a. Chanani's mededeling en Nehemia's gebed, 1 : 1.-11.

ZEVENDE HOOFDDEEL.
Nehemia de stadhouder.
1 : 1 - 13 : 31.
A. Voorbereiding.
1 : 1-2 : 10.
a. Chanani's mededeling en Nehemia's g e b e d , 1 : 1.-11.
Hier beginnen de gedenkschriften van Nehemia, welke tot 7 : 5 doorlopen. Andere gedeelten daarvan volgen in
12 : 27.-13 : 31. Tussen beide in zijn deels lijsten (7 : 6-72a, 11 : 1 12 : 26) deels mededelingen over de
werkzaamheid van Ezra ingeschoven. Wijl dus het grootste gedeelte van het boek aan Nehemia is gewijd, heeft het
Jodendom, toen het aan de tweede helft van het grote boek van den auteur van Kronieken een plaats gaf in den
kanon, dit in tweeën gesplitst en daarom het tweede gedeelte voorzien van het opschrift: „De geschiedenis van
Nehemia, den zoon van Chakalja”. Van de hand van den auteur van Groot-Kronieken zelf kan dit moeilijk zijn, al
is dit dan ook de gangbare mening. Immers, hij gaf een doorlopend verhaal en had voor een dergelijk opschrift
niet het minste motief. Ik maak echter uit het feit, dat in den huidige tekst geen logische noch historische overgang
bestaat tussen Ezra 10 : 44 en Neh. 1, alsmede uit het feit, dat de tekst van Ezra 10 : 44 zodanig is overgeleverd,
dat niemand durft zeggen wat er oorspronkelijk gestaan heeft, op, dat de tekst hier ernstig geleden heeft en een of
meer verzen na ons Ezra 10 : 44 zijn weggevallen, toen ons boek Nehemia zelfstandig werd gemaakt en daarom
van een opschrift werd voorzien.
Evenals in 10 : 2 heet Nehemia hier „de zoon van Chakalja”. Dit om hem te onderscheiden van den in 3 : 16
genoemden „Nehemia, den zoon van Azboek”. Zijn verdere stamboom is onbekend. Hij zal wel evenals de
meeste teruggekeerde ballingen een Judeër geweest zijn.
1 Nehemia begint met de gebeurtenis, die op zijn verderen levensloop zulk een groten invloed zou hebben,
chronologisch vast te leggen: „in de maand Kislew, het twintigste jaar". Dit is voor ons echter allerminst duidelijk. „Het
twintigste jaar”. Van wien? Gelukkig horen we in 2 : 1 van „de maand Nisan, het twintigste jaar van koning Artaxerxes”. Maar dit
houdt voor ons toch nog weer een moeilijkheid in. Nisan is (zie Ester 3 : 7) de eerste maand (Maart-April); Kislew daarentegen is
(zie Ezra 10 : 9) de negende maand November-December. Hoe kan nu de inhoud van hfdst. 2 chronologisch aan dien van
hfdst. 1 voorafgaan?! Als men den tekst, die door alle vertalingen gesteund wordt, niet gewelddadig wil veranderen, is er slechts
één oplossing mogelijk. Nehemia moet dan het twintigste jaar van koning Artaxerxes hebben laten beginnen met het
Israëlietische nieuwjaarsfeest, dat in het najaar viel. Alleen dan gaat in Artaxerxes' twintigste jaar Kislew aan Nisan vooraf.
Sommigen menen, dat hier oorspronkelijk alleen de maand vermeld werd en dat de woorden „het twintigste jaar” van den
auteur van Groot-Kronieken afkomstig zijn, door hem ontleend aan 2 : 1. Dit lijkt me al heel onwaarschijnlijk. Hij zou dan zeer
zeker wel de gehele tijdsbepaling van 2 : 1 hebben overgenomen, die veel meer ter plaatse is in 1 : 1 dan in 2 : 1. Bovendien moet
men bij de veronderstelling, dat in 1 : 1 oorspronkelijk niet anders gestaan heeft dan „in de maand Kislew”, van het vermoeden
uitgaan, dat in het gedenkschrift van Nehemia aan 1 : 1 een meer nauwkeurige tijdsbepaling, m.a.w. een ander verhaal moet zijn
voorafgegaan. Daarvoor bestaat echter niet de minste grond.
Een tweede vraag, welke zich hier aan ons opdringt, is deze: van welken Artaxerxes is hier sprake? In abstracto kan evengoed
gedacht worden aan den eersten als aan den tweeden Artaxerxes, want beiden hebben meer dan 32 jaar geregeerd (zie Ezra 7 : 1).
Uit 3 : 1 blijkt echter, dat Nehemia een tijdgenoot is geweest van den hogepriester Eljasjib, die blijkens 12 : 10 een kleinzoon is
geweest van den hogepriester Jozua, die volgens Ezra 2 : 1, 3 : 2 e.a.p. in 538/7 met Sjesjbassar en Zerubbabel naar Jeruzalem is
teruggekeerd. Reeds daaruit volgt met alle gewenste zekerheid, dat de Artaxerxes, onder wien Nehemia gediend heeft,
onmogelijk Artaxerxes II Mnemon kan geweest zijn, die van 404-358 v. Chr. regeerde, want Eljasjib kan onmogelijk in 384, d.i.
150 jaar na zijn grootvader, hogepriester geweest zijn. Bovendien hebben de papyri van Elefantine ons geleerd, dat Nehemia's
tegenstander Sanballat onder Artaxerxes I stadhouder van Samaria is geweest. En eindelijk zij nog op het volgende gewezen:
Tussen Ezra 4 : 23 (het met geweld doen ophouden van den herbouw van de stadsmuren) en Neh. 1 : 1--3 (de mededeling van
den droeven toestand van Jeruzalem( muren) bestaat causale samenhang. Daaruit volgt, dat de Artaxerxes van Neh. 1 : 1-3
dezelfde moet zijn als die van Ezra 4 : 23. Wel staan we dan voor het feit, dat deze koning in zijn twintigste regeringsjaar (Neh. 2
: 1) toestond wat hij kort na zijn zevende regeringsjaar (vgl. Ezra 7 : 9 met 4 : 12) weigerde. Maar, gesteld al eens, dat dit bij enige
regering ter wereld verwondering kan wekken, zeker niet bij die van Artaxerxes I, van wien bekend is, dat hij een zeer
goedmoedig, zelfs een zeer zwak en buitengewoon gemakkelijk te leiden man is geweest, geheel afhankelijk van vrouwen en
gunstelingen. Bovendien, Nehemia bekleedde een hoog ambt en had dus uit dien hoofde veel invloed. En het feit, dat deze man,
die toch van aanpakken wist, slechts aarzelend zijn verzoek deed om naar Jeruzalem te mogen gaan, wijst erop, dat Nehemia
zich ervan bewust was, dat hij daarmede niet minder beoogde dan den koning van een indertijd genomen besluit afbrengen.
We mogen dan ook wel tegenover de vroeger gedane pogingen o.a. van Van Hoonacker (R. B. 1923, bl. 481-494 en 1924, bl.
33-64), Laprange (R. B. Oct. 1894, waar Nehemia's eerste stadhouderschap onder Artaxerxes II geplaatst wordt en diens tweede
stadhouderschap en samenwerken met Ezra onder Artaxerxes III), Elhorst (in zijn bespreking van Kosters' Herstel, Theol.
Tijdschr., Jan. 1895), W. Erbt (Orient. Lit. Zeitung XII bl. 154-161) en Imbert (Le temple reconstruit, in Le Museon 1888/89)
om Nehemia eerst in 385 naar Jeruzalem te laten reizen, overgaan tot de orde van den dag en vaststellen, dat de Artaxerxes van
Nehemia's dagen Artaxerxes I Longimanus (465-424 v. Chr.) moet geweest zijn (zie ook bij Ezra 7 : 1). Dat wil dus zeggen, dat
Neh. 1 : 1 ons brengt naar het jaar 445/4 v. Chr. en dat Nehemia zich in Nov.-Dec. van 446/5 „in den burcht Susa” bevond, een
1

van de residenties der Perzische koningen (zie Ezra 6 : 2). We zijn dus 13 jaar na Ezra's aankomst in Jeruzalem (zie Ezra 7 : 7 v.).
Blijkens Ester 3 : 15, 8 : 14 v., waar „de stad” altijd tegenover „de burcht” wordt gesteld, vormde deze laatste een complex op
zichzelf. Blijkens de sinds 1897 ter plaatse gedane opgravingen bestond „de burcht” uit een zeer samengesteld geheel van
paleizen, waarnaast een aantal militaire bouwwerken; een paleisburcht derhalve.
2, 3 Hier krijgt Nehemia onverwacht bezoek van Chanani, dien hij een van zijn broeders noemt, wat we blijkens 7 : 2 in
den eigenlijken zin zullen hebben te nemen en niet in dien van stamgenoot of volksgenoot (bijv. Exod. 2 : 11, Num. 8 : 26). Dat
hij dezelfde zou geweest zijn als de in no. 21 van de papyri van Elefantine genoemde, is een bewering zonder voldoenden grond.
Chanani komt bij zijn broeder met „mannen uit Juda”. Dat die opzettelijk naar Susa gezonden waren, dus een officieel
gezantschap uitmaakten, lijkt mij niet waarschijnlijk. Susa is de Perzische zomerresidentie, terwijl de winter gewoonlijk in Babel
werd doorgebracht. Waarschijnlijk was Artaxerxes dus niet in Susa, toen die „mannen uit Juda” daar aankwamen, want Kislew is
midden in den winter.
Als vanzelfsprekend ondervraagt Nehemia hen naar den toestand in het land der vaderen, waar, gelijk hem zeker
niet onbekend kan geweest zijn, Ezra pogingen deed om de levensomstandigheden der teruggekeerden te
verbeteren en aan ongewenste toestanden een einde te maken. Natuurlijk heeft hij, dank zij zijn positie aan het hof
(zie 1 : 11), geweten van het rapport van Rëchoem en de zijnen (Ezra 4 : 7 v.v.), van het daarop door Artaxerxes
gegeven antwoord (Ezra 4 : 17 v.v.), terwijl ook diens daaraan voorafgaande houding ten gunste der Jeruzalemse
joden (7 : 12 v.v.) hem niet onbekend kan geweest zijn. Het ligt echter voor de hand, dat Nehemia zielsbegerig was
naar nadere inlichtingen van ooggetuigen.
Hij vraagt naar „de geredden (vgl. Ezra 9 : 8, 13-15), die uit de wegvoering zijn overgebleven”. Men heeft bij
monde van Kosters dit zindeel aldus willen verstaan, als zouden daarmede bedoeld zijn Joden, die niet door
Nebukadnezar in ballingschap waren gevoerd, maar achter gebleven waren (vgl. 2 Kron. 30 : 6), en daaruit
geconcludeerd, dat Nehemia niets geweten heeft van een terugkeer van ballingen in de dagen van Cyrus en deze
dus een vinding van den auteur van Groot-Kronieken moet zijn. Gelukkig is men daarvan geheel teruggekomen
(zie vooral Ed Meyer, Die Entstehung des Judentums, 1896). Men heeft sinds 1896 in klimmende mate geleerd, dat
redeneringen, hoe scherpzinnig ook, geen feiten uit den weg kunnen ruimen (zie Inleiding bl. 23 v.). Blijkens Ezra
2 : 1, 3 : 8, 8 : 35 spreekt het woord „wegvoering” van de Babylonische ballingschap en „zijn overgebleven” heeft
blijkens het gebruik, dat de profeten hiervan maken, den zin van „behoren tot het overblijfsel”, tot de „geredden”,
die dus in de ballingschap niet zijn ondergegaan, deel uitmaken van „Sion” en door Israëls God naar „het land der
vaderen” zijn teruggebracht.
4 Het antwoord, dat Nehemia van de zijde zijner bezoekers ontvangt, is verpletterend. De „overgeblevenen”
d.i. de heilige rest (Jes. 10 : 20-22, 11 : 11, 16, 28 : 5) leven in de grootste ellende „in de provincie” - voor
den geringe omvang daarvan zie bl. 20 v. - en ondergaan allerlei smaad. Ter verklaring van dit feit wijzen die
mannen er op, dat Jeruzalems muren vol bressen zijn en dat de ten dele uit houtwerk opgetrokken poortgebouwen
in vlammen zijn opgegaan. Jeruzalem is dus een open stad en biedt aan de inwoners der „provincie” niet de minste
bescherming.
Gelijk reeds vroeger (bl. 82 v.) is opgemerkt, kan deze mededeling niet slaan op de gebeurtenissen uit den jare 586.
Dan ware de overweldigende indruk, dien ze op Nehemia maakte, ten enenmale onbegrijpelijk. Ze brengt ons
terug naar wat in Ezra 4 : 4-6, 23 is verhaald, dat eerst „het volk des lands” de Joden tot aan de regering van Darius
I van het bouwen heeft afgeschrikt en onder de regering van Xerxes een schriftelijke aanklacht tegen hen indiende
en dat eindelijk Rëchoem en de zijnen Artaxerxes I er toe wisten te brengen om den herbouw van den stadsmuur
te verbieden. Blijkbaar hebben de vijanden der Joden van het hun geworden verlof zo geweldig misbruik gemaakt,
dat Jeruzalem een open stad bleef.
Voor Nehemia, die zeker - in verband met Ezra's werkzaamheid iets beters verwacht had, is dat bericht
verpletterend. Evenals Ezra (zie Ezra 9 : 3-5, 10 : 6) geeft hij aan zijn zielsontroering uiting door in het stof, d.i.
op den grond te gaan zitten (vgl. Job 2 : 13), door aan zijn tranen den vrijen loop te laten (vgl. 2 Sam. 18 : 33), ook
door het dragen van uiterlijke tekenen van rouw (vgl. Ezra 9 : 3) en door het zich onthouden van spijs en drank
(vgl. Richt. 20 : 26, 1 Sam. 7 : 6), en dat „dagen lang”. Nehemia's ontroering vindt evenals die van Ezra (9 : 6) haar
hoogste uiting in een aangrijpend gebed.
5-11a Hij begint met zijn God „Here ” te noemen, wat bij Nehemia slechts hier het geval is; bij Ezra zie 7 : 27,
8 : 28, 9 : 8, 15, 10 : 11. Door zich van dien Verbondsnaam te bedienen wil hij èn zichzelf sterken in de zeker heid
der verbondsbelofte èn God herinneren aan den band, dien Hij zelf met Israël had aangeknoopt.
Daarop laat hij volgen: God des hemels. Oppervlakkig gezien zouden we dezen term juist nu niet in Nehemia's
mond verwachten, want daarvan hebben de Joden zich slechts bediend in hun verkeer met de heidenen, op grond
waarvan dezen naar het getuigenis van Horatius gemeend hebben, dat de Joden den hemel vereerden; zie ook Ezra
1 : 2, 5 : 12. Maar juist in den mond van Nehemia is deze uitdrukking niet zo onverwacht. Hij, die aan het Perzische
hof leefde, had dien term als vanzelf op de lippen (zie ook vs 4).
Vervolgens tekent hij den Here in zijn eigenschappen. Allereerst met de woorden van Deut. 7 : 21 naar de den
mens ontzag en vrees inboezemende zijde van zijn heilig Wezen, en dan - met woorden, die we in 9 : 32 en Dan.
9 : 4 precies zo terugvinden (zie ook Deut. 7 : 9, 1 Kon. 8 : 23, 2 Kron. 6 : 14) - naar de openbaring zijner genade
tegenover zijn volk, dat Hem aanhangt. In deze volgorde brengt Nehemia tot uiting, dat hij een rechtvaardige straf
ziet in de ellende, die over de ballingen is gekomen, maar zich biddend aan Gods trouw vastklemt om van Hem
redding van onwaardige af te smeken. Dag en nacht, zonder ophouden loopt hij den troon van Gods genade aan
2

ten behoeve van zijn volk. Niet als zou hij zich boven hen stellen. Evenals bij Ezra (9 : 6) vinden we ook bij
Nehemia dat „wij”, dat spreekt van solidariteit in zonde en schuld. „Ook ik en mijn familie, wij hebben
gezondigd” en daarin ons levensdoel gemist (chata', vs 6). Niets wordt daarbij verdoezeld: zeer kwaad gehandeld,
Gods recht op gehoorzaamheid in geen enkel opzicht „geboden, inzettingen, rechts-
normen" - erkend. Ook bij Nehemia beluisteren we den toon van 2 Kon. 17.
Maar uit die diepte gaat hij nu pleiten op Gods trouw en Hem herinneren aan zijn beloften, waarbij hij met eigen woorden Deut.
30 : 1 . 4 aanhaalt. Zijn eigen tijd ziet Nehemia als de verwerkelijking van wat daar aan zonde en straf is ondersteld (vs 8). Maar
daarop is inkeer en terugkeer gevolgd; gehoorzaamheid aan Gods gebod is weer openbaar geworden. Zou Israël dan nu niet
mogen hopen op de vervulling van Gods belofte? Nehemia geeft hier aan die belofte nog scherper vorm dan ze in Deut. 30 had.
Daar horen we van „De Here, uw God, zal”; hier van „Ik zal”. „Al waren uw verstotene aan het einde des hemels” d.i. ter
plaatse, waar naar het oud-Oosterse wereldbeeld, dat uiteraard ook Israël kende, het firmament des hemels op de aarde rust, de
Here zelf brengt ze terug naar zijn heiligdom, opdat ze Hem daar kunnen dienen.
Daarbij is het intussen treffend op te merken, dat Nehemia met geen enkel woord zegt, dat inderdaad die volstrekte
gehoorzaamheid, waarvan Deut. 30 spreekt, bij hem en zijn tijdgenoten gevonden wordt, en nog veel minder beroept hij zich
daarop. Hij beroept zich op het verbond. Ondanks Israëls zondig verleden, ondanks zijn besmet heden, het is en blijft des Heren
volk. Hij heeft het verkoren en „losgekocht”, een herinnering aan wat in Egypte is geschied (Exod. 6 : 1). Zijn verkiezing is
onberouwelijk (vgl. Num. 23 : 19, Mal. 3 : 6, Rom. 11 : 29). In dat eeuwig raadsbesluit van den onveranderlijke God der trouwe
vindt Nehemia bij al den last der zonde en al het onvolkomene van allen menselijke inkeer en terugkeer zichzelf en zijn volk
terug als des Heren „knechten en volk”. Uit kracht van Gods verkiezende genade zijn de zondaars van vs 6 v. des Heren heiligen
geworden, die „een welgevallen hebben in het vrezen van uw Naam”. Een welgevallen hebben d.i. daarin vreugde vinden.
Vreugde in de vreze. Bertholet heeft in zijn commentaar van „een prachtige paradox ” gesproken. Zeer terecht, maar vergeten er
opmerkzaam op te maken, dat die „vreugde in de vreze” slechts mogelijk is uit kracht van de oneindig grotere paradox: zondaar
en toch dienaar Gods.
Zo heeft Nehemia ten behoeve van zijn volk geworsteld met zijn God. En dan komt helemaal op het einde iets, wat hem
persoonlijk nauw aan het hart ligt. Hij heeft een plan. Wat dat precies is, zegt hij niet. Daarbij is „die man” betrokken, die
niemand minder is dan de Perzische koning. Een gevaarlijk man, want van zijn gril hangt het wel en wee van miljoenen af, ook
dat van „uw knechten en uw volk”. Nehemia wil zich tot „dien man” richten. Blijkbaar met een verzoek, dat ten nauwste
verband houdt met wat de door Chanani tot Nehemia gebrachte Joodse mannen hem hebben medegedeeld. God moge
Nehemia voorspoedig maken en erbarmen doen vinden! En dat wel heden". Dit laatste wil natuurlijk niet zeggen: op dezen dag.
Ook voor een „schenker” staat de toegang tot den koning niet te allen tijde open. Ook hij moet een gunstige gelegenheid
afwachten, d.w.z. niet alleen een moment, waarop hij als schenker dienst moet doen, maar bovenal een, waarop de stemming
van den koning zodanig is, dat met hoop op succes Nehemia's „plan”, dat natuurlijk een bede van verre strekking inhoudt, hem
kan worden voorgelegd. „Heden” wil dus zeggen: in de eerstvolgende dagen. Of Nehemia's plan slagen zal, hangt voor diens
bewustzijn ter laatster instantie echter niet van „dien man”, maar van God af, die de harten der koningen neigt als waterbeken
(Spr. 21 : 1). Hierbij zij opgemerkt, dat Nehemia er blijkbaar verre van zeker van was, dat zijn verzoek aan den koning bij dezen
een open oor zou vinden. En uit de volgende verzen blijkt ten duidelijkste, dat deze man, die toch van aanpakken wist, niet
minder dan vier maanden nodig heeft gehad om den koning zijn verzoek voor te leggen. Dit wijst er m.i. op, dat Nehemia zich
ervan bewust is geweest, dat het doen van dit verzoek niet minder was dan een poging om Artaxerxes van een vroeger genomen
besluit terug te brengen, namelijk dat van Ezra 4 : 17 v.v. Dat wil dus weer zeggen, dat Ezra 4 : 17 v.v. in tijdsorde aan Neh. 1 v.
voorafgaat.
11b Daarmede is Nehemia's gebed ten einde. Ten behoeve zijner lezers, die natuurlijk met betrekking tot „dien man” en
Nehemia's plan een nadere verklaring behoeven, laat hij op zijn gebed de mededeling volgen: „ik was een schenker van den
koning”. Blijkens hetgeen zowel Xenophon (Cyropaedie 13, 4) als Herodotus (3, 34) daarover mededelen, was dit een van de
hoogste ereambten aan het Perzische hof. Oorspronkelijk werd het uitsluitend door leden van de voornaamste Perzische
families bekleed; in later tijd koos men daarvoor meestal eunuchen. Was Nehemia dit ook? Enkele handschriften der Griekse
vertaling zeggen het uitdrukkelijk. Het feit, dat Nehemia blijkens 2 : 6 in den koninklijken harem dienst doet, wijst in ieder geval
in die richting, terwijl ook 6 : 11 zo zou kunnen verklaard worden. Hoeveel eunuchen ook Israël gekend heeft, bewijst Jes. 56 :
3-5. Het is dus zeer wel mogelijk, dat Nehemia ook eunuch is geweest.
b. Naar Jeruzalem gezonden, 2 : 1-10.
1 Het duurt vier maanden, voordat Nehemia de gewenste gelegenheid vindt om den koning zijn plan,
waarop hij in 1 : 11 doelde, voor te leggen. Reeds is het voorjaar van 445/4 geworden (Nisan = Maart-April) en de
koning naar Susa teruggekeerd, zodat de daar achter gebleven hovelingen weer dienst moeten doen. Zo wordt aan
Nehemia opgedragen den voor den koning bestemden wijn te verzorgen en hem den beker ter hand te stellen.
Blijkbaar hebben de laatste maanden hun sporen op het gelaat van Nehemia achtergelaten. Daarom kan hij
ditmaal niet in allen dele voldoen aan den voor alle hovelingen geldende eis om onder alle omstandigheden den
koning een opgeruimd gelaat te tonen. Trouwens, juist nu wil hij geen opgewektheid huichelen. De aandacht des
konings mocht eens vallen op wat zijn gelaat doet zien en hem daarover eens een vraag stellen! Dat ware de van
God zo herhaaldelijk afgebeden gelegenheid om met den koning te spreken over den nood van zijn volk !
2 Inderdaad, meer dan een Oosters despoot dat gewoonlijk doet, let de koning op den man, die hem
bedient. Hij ziet op diens gelaat sporen van zielenlijden. En hij vraagt ernaar! Blijkbaar is hij in een goede luim,
want bij de formulering van zijn vraag bedient hij zich van een humoristisch bedoelde woordspeling. „Waarom
3

ziet gij er slecht uit? ” woordelijk „Waarom is uw gezicht verdrietig ” (panim ra'). „Het is niet anders dan
hartsverdriet ” (roa ` lêb). Misschien bij een koning, in wiens leven de vrouw zulk een grote plaats innam en die weet
wat er op dat gebied in zijn harem omgaat, een beetje goedmoedige spot met den eunuch.
Nu is voor Nehemia dus het ogenblik aangebroken om te spreken. Maar zie, hij wordt bang. Nu hij weet niet meer
terug te kunnen, bekruipt hem grote vrees. Wel is de koning goed geluimd, maar Nehemia kent hem genoeg om te
weten hoe luimig Artaxerxes is en hoe snel hij omslaat. Hoe zal de koning het opnemen, wanneer hij het waagt
hem zijn persoonlijke belangen en die van zijn volk voor te leggen?
3 Nehemia moet nu spreken. Natuurlijk begint hij met den destijds gebruikslijken (Dan. 2 : 4, 3 : 9, 5 : 10,
6 : 7) en ook in Israël (1 Kon. 1 : 31) bekenden aanhef, die den koning voortdurende levensverlenging toewenst.
En dan noemt hij de reden van zijn zielsverdriet. De stad, waar zijn voorgeslachten begraven zijn, ligt in puin, zo
volledig dat zelfs de poortgebouwen in vlammen zijn opgegaan. Daardoor lopen de familiegraven gevaar geopend
en dus de rust der gestorvenen, waarvoor de nakomelingen hebben zorg te dragen, verstoord te worden. Men
heeft op grond van de wijze, waarop Nehemia hier van Jeruzalem spreekt, het vermoeden geuit, dat deze een lid
van het geslacht David zou geweest zijn. Maar behalve dat dit er volstrekt niet uit volgt, wijst het feit, dat in 1 : 1
alleen de naam zijns vaders wordt genoemd, veeleer op het tegendeel (vgl. de lijst van Ezra's voorvaderen, 7 : 1
v.v.).
4-6 De koning begrijpt natuurlijk wel, dat achter Nehemia's antwoord een hartenwens ligt, welks vervulling
alleen hem het vroegere uiterlijk kan hergeven, en vraagt dan ook daarnaar. Voordat Nehemia hierop antwoordt,
bidt hij in stilte tot zijn God. Het is merkwaardig om te zien hoe dikwijls we van dergelijke stille gebeden van
dezen man horen; men zie slechts 3 : 36 v., 6 : 9. 13 : 14, 22, 29, 31. Wel heeft hij dicht bij zijn God geleefd!
Eerst na dat stille gebed openbaart hij zijn hartenwens: naar Jeruzalem gaan als gezant des konings en in diens naam en met diens
gezag haar herbouwen, d.i. haar weer tot een werkelijke stad te maken met muren en poorten. De koning moet hem niet slechts
verlof geven om te gaan; hij moet hem „zenden”.
Zonder met zijn zeven raadslieden te raadplegen (Ezra 7 : 14; zie ook Ester 1 : 13 v.) neemt Artaxerxes een beslissing. „Terwijl de
gemalin naast hem zat”, zegt Nehemia. Dat betekent dus: in den harem, wat er op wijst, dat Nehemia eunuch is geweest (zie 1 :
11b). Dat betekent waarschijnlijk ook: mede onder haar invloed, want van Artaxerxes is bekend wat voor zwakkeling hij was en
welk een invloed vrouwen en eunuchen op hem hadden. Dg gemalin, van wie hier sprake is, is die vrouw uit den koninklijken
harem, die rang en titel van een koningin had; dus eerste haremvrouw.
De koning is echter zozeer op Nehemia gesteld, dat hij vooraf wil weten hoe lang deze afwezig zal zijn. Eerst als hij dat weet,
„zendt” hij Nehemia. 'Wat dit laatste precies inhoudt, wordt hier niet gezegd. Eerst in 5 : 14 horen we, dat Nehemia koninklijk
stadhouder is over de provincie Juda. Dat hij onmiddellijk daartoe benoemd is, volgt daaruit echter nog niet; wel moet dat in
ieder geval kort daarna -- immers nog in Artaxerxes' twintigste regeringsjaar! zijn geschied. Iets dergelijks is ook gebeurd met
Zerubbabel; zie Hagg. 1 : 1, 14, 2 : 2. In ieder geval, die benoeming geeft hem tegenover den satraap van „Over de rivier” een
zekere zelfstandigheid en vrijwaart hem tegen ervaringen, als door Ezra en de zijnen van de zijde der Perzische ambtenaren
opgedaan. Ook wordt hier niet gezegd welken termijn Nehemia genoemd heeft. Uit 5 : 14 en 13 : 6 blijkt, dat diens eerste verblijf
in Jeruzalem twaalf jaar geduurd heeft: van het twintigste tot het twee en dertigste regeringsjaar van koning Artaxerxes. Hij zal
daarvan echter wel niet onmiddellijk gesproken hebben en wel om de eenvoudige reden, dat hij er zich in Susa geen voorstelling
van kon maken wat hij eigenlijk op zich nam. Trouwens, alleen reeds de voorzichtigheid zal hem er toe gebracht hebben een laag
cijfer te noemen.
7-9 Artaxerxes' grote welwillendheid geeft Nehemia den moed om nog meer te vragen. Hij moet de zekerheid
hebben bij zijn doorreis naar Jeruzalem door niemand gehinderd te worden. Uitsluitend noemt hij „de stadhouders van
„Over de rivier”, ofschoon hij al andere provincies heeft moeten doortrekken, voordat hij den Eufraat overschreed.
Dit wijst er dus op, dat hij van hun vijandschap wist en juist van hun zijde allerlei lagen vreesde (Ezra 4 : 7—10, 17).
Daarom vraagt hij „brieven”, die echter m.i. niet bewijzen, dat Nehemia toen nog niet tot stadhouder benoemd was.
Ook vraagt hij een brief, waarin aan „Asaf, den opzichter van 's konings park” wordt opgedragen al het hout, waaraan
Nehemia zal blijken behoefte te hebben, te diens beschikking te stellen. Vroeger zocht men dit park op den Libanon, maar
omdat het hout in Jeruzalem geleverd moest worden, is men sinds Ewald geneigd het te identificeren met Salomo's tuin bij
Etam op 11 km ten Zuiden van Jeruzalem, waarvan Flavius Jozefus spreekt (Oudheden VIII 7, ). Anderen zoeken het in het dal
van Ono bij Lydda (vgl. Ezra 2 : 33), dus ten W. van Jeruzalem, waar spaarzamelijke resten van oude wouden zijn overgebleven.
Het te leveren hout is nodig voor de poorten in den burcht ten Noorden van het tempelplein, eerst Baris, later door Herodes
Antonia geheten, die althans in later tijd een eigen commandant en bezetting had (vgl. 1 Makk. 13 : 52, Hand. 21 : 37, 22 : 24).
Deze burcht schijnt dus tussen 537 en 445 herbouwd te zijn. Bovendien vraagt Nehemia hout voor den stadsmuur en voor zijn
ambtswoning, die naar 5 : 17 v. groot genoeg moet zijn om er open tafel te houden voor 150 man. Dit laatste wijst er op, dat
Nehemia toch wel niet zo'n erg korten termijn genoemd kan hebben.
Dat de koning hem alles toestond wat hij verzocht, bewijst Nehemia, dat de goede hand Gods over hem was. Vroom man, die
hij was, ziet hij achter „den weg der middelen” de prima causa, de allereerste oorzaak. En daarom kan hij bemoedigd zijn reis en
daarmede zijn werk beginnen. Trouwens, de koning geeft hem een nieuw blijk van zijn gunst. Als koninklijk ambtenaar wordt
Nehemia door een militair escorte begeleid; blijkbaar nog al groot, want er zijn „legeraanvoerders” bij.
Dat Nehemia hierom heeft verzocht, wordt niet gezegd, en bewijst dus niet, dat er te dezen opzichte verschil is geweest tussen
hem en Ezra (vgl. Ezra 8 : 22). Men vergete trouwens niet, dat Nehemia in staatsdienst was, Ezra niet; voorts dat deze laatste aan
het hoofd van een schare mannen optrok.
4

10 Het bericht van Nehemia's komst is hem voorafgegaan en heeft onmiddellijk de tegenstanders der Joden (vgl. Ezra 4 :
1) in beweging gebracht. Aan hun hoofd staan Sanballat en Tobia, wier namen we in het vervolg, soms met dien van den Arabier
Gèsjem (2 : 19, 6 : 1-6) nog herhaaldelijk zullen ontmoeten (3 : 33 v.v., 4 : 1, 6 : 14, 13 : 4, 28).
Sanballat kennen we behalve door Nehemia ook uit de papyri van Elefantine (pap. 30 r. 29) waar hij de stadhouder van Samaria
genoemd wordt, waarom hij dan ook de beschikking had over het garnizoen van Samaria (3 : 34). Nehemia spreekt nooit van
hem met dien titel, maar noemt hem altijd met nauwelijks verholen minachting „den Chororiet”, misschien naar Bet-horon, ten
N.W. van Jeruzalem in het oude gebied van Efraïm gelegen; een buitengewoon belangrijke plaats, welker twee
gedeelten (Boven- en Beneden-Bet-horon) een veel gebruikten pas beheersten. De Filistijnen hebben daarvan
tegen Benjamin gebruik gemaakt (1 Sam. 13 : 18) en later de Syriërs tegen de Hasmoneën.
Blijkens de papyri van Elefantine is Sanballat een vervorming van Sinoeballit. De man droeg dus een Babylonische
naam: (de maangod) „Sin schenkt leven”. Op dien grond heeft Klostermann (Geschichte bl. 263) hem met Haran
in verbinding willen brengen. Hij zou dan een lid zijn van een naar Haran weggevoerd en daarna naar Bètel
teruggebracht priestergeslacht vgl. 2 Kon. 17 : 28. H. Winckler (Altorient. Forschungen II 1, bl. 229-232) heeft in
navolging van J. G. B. Winer (vgl. L. Herzfeld, Geschichte d. Volkes Israel I, bl. 129) van hem een lid van een
Moabietisch koningsgeslacht willen maken, afkomstig uit Horonaïm. Dit op grond van de overweging, dat in Neh.
13 : 1-3 het buitensluiten van Moabiet en Ammoniet wordt verhaald en onmiddellijk daarop van de verwijde ring
van den Ammoniet Tobia sprake is. Eén ding is intussen duidelijk: in Nehemia's tijd zegt de naam niets over de
nationaliteit van den man, die hem draagt.
Zijn medestander Tobia, anders steeds zonder meer „de Ammoniet” genoemd, wordt hier geïntroduceerd als „de
slaaf”. Nu staat vast, dat hij verzwagerd was met aanzienlijke Jeruzalemse geslachten (6 : 18, 13 : 4). Een
nakomeling van hem, die den zelfden naam droeg, had blijkens een Egyptische papyrus uit de dagen van
Ptolemeiis II (285-247 v. Chr.) het gezag in Ammon in handen. Ook weet Flavius Jozefus (Oudh. XII, 4, 11) te
vertellen, dat Tobia's kleinzoon Hyrkanus de kleine vesting Tyros, nu Araq el-emir geheten, gebouwd heeft. Daar
heeft men inderdaad op een rotsgraf den naam Tobia gevonden. Misschien zijn ook de bekende Tobiaden uit den
tijd der Makkabeën leden van hetzelfde geslacht geweest. Dit brengt tot de conclusie, dat Nehemia's tegenstander
behoord heeft tot een van de voornaamste geslachten der Ammonieten. Daarom vermoedt men in hem den
oppersten Perzische bestuursambtenaar in de provincie Ammon aan de overzijde van den Jordaan (vgl. o.a. A.
Alt, Judas Nachbarn zur Zeit Nehemias, Palästinajahrbuch 1931 bl. 66-74), een soort „Generalpgchter des
Einkommens” (Ed. Meyer, Die Entstehung bl. 213).
Dat Nehemia hem hier en vs 19 desondanks èbed = slaaf noemt, kan als bij Sanballat de toevoeging „de
Choroniet” -spreken van diepe minachting. We mogen echter niet vergeten, dat èbed ook gebruikt wordt ter
aanduiding van hoge staatsambtenaren; zie 2 Kon. 22 : 12, Klaagl. 5 : 8a. Zijn naam Tobia ten nauwste verwant
met den naam Tabeël van Ezra 4 : 7 -wijst op Jahwe-verering, evenals trouwens die van zijn zoon Jochanan (6 :
18), maar dan in een heel anderen geest dan Nehemia en de zijnen dat verstaan. Van den beginne af aan stelt hij
zich dan ook met Sanballat aan het hoofd van Nehemia's tegenstanders. Zij zien in de bewoners der provincie
Juda slechts „Joden”; Nehemia en de zijnen „kinderen Israëls”. „Joden ” staan op één lijn met Samaritanen,
Ammonieten, Moabieten, Edomieten en Filistijnen; „kinderen Israëls” zijn door een brede klove daarvan
gescheiden, de klove, die er gaapt tussen polytheïsme en monotheïsme. Geen wonder, dat Nehemia's komst hen
„ergert ” .
B. Het eerste doelwit.
2 : 1 1 - 4: 17.
a. Het voornemen van den herbouw van Jeruzalems muren. 2 : 11-20.
11, 12 Evenals Ezra (8 : 32) wacht Nehemia drie dagen - mede tot rituele reiniging - voordat hij aan het werk gaat. Natuurlijk
begint hij met een persoonlijk onderzoek in te stellen in hoeverre de Joodse mannen, die zijn broeder Chanani bij hem in Susa
geïntroduceerd had, de waarheid hadden gesproken, toen zij beweerden, dat Jeruzalem in feite een open stad was (1 : 3). Vóór
alle dingen moest Nehemia weten of en in hoeverre er in den stadsmuur nog bruikbare gedeelten waren en tevens welke stukken
een algehele herbouw eisten.
Nu had hij reeds bij zijn aankomst te Jeruzalem - hij kwam immers van het Noorden! - met eigen ogen kunnen constateren, dat de
noordelijke en westelijke gedeelten van den stadsmuur, ter plaatse derhalve waar Jeruzalem het meest open lag en dus het meest
kwetsbaar was, grotendeels verwoest was (vandaar „bouwen”, 3 : 1-3). Daarvoor had hij dus geen nadere inlichtingen nodig.
Maar hoe stond het nu met de andere gedeelten? Daarover inlichtingen vragen aan wie dan ook - Nehemia kende nog niemand
voldoende! - was het gevaar lopen ontijdig aan zijn verstrekkende plannen met betrekking tot den stadsmuur ruchtbaarheid te
geven en zijn tegenstanders wakker te maken. Hij moet dus persoonlijk een onderzoek gaan instellen, en dan natuurlijk 's nachts,
wanneer iedereen slaapt en het licht van maan en sterren precies voldoende is om een indruk te krijgen van den stand van zaken.
Uiteraard neemt hij, ten einde op alles voorbereid te zijn, een paar vertrouwde dienaren met zich mede. Maar die moeten te voet
gaan. Hij alleen de stadhouder! - bedient zich van een rijdier, zeker wel een muilezel. Meerdere dieren zouden heel licht hun
aanwezigheid hebben kunnen verraden.
13-15 In nauw verband met hfdst. 3 en 12 : 31-39 geven deze verzen ons buitengewoon belangrijke inlichtingen over de
topografie van het Jeruzalem in Nehemia's dagen. Maar ten gevolge van het feit, dat de opgravingen ter plaatse van de oude
Davidsstad, die nu buiten den stadsmuur ligt, nog slechts weinig gegevens te onzer beschikking hebben gesteld, terwijl wat
5

