Grammatica niv 3 4 - Drenthe College

Nederlands Niveau 3- 4 

Grammatica 

Wat zijn de regels? 

Naam:…………………………………………………… 

SLB groep……………………………………………… 

Cohort………………………………………………….. 

Studentnummer……………………………………….

Grammatica Nederlands niveau 3 en 4 

Zorg Welzijn 2010-2011 2

Inhoud 

a) Grammatica - zinsdelen ..................................................................................................... 5 

De persoonsvorm ................................................................................................................ 5 

Oefening 1 Persoonsvorm – Noteer de persoonsvorm .................................................... 5 

Oefening 2 Persoonsvorm – Noteer de persoonsvorm .................................................... 6 

Het gezegde .......................................................................................................................... 6 

Oefening 3 – Gezegde ....................................................................................................... 8 

Het onderwerp ....................................................................................................................... 9 

Oefening 4 Onderwerp en persoonsvorm ....................................................................... 10 

Het lijdend voorwerp ............................................................................................................ 11 

b) Grammatica – woordsoorten ........................................................................................... 12 

Werkwoorden....................................................................................................................... 12 

Lidwoorden .......................................................................................................................... 13 

Naamwoorden ..................................................................................................................... 13 

Zelfstandige naamwoorden ................................................................................................. 13 

Bijvoeglijke naamwoorden .................................................................................................. 13 

Oefening 5 - woordsoorten Zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en 

lidwoorden ........................................................................................................................ 14 

Oefening 6 - woordsoorten Zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en 

lidwoorden ........................................................................................................................ 15 

Bezittelijke voornaamwoorden ............................................................................................ 16 

Oefening 7 - woordsoorten Persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden ................. 17 

Telwoorden .......................................................................................................................... 18 

Bepaalde hoofdtelwoorden........................................................................................... 18 

Bepaalde rangtelwoorden ............................................................................................ 18 

Onbepaalde hoofdtelwoorden ...................................................................................... 18 

Onbepaalde rangtelwoorden ........................................................................................ 18 

Oefening 8 – woordsoorten - Telwoorden ....................................................................... 18 

Voorzetsels .......................................................................................................................... 19 

Oefening 8 - woordsoorten Voorzetsels: noteer een passend voorzetsel. ................... 19 



Bijwoorden ........................................................................................................................... 20 

Voegwoorden....................................................................................................................... 21 

Oefening 9 – woordsoorten - voegwoorden .................................................................... 21 

Voornaamwoorden .............................................................................................................. 22 

Wederkerend voornaamwoord – elkaar(s), elkander ............................................................ 22 

Aanwijzend voornaamwoord - die, deze, dat, dit, zo’n, dezelfde, zulke en zelf .................. 22 

Vragend voornaamwoord – wie, wat, welke en wat voor (een) ............................................ 22 

Betrekkelijk voornaamwoord – die, dat, wie en wat............................................................... 22 

Oefening 10 - woordsoorten Persoonlijke voornaamwoorden, bezittelijke 

voornaamwoorden en aanwijzende voornaamwoorden ................................................. 23 

Onbepaalde voornaamwoorden.......................................................................................... 24 

c) Grammatica - de tijden ..................................................................................................... 25 

d) Spelling – werkwoorden ................................................................................................... 26 

TEGENWOORDIGE TIJD ................................................................................................... 27 

VERLEDEN TIJD ................................................................................................................. 28 

VOLTOOIDE TIJD ............................................................................................................... 29 

VOLTOOID DEELWOORD BIJVOEGLIJK GEBRUIKT..................................................... 29 

Oefening 11: persoonsvorm tegenwoordige tijd 1 .......................................................... 30 

Oefening 12: persoonsvorm tegenwoordige tijd 2 .......................................................... 31 

Oefening 13: persoonsvorm verleden tijd 1 .................................................................... 31 

Oefening 14: persoonsvorm verleden tijd 2 .................................................................... 31 

Oefening 15: Geef de juiste vorm van het werkwoord tussen haakjes. ......................... 32 

e) Spelling - meervoudsuitgangen ....................................................................................... 33 

Oefening 16- meervoud 1 Noteer het meervoud. ........................................................... 33 

f) Spelling - Hoofdletters of kleine letters ............................................................................ 34 

g) Spelling - Leestekens ...................................................................................................... 36 

Nuttige internetadressen......................................................................................................... 39 



Grammatica - zinsdelen 

De persoonsvorm 

Een werkwoord noemen we de persoonsvorm als die in een zin aangeeft: 

a. de tijd (tegenwoordige of verleden tijd) : ik slaap 

b. enkelvoud of meervoud : zij slaapt 

Als je de persoonsvorm zoekt, kun je het beste de zin in een andere tijd zetten. Het 

werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm. 

Voorbeeld : 

1a.Ik moet de opgaven nog maken. 

1b. Ik moest de opgaven nog maken 

2a. Ik zoek dat in mijn woordenboek op. 

2b. Ik zocht dat in mijn woordenboek op. 

In niet-vraagzinnen is de persoonsvorm het tweede zinsdeel. 

Oefening 1 Persoonsvorm – Noteer de persoonsvorm 

1. Door de storm waaiden de pannen van het dak. 

2. Ik sloeg de spijker op de kop. 

3. Ik sloeg de spijker op de kop. 

4. September was dit jaar erg nat. 

5. September was dit jaar erg nat. 

6. Hij zou dat wel even doen. 



9. De opkomst viel erg mee. 

10. Morgen zullen we hem kopen. 



Oefening 2 Persoonsvorm – Noteer de persoonsvorm 

1.De consumenten hebben Ikea uitgeroepen tot beste winkelketen van Nederland. 

2.Ook het AMC in Amsterdam heeft een patiëntje met een onverklaarbare botbreuk. 

3.Ongeveer een derde van de Nederlandse kiezers wil na de verkiezingen een links 

kabinet. 

4.Volgens de consumentenbond is een goede internetbeveiliging te moeilijk voor de 

gemiddelde gebruiker. 

5.Een 81-jarige automobiliste reed donderdag met haar auto een computerwinkel 

binnen. 

6.Haaksbergen moet een vergunning verlenen voor een gsm-mast. 

7.Nederlandse volleybalsters willen scoren op de Olympische Spelen van Peking in 

2008. 

