (SER) “Waarden van de Landbouw”.<br />
Onder leiding van professor Louise Fresco benadrukt deze SER-commissie nu<br />
ook dat boeren en tuinders een cruciale rol in de samenleving spelen. Zij voorzien de<br />
samenleving namelijk niet alleen van voedsel maar zorgen ook voor waterbeheer, voor<br />
Waarden van het land<br />
de natuur en de instandhouding van het weidse landschap. En daarvoor verdienen ze<br />
beloond te worden. Aldus het rapport.<br />
Het zou mooi zijn als de toespraken, inleidingen en ontmoetingen op deze Boerderij &<br />
Kloosterdag een impuls geven aan de verdere verdieping en doorwerking van dit<br />
rapport.<br />
Meer informatie: www.waardenvanhetland.nl
Louise O. Fresco<br />
Wat eens het meest vanzelfsprekende beroep was, is<br />
geworden tot een van de meest complexe, meest beladen<br />
activiteiten. Ik doel op het boeren, het produceren van voedsel, voer en andere<br />
plantaardige en dierlijke grondstoffen door en voor de mens. Ooit was dat heel<br />
eenvoudig, zij het niet makkelijk, want vaak was het te droog of te nat, of wilde het<br />
zaad niet kiemen of gingen de dieren zo maar dood. Vandaag spelen zo veel meer<br />
dimensies een rol: hoe kan productie duurzaam gemaakt worden, hoe kan ingespeeld<br />
worden op een veranderende markt met scherpe concurrentie, een markt die bovendien<br />
letterlijk de hele wereld omspant. Stedelingen weten steeds minder wat landbouw is. Het<br />
valt hen makkelijk de landbouw te beschuldigen van het aantasten van natuur en<br />
landschap. Soms was dat terecht, ook al is er zo veel verbeterd in de laatste decennia.<br />
Op vergelijkbare wijze is wat eens een vanzelfsprekende activiteit was, het kopen,<br />
bereiden en eten van voedsel, net zozeer gecompliceerd en beladen geworden. Hoe<br />
moeten consumenten kiezen wat zij dagelijks eten, nu zo veel meegewogen moet<br />
worden. Is ons voedsel wel gezond, eten we niet te veel, is het wel geproduceerd op een<br />
mens-, dier- en milieuvriendelijke wijze? Weten we eigenlijk wel wat er allemaal in de<br />
voedselketen gebeurt?<br />
Uiteindelijk gaat het om de kloof tussen mens en natuur, tussen burger en boer, tussen de<br />
vanzelfsprekendheid waarmee goedkoop voedsel dagelijks op tafel komt en de echte<br />
waarde van dit voedsel. <strong>De</strong> waarden van het land dus.<br />
7
8<br />
Plattegrond<br />
Ingang<br />
Sellinger straat<br />
Parkeren<br />
Kindervertier<br />
Toiletwagen<br />
Lekenkerk<br />
Grote tent<br />
Kapittelzaal<br />
Kanunnikenkerk<br />
Partytent a<br />
Partytent b<br />
Ingang<br />
klooster
Programma<br />
Grote tent 11.00 Opening door burgemeester Jan Broertjes van Vlagtwedde<br />
Inleiding door Albert Jan Maat, voorzitter LTO Nederland<br />
Inleiding door Prof. Dr. Rudy Rabbinge, hoogleraar<br />
duurzame ontwikkeling en systeeminnovatie<br />
Party tent a 13.00 Boerentafelgesprek met Arnold Vergeer over zijn biologisch<br />
dynamische schapenboerderij<br />
Party tent b 13.00 Presentatie door vogelaar Ben Koks die alles weet over de<br />
grauwe kiekendief en agrarisch natuurbeheer<br />
Kapittelzaal 13.00 Een ontmoeting met de kruisheren en hun levensverhaal<br />
Ingang klooster 13.00 Excursie naar de bijenstand<br />
Kanunniken kerk 13.00 Stilteruimte met Gregoriaanse muziek<br />
Party tent a 13.30 Boerentafelgesprek met melkveehouder Nanda Perdok over<br />
haar waarden van het land<br />
Party tent a 14.00 Boerentafelgesprek met akkerbouwer en biogasproducent<br />
Martin Dankers<br />