innen den huidige stadsmuur ligt om allerlei redenen voor het houweel van den archeoloog tamelijk wel ontoegankelijk is; ten
gevolge ook van het feit, dat de huidige terreinsituatie op meerdere punten een gans andere is dan oudtijds - zo ligt in het
Tyropoeondal, dat den oostelijke heuvel van den westelijken heuvel scheidt, niet minder dan 30 m puin -tengevolge eindelijk van
het feit, dat de geografische aanduidingen, die in sommige namen gelegen zijn (bijv. Dalpoort, Bronpoort, Waterpoort) ons geen
voldoende houvast geven om precies hun ligging te bepalen, staan we hier voor tal van moeilijkheden, die ondanks alle daaraan
bestede scherpzinnigheid nog niet zijn opgelost.
Twee meningen staan hier tegenover elkander. De ene is van oordeel, dat het Jeruzalem van Nehemia's dagen zich zowel over
den westelijken als over den oostelijke heuvel heeft uitgebreid. De andere meent, dat het zich destijds tot den oostelijke heuvel
beperkte. Deze laatste opvatting, reeds vroeger door mijn ouden leermeester H. Gort voorgestaan (zie o.a. Leidse Vertaling,
Inleiding op Neh. 3) vindt in mannen als Albright en Alt goed geharnaste verdedigers en wordt ook voorgestaan door H.
Vincent in zijn Jérusalem antique 1, 1912.
Ofschoon ik niet blind ben voor de door hen bijgebrachte gronden, wil het mij toch voorkomen, dat G. Dalman gelijk heeft,
wanneer hij in zijn Jerusalem und sein Gelande bl. 80 v.v. (zie ook Palstinajahrbuch XI bl. 55 v.v.) de stad houdt voor een
dubbelstad, waarvan burcht en tempel op den oostelijke heuvel lagen, terwijl de westelijke heuvel de eigenlijke woonstad
vormde, van den koningsburcht gescheiden door wat Jozefus het Tyropoeondal noemt 1 ) . In 2 Sam. 5 : 6 v., 1 Kron. 11 : 4 en 15
: 3 v.v. wordt dan ook duidelijk onderscheiden tussen burcht en stad. Dergelijke dubbelsteden waren ook Rabbat-Ammon
blijkens 2 Sam. 12 : 26-28, waar onderscheiden wordt tussen het aan den Jabbok gelegen en daarom Waterstad genoemde
gedeelte en het hogere gedeelte, dat zich groepeerde om koningsburcht en tempel. Een dubbelstad was blijkens de opgravingen
ook Mispa, de huidige Tell-en-nasbe. Misschien moeten we dergelijke dubbelsteden ook vermoeden in andere oude Palestijnse
steden, wier namen op ajim uitgaan.
Ik ga dus bij de verklaring van vs 13-15 en straks ook bij die van hfdst. 3 en 12 : 31-39 uit van de veronderstelling, dat het
Jeruzalem van Nehemia’s dagen dat is dus praktisch het Jeruzalem van den laatste koningstijd zich niet tot den oostelijke heuvel
beperkt heeft, maar haast mij er aan toe te voegen, dat bij de ons ten dienste staande gegevens de in geding zijnde vraag niet voor
oplossing vatbaar is. Boven een vermoeden komen we nog niet uit.
13 Nehemia heeft op zijn nachtelijke tocht de stad verlaten door de Dalpoort om daarna te gaan „in de richting van de
Drakebron en naar de Aspoort” (vs 13). Ik zoek de Dalpoort - indertijd door Uzzia versterkt, 2 Kron. 26 : 9 - niet, gelijk 'vroeger
veelal gedaan werd, ter plaatse van de huidige Jaffapoort, maar van de latere Esseënpoort d.i. ter plaatse waar het steeds „dal”, in
Jer. 2 : 23 in tegenstelling met het „beekdal” genoemde Kidrondal zelfs „het dal” genoemde „dal der zonen van Hinnom”
oostwaarts ombuigt. Nehemia is hier dus in de Z.W. hoek der woonstad. Vandaar gaat hij Z.O.-waarts in de richting van de
Drakebron, die wel dezelfde zal zijn als de elders Verspiederbron (Rogel) genoemde bron, welke tegenwoordig Jobsbron heet.
Onderweg passeert hij de Aspoort, die uiteraard alle onderzoekers plaatsen aan het zuideinde van het Asdal en blijkens 3 : 13
ongeveer 525 m meer oostwaarts ligt.
14, 15 Vandaar gaat hij naar de Bronpoort en den Koningsvijver. Allen zijn het er over eens, dat we hier aan de zuidpunt zijn
van de Davidsstad. De Bronpoort dankt waarschijnlijk haar naam aan het feit, dat ze uit de stad naar de Drakebron voert.
Blijkens het hier gebruikte werkwoord ('abar) moet ze ten O. van het Asdal gelegen hebben. Iets verder ligt de Koningsvijver, in
3 : 15 „vijver der waterleiding” ( s j è l a c h ) geheten, in Jes. 8 : 6 Siloa ( s j i l o a c h ) . Dit is het bassin van Jes. 22 : 11, dat „tussen de
twee muren ” lag „om het water van den ouden vijver op te vangen”, welke „oude vijver” wel dezelfde zal zijn als „de benedenste
vijver” van Jes. 22 : 9. Hij heet Koningsvijver, omdat in de dagen van Hizkia het water van de Gihonbron door middel van een
tunnel die het in den rotswand uitgehouwen open kanaal moest vervangen - naar de zuidpunt van het Asdal geleid is (vgl. 2 Kon.
20 : 20, 2 Kron. 32 : 4, mijn Gods Woord 2 bl. 420 v.). Hier ligt alles zó in puin, dat voor Nehemia's rijdier geen plaats te vinden is,
waar het zijn poten kan neerzetten. Geen wonder. want juist de watervoorziening was voor de oud-Oosterse steden in geval van
belegering van het grootste gewicht. Het kwam er dus voor den overwinnaar op aan juist hier de verwoesting zo groot mogelijk
te doen zijn. Dus gaat Nehemia te voet verder. „Door het beekdal” zegt vs 15, waarmede niet anders kan bedoeld zijn dan het
Kidrondal, dat (behalve 2 Kon. 23 : 4) overal „beekdal” wordt genoemd. Dat wil dus zeggen, dat hij noordwaarts verder gaat.
Hoever, wordt niet gezegd. Volgens Macalister, die in zijn A century of excavation in Palestine 1925, bl. 125 de onderstelling
waagt, dat de in vs 13 genoemde Drakebron de uit de oosthelling van den Sion borrelende Gihonbron zou geweest zijn, gaat hij
de helft van den oostelijke muur der Davidsstad.
Behalve dat de identificatie van Drakebron en Gihon buitengewoon onwaarschijnlijk is, zij opgemerkt, dat Nehemia zich dan
geheel onnodig moeite heeft gegeven. Zelfs nu nog is --ofschoon de dalvoet nu heel wat hoger ligt het Kidrondal diep; zo diep,
dat het onmogelijk is om 's nachts van daar uit den stand van den stadsmuur te beoordelen. Een korte wandeling was voldoende
om Nehemia ervan te overtuigen, dat niet van deze zijde gevaar kon dreigen. Hij keert dan ook op zijn voetstappen terug en gaat
opnieuw langs den zuidelijken stadsmuur om door de Dalpoort de stad binnen te gaan.
16-20 Eerst nu gaat Nehemia er toe over om zijn verstrekkende plannen te bespreken met hen, die daarvoor in aanmerking
komen. Dat zijn natuurlijk in de eerste plaats „de gemeenteleiders”, die in Ezra 9 : 2 naast „de vorsten” genoemd worden en hier
naast „de priesters en de edelen”. Ze worden wederom naast „de edelen” en „het volk” genoemd in 4 : 8, 13, 5 : 7, 7 : 5 en naast
„de priesters” in 12:40. Zeer waarschijnlijk zijn ze dezelfden als die elders „de vorsten” worden genoemd (Ezra 9 : 1, Neh. 11 : 1).
Blijkbaar hebben we in hen de vertegenwoordigers der geslachten en der steden te zien. Zij zijn onderscheiden van „de edelen”,
die blijkbaar de vertegenwoordigers zijn van de vrijen, die in geval van oorlog de „weerbare mannen” leverden, die in staat waren
voor hun eigen uitrusting te zorgen (vgl. mijn commentaar op 1 Kron. 6 : 24, 7 : 11, 40). Onder „de Joden” zullen we hier wel
den breden volkskring te verstaan hebben, elders „het overige volk” (4 : 8, 13) of „het volk” (7 : 5) genoemd.
De wijze, waarop Nehemia met hen spreekt en hun zijn plannen ontvouwt, getuigt van buitengewoon groten takt. Ofschoon hij
als Perzisch stadhouder zonder meer had kunnen bevelen, tracht hij (zie ook hfdst. 5) hen van de noodzakelijkheid van de
6

uitvoering zijner plannen te overtuigen. Ook treedt hij tegenover hen niet op als ambtenaar, maar als een hunner („wij"). Het
werk zal vrucht zijn van gemeenschappelijke actie! Ten einde hen daartoe op te wekken, begint hij met een beroep te doen op
hun nationaal eergevoel. Jeruzalems puinhopen en haar zwart geblakerde poortgebouwen spreken van aller ellende en zijn
oorzaak van schande en smaad (vs 17). Daarna wijst hij hen op des Heren wondere leiding, ten gevolge waarvan de stemming
van Artaxerxes tegenover de Joden ten enenmale was gewijzigd, hun allerlei gunsten waren geworden en zelfs een lid van hun
eigen volk tot stadhouder was aangesteld. Die kennelijke zegen Gods moet dringen tot vernieuwde krachtsinspanning, tot een
eenstemmig besluit om Jeruzalem te herbouwen (vs 18a) !
Nehemia's woord slaat in: het gewenste besluit wordt genomen en onmiddellijk wordt met de uitvoering een begin gemaakt (vs
18b).
19, 20 Daar blijkens 6 : 18, 13 : 4 v. 28 onder de aanwezigen ook bloedverwanten en vrienden van Sanballat en Tobia waren,
is het niet te verwonderen, dat dezen heel snel weten wat op de volksvergadering besloten is. En evenmin, dat zij zich er
onmiddellijk van bewust 'zijn, dat Jeruzalems herbouw een einde zal maken aan hun overwegende invloed op de gedragingen
der Joden. Als „der Dritte im Bunde” der tegenstanders horen we hier van „Gèsjem, den Arabier”, die blijkbaar aan het hoofd
stond van de provincie „De Arabieren”, welke geheel het Zuiderland en dus ook het aloude gebied van Edom omvatte. In 6 : 6
heet hij Gasjmoe. Eenzelfde naam is op Sinaïetische inschriften gevonden, daar als Goesjamoe, hoofd van een Arabische clan.
Van drie zijden derhalve wordt de kleine provincie Juda, aan het hoofd waarvan Nehemia gesteld was, door vijanden omringd:
de Samaritanen in het Noorden, de Ammonieten in het Oosten, de Idumeërs in het Zuiden. Wanneer er dan straks de
Asdodieten, de vertegenwoordigers der Filistijnen, ook nog bijkomen (4 : 1) , dan is de omsingelingspolitiek geslaagd. In nauw
verband met het voortschrijden daarvan wordt hun toon vijandiger. Nehemia's tegenstanders zijn begonnen met het tonen van
hun ernstig misnoegen (2 : 10). Nu grijpen ze naar het wapen der verdachtmaking: wat Nehemia wil, zou niet meer of minder
zijn dan opstand tegen den wettigen heer! Straks zullen ze, na Nehemia en de zijnen met spot te hebben overladen (3 : 33-35), tot
daden overgaan (4 : 1 v.).
Nehemia's tegenstanders grijpen dus terug op de beschuldiging van Rëchoem en de zijnen, waarvoor Artaxerxes zich indertijd zo
buitengewoon gevoelig heeft betoond (Ezra 4 : 15 v. 19 v.v.). Volgens de Griekse vertaling zijn zij persoonlijk naar Jeruzalem
gegaan. Uit den Hebr. tekst volgt dit echter niet. Ze zullen zich wel met het zenden van gezanten vergenoegd hebben.
Nehemia's antwoord laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Het is „vroed en vroom”. Het spreekt van een rotsvast
vertrouwen op des Heren hulp en bijstand en van een onwrikbaar besluit om het voornemen ten uitvoer te leggen. Daarbij
wordt bij hem openbaar wat sindsdien zo dikwijls is gezien en toch even dikwijls weer door anderen is vergeten. Wel verre dat
het bewustzijn van in des Heren weg te zijn voeren zou tot lijdelijkheid, prikkelt het tot verhoogde krachtsinspanning. Nehemia
en de zijnen denken er dan ook niet aan om een poging te doen Sanballat en de zijnen aan hun zijde te brengen door hen tot
medewerking uit te nodigen (vgl. Ezra 4 : 3). Met de grootst mogelijke beslistheid wordt hun erop gewezen, dat zij geen deel
noch recht noch gedachtenis in Jeruzalem" hebben (vs 20). In de heilige stad bezitten ze geen duimbreed grond, kunnen ze ook
geen aanspraken daartoe laten gelden, en daarom zullen ze straks worden vergeten, omdat ze onder Jeruzalems burgers niet
door hun nazaten zullen voortleven.
b. De herbouwers van Jeruzalem, 3 : 1 - 3 2 .
Deze lijst, die - ofschoon de tekst op meerdere plaatsen (zie o.a. vs 7 v., 13 v., 25 v., 30 v.) heel wat te wensen overlaat, bovendien
niet volledig (zie bij vs 11, 15) en blijkbaar uit meerdere stukken samengesteld is (zie bij vs 16) -- voor ons een bron van den
eersten rang is met betrekking tot onze kennis van het oude Jeruzalem, is, hoewel hij nu een plaats heeft in het gedenkschrift van
Nehemia, niet van diens hand. Dit bewijst vs 5, waar hij evenals Ezra in 10 : 3 de „heer” der Joden wordt genoemd, terwijl
Nehemia zelf zich nooit op zijn officiële positie laat voorstaan. Ons hoofdstuk zal dus wel aan het tempelarchief ontleend zijn,
waarschijnlijk door Nehemia zelf.
Ze geeft ons een helder inzicht in Nehemia ' s werkwijze. Aller medewerking wordt ingeroepen en de ganse gemeenschap wordt
aan het werk gezet. Volkomen begrijpelijk. Alles was er hem, die door zijn positie aan het hof wist hoe weinig men op Artaxerxes
rekenen kon en hoeveel relaties Sanballat en de zijnen hadden, aan gelegen om het ondernomen werk zo snel mogelijk tot een
goed einde te brengen en zijn tegenstanders voor een voldongen feit te plaatsen. Ook moesten door aller medewerking de aan
Nehemia vijandige groepen binnen den eigen kring der Joden verhinderd worden om in geval van verzet van officieel-Perzische
zijde Jeruzalems herbouw voor te stellen als een privaatonderneming van Nehemia, waaraan dus gemakkelijk door zijn afzetting
een einde zou kunnen worden gemaakt. En eindelijk loste aller medewerking op de meest gemakkelijke wijze de grote
moeilijkheid op om het voor dit werk nodige kapitaal te vinden. Met betrekking tot dit laatste frappeert het, Nehemia eenzelfde
maatregel te zien treffen als den bekenden Griek Themistocles, die eveneens het herbouwen van Athene's muren door middel
van een beroep op aller medewerking tegen den zin der Spartanen doordreef. Het is natuurlijk mogelijk, dat Nehemia hiervan
een en ander had gehoord aan het Perzische hof, dat gedurende de regering van Xerxes veel relaties met Themistocles heeft
gehad. Hoe dit laatste intussen zij, het is duidelijk, dat aan de tenuitvoerlegging van Nehemia's plan heel veel besprekingen met
de leiders der Joden moeten zijn voorafgegaan. Een dergelijke indeling van zulk een werk in niet minder dan twee en veertig
stukken - althans naar den huidige tekst, zie ook bij vs 16 zodat ieder weet wat hij te doen heeft en allen op den gezette tijd
beginnen, vraagt een buitengewoon sluitende organisatie en een vaste hand, te meer wijl daarbij niet alleen personen maar ook
geslachten, gilden en plaatselijke groepen betrokken waren.
Met betrekking tot de plaatselijke groepen, die bij dit werk betrokken zijn geweest, merk ik nog op, dat de in Neh. 3
voorkomende plaatsnamen ons een onschatbaar middel aan de hand doen om een indruk te krijgen van den omvang van het
gebied, dat destijds onder het bewind van Nehemia stond, m.a.w. van de grootte van het door de teruggekeerde ballingen weer
in bezit genomen gedeelte van Midden-Kanaän. Oostwaarts horen we van Jeruchi (vs 2) en „de gouw” (vs 22), waaronder
7

gewoonlijk het bij Jericho zich aansluitende gedeelte van het Jordaandal moet worden verstaan (vgl. Gen. 13 : 12, 19 : 28 e.a.p.).
Of is daarmede bedoeld „de gouw rondom Jeruzalem”, waarvan in 12 : 28 sprake is? Zuidwaarts horen we van Bët-ha-kèrem (vs
14), Tëkóa (vs 5) en Bët-Soer (vs 16). Westwaarts horen we van Zanoach (vs 13) en Keïla (vs 17): noordwaarts van Mispa en
Gibeon (vs 7). Het geheel is in verschillende districten verdeeld: Jeruzalem (vs 9, 12), Bët-ha-kèrem (vs. 14), Mispa (vs 15, 19),
Bët-Soer (vs 16), Keïla (vs 17), die met uitzondering van dat van Bët-ha-kèrem in twee stukken uiteenvielen.
1 De lijst begint met te vertellen van het aandeel, dat de hogepriesterlijke familie in den herbouw van Jeruzalems muren
gehad heeft. Ik zie daarin een bewijs, dat Nehemia zijn wil aan allen, hoog en laag, wist op te leggen. Eljasjib en de zijnen hebben
de Schaapspoort en haar onmiddellijke omgeving voor hun rekening genomen (zie ook vs 32). Behalve 12 : 39 horen we van
deze poort ook nog Joh. 5 : 2. Ze behoort tot die, waarop in 2 : 8 gezinspeeld wordt, en dank haar naam aan het feit, dat de
offerdieren door deze poort op het tempelplein werden gebracht (vgl. Joh. 2 : 14 v.v.). Ze moet dus behoord hebben tot dat
gedeelte van den stadsmuur, dat aan de noordzijde der stad het tempelplein afsloot. Hier is de muur grondig verwoest;
volkomen begrijpelijk trouwens, want Jeruzalems zwakste punt ligt aan de noordzijde. Vandaar dat hier „gebouwd” moest
worden evenals bij het volgend stuk, terwijl elders restauratie voldoende was. Vandaar ook, dat juist hier twee torens gebouwd
waren: de toren van Mea en die van Hananaël. Uit 12 : 39 blijkt, dat die tussen de Schaapspoort en de in vs 3 genoemde Vispoort
lagen (zie ook Jer. 31 : 38, Zach. 14 : 10). En wijl deze laatste (zie vs 3) ten Westen der Schaapspoort lag, moet de toren van Mea
het dichtst bij de Schaapspoort gelegen hebben en westelijk van haar die van Hananaël. Ze zullen dus wel deel hebben
uitgemaakt van den tempelburcht (zie ook 2 : 8).
Van den toren van Mea spreekt alleen Nehemia. De naam is niet geheel duidelijk. Mea betekent gewoonlijk „honderd ” , maar
kan ook dienen tot aanduiding van een militaire afdeling. Zo bijv. 1 Sam. 29 : 2, 2 Sam. 18 : 1, 4, 2 Kon. 11 : 4, 19, wat we in de
papyri van Elefantine terug vinden; vgl. de Romeinse centuria. De toren van Mea kan dus zeer wel dien naam te danken hebben
aan het feit, dat hier het garnizoen van den tempel- en paleisburcht gelegerd was.
Van den toren van Hananaël horen wij behalve hier en 12 : 39 nog in Jer. 31 : 38. Aan welken man hij dien naam dankt, weten
we niet. Dat Hananaël dezelfde zou zijn als de in 7 : 2 genoemde Hananja (zo vragenderwijs Van Selms in Tekst en Uitleg) is
natuurlijk uitgesloten, omdat deze toren reeds in Jeremia's dagen dien naam droeg.
Daar dit gedeelte bij den tempelburcht behoorde en dus deel had aan haar gewijd karakter, wordt onmiddellijk na herstel van
poort en muur tot vernieuwde wijding overgegaan. De wijding van de andere gedeelten heeft eerst later plaats gehad; zie 12 : 27
v.v.
Het aanbrengen van de poortdeuren in vs 3, 6, 13-15 horen we bovendien van grendels en sluitbalken - heeft blijkens 6 : 1 eerst
later plaats gehad. Het karakter van de lijst van hfdst. 3 bracht echter met zich mede om zo volledig mogelijk te zijn, al moest dit
soms geschieden ten koste van de historische orde.
2 Het tweede gedeelte van het bouwwerk valt ten deel aan „de mannen van Jericho”, in Ezra 2 : 34 „de zonen van
Jericho” genoemd, terwijl het derde gedeelte ten deel valt aan den ons verder onbekenden Zakkoer. Daar ook hier weer van
„bouwen” sprake is en dit ook van het in vs 3 te noemen stuk gezegd wordt, zullen beide gedeelten wel in den noordelijken
muur moeten gezocht worden en wel ten W. van den toren van Hananaël.
3 Nog meer westwaarts vinden we „de zonen van Sena ' á ” , in wie men gaarne m.i. ten onrechte (zie Ezra 2 : 35) het
proletariaat van Jeruzalem ziet. Van de door hen herbouwde Vispoort, die blijkens 12 : 39 tussen de Schaapspoort en de
Jësjanapoort (zie vs 6) lag, horen we ook Zef. 1 : 10, waar zij in nauw verband wordt genoemd met „de Nieuwstad” (zie ook 2
Kon. 22 : 14, Neh. 11 : 9), en 2 Kron. 33 : 14. Maar over haar ligging zegt dit ons niets naders. Men zoekt haar gewoonlijk ter
plaatse, waar de noordelijke stadsmuur door het Asdal heengaat. Hier zullen we dus ook wel de Vismarkt moeten zoeken,
waarvan Neh. 13 : 16 spreekt.
4, 5 Hoe groot het hun toegewezen gedeelte geweest is, kan zelfs niet bij benadering worden geschat evenmin trouwens
als dat, waaraan de ook in Ezra 8 : 33 genoemde priester Mérémót en de ons verder onbekende Mésjullam en Sadok werkten.
Deze Mérémót, een reisgenoot van Ezra, moet een rijk man geweest zijn, want in vs 21 wordt gezegd, dat hij nog „een tweede
stuk” voor zijn rekening nam. Ik merk op, dat hun werk geen „bouwen” meer wordt genoemd, maar „restaureren”. De
verwoesting is hier dus minder groot geweest dan bij den tempelburcht. Naast hen arbeidden (vs 5) de mannen van Tekóa, bekend
door den profeet Amos (1 : 1), de huidige Chirbet Tekoea ten Z. van Bethlehem. De toevoeging, dat de aanzienlijken van Tekóa
zich afzijdig hielden, wijst erop, dat de medewerking niet zo algemeen is geweest. Of hier alleen hoogmoed in het spel is geweest (zo
Sieg f ried in zijn commentaar) dan wel een heulen met Sanballat en de zijnen, laat zich nu natuurlijk niet meer uitmaken. De
bekende Deux-Aes-Bijbel, een Emdense druk van ongeveer 1570, heeft bij vs 5 deze aardige opmerking gevoegd:
„De armen moeten het cruyce dragen, de rijken en geven niets. Deux aes en heeft niet, six cinq en geeft niet, quater drij die helpen
vrij”.
6 Nog verder westelijk arbeiden Jojada niet te verwarren met het 12 : 10 v., 22, 13 : 28 genoemde lid van het
hogepriesterlijke geslacht en de ons even onbekende Mésjullam. Hun is de restauratie van de Jësjanapoort opgedragen. Onze St.
Vert. noemt haar „Oude poort”, wat taalkundig onmogelijk is. Misschien is dit Jësjana bewaard gebleven in het huidige Dër-Jasfin
ten W. van Jeruzalem. Blijkens 12 : 39 lag de Jësjanapoort tussen de Vispoort en de Efraïm-poort, welke laatste in hfdst. 3 niet
genoemd wordt, maar blijkens 2 Kron. 25 : 23 op een afstand van 210 m van de Hoekpoort
waarschijnlijk de huidige Jaffapoort lag. Daar de Efraïm-poort, zoals de naam doet vermoeden, wel gelegen zal hebben aan den
weg, die van Jeruzalem noordwaarts leidt, dus ten Oosten van de Hoekpoort, moet de Jësjanapoort nog oostelijker gelegen hebben.
Ik zoek haar dan ook in den noordelijken stadsmuur, dicht bij het huidige Johanniterhospiz, ongeveer 160 m ten W. van de
Vispoort.
7 De naast Jojada en Mesjullàm arbeidende Mëlatja en Jadón zijn ons ten enenmale onbekend. De eerste staat aan het
hoofd van Gibeon, waarschijnlijk het huidige Ed-dsjib op ruim anderhalf uur ten N.W. van Jeruzalem; de tweede staat, althans
8

indien mijn, op grond van het vermoeden van Ed Meyer (Die Entstehung des Judentums blz. 108 aanm. 1) aangebrachte,
tekstverbetering juist is, aan het hoofd van het ons verder onbekende Mëronot (zie 1 Kron. 27 : 30).
De tweede helft van vs 7 zet ons voor een grote moeilijkheid. Wat is de zin van deze woorden? Sommigen menen, dat daarmede
wordt te kennen gegeven, dat de in 7a genoemden stonden onder „den troon (d.i. onder de jurisdictie) van den stadhouder van
Over-de-rivier”, dus niet bij de provincie Juda maar bij Syrië behoorden en dus geheel uit eigen wil bij den herbouw van den muur
hebben meegeholpen; zie o.a. Meyer, Entstehung des Judentums bl. 108. Anderen willen daarin een nadere aanduiding zien van het
gedeelte van den stadsmuur, dat door deze mannen moest worden gerestaureerd. Het zou in de nabijheid van den ambtszetel van
den Perzische satraap gelegen hebben. Daarbij wordt herinnerd aan het feit, dat de Assyriërs soms in overwonnen plaatsen een
troonzetel voor hun koning opstelden (zie o.a. Van Selms in Tekst en Uitleg). Maar daarbij wordt vergeten, dat er toch nog een
hele afstand is tussen een koning en een stadhouder, afgezien dan nog van het feit, dat er geen enkele grond is voor het vermoeden,
dat deze Assyrische handelwijze, die trouwens volstrekt geen gewoonte was, over de Babyloniërs heen tot de Perzen zou zijn
gekomen.
Ik heb mij bij de eerstgenoemde aangesloten, maar slechts uit gebrek aan beter. Welk stuk de in vs 7 genoemden hebben
gerestaureerd, wordt weer niet gezegd.
8 In vs 8 horen we van twee mannen, die blijkbaar aan het hoofd van een soort gilde hebben gestaan: dat der goudsmeden
en dat der zalfbereiders. Het zullen dus wel twee rijke mannen geweest zijn. Het slot van dit vers is weer niet duidelijk. De
overgeleverde Hebr. tekst heeft „en zij verlieten Jeruzalem tot aan den breden muur”, wat natuurlijk geen zin geeft. Ik veranderde
met Yahuda in ZAW XVI bl. 250 v.v. dit wajja'azboe in wa `a zoebë en vermoed, dat de in Jeruzalem vertoevende vreemdelingen
zich bij de twee gildehoofden hebben aangesloten. Ik mag echter niet verhelen, dat de vertaling van `a zoebë door „vreemdelingen ”
niet geheel vaststaat.
Wat hier onder den „breden muur” moet verstaan worden, waarvan ook in 12 : 38 sprake is, weet niemand. Stade's bewering, dat
dit een stuk muur zou zijn tussen de Efraïm-poort en den in vs 11 genoemde Bakoventoren is natuurlijk niet meer dan een
vermoeden.
9, 10 De bevelhebber van het halve district Jeruzalem is
verder onbekend. Hij zal wel een Jood geweest zijn in Perzische dienst evenals de in vs 12, 16-18 genoemden. Als bevelhebber had
hij natuurlijk alle bewoners van het hem toegewezen district onder zich, dus ook de niet-Joden. De Joodse groep heeft natuurlijk
naast hem haar eigen oudsten gehad.
Aan den verder onbekenden Jëdaja is dat gedeelte van den stadsmuur ter restauratie toegewezen, dat vlak bij zijn woning lag. Van
iets dergelijks horen we ook in vs 23, 28 en 30. Ik zie daarin een middel om tot medewerking over te halen.
11, 12 Naast deze trage zijn er echter ook anderen, wier ijver om een tweede stuk vraagt. Daarvan horen we ook in vs 19-21, 24,
27 en 30. Maar terwijl in vs 21 de reeds in vs 4 genoemde, in vs 27 de reeds in vs 5 genoemde, in vs 24 de reeds in vs 18 (naar G
verbeterde tekst) genoemde terugkeert, is dat met de in vs 11, 19 v. en 30 genoemden niet het geval. Dit wijst er op, dat de lijst van
Neh. 3 niet volledig is, gelijk trouwens een vergelijking met 12 : 38 v. bewijst.
Van de in vs 11 genoemden zal Malkia uit het geslacht van Charim wel dezelfde zijn als de in Ezra 10 : 31 genoemde. De
Bakoventoren wordt ook in 12 : 38 genoemd. Daar blijkt, dat deze tussen de Dalpoort en de in hfdst. 3 niet genoemde
Efraïm-poort gelegen heeft. Ik zoek haar dus in den westelijken stadsmuur.
Naast hen arbeidt weer (zie vs 9) een bevelhebber van het district Jeruzalem. Dat doet hij „met zijn dochters”. Dit is de enige
plaats, waar we van vrouwelijke medewerking horen. Voor een vermoeden, dat hier met „dochters” de onderhorigheden, d.w.z.
de bij het district Jeruzalem behorende plaatsen (zie o.a. Num. 21 : 25, 32, Joz. 15 : 45) bedoeld zouden zijn
wat trouwens een tekstwijziging nodig zou maken - bestaat niet de minste grond, afgezien hiervan dat we dan ook in vs 29 van
die „onderhorigheden” hadden moeten horen.
13, 14 Verder langs den westelijken stadsmuur zuidwaarts gaande, vinden we de inwoners van Zanóach, waarschijnlijk het
huidige Chirbet Zeinoe` ten Z.W. van Jeruzalem (zie 11 : 30). De hier genoemde Chanoen zal wel hun dorpshoofd zijn. Zij
herbouwen de Dalpoort aan de zuidwestpunt der stad (zie 2 : 13) en bovendien de 525 m, die aan den zuidelijken stadsmuur de
Dalpoort van de Aspoort scheiden. Deze laatste wordt gerestaureerd door den bevelhebber van het district Bèt-ha-kèrem,
waarschijnlijk de Frankenberg ten Z.O. van Bethlehem (zie ook Jet. 6 : 1), waar de kruisvaarders zo lang stand hebben
gehouden. De Aspoort zullen we natuurlijk te zoeken hebben ter plaatse, waar de stadsmuur het Asdal nadert (zie 2 : 13).
15 Oostwaarts van hen arbeidt de bevelhebber van het district Mispa, blijkens vs 19 echter slechts van het halve district.
Hij zorgt voor de reeds in 2 : 14 (zie aldaar) genoemde Bronpoort, die waarschijnlijk toegang gaf tot de Drakebron. Hij doet dat
met grote zorg. Althans, alleen hier horen we van het aanbrengen van een hordys, ook bij de vestingen der Middeleeuwen
bekend: een uitstekend getralied balkon, dat gelegenheid bood om den vijand, die tot den voet van den muur was
doorgedrongen, bijv. met kokende olie of lood te begieten. Vlak hierbij" ligt de reeds in 2 : 14 genoemde „vijver der waterleiding
naar den koningstuin”, de vijver dus, die met behulp van Hizkia's tunnel gevoed werd door het water van de Gihonbron. Van
den koningstuin horen we ook in 2 Kon. 25 : 4, Jer. 39 : 4, 52 : 7. Van hier brengen trappen, die ook in 12 : 37 genoemd worden,
uit de Davidsstad naar het dal ter plaatse waar het Kidrondal en het Hinnomdal zich verenigen. Sporen van deze trappen zijn in
1882 gevonden. We zijn hier dus aan den zuidoostelijke hoek van den stadsmuur.
16 Vlak bij de mannen van Mispa arbeiden, eveneens onder leiding van den bevelhebber van de helft van hun district, de
mannen van Bët-Soer, vlak ten N. van Hebron. Zij werken bij „de Davidsgraven”, de begraafplaats der vroegere koninklijke
familie, die dus aan de zuidpunt der Davidsstad moeten gelegen hebben en waarnaar tot heden tevergeefs is gezocht (vgl. Hand.
2 : 29, ook Bóhl, Palestina in het licht der jongste opgravingen en onderzoekingen, 1931, bl. 101 v.). Dicht hierbij lag „de
kunstmatige vijver”, blijkbaar een der vele vergaarbassins, waaraan het huidige Jeruzalem nog steeds rijk is (we kennen niet
minder dan zes). Dit zal wel gediend hebben voor de bezetting der „kazerne”. Zo althans vertaal ik met het oog op 2 Sam. 16 : 6,
9