8.Een paar duizend rijksmonumenten in Nederland moeten dringend gerestaureerd 

worden. 

9.In Deventer gaat de politie jongeren onder de zestien die dronken op straat lopen, 

thuis afleveren. 

10.Veertig procent van de Nederlanders gelooft in een leven na de dood. 

Het gezegde 

In een zin staat een werkwoordelijk gezegde of een naamwoordelijk gezegde. 

1. Het werkwoordelijk gezegde bestaat alleen uit werkwoordsvormen. 

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit 

een persoonsvorm: Hij maakt de opgave. 

een persoonsvorm en een of meer andere werkwoordsvormen: Hij zou de 

opgave gemaakt hebben. 

Opmerking 1 

Als een werkwoord gesplitst is, horen beide delen bij het gezegde: 

Voorbeeld: 

Houd direct op met dat stomme gelach! 



Opmerking 2 

Bij sommige werkwoorden hoort altijd een wederkerend voornaamwoord.Vergissen 

bijvoorbeeld kan niet zonder voornaamwoord: Ik vergis me, wij vergissen ons etc. Het 

voornaamwoord hoort dan bij het gezegde. 

Bij andere werkwoorden kan je het wederkerend voornaamwoord vervangen door een 

ander woord: Hij wast zich. Hij wast haar. (zich/haar = lijdend voorwerp. 

Opmerking 3 

Als er voor een infinitief 'te' staat hoort dat bij het gezegde. 

Voorbeeld: 

Hij staat daar te fluiten. 

staat te fluiten = werkwoordelijk gezegde. 

2. Het naamwoordelijk gezegde bestaat altijd uit een werkwoordelijk deel en 

naamwoordelijk deel. 

In een naamwoordelijk gezegde staat altijd een koppelwerkwoord. De 

koppelwerkwoorden zijn: zijn, worden, heten, blijven, schijnen, lijken, blijken en dunken 

en voorkomen. 

Het werkwoordelijk deel bestaat uit: 

een koppelwerkwoord of 

een koppelwerkwoord en één of meer werkwoordsvormen 

Het naamwoordelijk deel bestaat uit de rest en wordt door het koppelwerkwoord aan het 

onderwerp 'gekoppeld'. Het naamwoordelijk deel zegt namelijk altijd iets over het 

onderwerp. 

Voorbeeld: 

De wedstrijd werd een mislukking. 

werd een mislukking is het naamwoordelijk gezegde; werd = werkwoordelijk deel en 

koppelwerkwoord; 

een mislukking is naamwoordelijk deel en zegt iets over het onderwerp namelijk dat 

het 'een mislukking' werd. 

Veel koppelwerkwoorden kunnen ook als een gewoon werkwoord in het werkwoordelijk 

gezegde voorkomen. 

Voorbeelden: 

1a. De man schijnt eerlijk. 

schijnt eerlijk = naamwoordelijk gezegde 

schijnt = werkwoordelijk deel 

eerlijk = naamwoordelijk deel 



1b. De man schijnt met een schijnwerper 

Schijnt = werkwoordelijk gezegde 

met een schijnwerper zegt niets over het onderwerp (de man) 

2a. Mijn vader is vijftig jaar. 

is vijftig jaar = naamwoordelijk gezegde 

is = werkwoordelijk deel 

vijftig jaar = naamwoordelijk deel 

2b. Mijn vader is op zijn studeerkamer. 

is = werkwoordelijk gezegde 

op zijn studerkamer zegt niets over wat voor een vader het is. 

3a. Ik word kwaad van al dat gepest. 

word kwaad = naamwoordelijk gezegde 

word = werkwoordelijk deel 

kwaad = naamwoordelijk deel 

3b. Ik word door hen gepest. 

word gepest = werkwoordelijk gezegde 

door hen zegt niets over het onderwerp (ik) 

Oefening 3 – Gezegde 

1. Noteer het naamwoordelijk gezegde (ng). 

2. Noteer het werkwoordelijk deel (wd) 

3. Noteer ook het naamwoordelijk deel (nd) 

1. Mijn mobiel is kapot. 

2. Hij lijkt me erg aardig. 

3. Mijn dochter was gisteren ziek. 

4. Hij is op school de beste tennisser. 

5. Hij is jarenlang de populairste leraar geweest. 

6. Na die nederlaag leken de volleybalsters ontroostbaar. 

7. Volgens veel mensen is december de gezelligste maand van het jaar. 

8. Voor de voorzittersfunctie lijkt zij de beste kandidaat. 

9. Karin was erg blij met de vondst van haar agenda. 

10. Na die hevige regenbui werd de situatie onhoudbaar. 



Het onderwerp 

De eenvoudigste manier om het onderwerp te vinden is door na het vinden van 

de persoonsvorm de vraag: Wie (Wat) + persoonsvorm? te stellen. 

Voorbeeld: 

Taalspelletjes vind je op Cambiumned. 

pv = vind 

Wie vindt? = je, je is dus onderwerp. 

Je kan ook kijken naar welk zinsdeel er mee moet veranderen als je persoonsvorm 

van het enkelvoud in het meervoud zet, of van het meervoud in het enkelvoud. Het 

zinsdeel dat ook moet veranderen is het onderwerp.(de veranderingsproef) 

Voorbeeld: Het meisje gaat ook naar The Kings. 

Het enkelvoud ' Het meisje gaat' wordt ' De meisjes gaan' in het meervoud: de meisjes (het 

meisje) = onderwerp 

Niet altijd kun je het onderwerp veranderen. 

Kijk naar de volgende zinnen: 

De vogelbescherming zoekt nieuwe leden. 

Men wil meer nieuwbouw. 

De klimop moet gesnoeid worden. 

Alles moet weg. 

De veranderingsproef kun je hier niet gebruiken. Hoe vind je het onderwerp dan wel? 

Zoek de persoonsvorm. 

Zet bij de persoonsvorm de man (de mannen) of de zaak (de zaken) als onderwerp. 

Het zinsdeel dat je weg moet laten om een goede zin te krijgen is het onderwerp. 

Voorbeeld: 

De politie moet meer op straat surveilleren. 

persoonsvorm = moet 

Als je bij de persoonsvorm de man / de mannen zet, krijg je: 

De man moet meer op straat surveilleren. - De mannen moeten meer op straat surveilleren. 