Ingang klooster 14.00 Aan de wandel met de boswachter<br />
Ingang klooster 14.00 Excursie naar de bijenstand<br />
Ingang klooster 15.00 Aan de wandel met de boswachter<br />
Grote tent 15.00 Zang van zanggroep Fosfour<br />
Ingang klooster 15.00 Excursie naar de bijenstand<br />
Lekenkerk 15.45 Rondetafelgesprek o.l.v. Leo Fijen (KRO/RKK) met boeren,<br />
boerinnen, kruisheren en bisschop de Korte<br />
Grote tent 16.00 Optreden van harmonie Amicitia<br />
Grote tent 17.00 Oecumenische oogstdankviering<br />
9
10<br />
Klooster Ter Apel<br />
Klooster Ter Apel heeft een geschiedenis die terug gaat tot 1465, het jaar waarin de<br />
kruisheren begonnen met de bouw van hun Domus Novae Lucis, het Huis van het<br />
Nieuwe Licht, in Ter Apel. Ter Apel is het laatste klooster dat in Groningen werd gesticht,<br />
maar het enige van de 34 die de provincie in de Middeleeuwen heeft geteld, dat nog<br />
als klooster herkenbaar bewaard is gebleven.<br />
Tussen 1465 en 1561 werd gewerkt aan de bouw van het klooster volgens een<br />
middeleeuws plan. Behalve het conventgebouw, betekende dat ook de realisatie van<br />
onder meer een poortgebouw, watermolens, perkamenthuis, bak- en brouwhuis en een<br />
gastenverblijf.<br />
Zoals de meeste kloosterordes voorzagen de kruisheren volledig in hun eigen onderhoud.<br />
Rondom het klooster lagen daarom verschillende boerderijen voor de veeteelt en<br />
akkerbouw. Verder was er een molen, een bierbrouwerij, een broodbakkerij, een imker<br />
en een uitgebreide kruidentuin. Geiten werden bijvoorbeeld gehouden voor de melk, de<br />
kaas en het vlees maar ook voor het perkament om op te schrijven. <strong>De</strong> kruidentuin<br />
leverde de ingrediënten voor verf, medicijnen en natuurlijk voor de keuken. Van oudsher<br />
was op deze plek dus een directe band tussen het kloosterleven en de landbouw. Dit<br />
agrarische verleden is opnieuw zichtbaar gemaakt door de huidige schilderingen achter<br />
de ramen van de kloostercellen.<br />
Aan het einde van de 16e eeuw werd in Groningen en de Ommelanden de zogenaamde<br />
Reductie doorgevoerd. Dat wil zeggen dat de provincie zich aansloot bij de Unie der<br />
Nederlandse Provinciën. Zo werd de hervormde kerk de staatskerk en was geen andere<br />
godsdienst toegestaan in het gebied. In 1604 werd de laatste prior van Klooster Ter<br />
Apel de eerste hervormde predikant. Dit betekende het einde van het tijdperk van de<br />
kruisheren in Ter Apel. Het klooster kwam vervolgens in bezit van de stad Groningen.<br />
Het tegenwoordige klooster is een ontmoetingsplaats voor rust, kunst en cultuurliefhebbers.<br />
Vier jaar geleden is het klooster omgevormd tot het middeleeuwse klooster van<br />
weleer. Onlangs zijn ook de ziekenzaal, de cellen van de kanunniken, het scriptorium<br />
en de kapittelzaal in oude stijl teruggebracht. Daarmee heerst in het klooster weer de<br />
stilte en de spiritualiteit van de kruisheren die er eeuwen geleden woonden. In het<br />
gastenboek is te lezen hoezeer dit de (be)zoekers van tegenwoordig aanspreekt.<br />
Sinds 1992 behoort Klooster Ter Apel tot de UNESCO “Top 100” van onroerende objecten in Nederland, beschermd<br />
krachtens internationaal recht. <strong>De</strong>ze kwaliteitsgarantie bevestigt de unieke status van Klooster Ter Apel<br />
en de onvervangbaarheid ervan. Stichting Klooster Ter Apel beheert het klooster en zorgt voor de eigentijdse<br />
functie als geregistreerd Museum voor Klooster- & Kerkgeschiedenis en Religieuze Kunst.