23 : 8 „het heldenhuis” van )den Hebr. tekst. We zijn hier blijkbaar vlak bij de Gihonbron, de huidige Mariabron.
Ik merk bij dit vers nog op, dat we wel van de ene helft van het district Bèt-Soer horen, maar niet van de andere helft. Dit wijst
weer op de onvolledigheid der lijst (zie vs 11). Van haar samengesteld karakter spreekt m.i. het volgende. Tot dusver zagen we
steeds den een „naast” (`al jad) den ander werken. Van vs 16 af horen we telkens van mannen, die ',schar anderen werken. Zo
vs 17 v., 20.27, 29-31. Ik vertaal dat door „na”, maar vat dit op in denzelfden zin als „naast”, en dat op grond van een vergelijking
van vs 23 met vs 24 en van vs 26 met vs 27.
17, 18 Het volgende stuk is toevertrouwd aan een groep levieten onder leiding van een ons verder onbekenden Rèchoem uit
het ook 9 : 4 genoemde geslacht Bani. Waar zij woonden, wordt niet gezegd. De twee hierbij aansluitende stukken worden
gerestaureerd onder de leiding van de twee bevelhebbers van het district Keïla. De tweede is wederom een leviet, behorende tot
het in Ezra 3 : 9 genoemde geslacht Chènadád. Hij wordt in den overgeleverde Hebr. tekst Bawwai genoemd, maar vs 24
bewijst, dat de juiste traditie van den naam in G bewaard is, waarom ik Bawwai (bwj) veranderde in Binnoei (bnwj). Omdat
Binnoei en Chasjabja, hoewel leviet, bevelhebbers genoemd worden van de beide helften van het district Keïla, is het vermoeden
uitgesproken, dat Keïla een levietenstad was, bewoond en bestuurd door leden van den stam van Levi, waaraan dan de
onderstelling wordt vastgeknoopt, dat - gezien het geringe aantal der teruggekeerde levieten, Ezra 2 : 40, 8 : 15-20 deze groep
nooit in ballingschap is geweest en dat Keïla een rest zou zijn van het vroegere stamgebied van
Levi (zo Van ,Selms in Tekst en Uitleg). Daarbij is afgezien van het feit, dat Keïla blijkens Joz. 15 : 44 in het stamgebied van
Juda lag en in Joz. 13 : 14, 14 : 3, 18 : 7 uitdrukkelijk wordt verzekerd, dat Levi geen erfdeel kreeg, terwijl Keïla ook niet in Joz. 21
: 9 v.v. onder de levietensteden wordt genoemd nog vergeten, dat levieten herhaaldelijk voor ander werk zijn gebruikt (Neh. 13 :
22). Ik merk ten slotte op, dat de hier genoemde Chasjabja m.i. identisch is met den onder Ezra teruggekeerde (Ezra 8 : 19), een
nieuw bewijs, dat Ezra's terugkeer in tijdsorde aan dien van Nehemia voorafgaat.
19 Dit vers is voor ons vol moeilijkheden. Niet zozeer omdat we hier van een tweede deel horen, dat aan Ezer is
toevertrouwd, terwijl in de voorafgaande verzen niets van een eerste deel is gezegd, want dat verschijnsel vinden we ook in vs 11
en zegt dus niet anders dan dat de lijst niet volledig is. Maar de moeilijkheid is ten eerste deze, dat Ezer hier „bevelhebber van
Mispa” heet, terwijl we in vs 15 reeds van een „bevelhebber van het district Mispa” hoorden en Mispa zelf zeker niet groot
genoeg was om naast het districtshoofd een eigen bevelhebber te hebben, te meer waar zelfs Jeruzalem geen zelfstandigen
bevelhebber had. Misschien is de tekst dus niet in orde en moet èn in vs 25 èn hier oorspronkelijk sprake zijn geweest van „de
helft van het district Mispa”.
De tweede moeilijkheid is deze: de overgeleverde Hebr. tekst heeft als slot „tegenover het opgaan der wapenrusting, den hoek”,
wat dan bij sommigen verwordt tot „tegenover den opgang van het tuighuis naar den hoek”, wat echter taalkundig niet in orde
is. G BA biedt hier een gans anderen tekst en G L weer een anderen, terwijl V biedt „tegen den opgang van den stevigste hoek”. Ik
heb, omdat ik geen anderen uitweg weet, eenvoudig den overgeleverde Hebr. tekst vertaald, al weet ik, dat deze geen zin geeft.
20 Ook de twee volgende verzen gewagen van een „tweede stuk”; het eerste is gegeven aan den nog niet genoemden
Baroek uit het in Ezra 2 : 9 genoemde lekengeslacht Zakkai, het tweede aan den ook in vs 4 genoemden priester Mèrèmót. De
eerste restaureert het gedeelte „van den (in vs 19 genoemden) hoek tot aan de deur van het huis van den hogepriester Eljásjib”;
de tweede „van de deur van het huis van Esjásjib tot aan het eind van Eljásjibs huis”. Daaruit blijkt, dat het hogepriesterlijk paleis
een betamelijke lengte moet gehad hebben, terwijl vergelijking met vs 25 duidelijk leert, dat het in de Davidsstad moet gelegen
hebben.
21, 22 Ook het volgende stuk valt aan priesters ten deel.
Het zijn „de mannen van de gouw”, onder welke „gouw” gewoonlijk dat gedeelte van het Jordaandal wordt verstaan, dat bij
Jericho en zuidwaarts ligt. Zo heeft de Vulgata het ook hier verstaan en zo komt het ook mij voor. Gezien echter het feit, dat in
12 : 28 sprake is van „de gouw rondom Jeruzalem”, willen meerderen hieraan gedacht hebben. Behalve dat G L hier gelezen heeft
„de gouw en rondom J.”, zij er op gewezen, dat we in 3 : 22 dan toch zeker een nadere aanduiding bij „de gouw” hadden mogen
verwachten. indien daar tegen het algemene taalgebruik aan „de gouw” de betekenis werd gegeven van den naasten omtrek van
Jeruzalem.
23 Vervolgens horen we van Benjamin en Chasjoeb, die ons verder onbekend zijn. Ze wonen samen, hoewel blijkbaar
welgesteld, daar ze in een eigen huis wonen en hun wordt opgedragen het gedeelte van den muur tegenover het huis te
restaureren, zoals Azarja het tegenover zijn huis liggend gedeelte restaureert.
24 Hierop volgt het tweede gedeelte van den stadsmuur, dat de reeds in vs 18 genoemde priester Binnoei voor zijn
rekening neemt. In onderscheiding van vs 18 wordt het nu nauwkeurig omschreven: „van het huis van Azarja tot aan den hoek
en tot aan de punt”. Eigenlijk is deze vertaling niet geheel zuiver. Het Hebr. heeft hier twee synoniemen. Misschien hebben we
ons hier eenzelfde situatie te denken als nu nog het Romeinse bouwwerk aan den Z.O. hoek van den muur rondom het
tempelplein te zien geeft: een hoek met een verhoogd gedeelte van den muur, waarop dan bijv. slingerwerktuigen konden
worden opgesteld (vgl. 2 Kron. 26 : 15).
25 Daarmede zijn we gekomen bij dat gedeelte van den oostelijke stadsmuur, dat het Ofel moest beschermen. Gelijk bij 2
Kron. 27 : 9 werd opgemerkt, weten we nog steeds de juiste ligging daarvan niet aan te geven. Slechts is het, in verband met het
feit, dat we èn in Samaria (2 Kon. 5 : 24) èn in Dibon (Mesa-inschrift r. 22) zulk een Ofel kennen, duidelijk, dat dit een gedeelte
moet geweest zijn van de oude vesting der Jebusieten, derhalve gelegen moet hebben op de oostelijke helling van den heuvel
Sion. De Groot op 2 Sam. 5 : 7 houdt het voor „den smalle oostelijke heuvel ten Z. van de latere (en tegenwoordige)
tempelplaats ” ; Van Selms op Neh. 3 : 25 wil gedacht hebben aan „den middelste heuvel”, wat ook mij het waarschijnlijkst
voorkomt, omdat het in nauw verband genoemd wordt met het koninklijk paleis.
Het Ofel wordt beschermd door een toren, waarvan de naam niet wordt aangegeven. Dat is misschien dezelfde als die, welke
naar 2 Kron. 26 : 9 door Uzzia „bij den hoek” gebouwd is. Hij heeft deel uitgemaakt van het verdedigingssysteem van de door
10

eenzelfde muur omgeven paleis- en tempelburchten. Iets dergelijks hebben ook de opgravingen in Sichem aan het licht gebracht
bij de N.W. poort dezer stad. Deze toren wordt „de bovenste” genoemd. Van den „benedensten” horen we echter niet. Nader
wordt gezegd, dat deze toren „bij den voorhof der gevangenis is ” . Daarvan horen we ook Jer. 32 : 2, 8, 12, 33 : 1, 37 : 21 e.a.p.
Jeremia heeft hier moeilijke dagen doorgebracht.
26b Een lid van het blijkbaar belangrijke lekengeslacht Pàrósj (Ezra 2 : 3, 8 3, 10 : 25, Neh. 7 : 3, 10 : 15), de ons verder
onbekende Pedája, krijgt het stuk muur voor zijn rekening „tot tegenover de Waterpoort, naar het Oosten toe, en de
uitspringende toren ” .
De Waterpoort heeft haar naam te danken aan het feit, dat zij van het tempelplein toegang gaf tot de Gihonbron, de huidige
Mariabron. De Talmoedische overlevering zegt, dat op het Loofhuttenfeest door deze poort het uit den Gihon geschepte water
naar den tempel werd gebracht. Blijkens 8 : 1, 3, 16 was er vóór de poort een plein, groot genoeg voor het houden van
volksvergaderingen. „De uitspringende toren” van vs 26 schijnt mij dezelfde als de in vs 25 genoemde. Misschien wijzen de
sporen van een vooruitspringend bouwwerk, dat bij den Z.O. hoek van het huidige tempelplein gevonden is, de plaats van
dezen toren aan (vgl. Macalister, A Century of excavation in Palestine, 1925, bl. 128).
27 Na het geslacht P1irsj restaureren de mannen van Tekóa een tweede stuk van den stadsmuur (vgl. vs 5) Misschien is
juist door den tegenzin van hun aanzienlijken hun eigen ijver geprikkeld. Ze werken aan het gedeelte, dat van den in vs 25 v.
genoemden toren voert naar „den muur van Ofel” (zie vs 25), wat we misschien zó hebben te verstaan, dat Ofel door een
zelfstandigen muur omgeven was, die een weinig buiten den eigenlijken stadsmuur lag.
26a Ik heb hierop laten volgen het eerste gedeelte van vs 26a, dat daar geheel misplaatst was en het slot van vs 25 scheidde
van de omschrijving van het door Pedája en de zijnen gerestaureerde. Eerst nadat in vs 27 van Ofel sprake is geweest, kan
vermeld worden wie daar woonden. Het zijn de tempelhorigen, aan wie dus als ik de situatie goed begrijp - buiten en toch vlak
bij het tempelplein een woonplaats is aangewezen (vgl. over hen Ezra 2 : 43) evenals aan de priesters (zie vs 28).
28 Verder noordwaarts arbeiden „de priesters, ieder tegenover zijn eigen huis ” . Het hun toegewezen gedeelte begint bij
„de Paardenpoort”, die dus heel dicht bij Ofel moet gelegen hebben. Jer. 31 : 40 schijnt er op te wijzen, dat deze poort, waarbij
Atalia haar dood vond (2 Kon. 11 : 16, 2 Kron. 23 : 15) den noordelijken uitloper van het Kidrondal afsloot, terwijl de poort haar
naam wel zal te danken hebben aan het feit, dat zij toegang gaf tot de koninklijke stallen. Dat de naam in verband zou staan met
de zonnepaarden van 2 Kon. 23 : 11, lijkt mij te meer onwaarschijnlijk, omdat deze dienst eerst in den laatsten koningstijd in
Jeruzalem is binnengedrongen. In ieder geval heeft de Paardenpoort in nauw verband gestaan met het koninklijk paleis. Ze zal
dus gezocht moeten worden in den Z.O. hoek van het huidige tempelplein, waarbij ik opmerk. dat Herodes dit door zijn grootse
werken meer naar het Zuiden heeft uitgebreid dan in den koningstijd en in Nehemia's dagen het geval is geweest.
Van af deze Paardenpoort woonden de priesters, wier huizen dus ten N. van het hogepriesterlijke paleis lagen (zie vs 20).
29 Afzonderlijk wordt vermeld de werkzaamheid van een hunner, lid van het Ezra 2 : 37 genoemde priestergeslacht
Immër. Vlak bij hem arbeidt Sjemaja, de zoon van Sjekanja. Sommigen houden hem voor den in 1 Kron. 3 : 22 genoemden
Davidide. Anderen houden hem op grond van 1 Kron. 26 : 14 voor een leviet. Hij is de wachter van de Oostpoort, die wel een
tempelpoort zal geweest zijn, waarschijnlijk de Oostbuitenpoort van den tempelvoorhof, waarvan in Ezech. 44 : 2 v. wordt
gezegd, dat ze voorgoed gesloten moet zijn en dat het slechts aan den vorst vergund is de voorhal daarvan binnen te gaan tot het
nuttigen van den aan het dankoffer verbonden offermaaltijd (zie mijn commentaar op Ezechiël, bl. 446 v.).
30 Verder noordwaarts werken twee mannen aan een tweede stuk. De eerste is „Chananja, de zoon van Sjelemja”, de
tweede is „Chanoen, de zoon van Salaf”. Omdat dit hun tweede stuk is, ben ik geneigd den eerstgenoemde te houden voor den
zalfbereider van vs 8 en den tweede voor het in vs 13 genoemde hoofd van de mannen van Zanóach. Welk stuk dat was wordt
niet gezegd. Misschien is de ten enenmale onbegrijpelijke consonantenreeks, door de Masoreten gevocaliseerd alsof deze „de
zesde” moest aanduiden, een rest van de oorspronkelijke plaatsbepaling. Maar alle raden is hier vergeefs.
Naast hen arbeidde een ons verder onbekend man, die intussen een man van groten invloed moet geweest zijn. Hij had de
beschikking over een der tempelkamers (vgl. Ezra 8 : 29, 10 : 6, Neh. 10 : 38-40, 12 : 44, 13 : 4 v.v.), die behalve voor het
opstapelen van voorraden ook ter beschikking stonden van het dienstdoende tempelpersoneel.
31, 32 De leden van twee gilden, dat der goudsmeden (zie ook vs 8) en dat der handelaars (zie 13 : 20) werken aan de laatste
stukken van den stadsmuur, die ons bij onzen rondgang scheiden van de in vs 1 en 32 genoemde Schaapspoort. Hier horen we
van het dienstgebouw der tempelhorigen, wel te onderscheiden van hun in vs 26a genoemde woningen. Dat dienstgebouw
stond op het tempelplein dicht bij de Monsteringspoort, die ik in den N.O. hoek van het tempelplein zoek, dicht bij den voor
mij tamelijk raadselachtige „bovenbouw bij de punt”, misschien een tegenhanger van die van vs 24. Dat ook de handelaren hier
onderdak hadden, illustreert de geschiedenis van Matth. 21 : 12 en par. plaatsen.
c. Geen spot houdt het werk tegen.
4 : 1-6 (Masora 3 : 33-38).
1, 2 Weldra is het Nehemia's tegenstanders duidelijk geworden, dat hij daden bij woorden weet te voegen en zich door
niemand en niets van zijn voornemen om Jeruzalems muren te herbouwen laat afhouden. Dit dwingt hen tot een
samenspreking. In Samaria verenigt Sanballat zijn „broeders'. d.i. zijn ambtgenoten, de reeds vroeger genoemde Tobia en
Gèsjem (2 : 19). Ook „de troepen van Samaria”, waaronder we wel niet een Perzische legerafdeling maar veeleer landstroepen
zullen moeten verstaan. De tegenwoordigheid van officieren laat geen den minsten twijfel over Sanballats uiteindelijke
bedoelingen.
Sanballats woorden spreken duidelijk van ergernis en toorn. Zijn spot is vlijmscherp. Hij begint met „de Joden”, die
teruggekeerde ballingen, voor „machteloos” te verklaren, waartoe het naaste verleden hem trouwens alle aanleiding gaf. Dan
stelt hij de vraag, of zij het misschien „aan God ('Ihm) overlaten”. Dit laatste is een m.i. nodige verandering van het zinledige:
11

„aan hen (lhm) overlaten” (zie ook 1 Sam. 3 : 13). Daardoor geeft hij uitdrukking aan de gedachte, dat het niet in 's mensen macht
ligt zo'n werk tot een goed einde te voeren. God - misschien bedoelt Sanballat de goden; eenzelfde woord - alleen kan zo iets
doen. Maar misschien, zo spot Sanballat, zullen de Joden proberen het werk toch af te krijgen met behulp van offers. die God -
of de goden tot krachtdadige hulp zullen moeten prikkelen, zinspeling op het Oud-Oosters gebruik geen bouwwerk te beginnen
zonder het brengen van offers.
Sanballats volgende vragen geven uitdrukking aan het ondenkbare, dat het door Nehemia begonnen werk ooit afkomt
Het beschikbare materiaal deugt niet. Door den stadsbrand in Nebukadnezars dagen zijn volgens hem de stenen ten enenmale
onbruikbaar geworden, m.i. een lichte overdrijving.
3 Hierbij sluit Sanballats medestander Tobia zich aan. Gesteld al eens, zegt hij, dat ze schijnbaar den bouw tot een goed
einde brengen, dan is toch de lichte tred van een vos al voldoende om het gehele werk ineen te doen vallen.
4, 5 Tegenover het wapen van den spot stelt Nehemia het wapen van het gebed; zie ook 5 : 19, 6 : 9, 14, 13 : 14, 22. De
Here wordt aangeroepen om getuige te zijn van wat Zijn volk nu van deze mensen moet verduren, en tevens om Zijn wraak aan
hen te doen gevoelen. Men heeft gewezen op den afstand, die deze bede scheidt van het eerste kruiswoord of ook van de
stervensbede van Stefanus. Daarbij zij intussen opgemerkt, dat het geen persoonlijk wraakgevoel is, dat Nehemia tot deze bede
dringt, maar gloeiende ijver voor zijn volk, dat hij weet des Heren volk te zijn. Misschien valt zijn ijver onder het oordeel van
Rom. 10 : 2, maar erkend moet worden, dat tijden als die van Nehemia, waarin de hoogste belangen op het spel staan, als vanzelf
dergelijke hartstochtelijke uitspraken geboren doen worden, ook in den kring der Christelijke kerk, zoals de geschiedenis van
Watergeuzen, Roundheads en Camisards bewijzen. Voor mijn bewustzijn staat Nehemia's hartstochtelijkheid hoger dan de
jammerlijke lijdelijkheid van menig „heilige ” uit lateren tijd.
Des Heren volk voorwerp van spot en smaad! God moge het den vijand vergelden! (vgl. Ps. 79 : 12). Deze ervare zelf de
bitterheid der ballingschap! Daarvoor is echter - geweldig antropomorfisme! nodig, dat des vijands zonde, aan des Heren volk
begaan, niet vergeven wordt en niet in het vergeetboek raakt. Van het eerste spreekt het bedekken hunner overtreding, zodat
deze niet meer wordt gezien en dus op Gods denken geen invloed meer kan uitoefenen (vgl. Exod. 23 : 8, 1 Sam. 12 : 3, Job 9 :
24; ook Gen. 20 : 16) en er evenmin meer spraak van kan uitgaan als van het met aarde overdekte bloed (vgl. Gen. 37 : 26, ook
Jes. 26 : 21, Ezech. 24 : 7). Van het tweede spreekt het laten uitwissen van hun zonde, die immers opgeschreven is in een boek
(vgl. Jer. 17 : 1), ten gevolge waarvan die niet meer kan worden toegerekend en dus daarop geen straf meer kan volgen (vgl. Ps.
109 : 14).
De reden, waarom Israëls vijanden straf hebben verdiend, ligt in het feit, dat ze door hun spot en smaad toorn hebben gaande
gemaakt. Van wie, wordt niet gezegd. Maar gezien 1 Kon. 21 : 22, Hos. 12 : 15, Ps. 106 : 29 is het aan geen twijfel onderhevig, of
daarmede is des Heren toorn bedoeld. Die is door des vijands doen gaande gemaakt tegenover de bouwende. Daarvoor moet de
vijand worden gestraft.
6 Op dit gebed volgt de korte mededeling, dat de Joden zich niet door spot en smaad van Sanballat en de zijnen hebben
laten weerhouden. Hun „hart”, waar des mensen daden geboren worden, was daadkrachtig. Zo verrijst gestadig meer de muur
tot halverhoogte en vormt hij een krachtig geheel („aaneengevoegd").
d. Nieuwe gevaren afgewend, 4 : 7,-23 (Masora 4 : 1 - 1 7 ) .
7 Terwijl Nehemia de voor den herbouw der stadsmuren nodige maatregelen treft en alle krachten op eenzelfde doel
richt, zit Sanballat niet stil. Niet tevreden met na den Ammoniet Tobia (2 : 10; 3 : 33, 35) ook den Arabier Gèsjem aan zijn zijde
te hebben (2 : 19) weet hij eveneens „de Asdodieten” (de toenmalige verzamelnaam der Filistijnen) tot aansluiting aan de tegen
de Joden gerichte coalitie te bewegen en zo zijn politiek van omsingeling tot een goed einde be brengen. Nu ook de bewoners
der zeekust, hier en 13 : 24 Asdodieten genoemd naar de destijds belangrijkste Filistijnse stad, zich bij de verbondenen hebben
gevoegd, vindt Nehemia zich aan alle zijden door verbitterde tegenstanders ingesloten. En deze ergeren zich, ziende hoe
ondanks hun bitteren spot (3 : 34 v.) het werk rustig voortgaat en Jeruzalems muren naar Nehemia's treffende tekening een
verband van „heelvlees” krijgen (eenzelfde uitdrukking in 2 Kron. 24 : 13) en de bressen verdwijnen.
8, 9 Daarom gaan ze nu een stap verder en beginnen ze besprekingen over de mogelijkheid om door een gewapende
overval Nehemia's werk te vernietigen en verwarring te brengen in de aaneengesloten gelederen der joden. Zodra echter
Nehemia van hun plannen onderricht wordt, zoekt hij met zijn volk kracht in het gebed (vgl. 3 : 36) en neemt door dag en nacht
de wacht te doen betrekken de nodig maatregelen om iedere overval onmogelijk te maken. Hij doet wat in later eeuw onze tegen
Spanje worstelende voorvaderen gedaan hebben: bidden en het kruit drooghouden.
10 Weldra echter blijkt, dat binnen den kring van „Juda ” hier en 12 : 31 v., 44, 13 : 17 aanduiding van de
gemeenschap der teruggekeerde ballingen - een voor den goeden voortgang van het werk gevaarlijke stemming
aan het opkomen is. Moedeloosheid maakt zich van velen meester, waaraan uiting gegeven wordt door een liedje,
waarin echter niet sprake is van den tegenstand van Sanballat en de zijnen, die hen dag noch nacht met rust laten,
maar -- typerend! -alleen geklaagd wordt over de grote hoeveelheid puin, die uit den weg moet worden geruimd,
voordat met den eigenlijken herbouw van den stadsmuur begonnen kan worden. Dat puin is oorzaak, zo wordt
beweerd, dat men aan den herbouw niet toekomt. Nehemia heeft te hoog gemikt!
11, 12 Die moedeloosheid vindt haar dagelijks voedsel zowel in de geheimzinnigheid, waarin de tegenstanders
hun overvalsplannen weten te hullen, als in de alarmerende geruchten, waarmede - geheel te goeder trouw? - de
dichter bij de grenzen wonende Joden altijd weer naar Jeruzalem komen. Doordat ze altijd weer zeggen: „nu
gebeurt het ” , kweken zij een sfeer van zenuwachtigheid, die funest is voor den voortgang van het pas ondernomen
werk.
13, 14 Natuurlijk komt een en ander Nehemia ter ore, die als bekwaam leider dagelijks let op wat er binnen den
12

kring van zijn volk omgaat. En onmiddellijk treft hij de nodige maatregelen. Welke die zijn, is niet geheel duidelijk.
De overgeleverde Hebr. tekst, die reeds in vs 12b om verbetering riep, is in vs 13a nog raadselachtiger. Reeds de
oude vertalingen hebben hier moeilijkheden gehad. Er zijn dan ook meerdere pogingen gedaan om er een
verstaanbare zin aan te geven, meestal met behulp van min of meer ingrijpende tekstveranderingen. Ik heb ten
slotte gekozen voor de verandering van bschchjm (= op kale rotsen?) in bsrchjm, welk woord ook nog in 1 Sam. 13
: 6 voorkomt en daar den zin schijnt te hebben van „grafspelonken”. Ik voeg daaraan echter toe, dat de verta ling
„beneden de plaats achter den muur” - wat dan natuurlijk gezien zal moeten zijn van het standpunt van den
stadsbewoner en dus den zin moet hebben van „buiten den stadsmuur” -zeer onzeker is. Ik kom hier niet boven
raden uit. Het wil mij voorkomen, dat Nehemia, ten einde een overval te voorkomen, gebruik heeft gemaakt van
de „grafspelonken” in de dalen zowel ten W. als ten O. der stad, die een veilige schuilplaats boden en tevens aan
de Joden alle gelegenheid gaven om van uit hun schuilhoeken den vijanden op het lijf te vallen. Ze verlaten dus
hun huizen en zoeken als in de dagen van Gideon (Richt. 6 : 2) en van Saul (1 Sam. 13:6) de nodige veiligheid in
de spelonken. Daarbij wordt echter de familieband gehandhaafd en het geheel onder de leiding der natuurlijke
volkshoofden gesteld. Voorts bemoedigt Nehemia hen zoveel doenlijk door hen er op te wijzen, dat ,de grote en
vreselijke Here " - uitdrukking ontleend aan Deut. 10 : 17, zie ook 28 : 58 en vgl. Neb. 9 : 32, Dan. 9 : 4 - zijn hulp
niet onthoudt aan wie aan Hem „denken”, d.i. kracht en steun bij Hem zoeken, vgl. o.a. Ps. 42 : 5, 63 : 7, 77 : 4,
119 : 55. Ook moet het karakter van den hun opgedrongen strijd alle vrees bannen. Het gaat om niet meer of
minder dan om het behoud van het volk. Ze strijden voor „broeders en kinderen, vrouwen en huizen”, een
gedachtegang, slechts mogelijk waar het stambewustzijn nog niet verdrongen is door het gezinsegoïsme en waar
de vrouw nog deel uitmaakt van het bezit van den man, zoals ook in den decaloog (Exod. 20 : 17, Deut. 5 : 21) en
dus een plaats heeft na de kinderen.
15-18 Natuurlijk is door dezen maatregel het bouwen van den muur stop gezet. Hoe lang dat heeft geduurd,
wordt niet gezegd. Eerst wanneer Nehemia er zeker van is, niet alleen dat de vijand op de hoogte is van wat de
Joden deden, maar ook van den diepen indruk, die Nehemia's maatregel op dezen gemaakt hadden ,- van welken
indruk hij Gode de Hem toekomende eer geeft - eerst dan wordt het werk hervat. Dit geschiedt echter niet zonder
rekening te houden met de mogelijkheid, dat Sanballat en de zijnen toch nog tot een overval zullen besluiten.
Daartoe laat Nehemia de helft van zijn „mannen ” onder de wapenen blijven. Uit 5 : 15 blijkt, dat daarmede niet het
bij den bouw betrokken volk maar Nehemia ' s lijfwacht bedoeld is (vgl. 5 : 10, 13 : 19; ook Sanballat had een
lijfwacht, 6 : 5). Bovendien houden zijn officieren het oog op het volk, wat eensdeels wel hiermede verband zal
houden, dat Sanballat daaronder meerdere geheime medestanders had (zie 6 : 10-19), en anderdeels de
mogelijkheid bood om in geval van plotselinge overval aan het volk leiding te geven. Ook worden de „lastdragers”
gewapend; dat zijn zij, die de benodigde stenen moeten aandragen en dus elk ogenblik gedwongen zijn zich buiten
de stad te wagen. Ze namen altijd een werpspies mede. Wat eindelijk de „bouwers” betreft, die de stenen voor den
muur op elkander hadden te stapelen dit natuurlijk zonder trof fel, want kalk werd niet gebruikt -- ook zij waren
gewapend, ditmaal met een zwaard, dat aan de heup hing.
19, 20 Het oppertoezicht berust natuurlijk bij Nehemia, die daarbij op den voet gevolgd wordt door een
trompetter, die op het eerste het beste sein alarm moest blazen, opdat het volk zich naar het bedreigde punt zou
kunnen haasten. Deze laatste maatregel getuigt van een tekort aan militaire ervaring bij Nehemia. Een enkele
schijnaanval van den vijand zou voldoende geweest zijn het volk naar een bepaald punt te lokken en dan alle
gelegenheid hebben geboden om de hoofdmacht op een ander punt van den stadsmuur samen te trekken, waar
dan geen verdedigers meer zouden zijn. Maar Nehemia staat in het vaste geloof, dat de Here zijn hulp niet onthouden zal
aan wie hun leven wagen voor zijn heilige woning. En daarvan getuigt hij tegenover zijn volk ter bemoediging.
21, 22 Met alle kracht wordt nu het werk voortgezet en het uiterste wordt van het volk gevraagd. Het moet den ganse dag
werken, d.i. van ongeveer vijf uur 's morgens tot zeven uur 's avonds. Bovendien wordt aan hen, die buiten de stad wonen,
zonder meer verboden iedere avond naar huis terug te keren. Als reden daarvoor wordt opgegeven, dat er anders 's nachts bij
een altijd mogelijke overval niet voldoende gewapende mannen beschikbaar zouden zijn. Misschien zal de overweging, dat op
die wijze aan de onbetrouwbare elementen iedere mogelijkheid ontnomen werd om 's nachts contact te houden met den vijand,
ook wel haar invloed hebben doen gelden. Vandaar dat zelfs de slaven bij dat verbod betrokken worden.
23 Bij dat alles geeft Nehemia, daarbij gesteund door geheel zijn kring, het goede voorbeeld. Ze blijven voortdurend
gewapend en waakzaam, dag en nacht op het ergste voorbereid. De „broeders”, waarvan hier sprake is, zijn Nehemia ' s naaste
verwanten, vgl. Gen. 14 : 16, 29 : 12, 15, 31 : 23, 32; de „mannen” zijn de in vs 10 genoemde lijfgarde; de „mannen van de
wacht” zijn de leden van het Perzische escorte van 2 : 9.
C. Nehemia en zijn volk.
5 : 1.19.
a. Sociale maatregelen, 5 : 1 - 13
1 Op het eerste gezicht doet dit verhaal evenals het volgende (5 : 14-19) vreemd aan in het geheel van het relaas van den
herbouw van Jeruzalems muren. Het spreekt van Nehemia's optreden ten behoeve van zijn verarmde volksgenoten en wordt
gevolgd door mededelingen over zijn onbaatzuchtigheid. Toch is het duidelijk waarom wij ze juist hier in Nehemia's
gedenkschriften vinden. Niet als zouden de 52 dagen van ingespannen arbeid aan den stadsmuur (zie 6 : 15), die geen tijd liet om
voor eigen zaken te zorgen en bovendien niet betaald werd, de minder welgestelde onder de Joden in grote financiële
13

moeilijkheden hebben gebracht. Immers uit vs 4, waar het innen der belasting als een der oorzaken hunner moeilijkheden wordt
genoemd en dit onder het bewind van een Nehemia toch niet in den korten tijd van 52 dagen tot zulke catastrofen geleid kan
hebben, blijkt, dat we hier staan voor een proces van veel langere duur. De zaak is dan ook deze. Doordat rijk en arm
eendrachtig aan den stadsmuur arbeidde, werd de afstand tussen hen tot een minimum teruggebracht. Ook de allerarmsten
voelden zich weer lid van eenzelfde volk en kregen weer iets van hun zelfbewustzijn terug. Ze durfden hun mond weer open te
doen en te klagen over wat hun in flagrante strijd scheen met de positie, die zij naast de rijken bij Jeruzalems herbouw innamen.
Vandaar dat zij juist nu met hun klachten durven komen. Vandaar ook, dat Nehemia, die zijn gedenkschriften blijkbaar op
grond van zijn dagboek heeft samengesteld, juist hier daarvan melding maakt.
2 De klachten zijn van zeer ernstige aard. Ze spreken van niet minder dan een onbegrijpelijke uitbuiting van arme
volksgenoten door beter gesitueerden. Er zijn er, die bij gebrek aan andere bezittingen zich gedwongen hebben gezien om,
wilden ze in het leven blijven, hun kinderen in onderpand te geven voor tijdige betaling van het gekochte koren en die nu, wijl ze
dat niet konden doen, het hebben moeten aanzien, dat hun kinderen slavenwerk moeten doen, opdat dit zou kunnen dienen tot
afdoening der aangegane schuld. Daarbij gaan ze van de gedachte uit, dat deze vorm van slavernij, gezien hun armoede, als
duurzaam zal moeten worden beschouwd, wat bovendien in strijd zou zijn met Levit. 25 : 39; zie ook 2 Kon. 4 : 1.
3 De tweede groep klagers behoort niet als de eerste tot de proletariërs maar tot de keuterboertjes, die zich genoodzaakt
hebben gezien ten gevolge van een reeks misoogsten? ,- hun hebben en houden in onderpand te geven ten einde het nodige geld
te bekomen voor het kopen van koren, wijl ze anders van honger zouden omkomen. Ook zij kunnen niet het geleende
terugbetalen en worden nu uit huis en hof verdreven, het verschrikkelijkste, dat hun overkomen kan, vgl. Levit. 25, 1 Kon. 21;
zie ook Jes. 5 : 8.
4 Weer anderen hebben, ten einde in staat te zijn de verschuldigde belasting te betalen, zich genoodzaakt gezien bij hun
rijkere volksgenoten geld op te nemen, en daarvoor hun grondbezit in onderpand gegeven. Ook zij kunnen niet teruggeven.
5 Deze klachten zijn bitter. En dat niet alleen omdat de normale rentestandaard in de oud-Oosterse wereld vaak niet
minder dan een derde van het geleende bedroeg en verdubbeling van het geleende bedrag geen ongewoon verschijnsel was,
waardoor aan wie leende meestal de gelegenheid ontnomen was om terug te betalen. Maar vooral hierom. In de wet was
duidelijk vastgelegd, dat de rijkere Israëlieten bij het lenen van geld hun behoeftige volksgenoten moesten ontzien en geen
woeker mochten nemen (Exod. 22 : 24, Levit. 25 : 36, Deut. 23 : 19 v.; zie ook Ps. 15 : 5, Ezech. 18 : 8). De klagers echter vinden
slechts hardvochtige schuldeisers tegenover zich, die het volle pond eisen en niet terugschrikken voor het zich toeëigenen van
kinderen en goederen. Daartegen komt nu verzet, nu allen als leden van eenzelfde volk tot eenzelfden arbeid zijn opgeroepen.
Zij en hun kinderen zijn niet minder dan de anderen! Zouden zij het dan moeten gedogen, dat hun dochters als slavinnen
verkocht en dus (zie Exod. 21 : 7 v.v.) gevaar lopen een der bijwijven van haar meesters te moeten worden? En zullen zij het nu
verder maar machteloos moeten aanzien, dat zij van alles worden beroofd?
6, 7 Deze klachten openen juist op het ogenblik, dat Nehemia bezig is Jeruzalem door een muur voor den vijand te
beschermen, diens ogen voor een innerlijk verval, waartegen geen muur baat. In beslag genomen als hij is door den herbouw der
muren is hem dit gevaarlijk bedrijf blijkbaar ontgaan. Na enig beraad grijpt hij echter onmiddellijk in en roept den raad van
edelen en gemeenteleiders bijeen (zie 2 : 16), over wier medewerking hij reeds eerder te klagen had (3 : 5) en in wier kring blijkens
zijn „Gij” hij de wetsovertreders weet. Hij doet hun de heftigste verwijten. Hoe? Woeker bedrijven en dat tegenover
volksgenoten?! Blijkbaar echter stuit zijn poging om hen tot betere gedachten te brengen op hun onwil af. Vandaar het
samenroepen der grote volksvergadering, zoals ook reeds door Ezra was gedaan (Ezra 10 : 7). Maar nu geschiedt dit niet door de
hoofden des volks, de edelen en gemeenteleiders van vs 7. Zonder meer schuift Nehemia hen ter zijde en doet een beroep op
het volk, dus ook op de klagers, aan wier zijde hij zich met grote duidelijkheid plaatst.
8 Daar stelt hij het hemelsbreed verschil tussen het doen van „wij” en van „gij” in het volle licht. „Wij”, dat zijn
Nehemia en zijn kring, die gedaan hebben wat zij konden om Joodse slaven vrij te kopen. Wanneer ze dat deden, blijkt niet.
Misschien ook reeds in het land der ballingschap, waar wel veel van dergelijke gevallen zich zullen hebben voorgedaan. „Gij” zijn
de rijke Joden in Jeruzalem en naaste omgeving, die op de volksvergadering zonder meer tot aangeklaagden worden
gedegradeerd. Zij zijn de geldwolven en slavenhandelaren, die de naastenliefde en wetbetrachting van Nehemia en zijn kring
uitbuiten om eigen zak te vullen. Hoe kunnen die „gij” ook maar een ogenblik denken, dat hun doen zou worden getolereerd?!.
Het heeft de aandacht getrokken, dat Nehemia hier met geen enkel woord gewaagt van de bepalingen der wet inzake het nemen
van woeker van volksgenoten. Blijkbaar zijn die binnen den kring van Israël evenzeer een dode letter gebleven als het
woekerverbod der kerk in de Middeleeuwen. Het beschaamd zwijgen der aangeklaagden bewijst echter wel, dat die bepalingen
hun niet onbekend zijn geweest en dat zij niets te hunner verdediging weten in te brengen. In diezelfde richting wijst ook
Nehemia's raad in vs 9h.
9-12a Nu de aanklacht gegrond blijkt en hun doen geen verdedigers vindt, gaat Nehemia een stap verder. Hij begint met vast
te stellen, dat ze verkeerd deden, wijst hen daarna op den hoon der vijanden, die hun doen zullen aangrijpen als een welkom
middel om des Heren volk te smaden, en stelt hen daarna voor den eis van die volledige gehoorzaamheid, welke de vrucht is van
de vreze Gods. Nehemia treedt echter tegenover hen niet als rechter op. Hij legt hun geen straf op, velt geen vonnis. Hij, die zij
het ook met gans andere bedoelingen - met zijn kring ook als geldschieter is opgetreden, verklaart zich bereid het goede
voorbeeld te geven. Wat zij leenden, zal worden kwijtgescholden. Laten nu ook de schuldige „edelen en gemeenteleiders” dat
doen en iedere uitstaande schuldvordering zonder meer vernietigen!
Bewees hun vroeger zwijgen, dat hun eigen consciëntie hen veroordeelde, nu worden ze door Nehemia's goede voorbeeld
meegesleept en misschien ook onder den druk der volksvergadering verklaren de rijken zich bereid om aan zijn wens te voldoen:
de verpande goederen zullen worden teruggegeven en de schulden gedelgd, wat dan natuurlijk inhoudt het in-vrijheid-stellen der
tot onderpand gegeven kinderen. Zo wordt met één slag de sociale ongerechtigheid gebannen en de eenheid des volks hersteld.
14