De politie is dus onderwerp. 

Oefening 4 Onderwerp en persoonsvorm 

Vul in onderwerp (o) en persoonsvorm 

1. Zij loopt naar de keuken. o = pv= 

2. Dat liedje kreeg van Letland de meeste punten. o = pv = 

3. Morgen speelt Ajax tegen AZ. o = pv = 

4. De orkaan heeft een groot deel van de stad verwoest. o = pv = 

5. Wij zijn tijdens onze vakantie daar ook geweest. o = pv = 

6. Door mijn schuld is het bad overgelopen. o = pv = 

7. Men hoopt daar nog veel te bereiken. o = pv = 

8. De klimop doet het erg goed. o = pv = 

9. De onkosten zullen ook dit jaar weer stijgen. o = pv = 

10. Wie zit daar te lachen? o = pv = 

11. Door dat ongeval werd de auto zwaar beschadigd. o = pv = 

12. De jeugd speelt graag spelletjes op de computer. o = pv = 

13. Niet iedereen kan daar naar toe. o = pv = 

14. Wat valt daar nu van te zeggen? o = pv = 



Het lijdend voorwerp 

Je vindt het lijdend voorwerp in een zin door te vragen: 

wie/wat +gezegde +onderwerp? 

Voorbeelden 

Hij maakt zijn huiswerk. 

Wat maakt hij? 

antwoord: zijn huiswerk 

zijn huiswerk is lijdend voorwerp 

De jongens gooiden sneeuwballen. 

Wat gooiden de jongens? 

antwoord: sneeuwballen 

sneeuwballen is lijdend voorwerp 

Razend gooide de leraar een krijtje door de klas. 

Wat gooide de leraar? 

antwoord: een krijtje 

een krijtje is lijdend voorwerp 

Ze waarschuwden hem niet op tijd. 

Wie waarschuwden ze? 

antwoord: hem 

hem is lijdend voorwerp 

Opmerking: 

Controleer eerst of er een koppelwerkwoord in de zin staat, want in een zin met een 

naamwoordelijk gezegde staat geen lijdend voorwerp. 

Voorbeeld: 

Hij is vorige week erg ziek geworden 

Een andere manier om het lijdend voorwerp te vinden is de volgende: 

zet een zin die in de bedrijvende vorm staat in de lijdende vorm. 

Het lijdend voorwerp wordt dan onderwerp. 

Voorbeeld: 

Hij werd niet op tijd gewaarschuwd door hen. 

In een zin die in de lijdende vorm staat, komt nooit een lijdend voorwerp voor. 



Grammatica – woordsoorten 

Werkwoorden 

1. werkwoorden 

2. lidwoorden 

3. naamwoorden 

4. telwoorden 

5. voorzetsels 

6. bijwoorden 

7. voegwoorden 

8. voornaamwoorden 

9. tussenwerpsels 

zelfstandige werkwoorden zijn werkwoorden die op zichzelf een gezegde 

kunnen vormen. 

Ik wil dansen.(dansen kan alleen een werkwoordelijk gezegde vormen: Wij 

dansen.). 

koppelwerkwoorden zijn werkwoorden die een naamwoordelijk gezegde helpen 

vormen. 

Koppelwerkwoorden kunnen zijn: zijn, worden, heten, blijven, schijnen, lijken en 

blijken. 

Hij wordt leraar. Hij is oud. Hij blijft vervelend. 

hulpwerkwoorden helpen een werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde 

vormen. 

We onderscheiden: 

hulpwerkwoorden van tijd: hebben, zijn en zullen. 

Ik zal morgen gaan. Mijn zus heeft kilometers gelopen. Hij 

is weggegaan. 

hulpwerkwoorden van de lijdende vorm: worden en zijn. 

Je wordt door hen bedrogen. Mijn fiets is gemaakt door Leo. 



de overige hulpwerkwoorden: kunnen, mogen, 

moeten,willen,laten enz. 

Ik wil wel komen. Ik kan niet komen. Je moet hem halen. 

Lidwoorden 

Een lidwoord hoort altijd bij een zelfstandig naamwoord. 

Soms staat tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord nog een ander woord: 

het oude boek. 

De en het zijn bepaalde lidwoorden; een is een onbepaald lidwoord. 

Naamwoorden 

Zelfstandige naamwoorden zijn woorden waar je altijd een lidwoord voor kunt 

zetten: (het) boek, (de) ijspret 

Infinitieven kunnen voorkomen als zelfstandige naamwoorden: 

Hardlopen is goed voor je. Schaatsen is erg populair. 

Eigennamen zijn ook zelfstandige naamwoorden. Je schrijft ze met een hoofdletter: Frits, 

Zaltbommel, Hema, Nokia enz. 

Bijvoeglijke naamwoorden kun je voor een zelfstandig naamwoord zetten. Ze noemen 

een eigenschap van het zelfstadig naamwoord. 

Bijvoeglijke naamwoorden krijgen in principe de uitgang -e: 

Het goede boek. De moeilijke oefening. Onhandige jongen. 

Er zijn vier situaties waarin een bijvoeglijk naamwoord niet de uitgang -e krijgt: 

1. Wanneer het zelfstandige naamwoord onzijdig is, krijgt het bijvoeglijk naamwoord bij de 

onbepaalde vorm géén uitgang. Bij de bepaalde vorm krijgt het echter gewoon de uitgang - 

e: Een mooi kind - Het mooie kind 

2. Wanneer het bijvoeglijk naamwoord een materiaal aanduidt, krijgt het de uitgang -en: De 

houten lepel, de koperen bel 

3.Wanneer het bijvoeglijk naamwoord een essentieel deel is van de combinatie met het 

zelfstandig naamwoord, krijgt het geen -e. Bijvoorbeeld: Het meewerkend voorwerp, het 

openbaar onderwijs 

4. Soms wordt tussen een onbepaald lidwoord en het zelfstandig naamwoord een 

bijvoeglijk naamwoord zonder -e gebruikt. In dat geval hebben ze een bijzondere 

betekenis: Een groot staatsman, een talentvol dichter 



Oefening 5 - woordsoorten 

Zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en lidwoorden 

Zet de zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en lidwoorden uit 

onderstaande zinnen in de goede kolom. 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

In de krant heb ik een bericht met de titel Belgenmop gelezen. 