<strong>De</strong> kruisheren<br />
<strong>De</strong> kloosters van de Orde van het Heilig Kruis (in het Latijn: Ordo Sanctae Crucis, OSC)<br />
ontstonden in Europa in de 12e en 13e eeuw. In het Belgische Hoei stichtte Theodorus<br />
van Celles in 1210 het eerste klooster van de kruisheren. <strong>De</strong> orde breidde zich vervolgens<br />
uit naar Duitsland, Frankrijk en Engeland. Het huidige doel van de orde der kruisheren<br />
is evangeliseren in de vele vormen die dit streven kan aannemen. <strong>De</strong> orde heeft als<br />
leefregel de Regel van Augustinus. <strong>De</strong> middeleeuwse liturgie van de kruisheren is in veel<br />
opzichten afkomstig van de dominicanen.<br />
<strong>De</strong> geest, waaruit de kruisheren altijd geleefd hebben is er een van protest tegen<br />
onechtheid, pleidooi voor authenticiteit, nabijheid bij de mensen, tolerantie en<br />
democratie, wetend, dat dit weerstand en lijden met zich brengt, maar ook dat daaruit<br />
opstanding en nieuw leven ontstaat. Het leven van de kruisheren had steeds twee kanten,<br />
naar binnen gekeerd door de contemplatie of het gebedsleven, maar ook naar buiten<br />
gekeerd door een of andere vorm van apostolaat of zorg voor de medemensen.<br />
In de 20e eeuw werd de orde ook actief in de missie (Congo, Amerika, Brazilië,<br />
Indonesië). In Nederland waren er bekende scholen te Uden en Amersfoort. <strong>De</strong><br />
Nederlandse provincie vormt sinds enkele jaren met de voormalige provincies van België<br />
en Duitsland de provincie van Theodorus van Celles. Momenteel zijn er nog 3 kloostergemeenschappen<br />
van de kruisheren in Nederland. Dat zijn St. Agatha, Uden en<br />
Nijmegen. In het klooster in Uden nabij de kapel der kruisheren aan het Lieve<br />
Vrouwenplein worden de laatste jaren meer en meer de kruisheren verzorgd die met<br />
pensioen (emeritaat) zijn vanuit onderwijs of missie. In het klooster te St. Agatha is<br />
tevens het provincialaat van de Europese provincie gevestigd.<br />
11
12<br />
<strong>De</strong> boeren<br />
Nanda Perdok-de Haan heeft samen met haar man een gemengd bedrijf in<br />
Woldendorp. Zij nam de melkveetak over van haar ouders, hij de akkerbouwtak van<br />
zijn ouders. Ze houden 70 melkkoeien en verbouwen tarwe, koolzaad en suikerbieten.<br />
Een gezond bedrijf, in alle opzichten, daar draait het voor Nanda om. Maar ook het<br />
besef dat zij de aarde van hun kinderen te leen hebben. Goed rentmeesterschap dus.<br />
Arnold Vergeer heeft een biologisch dynamische schapenboerderij in Oldehove. <strong>De</strong><br />
100 melkschapen leveren het belangrijkste ingrediënt voor de Oldehoofster schapenkaas.<br />
Sinds 1993 werkt Vergeer biologisch dynamisch wat betekent dat alles op de<br />
boerderij met elkaar in verbinding staat en ten dienste van elkaar werkt. <strong>De</strong> koeien eten<br />
wat de schapen laten staan en hun melk is voor de lammeren. <strong>De</strong> varkens ruimen het<br />
afval op, zoals de kaaswei en dit komt weer ten goede aan het vlees. Het bedrijf werkt<br />
op die manier als een kringloop met minimale verliezen, zoals het al eeuwen lang gebeurt.<br />
Martin Dankert uit Borger Compagnie heeft samen met zijn broer een akkerbouw en<br />
biogas bedrijf op 200 hectare grond. Uiteindelijk levert hij met zijn maïs groene duurzame<br />
stroom. Een jaar geleden maakte hij de omslag van koeienboer naar biogasboer.<br />
Dat gaf hem niet alleen bedrijfsmatig meer toekomstperspectief maar ook veel meer vrijheid.<br />
Het levensritme wordt niet meer bepaald door de koeien.