12b-13 Onmiddellijk neemt Nehemia, wien de arglistigheid van het mensenhart natuurlijk niet onbekend kan geweest zijn en
die blijkbaar vreest, dat het in Zedekia’s dagen gebeurde zich ook nu zal herhalen (Jer. 34 : 8-11), de nodige maatregelen om het
hun onmogelijk te maken het eens gegeven woord te breken. Hij laat priesters komen, die als voor des Heren aangezicht uit
naam der daarbij betrokkenen een plechtige eed uitspreken, die wel den vorm zal gehad hebben van
Zo, ja meer nog moge de HERE mij doen, indien " enz. (vgl. 1 Sam. 20 : 13, 25 : 22, 2 Sam. 3 : 9 e.a.p.).
Nehemia onderstreept dezen eed door middel van een symbolische handeling, waarvoor de Oosterling zo buitengewoon
gevoelig is, vgl. Hand. 18 : 6. Hij schudt de plooi van zijn gewaad, waarin de Semiet gewoon is zijn geld op te bergen, uit en laat
den inhoud daarvan op den grond vallen. Daarop laat hij de verzekering volgen, dat eenzelfde lot hem zal treffen, die zijn belofte
breekt en zijn voor Gods aangezicht gegeven eed niet gestand doet. Daarbij wijs ik er op, dat, wijl voor het Oud-Oosters
bewustzijn woord en daad een eenheid vormen, Nehemia's handeling gezien wordt als beslist effectief, d.w.z. de door hem
uitgesproken vloek zal in den vorm, waarvan de daad getuigde, zich inderdaad verwerkelijken ingeval van woordbreuk. En de
gehele volksvergadering, dus ook de aangeklaagden, bekrachtigen met een „Amen” (d.i. het is zeker en gewis) Nehemia's
vloekspraak en nemen daardoor de uitvoering der belofte op zich, waarna Gode lof en dank wordt gebracht voor deze
zegenrijke beslissing, waardoor de eenheid des volks is hersteld, met één slag meerdere gelijkheid is geschapen en des Heren wet
weer vat heeft gekregen op de consciëntie. De voorgenomen maatregelen worden dan ook onmiddellijk ten uitvoer gelegd.
b. Zijn volk ten voorbeeld, 5 : 14-19.
Op de mededeling van deze sociale maatregelen laat Nehemia ten einde duidelijk te maken, dat wat hij blijkens vs 9 v. deed niet
het eerste bewijs was van zijn grote liefde voor zijn volk - een kort verhaal volgen van wat hij voor en na ten behoeve van „dit
volk” (vs 18 v.) gedaan heeft.
Zoals reeds bij 2 : 6 is opgemerkt, is Nehemia, indien al niet onmiddellijk dan toch kort na zijn vertrek uit Susa, door Artaxerxes
benoemd tot stadhouder van de provincie Juda, wat hij van 445 tot 433 gebleven is. Als zodanig had hij recht op
„stadhouderspijze ” , een soort belasting in natura ter voorziening in de behoeften van zijn huis (vgl. 1 Kon. 4 : 22 v., M. T. 5 : 1
v.). Hiervan is ook sprake in Mal. 1 : 8, waar onze St. Vert. ten onrechte „vorst” heeft in plaats van „stadhouder ” . Nehemia's
voorgangers hadden daarvan zo ruim gebruik gemaakt, dat het volk 40 zilveren sikkelen, d.i. ongeveer f 60,-per dag daarvoor
had op te brengen, terwijl bovendien hun lijfwacht allerlei eisen stelde. Hijzelf echter verklaart gedurende de twaalf jaren van zijn
stadhouderschap vrijwillig van dat recht op „stadhouderspijze” afstand te hebben gedaan. Dat deed hij „uit vreze voor God” (vs
15) d.i. zijn geweten, dat sprak van zijn eenheid met en gebondenheid aan des Heren volk, verbood hem zich te hunnen koste op
enigerlei wijze te verrijken (vgl. Paulus' doen tegenover de gemeente des Heren; Filipp. 4 : 14 v.v.). Wel verre van iets te
verdienen, heeft Nehemia niet geaarzeld op zijn ambt toe te leggen. Op meer dan één manier. Hij heeft ruim bijgedragen in de
kosten van den herbouw der muren. Ook heeft hij zich onthouden van het aankopen van land, de destijds meest gebruikelijke
vorm van geldbelegging (vgl. Jes. 5 : 8, Micha 2 : 2). En eindelijk heeft hij open tafel gehouden voor niet minder dan 150 mensen
uit zijn eigen volk, terwijl ook degenen, die uit den kring der omwonende volkeren op enigerlei wijze met hem in aanraking
kwamen, op zijn gastvrijheid konden rekenen. Dat gaf hem uiteraard tevens gelegenheid om op de hoogte te blijven van wat er
niet alleen onder de Joden, maar ook onder de genabuurde volken omging.
Wat daarvoor per dag nodig was, zegt vs 18a: behalve allerlei gevogelte - vooral duiven, gelijk nog heden? één rund en zes van de
beste schapen of geiten, terwijl alle tien dagen voor een grote hoeveelheid wijn werd gezorgd. Dit laatste is echter niet geheel
zeker. De tekst is hier corrupt.
Ondanks al deze uitgaven heeft Nehemia echter niets van het volk willen vragen. Dat had toch reeds zoveel op te brengen,
waarbij wel niet alleen aan den herbouw van stad en tempel zal moeten worden gedacht, maar tevens aan de eisen, die de
Perzische staat stelde. Hij bidt God, dat Deze hem zijn grote mate van edelmoedigheid tegenover „dit volk” moge aanrekenen.
Men heeft gemeend Nehemia van dit laatste een verwijt te mogen maken. Daarbij is echter het een en ander uit het oog verloren.
Allereerst dat Nehemia door er om te bidden blijk geeft te weten, dat die aanrekening niet zonder meer voortvloeit uit de
betekenis van zijn werk, maar uitsluitend vrucht kan zijn van goddelijke wilsbepaling, dus niet uit verdienste geschiedt maar uit
genade; zoals ook onze Heidelberger zegt. Hoe zeer Nehemia daarvan overtuigd was, leert 13 : 22. Voorts dat de Here Jezus een
nauw verband heeft gelegd tussen werk en loon, zie Matth. 5 : 10-12, 46, 6 : 4, 10 : 22, 32, 41 v. e.a.p. Wat op aarde wordt gezaaid,
wordt in de eeuwigheid gemaaid, zie Matth. 25 : 24, 26, 1 Cor. 15 : 42 v., 2 Cor. 9 : 6, Gal. 6 : 7 v. En eindelijk dat alleen in de
filosofische ethiek voor de gedachte aan loon geen plaats is. Maar die heeft dan ook religie omgezet in filosofie, en is in den
grond der zaak atheïstisch. Hier zijn de rijkdommen van het religieuze leven ingewisseld voor min of meer vage begrippen.
D. Jeruzalem door muur en inwoners veilig.
6 : 1-7 : 72.
a. De muur voltooid ondanks nieuwe intriges, 6 : 1-19.
1 Ofschoon Nehemia noodgedwongen in beslag was genomen door allerlei sociale bemoeiingen, is toch het werk aan
den stadsmuur, dank zij de genomen maatregelen, rustig verder gegaan. De grootste helft was nu klaar; alleen de zware houten
deuren der stadspoorten waren nog niet gereed. Jeruzalem was dus nog min of meer een open stad. Toch zijn Nehemia's
tegenstanders diep onder den indruk van wat hij in zo ongelooflijk korten tijd heeft weten tot stand te brengen. Hun spot heeft
de Joden niet ontwapend. Nehemia's organiserend talent heeft iedere overval onmogelijk gemaakt. Ten einde raad grijpen nu
zijn tegenstanders naar het laatste wapen, dat hun rest: Nehemia onschadelijk maken.
2 Sanballat en Gèsjem doen hem een voorstel, dat er al heel onschuldig uitziet. Ze moeten samen maar eens praten! Dat
zou dan kunnen geschieden in het dal van Ono, misschien het huidige Ke f r Ana ten N.W. van Lydda (zie Ezra 2 : 33, Neh. 11
15

: 35), gelegen tussen de provincies Samaria en Asdod, nader in het ons onbekend Kéfirim. Voor Nehemia dus een hele reis!
Maar deze ziet een adder onder het gras en staat wantrouwend tegenover het vriendelijke voorstel. Onderweg zou er heel wat
kunnen gebeuren en ook in Kéfirim zelfs zou hij wel erg vereenzaamd zijn! Hij zou in het hol van den leeuw zijn en het werk in
Jeruzalem zou aan heel wat verrassingen bloot staan.
3, 4 Daarom weigert hij in Sanballats voorstel te treden; niet botweg, maar heel beleefd, zoals dat tegenover een
ambtgenoot past. Zijn werk houdt hem in Jeruzalem en dat eist zijn tegenwoordigheid. Gedurende zijn afwezigheid zou het stil
moeten liggen. Wat voor werk dat is, zegt hij niet; ook niet waarom dat dan zou moeten stil liggen. Een buitengewoon
diplomatiek antwoord! Sanballat en zijn medestanders laten zich hierdoor echter niet afschrikken. Tot viermaal toe herhalen zij
hun verzoek, maar krijgen dan ook altijd hetzelfde antwoord.
5-7 Nu gaat Sanballat een stap verder. Hij zendt weer een bode, maar ditmaal met een open brief, misschien een stuk
papyrus. Open; natuurlijk niet als blijk van verachting, want de schrijver wil Nehemia voor zich winnen. Ook niet, opdat anderen
van den inhoud kennis zouden kunnen nemen en hun invloed bij Nehemia zouden kunnen doen gelden. Sanballat kende
Nehemia al genoeg om te weten, dat deze zich niet gemakkelijk liet beïnvloeden. Open, opdat iedereen kennis zou kunnen
nemen van Sanballats vriendschappelijke bedoelingen en dus iedere verdenking tegen hem zou kunnen worden voorkomen,
indien Nehemia een „ongeluk” overkwam bij zijn gaan naar het dal van Ono.
De brief, die een poging schijnt om Nehemia te waarschuwen voor den laster, waarmede men hem omringt, houdt de
mededeling in van wat „men” weet te vertellen van Nehemia's heimelijke plannen en tevens dat Gasjmoe, de elders Gèsjem
genoemde stadhouder van de Perzische provincie Arabië (zie 2 : 19), meent dit gerucht te kunnen bevestigen. Nehemia zou met
den herbouw van Jeruzalems muren niet meer of minder bedoelen dan het planten van den opstand tegen den Perzische
overheerser en zijn eigen verheffing tot koning over Juda. Daartoe zou hij de nodige profeten reeds hebben omgekocht, die zijn
troonsbestijging als van God gewild zouden voorstellen. Daar Sanballat bang is, dat dit gerucht ook naar het Perzische hof zou
overwaaien, stelt hij nu aan Nehemia een onderhoud voor, natuurlijk met de bedoeling om nader met hem te overleggen wat in
dezen zou kunnen worden gedaan.
Een met Oosterse geslepenheid opgestelde brief! Sanballat zegt niet, dat hij dit gerucht voor juist houdt; ook niet dat hij het
belachelijk vindt. Hij geeft den schijn bezorgd te zijn voor Nehemia's goeden naam.
Maar de brief is al te geslepen. Nehemia kan toch waarlijk nog niet vergeten zijn, dat Sanballat zelf bij het begin van den herbouw
der muren reeds de mogelijkheid heeft uitgesproken, dat Nehemia daarmede den weg van den opstand zou willen betreden (2 :
19). Ook kan van hem moeilijk verwacht worden vergeten te zijn, welke beschuldiging reeds vroeger tegen de Joden was
ingebracht (Ezra 4 : 13) en niet te begrijpen, dat Sanballat ook daarvan de opstoker was geweest.
8, 9 Op Sanballats brief geeft Nehemia het enig mogelijke antwoord. Kort maar krachtig maakt hij hem duidelijk, dat hij
zijn tegenstanders volkomen doorziet en weet, dat dit zogenaamde gerucht uitsluitend vrucht is van Sanballats brein. Daaraan
voegt hij ten behoeve van de lezers van zijn gedenkschrift nog de opmerking toe, dat hij Sanballats brief houdt voor
bangmakerij, vrucht van het begeren om den herbouw der muren te verijdelen. Daartegenover stelt hij niet anders dan een kort
gebed om kracht. Misschien is Nehemia, evenals indertijd Hizkia (2 Kon. 19 : 14), met dezen brief naar den tempel gegaan om
dezen daar met het onderschrift „Nu dan, sterk mijn handen!” voor des Heren aangezicht neer te leggen.
10, 11 Hoewel voor geen tweeërlei uitlegging vatbaar, heeft Nehemia's antwoord Sanballat volstrekt niet bewogen om zijn
helse plannen op te geven. Als Nehemia dan niet buiten Jeruzalem gelokt kan worden, dan zal hij in Jeruzalem van het leven
worden beroofd. Daar beschikken hij en zijn medestanders over invloedrijke medestanders, vooral onder de priesters (6 : 18, 13
: 4, 28) en deze kring zal door Nehemia's sociale maatregelen, die vele rijken en aanzienlijken zo duur te staan zijn gekomen, er
wel niet kleiner op geworden zijn. Op hen rekent Sanballat. Blijkbaar niet ten onrechte.
Een ons verder onbekende profeet - hoe ver zijn we hier van de vroegere Godsgezanten af! zal Nehemia in het voor hem als
leek verboden tempelgebouw lokken (vgl. Num. 18 : 7), waardoor den priesters gelegenheid wordt geboden hem van
heiligschennis aan te klagen en op dien grond om het leven te brengen. Waarom Nehemia juist nu aan dezen man, die blijkbaar
tot een voorname familie heeft behoord - zelfs zijn grootvader wordt genoemd! -- in diens woning een bezoek brengt, wordt
niet gezegd. Was dit het gevolg van een uitnodiging of meende Nehemia, dat deze man hem een gewenste inlichting kon
verschaffen? Wat hiervan zij, als hij bij dezen „profeet” komt, is deze dsoer. Sommigen willen hier aan een verhindering door
wettische onreinheid gedacht hebben, in welken zin het in Jer. 36 : 5 voorkomt. Maar dan is het voorstel om samen naar den
tempel te gaan dwaasheid. Op grond van vs 12, waar Nehemia zelf het voorstel een „profetie” noemt, vertaalde ik ` ásoer door
„in geestvervoering”. De man wil hem doen geloven, dat de Here hem waarschuwt en een veilige schuilplaats wijst. Nehemia
zou door sluipmoordenaars omringd zijn, die nu in het nachtelijk duister een aanslag op zijn leven willen doen.
Een listig opgezette val! Nehemia kan weten hoeveel tegenstanders hij in de stad heeft; ook welk een spanning er in breden kring
heerst; ook dat zijn vijanden voor niets terugdeinzen. En deze ,.profeet " speculeert nu op den iedere mens ingeschapen
levensdrang. Maar hij vergeet den rijkdom van het godsbetrouwen.
Nehemia's antwoord getuigt van volkomen zielsrust, waaruit zowel een krachtig zelfbewustzijn als kinderlijke ootmoed
opbloeien. Hij begint met het stellen van twee vragen en besluit met een „Ik ga niet”. Hoe kan deze „profeet” ook maar een
ogenblik vermoeden, dat „een man als ik”, die het tegen zoveel openlijke en heimelijke vijanden durft opnemen, die de wettige
vertegenwoordiger is van den Perzische koning en aan wien Jeruzalems welzijn is toevertrouwd, aan een dergelijke waarschuwing
gevolg zal geven? Bovendien, hoe kan hij vergeten, dat voor een man, „die is als ik”, de heilige tempelgrond, welke
alleen door priesters betreden mag worden, ten enenmale verboden terrein is? Een man, „die is als ik”. Ligt achter die woorden
uitsluitend een herinnering aan het feit, dat hij niet tot den priesterstand behoort? Of wordt daarmede gezinspeeld op het feit, dat
hij een eunuch was en reeds als zodanig buiten den tempel gesloten (Jes. 56 : 3~5). Een keuze tussen beide mogelijkheden lijkt
mij niet onmogelijk. Gelijk bij 1 : 11b en 2 : 6 werd opgemerkt, pleit althans de waarschijnlijkheid ervoor, dat Nehemia een
16

eunuch is geweest.
12, 13 ,Ik begreep het wel " zegt Nehemia: dat is geen godsgezant maar een omgekochte. Reeds alleen het feit, dat deze man
hem tracht over te halen om iets te doen wat in strijd is met Gods wet, bewijst, dat diens woord geen Godswoord is (vgl. Deut.
13 : 1-5). Ook kan Nehemia niet onbekend geweest zijn met het diepe verval van den profetenstand van die dagen (zie Zach. 13
: 1-6). En eindelijk kan hij niet vergeten zijn uitspraken als Jer. 23 : 21, 32, 29 : 19. Ezech. 13 : 2, Amos 7 : 12, die bewijzen, dat er
ook reeds in vroegere dagen „profeten ” geweest zijn, die buitengewoon gevoelig waren voor „geld en goed”. Nehemia doorziet
dezen Sjemája volkomen: die wil hem bang maken en zo ertoe brengen zondeschuld op zich te laden en hem dan den volke als
wetsovertreder voorstellen.
„Gedenk, o mijn God”. Wederom een bede, waarin zijn vijanden buiten en binnen de stad in één adem aanbidders van andere
goden", een „profetes” en meerdere worden genoemd. Naast mannen als Tobia en Sanballat, profeten", die zich erop laten
voorstaan „toegesprokenen ” (nabi') des Heren te zijn! Welk een verval!
15, 16 Intussen is de herbouw van den muur met zoveel kracht voortgegaan, dat deze in de laatste week van Eloel, d.i.
Augustus-September van het jaar 444 klaar was. In den geweldig korten tijd van 52 dagen was dit werk voltooid. Flavius Jozefus
spreekt in zijn Oudheden (XI 5, 8) van 2 jaar en 4 maanden. Waarop dit steunt, is mij onbekend. In ieder geval, aan de sterke
persoonlijkheid van Nehemia is het gelukt zijn vijanden schaakmat te zetten en zelfs hen onder den indruk te brengen van het
wondere vermogen van Israëls God. Ook voor hun bewustzijn staat het nu vast, dat Hij het was, die dit werk deed gelukken. En
het verlammend gevoel, dat zij bij Nehemia hadden willen wekken (vs 9), kwam nu over hen: vrees.
17-19 Daarmede kan Nehemia echter nog geen afscheid nemen van die voor hem en zijn werk zo spannende dagen. Hij wil
nog even in het licht stellen van welken aard de tegenstand was, dien hij van uit den kring van zijn eigen volk heeft ondervonden.
Daartoe vermeldt hij hier de relaties, die Tobia, dank zij zijn verwanten, met de voornaamste onder de Joden heeft
onderhouden. Hij zelf was gehuwd met een dochter uit het huis Arach (Ezra 2 : 5), terwijl zijn zoon Jochanan gehuwd was met
een dochter van den 3 : 4, 30 genoemden Mésjullam, een der ijverige bouwers aan den stadsmuur, blijkbaar een rijk Jeruzalemmer.
Daaraan had Tobia het te danken, dat vele anderen zijn „eedgenoten” waren, welke term misschien ontleend is aan het
handelsverkeer van die dagen en spreekt van handelsbetrekkingen met bindende contracten, een soort „handelsvereniging” of
„vennootschap onder firma” (zo Kittel, Geschichte III, bl. 555). Zo konden ze onder het mom van handelscorrespondentie met
elkander heel wat brieven wisselen en wederzijds op de hoogte blijven van wat er gebrouwen werd. Maar daarmede niet
tevreden, grepen de Jeruzalemse vrienden van Tobia iedere gelegenheid aan om Nehemia toch onder den indruk te brengen van
het vele goede (tob), dat in dezen Tobia was; een aardige woordspeling. Zelfs deinsden zij er niet voor terug om hoog op te geven
van de plannen van Nehemia's tegenstanders en van de hun ten dienste staande middelen. Zo willen zij Nehemia's
geloofsvertrouwen ondermijnen en hem bang maken.
b. Zorg voor Jeruzalems veiligheid en bevolking, 7 : 1- , 5a.
1 Nadat alzo in Augustus/September van het jaar 444 v. Chr. de herbouw van den stadsmuur tot een goed einde was
gebracht, wordt nu door het aanbrengen van deuren, grendels en sluitbalken (3 :.3, 6, 13 v. enz.) de laatste hand aan het werk
gelegd, waarna tevens de poortwachters worden aangesteld, die te zorgen hadden voor het openen en sluiten der stadspoorten
en ingeval van aanval den eersten stoot hadden op te vangen. Van hen horen we ook 1 Kron. 9 : 19-27 en 26 : 12-19. Dat hier in
één adem ook melding wordt gemaakt van de aanstelling van „de zangers en de levieten”, wekt enige verwondering. Immers,
behalve dat deze beide groepen alleen dienst hadden te doen in den tempel en dus geen taak hadden bij de bewaking der stad, is
de aanstelling van „levieten” een contradictio in terminis. Men was leviet door geboorte. Ik vermoed dan ook, dat deze woorden
van jongere hand zijn en zette ze daarom tussen haakjes.
2 Voorts legt Nehemia in zijn kwaliteit van stadhouder de zorg voor de veiligheid der stad in de handen van een tweetal
mannen. De eerste is zijn ook in 1 : 2 genoemde broeder Chanani. De tweede is Chananja, de bevelhebber van den
tempelburcht, waarvan reeds in 2 : 8, 3 : 1 sprake was, en die, wijl aan de noordzijde der stad gelegen, het meest aan een aanval
bloot stond en dus het meest belangrijke punt was bij de verdediging der stad. Nehemia koos hem, omdat hij volkomen op hem
aan kon en wist, dat Chananja den Here steeds voor ogen had. Dit laatste wordt door Nehemia uitdrukkelijk in het licht gesteld;
wel een bewijs, dat dergelijke mannen destijds niet in groten getale te vinden waren.
3 Aan deze beide mannen wordt in het bijzonder opgedragen ervoor te zorgen, dat de stadspoorten niet, gelijk
gebruikelijk was, bij het krieken van den dag, maar eerst bij vol daglicht geopend worden, terwijl ze ook weer bij daglicht gesloten
moeten worden. Dit natuurlijk om te voorkomen, dat de morgen- of avondschemering door den vijand zou worden benut tot
het doen van een onverwachte aanval. Bovendien moet de gehele stadsmuur nauwkeurig worden bewaakt. Daar-voor worden
die inwoners van Jeruzalem aangewezen, wier woningen er het dichtst bij liggen. Nehemia houdt dus wel „zijn kruit droog”!
4-5a Intussen, juist deze laatste maatregel baart moeilijkheden. De muur der stad is er nu wel, maar waar zijn haar
bewoners? Ze zijn niet in voldoenden getale aanwezig om de bewaking der stad in alle opzichten bevredigend te doen zijn. „Er
waren geen huizen gebouwd”. Dit mogen we natuurlijk niet in absolute zin verstaan. Reeds het feit, dat in 6 : 1 0 1 4 sprake was
van verraders binnen de stad en we in hfdst. 3 telkens horen van mannen, die het tegenover hun eigen huis liggende gedeelte van
den stadsmuur restaureren, verbiedt ons dat. Bovendien spreekt Haggai 1 : 4 van het wonen in beschoten huizen. Trouwens, de
tempeldienst eiste het wonen der tempeldienaren, hogere en lagere, in de onmiddellijke omgeving. Ook mag niet vergeten
worden, dat het district Jeruzalem om de veelheid zijner inwoners in twee delen moest worden gesplitst (Neh. 3 : 9, 12). En
eindelijk zij er nogmaals op gewezen, dat we geen voet mogen geven aan de gedachte, als zou in 586 huis na huis en straat na
straat ten vure zijn gedoemd. Ik versta die uitdrukking dan ook in dezen zin, dat er binnen den stadsmuur nog heel wat huizen in
puin lagen (vgl. hfdst. 11).
Hoe in een en ander te voorzien? Het platteland zal een gedeelte van zijn inwoners moeten afstaan. Maar daarvoor is nodig, dat
17

nauwkeurig wordt nagegaan wie er wonen. Er zal dus een soort volkstelling moeten plaats hebben. Bevolkingslijsten zullen
moeten worden gemaakt naar de respectieve geslachten. Een voor dien tijd geniale gedachte, waarvoor Nehemia dan ook zijn
God dank weet.
Maar nu rijst de vraag: bestaat in dit opzicht niet het een en ander? Daarvoor wordt in het tempelarchief de enige plaats, waar
met enigen grond iets dergelijks gezocht kon worden - een onderzoek ingesteld. En inderdaad wordt daar een lijst gevonden van
hen, die in 537 uit de ballingschap waren teruggekeerd. Daarvan maakt Nehemia nu gebruik bij het nemen van verdere
maatregelen.
L i j s t v a n d e i n 5 3 7 t e r u g g e k e e r d e n , 7 : 5b- 72.
Ofschoon er tussen Neh. 7 en Ezra 2 heel wat verschillen bestaan zowel in de namen (zie vs 7, 24 v., 28, 43, 48, 59) als in de
getallen (zie vs 10 v., 13, 15-20, 22 v., 32, 37 v., 44 v., 62, 67) en in den woordbouw zie vs 63, 65, 68), is het aan geen redelijken
twijfel onderhevig of de lijst van Neh. 7 : 6-69 is dezelfde als die, welke we reeds in Ezra 2 vonden. Dat zij tweemaal in het boek
Ezra-Nehemia voorkomt, laat zich volkomen begrijpen. De auteur van Groot-Kronieken vond haar in Nehemia's
gedenkschrift, hetzij als bijlage, dus na hfdst. 13, vanwaar hij haar overbracht naar hfdst. 6, waar sprake is van het vinden
daarvan, hetzij reeds op de plaats, die zij nu nog inneemt. Maar hij had aan die lijst tevens behoefte na de mededeling van Ezra 1,
dat vele ballingen van de door Cyrus hun verleende vergunning gebruik maakten om naar het land der vaderen terug te keren.
Vandaar dat hij haar tevens een plaats gaf in haar historisch verband bij de tekening van wat in 537 is gebeurd. Daarbij heeft hij
het slot der lijst, waar sprake is van de giften voor het fonds van den eredienst, ingekort. De bijdrage van den stadhouder
Sjesjbassar bijv. heeft hij, waarom weet ik niet, zonder meer geschrapt.
In den overgeleverde Hebr. tekst van vs. 72 missen we de mededeling, waar de tempeldienaren en een deel van het volk zich
hebben gevestigd. Ik zal mij niet vergissen, wanneer ik vermoed, dat hier „in Jeruzalem” is weggevallen. Zie bij Ezra 2 : 70.
Dat Nehemia de door hem blijkbaar in het tempelarchief gevonden lijst van de onder Zerubbabel teruggekeerden in zijn
gedenkschrift opnam, bewijst het grote gewicht, dat hij hechtte aan een juiste kennis van de geslachten, waaruit het joodse volk
weer was opgebouwd.
Het vervolg van Nehemia's gedenkschrift vinden we eerst weer in hfdst. 11.
E. Het volk en des Heren wet.
8 : 1 (Masora 7 : 72b) - 10 : 40.
a. De voorlezing uit het wetboek Gods.
8 : 1 (Masora 7 : 72b) - 8 : 13.
De auteur van Kronieken heeft van Neh. 1 : 1 af het gedenkschrift van Nehemia op den voet gevolgd, waarin het „ik” en het
„wij ” overheerste en geen enkele aanwijzing gegeven werd, dat gedurende den tijd van Nehemia's stadhouderschap „de schrijver
Ezra”, die van Ezra 7 : 1-10 : 44 in het middelpunt stond, ook na de aankomst van Nehemia voortging met zijn zegenrijke
arbeid. Met Neh. 8 : 1 verandert echter het aspect volkomen. Daar treedt „de schrijver Ezra” - in vs 10 „de priesterschrijver ”
genoemd als in 12 : 26 - weer in het alles beheersende middelpunt en is hij weer de man, van wien de leiding uitgaat.
Tegelijkertijd treedt de meer politieke zijde van het leven der Joden op den achtergrond en wordt de geestelijke zijde daarvan,
culminerend in hun verhouding tot des Heren wet, weer even sterk belicht als in Ezra 9 v. het geval is geweest. Een duidelijke
herinnering aan het daar behandelde vraagstuk der gemengde huwelijken vinden we dan ook in Neh. 9 : 2.
Met den inhoud veranderen na 8 : 1 ook de taal en stijl. We horen niet meer van „ik” en „wij”, maar krijgen weer als in Ezra 7 :
1-10, 10 : 1 v.v. een objectief verhaal van wat onder leiding van Ezra is geschied. Dit bewijst, dat de auteur van Kronieken hier
het gedenkschrift van Nehemia verlaat en zelf weer als verhaler optreedt, gebruik makend van een geschrift, dat over Ezra
handelde.
1 Nu wordt als tijdsbepaling van wat volgen gaat gezegd: „de zevende maand brak aan”. Van welk jaar wordt niet
gezegd. De moeilijkheid, waarvoor dit feit ons plaatst, is te groter, nu we in de voorafgaande hoofdstukken zo weinig
tijdsbepalingen vinden. Ze beperken zich tot 1 : 1 betreffende het bezoek van Chanani (445/4), 2 : 1 het gesprek met Artaxerxes,
vier maanden later, en 6 : 15 de beëindiging van den herbouw van den muur. Deze laatste tijdsbepaling brengt ons in de zesde
maand van het jaar 444/3 v. Chr., vijf dagen dus voor de zevende maand.
Is dit nu dezelfde „zevende maand”. als waarvan ons vers spreekt en volgt dus Neh. 8 v. in tijdsorde op Neh. 1-7?
Van meer dan één zijde is dit ontkend, o.a. door Kittel, Geschichte III bl. 532 v.v., dien Van Selms in zijn Ezra en Nehemia,
1935, bl. 89 volgt. Men heeft Neh. 8 v. een plaats willen geven in het jaar 458, het jaar van Ezra's optreden, tussen de
geschiedenis van Ezra 7 v., die naar 7 : 9 volgt op den eersten dag der vijfde maand, en die van Ezra 9 v., welke van den
zeventienden dag der negende maand van 458 tot den eersten dag der eerste maand van 457 den tijd in beslag nam (10 : 9, 17).
Dat wil dus zeggen, niet alleen dat het gehele optreden van Ezra in een en hetzelfde jaar zou gevallen zijn (begin der
toebereidselen tot de reis: 1-I-458; einde der procedure: 1-I-457), maar tevens, dat Ezra in tijdsorde aan Nehemia zou zijn
voorafgegaan en de auteur van Groot-Kronieken dus ten onrechte den schijn geeft, alsof beide in 444 v. Chr. hebben
samengewerkt zowel op de volksvergadering (Neh. 8 : 10) als bij de inwijding van Jeruzalems muren (Neh. 12 : 36).
In aansluiting aan hetgeen daarover in de Inleiding is gezegd (bl. 28 v.v.), merk ik nog op, dat in ieder geval Neh. 9 : 2, waar zeer
duidelijk gereflecteerd wordt op Ezra 9 : 2, 10 : 11, 44, zich verzet tegen iedere poging om Neh. 8 v. een plaats te geven tussen
Ezra 7 v. en Ezra 9 v. Dan zou de chronologie van 3 Ezra moeten gevolgd worden; waar Neh. 8 v. onmiddellijk op Ezra 10 : 44
volgt, en aangenomen moet worden, dat de zevende maand, waarvan Neh. 8 : 1 spreekt, die van 457 is en niet die van 458.
Trouwens, het op-den-achtergrond-treden van Nehemia bij de invoering der Mozaïsche wet als algemene levensregel laat zich
18

verklaren uit het feit, dat aan Ezra en niet aan hem opdracht was gegeven de Mozaïsche wet de haar toekomende plaats in het
leven des volks te verzekeren. Een man als Nehemia laat zich anders niet zo gemakkelijk naar den tweeden rang verwijzen.
Daarvoor is meer nodig dan persoonlijke indruk of volksgunst.
Het lijkt mij ten enenmale nutteloos over de vraag te twisten, of Nehemia al dan niet in het door den auteur van
Groot-Kronieken niet opgenomen gedeelte van zijn gedenkschrift van Ezra als zijn medewerker gewag heeft gemaakt, of over
deze andere, of misschien de auteur van Groot-Kronieken niet een bepaalde reden kan gehad hebben om Ezra weer naar voren
te schuiven (Steuernagel, Einleitung, bl. 429). Daarvoor ontbreken ons alle gegevens.
2-4 Ik houd het er dus voor, dat 8 : 1 onmiddellijk aansluit bij de tijdsbepaling van Neh. 6 : 15 en dat de volksvergadering,
waarvan hier sprake is, in het begin van Oktober van het jaar 444 plaats vond. Nehemia en Ezra hebben dadelijk gebruik
gemaakt van den indruk, dien het welslagen van den herbouw der muren op den breden kring des volks maakte, ten einde op
deze uitwendige consolidatie de inwendige te doen volgen door des Heren wet tot algemenen levensregel
te verheffen. Daarvoor was er te meer gelegenheid, omdat de zevende maand de feestmaand is. Op den eersten dag toch van
Tisjri wordt het nieuwjaarsfeest gevierd (Levit. 23 : 23.-25. Num. 29 : 1-6) ; op den tienden van Tisjri volgt de Grote Verzoendag
(Levit. 23 : 26-32, Num. 29 : 7-11) en daarna wordt op den vijftienden van Tisjri het Loofhuttenfeest gevierd (Levit. 23 : 34-36,
Num. 29 : 12-30 : 1). Dan komt dus het volk samen in Jeruzalem en kan gemakkelijk een volksvergadering gehouden worden.
Dit geschiedt reeds dadelijk op den eersten dag der maand, maar nu niet op het tempelplein (vgl. Ezra 10 : 9), doch op het plein
voor de 3 : 26 genoemde Waterpoort, vlak bij het tempelplein derhalve. Die vergadering behoeft dan ook niet bijeengeroepen te
worden. Vandaar ook, dat niet alleen mannen aanwezig zijn (vgl. Ezra 10 : 9), maar ook vrouwen en zelfs zij, „die in staat (waren)
om te luisteren”, d.w.z. jongeren boven 13 jaar. Hier wordt door de samengekomenen het verzoek tot „den schrijver Ezra”
gericht om „het wetboek van Mozes” te brengen, dat wel niet in Ezra's huis (Stade) maar in den tempel bewaard zal zijn (vgl. 2
Kon. 22 : 8). Ezra wordt hier „de schrijver”, wil men: de Schriftgeleerde, genoemd (in vs 3 „de priester”) om duidelijk te maken,
waarom dat verzoek juist tot hem is gericht, want naar Ezra 7 : 25 was dit juist het hoofddoel zijner zending. Men heeft getracht
duidelijk te maken, dat dit „wetboek van Mozes” niet de ons bekende Pentateuch zou zijn, maar zich zou hebben beperkt tot
wat men gewoon is den Priestercodex te noemen. Dit tot Ezra gericht verzoek bewijst echter, dat het volk volkomen bekend
was met de aan Ezra geworden opdracht om de wet van Mozes tot levensregel te maken. Daaruit volgt tevens, dat Ezra - al trad
hij achter Nehemia terug niet stil heeft gezeten, maar een kring heeft gevormd, aan wie hij de grote gedachten van Mozes ' wet
uitlegde en wier oog hij opende voor de richtlijnen daarvan. Klostermann (R.E. 3 V. bl. 522 r. 20 v.v.) heeft dan ook terecht
opgemerkt, dat voor wie dit verzoek van het volk „om het wetboek van Mozes te brengen” rustig op zich laat inwerken en zich
niet door de een of andere hypothese over de wording van den Pentateuch laat beïnvloeden, geen twijfel mogelijk is, of voor
Ezra en de zijnen was „het wetboek van Mozes” een nauwkeurig omschreven geheel en bij allen leefde de begeerte om dit
wetboek, ofschoon in gans andere tijden en voor een volkomen vrij volk gegeven, ook op eigen levensverhoudingen toe te
passen (zie behalve Ezra 8 : 26 ook M. Kegel, Die Kultusreformation des Esra, 1921).
Niet het gehele wetboek is voorgelezen, gelijk beweerd is. Ezra heeft daaruit voorgelezen, zes uur lang. Hij deed een keuze en
zal dus wel die gedeelten hebben voorgelezen, waarin de omstandigheden waaronder en de reden waarom de Here zijn wetten
juist aan Israël gaf, in het volle licht werden gesteld en bovendien sprake was van Israëls bereidverklaring om daarnaar te leven.
Ik denk daarbij aan gedeelten als Exod. 19 v., 24, 32-34, ook aan stukken als Levit. 26 en meerdere uit Deuteronomium, bijv.
hoofdst. 4, 7, 28 e.d. Daardoor werd het verleden weer vlak voor het volk geplaatst en kon de aandacht van mannen, vrouwen
en jongeren zoveel uren achtereen gespannen worden gehouden.
5 Ten einde door allen te kunnen worden gehoord, neemt Ezra plaats op een platform, ten onrechte door H. Boschma
in zijn Heldengestalten uit Israëls geestelijken worstelstrijd, 1931, bl. 186 in verband gebracht met onze preekstoelen. Ezra volgt
het voorbeeld van Salomo (2 Kron. 6 : 13). Ten einde aan de voorlezing der wet meerder gezag bij te zetten, nemen rechts en
links van Ezra een aantal met name genoemde mannen plaats. Volgens den overgeleverde Hebr. tekst stonden er zes aan zijn
rechterhand en zeven aan zijn linkerhand; volgens 3 Ezra 9 : 43 v. stonden er aan eiken kant zeven. Dit laatste zal ook wel juist
zijn. De naam Azarja zal wel na Ananja over het hoofd zijn gezien. Meerdere van die namen vinden we ook in 10 : 2-8 onder die
van priesters. Het zullen dan ook wel (ten dele?) tempeldienaren geweest zijn.
6, 7 Wanneer Ezra de boekrol opent (vgl. Luk. 4 : 17) staat het volk, dat tot dusver naar Oosterse trant gehurkt heeft
neergezeten, op. Zodra een godswoord tot den mens wordt gericht, staat deze immers op (vgl. Richt. 3 : 20). Het bewijst dus, dat
„het wetboek van Mozes ” (vs 2) als het boek der Godsopenbaring wordt erkend. Voordat hij met de voorlezing een begin
maakt, spreekt Ezra een doxologie uit (vgl. 9 : 6, Dan. 2 : 20 v.v., 1 Kron. 29 : 10 v.v.), die door het volk bij wijze van algehele
instemming beantwoord wordt met een tweevoudig „Amen” (vgl. 1 Kron. 16 : 36), waarbij de handen biddend omhoog
worden geheven (vgl. Ps. 134 : 2, 143 : 6, 1 Kon. 8 : 22). Vervolgens maken allen naar een Oosters gebruik, dat tot den huidige
dag bij de Mohammedanen nog in ere is, de bij een gebed passende bewegingen, d.w.z. men valt op de knieën en laat dan met de
beide armen naar voren gericht het bovenlijf voorwaarts vallen, zodat het voorhoofd den grond raakt. Zo gebeurt het ook
tegenover den aardsen koning (2 Sam. 14 : 33, 24 : 20) en voor wien men bijzonder eren wil (Gen. 48 : 12).
8, 9 Eerst nu kan de voorlezing beginnen. Als ik het m c f oras van vs 9 goed begrijp anderen vertalen het door
„duidelijk” of door „bij gedeelten” en het terecht heb overgezet door „in vertaling” (zie bl. 87), dan hebben we ons het gebeurde
dus voor te stellen als volgt:
Het volk, bestaande uit mannen, vrouwen en jongeren is in veertien groepen onderverdeeld, elk onder leiding van een leviet, die
de taak heeft voor zijn groep te verduidelijken wat Ezra uit de wet voorleest. Dit verduidelijken zal uiteraard wel iets meer
geweest zijn dan een parafrase van den tekst zonder meer. Het wijst bij deze tempeldienaren op een zekere vertrouwdheid met
den inhoud en op een door oefening verkregen vaardigheid om den zin der wetsbepalingen uiteen te zetten. Omdat de door
Ezra teruggeleide groep ballingen in Babylonië gewoon waren Aramees te spreken en dit ook in Palestina in klimmende mate
19