Tussen Melle en Heusden ligt een brug over de Schelde. 

De bruggendienst had daar vorig jaar twee gesprongen kabels ontdekt. 

Ze hebben de brug daarom voor zwaar verkeer gesloten. 

Hoe kun je de draagkracht van een betonnen brug testen? 

De Belgen hebben het met volle vrachtwagens gedaan. 

Het afgelopen weekend moesten twaalf vrachtauto’s met zand over de brug rijden. 

Zwaar verkeer mag de brug nu weer gebruiken. 

‘In België testen we onze bruggen altijd op deze manier.’ 

‘Over een spoorweg laten we natuurlijk een trein rijden.’ 

Zelfstandige naamwoorden Bijvoeglijke naamwoorden Lidwoorden 




Zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en lidwoorden 

Zet de zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en lidwoorden uit 

onderstaande zinnen in de goede kolom. 

Ivanka werd die ochtend wakker met een onbestemd gevoel. 

Het leek alsof zij kriebelende vlinders in haar buik had. 

Gisteren na de les had Erik het haar verteld. 

Op dat moment waren ze allebei rood geworden. 

Erik had naar de punten van zijn ongepoetste schoenen gekeken. 

Ivanka had met haar ogen haar beste vriendin gezocht. 

De stilte werd steeds pijnlijker. 

Die rare Erik had nog nooit eerder een stom woord tegen haar gezegd. 

Een aardige jongen, dat wel, maar hij was wel erg verlegen. 

Kun je wel verliefd zijn op een roodharig studiehoofd met opgetrokken schouders? 

B. Zelfstandige naamwoorden Bijvoeglijke naamwoorden Lidwoorden 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 



Bezittelijke voornaamwoorden 

Persoonlijk 

voornaamwoord 

Enkelvoud 

Bezittelijk 

voornaamwoord 

Persoonlijk 

voornaamwoord 

Meervoud 


Zorg Welzijn 2010-2011 16 

Bezittelijk 

voornaamwoord 

Ik Mijn Wij Ons / onze 

Jij / je Jouw 

U Uw 

Hij Zijn 

Zij Haar 

Jullie Jullie / je 

Zij / ze 

Hun


Persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden 

Noteer de persoonlijk voornaamwoorden en de bezittelijke voornaamwoorden uit de 

volgende zinnen. 

Haar ouders verwennen hem te veel. 

Wat had hij zich van hun feest voorgesteld? 

Mijn ouders zitten elkaar vaak dwars. 

Zij hebben zich niets van elkaar aangetrokken. 

Wil je ons je atlas even lenen? 

Waar hebben jullie je tas neergegooid? 

Aan wie heb je je fiets uitgeleend? 

Jullie gedrag bevalt me niet. 

Wie van jullie had ik mijn oude walkman beloofd? 

Hebben jullie het fantastische rapport van mijn zoon gezien? 

F. Persoonlijk 

voornaamwoord 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

Bezittelijk voornaamwoord 



Telwoorden 

Bepaalde hoofdtelwoorden geven een getal aan dat precies vaststaat: twee, elf, 

drie zestiende, miljoen enz. 

Bepaalde rangtelwoorden zijn afgeleid van bepaalde hoofdtelwoorden: tweede(van 

twee), honderdste (van honderd), enz. 

Onbepaalde hoofdtelwoorden geven een hoeveelheid aan die niet precies 

vaststaat: veel, zoveel, sommige, alle, enz. 

Onbepaalde rangtelwoorden zijn meestal afgeleid van onbepaalde 

hoofdtelwoorden: hoeveelste (van hoeveel), zoveelste (van zoveel) 

Oefening 8 – woordsoorten - Telwoorden 

Noteer de verschillende soorten telwoorden in de goede kolom. 

1. De twee kinderen zijn liever de eerste dan de laatste. 

2. Heb je veel geld verdient met die klus? 

3. Sommige mensen willen altijd gelijk hebben. 

4. De hoeveelste kom je langs? 

5. Ik was de achtste. 

6. De hoeveelste mei wordt zij dertien jaar? 

7. Hij is geboren op 29 februari 1948 

8. Ik heb nog maar één kauwgumpje over. 

9. In de vierde klas zitten maar weinig leerlingen met minder dan twee onvoldoendes. 

10. Voor de laatste keer krijgt iedere honderdste bezoeker een gratis toegangskaart. 

J. Bepaald 

Onbepaalde 

Bepaald 

Onbepaald 

hoofdtelwoord hoofdtelwoord rangtelwoord rangtelwoord 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 



10 

Voorzetsels 

Voorzetsels komen nooit alleen voor. Ze staan aan het begin van een zinsdeel met een 

zelfstandig naamwoord of een voornaamwoord: Zij gaan met vakantie naar Noorwegen. 

Geef het maar aan haar. 


Voorzetsels: noteer een passend voorzetsel. 

1.Ik ben benieuwd de cijfers. 

2. Hij is verantwoordelijk de organisatie. 

3. Zij verwachtte veel het feest. 

4. Ik moest hem herinneren de afspraak. 

5. Ik kom maar niet toe eens even lekker luieren. 

6. Nederland komt met een sterk elftal. 

7. Hij wilde niet ingaan mijn voorstel. 

8. Ik ga maar af wat de dokter zegt. 

9. Ik ging helemaal op het taalspelletje. 

10.Hij zit helemaal in de knoop zichzelf. 

11.Hij was erg de indruk de goede sfeer in het team. 

12.Hij kwam niet die plaats in het elftal aanmerking. 

13.Hij speelde de eerste wedstrijd aanwezigheid zijn hele familie. 

14.De veroordeelde had geen motief verklaring zijn daad. 

15. overeenstemming onze afspraak was hij er om tien uur. 

16. tegenstelling wat hij eerder beweerde, kwam hij toch naar de voorstelling. 

17.De avond werd georganiseerd medewerking een paar leraren. 

18. grond zijn prestaties op school werd hij aangenomen. 

19. aanschouwen een groot publiek mislukte zijn poging. 

20. Veel jongeren zijn bewust of onbewust de ban de reclame. 

21. monde de wethouder werd het nieuws bekend gemaakt. 