Rondetafelgesprek<br />
Leo Fijen (KRO/RKK) gaat met bisschop de Korte, boerin<br />
Nanda Perdok en de boeren Arnold Vergeer en Martin Dankers<br />
en de kruisheren op zoek naar de verbindingen tussen het<br />
kloosterleven en het boerenleven. Heeft het (platte)land een<br />
eigen spiritualiteit die te vergelijken is met de<br />
kloosterspiritualiteit? Hebben we een gezamenlijke opdracht<br />
als het gaat om het werken met de aarde en de vruchten van<br />
het land? Welke waarde(n) heeft het land voor boeren en<br />
religieuzen? Over deze vragen zal het ondermeer gaan in dit<br />
openbare gesprek in de lekenkerk.<br />
Boerentafelgesprekken<br />
Aan de keukentafel van een boerenbedrijf komt het vaak tot goede gesprekken over het<br />
bedrijf, het vee, het gewas, de zorgen en het geluk. Kortom, het gaat over het leven in<br />
al zijn facetten. Tijdens de boerentafelgesprekken vandaag praten boeren en burgers<br />
met elkaar over hun bezieling, hun motivatie en hun passie. Zo wordt duidelijk welke<br />
waarden belangrijk zijn voor boeren én burgers.<br />
Bijzondere activiteiten belicht<br />
Rondkijken in Klooster Ter Apel<br />
Op vertoon van uw programmaboekje heeft u vrij toegang tot het klooster. Hier proeft u<br />
weer de rust, de stilte en de spiritualiteit van eeuwen geleden. Om deze kloostersfeer<br />
ook op deze Boerderij & Kloosterdag te bewaren zal het klooster bij grote drukte<br />
beperkt toegankelijk zijn. Er zijn gidsen aanwezig om u de weg te wijzen naar de verschillende<br />
exposities en de vertrekken. Een bezoek aan de kruidentuin op de<br />
voormalige begraafplaats is zeker aan te raden.<br />
Aan de wandel met de boswachter<br />
Westerwolde, de streek rondom Ter Apel, is rijk aan natuur die zeer veel heilzame kruiden<br />
en voedingsmiddelen voortbrengt. Neem bijvoorbeeld de rogge die hier groeit, het vee<br />
dat de natuurterreinen begraast of de unieke kruiden die in dit gebied groeien. Vanuit<br />
13
14<br />
hun eigen invalshoek vertellen boswachter Jan Dommerholt en Rineke Dijkinga, natuurgeneeskundige,<br />
over de betekenis van ‘puur natuur’ voor een ‘natuurlijk gezond’ leven.<br />
Zij vertellen waarom de rogge zo gezond is voor mensen, wat de bijzondere waarde<br />
van geitenkaas is voor onze gezondheid en waarom ‘schoon’ natuurbeheer zo belangrijk<br />
is. <strong>De</strong> boswachter en de natuurgeneeskundige nemen u mee in een wereld waarin u zult<br />
merken dat we geen dag zonder de natuur kunnen.<br />
Unieke markt met (h)eerlijke streekproducten<br />
Na een wandeling of een goed gesprek is het heerlijk om even neer te strijken op de<br />
markt met de streekproducten. Hier maakt u kennis met alle goede dingen die de regio u<br />
te bieden heeft. Naast kaas, fruit, honing en vlees kunt u proeven van heerlijk vers<br />
gebakken brood. Vanzelfsprekend ontbreekt vandaag het kloosterbier niet. Geniet op<br />
deze markt van het goede land- én kloosterleven.<br />
Kinderprogramma<br />
Terwijl u in gesprek gaat met de boeren of de kruisheren of in alle rust het klooster<br />
bekijkt kunnen de kinderen terecht bij het kinderprogramma. Geheel in stijl van deze<br />
dag kunnen ze zich daar vermaken. Ze gaan onder andere ontspanningsolie maken<br />
met producten uit de eigen streek. Nog nooit kreeg u ze zo rustig weer terug!<br />
Oogstdankviering<br />
<strong>De</strong>ze dag wordt afgesloten met een oecumenische oogstdankviering in de grote tent.<br />
Voorgangers zijn mgr. de Korte, de kruisheren en predikanten. Het muziekcorps Amicitia<br />
en zanggroep Fosfour verzorgen de muzikale omlijsting.
Colofon<br />
<strong>De</strong>ze Boerderij & Kloosterdag kwam tot stand met hulp van veel betrokken organisaties<br />
en sponsoren.<br />
Onze dank gaat uit naar:<br />
* bestuur en directie van Klooster Ter Apel<br />
* de kruisheren<br />
* de boeren en boerinnen<br />
* alle ondernemers aan de regionale markt<br />
* LTO afdeling Westerwolde<br />
* Stichting ABTB<br />
* Rabobank Zuid en Oost Groningen<br />
* LTO Nederland<br />
En alle andere vrijwilligers<br />
<strong>De</strong> Boerderij & Kloosterdag is een initiatief van het project Waarden van het Land en<br />
wordt georganiseerd door de stichting Waarden van het Land Noord Nederland.<br />
www.waardenvanhetland.nl<br />
tekst en redactie: Laetitia van der Lans. www.dezaligezalm.nl<br />
vormgeving en druk: drukkerij Hoekstra, Oude Pekela<br />
illustraties pagina 2 en 11: c KTA/Geert Schreuder<br />
fotografie: Peter Schut, KTA/Jans Kuper, Piet Notenbomer en Geert Schreuder<br />
foto Leo Fijen: bron: KRO, fotograaf: Wim Kluvers<br />
15