ezig was de gewone omgangstaal te worden, zagen zij zich gedwongen, ieder voor zijn groep, den Hebreeuwse tekst in het
Aramees over te zetten en daarop de nodige verklaring van het voorgelezene te laten volgen. Ofschoon naar vs 4 de voorlezing
met grote aandacht gevolgd werd (zie ook vs 9), was een nadere verduidelijking wel nodig, waarbij ik er aan herinner, dat ook
destijds slechts weinigen in staat waren zich een wetsrol aan te schaffen en bovendien niet iedereen kon lezen. Wat hier geschiedt
is dus het begin van wat door de joodse synagoge in de schriftelijke parafrase der Targoems is neergelegd.
De voorlezing van de verschillende, uiteraard met zorg door Ezra en zijn mannen uitgekozen gedeelten der wet maakt op het
volk een geweldigen indruk, vooral natuurlijk stukken als Levit. 26 en Deut. 28, waar de eis der volstrekte gehoorzaamheid op zo
ernstige wijze wordt gesteld en de gevolgen van ontrouw en ongehoorzaamheid zo in bijzonderheden worden nagegaan. Het
volk, dat bij de voorlezing weer aan eigen verleden herinnerd is, breekt dan ook in weeklachten uit, vrezend straks des Heren
gramschap over zich te zien losbarsten. Men heeft uit dit wenen willen opmaken, dat de inhoud der wet aan de ballingen
onbekend is geweest en dat niemand zich destijds om de overlevering der wet heeft bekommerd. Voor die onderstelling, die
trouwens in strijd is zowel met Ezra 7 : 6 (Schriftgeleerde) als met Ezra 8 : 16 (leraars), is niet de minste grond. Het wenen laat
zich zonder meer verklaren uit den indruk, die èn het plechtige samenzijn èn het voorlezen van de door Ezra gekozen
Schriftgedeelten op het volk maakten.
10-13 Maar nu grijpen de leiders, Nehemia en Ezra voorop, in en herinneren het volk eraan, dat de nieuwjaarsdag geen dag
mag zijn van rouw en weeklacht. Het moet „een heilige feesttijd ” (Levit. 23 : 24), „een jubeldag ” (Num. 29 : 1) zijn, want deze
eerste dag van het jaar zet naar oud-Oosterse opvatting zijn stempel op het gehele jaar. Daarom moet de Here in blijdschap
worden gediend en in de wijze, waarop spijs en drank genuttigd worden, moet aan die blijdschap uiting worden gegeven.
„Lekkernijen (eig. vette spijzen) en zoete dranken ” , nog heden ten dage het nec plus ultra van den Oosterling, moeten dan
genoten worden. Bovendien moeten porties gegeven worden aan wie niets hebben, d.w.z. de armen moeten de gasten der meer
gegoeden zijn en zo volop kunnen delen in de feestvreugde (vgl. Ester 9 : 19). Dat is enerzijds een gevolg geven aan den eis van
Deut. 15 : 7, 11; ook een herinnering aan de onder Israël gebruikelijke grote mate van gastvrijheid bij offerfeesten (vgl. 1 Sam. 9 :
13, 2 Sam. 6 : 19, 15 : 11) ; maar tevens een uiting van het sterke besef van saamhorigheid, dat nog steeds in het Oosten leeft. We
staan hier voor de gedachte: „als één lid lijdt, lijden alle leden ” . Vooral op een nieuwjaarsdag moeten allen blijde kunnen zijn.
„Des Heren vreugde, dat is uw bolwerk” (vs 11). Daarom nu geen droefheid. De vraag doet zich hier voor: is hier sprake van de
vreugde, die een mens heeft bij het smaken van des Heren zegen, of van de vreugde, die God over den mens heeft? Onze
kanttekening heeft voor het eerste gekozen: „de oorzaak, die God u geeft om blijde te zijn over zijn vorige en tegenwoordige
weldaden, moet uw consciëntie troosten en u goeden moed geven”. Zie ook bijv. Ps. 9 : 3, 32 : 11. Het komt mij echter voor, dat
we hier veeleer te denken hebben aan de vreugde, die God over den mens heeft. De Here neemt deel aan de vreugde van zijn
volk, wat dit blijde doet uitzien naar nieuwe zegeningen (vgl. Deut. 16 : 14 v.), want bij des Heren vreugde is voor des Heren
toorn geen plaats. Vandaar dat „bolwerk ” .
Zo is dan op dezen nieuwjaarsdag alleen plaats voor uitbundig vreugdebetoon. Het volk wordt „stil”, d.i. houdt op met luidkeels
gillen van smart, waardoor de „heiligheid”, d.i. het uitzonderlijk karakter van dezen dag zou worden aangetast (vgl. Ps. 118 : 24).
Zo eindigt deze dag in blijdschap en jubel.
b. Het loof hutten f eest in ere hersteld, 8 : 14-19.
14 Met hoe grote aandacht het volk ook de voorlezing der wet gevolgd had, het was duidelijk, dat op deze wijze geen
voldoende resultaat kon worden bereikt. De aangewezen leiders des volks, familiehoofden en tempeldienaren, moesten zelf
eerst een goed inzicht gewinnen in den inhoud der wet des Heren en konden eerst daarna de gewenste leiding geven. Vandaar
dat op den tweeden dag der zevende maand met hen in Ezra's woning de wet wordt bestudeerd, waarbij uiteraard de vraag zich
op den voorgrond drong naar de wijze, waarop de Nieuwjaarsmaand tot een feestmaand moest worden gemaakt, in staat om
een goed stempel te drukken op het komende jaar.
15, 16 Ze vinden bij dat onderzoek de voorschriften van Levit. 23 : 34-44 met betrekking tot het vieren van het
Loofhuttenfeest. Van den 15den tot en met den 2lsten van de zevende, d.i. de Nieuwjaarsmaand moet Israël in loofhutten
wonen. Daartoe moet blijkens vs 37 het volk plechtig worden opgeroepen. Met welke bewoordingen, wordt daar niet gezegd.
Blijkbaar echter heeft Ezra een voorschrift gevonden met betrekking tot de woorden van dezen oproep (vs 16). In vs 16 worden
andere bomen genoemd dan in Levit. 23 : 40, waar sprake is van „vruchten van sierbomen”, van „palmtakken en takken van
dicht bebladerd hout en van wilgen”. In Neh. 8 daarentegen is uitsluitend sprake van loof, en dat wel van olijf en oleaster, mirt en
palmen, waarop dan nog volgt „loof van dicht bebladerd hout”. Uit het synagogale gebruik echter weten we, dat de vruchten
niet vergeten werden.
„Gaat uit naar het gebergte”. Daarvoor was het slechts nodig buiten de steden te gaan. Palmen vond men echter alleen in het
Jordaandal, vooral bij Jericho, dat dan ook „Palmenstad” heet Deut. 34 : 3, Richt. 1 : 16, 3 : 13, 2 Kron. 28 : 15).
17-19 Met blijdschap wordt aan den oproep der leiders gevolg gegeven. Overal worden loofhutten gebouwd. Wie een eigen
huis heeft, doet dat of op het dak óf (als het wat groter is) op de binnenplaats. Anderen krijgen vergunning dat te doen op het
tempelplein of op de beide andere pleinen, welke Jeruzalem rijk is: dat bij de Waterpoort in het Oosten en dat bij de
Efraïmspoort, die wel aan de noordzijde der oude stad zal moeten gezocht worden (2 Kron. 25 : 23, Neh. 12 : 39). Die „anderen'
zijn dan natuurlijk de Joden van het platteland. Daarbij wordt in vs 18 uitdrukkelijk verzekerd, dat alleen de teruggekeerde
ballingen in loofhutten woonden. Dat wijst er dus op, dat de maatregel van Ezra 9 v. met betrekking tot de gemengde
huwelijken grote gevolgen heeft gehad en de scheiding tussen joden en vreemden een tijd lang volkomen werd (vgl. Neh. 9 : 2).
Welk een groot feest het ditmaal was, zegt vs 18, waar verzekerd wordt, dat sinds Jozuá s dagen het feest niet meer zo d.i. zo
luisterrijk was gevierd (vgl. 2 Kron. 30 : 26, 35 : 18) 1 ). In Exod. 23 : 16, waar het Loofhuttenfeest „feest van de inzameling der
vruchten” heet en wel gezegd wordt, dat het „tegen het eind van het jaar” gevierd moet worden, maar niet hoe lang het duren
20

moet, horen we niet van het bouwen van loofhutten; evenmin in Deut. 16 : 13-15, waar het „Loofhuttenfeest” wordt genoemd,
maar noch de maand, noch de tijdsduur wordt aangegeven. In Num. 29 : 12-38 wordt de naam van het feest niet genoemd,
noch ook van het bouwen van loofhutten gesproken, maar wel breed gehandeld over de alsdan te brengen offers. Daaruit heeft
men willen opmaken, dat het bouwen der loofhutten eerst door Ezra is ingevoerd. Zonder den minsten twijfel echter staan we
hier voor een overoud gebruik, ook bij andere volken dan Israël bekend, waar het soms in nauw verband staat met de begeerte
om door het verlaten van het huis de demonen op een dwaalspoor te brengen. Voor Israël is het „het feest” (1 Kon. 8 : 2, 65,
12:32, 2 Kron. 5 : 3, 7 : 8 v., Ezech. 45 : 25) met vrolijke gezangen (Jes. 30 : 29) en maagden-reien (Richt. 21 : 19 v.v.). Het aan dat
feest gewijde Talmoedtraktaat Sukka vertelt, dat de deelnemers aan de tempelprocessie dan in de rechterhand een palmtak
moesten dragen, omstrengeld door een myrtentak en een wilgentak (loelab), en in de linkerhand een citroen (etróg). Dansend en
springend ging men dan zes dagen achtereen met de priesters aan het hoofd eenmaal rondom het brandofferaltaar, terwijl men
met de loelab wuifde en hosanna (hósji ` anna = red ons toch!) riep, en op den zevenden dag zevenmaal. Een priester putte dan met
een gouden kruik anderhalve liter water uit den Siloa-vijver, waarna hij door de Waterpoort (zie Neh. 3 : 26) naar het tempelplein
terugkeerde en onder trompetgeschal de kruik aan een anderen priester overhandigde, welken deze - na het water vermengd te
hebben met wijn van plengoffers uitgoot in twee gaten, rechts en links van het altaar, dit natuurlijk weder onder begeleiding van
trompetten en andere muziekinstrumenten en bij het zingen van enkele psalmen door het levietenkoor (vgl. Joh. 7 : 37-39).
Vooral de eerste feestdag was in later dagen buitengewoon vrolijk. Des avonds kwam de menigte samen in den verlichten
voorhof der vrouwen en daar dansten vooraanstaande mannen en priesters, ieder met een fakkel in de hand, bij het geschal der
muziekinstrumenten en het juichen der schare. Eerst het hanengekraai maakte daaraan een einde. Zie ook A. R. Hulst, De
betekenis van de loofhut op het Loofhuttenfeest, Vox Theologica, Nov. 1930, bl. 5-10.
Overeenkomstig het voorschrift van Deut. 31 : 10-13 wordt blijkens vs 19 op eiken dag van het Loofhuttenfeest een gedeelte
van den Pentateuch voorgelezen, terwijl het geheel besloten wordt met een „feestvergadering”, een laatste bijeenkomst in het
heiligdom „naar de verordening” (vgl. 2 Kron. 4 : 20). Dan was sabbatsrust, d.i. onthouding van den dagelijkse arbeid, geboden.
Het trekt de aandacht, dat in hfdst. 8 niet gesproken wordt van het houden van den Groten Verzoendag, die naar Levit. 23 : 26
(zie ook Levit. 16 : 29, Num. 29 : 7) op den 10den Tisjri viel. Dat kan zijn reden hierin hebben, dat dit buiten ieder verband stond
ook met de cultusreformatie, waarover in hfdst. 8 gehandeld wordt. Het komt mij echter waarschijnlijk voor, dat de boetedag
van hfdst. 9 ditmaal den Groten Verzoendag vervangen heeft.
c. De grote boetedag, 9 : 1-37.
1-5 Gelijk bij 8 : 10 v. is opgemerkt, werd de door de wetslezing opkomende stemming van boete, die in rouw en
weeklacht tot uiting kwam, door de leiders teruggedrongen, omdat nieuwjaarsdag een jubeldag moet zijn. Ook het karakter van
het daaropvolgende Loofhuttenfeest gaf daarvoor geen gelegenheid. Maar nu dit door de feestvergadering van den 22sten Tisjri
tot een God verheerlijkend einde is gebracht (8 : 19), is het ogenblik aangebroken om met belijdenis van schuld en zonde tot
God te gaan en tevens den nood des volks Hem biddend voor te leggen. Daarvoor laat men echter eerst den 23sten dag dier
maand in stilte voorbij gaan, opdat er zo een scheiding kome tussen feestgedruis en ootmoedige boete.
Zo heeft dus een tweede volksvergadering plaats. Waar, wordt niet gezegd; waarschijnlijk wel weer op het plein bij de
Waterpoort en dan evenals destijds (vgl. 8 : 7) in groepen bijeen (9 : 3), ten einde het luisteren naar de wetsvoorlezing, die ook nu
wel door een nadere uiteenzetting gevolgd zal zijn, te vergemakkelijken.
Het karakter der bijeenkomst wordt aangegeven deels door het reeds ' s morgens aangevangen vasten (vgl. Levit. 23 : 29, Num.
29 : 7), deels door de kleding der aanwezigen: rouwgewaad, d.i. grof geweven lendenschort van geiten- of kameelhaar,
gewoonlijk op de blote huid gedragen (vgl. Job 16 : 15; de „zak” onzer Statenvertaling), en stof op het hoofd. De aanwezigen
hebben zich daardoor zoveel mogelijk gelijk gemaakt aan doden (vgl. Ezra 9 : 3, 10 : 6) en spreken daardoor uit dood te zijn
„door de misdaden en de zonden” (Efeze 2 : 1).
Op dezen boetedag wordt nu voor de eerste maal de scheiding tussen Jood en niet-Jood streng doorgevoerd. Ezra's arbeid (vgl.
Ezra 10 : 44) begint vrucht te dragen. Het bewustzijn is levendig, dat Israël een eigen geschiedenis heeft doorgemaakt en dat dus
zijn boete een eigen karakter dragen moet. Daarom kunnen alleen Joden der vaderen schuld als de hunne erkennen.
De volksvergadering duurt een halve dag, dus van den dageraad tot den middag (vgl. 8 : 4), d.i. zes uren. De ene helft daarvan
wordt gewijd aan de voorlezing (en verduidelijking?) van ter inleiding op belijden en bidden geëigende gedeelten uit den
Pentateuch; de tweede helft aan „belijdenis” (vgl. Ezra 10 : 1), nu niet van persoonlijke zonden, maar van die, welke het volk in
het verleden had bedreven: een open leggen derhalve van eigen historieblad en een als rechtvaardig erkennen van de daarin
sprekende oordelen des Heren. Dit gaat vergezeld van een zich „neerwerpen”, d.w.z. een biddend zich verootmoedigen (zie bij
8 : 7).
Wie hierbij de leiding heeft, wordt niet gezegd. Volgens de Griekse vertalers op vs 6 was dat Ezra, wat ook wel juist zal zijn. We
zullen ons hem wel op het platform (vgl. 8 : 5) te denken hebben met de in vs 4 genoemden. In den overgeleverde Hebr. tekst
vinden we acht namen, waarvan drie gevormd worden door de medeklinkers bnj. De Masora las deze bnj tweemaal als Bani en
eenmaal als Bunni, terwijl de Griekse vertalers daarin „de zonen van” (bënë) vermoedden en dus het aantal eigennamen tot vijf
terugbrachten. Het zijn alle andere namen dan die van Ezra 8 : 5. „Zij roepen met luider stem tot den Here.”
Naast dit achttal wordt in vs 5 een tweede achttal levieten genoemd, die we ons blijkbaar als leiders van de groepen der
aanwezigen te denken hebben (8 : 8). Onder hen vinden we vijf met eenzelfde naam als in vs 4, wat intussen niet wil zeggen, dat
hun dragers dezelfde personen moeten geweest zijn. Daarvoor zijn de namen te alledaags. Sommigen hunner zijn ook bij de
volksvergadering van Neh. 8 op den voorgrond getreden. De in vs 5 genoemden moeten leiding geven aan het antwoord, dat de
groepen te geven hebben op het door de in vs 4 genoemden uitgesproken formuliergebed. Slechts een gedeelte van dat
antwoord wordt in vs 6 gegeven. Het wordt in vs 5b getekend als een „loven ” , eig. een „zegenen ” , d.i. een getuigen van en
21

dientengevolge in werking stellen van den zegensinhoud van des Heren Naam, welke de samenvatting is van het geheel zijner
openbaringsdaden, van de ontplooiing van zijn goddelijk Wezen (vgl. Ps. 41 : 14, 72 : 19, 106 : 48). Dat moet geschieden „van
eeuwigheid tot eeuwigheid”, d.w.z. zonder ophouden, alle eeuwen door. Het biddend roepen hare geestelijke leiders moet de
gemeente dus beantwoorden met een blijmoedig getuigenis van des Heren zegensvolheid, waarvan gezegd wordt, dat ze ,,boven
allen lof en prijs verheven is ', d.w.z. nog rijker is dan mensen kunnen zeggen in zegensroepen en lofpsalmen.
6 Na dit antwoord der gemeente op het biddend roepen hare leiders volgt het gebed, dat in aller naam is opgezonden,
blijkbaar door de in vs 4 genoemden als vormden deze onder leiding van Ezra een soort spreekkoor. In G gaan aan het gebed de
woorden „En Ezra sprak” vooraf. Misschien zijn beide woorden bij vergissing uitgevallen. Allereerst wordt roemend gesproken
van des Heren scheppend vermogen, waaraan alles het aanzijn dankt, en van zijn vaderlijke zorg, die naar al het geschapene
uitgaat. Schepping dus en onderhouding. Ook hier is als in Deut. 10 : 14, 1 Kon. 8 : 27, 2 Kron. 2 : 6, 6 : 18 en Ps. 148 : 4 sprake
van den „hemel der hemelen”, een voor ons tamelijk onvatbaar begrip, maar m.i. vrucht van Israëls pogen om den Here een
plaats te geven, die geen der „andere goden ” innam (zie mijn verklaring op 2 Kron. 2 : 6). Het is de troonzaal des Heren en het
„heir” van dezen „hemel der hemelen” bestaat dus niet uit de sterren, maar uit „het hemelheir”, waarvan Micha ben Jimla tot
Achab en Josafat sprak (zie mijn verklaring op 2 Kron. 18 : 18). Daarentegen zie ik in „het heir des hemels”, waarvan aan het slot
van vs 6 sprake is, de sterren, waarvan in Jes. 40 : 26 en 45 : 12 gezegd wordt, dat ze onder des Heren bevel staan. Daarbij
herinner ik eraan, dat naar oud-Oosterse voorstelling „de Scheppergod” de hoogste is, en tevens, dat de goden geacht werden
hun woonplaats op een der sterren te hebben. Wanneer de gemeente hier dus roemend zegt, dat de Here alles en allen
geschapen heeft en in het leven houdt, dan wordt Hij daarmede geroemd als „de Oppergod”, en wanneer daaraan wordt
toegevoegd, dat het hemelheir aanbiddend voor Hem neervalt, dan worden „de andere goden” tot des Heren slaven gemaakt.
7 Daarna wordt op een wijze, welke herinnert aan Ps. 78, 105 v., Dan. 9 : 1-49, Handel. 7 : 2-53, 13 : 16~24, 1 Cor. 10 :
1-14, Israëls historieboek opengeslagen ten einde roemend te getuigen van des Heren genadevolle leiding van Ur naar Sinaï (vs
6-15), van des Heren bondstrouw en ontferming tegenover de ongehoorzaamheid van het volk (vs 16-25) en van zijn genade,
openbaar geworden ook bij het oefenen van tucht (vs 26~31), waaraan vrijmoedigheid ontleend wordt om bij den huldigen
nood op des Heren verdere genadebewijzen biddend te hopen (vs 32-37).
Het historiebeeld, dat hier wordt ontrold, begint dus met Abrams roeping, waarbij eerst herinnerd wordt aan het, aan de
teruggekeerde ballingen van nabij zo goed bekende milieu van Ur der Chaldeeën met zijn polytheïsme, en vervolgens aan de
naamsverandering, die den drager van den naam Abram, herinnerend aan den tijd der „vaderen aan de overzijde der rivier”
(Abram: „Verheven vader”, erenaam van „Vader Nannar”, den in Ur als oppergod vereerden maangod Sin), in beginsel zal
moeten maken tot een „Abraham” vader (ab) van een menigte (hamón) van volkeren (Gen. 17 : 5).
8 Vervolgens wordt eraan herinnerd, dat Abraham „betrouwbaar” was: de Here kon op hem aan. Vandaar het aangaan
van „het verbond”, voortaan richtlijn van des Heren daden, grondwet van Abrahams zaad; het verbond, voorlopig aangelegd op
het geven van „het land ” der met name genoemde volken (vgl. Gen. 15 : 1 9 2 1 , Exod. 3 : 8, 23 : 23, Deut. 7 : 1). En ofschoon
het een vooruitgrijpen is op vs 22 v.v., wordt reeds hier roemend ervan gewaagd, dat de Here zijn woord gestand heeft gedaan.
De grond daarvan ligt in des Heren „rechtvaardig zijn”, d.w.z. in zijn handelen naar de in zijn Wezen gegronde rechtsnormen,
waarvan Hij dus nimmer afwijkt, wijl dit een vernietiging van zijn Wezen zou uitmaken (vgl. Jes. 45 : 21).
9-11 Hierna wordt herinnerd aan de verlossing uit Egypte, de grote wonderdaad, waarop Israël altijd weer gewezen is
(Exod. 20 : 2, Ps. 81 : 11 e.a.p.). Het „zien der ellende” is een herinnering aan des Heren eigen woord (Exod. 3 : 7) en het „horen
van hun gekrijt” een samenvatting van de tekening van Exod. 14 : 10-15 : 21, het gebeurde bij „de Schelfzee”, misschien juister
„Wierzee” naar het daar dikwijls waargenomen zeewier met zijn roodachtige draden, waaraan „de Rode Zee” waarschijnlijk wel
haar naam dankt (zo ook Van Gelderen op 1 Kon. 9 : 26).
Des Heren „zien” en „horen” was het geboorte-uur van „tekenen en wonderen”: tekenen d.i. die tevoren aangekondigde daden
Gods, waarvan de toeschouwer langs den weg van logische deductie bij hun realisering weten kan, dat ze van God komen (zie
bijv. Exod. 3 : 12, Richt. 6 : 17, 1 Sam. 2 : 34 e.a.p.) ; en „wonderen”, gebeurtenissen en verschijnselen, die zich op een voor den
mens onbegrijpelijke wijze aan hem voordoen en hem voor een ingrijpen der onzichtbare wereld plaatsen. Dit is de
samenvatting van „de plagen van Egypte ” naar Exod. 7 : 3. Ze richten zich tegen Egypte's vorst en volk, die „zich tegen hen
(tegen de vaderen) verstoutten”, d.i. zich door hun overmoed lieten leiden, waanden in staat te zijn het tegen „de vaderen” te
kunnen opnemen, niet vermoedend wie „de Here ” was, die achter „de vaderen” stond.
„Zo maakte Gij U een naam” (vs l0a). In welken kring? Naar Exod. 9 : 16, aangehaald in Rom. 9 : 17, in den breden kring der
volken, die sindsdien wisten wat de Here vermag (vgl. Joz. 2 : 10a, 9 : 9). Hier misschien ook bedoeld als de kring der zonen
Israëls, die nooit deze wonderen vergaten (zie boven).
„Gij spleet de zee” (vs 11), een bijna woordelijke aanhaling van Exod. 14 : 21 v., met dit verschil, dat, terwijl daar van het waaien
van den sterken oostenwind sprake is en dus het gebeurde bij de Schelfzee wordt toegeschreven aan een natuurlijke oorzaak als
een werktuig in Gods hand, hier als in Exod. 15 : 5, J9 de natuurlijke oorzaak wordt uitgeschakeld en des Heren wondermacht in
het volle licht wordt gesteld. Volkomen begrijpelijk trouwens, wijl alleen de verheerlijking van des Heren Naam de grond van
deze historische herinnering is (zie ook Ps. 78 : 13).
.,De sterke wateren" zijn ontleend aan Jes. 43 : 16, waar eveneens aan het wonder der Schelfzee wordt herinnerd.
12-15 Breed wordt stil gestaan bij den woestijntocht: eerst (vs 12-15) om in het licht te stellen wat de Here daar
voor Israël deed, vervolgens om Israëls zondelust en des Heren ontferming scherp tegenover elkander te plaatsen
(vs 16-21).
„In een wolkkolom”, „in een vuurkolom” (vs 12) d.i. in den openbaringsvorm daarvan, precies zoals de Here zich
aan Mozes openbaarde „in de gedaante van een vuurvlam, die uit een braambos oplaaide” (Exod. 3 : 2). Zo wordt
het ook gezegd in Exod. 14 : 21, Num. 14 : 14, Deut. 1 : 33, Ps. 78 : 14. Daarom lijkt mij de vertaling „door een
22

wolkkolom ” , „door een vuurkolom” minder juist, al is die taalkundig mogelijk. Zo trekt de Here zelf in Exod. 14
: 19 de engel Gods - aan het hoofd van zijn volk naar den Sinaï. Hier (vs 13) daalt Hij op den berg neder (vgl. Exod.
19 : 18, 20) en spreekt met zijn volk „van uit den hemel” (vgl. Deut. 4 : 36). Door die in het nederdalen op den berg
en het gelijktijdig spreken uit den hemel gelegen tegenstelling wordt duidelijk gemaakt, dat de openbaringsvorm
niet zonder meer met het Wezen mag worden geïdentificeerd. Door den openbaringsvorm, die binnen het
gezichtveld van den mens valt, wordt des Heren transcendentie niet opgeheven (vgl. Deut. 4 : 12). Zo heeft de
wetgeving plaats, waarvoor een viertal termen wordt gebruikt, die voor ons gevoel niet scherp te onderscheiden
zijn. We horen van rechtsnormen en wetten, inzettingen en geboden. Daarbij wordt intussen - en dat is het
voornaamste - hun betrouwbaarheid, rechtvaardigheid en doelmatigheid in het licht gesteld, d.w.z. de op den Sinaï
gegeven wetten vertonen hetzelfde karakter als de God, die ze gaf. Ook Hij is rechtvaardig, trouw en goed.
Afzonderlijk wordt daarbij melding gemaakt van den „heiligen sabbat” (vs 14). Dit hangt (zie mijn Ezechiël, bl.
223) samen met het feit, dat in de ballingschap, toen natuurlijk geen offers konden worden gebracht, Israëls leven
zich alleen door het streng vieren van den sabbat van dat der Babylonische omgeving onderscheidde. Sindsdien
werd de sabbat naast het niet-zichtbare teken der besnijdenis het grote onderscheidingsteken van het Jodendom.
Van den sabbat wordt gezegd, dat deze hun toen bekend is gemaakt, ofschoon in Exod. 16 : 23 v.v. de
zevendaagse rustdag reeds vóór den Sinaï als bekend wordt verondersteld. Maar eerst bij den Sinaï in den decaloog
is zijn eigensoortig karakter voor Israël onthuld, van het uitsluitend cultische ook naar het zedelijke terrein
overgebracht en de sociale betekenis daarvan in het licht gesteld (vgl. Deut. 5 : 15).
Dat naar Gen. 2 : 3 het sabbatsgebod reeds van de schepping af gold en Gen. 2 : 3 dus in strijd zou zijn met al die
plaatsen, waar de sabbat in verband wordt gebracht met de wetgeving bij den Sinaï, is onjuist. In wat men ten
onrechte gewoon is „het eerste scheppingsverhaal” te noemen (zie mijn Gods Woord bl. 143 v.v.) wordt niet het
moment aangegeven van de instelling van den sabbat, maar slechts dit duidelijk gemaakt, dat de werken Gods in
het licht van den sabbat staan. De zes dagen wijzen alle zes naar den sabbat heen en in die zes dagen wijst heel de
schepping met de verscheidenheid hare levens-gebieden naar de verheerlijking Gods. De sabbat wordt hier dus
gezien als een punt des tijds, van waaruit heel het scheppingsproces en heel het scheppingsleven moet worden
gezien. Het geheel der schepping Gods is aangelegd op het grote, geestelijke goed, dat zich in de sabbatsgedachte
belichaamt. Vandaar dat in Gen. 2 : 3 het wezen van den sabbat getekend wordt als bestaande in deze drie
momenten: 1 ° de rust Gods, 2° de zegen Gods, 3° de heiliging door God.
In vs 15 worden uit den woestijntocht twee wonderdaden Gods belicht: het spijzigen met het manna (Exod. 16,
Ps. 78 : 24, 105 : 40) en het drenken met het water uit den rotssteen (Num. 20 : 8 v.v., Ps. 78 : 15, 105 : 41, 114 :
8, Jes. 48 : 21), Vervolgens wordt eraan herinnerd, dat Kanaäns - verovering geen vrucht is geweest van Israëls
militair vermogen, maar van des Heren trouw aan zijn eed (vgl. Num. 14 : 30, 32 : 11, Deut. 9 : 5).
16-21 Tegen dien lichtende achtergrond van des Heren wonderdaden en beloften steekt Israëls ongehoorzaamheid
te donkerder af. Het volgt het voorbeeld der Egyptenaren (vs 10): het laat zich door zijn overmoed leiden; het
doet als het trekvee, dat weigert zich door zijn geleider de richting te laten wijzen (vgl. Deut. 10 : 16, Jer. 7 : 26) en
maakt zich den naam van „halsstarrig volk” waardig (Exod. 32 : 9, 33 : 3, 5, 34 : 9, Deut. 9 : 6, 13, 31 : 27; vgl. Jes.
48 : 4). „Zij weigerden te luisteren” (vgl. Jer. 11 : 10), wat vermaningen van 's Heren wege onderstelt om toch het
„niet-luisteren ” op te geven: het zenden dus van profeten. „En dachten niet, ” een vergeetachtigheid, die hen des
Heren wondermacht uit het oog doet verliezen en er hen blind voor maakt, dat die wondermacht evengoed tegen
Israël als tegen Egypte en Amalek kan worden gericht. Juist daarom wordt hier het woord „nifla'ót” gebruikt,
waardoor Gods daden getekend worden als verre boven het bevattingsvermogen van den mens uitgaande (vgl.
pèlè' in Richt. 13 : 18, Jes. 9 : 5). „En zetten hun denken erop”. In hun weerzin tegen den dienst (` a bóda) des Heren,
denken zij aan niets anders dan aan de mogelijkheid van een terugkeer naar hun slavernij ('abdoet) in Egypte. „Ze
denken eraan, ” eigenlijk „ze zetten er hun kop op” (Num. 11 : 5, 14 : 4). Maar ook nu blijkt des Heren genade
groter dan hun zonde: altijd opnieuw vergevend („vol vergeving " ), immer zijn gunst bewijzend (,,genadig"), met
hen begaan (,,barmhartig " ), veel tijd voorbij latende gaan, voordat Hij in toorn uitbarst (,,lankmoedig") en beschikkend
over veel bondsliefde („groot van goedertierenheid"). Vijf zijden van des Heren vergevende zondaarsliefde, die ieder voor zich
spreken van wat het zeggen wil: Ik uw God en gij mijn volk (Exod. 6 : 6). De Here „verlaat” niet d.i. trekt zich niet van hen terug,
laat hen niet aan hun lot over (vgl. Ezra 9 : 9, Jes. 49 : 14).
Dat is zelfs niet het geval geweest, toen Israël zich overgaf aan den dienst van het gouden stierkalf (Exod. 32) en daarmede
terugkeerde naar een uit den tijd der vaderen „aan de overzijde der rivier” daterende vereringsvorm, die den transcendente God
maakte tot een immanente en den afstand vernietigde, welke den Here scheidt van de „andere goden”. Wat Israël toen deed, was
het bedrijven van „grote afschuwelijkheden”, d.w.z van dingen, waardoor hun minachting aan het licht kwam van alles, wat de
Here voor hen gedaan en tot hen gezegd had. Zelfs toen verliet de Here hen niet. Dit is geen herhaling van vs 17, gelijk de
toevoeging „in de woestijn” bewijst, welke in het licht stelt wat er van Israël geworden zou zijn, als de Here hen juist daar had
losgelaten bij de ongure dieren (Jes. 13 : 21 v., Zef. 2 : 13 v.), de giftige slangen en schorpioenen, in dorre streken zonder water
(Deut. 8 : 15), in een land van dorheid en duisternis, waar niemand doorgaat en geen mens woont (Jer. 2 : 6). In zijn „groot
erbarmen” blijft de Here leiding geven (vs 19) evenals spijs en drank (vs 20b) en voegt zelfs bij zijn vroegere gunstbewijzen nog
de gave van zijn „goeden Geest” (vs 20; zie Ps. 143 : 10; de „heilige Geest” van Jes. 63 : 11), den tegenhanger van den „bozen
geest van bij den Here ” (1 Sam. 16 : 15 v., ook 1 Kon. 22 : 19-23, zie mijn II Kronieken bl. 223). De „goede Geest”, voor Israëls
bewustzijn de in het goddelijke Wezen werkende motorische kracht, die „het goede” daaruit doet voortkomen en dus het
aanzijn geeft aan zegeningen; geen onpersoonlijke kracht echter maar openbaring van den dadenrijkdom Gods. Daardoor werd
23