22. nagedachtenis de overleden collega's hielden zij een minuut stilte. 

23.Je doet dat meestal combinatie een ander vak. 

24. initiatief een paar leerlingen werd een groot feest georganiseerd. 

25. auspiciën het gemeentebestuur werd die actie ondernomen. 



Bijwoorden 

Bijwoorden zeggen iets van: 

Een gezegde: Hij loopt hard. Vandaag komen de nieuwe computers. Wanneer gaat hij 

weg? 

Een bijvoeglijk naamwoord: Dat is een erg mooie kanarie. Dat is 

een tamelijk uitgekookt meisje. 

Een ander bijwoord:Hij loopt heel snel. Hij praat erg hard. 

Opmerking: 

Sommige bijwoorden kunnen gesplitst worden: Daarbij laat ik het. -Daar laat ik 

het bij. 

Je benoemt beide delen als één geheel. 

Voegwoorden 

Voegwoorden zijn woorden als en, maar, of, want, als, dat enz. Het zijn 

verbindingswoorden. Ze verbinden zinnen of woorden met elkaar: Kom je als je je huiswerk 

af hebt? Wil je cola of sinas? 

Opmerking: 

Voegwoorden zijn nooit een zinsdeel of zinsdeelstuk. 

Oefening 9 – woordsoorten - voegwoorden 

Noteer de voegwoorden. 

1. De visser was tevreden, omdat hij een dikke snoek had gevangen. 

2. Hoewel het hard regende, ging Marc joggen. 

3. Hij beweerde dat hij twaalf eieren had gegeten. 

4. Nadat hij het gras gemaaid had, ging hij naar het zwembad. 

5. Hij rustte niet, voordat hij het karweitje helemaal klaar had. 

6. Henny zal wel een goed cijfer halen, want ze heeft het goed geleerd. 

7. De politie vermoedde dat er werd ingebroken bij juwelier Engels. 

8. Toen het begon te stromen, gingen de surfers naar het strand terug. 

9. Als het zo blijft regenen, zullen de gewassen op het land verrotten. 

10. We vroegen ons af, of ze nog wel zouden komen. 

11. Terwijl ik zit te ploeteren op het zware proefwerk, ligt mijn zus lui in de zon. 

12. Lezen is heel nuttig, omdat het je algemene ontwikkeling vergroot. 

13. Eerst was mijn vriend heel kwaad, maar later wilde hij wel naar mij luisteren. 

14. De dief meende onraad te bespeuren en snel koos hij het hazenpad. 

15. Hoewel de man een eerlijk gezicht trok, geloofde ik hem niet. 



1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

Voegwoorden 



Voornaamwoorden 

vnw 

persoonlijk vnw 

als 

onderwerp 

als voorwerp 

bezittelijk 

vnw 

1e ik mij, me mijn me 

2e jij, je, u jou, je, u 

3e hij 

zij, ze, het 

hem 

haar, het 

jouw, je 

uw 

wederkerend 

vnw 

je, u 

zijn 

haar, zijn zich 

1e wij. we ons ons, onze ons 

2e jullie, u jullie, je , u jullie, uw je, u 

3e zij, ze 

hen (LV, VV en 

na een 

voorzetsel 

hun (MV) 

ze (LV,MV,VV) 

hun 

Opmerking: 

Het als pers. vnw. is altijd een zinsdeel; je kunt het vervangen door het ding of de zaak: Hij 

geeft het aan haar. Hij geeft het ding aan haar. 

zich 

Wederkerend voornaamwoord – elkaar(s), elkander 

Aanwijzend voornaamwoord - die, deze, dat, dit, zo’n, dezelfde, zulke en zelf 

Vragend voornaamwoord – wie, wat, welke en wat voor (een) 

Betrekkelijk voornaamwoord – die, dat, wie en wat 

Opmerkingen: 

betrk. vnw. verwijzen naar een voorafgaand zinsdeel: het antecedent. Het antecedent 

staat altijd in dezelfde zin. 

Voorbeelden: 

De man die daar staat, is zijn vader. 

Het meisje aan wie ik het vroeg, zie ik niet meer. 

Wat kan ook een zin als antecedent hebben: je kunt het dan vervangen door en dat: 

Het feest gaat morgen niet door, wat me lelijk tegen valt. Het feest gaat morgen niet 

door en dat valt me lelijk tegen. 



Wie en wat kunnen ook een ingesloten antecedent hebben: je kunt wie/watdan 

vervangen door de man die/het ding dat: Wie dat zegt, geloof ik niet. - De man 

die dat zegt, geloof ik niet. 


Persoonlijke voornaamwoorden, bezittelijke voornaamwoorden en aanwijzende 

voornaamwoorden 

Noteer de persoonlijke voornaamwoorden, de bezittelijke voornaamwoorden en de 

aanwijzende voornaamwoorden uit de volgende zinnen. 

1. Die meisjes zitten hun broertje te pesten. 

2. Die daar lijkt me veel aardiger. 

3. Kan hij het vandaag afmaken? 

4. Wil je ons met dat werkstuk helpen? 

5. Moeten we deze stencils voor je meenemen? 

6. Dat had ik niet verwacht van jullie groepje! 

7. Deze mensen ergeren me. 

8. Dat andere boek heb ik niet kunnen vinden. 

9. We hebben hun opdrachten gevonden. 

10. Deze meisjes zijn een stuk groter dan die jongens. 

G. Persoonlijk 

voornaamwoord 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

Bezittelijk 

voornaamwoord 

Aanwijzend 

voornaamwoord 



Onbepaalde voornaamwoorden 

Onbepaalde voornaamwoorden zijn woorden als men, (n)iemand, (n)iets, ieder(een), alles, 

elk,wat, enig(e), het een of ander. 

Opmerkingen: 

Het kan lidwoord, persoonlijk vnw. of onbepaald vnw. zijn. 

het als lidwoord : hoort bij een zelfstandig naamwoord: het meisje 

het als pers. vnw. verwijst naar iets wat voorafgaat of volgt: Het lijkt me logisch dat 

hij dat doet. 

Het als onbepaald vnw. staat op zichzelf: Het vriest 

Het onbepaald vnw. wat kun je vervangen door iets of een beetje: Wil je wat voor mij 

doen? - Wit je iets voor mij doen? 