Israël „onderricht”, verdiepte het zijn inzicht in het Wezen des Heren, kreeg het van Hem „bevinding”. En dat een ganse
mensenleeftijd (veertig jaar) door (vs 21). De Here gaf als altijd in rijke mate wat Israël behoefde. Zelfs wat zich gewoonlijk
voordoet is Israël gespaard: de slijtage der kleren (eig. het togavormige opperkleed) en het pijnlijk opzwellen der voeten (Deut. 8
: 4, 29 : 5).
22-25 Daarmede is de tekening van Israëls verleden aangekomen bij het moment van den inval in Oost-Jordaanland,
waarvan Sihon en Og het onweerstandelijke karakter aan den lijve ervaren hebben (Num. 21) en dat, terwijl de belofte aan
Abraham alleen van Kanaän d.i. van West-Jordaanland sprak (Exod. 6 : 3, vgl. Gen. 12 : 7).
De gehele actie zowel om Oost- als om West-Jordaanland wordt hier getekend als een geven van „koninkrijken en volken ” ,
waarbij ik opmerk, dat de „koninkrijken” meestal niet de stadsgebieden overschreden en de „volken” uit kleinere en grotere
stammen bestonden. Met betrekking tot het „grensgewijs ” verdelen merk ik op, dat deze vertaling hoogst onzeker is en deze
gedachte voor mij geen duidelijk omschreven inhoud heeft. Ik geef ze dan ook gaarne voor beter. G en V hebben het
desbetreffende woord (l e péa ' ) eenvoudig weggelaten.
Daarbij werd de belofte van Gen. 15 : 5, 22 : 17 (zie ook Deut. 1 : 10) volkomen vervuld: Israël een groot en machtig volk. Zo
zijn de zonen van het uit het diensthuis van Egypte verloste geslacht dank zij des Heren krachtdadige hulp (,,Gij vernederde"
[wattakna', woordspeling op k e na'ani, Kanaäniet, evenals Deut 9 : 3, Richt 4 : 23] „Gij gaaft”; vs 24) in staat bezit te nemen van
Kanaän, waarbij een buitengewoon grote rijkdom (vgl. Deut. 6 : 10 v., 8 : 7~9) hun gewerd. En dat onvoorwaardelijk. Israël is
heer en meester ( „naar welgevallen”, vs 24). Kanaän wordt voor Israël een land, waarin het naar hartenlust kan leven en „vet”
worden d.i. tot volle krachtsontplooiing kan komen, „vet” als een weldoorvoed mensenkind en dus op volle kracht (vgl. Richt. 3
: 29, Jes. 10 : 16, Ps. 78 : 31).
26-31 Maar Israël vergeet, dat het des Heren „grote goed” is, waarvan het leeft. De „vet' geworden Jésjoeroen „trapt
achteruit” als een trekos, die weigert te doen wat van hem wordt gevraagd (Deut. 32 : 15). Israël zet zijn wil tegenover des Heren
wil („weerspannig " ), komt tegen zijn wettigen Heer (`adón) in opstand, behandelt de door Hem gegeven wet als iets
minderwaardige, het omkijken zelfs niet waard (,,achter den rug"; vgl. 1 Kon. 14 : 9, Ezech. 23 : 35). En als de Here dan profeten
zendt, dragers van zijn Woord (nabi', toegesprokenen), ten einde Israël tot Hem terug te voeren, dan wordt, als waren het
misdadigers, de doodstraf aan hen voltrokken. Wanneer dit begonnen is, weten we niet. Het eerst wordt daarvan gewag gemaakt
onder de regering van Achab (1 Kon. 18 : 4, 19 : 10) en voorts onder Joas van Juda (2 Kron. 24 : 20 v.) en Jojakim (Jer. 26 : 20
v.v.). Zie ook Matth. 5 : 12, Handel. 7 : 52, Hebr. 11 : 37. De dagen van den dienst van het gouden stierkalf keren terug („grote
afschuwelijkheden " , vgl. vs 18), blijkens vs 27 een zinspeling op het syncretisme van den Richterentijd. Maar dan komen de door
den Here gezonden benauwers " , tegen wie geen verzet baat, omdat de Here zelf Israël in hun hand geeft (vgl. Richt. 2 : 11~16, 4
: 1~4, 6 : 1 -10, 10 : 6.-16 e.a.p.). In hun benauwenis roepen zij luid (eig. schreeuwen) en ontvangen zij telkens weer uit des Heren
hand „redders” (vgl. Richt. 3 : 9, 15, 6 : 36, 12 : 3). Maar de rust doet steeds opnieuw de benauwenis vergeten: het oude „kwaad”
komt terug, gevolgd door steeds zwaardere straf: het wordt van de zijde des Heren een „achterlaten”, zodat alle contact
verbroken schijnt; het wordt van de zijde der vijanden een „vertreden” als druiven in de wijnpers (Joël 4 : 13, St. Vert. 3 : 13, waar
„daalt henen af” vervangen moet worden door „vertreedt " ). Doch altijd weer roemt Gods erbarmen tegen het oordeel: op het
overluid roepen volgt „vele malen” redding (vs 28).
Zo gaat de worsteling tussen den Here en zijn volk onafgebroken door. Zijn waarschuwingen door den dienst der profeten
worden beantwoord met een „zich verstouten”, „niet-luisteren”, „zondigen”, „onwillig zijn van schouder” (beeld weer ontleend
aan het trekdier, dat zich door het weigeren van het juk onttrekken wil aan wat de meester van hem vraagt; ook Zach. 7 : 11),
„halsstarrigheid”. En dan maken de waarschuwingen weer plaats voor tuchtigingen, op hun beurt gevolgd door bewijzen van
erbarmen, vruchten van des Heren bondsliefde voor zijn volk.
Zo wordt onder leiding van den biddende Ezra bij het licht van de geschiedboeken van zijn volk de gang van Israëls historie
gezien, daarbij geleerd zowel door wat Deuteronomium voorzag als door hetgeen de profeten vertelden van het door hen
persoonlijk ervarene. Steeds verder glijdt Israël af en zijn geschiedenis vertoont het ontroerende beeld van den zondigen, uit zijn
evenwicht geslagen mens, die in zijn jaren naar autonomie altijd weer verzet biedt tegen den hem uit genade en tot zijn eeuwig heil
(vs 29b, Levit. 18 : 5) geopenbaarde wil Gods.
Dan komt na „vele jaren” (vs 30) de catastrofe van den nationale ondergang, waarin Israël ervaart, dat de Here in onderscheiding
van de goden der andere volken, die ondergaan, wanneer hun aanbidders worden vernietigd - God blijft, ook al wordt zijn
tempel verwoest en zijn volk weggevoerd. Israël wordt de gemakkelijke prooi der toenmalige wereldmachten: eerst in 722
Noord-Israël, dan in 586 Juda. De „volken der landen” met hun gruwelen en onreinheid (vgl. Ezra 9 : 11) laten Israël hun macht
ervaren. Toch wordt het ook nu niet volkomen vernietigd. Ondanks Sions beschuldiging (Jes. 49 : 14) verlaat en vergeet de Here
niet, en daaraan heeft Israël het te danken, dat in het land der ballingschap een „rest” (zie Jes. 10 : 21 v., 11 : 11, 46 : 3, Jet. 23 : 9,
31 : 7) is gevonden, trouw aan des Heren wet, en dat meerderen daarvan naar het land der vaderen zijn teruggekeerd. Dat is niet
hun verdienste, maar vrucht van des Heren ongehouden genade. „Een genadig en barmhartig God zijt Gij” (vs 31).
Met dezen jubelzang besluit de bidder zijn zo ontroerende tekening van de historie van zijn volk: een aangrijpende mengeling
van donkere en lichtende kleuren. De donkere tinten zijn die, welke spreken van Israëls zonden; de lichtende kleuren zijn die,
welke getuigen van goddelijk meedogen en vaderlijk ontfermen, van bondsliefde en bondstrouw.
Met een „nu dan” verlaat hij het verleden en neemt plaats in het heden. Den nood van het heden wil hij zijn God op het hart
binden, zijn God, maar dan zoals Deze zich in het verleden heeft doen kennen: „groot, oppermachtig en vreselijk” (zo ook nog
Deut. 10 : 17) in de openbaring zijner macht, maar tevens „het verbond en de verbondsliefde bewarend” (vgl. Neh. 1 : 5, Deut. 7
: 9), beide in stand houdend, daarop acht gevend en Zich in zijn gedragingen tegenover zijn bondsvolk uitsluitend daardoor
latende leiden. De Here neemt de eenmaal betoonde genade van het verbond niet terug, maar handhaaft Zich in zijn eer door
van zijn bondelingen te vragen waartoe zij zich krachtens het verbond hebben verplicht.
24

32 En nu vraagt de bidder, dat de Here bij zijn verder handelen met dat biddende volk in aanmerking moge nemen wat
over het bondsvolk gekomen is „vanaf de dagen der koningen van Assyrië tot heden toe”. Met dat eerste zullen we wel niet te
denken hebben aan de dagen van Achab, toen Noord-Israël in den slag bij Karkar (854; zie mijn Gods Woord 2 bl. 400) voor het
eerst met Assyrië ' s macht in aanraking kwam, maar aan die van Hizkia, toen Sanherib in 701 geheel Juda onder den voet liep en
ook Jeruzalem den ondergang nabij was (zie mijn Gods Woord 2 bl. 420 v.v.). Sindsdien heeft het volk de macht van „de volken
der landen” aan den lijve ervaren: stad en tempel verwoest, de smaad der ballingschap geleden en ook sinds den terugkeer op
allerlei wijze gehoond en tegengewerkt. De Here vergete dat alles niet, vraagt de bidder, wiens ontroerende en van kinderlijken
zin sprekende bede luider dan iets anders ons zegt, hoe ontzaglijk Israëls vromen geleden hebben onder den druk van de
„volken der landen ” , toen het scheen, alsof de Here zijn meerdere had gevonden in Mardoek, den oppergod van het
overwinnende volk.
33-35 Is Israël dan onrechtvaardig bejegend door des Heren straffende hand? Neen, dat niet! De Here heeft het recht aan
zijn zijde, woordelijk „is rechtvaardig” (vgl. vs 8b, Ezra 9 : 15). Israëls verleden spreekt van zonden en ongerechtigheden, waarbij
zijn leiders zijn voorgegaan; zonden te groter, nu de Here zo rijk gezegend en zo vaderlijk vermaand had. „Niet geluisterd, niet
gediend, niet bekeerd.”
36, 37 Maar met dat al, wat is het lijden van het heden vreselijk! Land en volk zijn het rechteloos eigendom geworden der
Perzische koningen, die nu „naar welgevallen” daarmede kunnen handelen. Slavernij en armoede is nu het deel van des Heren
volk. Wij zijn in groten nood! "
De laatste snik van den bidder. Maar wat komt daarin de hartgrondige bede tot uiting, dat Israël weer eens meester zou mogen
worden in het door den Here zelf hun gegeven land en de dagen van weleer (zie vs 25) weer eens mochten terugkeren!
De opmerking is gemaakt, dat het gebed hier op onverwachte wijze afbreekt, en daaraan de gedachte
verbonden, dat de bede voor Israëls herstel, die hierop zou hebben moeten volgen, opzettelijk is weggelaten,
omdat die niet is vervuld. Afgezien van de Schriftbeschouwing, welke achter dit laatste ligt en die ik niet delen
kan, is daarbij echter over het hoofd gezien hoe juist de laatste woorden „Wij zijn in groten nood” beter dan een
andere bede een zielskreet zijn om uitredding. Met enkele rake trekken is het lijden van het leven getekend, de
nood voor des Heren aangezicht gelegd. Wat zal de bidder nu nog meer zeggen? Hij is als David, die het ook
niet meer zeggen kan (1 Kron. 17 : 18). Voor zulk een gebed is een snik het meest passend slot.
d . D e o o r k o n d e inzake de onderhouding der wet,
9 : 38- 1 0 : 3 9 .
Dit gedeelte, dat gelijk nader blijken zal - uit verschillende stukken is samengesteld, plaatst ons voor meerdere moeilijkheden. De
eerste vraag, die zich aan ons opdringt, betreft het raadselachtige begin: „En met betrekking tot dit alles” (9 : 38). Dit wijst blijkbaar
terug op iets, dat onmiddellijk vooraf ging. Maar wat was dat? Ons hoofdstuk 9? Men heeft dit ontkend en verband gezocht tussen
Neh. 10 en Neh. 13, welk laatste hoofdstuk dan de historische aanleiding zou mededelen, die tot het sluiten van het in Neh. 10
bedoelde contract zou hebben geleid. In dat geval zou het dus niet in 444 maar na 432 v. Chr. moeten gesteld worden en te
beschouwen zijn als de rijpe vrucht van Nehemia's werkzaamheid (zo Kittel, Sellin, Haller, ook Van Selms). Nu kan geredelijk
worden toegegeven, dat de bepalingen van Neh. 10 : 30 v. over hetzelfde onderwerp handelen als die van Neh. 13 : 15 v.v.
(sabbatsrust en gemengde huwelijken), maar daaruit volgt toch allerminst, dat Neh. 10 in tijdsorde op Neh. 13 moet volgen.
Daarvoor zijn de verschillen tussen beide hoofdstukken te groot! Bovendien moet men dan toch eerst duidelijk maken wat den
auteur van Groot-Kronieken bewogen kan hebben om hfdst. 10 een onjuiste plaats te geven, te meer waar hij tot dusver zich aan
den historische gang der gebeurtenissen gehouden heeft. Het komt mij dan ook voor, dat men eerst sprekender bewijzen zal
moeten bijbrengen, voordat we het recht hebben Neh. 10 van hfdst. 9 los te maken.
In dat alles is m.i. dan ook slechts dit juist, dat aan 9 : 38 oorspronkelijk iets anders is voorafgegaan dan hfdst. 9. Ik bedoel daarmede,
dat de auteur van Groot-Kronieken slechts enkele gedeelten heeft opgenomen van de trouwbond-oorkonde, waarvan in 9 : 38
sprake is en die zo geordend heeft als hem het beste voorkwam. Dit blijkt ten duidelijkste uit den bouw van hfdst. 10, die
onmogelijk de oorspronkelijke bouw der acte kan zijn. Men lette slechts op het volgende.
a. Terwijl in de oorkonde de ondertekenaren uiteraard het laatst vermeld zijn, volgen ze hier in vs 1--27 onmiddellijk op de
mededeling van 9 : 38b. Daarbij sluit zich dan in vs 28 v. de mededeling aan, dat de brede kring van tempeldienaren en volk zich
volkomen solidair heeft verklaard met wat hun wettige leidslieden ook in hun naam op zich hadden genomen, welke mededeling in
de acte uiteraard aan de namen der ondertekenaars moet zijn voorafgegaan.
b. Terwijl in de oorkonde uiteraard de inhoud van „dit alles ” (9 : 38a) nauwkeurig moet zijn omschreven, welke omschrijving
natuurlijk aan ons vs 1 moet zijn voorafgegaan, vinden we ze hier aan het slot. Bovendien horen we in vs 31~40, waar blijkens den
taalvorm de ondertekenaren der oorkonde zelf aan het woord zijn, slechts van een drietal punten, waarover ze tot eenstemmigheid
zijn gekomen: de gemengde huwelijken (vs 30), de rust van sabbat en sabbatsjaar (vs 31) en de verzorging van tempeldienst en
tempeldienaren (vs 32~ 39), in welk laatste gedeelte we dan weer een volkomen technische opmerking aantreffen over de wijze van
inzameling der tienden (vs 37b-39a) welke blijkens haar inhoud geen deel van de trouwbond-acte kan hebben uitgemaakt en
waardoor vs 39b, dat blijkbaar de conclusie inhoudt, enigermate van zijn kracht wordt beroofd. Dat uit den vorm van hfdst. 10 dus
geen de minste grond kan worden ontleend voor de mening, als zou dit buiten ieder historisch verband staan met hfdst. 8 v., laat
zich m.i. dan ook niet betwisten.
De motieven, die den auteur van Groot-Kronieken ertoe gebracht hebben zijn lezers op deze wijze met den inhoud der
trouwbond-oorkonde in kennis te stellen, kunnen nu natuurlijk niet meer worden nagegaan. We zullen ons met het feit als zodanig
moeten tevreden stellen.
Ik voeg aan het bovenstaande nog slechts dit toe. Ik ben met L. Herz[eld (Geschichte d. Volkes Israel, 1863, I bl. 74 en 465) van
25

oordeel, dat Neh. 10 in het jaar 443 valt. Van Hoonacker (Revue biblique 1924 bl. 48 v.) wil aan 437/6 gedacht hebben. Ik kan echter
niet inzien waarom zoveel tijd zou moeten verlopen zijn tussen het verhaalde in Neh. 8 v. en het opstellen der trouwbond-acte, die
daarvan toch een noodwendig gevolg was.
38 Het in hfdst. 9 opgenomen gebed van Ezra is blijkbaar de inleiding geweest op een reeds vroeger in het oog gevatte daad:
de plechtige belofte van de zijde van het gehele volk om zijn leven voortaan naar den eis van des Heren wet te richten. Die belofte
werd vastgelegd in een oorkonde, welker inhoud door de opstellers („wij"; „onze”) uitdrukkelijk gekenschetst wordt als een
„trouwbond” ( `a mana), vrucht van een handeling, op welker naleving staat kan worden gemaakt. Ten einde dat karakter volkomen
in het licht te stellen, heeft een aantal vooraanstaande mannen zijn zegels aan het stuk gehecht. Dat dit het opleggen van een reeks
nauwelijks begrepen verplichtingen zou zijn, het met dwang doen aanvaarden van een louter ceremoniële wet, een met list vangen
van een lichtgelovig volk, is r hoe vaak ook beweerd - niet meer of minder dan inlegkunde. We staan hier zeer duidelijk voor een
vrijwillig afgelegde belofte. De inhoud, althans van een gedeelte van die belofte, heeft de auteur van Groot-Kronieken echter eerst
in vs 30 v.v. gegeven. Daaraan heeft hij vooraf doen gaan de namen der ondertekenaren, naar vs 1 behorend tot de vorsten, de
levieten en de priesters. De bedoeling van die namen, waarop in het oorspronkelijke stuk wel de verschillende afdrukken van
hun zegels gevolgd zullen zijn, was natuurlijk geen andere dan deze, dat de in vs 1-27 genoemden persoonlijk zich tegenover
God verantwoordelijk hebben gesteld voor het nakomen der in de acte medegedeelde belofte.
10 1 Aan het hoofd der ondertekenaren staat „Nehemia, de stadhouder, de zoon van Chakalja”. Gezien het feit, dat „de
stadhouder” scheiding maakt tussen wat naar het Hebr. taaleigen bijeen behoort, komt het mij voor, dat dit een latere toevoeging
is, te meer waar Nehemia behalve Neh. 8 : 9 (zie echter aldaar) nergens den titel Tirsjata (vgl. ons Excellentie) draagt, maar steeds
met den ambtsnaam Pècha = stadhouder wordt aangeduid (Neh. 5 : 14, 12 : 26). De naast hem genoemde Sedekia is ons verder
onbekend. Maar naast Nehemia als vertegenwoordiger der Perzische regering mogen we in hem wel den vertegenwoordiger der
Joodse gemeenschap zien, den voorzitter van den raad der oudsten (Ed. Meyer, Die Entstehung des Judentums, bl. 136).
Men heeft er zijn verwondering over uitgesproken, dat Ezra niet onder de ondertekenaren gevonden wordt en daaraan een
grond ontleend voor de bewering, als zou hfdst. 10 uit een anderen tijd dateren dan hfdst. 8 v. Maar daarbij is over het hoofd
gezien, dat de ondertekenaren qualitate qua de acte van hun ondertekening en zegel hebben voorzien. Zij vormden de
vertegenwoordigers van hun volk. Dat was Ezra echter niet. Hij bekleedde geen officieel ambt (zie bl. 113 v.), en stond ook niet
aan het hoofd van een geslacht. Hij was een privaat man, die uitsluitend door de kracht zijner persoonlijkheid en den ernst van
zijn streven invloed kon uitoefenen. Voor hem was in deze trouwbond-oorkonde dus geen plaats.
2-8 In vs 3-9 volgen 21 namen van priesters. Daar de eerstgenoemde, Seraja, blijkens Neh. 12 : 12 de naam is van een
priestergeslacht evenals Jirmëja, Amarja, Malloek, Charim, Ginnëton, Abia, Mijjamin, Bilgai en Sjëmája (zie Neh. 12 : 12-21),
hebben we hier dus te doen niet met 21 personen, maar met 21 priestergeslachten, waarvan Charim, Mijjamin, Sjèkanja, Bilgai
ook onder de in 1 Kron. 24 : 7-18 genoemde 24 priesterafdelingen voorkomen, terwijl het geslacht Pasjchoer naast dat van
Charim wordt genoemd in Ezra 2 : 38 v. en Neh. 7 : 41 v. Hierbij treft het, dat het hogepriesterlijke geslacht ontbreekt. Men
heeft daarin willen voorzien door het geslacht Sëraja voor hetzelfde te verklaren als het geslacht Jëdaja (Ezra 2 : 36), maar
daarvoor bestaat geen objectieve grond en daartegen pleit, dat uiteraard de hogepriester zelf familiehoofd was van zijn eigen
geslacht (zie ook bij 12 : 12). Misschien hangt het geconstateerde feit samen met wat in Neh. 13 : 4-9, 28 v. over de verwording
van het hogepriesterlijke geslacht is medegedeeld (zo ook Bertholet in zijn commentaar). Indien dit juist is, zal het ontbreken van
nog twee priestergeslachten er waren er immers 24!) wel op dezelfde wijze moeten worden verklaard.
9-13 In vs 10-14 worden de namen genoemd van de levieten, die de oorkonde van den trouwbond hebben getekend.
Voorop staan drie geslachten, waarvan we alleen die van Chenadad en Kadmiël kennen (vgl. Ezra 3 : 9). Hierop volgen veertien
persoonsnamen, waarvan meerdere bekend zijn uit Neh. 8 : 5, 8, 9 : 4 v.v., maar ons verder niets zeggen.
14-27 In vs 15-28 vinden we namen van volkshoofden, leken derhalve, vier en veertig in het geheel, indien nl. de tekst in
orde is, wat mij niet waarschijnlijk voorkomt. Uit een vergelijking met Ezra 2 blijkt, dat in ieder geval de volgende namen
geslachtsnamen zijn: Parosj, Pachat-Moab, Elam, Zattoe, Bani, Azgad, Bëbai, Adonia (indien hetzelfde als Adonikam), Bigwai,
Adin, Ater, Hizkia, Besai, Chasjoem, Anatot (plaatsnaam?), Nebai (indien hetzelfde als Nebo, indien niet Nobai = het geslacht
uit Nob), Magpiasj (indien hetzelfde als Magbisj) en Charim, zeventien dus in het geheel. Bovendien was blijkens Neh. 7 : 18 ook
Charif een geslacht en Azzoer (vs 18) volgens 3 Ezra 5 : 15 een met Ezra teruggekeerd geslacht. Dit brengt dus tot negentien
geslachten. De namen der geslachten Sjëfatja, Arach en Zakkai (Ezra 2 : 4 v., 9) ontbreken hier. Misschien zijn ze per ongeluk
weggelaten door een overschrijver. Indien dat juist is, zijn hier dus oorspronkelijk twee en twintig geslachten genoemd.
De andere namen zijn persoonsnamen. Het valt op, dat Bunni (zie Neh. 9 : 4) onder de geslachtsnamen staat. Misschien een
duplicaat van Bani, dat uit dezelfde consonanten bestaat?
Hierop volgt de mededeling, dat ook die groepen, wier wettige vertegenwoordigers de oorkonde tekenden, uitdrukkelijk hebben
verklaard zich daardoor tot nakoming van den inhoud daarvan gebonden te achten. Daarbij horen we allereerst van „het overige
volk”, de leken (vgl. Neh. 11 : 1) en voorts van de verdere priesters en levieten, naast wie dan eveneens de lagere tempeldienaren
worden genoemd. Dit natuurlijk met de bedoeling om de eenstemmigheid te doen uitkomen, die onder de teruggekeerde
ballingen bestond. Als laatste groep horen we dan nog van „allen, die zich van de volken der landen hadden afgescheiden”. Dat
is de ook in Ezra 6 : 21 genoemde groep van Judeërs, die niet in ballingschap waren geweest, zich jarenlang afzijdig had
gehouden en nu in meerderheid haar plaats in den kring van het herboren Jodendom weer inneemt. Daarbij wordt uitdrukkelijk
de aandacht er op gevestigd, dat de leden der laatstgenoemde groep dat niet doen als individuen, maar als gezinshoofden.
Allen nemen met „zelfvervloeking en eed” op zich naar des Heren wet te leven. „Zelfvervloeking ” ('ala) d.i. het overzich
inroepen van dat giftige, het leven ondermijnende element, waardoor de zielekracht verteerd en de zielseenheid verbroken
wordt. Ze is dus iets reëels, iets dat waarlijk inhoud heeft en zich dus realiseren moet, zodra de tijd daarvoor gekomen is, omdat
Gods wraak is ingeroepen over wie te kort doet aan wat werd overeen gekomen. Wie en wat door deze 'ala getroffen wordt,
26

vergaat (vgl. o.a. Jes. 24 : 6~12, Jer. 23 : 10, Num. 5 : 21, 27, Deut. 28 : 16-44). En wat voorts den „eed” betreft, deze is het
aanroepen van God als getuige van de waarachtigheid van de uitspraak of van het voornemen en het over zich inroepen van
Gods straf, wanneer door latere woorden of daden blijken mocht, dat die waarachtigheid een fictie was. Zelfvervloeking en eed
vormen dus een eenheid en bij beide is God als opperste Rechter betrokken.
Zo wordt dus op de meest plechtige wijze vastgelegd, dat voortaan des Heren wet richtsnoer van handelen zal zijn voor geheel
het Jodendom. In wezen is dat natuurlijk hetzelfde als wat door den hogepriester Jojada (2 Kron. 23 : 16) en door Hizkia en Josia
was gedaan (2 Kron. 29 : 10, 34 : 31).
30, 31 In de tweede helft van dit hoofdstuk wordt nu iets medegedeeld van de praktische gevolgen, welke dat zich richten
naar des Heren wet voor het gehele volk zal moeten hebben. De auteur van Groot-Kronieken heeft uit de oorkonde juist die
drie punten genomen, waarvan in het laatste gedeelte van zijn boek meermalen gesproken werd: de gemengde huwelijken (Ezra
9 v., Neh. 13 : 23~31), de sabbatsrust (Neh. 13 : 15-22) en de verzorging van tempel en tempeldienaren (Neh. 12 : 44-47, 13 :
10-14). Gelijk reeds gezegd, heeft hij daarbij de beschikking gehad over een authentieke verklaring der daarbij betrokkenen, die
dus deel heeft uitgemaakt van de oorkonde van vs 1. Vandaar dat herhaalde „wij ” .
Het eerste punt (vs 30 heeft betrekking op het aangaan van huwelijksgemeenschap met „de landsbevolking”, volgens Ezra 4 : 4
de niet-Joodse bewoners van het toenmalige Kanaän, dus juist die, met welke de Joodse aristocraten zulke nauwe betrekkingen
hadden aangeknoopt. Ezra had daar krachtig tegen geijverd (Ezra 9 v.) en Nehemia werkte in dezelfde richting (Neh. 13 : 23-29)
overeenkomstig de bepalingen van Exod. 34 : 16 en Deut. 7 : 3. Iedere band van huwelijksgemeenschap met hen wordt resoluut
doorgesneden.
Met betrekking tot dezen maatregel zij opgemerkt, dat nu veel voorzichtiger wordt opgetreden dan veertien jaren vroeger (Ezra
9 v.). Nu geen plotselinge vernietiging van aangegane huwelijksbanden, geen wegzenden van vrouwen en kinderen. Alles
beperkt zich tot het uitstippelen van een gedragslijn, waaraan men zich van nu af zal houden. Het historisch gewordende wordt
nu zonder meer aanvaard. Nehemia zal eerst later opnieuw ingrijpen (Neh. 13 : 23-29).
Het tweede punt (vs 31) betreft in de eerste plaats het heilig houden van sabbatten en feestdagen, in gevaar gebracht door de
gewoonte van „de landsbevolking” om regelmatig en derhalve ook dan hun koopwaren, waaronder ook het gedorste koren, in
Jeruzalem ter markt te brengen (vgl. Neh. 13 : 15-22). Daarmede wordt teruggegrepen op een reeds vroeger ontstane gewoonte
(zie Amos 8 : 5), gegrond op uitspraken als Exod. 20 : 8 v.v., 34 : 21, Levit. 23 : 3; zie ook Ezech. 20 : 12.
In de tweede plaats is hier sprake van het houden van het zevende jaar, het sabbatsjaar, het jaar van vrijlating. Hiervan wordt
gezegd: „Ook zullen wij het zevende jaar met rust laten en iedere (soort) schuldvordering”. Zoals Ed. Meyer (Die Entstehung bl.
208 aanm. 1) heeft opgemerkt, is dit een korte samenvatting van de twee eisen, welke met betrekking tot het sabbatsjaar in de
wet worden gesteld: het braak laten liggen van het land (Exod. 23 : 10 v., Levit. 25 : 1-7) en het kwijtschelden van iedere (soort)
schuldvordering (Deut. 15 : 1--3).
Met betrekking tot het eerste zij opgemerkt, dat precies zoals Israël alle zeven dagen een rustdag moet hebben, de velden en
wijngaarden alle zeven jaren een rustjaar moeten hebben. Dan moet alles een jaar lang braak blijven liggen en aan armen en vee
het recht worden gelaten te genieten van wat vanzelf groeit. Van het houden van het sabbatsjaar spreekt Flavius Jozefus, die in
zijn Oudheden XII 9, 5; XIII 8, 1; XIV 16, 2 zegt, dat Alexander de Grote elk zevende jaar het tribuut teruggaf, „omdat zij hun
akker dan niet bezaaiden”. Men heeft dat sabbatsjaar voor een utopie gehouden, maar vergeten 1° dat het in primitief-sociale
verhoudingen zeer wel in practijk kan worden gebracht, en 2° dat Jer. 32 : 8 en Ezech. 46 : 17 sabbats- en jubeljaar kennen. De
mens heeft het land slechts in vruchtgebruik; het moet Gods doeleinden dienen.
Met betrekking tot het tweede zij opgemerkt, dat in Deut. 15 : 1-18 in den brede wordt gehandeld over de houding, in het
sabbatsjaar door de rijken onder Israël aan te nemen tegenover schuldenaren en armen. Alleen van het eerste is hier sprake en
eenstemmig wordt bepaald, dat alsdan van volksgenoten geen schuld zal worden teruggevorderd en geen rente zal worden
geëist. Hoe zwaar een en ander kon drukken, leert Neh. 5 : 1-5. In Exod. 21 : 1 v.v. en Deut. 15 : 12 v.v. wordt alleen het geval
onder het oog gezien, dat een arm Israëliet zich gedwongen had gezien zichzelf of zijn kinderen voor schuld (Levit. 25 : 39) of
om een andere reden in slavernij te verkopen. Op enkele uitzonderingen na moet die dienstverhouding met het sabbatsjaar, dus
na afloop van de „jaarweek”, een einde nemen. Daarvan horen we hier echter niet.
32 Wat nu volgt is blijkens de beginwoorden „ook hebben wij ons verplichtingen opgelegd” niet iets, dat door de wet aan
het volk was opgelegd. Vrijwillig heeft het die op zich genomen, ten einde te voorzien in de stoffelijke behoeften van den
tempeldienst (vgl. 13 : 10-14, 30 v.).
Het eerste heeft betrekking op het hoofdgeld, een soort hoofdelijke omslag, waaruit vooral de dagelijkse offeranden werden
bestreden. Naar Exod. 30 : 13 moest ieder volwassen manlijk Israëliet een halve zilveren sikkel betalen, volgens ons geld
ongeveer f 0,75 (vgl. Matth. 18 : 24 v.). In vs 32 is slechts sprake van een derde zilveren sikkel. Het verschil laat zich gemakkelijk
verklaren uit het verschil tussen den Israëlietische (Joodse) en den Perzische sikkel. De eerste woog waarschijnlijk 14,55 gram,
terwijl de tweede 21,82 gram woog en dus één derde zwaarder was. Vandaar dat de halve sikkel hier teruggebracht is tot één
derde. Het hoofdgeld, door de joodse kolonie in Elefantine opgebracht, was iets hoger. Ik merk hierbij op, dat het in Ezra 7 : 21
v.v. genoemde bedrag uitsluitend bestemd was voor het dagelijkse offer ten behoeve van „den koning en zijn zonen” (Ezra 6 :
10).
Deze maatregel was nodig, omdat na de ballingschap de eigen koningen, die de natuurlijke voedsterheren van den Jeruzalemsen
tempel waren, weggevallen waren. In den koningstijd is dan ook slechts in een enkel noodgeval van het verzamelen van het
hoofdgeld sprake (2 Kron. 24 : 9).
33 In vs 34 wordt nader gespecificeerd waarvoor het hoofdgeld zal worden besteed. Allereerst voor het stapelbrood,
elders „het brood van (Gods) aangezicht” genoemd (Ex. 25 : 30, 35 : 13, 39 : 36 e.a.p.), waarom dan ook de tafel, waarop het
werd neergelegd, „de tafel van (Gods) aangezicht” heet. Het draagt den naam van „stapelbrood”, omdat iedere week twaalf
27

koeken in twee stapels in het heilige voor het aangezicht des Heren werden neergelegd (zie 1 Kron. 9 : 32).
In de tweede plaats voor het zgn. Tamied, uiteenvallend in een (avond-)spijsoffer en een (morgen-)brandoffer. Het is het
middenpunt van den geregelde eredienst en het ophouden daarvan had naar Dan. 8 : 11, 11 : 31 buitengewoon ernstige
betekenis. Het brengen daarvan is geregeld in Exod. 29 : 38~42 en Num. 28 : 1--8, vgl. ook 2 Kon. 16 : 15, Ezra 9 : 4.
In de derde plaats voor de bijzondere offers, die zowel naar Num. 28 : 9 v. op de sabbatten moesten gebracht worden als naar
Num. 28 : 11-15 op de nieuwe-maan-feesten.
Voorts moet gezorgd worden voor de offers, die op Israëls „feestgetijden ” moeten worden gebracht, in Num. 28 : 16-29 : 38
opgenoemd in deze volgorde: paasfeest, feest der eerstelingen, nieuwjaarsfeest, grote verzoendag, Loofhuttenfeest.
Vervolgens worden behalve de wijgaven ook genoemd „de zondoffers”. Naar Levit. 4 : 13-21 moesten de zondoffers gebracht
worden, ingeval de hele gemeenschap gezondigd heeft door zonder opzet een verbod te overtreden. Voorts moesten
zondoffers worden gebracht op den groten verzoendag (Levit. 16 : 21) en in geval de hogepriester (Levit. 4 : 3~42) of de vorst
(Levit. 4 : 22-26) of „iemand uit het volk” (Levit. 4 : 27-35) onopzettelijk in overtreding is geweest. Verdere gevallen zijn in Levit.
5 : 1-13 gegeven.
34 Met betrekking tot het altaarvuur was in Levit. 6 : 5 v. (St. Vert. 12 v.) bepaald, dat er voor gezorgd moest worden, dat
het niet uitging. Enig voorschrift over het leveren van het daarvoor benodigde hout is daar echter niet gegeven. Hier wordt nu
vastgesteld, dat allen tempeldienaren en leken -- familiesgewijs naar toerbeurt daarvoor zorg moesten dragen. Daarvoor werd
geloot ten einde naar Spr. 16 : 33 iedere latere onenigheid te voorkomen (vgl. 11 : 1, 1 Kron. 26 : 14). Naar Flavius Jozefus
(Joodse Oorlogen II 17, 6 v.) geschiedden deze houtleveranties in het bijzonder op „het feest der houtleveringen”, den 15den
Ab.
35 Omdat naar Levit. 25 : 23 het land des Heren eigendom en de bezitter dus slechts vruchtgebruiker is, is deze verplicht
aan den goddelijke Eigenaar als schatting het offer der eerstelingen (vgl. Exod. 22 : 28, 23 : 19, 34 : 26, Num. 18 : 13, Deut. 26 : 2
v.v.) te brengen ten einde te voorkomen, dat hij zich bezondigt, als hij de opbrengst van het land voor zichzelf gebruikt. Volgens
de rabbijnen (zie het Talmoedtraktaat Bikkoerim 1, 3, 10) waren de eerstelingen verschuldigd van de zeven in Deut. 8 : 8
genoemde producten. Dit steunt natuurlijk op niets. In Exod. 22 : 28 is sprake van „de eerstelingen van dorsvloer en perskuip”.
36 Naar de grondgedachte van Exod. 13 : 2, 34 : 19, Num. 3 : 12 „alles wat de moederschoot opent bij de kinderen
Israëls, hetzij mensen of dieren, van Mij is het” moesten alle eerstgeborenen aan het heiligdom worden afgestaan, d.w.z. het
eigendom worden van den priester (Num. 18 : 15). Die van mensen moesten worden „gelost” door de betaling van 5 zilveren
sikkels ( = f 2,25) voor een jongen; meisjes behoefden niet te worden gelost. De manlijke eerstgeborenen van reine dieren
(runderen, schapen en geiten) werden door het gezin van den eigenaar bij een offermaaltijd in het heiligdom gegeten, waarbij
echter bepaalde stukken den Here en den priester toevielen (Deut. 15 : 20, 1 Sam. 2 : 13). Naar Num. 18 : 17 v. echter kreeg de
priester al het vlees met uitzondering van het op het altaar te verbranden vet. Het ezelsveulen moest worden „gelost” voor een
lam of anders den nek gebroken (Exod. 34 : 20), terwijl de eerstgeborenen der onreine dieren „gelost” moeten worden (Num. 18
: 15).
37a Behalve de in vs 35 genoemde eerstelingen van veld- en boomvruchten ten behoeve van het heiligdom, wordt
overeengekomen, dat bovendien bij wijze van hefoffer daarvan ook eerstelingen gegeven zullen worden ten behoeve der
priesters, en wel naar Num. 18 : 8-12, Deut. 18 : 4 v., 26 : 1 v.v. Daarbij wordt apart vermeld het tiende der gepelde gerst,
waarvan naar Num. 14 : 20 v. het beste in den vorm van een koek moet worden afgedragen, „00k door uw nageslacht”.
Bovendien zullen de tienden der veldvruchten niet meer als oudtijds door de eigenaren in het heiligdom worden gegeten, bij
welke maaltijden dan naar Deut. 12 : 18, 14 : 22-26 ook levieten en armen werden uitgenodigd; maar de tienden zullen zonder
meer aan de levieten worden gegeven, en dan niet als weleer eens om de drie jaar (Deut. 14 : 27-29), maar ieder jaar (Num. 18 :
21-24). Die tienden waren de vergoeding voor hun dienstwerk. In Levit. 27 : 32 is ook nog sprake van tienden van het vee (vgl. 2
Kron. 31 : 6). Diarover wordt hier gezwegen.
De reden, waarom dat alles zo uitdrukkelijk wordt vastgesteld, zal wel hierin liggen, dat de leiders het voor den regelmatige gang
van den tempeldienst nodig vonden alle rechtsonzekerheid af te snijden, die uit het verschil tussen de bepalingen van Num. 18
en die van Deuteronomium zou kunnen voortvloeien. Hoe nodig dat was, zal nader bij 13 : 10 blijken.
37b-39a Dit is, gelijk gezegd, een tussen de slotbepalingen der oorkonden ingeschoven stuk, waarin uiteen wordt gezet hoe de
levieten, onder de controle van een priester, er zelf op uitgingen om het aan de tempeldienaren toekomende tiende te innen.
Men heeft gezegd, dat dit in strijd is met de onmiddellijk voorafgaande verzen, waarin gezegd wordt, dat de eerstelingen naar het
heiligdom gebracht zouden worden. Daarom zouden deze verzen de practijk van lateren tijd weer geven. Daarbij is echter over
het hoofd gezien, dat „eersteling” en „tiende” volstrekt niet hetzelfde zijn. De tiende is een nauwkeurig omschreven
hoeveelheid, de eersteling niet. Die kan bijv. niet meer zijn dan een garve of een paar trossen druiven; kan echter ook meer zijn.
De tienden kunnen te veel zijn om naar het heiligdom te dragen en mogen daarom te gelde worden gemaakt (Deut. 14 : 24~26);
de eerstelingen moeten zonder meer in een korf naar het heiligdom worden gebracht (Deut. 26 : 2-4, 10). In Deut. 26 worden
dan ook tienden en eerstelingen zeer duidelijk onderscheiden (vgl. vs 2-10 met vs 12-15).
Het is dus onjuist, dat vs 37b-39a een toevoeging uit later tijd moeten zijn. Uit Neh. 13 : 5 blijkt trouwens, dat we hier voor een
gebruik uit Nehemia's dagen staan. De auteur van Groot-Kronieken heeft aan deze verzen daarom hier een plaats gegeven, ten
einde het onderscheid tussen tiende en eersteling goed in het licht te stellen en op die wijze een leemte van de oorkonde aan te
vullen. Daartoe was voor hem alle aanleiding, omdat in de oorkonde wel beloofd was de tienden van den akker aan de levieten te
zullen geven, maar niet hoe dezen zich in het bezit daarvan zouden kunnen stellen.
Dat een priester mede ging, laat zich geredelijk verklaren uit het feit, dat naar Num. 18 : 25~32 een tiende deel der tienden aan de
priesters toekwam. De bij dien rondgang ingezamelde tienden werden overgebracht naar „de kamers van het voorraadhuis”, dat
we wel op het tempelplein zullen hebben te zoeken, dicht bij de kamers der tempeldienaren (zie Ezra 10 : 6).
28

39b Dit is natuurlijk de slotzin geweest van de oorspronkelijke oorkonde, althans van het gedeelte, dat op den
tempeldienst betrekking had. Het is de belofte om „het huis van onzen God ” niet in den steek te laten. Uit Neh. 13 zal nader
blijken of en in hoeverre die plechtige belofte in daden is omgezet.
F. Lijsten van verschillenden aard.
11 : 1 1 2 : 26.
a. Jeruzalem ’s nieuwe bewoners, 11 : 1 - 24.
1, 2 In Ezra 2 : 70 is medegedeeld, dat na den terugkeer van Zerubbabel en de zijnen behalve de tempeldienaren slechts
een deel van het volk in Jeruzalem is gaan wonen, terwijl de anderen zich op het platteland vestigden; volkomen begrijpelijk
trouwens, omdat daar de levensmogelijkheden groter zijn dan in de ten dele verwoeste stad. Uit Neh. 7 : 4 bleek, dat - al waren
Jeruzalems muren herbouwd - de stad een groot tekort aan inwoners had en daarom bij een overval niet houdbaar zou zijn. Wel
hadden toen naar Neh. 11 : la de hoofden van het volk een goed voorbeeld gegeven door zich misschien mede onder
den zachte drang van Nehemia in Jeruzalem te vestigen, maar de grote meerderheid des volks bleef het platteland verkiezen.
Toen was dus strenger maatregel nodig. Gegrepen wordt nu door de in 7 : 5 bedoelde vergadering naar het middel van het lot,
dat moet aanwijzen wie zich in Jeruzalem zal moeten vestigen. Daarbij wordt vastgesteld, dat een tiende deel der landsbevolking
zich in de hoofdstad zal moeten vestigen. Er waren er echter ook, die onder vreugdevolle toestemming der
gemeentevergadering vrijwillig tot het besluit kwamen in Jeruzalem te gaan wonen. Ik merk hierbij op, dat dergelijke min of
meer gewelddadige overplaatsingen van een gedeelte der bevolking oudtijds volstrekt niet ongewoon zijn geweest. Ze zijn
trouwens zelfs in onze dagen niet geheel onbekend. Over grote getallen gaat het hier trouwens niet. Het eindcijfer der lijst komt
niet boven de 4500 mannen.
3 Ofschoon meerderen met Smend, Stade en Meyer van oordeel zijn, dat de nu volgende lijst nog behoort bij die van
Neh. 7 en dus dateert uit den tijd van Zerubbabel 1), komt het mij met o.a. Ryssel, v. Hoonacker en Bertholet voor, dat dit al
heel onwaarschijnlijk is. Behalve dat het dan onbegrijpelijk is, waarom deze lijst niet op die van Neh. 7 volgt, is het toch
volkomen duidelijk, dat Neh. 7 : 4 den lezer voorbereidt op ingrijpende maatregelen van de zijde van Nehemia om op de een of
andere wijze te voorzien in het tekort aan inwoners te Jeruzalem. Immers, van het lot der stad hing dat der provincie af. De lijst
zal dus wel deel hebben uitgemaakt van het gedenkschrift van Nehemia. Jammer, dat de tekst op meerdere plaatsen corrupt is,
zoals een vergelijking van vs 4b tot 19a met 1 Kron. 9 : 4-17 leert. Daar vinden we in wezen dezelfde lijst, maar natuurlijk zijn
daar die verzen weggelaten, die uitsluitend op den tijd van Nehemia betrekking hebben. We vinden daar dus niet Neh. 11 : 9, 14,
noch het middenstuk van vs 17 of de tweede helft van vs 19.
Vs 3a is het oorspronkelijke opschrift der lijst. Vs 3b-4a zijn door den auteur van Groot-Kronieken toegevoegd ter verduidelijking
van het historische kader, waarin de lijst past.
4b-6 Van het drietal geslachten, waaruit de stam Juda was opgebouwd: Pères (Gen. 38 : 29), Zèrach (Gen. 38 : 30) en Sjèla
(Gen. 38 : 5), en die in 1 Kron. 9 : 4-6 hun plaats hebben, missen we hier dat van Zèrach, ofschoon naar vs 24 een hunner
gevolmachtigde van den Perzische koning was. Voorts horen we hier alleen van het aantal „weerbare mannen” - d.i. van hen, die
in staat waren voor hun eigen uitrusting te zorgen en daarom weerplichtig waren - van het geslacht Perès. In 1 Kron. 9 : 6 wordt
gezegd, dat de clan van Zèrach zeshonderd negentig man telde. Het cijfer van het geslacht Sjèla wordt noch hier, noch in 1
Kron. 9 opgegeven.
7-9 Naar 1 Kron. 7 : 6-12a was ook Benjamin uit drie geslachten opgebouwd. Hier horen we slechts van één: dat van
Salloe, waarnaast in 1 Kron. 9 : 8 nog drie andere genoemd worden. Merkwaardig is, dat naar vs 9 althans de Benjaminieten in
eigen stamverband leefden onder leiding van een overste (zie ook vs 14 en 22, 12 : 42). Een hunner, „zoon van Ha-senoea” (zie
bij Ezra 2 : 35) had het bevel over „de Nieuwstad” (ook genoemd 2 Kon. 22 : 14, 2 Kron. 34 : 22, Zef. 1 : 10), een gedeelte van
Jeruzalem, waarvan de ligging niet nader kan worden bepaald.
10-14 Terwijl in vs 4 alleen van de verhuizing van Judeërs en Benjaminieten sprake was, horen we hier evenals in 1 Kron. 9
mede van priesters en levieten, waaruit blijkt, dat na Ezra 2 : 70 verandering is ingetreden, gevolg van de weinige
levensmogelijkheden, die Jeruzalem bood.
Voorop staat het hogepriesterlijke geslacht, welks vertegenwoordiger Jëdaja is. De hier gegeven lijst (vs 10 v.) komt tamelijk wel
overeen met die van 1 Kron. 5 : 38-40 (St. Vert. 6 : 12-14), waarmede die van Ezra : 1-5 te vergelijken is. Uit Ezra 3 : 2 blijkt, dat
tussen Jëdaja en Josadak nog Zerubbabels tijdgenoot Jozua moet geplaatst worden. De hogepriester heet hier „vorst van het
huis Gods” evenals 1 Kron. 9 : 11, 2 Kron. 31-13, een naam, die wel in den na-exielischen tijd zal zijn opgekomen, toen het
Jodendom er behoefte aan gevoelde om naast den vertegenwoordiger van den overheerser een eigen „vorst” te hebben. Uit vs
12 blijkt hoe groot het hogepriesterlijk geslacht in die dagen was.
De in vs 12b genoemde priester Adaja vertegenwoordigt het in Ezra 2 : 38 genoemde geslacht Pasjchoer, terwijl de in vs 13
genoemde Amasai aan het hoofd van het in Ezra 2 : 37 genoemde geslacht Immër staat. In Ezra 2 : 39 horen we nog van een
vierde priestergeslacht, dat van Charim. Uit het stilzwijgen daarover maak ik op, dat geen leden daarvan zich in Jeruzalem
gevestigd hebben.
Het eindcijfer der priesters is ongeveer 1200. Uit het feit, dat we in de lijst van Ezra 2 van niet minder dan 4300 horen, maak ik
op, dat de tempeldienst in den beginne zeer beperkt was en dat de grote meerderheid der priesters op het platteland woonde.
15-18 Niet minder dan vier familiegroepen van levieten zijn naar Jeruzalem overgebracht. De eerste is die van Sjemaja, naar
1 Kron 9 : 14 behorende tot de zonen van Merari. Daartoe behoorden ook de mede in 8 : 7 genoemde Sjabbetai en Jozabad, van
wie hier gezegd wordt, dat „de buitendienst van het huis Gods” aan hen was toebetrouwd. Dit kan, gezien het verschil in
uitdrukking met Ezra 3 : 9, geen betrekking hebben op het onderhoud der gebouwen (zo o.a. Van Selms), maar moet naar 1
29

Kron. 26 : 29 slaan op alles, wat niet binnen den kring van den tempel zijn beslag krijgt en toch daarmede ten nauwste
samenhangt, misschien ook het in ontvangst nemen van geschenken e.d. (vgl. Ezra 8 : 33).
De tweede familiegroep is die van Mattanja, behorende tot de afstammelingen van Asaf (1 Kron. 9 : 15), die de leiding had bij
het aanheffen van het Hodoe, waarvan de tekst in IKron. 16 : 8-36 gegeven is. Met het Hodoe begon het gebed (zie Ezra 3 : 10 v.,
ook Neh. 12 : 8).
De derde is die van Bakbukja (vgl. 12 : 9), hier „de tweede onder zijn broeders” genoemd, dus naar 1 Kron. 16 : 5 minder in rang.
Mogelijk was dit het koor, dat de antiphonen zong, d.i. zingend antwoord gaf op het Hodoe.
De vierde is die van Abda, behorend tot het geslacht Jedoetoen (vgl. 1 Kron. 25 : 1 v.v.), dat naar 1 Kron. 16 : 42 oorspronkelijk
dienst deed als poortwachters.
Het eindcijfer der levieten is hier op 284 gesteld. Uit het feit, dat met Zerubbabel niet meer dan 74 optrokken (Ezra 2 : 40) en
Ezra met grote moeite slechts 42 levieten met zich kreeg (Ezra 8 : 15-20), maak ik op, dat door desbetreffende maat-regelen van
Ezra en Nehemia (zie Neh. 8 : 7, 13 : 11) hun positie belangrijk verbeterd was.
19 Van de vier in 1 Kron. 9 : 17 genoemde familiegroepen van poortwachters wordt hier slechts van een tweetal melding
gemaakt, terwijl we in Ezra 2 : 42 van zes familiegroepen horen. Maar terwijl die destijds slechts honderd negen en dertig
volwassenen telde, zijn er tachtig jaren later in twee families niet minder dan honderd twee en zeventig. In 1 Kron. 22 horen we
van tweehonderd twaalf.
20 -24 Nadat met vs 20 de lijst is afgesloten van hen, die door het lot waren aangewezen om naar Jeruzalem te verhuizen,
volgen nu nog, na een mededeling over de tempelhorigen (vs 21), een paar opmerkingen met betrekking tot de levieten van dien
tijd.
De tempelhorigen (zie Ezra 2 : 43 v.v.), die als zodanig in de onmiddellijke nabijheid van het heiligdom verblijf moesten houden,
woonden op den ofel, blijkens 3 : 26 de middelste verheffing van den oostelijke heuvel van het oude Jeruzalem.
Aan het hoofd der in Jeruzalem wonende levieten stond destijds een lid van de familie Asaf, wel een bewijs hoe toen de
beoefening van zang en muziek de hoofdwerkzaamheid der levieten geworden was. Er was ook een koninklijk besluit, waardoor
het onderhoud der tempelzangers tot een staatszaak verheven was en bepaald hoe door een belasting in hun behoeften moest
worden voorzien (zie ook Neh. 12 : 46). Een Judeër met name Petachja had daarbij de leiding in handen.
b. Lijst van de destijds bewoonde plaatsen, 11 : 25-36.
25-28 Ofschoon het begin van vs 25 niet door duidelijkheid uitmunt, omdat het in deze lijst niet gaat om „nederzettingen”
op „velden” (zie vs 25, 30), maar om het zich neerzetten in kleinere plaatsen, wil deze lijst toch blijkbaar niet anders dan een
beeld geven van de uitgestrektheid van het door de Joden destijds bewoonde gebied. Daarbij treft tweeërlei:
1 ° dat hier verschillende plaatsen ontbreken, reeds in Neh. 3 en 7 genoemd als door Joden bewoond. Allereerst ten Zuiden van
Jeruzalem: Tekóa (3 : 5), Bët-ha-kèrem (3 :14), Bet-Soer (3 : 16), Këïla (3 : 17 v.), Bethlehem en Nëtófa (7 : 26). En dan voorts ten
Noorden van Jeruzalem: Kirjat-Jëarim, Kefira en Beërót (7 : 29), Gibeon, Mispa en Mëronót (3 : 7) ; voorts Gilgal (12 : 29) en
Jericho (7 : 26).
2° dat hier zoveel plaatsen genoemd worden, die ten Zuiden van Hebron, hier Kirjat-Arba genoemd (Gen. 13 : 18, 23 : 2),
hebben gelegen: Bersëba, Jësjoea (de huidige Telt Sa ' we, op 20 km ten Oosten van Berseba?); voorts Dibon (= Dimona van
Jozua 15 : 22?), Jekabseël (= Kabseël van Joz. 15: 21?), Molada, Bët-Pèlet en Chasar-Sjoeal, volgens Joz. 15 : 21 ,,bij de grens van
Edom in het Zuiden", „de verst afgelegen steden” van Juda, ten O. en Z.O. van Bersëba dus te zoeken. Hetzelfde geldt van
Siklag, misschien de huidige Chirbet Zoeheiléke op! 18 km ten O. van Gaza. Mékona wordt alleen hier genoemd. En-Rimmon is
misschien de huidige Chirbet Oemm er-Rammamin op 15 km ten N.W. van Bersëba.
Nu blijkt uit Ezech. 25 : 12 v., 35 : 1 v.v., 36 : 5, Klaagl. 4 : 21 en Ps. 137 : 7 duidelijk hoezeer Edom na Jeruzalems verwoesting
profijt heeft getrokken van de ontvolking van Juda. Ze hebben zich toen meester gemaakt van het Judese Zuiderland tot
Hebron toe, terwijl zich in de streek tussen Hebron en Betlehem naast de achtergebleven Judeërs halfheidense, met de Amalekieten
en Jerachmeëlieten verwante groepen hebben gevestigd (zie Ed. Meyer, Die Entstehung bl. 115 v.). Anderzijds weten we,
dat het Zuiderland door de Grieken en de Romeinen beschouwd werd als het eigenlijke gebied der Edomieten, die uit hun eigen
stamland verdreven werden door opdringende Arabieren, de voorlopers der Nabateën. We zullen dus de nederzetting van
ballingen in deze zuidelijke gebieden niet moeten zien als een bewijs, dat de provincie Juda in de dagen van Ezra en Nehemia
zich ook over het Zuiderland zou hebben uitgestrekt. Veeleer wijzen deze verzen er m.i. op, dat de juist in het Zuiderland in
groten getale achtergebleven Judeërs zich in klimmende mate bij de ballingen hebben aangesloten. Er is dan ook niet de minste
reden om met Ed. Meyer (Die Entstehung bl. 106) deze perikoop voor onhistorisch te verklaren. Evenmin is er grond om de
bewering van 3 Ezra 4' : 50 te aanvaarden, als zou Darius I aan de Idumeërs bevolen hebben de plaatsen te ruimen, die ze
gedurende de ballingschap van de Judeërs in bezit hadden genomen. Slechts leert ons de vergelijking van de lijsten van Ezra 2,
Neh. 3 en Neh. 11, dat de teruggekeerde ballingen zich steeds meer zuidwaarts van Jeruzalem gevestigd hebben. Dit wijst er m.i.
op, dat we in hen althans hoofdzakelijk Judeërs moeten zien.
En voorts bewijst het onder 1 ° genoemde, dat deze lijst volstrekt niet op volledigheid aanspraak mag maken.
29, 30 Wat nu ten slotte de na En-Rimmon (vs 29) genoemde plaatsen betreft, hebben we Sóra, het huidige Sdra naar Joz. 19
: 41 in het oude stamgebied van Dan te zoeken, naar Joz. 15 : 33 in dat van Juda; het is de geboorte-plaats van Simson (Richt. 13
: 2, 25), gelegen op de noordelijke helling van het Sorek-dal, den huidigen wadi es-Sarar. Jarmoet is misschien de huidige
Chirbet Jarmoek ten W. van Betlehem. Zanóach, waarschijnlijk de huidige Chirbet Zanoe ten N.W. van Hebron, ligt op de
zuidelijke helling van het Sorek-dal. Iets ten Z. daarvan zoekt men gewoonlijk Adullam, misschien op de westelijke helling van
den wadi es Soer. De reeds in een Egyptischen papyrus van vóór 2000 v. Chr. en in de Amarna-brieven genoemde stad Lachis
zal wel niet met Flinders Petrie op den huidigen Teil el-Hesi gezocht moeten worden, maar met Albright op den veel groteren
30

heuvel Chirbet ed-Dwér, op 25 km ten W. van Hebron. Azëka, dat dicht bij Socho moet gelegen hebben (zie Joz. 15 : 35, 1 Sam.
17 : 1), is misschien de huidige Teil Zakarijje aan den wadi es-Sant.
31-35 Met betrekking tot de door Benjaminieten bewoonde plaatsen merk ik op: Gëba is het huidige Dsjeba. twee uur ten
N. van Jeruzalem; Michmas is het huidige Machmas, gelegen bij de beroemde pas, die van Jericho naar Ai en Betel voert. Ajja
wordt elders Ai genoemd (juister Ha-ai = de puinhoop), misschien het tegenwoordige Et-tel, ongeveer drie uur ten N. van
Jeruzalem.
Betel ten N.W. van Ai; het huidige Bétïn.
Anatot, waarschijnlijk ten onrechte gewoonlijk gehouden voor het huidige Anàta, op een uur afstand ten N. van Jeruzalem.
Nob, ten N. van Jeruzalem, maar ligging niet te bepalen. Ananja wordt alleen hier genoemd.
Hasor als plaats in Benjamin slechts hier genoemd.
Rama, het huidige Er-ram, ongeveer twee uur ten N. van Jeruzalem.
Gittaïm (zie ook 2 Sam. 4 : 3); ligging onbekend. Chadid, zie Ezra 2 : 33.
Sèboïm, ligging onbekend, zie ook 1 Sam. 13 : 18. Nëballat, slechts hier genoemd; misschien het huidige Bét Nebala, ten N.O.
van Lydda.
Lód en Ono, zie Ezra 2 : 33.
Het Handwerkersdal (zie ook 1 Kron. 4 : 14) wordt gewoonlijk ten Z.O. van Joppe gezocht, aan den weg naar Jeruzalem.
36 De lijst wordt besloten met een niet zuiver overgeleverde mededeling met betrekking tot de niet in Jeruzalem
wonende levieten. Die woonden verstrooid onder Juda en Benjamin.
c. Lijst van priesters en levieten uit Zerubbabels tijd, 12 : 1-11.
1-7 Gelijk in vs 1 en vs 7 uitdrukkelijk wordt gezegd, hebben we hier te doen met twee lijsten uit den tijd van Zerubbabel
en Jozua. Van de hier genoemde priesters wordt gezegd, dat zij „hoofden der priesters en hun broeders” waren „in den tijd van
Jozua”, dus in de jaren na 537. De vraag, of we hier met personen dan wel met familie te doen hebben, wordt in
laatstgenoemden zin beslist door de verzen 12-21 van ditzelfde hoofdstuk, waar we r behoudens enkele onbetekenende
varianten behalve dien van Réchoem dezelfde namen in dezelfde volgorde terugvinden en deze uitdrukkelijk als familiën
worden aangeduid. Bovendien leert een vergelijking van de lijsten van Neh. 12 : 1~7 en 12 : 12-21, dat daar veertien van de hier
gegeven namen voorkomen onder de ondertekenaars van de oorkonde. En eindelijk vinden we drie van hier gegeven namen
(Mijjamin, Sjëkanja en Bilgai) terug onder de 24 priesterafdelingen van 1 Kron. 24 : 7-18 (vgl. bij 10 : 3-9).
Nu heeft men uit het feit, dat we in Ezra 2 : 36-39, 10 : 18 v.v. en Neh. 7 : 40-42 van vier priestergroepen (Jedaja, Immër,
Pasjchoer en Charim) melding gemaakt zien, willen concluderen, dat de lijst van Neh. 12 : 1-7 niets bewijst voor de dagen van
Zerubbabel. Maar daarbij is over het hoofd gezien, dat:
1 ° van de in Ezra 2 en 10 genoemde groepen slechts die van Pasjchoer en Charim voorkomen in de lijst van Neh. 10 : 3-9, en
geen enkele 1 ) in de lijst van Neh. 12 : 1-7 en uitsluitend die van Charim in de lijst van Neh. 12 : 12-21.
2° van de 21 namen uit Neh. 10 : 3-9 niet minder dan zeven niet in de lijst van Neh. 12 : 1-7 voorkomen (Azarja, Pasjchoer,
Malkia, Obadja, Daniël, Baroek en Mésjullam), terwijl anderzijds negen namen uit Neh. 12 : 1.-7 niet voorkomen in Neh. 10 : 3-9
(Ezra, Rëchoem, Iddo, Jojarib, Jëdaja, Salloe, Amok, Hilkia en Jedaja) en wederom negen namen (indien althans Merajót een
verschrijving is uit Merëmot) uit Neh. 12 : 12-21 niet voorkomen in Neh. 10 : 3-9. Het is intussen duidelijk, dat deze verschillen
niet mogelijk zouden geweest zijn, indien we hier met een vaststaande organisatie van priesterafdelingen te doen hadden.
Het gaat dan ook niet op om „de priesterhoofden” van Neh. 12 : 7, de „priester-familiehoofden ” van Neh. 12 : 12 en „de
priesters ” van Neh. 10 : 9 zonder meer gelijk te stellen met de in 1 Kron. 24 : 7-18 genoemde priesterafdelingen. Veeleer zullen
we ons den gang van zaken hebben voor te stellen als volgt. Met Zerubbabel zijn slechts drie van de oude priesterafdelingen
teruggekeerd: Jëdaja, Immer en Charim, benevens Pasjchoer, welk geslacht blijkbaar in den lateren koningstijd tot dien rang was
opgeklommen, in het geheel 4289 priesters. Daarbij voegen zich in Ezra's dagen nog twee andere priestergeslachten: dat van
Gersjom, waarvan verder geen melding wordt gemaakt, en dat van Daniël, dat we in Neh. 10 : 7 terugvinden. Daaruit moest dus
de oude priesterorganisatie weer opnieuw worden opgebouwd. Dit geschiedt door het aanwijzen van „priesterhoofden”,
gekozen uit de „priester-familiehoofden”. Uiteraard kon daarbij in den beginne een zekere fluctuatie niet voorkomen worden.
Allerlei, ook in priesterkringen niet onbekende neveninvloeden deden zich hierbij gelden. Vandaar de verschillen tussen de
lijsten van Neh. 10 : 3-9 en 12 : 1-7. Zo zal ook het feit moeten verklaard worden, dat, terwijl in Neh. 12 : 1~6 en 12 : 12-18 de
namen zonder het voegwoord „en ” op elkander volgen, het laatste zestal (vs 6b, 7, en 19~21) door „en” aan de voorafgaande
namen wordt toegevoegd en daardoor als een min of meer aparte, m.i. jongere groep wordt getekend.
8, 9 Naar analogie van de lijst van vs 1~7 en op grond van het zowel hier als daar vermelden van de „broeders”, staat vast,
dat we ook hier niet met personen maar met geslachten te doen hebben. Ze zijn in twee groepen verdeeld, die beide een rol
vervullen bij de liturgie van den tempeldienst. De eerste groep is betrokken bij „de dankliederen”, waarop in 1 Kron. 25 : 3 wordt
gezinspeeld. De tweede groep staat „bij den dienst tegenover hen”; die moest dus de antiphonen aanheffen (zie Ezra 3 : 10 v.,
Neh. 11 : 17).
Bij de levieten treft ons eenzelfde verschijnsel als bij de priesters. In Ezra 2 : 40, Neh. 7 : 43 horen we van vier familiën: Jésjoea,
Kadmiël, Binnoei en Hodawja (of Hodia), waarvan we alleen de eerste drie hier terugvinden. Bij deze voegen zich met Ezra (8 :
18 v.) nog drie familiën: Sjërëbja, Chàsjaba en Jesaja, waarvan hier alleen de eerste wordt genoemd. In Neh. 10 : 10 horen we
behalve van Jésjoea, Binnoei, Kadmiël, Sjëkanja, Hodia, Sjërëbja en Chásjabja nog van tien andere levietengeslachten. In Neh. 12
: 8 v., waar ze uitdrukkelijk „hoofden der levieten” worden genoemd, horen we weer van Jésjoea, Binnoei en Kadmiël, die dus
het constante element onder de levieten van die dagen schijnen te hebben uitgemaakt, en voorts van Sjërëbja, naast welk viertal
in 12 : 24 ook nog de familie Chàsjabja van Ezra 8 : 19 wordt genoemd. Voorts bestaat de mogelijkheid, dat Jehoeda in 12 : 8 een
31

verschrijving is van Hodawja of Hodia. Naast hen horen we in 12 : 8 v. van de ook in 1 Kron. 9 : 15 genoemde levietenfamilie
Mattanja, van wie ook in Neh. 11 : 17, 12 : 25 gewag wordt gemaakt. Van Bakbukja is sprake in Neh. 11 : 17, 12 : 9, 25. Van Unni
horen we alleen in Neh. 2 : 9, terwijl in 12 : 25 in plaats daarvan Obadja verschijnt.
10, 11 De nu volgende geslachtslijst der hogepriesterlijke familie brengt ons in veel later tijd. De laatste hogepriester, die hier
genoemd is, is Jaddua, die volgens Jozefus (Oudh. XI 8, 5) een tijdgenoot was van Alexander den Grote (zie echter beneden).
De lijst begint met Cyrus' tijdgenoot Jozua, blijkens Ezra 3 : 2, 8, 5 : 2, 10 : 18, Neh. 10 : 26 zoon van Josadak, die naar 1 Kron. 5
: 41 (St. Vert. 6 : 15) bij den ondergang van stad en tempel naar Babel is gevoerd. Van Jojakim is ook sprake in vs 12. Hij is
gedurende de eerste helft der vijfde eeuw meerdere tientallen van jaren hogepriester geweest, want zijn vader Jozua kan
omstreeks 520 geen jonge man meer geweest zijn. Diens zoon Eljásjib was blijkens 3 : 1 tijdgenoot van Nehemia, dus circa 445.
Zijn zoon Jojada, van wien ook in vs 22 en 13 : 28 sprake zal zijn, wordt door Jozefus (Oudh. XI 7, 2) bij vergissing Judas
genoemd. Als zijn zoon wordt hier Jonatan genoemd, die echter in vs 22 v. Jochanan heet. Ook Jozefus (Oudh. XI , 1) zegt, dat
Jojada opgevolgd is door zijn zoon Jochanan-Johannes. In ieder geval was blijkens de papyri van Elefantine (30 r 18) in 408
onder Darius II Jochanan hogepriester. Immers, in den uit het 17de jaar van Darius II, d.i. uit 407 daterende brief van Jëdonja,
het hoofd der Joodse kolonie in Elefantine, door dezen gericht tot Bagohi, den stadhouder van Juda, wordt o.a. gezegd, dat
eenzelfde brief reeds eerder was gericht aan den hogepriester Jochanan „ten tijde toen dat kwaad ons was aangedaan”, d.i. toen
de Jahwe-tempel van Elefantine was verwoest, wat geschiedde in de maand Tammoez van het 14de jaar van Darius II, d.i. in 410
v. Chr. Ook Jozefus (Oudh. XI, 7, 1) verbindt Jochanan met Bagohi. Hij vertelt dat Bagoses, de militaire gouverneur van Juda,
onder „den anderen (d.i. den tweeden) Artaxerxes” (404-358) onder den schijn van den broedermoord te willen wreken, door
den hogepriester Johannes in den tempel begaan, den Joden een boete oplegde, die zeven jaar lang werd geïnd.
Van hem weet Jozefus te vertellen, dat hij zijn broeder Jesus (= Jozua) in den tempel vermoordde. Op hem
volgde, ook naar Jozefus (Oudh. XI 7, 2; 8, 2, 4) zijn zoon Jaddua, dien hij tijdgenoot van Alexander den Grote
noemt. Dit kan echter niet juist zijn. Jozefus, die bovendien Sanballat tot Jaddua's tijdgenoot maakt, is hier met
zijn tijdrekenkunde danig in de war. Jaddua zal in het begin en niet tegen het eind der Ode eeuw v. Chr. gesteld
moeten worden (zie ook II Kronieken, bl. 28).
d. Priester-familiehoofden ten tijde van den hogepriester Jojakim, 12 : 12-21.
De hier bedoelde Jojakim is blijkbaar geen ander dan de in vs 10 genoemde zoon van den hogepriester Jozua.
Hij is waarschijnlijk in de gehele eerste helft der vijfde eeuw v. Chr. hogepriester geweest. De hier gegeven
namen der priestergeslachten zijn - afgezien van onbeduidende verschillen dezelfde als die van vs 1 - 7. In vs 17
is na Minjamin de naam van het familiehoofd uitgevallen. Men is gewoon het in vs 12 genoemde geslacht Sëraja
voor het hogepriesterlijke te houden en het te identificeren met dat van Jëdaja van Ezra 2 : 36, maar daartegen
pleit, dat uiteraard de hogepriester zelf familiehoofd was van zijn eigen geslacht (zie ook bij 10 : 3).
e. Familiehoofden van levieten, 12 : 22-26.
22-25 Van tweeërlei is hier sprake: zowel van het „op- schrijven” d.i. registreren der priesters als van dat der
levieten. 'Wat de eerstgenoemde betreft wordt - naar verbeterden tekst; de vertaling van 'al door „ten tijde van”
is niet wel mogelijk gezegd, dat ze geregistreerd zijn „tot aan de regering van Darius den Pers”. Daarmede kan
wel geen ander bedoeld zijn dan Darius I (521-485), want Jojakim, de opvolger van zijn vader Jozua, die
tijdgenoot was van Zerubbabel, onder wien naar vs 12 de priesters geregistreerd zijn, moet ongeveer gedurende
de tweede helft van diens regering hogepriester geweest zijn. Darius I heet hier „de Pers” om hem te
onderscheiden van „Darius den Meder”, van wien Dan. 6, 9 : 1, 11 : 1 sprake is en over wien de debatten nog
steeds niet gesloten zijn.
Van de registratie der levieten wordt gezegd, dat deze in vier tempo's beslag kreeg: van den tijd van Eljásjib, den
tijdgenoot van Nehemia (circa 445), tot dien van Jaddua, die ongeveer in 390 v. Chr. hogepriester was (zie bij
12 : 10 v.) . De resultaten daarvan zijn naar vs 23 neergelegd in ,.het boek der kronieken", waarmede natuurlijk
niet ons Bijbelboek kan bedoeld zijn, maar de in het tempelarchief bewaarde, op volledigheid aanspraak
makende lijst van priesters en levieten uit den tijd van het Perzische rijk, gerangschikt naar de in die dagen
functionerende hogepriesters. Beide, priesters en levieten, werden in die lijst samengevat als „zonen van Levi”
(vs 23; wel te onderscheiden dus van „de levieten ” van vs 22 en 24).
Uit dat „boek der kronieken” worden enkele Levietische families genoemd, dezelfde als die van vs 8 v., met
dien verstande echter, dat de Juda van vs 8 hier plaats heeft moeten maken voor Chásjabja (Ezra 8 : 19), dat
Mattanja hier een plaats krijgt in de groep van Bakbukja, terwijl we in plaats van Unni horen van een ons verder
onbekenden Obadja.
De in vs 25 genoemde drie poortwachtersfamilies zijn dezelfde als die van Ezra 2 : 42 en 1 Kron. 9 : 17. Alleen
heet hier Mèsjullam die daar Sjalloem genoemd wordt. De poortwachters houden gedurende hun dien sttijd
verblijf in de ruimte tussen de voor- en achterdeuren der poorten, waar ook voorraadkamers waren
aangebracht.
26 Het onderschrift van dit hoofdstuk stelt nog eenmaal in het licht, dat de registratie der priesters haar
beslag heeft gekregen onder den hogepriester Jojakim, d.i. in de eerste helft der vijfde eeuw, terwijl die der
levieten eerst plaats had in de tweede helft daarvan, nader in den tijd van Nehemia en Ezra.
Men heeft uit het feit, dat hier Nehemia vóór Ezra wordt genoemd, een bewijs willen ontlenen voor de stelling,
dat deze dus ook in tijdsorde aan Ezra vooraf is gegaan, precies dus het tegenovergestelde van wat in de boeken
32