Grammatica - de tijden 

Aan het gezegde in een zin kun je zien in welke tijd een zin staat. 

Schematisch kun je de tijden als volgt weergeven: 

verleden tegenwoordig toekomend 

onvoltooid voltooid onvoltooid voltooid onvoltooid voltooid 

.. o.v.t. v.v.t. o.t.t. v.t.t o.t.t.t. o.v.t.t. v.t.t.t. v.v.t.t. 

Ik danste 

Ik had 

gedanst 

Spelling – werkwoorden 

Ik dans 

Ik heb 

gedanst 

Ik zal 

dansen 

Ik zou 

dansen 


Zorg Welzijn 2010-2011 25 

Ik zal 

gedanst 

hebben 

Ik zou 

gedanst 

hebben 

Wanneer nu een ‘d’ en wanneer een ‘t’? Het lijkt lastig, maar toch is het dat niet. Net als bij 

wiskunde moet je bepaalde regels uit je hoofd leren en daarna zo vaak toepassen dat het – 

bijna – vanzelf gaat. 

Dat geldt ook voor de ‘d’tjes en de ‘t’tjes! 

Sterke en veel halfsterke werkwoorden veranderen van vorm in de verschillende tijden. 

Bijvoorbeeld lopen-liep-gelopen, zwemmen-zwom-gezwommen, denken-dacht-gedacht etc. 

Dat gaat eigenlijk automatisch goed, het zit in je taalsysteem. 

Bij zwakke en sommige halfsterke werkwoorden moet je de regels gaan toepassen, omdat 

je het op je taalgevoel alleen niet redt. 

In dit document vind je de belangrijkste regels voor het vervoegen van werkwoorden: 

Stam & ik-vorm van werkwoorden 

Werkwoorden in de tegenwoordige tijd / stam + t-regel 

Werkwoorden in de verleden tijd / KOFSCHIPTAXI 

Werkwoorden in de voltooide tijd / KOFSCHIPTAXI

STAM OF IK-VORM van het werkwoord 

Je gaat kijken naar de stam van het werkwoord. Weet je nog, het werkwoord minus ‘en’. 

De ik-vorm van het werkwoord lijkt erg op de stam, maar is niet altijd hetzelfde. Bij 

werkwoorden die in de stam eindigen op een ‘z’ of een ‘v’ is de stam niet gelijk aan de ikvorm: 

verven en verbazen bijvoorbeeld. 

Stam MAAR Ik-vorm 

Verv verf 

Verbaaz* verbaas* 

(*Zie je dat hier de klinker verdubbelt? Anders is er een uitspraakprobleem.) 

TEGENWOORDIGE TIJD 

In de tegenwoordige tijd maken we gebruik van de stam+t-regel (eigenlijk de ik-vorm-regel 

dus! Deze wordt door ons ook wel de ‘smurf’-regel genoemd). 

Die gaat zo: 

Lopen 

1 e persoon enkelvoud ik ik-vorm/stam loop 

2 e persoon enkelvoud jij ik-vorm/stam+t loopt ** 

3 e persoon enkelvoud hij/zij/het/u ik-vorm/stam+t loopt 

Meervoudsvormen wij/jullie/zij hele werkwoord lopen 

** Maar let op, als ‘jij’ achter het werkwoord staat, vervalt de ‘t’. 

Kijk maar: Jij loopt. Maar:: Loop jij? 



Smurfen 

Eigenlijk is de werkwoordsvervoeging alleen maar lastig als de stam van het werkwoord op 

een ‘d’ eindigt. Want dan hoor je niet of het woord eindigt op een ‘d’ of een ‘t’. 

Kijk maar: jij houdt niet van appels. 

D of T? Je hoort het niet! In dat geval kun je het werkwoord ‘smurfen’: 

Vervang het werkwoord in de zin door het werkwoord ‘smurfen’, want dat betekent 

helemaal niets en kan dus altijd. En dan hoor je of er na de stam nog een ‘t’ moet komen. 

Kijk maar: jij smurft niet van appels. 

Maar let op, dit trucje werkt alleen in de tegenwoordige tijd. In de verleden tijd en de 

voltooide tijd halen we KOFSCHIPTAXI uit de garage. 



VERLEDEN TIJD 

Om te bepalen of een werkwoord in de verleden tijd een ´d´ of een ´t´-vervoeging krijgt, kun 

je ook een trucje toepassen. Dat trucje heet 

KOFSCHIPTAXI. Vroeger was dat ‘T KOFSCHIP, maar omdat de letter x tegenwoordig ook 

meedoet bij werkwoorden (bijvoorbeeld faxen), is het KOFSCHIPTAXI geworden. 

Vervoegen met „t‟ 

Staat de laatste letter van de stam van het werkwoord in KOFSCHIPTAXI (denk erom, 

alleen de medeklinkers doen mee!), dan krijgt het werkwoord in de verleden tijd een 

vervoeging met ´t´. 

Hele ww pakken -> Stam pak -> verleden tijd ‘ik pakte’ 

Hele ww boffen -> Stam bof -> verleden tijd ‘ik bofte’ 

Hele ww sissen -> Stam sis -> verleden tijd ‘ik siste’ 

Vervoegen met „d‟ 

Staat de laatste letter van de stam van het werkwoord niet in KOFSCHIPTAXI, dan krijgt 

het werkwoord in de verleden tijd een vervoeging met ´d´. 

Hele ww zoenen -> stam zoen -> vt ik zoende 

Hele ww giechelen -> stam giechel -> vt ik giechelde 

Maar let op, kijk naar de laatste letter van de stam, níet naar de ik-vorm. 

Hele ww verven -> Stam verv -> vt ik verfde 

Anders zou je dit krijgen en dat is FOUT FOUT FOUT! 



Hele ww verven -> ik-vorm verf -> vt ‘ik verfte’ 

VOLTOOIDE TIJD 

Voor de voltooide tijd, volg je dezelfde regel, namelijk KOFSCHIPTAXI. 

Staat de laatste letter van de stam in KOFSCHIPTAXI, dan een ‘t’ erbij, indien nodig. 

Hele ww sissen -> stam sis -> volt.tijd gesist 

Hele ww boffen -> stam bof -> volt.tijd geboft 

Hele ww pakken -> stam pak -> volt.tijd gepakt 

Staat de laatste letter van de stam niet in KOFSCHIPTAXI, dan een ‘d’ erbij, indien nodig. 

Hele ww zoenen -> stam zoen -> volt.tijd gezoend 

Hele ww giechelen -> stam giechel -> volt.tijd gegiecheld 

Hele ww verven -> stam verv -> volt.tijd geverfd 

VOLTOOID DEELWOORD BIJVOEGLIJK GEBRUIKT 

Dat klinkt weer veel ingewikkelder dan het is. Het voltooid deelwoord verhuist van de plek 

achter in de zin en gaat voor het zelfstandig naamwoord staan. Daar zegt het iets over, het 

geeft extra informatie -> het voegt iets bij. 

De regel is dat er aan het voltooid deelwoord zo min mogelijk wordt gedaan om het een 

bijvoeglijk naamwoord te laten worden. Je voegt alleen een ‘e’ toe. Dus, zo kort mogelijk! 

Kijk maar: 

De man is geslagen -> de geslagen man 

De bloem is uitgebloeid -> de uitgebloeide bloem 

Het pand is gesloopt -> het gesloopte pand 

De auto is ingehaald -> de ingehaalde auto 

Soms is het zelfs zo dat er in het woord ook een letter verdwijnt. 

Kijk maar: 

De weg is verbreed -> de verbrede weg 

Het huis is vergroot -> het vergrote huis 

Maar let op, het kan zijn dat er een uitspraakprobleem komt als je alleen een ‘e’ toevoegt. 

In dat geval verdubbel je de laatste medeklinker. 

Kijk maar: 



De vrouw is uitgeput -> de uitgeputte vrouw 

De politie werd ingezet -> de ingezette politie 

Oefening 11: persoonsvorm tegenwoordige tijd 1 

1: William (kunnen) netjes schrijven. 

2: Joris (hebben) kaartjes gemaakt. 

3: Danielle (houden) van lezen. 

4: Ik (vinden) lezen ook leuk. 

5: Quincy (spellen) de woorden in het dictee bijna allemaal goed. 

6: Maartje (vieren) haar verjaardag vandaag. 

7: Anouk (geven) het huiswerk door aan Anke. 

8: Elisa (survivallen) graag op kamp. 

9: Iris (schrijven) lange brieven. 

10: Soms (vergeten) iemand zijn of haar boeken. 

Oefening 12: persoonsvorm tegenwoordige tijd 2 

1: (Worden) je broer de penningmeester? 

2: Wat (bieden) jij me aan? 

3: Ik (binden) mijn nieuwe schaatsen onder. 

4: De nieuwe iPod (bieden) allerlei nieuwe mogelijkheden. 

5: (Raden) jij al wie er dinsdag gaat winnen? 

6: De fabriek (lijden) enorme verliezen. 

7: De burgemeester (leiden) de vergadering van volgende week. 

8: Koekjes (smaken) altijd lekker! 

9: (Houden) je vader niet van computeren? 

10: 's Avonds (gapen) men vaker dan 's middags. 



Oefening 13: persoonsvorm verleden tijd 1 

1: Vorige week (zijn) ik in de stad. 

2: Ik (besteden) daar geen aandacht aan de vele geïrriteerde mensen. 

3: Alle leerlingen (zwaaien) naar die jongens. 

4: Iedereen (besteden) aandacht aan ze. 

5: Gelukkig (rennen) wij heel hard toen wij bijna te laat waren. 

6: Sander (rennen) vorige week ook erg hard. 

7: De moeder (verwennen) de kinderen te veel. 

8: De kinderen (maken) hele lieve knutselwerken voor hun moeder. 

9: De politie (vermoeden) dat er sprake was van misdrijf. 

10: Niemand (willen) nog met hem mee naar het spookhuis. 

Oefening 14: persoonsvorm verleden tijd 2 

1: De planten (bloeien) vorig jaar zo mooi. 

2: Het (regenen) dan ook erg veel. 

3: Wij (lachen) vroeger om de goede grappen van Sander. 

4: Ik (lunchen) vanmorgen met een leuke meneer. 

5: Dat nieuwe jurkje (kosten) vorige week veel meer dan deze week. 

6: De tuinman (kappen) enkele maanden geleden onze boom om. 

7: Noor (knippen) afgelopen woensdag de haren van mijn collega. 

8: Het managementteam (brainstormen) vorige week de hele dag in een hutje op de hei. 

9: Annemarie (lusten) geen appelmoes toen ze zo ziek was. 

10: Wij (wachten) vorige week minimaal drie kwartier op de dokter. 



Oefening 15: Geef de juiste vorm van het werkwoord tussen haakjes. 

1 Toen hij het slechte nieuws hoorde, heeft hij ontzettend (huilen). 

2 Men heeft nooit op zijn brieven (reageren). 

3 Hij (baden) in het zweet toen hij wakker werd. 

4 Zijn eigen koffie heeft Jeroen in deze weken nog het meest (missen). 

5 Floor gaat altijd (joggen) naar haar werk. 

6 Simon (lopen) de marathon vorig jaar in een recordtijd. 

Vul in iedere zin de juiste vorm van het werkwoord in. 

1 Gisteren (beantwoorden) hij die brief. 

2 Toen hij zag dat het adres op z'n kop stond, (lachen) hij hard. 

3 Hij dacht diep na en (roeren) ondertussen in zijn koffie. 

4 De duiker (verzamelen) zijn spullen al vroeg gisteren. 

5.De patient ………….(worden) steeds zieker. 



Spelling - meervoudsuitgangen 

Het meervoud van een zelfstandige naamwoord vorm je door er de meervoudsuitgangen - 

s, 's, -en of -n achter te schrijven. 

De -s schrijf je er aan vast als dat geen probleem voor de uitspraak oplevert: sektes, 

tantes, printers, logés en bureaus. 

Als je een fout bij de uitspraak kunt maken schrijf je 's : auto's, piano's, alinea's, 

baby's, jury's en ski's. 

woorden op -ie of -ee 

Je schrijft ën erbij als de klemtoon op de ie of ee valt: feeën, genieën en reeën. 