Ezra en Nehemia wordt verzekerd. Het is intussen duidelijk, dat Nehemia als landvoogd hier het eerst wordt
genoemd, waarbij ik er nog eens aan herinner, dat Ezra niet alleen geen Perzisch ambtenaar is geweest (zie bl.
113 v.), maar ook in de priesterschap niet de leiding heeft gehad. Zijn invloed dankte hij aan zijn persoonlijke
eigenschappen.
G. De plechtige inwijding van Jeruzalems muren.
12 : 27-43.
In Neh. 6 : 15 is medegedeeld, dat de herbouw van Jeruzalems muren zijn beslag kreeg op den 25sten Eloel
(Augustus-September) van het jaar 444. Hier wordt zonder enige nadere tijdsopgave verhaald op welke wijze de
stadsmuur is „ingewijd”. Daar hetzelfde woord (ch a nukka) ook gebruikt wordt voor de inwijding van het
brandofferaltaar van tabernakel (Num. 7 : 11) en tempel (2 Kron. 7 : 9), is er geen twijfel mogelijk, of deze
„inwijding” van den nieuwen stadsmuur was een religieuze plechtigheid. Daarop wijst trouwens ook het feit,
dat de levieten uit hun respectieve woonplaatsen (vgl. 11 : 36) worden opontboden. Hun zang en muziek spelen
bij de „inwijding” een grote rol (zie beneden).
De vraag, wanneer deze „inwijding” plaats had, is niet voor beantwoording vatbaar. Sommigen menen: kort na
25 Eloel, in ieder geval in de maand Tisjri September-October), de grote feestmaand van het Israëlietische jaar
(Nieuwjaar, Grote Verzoendag, Loofhuttenfeest). Anderen wijzen op 2 Makk. 1 : 18, waar van het feest, „toen
Nehemia den tempel en het altaar gebouwd en weer een offer gebracht heeft” gezegd wordt, dat dit den 25sten
Kislew (November-December) d.i. drie maanden later heeft plaats gehad. Daarvoor spreekt m.i., dat Nehemia's
maatregelen om Jeruzalem van meer inwoners te voorzien hem enigen tijd geheel in beslag zullen hebben
genomen en de voorbereiding voor het feest der inwijding ook nog enigen tijd vroeg. In ieder geval is er niet de
minste reden om het feest der inwijding van den stadsmuur in Nehemia's tweede periode (zie 13 : 6) d.w.z.
twaalf jaar later te doen plaats hebben (zoo.a. G. Rawlinson, Ezra and Nehemiah, their lives and times, 1890).
Gelijk uit vs 31-43 blijkt, heeft de auteur van Groot-Kronieken het verhaal van het feest der inwijding, dat de
kroon moest zetten op al wat Nehemia ten behoeve van de heilige stad gedaan had, in diens gedenkschrift
gevonden. Hij heeft het echter niet geheel opgenomen. Het begin, waarin misschien allerlei mededelingen werden
gedaan over de voorbereidende maatregelen, heeft hij met zijn eigen woorden verkort weergegeven. Vandaar dat
vs 31 nu zo ' n abrupte indruk maakt.
27-30 Van de maatregelen, genomen ter voorbereiding van het inwijdingsfeest, worden alleen die genoemd,
welke betrekking hebben op de levieten. Hierbij wordt dan echter niet meer aan hen gedacht als helpers der
priesters bij het brengen van offers (2 Kron. 29 : 34, 30 : 17, 35 : 5 - 1 1 ) , maar als de mannen van muziek en zang.
Gelijk in de Eufraat-Tigris-vlakte geen religieuze plechtigheid kon gedacht worden zonder muziek
en zang, zo hebben deze ook hoewel in den Pentateuch daarvan geen melding wordt gemaakt een steeds grotere
plaats in het religieuze leven van Israël en van het Jodendom ingenomen. De zang moet dienen om Gods
grootheid te doen kennen; de muziek, waarbij het vooral op een krachtig en doordringend geluid aankomt
(trompetten, cimbalen, harpen en citers; vs 27 en 35, vgl. 1 Kron. 13 : 8) moet niet alleen uiting geven aan
blijdschap of spreken van een opgewekte stemming, maar ook dienen tot afweer van vijandige machten, die uit de
wereld van het onzichtbare zich zouden kunnen doen gelden (zie mijn 1 Kronieken bl. 119, 129). Het oproepen
der levieten wordt dus alleen vermeld, omdat straks bij den ommegang op de muren de muziek zulk een
belangrijke plaats inneemt. Tegenover hen treden de priesters op den achtergrond.
Ze worden opgeroepen niet alleen uit de onmiddellijke omgeving van Jeruzalem, maar ook uit Nëtofa, dat dicht
bij Bethlehem moet gelegen hebben (Ezra 2 : 22, Neh. 7 : 26). Voorts uit Bët-ha-Bilgal, dat gewoonlijk
geïdentificeerd wordt met Gilgal bij Jericho, uit Gèba, het huidige Dsjeba, twee uur ten N. van Jeruzalem, en
Azmiiwet, gaarne gezocht in het huidige el-Hizme, tussen Anatot en Geba gelegen (vgl. Ezra 2 : 26).
Aan het feest moet echter een reiniging vooraf gaan van allen, die daaraan willen deelnemen. Eerst volbrengen dus
de priesters en levieten de door de wet vereiste reinigingsriten aan zichzelf (zie bij Ezra 6 : 20) en dan aan het volk,
dit laatste door het brengen van offers en besprenging met het offerbloed. Nu wordt in vs 30 ook gesproken van
het „reinigen” van „de poorten en den muur”. Hoe dit laatste is geschied, wordt met de eigen woorden van
Nehemia verhaald (vs 31-43).
31-37 In twee groepen, waarvan de ene rechts gaat en de andere naar links, wordt een ommegang gehouden
over den stadsmuur, waarbij blijkbaar het punt van uitgang zó gekozen is, dat beide groepen elkander treffen bij
het tempelplein. Jammer genoeg wordt het niet genoemd. Het zou voor onze kennis van het oude Jeruzalem van
onberekenbare waarde geweest zijn. Nu moeten we ons tevreden stellen met de mededeling, dat de ene helft der
processie over den muur in de richting van de Aspoort gaat (Neh. 2 : 13, 3 : 14), de andere in de richting van den
Ovenstoren (Neh. 3 : 11). Bij beide gaat een zangkoor van levieten voorop, gevolgd door een groep van de
hoofden des volks. Achter hen komen twee groepen van zeven en acht priesters, waarvan een groep op
trompetten blaast. In hoeverre de brede kring des volks zich bij deze groepen heeft mogen aansluiten, blijkt niet.
De leiding van het geheel berust bij Nehemia.
Bij de ene groep gaat aan het hoofd van „de vorsten van Juda ” een ons verder onbekende Hosjaja, gevolgd door
een zevental priesters, onder wie ook „Juda en Benjamin”, welke namen hier evenals Neh. 12 : 36, 11 : 9, Ezra 10
: 32, Neh. 3 : 23 persoonsnamen zijn. Hun rol is niet duidelijk. Na hen komen acht „priesterzonen ” , die onder
leiding van een Asafiet de trompetten steken. Voor dit achttal gaat een tweetal mannen uit: een van hen is een ons
33

verder onbekende Chanani, niet te verwarren met den in Neh. 1 : 2, 7 : 2 genoemde, de ander is Ezra de schrijver,
natuurlijk niet te verwarren met den in vs 33 genoemde. Men is op het voetspoor der Masora gewoon Chanani een
plaats te geven onder de trompettende priesters, maar daartegen verzet zich het voegwoord „en” voor den onmid -
dellijk voorafgaande Juda, waardoor de lijst der trompettende priesters wordt afgesloten. Ook verzet zich
daartegen het feit, dat er geen voegwoord staat tussen Juda en Chanani. Dit wijst erop, dat met Chanani een
nieuwe afdeling begint. Deze Chanani is leider van een muziekkorps, dat de eerste groep afsloot. Naast Chanani
gaat „Ezra de schrijver”. In de mening, dat de mededeling „Ezra, de schrijver, voor hen uit” op zichzelf stond en
niet meer of minder inhield dan dat Ezra aan het hoofd van de eerste groep zou hebben gelopen, wat natuurlijk in
strijd zou geweest zijn met de mededeling van vs 32 inzake Hosja ja, hebben meerderen (ook Van Selms) deze
woorden voor een „invoeging ” verklaard van de hand van den auteur van Groot-Kronieken, vrucht van diens
begeren Ezra en Nehemia te laten samenwerken (zie Inleiding bl. 27 v.v.). Maar dat berust op een vergissing. Ezra
heeft in de eerste groep volstrekt geen vooraanstaande plaats ingenomen. Hij loopt met Chanani aan het hoofd
van het laatste muziekkorps.
De weg, door de eerste groep gevolgd, brengt hen over de Aspoort en Bronpoort in de richting van de
Waterpoort. Voor de topografie daarvan verwijs ik naar Neh. 3 : 13-26. Blijkbaar wordt hier bedoeld te zeggen, dat
de stoet zich over den muur eerst in oostelijke, daarna in noordelijke richting voortbeweegt.
Ons nijpend gebrek aan topografische kennis maakt een en ander echter zeer onzeker, te meer waar de vertaling
haar eigenaardige moeilijkheden biedt.
38- 43 De tweede groep volgt over den stadsmuur een tegenovergestelde weg. Aan haar hoofd gaat (althans naar
verbeterden tekst) de andere helft der vorsten met Nehemia in eigen persoon aan het hoofd. Zij gaat dus eerst
westwaarts, daarna noordwaarts en verder oostwaarts, totdat ze bij de Gevangenispoort in de onmiddellijke
nabijheid van het tempelplein komt. Voor de lokalisatie van de hier genoemde poorten verwijs ik weer naar Neh.
3.
De beschrijving van de samenstelling van de tweede groep is minder volledig dan die der eerste groep. Daaruit
concludeer ik, dat deze in wezen geheel gelijk was aan die der eerste groep, gelijk trouwens volkomen begrijpelijk
is, gezien het doel, dat met dezen ommegang beoogd werd.
Terwijl de eerste stoet het tempelplein van uit het Zuidoosten door de Waterpoort (vs 37) betreedt, komt de
andere door de Gevangenispoort van uit het Noordoosten den tempelvoorhof op (vgl. Jer. 20 : 2). Wat hier verder
is geschied, wordt niet gezegd. Misschien heeft Nehemia dit wel in zijn gedenkschrift medegedeeld, maar heeft de
auteur van Groot-Kronieken dit weggelaten. Nu moeten we ons tevreden stellen met een reeks namen, die ons
niets zeggen, en met de mededeling, dat ook hier muziek werd gemaakt.
Slechts horen we nog in vs 43, dat de plechtige inwijding van den stadsmuur besloten wordt met het brengen van
grote offers, waaraan blijkens het hier gebruikte woord offermaaltijden verbonden zijn, welke volop gelegenheid
bieden zich over te geven aan uitbundige vreugde. Deze laatste is zo algemeen, dat ook vrouwen en kinderen
daaraan deelnemen en de vreugdekreten „tot in de verte werden gehoord”. Daarbij treedt de muziek natuurlijk
weer sterk op den voorgrond (vs 41 v.). Daar bij de tekening van de tweede groep met geen enkel woord
gesproken is van de haar vergezellende muzikanten, vermoed ik, dat de in vs 41 v. genoemden als zodanig moeten
worden beschouwd. Ook hier vinden we zeven en acht namen, evenals hij de eerste groep.
De bedoeling van dezen ommegang is duidelijk. Daardoor wordt als het ware rondom de heilige stad een magische
cirkel gevormd, die de boze, verwoestende machten buitensluit, en Jeruzalem getekend als de stad des Heren. Zo
wordt Jeruzalem („de stad van Sjalém"?) naar Ezech. 48 : 35 de stad met den nieuwen naam: „De Here is daar”
(Jëhdsjám). De gehele stad, haar gebouwen en haar inwoners zijn van nu af in dienst gesteld van Hem, Wiens lof
door de zangkoren over heel den muur werd uitgedragen en Wiens dienst door de priesters werd betekend.
H. Nieuwe zorgen.
12 : 44-13 : 31.
a. De zorg voor de tempelleveranties, 12 : 44-47.
In deze verzen, waarin de auteur van Groot-Kronieken zelf weer aan het woord is, wordt in nauw verband met de
wijding van Jeruzalem als de stad des Heren medegedeeld, welke maatregelen getroffen werden om ervoor te
zorgen, dat nu ook de hand werd gehouden aan de wettelijke voorschriften ten behoeve van de tempeldienaren,
opdat deze niet als weleer zich gedwongen zouden zien bij schismatieke heiligdommen levensonderhoud te
zoeken (vgl. Richt. 17 : 8). In welken tijd deze verzen ons verplaatsen, blijkt niet.
Mannen worden aangesteld, die zorg zullen moeten dragen voor de richtige nakoming van hetgeen met betrekking
tot de inkomsten van priesters en levieten in Num. 18 was bepaald. Gelijk uit 13 : 10 nader blijkt, stonden deze
mannen weer onder toezicht van de gemeenteleiders. In bepaalde gedeelten van den tempel werden opgetast „de
voorraden”, die naar Neh. 13 : 5, 12 en 2 Kron. 32 : 28 bestonden uit „koren, most en olie ” benevens „allerlei
soorten vee ” (vgl. Neh. 10 : 38). Die moeten aan de rechthebbenden worden uitgedeeld, wat uiteraard een zaak van
groot vertrouwen is (zie 13 : 10-14).
De zin van het gewoonlijk door „hefoffer” vertaalde Hebr. woord teroerna is niet geheel duidelijk (zie mijn
Ezechiël bl. 458 v.). Daardoor wordt niet alleen aangeduid wat naar voorschrift aan het heiligdom moet worden
afgestaan, maar ook wat vrijwillig wordt gegeven. In verband met het volgende „eerstelingen en tienden” vermoed
34

ik, dat we hier daaronder de vrijwillige gaven zullen hebben te verstaan. Daarbij valt het op, dat deze hefoffers, die
dan toch een offer wilden zijn, den Here gebracht, op één lijn worden gesteld met wat als belasting ten bate van
het heiligdom was bedoeld. Dit zal wel hieruit moeten worden verklaard, dat het in den loop der tijden als
vanzelfsprekend werd beschouwd, meer te geven dan wettelijk was vereist. Zo werd ook het hefoffer een soort
belasting, die als zodanig regelmatig moest worden gecontroleerd. De opbrengst van een en ander kwam den
priesters en levieten ten goede. De reinigingsdienst, waarvan in vs 45 sprake is, heeft naar 1 Kron. 23 : 28
betrekking op „alle heilige voorwerpen ” . In geen enkel opzicht mocht natuurlijk te kort worden gedaan aan de
rituele heiligheid. Uitdrukkelijk wordt hier gewezen op de grote bereidwilligheid, waarmede met betrekking tot de
priesters en de levieten aan de wettelijke voorschriften werd voldaan.
In die bereidwilligheid deelden ook de poortwachters en zangers. In den Pentateuch is van hen geen sprake. Beide
ambten dateren uit den tijd van David (zie 1 Kron. 9 : 17, 24, 26, 15 : 18, 23 v., 16 : 38, 23 : 5, 26 : 1, 12, 19 voor
de poortwachters, 1 Kron. 9 : 33, 15 : 16, 19, 27 voor de zangers). De daarbij betrokkenen maakten destijds nog
deel uit van „de levieten” en genoten dus van de inkomsten der levieten. Na de ballingschap staan ze echter op
zichzelf (vgl. Ezra 2 : 40-42). In hun behoefte is blijkens Neh. 11 : 23 toen voorzien door een koninklijk besluit.
Ze kregen „een vaste toelage”. Dit schijnt dus te wijzen op een belasting. Op tweeërlei wordt hier met betrekking
tot hen de nadruk gelegd. Vooreerst, dat ze zich gedroegen naar de voorschriften van David (vs 45b), waarbij
speciaal de hoge ouderdom van het instituut der tempelzangers in het licht wordt gesteld (vs 46). En voorts dat in
de dagen zowel van Zerubbabel als van Nehemia goed voor de tempeldienaren werd gezorgd en ieder het hem
bescheiden deel kreeg (vgl. 10 : 38). Uit 13 : 10 blijkt echter, dat er ook momenten geweest zijn, waarop de levieten
en de zangers reden tot klagen hadden.
b. De zorg voor de zuiverheid der gemeente, 13 : 1-3.
Evenals 12 : 44-47 begint ook dit stuk met een „in dien tijd”. Ik zal me echter wel niet vergissen, wanneer ik met
anderen vermoed, dat de maatregel, waarvan hier sprake is, nauw verband houdt met de inwijding der muren van
Jeruzalem, waardoor de stad geproclameerd werd als „stad des Heren ” (zie bl. 256).
Het nu tot een eindbeslissing gekomen probleem had reeds vroeger moeilijkheden gegeven (zie Ezra 9 v., Neh. 9
: 2). Bij de voorlezing der wet, die blijkbaar regelmatig op sabbat plaats had, vraagt het voorschrift van Deut. 23
: 3-6 de aandacht. Dit bedoelt natuurlijk niet iedere omgang met Ammonieten en Moabieten te verbieden. De
bedoeling daarvan is geen andere dan deze, dat wie al is het van tien geslachten her
Ammonietisch of Moabietisch bloed in de aderen heeft, buiten Israëls gemeente moet worden gehouden en dus
geen deel mag nemen aan alles, wat den dienst des Heren betreft. De reden van deze buitengewone gestrengheid
juist tegenover deze stamverwante volken ligt in hun wijze van doen tegenover Israël, toen het op het punt stond
Oost-Jordaanland binnen te trekken (Num. 21 : 21 v.v., 22 : 5; zie ook Joz. 24 : 9, Micha 6 : 5).
In gehoorzaamheid aan dit woord wordt tot volkomen uitzuivering besloten. „Al wie van gemengd ras was” wordt
buiten de gemeente gesloten en mag dus niet deelnemen aan den dienst des Heren in den tempel. De geci teerde
uitdrukking is enerzijds breder dan wat in Deut. 23 geëist werd, voor zover ze allen omvat, die niet tot de
gemeenschap der ballingen behoorde; en anderzijds is ze beperkter, voor zover ze geen betrekking heeft op
diegenen der kinderen Israëls, die Ammonietisch of Moabietisch bloed in hun aderen hadden. Zo wordt de
moeilijkheid, waarvan in Ezra 9 v. bleek, min of meer omzeild en rekening gehouden met het historisch
gewordende. Dat van deze maatregel juist hier melding wordt gemaakt, hangt natuurlijk samen niet wat in de
volgende verzen wordt verhaald.
c. De verwijdering van den Ammoniet Tobia, 13 : 4-9.
Reeds vroeger (Ezra 9 : 2, 10 : 10-44) bleek, hoe weinig ijver juist binnen den kring der tempeldienaren gevonden werd voor de
aanhoudende pogingen om den kring der teruggekeerde ballingen vrij te houden van vreemde elementen, en dat toen dezelfde
ervaring werd opgedaan, die het deel is geweest van reformatorische koningen (2 Kron. 24 : 5, 29 : 34, 35 : 2, 8 v.) . Van
daadwerkelijke tegenstand echter getuigen de verzen 4-9, die spreken van iets, wat „vóór dezen” geschiedde. Dit „vóór dezen”
bewijst, dat we hier weer staan voor een stuk, dat uit een groter geheel genomen is. Misschien is in het hier niet opgenomen
gedeelte, waarop dat „vóór dezen ” terugslaat, sprake geweest van wat de aanleiding geweest is van Nehemia's vertrek uit
Jeruzalem, waarvan vs 6 gewaagt.
Hoewel de hier op den voorgrond tredende Eljasjib hier niet als in vs 28 (zie ook 3 : 1) uitdrukkelijk „hogepriester ” wordt
genoemd, meen ik toch hem met den aldaar genoemde te mogen identificeren, gezien het gebruik, dat juist de auteur van
Kronieken van dit „de priester” maakt (zie 1 Kron. 16 : 39, 24 : 6, 2 Kron. 22 : 11, 23 : 8 v., 14, 24 : 2, 20, 85, 86 : 17, 84 : 6, 8
Kron. 22 : 11, 23 : 8 v., 14, 24 : 2, 20, 25, 26 : 17, 34 : 14, 18, Neb. 7 : 65). Trouwens, alleen aan een hogepriester was het mogelijk
zo over een deel van den tempel te beschikken. En dat juist de hogepriester connecties had met Nehemia's tegenstanders, leert
vs 28.
Hoe dit echter ook zij, vast staat, dat een blijkens de hem opgelegde taak op den voorgrond tredend lid der hogepriesterlijke
familie familierelaties had aangegaan met een van Nehemia's ergste vijanden (zie 2 : 10): En nu maakt hij van de afwezigheid van
Nehemia, die - waarschijnlijk in de mening zijn werk tot een goed einde te hebben gebracht in 433 na een twaalfjarig verblijf te
Jeruzalem naar het Perzische hof was teruggekeerd, gebruik om aan Tobia een der kamers van den tempel in gebruik te geven.
Dat was juist die, waarin allerlei tempelvoorraden waren opgetast. Enerzijds was dit ontwijding van den tempel, waarin geen
leek, laat staan dan een buitenlander, een voet mocht zetten. Anderzijds was dit het bieden van een gelegenheid aan Tobia om
35

zich aan de tempelvoorraden te goed te doen.
Het ligt voor de hand te veronderstellen, dat Nehemia's medestanders niet in gebreke gebleven zijn dezen te melden, dat het aan
Tobia weer gelukt was in Jeruzalem vasten voet te krijgen en daar zijn noodlottige invloed te doen gelden. Dit dwingt hem tot
terugkeer. „Na enigen tijd” zegt vs 6. De hier gebruikte uitdrukking geeft geen licht over den duur van Nehemia's afwezigheid.
Het wil mij intussen voorkomen, dat hij langer dan een jaar buiten Jeruzalem moet zijn geweest. Dergelijke misbruiken als
waarvan in hfdst. 13 sprake is, sluipen niet in een paar maanden in. Van Hoonacker (R B 1923 bl. 485) zegt: „tegen het einde van
de regering van Artaxerxes”, dus tegen 424 v. Chr. Zo ook C. Holzhey, Die Biicher Ezra und Nehemia bl. 44 noot 1. Dat lijkt me
wel heel laat. Hoe dit zij, Nehemia weet van den koning opnieuw verlof te krijgen, ten einde in Jeruzalem orde op zaken te
stellen. Onmiddellijk wordt een onderzoek ingesteld, waarna met Tobia korte metten worden gemaakt: al wat hem toebehoort
wordt zonder meer de kamer uitgegooid, wat natuurlijk tevens verwijdering van het tempelplein inhoudt. En omdat Tobia's
aanwezigheid dat gedeelte van den tempel ontwijd had, worden op bevel van Nehemia door de priesters de voorgeschreven
reinigingsriten voltrokken. „Aan de kamers” zegt vs 9. Geheel duidelijk is dat voor ons niet. In vs 5 is van „een grote kamer”
sprake. Dit wordt dan zo verstaan, dat Eljasjib van meerdere kleine kamers één grote had gemaakt en dat Nehemia den ouden
toestand weer deed herstellen. Waarschijnlijk is dat echter niet. De tempelvoorraden vereisen nu eenmaal een grote ruimte. Ik
vermoed dan ook, dat na onderzoek vast was komen te staan, dat Tobia zich niet met de hem toegewezen ruimte tevreden had
gesteld. Zijn „Geschift” breidde zich als vanzelf uit!
Artaxerxes wordt hier „koning van Babel” genoemd. Dat hangt natuurlijk samen met het feit, dat Babel nu eenmaal voor de
mensen van dien tijd de meest representatieve koningsstad was.
d. Nieuwe maatregelen ten behoeve der levieten, 13 : 10-14.
Er zijn echter meerdere bewijzen van verwording. De priesters hebben van hun overwicht misbruik gemaakt en er
voor gezorgd, dat de maatregelen van 12 : 44-47, waarbij werd vastgesteld wat iedere groep der tempeldienaren
voortaan zou ontvangen, een dode letter bleven. Daardoor waren uiteraard de levieten en zangers van hun
inkomsten beroofd en gedwongen den tempel in den steek te laten en naar het platteland terug te keren. Dat zij
daar grondbezit hadden, was natuurlijk een afwijking van het wettelijk voorschrift (o.a. Deut. 10 : 9, 18 : 1 v.),
maar begrijpelijk, gezien de tijdsomstandigheden. De gemeenteleiders hadden dat machtsmisbruik der priesters
moeten verhinderen, maar waren ten enenmale in gebreke gebleven. Als ik vs 12 goed begrijp, dan was
dientengevolge in breden kring weerzin opgekomen met het gevolg, dat de tienden niet meer naar behoren
werden opgebracht.
Zodra Nehemia dit te weten komt, grijpt hij op de hem eigen snelle wijze in. Hij begint met de verantwoordelijke
gemeenteleiders op de meest duidelijke wijze van zijn misnoegen te doen blijken. Daarna neemt hij de nodige
maatregelen om orde op zaken te stellen. De levieten en zangers worden naar Jeruzalem teruggeroepen en er
wordt voor gezorgd, dat een herhaling niet zo gemakkelijk zou zijn. Dat geschiedt door de instelling van een
gemengde commissie. De mannen van 12 : 44 worden dus zonder meer afgezet en de gemeenteleiders van hun
macht in dezen beroofd. Aan het hoofd dier commissie staat de priester Sjëlemja, die wel dezelfde zal zijn als de
Sjëlemja, wiens naam in vele kruikhengsels van dien tijd staat afgedrukt (zie Actes du XVIII congres des
Orientalistes, 1932, bl. 204). Naast hem staat „de schrijver Sadok”, welk „schrijver” we wel in den zin van 2 Kron.
34 : 13 zullen hebben te verstaan: hij moest de lijsten bijhouden van de gevers en de giften. Natuurlijk hebben ook
de levieten hun vertegenwoordiger in deze commissie: een zekeren Pedaja, misschien niet dezelfde als de in 8 : 4
genoemde. In Chanan zie ik een vertegenwoordiger van het lekenelement. Hij moest er voor zorgen, dat de
gegadigden bij de verdeling der tienden van hun positie geen misbruik maakten. Hij zal dus wel uit de
gemeenteleiders genomen zijn. Typerend is, dat de leden dier commissie uitdrukkelijk .,betrouwbaar" worden
genoemd. Er was dus heel wat kaf onder het koren!
Evenals in 5 : 19 en 13 : 22 besluit Nehemia, aan wiens gedenkschrift ook deze verzen zijn ontleend, zijn
mededeling van wat door hem in dezen is gedaan met de bede, dat in Gods boekhouding - daarop wijst het woord
„uitwissen”; vgl. Gods „gedenkboek” of „memoriaal” van Mal. 3 : 16! -zijn daad als creditpost moge blijven
aangetekend. Voor de daarachter liggende gedachte zie 5 : 19 (bl. 194).
e. De zorg voor de sabbatsrust, 13 : 15-22.
Daar gedurende de ballingschap natuurlijk geen offers konden worden gebracht, onderscheidden de ballingen zich toen alleen door
het streng vieren van den sabbat van dat der Babylonische omgeving. Dientengevolge komt de sabbat, die bij Israël een geheel
ander karakter had dan de Babylonische sjabattoe (zie mijn Ezechiël bl. 223), steeds meer in het centrum te staan als een teken van
de bijzondere verhouding, waarin Israël als des Heren heilig volk tot Dezen stond. Wie door het houden van den sabbat een deel
van zijn leven den Here wijdde, erkende daarmede Hem toe te behoren (Jes. 56 : 2, 4). Zo is dan ook eerst na de ballingschap de
strijd begonnen voor de heiliging van den sabbat, waarbij het mogen rusten als vanzelf werd omgebogen tot een moeten rusten.
Een episode van dien strijd, die reeds in 10 : 32 werd ondersteld en waarin destijds beloofd was positie te zullen kiezen, vinden we in
deze perikoop. Levend uit den gedachtegang van Ezechiël (20 : 12, 22 : 8, 26, 23 : 38, 44 : 24; zie ook Jer. 17 : 19 v.v.) ziet Nehemia
het vieren van den sabbat als het dragen van het stempel des Heren (Jes. 58 : 13). Hij is dan ook ten diepste verontwaardigd,
wanneer hij na zijn tweeden terugkeer (zie vs 6 v.) moet zien hoe ook in dit opzicht allerlei tekenen van verwording openbaar
worden. Zonen der ballingschap verrichten op den sabbat allerlei landarbeid en nemen deel aan het handelsleven van die dagen, dat
geen rustdag kent - evenmin trouwens als nu! Onmiddellijk neemt hij krachtig positie tegen deze sabbatsschennis. Hij waarschuwt
niet de in Jeruzalem wonende Tyriërs, die op sabbat handel drijven. Dat zijn vreemden en die moeten dus maar afwachten welke
36

maatregelen straks tegenover hen getroffen zullen worden. Maar wel waarschuwt hij zijn landgenoten, die tegen beter weten in zich
hieraan schuldig maken, en richt een ernstig verwijt tot „de edelen van Juda”, die 2 : 16, 4 : 13, 5 : 7 en 7 : 5 naast „de
gemeenteleiders” worden genoemd en blijkbaar de vertegenwoordigers zijn van de voornaamste geslachten. Zij vormen dus de
overheid van die dagen. Daarom worden juist zij verantwoordelijk gesteld. Door niet van het hun van Godswege toekomend gezag
gebruik te maken ten einde de zonde te bestrijden, maakt de overheid zich zelf aan die zonde schuldig, welke ook de individuele
houding der overheidspersonen daartegenover moge zijn. Door hun „laisser aller” staan zij zelf schuldig en zijn oorzaak, dat straks
des Heren toorn over het zondige volk losbarst. En dat doen zij, die in de ballingschap aan den lijve hebben ervaren hoe juist de
ontheiliging van den sabbat des Heren toorn gaande maakt!
Zeer krachtige maatregelen worden dan ook met betrekking tot Jeruzalem - des Heren heilige stad! - genomen. Door op
Vrijdagavond, wanneer de zon achter Moabs bergen wegzinkt en in Jeruzalems poorten dus geen licht meer valt, deze te sluiten en
door een gedeelte van zijn eigen lijfwacht (zie 2 : 9, 4 : 10, 5 : 10, 16) te doen bewaken, snijdt Nehemia - naar hij meent - ieder
mogelijkheid van handel voorgoed af. Maar weldra blijkt, dat de handel meer dan één list kent. Al zijn de poorten voor de lastdieren
gesloten, mensen kunnen toch nog in en uit. Daarom legeren zich de handelaars vlak bij de stadspoorten ten einde op
Zaterdagmorgen direct bij de hand te zijn en de Jeruzalemmers in de gelegenheid te stellen toch nog hun inkopen te doen.
Nauwelijks is dit echter een paar maal gebeurd, of Nehemia dreigt met krassere maatregelen. De recalcitrante handelaren zullen dan
aan den lijve ervaren wat het zeggen wil des Heren sabbat te ontheiligen. Dit helpt: de kooplui zorgen er voortaan voor, dat op den
rustdag geen koopwaren bij Jeruzalems poorten ten verkoop worden aangeboden.
Intussen, de lijfwacht van den stadhouder kan niet altijd dienst doen bij de bewaking der stadspoorten en deze mag niet afhankelijk
zijn van stadhouderlijke willekeur. Daarom wordt door Nehemia bepaald, dat de bewaking der poorten op den sabbat de taak der
levieten zal zijn. Die zullen dus voortaan niet uitsluitend dienst doen in den tempel, maar ook bij de stadspoorten. Ook daar is een
dienst des Heren te vervullen! Dit laatste vindt zijn uitdrukking in den eis om ter voorbereiding van het betrekken der wacht
dezelfde reinigingsriten aan lichaam en kleding te voltrekken als bij het dienstdoen in den tempel.
Ook deze perikoop eindigt met de bede van Nehemia, dat zijn ijveren voor des Heren sabbat hem ten goede kome, zodat Gods
genadige verbondsliefde hem geworde in de vergeving zijner zonden (zie 5 : 19).
f. Nieuwe maatregelen tegen vreemde vrouwen. 13 : 23-31.
23, 24 Ondanks de indertijd door Ezra getroffen maatregelen (Ezra 9 v.) was aan de ellende der gemengde huwelijken (vgl.
Mal. 2 : 11) geen einde gekomen. Op een zijner inspectiereizen bemerkt Nehemia, dat meerderen zijner volksgenoten zich
daaraan hebben schuldig gemaakt. Het onmiddellijk aan den dag tredend gevolg daarvan is, dat de kinderen, uit zulk een
huwelijk gesproten, wel de taal hunner moeders spreken maar niet in staat zijn zich behoorlijk in de taal van hun vaders uit te
drukken. Sommigen spreken „Asdodisch”. Daaronder zullen we wel niet een Aramees dialect hebben te verstaan, want blijkens
8 : 8 verstonden Nehemia's volksgenoten het Aramees beter dan het klassieke Hebreeuws. Het zal dus wel een -zij het dan ook
verworden Filistijns taaltje geweest zijn. Vandaar dat juist dit feit opzettelijk wordt gememoreerd: de taal der onbesnedenen in
den mond van Joodse kinderen! Dat deed ter plaatse niet minder dan de helft! Anderen spraken de taal van hun Ammonietische
en Moabietische moeders, waarvan de schrijfwijze wel veel verwantschap vertoont met het Hebreeuws, maar waarvan èn
woordenschat èn uitspraak wel heel verschillend zullen geweest zijn.
25-27 Onmiddellijk komt Nehemia in actie. Maar hij reageert geheel anders dan Ezra, die vol ontzetting schuld belijdt en op
een volksvergadering een voorstel tot het wegzenden der vreemde vrouwen weet te doen aannemen (Ezra 9 v.). Nehemia begint
met verwijten, grijpt dan naar vervloeking, deinst zelfs voor handgemeen niet terug en dwingt hen tot het afleggen van een eed
met de woorden van Deut. 7 : 3. Daarbij herinnert hij hen aan wat Salomo juist in dit opzicht wedervoer. Hij begint hem te
tekenen niet alleen als een machtig heerser, maar met een zinspeling op den naam Jedidja (2 Sam. 12 : 25) als een door den Here
geliefde en met een herinnering aan 1 Kon. 1 als een door Hem zelf aangewezen koning. Welnu, „zelfs hem hebben de vreemde
vrouwen in zonde doen vallen! ” (1 Kon. 11 : 1-8) ; hoeveel te meer lopen dan de mannen, die nu tegenover Nehemia staan,
gevaar! En ten slotte tekent hij hun doen als trouwbreuk zoals ook reeds Sjekanja en Ezra hadden gedaan (Ezra 10 : 2, 10). Door
zo te doen „vergrijpen” zij zich aan den Here (vgl. 2 Kron. 12 : 2, 26 : 16, 28 : 19, 22, 30 : 7), wat niet meer of minder inhoudt dan
het over zich brengen van den toorn des Heren. Geen „dochter van een vreemden God” in een Israëlitisch gezin! (Mal. 2 : 11).
28, 29 Evenals in 458 (Ezra 9 v.) blijkt ook nu, hoe dit verderf tot in de hoogste kringen is doorgedrongen. Zelfs een lid van
het hogepriesterlijke geslacht - Nehemia noemt zijn naam niet en laat ons door zijn wijze van uitdrukken in het onzekere of we
met een zoon dan wel met een kleinzoon van den fungerende hogepriester te doen hebben - staat schuldig en dat nog meer dan
anderen. Hij is er zelfs niet voor teruggedeinsd een dochter van Israëls aartsvijand, den Samaritaanse stadhouder Sanballat (zie bl.
161 v.) tot vrouw te nemen. En dat doet een priester! (vgl. Levit. 21 : 1-9) . Een lid van het hogepriesterlijk geslacht! (vgl. Levit. 21
: 13-15). Nehemia aarzelt dan ook geen ogenblik hem naar Levit. 21 : 4b uit de volksgemeenschap te stoten. De vraag, of dat wel
tot de bevoegdheid van een landvoogd behoort, komt zelfs niet bij hem op. Aan de gevoelens, die hem bezielen, geeft hij
uitdrukking door een ontroerend vloekgebed, waarin hij een dergelijk huwelijk tekent als een bevlekking, een verontreiniging.
Flavius Jozefus (Oudheden XI 7, 8) beweert, dat de hier bedoelde priester Manasse heette en onder de regering van Alexander
den Grote met behulp van zijn schoonvader Sanballat den tempel op den Gerizim stichtte. Of de naam misschien juist is, laat
zich niet meer vaststellen. In ieder geval is de tijdrekenkunde hier in de war. Jozefus vergiste zich, toen hij Alexander den Grote
onmiddellijk na Nehemia plaatste. Tussen beide mannen ligt meer dan een eeuw (zie ook 12 : 10 v.).
30, 31 Uit het begin van vs 30 maak ik op, dat deze priester geen uitzondering is geweest en slechts genoemd is, omdat hij een
lid was van de hogepriesterlijke familie. Hoe dit zij, Nehemia grijpt met vaste hand in en rust niet, voordat hij den kring der
tempeldienaren gereinigd heeft van „al wat vreemd was”, d.w.z. alle vreemde vrouwen verwijderd heeft en waarschijnlijk haar
mannen ook. Hij doet wat in de dagen van Cambyses een Egyptenaar deed, die met Cambyses' steun den tempel van Neit
37

zuiverde van „de vreemdelingen, die zich in den tempel van Neit gevestigd hadden”, en met betrekking tot de toerbeurten der
tempeldienaren, de inkomsten van den tempel en de tempelfeesten orde op zaken stelde (zie Kittel, Gesch. d. Volkes Israel III bl.
291 noot 1). Niet alleen verwijdert Nehemia „wat vreemd is”, maar tevens zorgt hij voor de vaststelling van de toerbeurten van
priesters en levieten, terwijl zijn zorg ook gaat over de regelmatige aflevering van het voor het brandofferaltaar nodige hout en
van de eerstelingen der landbouwproducten. Hij besluit zijn mededeling met de bede, dat de Here dit niet moge vergeten (vgl. 5
: 19). Een soortgelijke bede horen we van den boven bedoelden Egyptenaar, als hij uitroept: „O goden van Saïs, gedenkt al het
goede, dat de oppergeneesheer Uzahor gedaan heeft!”
38