Je schrijft n en een trema erbij als de klemtoon er niet op valt: bacteriën, poriën en 

oliën. 

woorden op -f of -s 

De f wordt meestal een v en de s vaak een z : kloven, staven, laarzen en kluizen. 

Maar: fotografen, parafen en kaarsen! 

Let op: 

Sommige woorden hebben (ook) een Latijns meervoud: politici, medici, mediums/media, 

museum/musea. 

Oefening 16- meervoud 1 Noteer het meervoud. 

1. glas 2. kolonie 3. museum 4. café 5. bureau 

6. piano 7. vwo 8. introducee 9. lobbes 10. coupé 

11. stommerik 12. fotograaf 13. musicus 14. hyena 

15. stad 16. baby 17. biljartkeu 18. filosoof 

19. matrix 20. decennium 

21. abonnee 22. ski 23. melodie 24. cfk 25. paté 

26. wee 27. havik 28. knie 29. bacterie 30. jubileum 



Spelling - Hoofdletters of kleine letters 

Alleen het eerste woord van een zin begint met een hoofdletter. 

Als de zin begint met een apostrof dan schrijf je het tweede woord met een hoofdletter. 

Voorbeeld: 

's Middags doet mijn vader altijd een dutje. 

Als een zin met een cijfer begint, krijg je geen hoofdletter. 

Voorbeeld: 

25 leraren waren ziek. 

Namen schrijf je met een hoofdletter. 

Gerrit 

M. Betzema 

mevrouw Ten Brink 

Marianne Betzema-Ten Brink 

Boschstraat 

Gelderland 

Het hemelse gerecht 

Ajax 

de Tweede Wereldoorlog 

Tweede Kamerlid 

Maar namen van dagen, maanden en jaargetijden, schrijf je met een kleine letter. 

zaterdag, december, winter 

Tijdperken schrijf je volgens de nieuwe spellingregels met een kleine letter: middeleeuwen, 

renaissance en romantiek. 

Namen van volkeren schrijf je met een hoofdletter: Arabier, Eskimo, Palestijn en 

Bosjesman. 

Van namen afgeleide woorden krijgen een kleine letter: luthers en victoriaans. 



Boven brieven en in adressen schrijf je een hoofdletter. 

Geachte redactie, 

Beste tante Truus, 

Geachte heer/mevrouw, 

De heer Mertens 

Jasmijnplantsoen 76 

5453 DB Renkum 

Aan de redactie van het Brabants Dagblad 

Postbus 333 

2020 BD Den Bosch 

Afkortingen van instellingen, bedrijven en politieke partijen schrijf je met hoofdletters en 

zonder puntjes. 

NASA, FBTO, RTL4, VVD en SP 

Maar let op: het is PvdA 

Ingeburgerde afkortingen 

Als een afkorting veel gebruikt wordt, m.a.w. ingeburgerd is, schrijf je ze met een kleine 

letter: btw en cao. 



Spelling - Leestekens 

Punt … 

- Een punt zet je aan het eind van een zin. 

- Gebruik je bij afkortingen: etc. - enz. - P.J. Pietersen. 

- Niet alle afkortingen schrijf je met punten: CDA, NEC, EEG, VARA. 

Komma ,, 

- Komma's gebruik je om een zin overzichtelijk te maken. 

Een komma staat op de plaats waar je bij het hardop lezen even een rust neemt. 

- In langere zinnen plaats je een komma voor de woorden waarmee een bijzin 

begint. 

Voorbeeld: 

Het schilderij, dat verplaatst moest worden, heeft de 'operatie' goed doorstaan. 

- Tussen twee persoonsvormen zet je een komma. 

Voorbeeld: 

Toen ze thuis kwam, zag ze dat de kerstverlichting al brandde. 

- Een bijstelling zet je tussen komma's. 

Voorbeeld: 

Janneke, het leukste meisje uit 4h5, heeft nu ook de griep. 

- Delen van opsommingen zet je tussen komma's. 

Voorbeeld: 

Hij kocht andijvie, boerenkool, wortelen, aardappelen en een CD. 

Puntkomma ; 

Een puntkomma geeft een scheiding aan binnen een zin. Je kunt hem vervangen 

door een punt. 

Voorbeeld: 

Van de zomer gaan we naar Zuid-Frankrijk; daar is het altijd lekker warm. 

dubbele punt : 

- Een dubbele punt staat voor een opsomming. 

De bezwaren tegen Athene in de zomer zijn: de hitte, de drukte en de smog. 

- Een dubbele punt staat voor een verklaring. 

Ik wil van de zomer niet naar Athene: het is me daar te warm. 

- Een dubbele punt staat voor een zin die iemand gaat zeggen (de directe rede). 

Ik zei: 'Ik wil van de zomer niet naar Athene.' 

Aanhalingstekens “….” 

- Aanhalingstekens gebruik je als je citeert. 



'Als het aan mij ligt' zei Bush,' krijgt hij een eerlijk proces.' 

- Als je een andere dan normale betekenis gebruikt. 

Hij had daar tijdens de oorlog een 'prettige' tijd. 

Uitroepteken !! 

Aan het eind van een zin met een bevel of uitroep gebruik je een uitroepteken. 

Hou daar mee op! 

Geweldig! 

Vraagteken ?? 

- Een vraagteken zet je aan het eind van een vraag. 

Was jij de eerste die de berg beklom? 

De leraar vroeg: 'Was jij de eerste?' 

- Geen vraagteken: Hij vroeg me of ik de eerste was. 

Kijk voor oefeningen op: www.cambiumned.nl 



Nuttige internetadressen 

www.cambiumned.nl 

www.digischool.nl 

www.jufmelis.nl 

www.taalwinkel.nl 

www.mijnwoordenboek.nl 

www.taalplein.eigenstart.nl 

www.leren.nl (klik op taal) 

www.dbnl.nl/ De digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren. 

www.taalpleinrotterdam.nl Een website voor taalbeleid en taalgericht vakonderwijs met veel 

lesvoorbeelden voor Nederlands 

www.nederlands.nl Hier kun je echt iets doen met gedichten! 

www.nederlandsewoorden.nl Het Groene Boekje online, dus je kunt er veel meer mee dan 

met het papieren boek ....

Grammatica niv 3 4 - Drenthe College

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?