infobrochure bij de kaart - Natuurpunt en Partners Meetjesland (NPM)

INFOBROCHURE BIJ DE KAART
‘FIETS EN WANDEL IN DE MEETJESLANDSE BOSSEN’
VERSIE 1 - MEI 2011

INHOUD
Route deel 1: fietsen door de woeste velden .....................................................................................................1
Route deel 2: doortrappen in de zandgrond.......................................................................................................5
Burkel ..........................................................................................................................................................8
Papinglo ......................................................................................................................................................8
Torrebos......................................................................................................................................................9
N44..............................................................................................................................................................9
Drongengoedbos ......................................................................................................................................10
Drongengoedhoeve ..................................................................................................................................14
Meer bos gepland of geplant? ..................................................................................................................14
Een stil gebied? ........................................................................................................................................15
Natuurgebied Het Maldegemveld .............................................................................................................15
Pietendriesmolen ......................................................................................................................................17
Keigatbos ..................................................................................................................................................18
Schipdonkkanaal.......................................................................................................................................18
Het Leen....................................................................................................................................................19
Priorij .........................................................................................................................................................21
Bellebargiebos ..........................................................................................................................................21
Bevende Hazelaar ....................................................................................................................................23
Lembeekse Bossen ..................................................................................................................................23
Bardelaeremuseum...................................................................................................................................26
Oosteeklose Bossen .................................................................................................................................26
Bronnen ............................................................................................................................................................27
Colofon .............................................................................................................................................................28
VERSIE 1 - MEI 2011

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
ROUTE DEEL 1:
FIETSEN DOOR DE WOESTE VELDEN
Tijdens deze route fiets je in en rond het Drongengoedbos. Hoewel dit nog steeds het grootste
aaneengesloten bos van Oost-Vlaanderen is, strekte het zich eeuwen geleden nog veel verder
uit. Fiets en ga op zoek naar de geschiedenis en de restanten van dit ooit gevaarlijke woud vol
struikrovers en wilde beesten.
• Mogelijke startplaats:
> parking Vlaams Gewest, Drongengoedweg in Knesselare; als je op de weg met je rug
naar de parking staat, sla je linksaf richting natuurgebied Maldegemveld. Op het einde van
de weg vind je de eerste markering naar knooppunt 75.
• Routes:
> Volledige route: P1 (rug naar de parking, linksaf) - 71 - 68 - 64 - 23 - 20 - 69 - 14 - 11 - 9
- 77 - 82 - 86 - 79 - 93 - 82 - 89 - 74 - 70 - 66 - 52 - 53 - 65 - 67 - 64 - 68 - richting 75 en
aan restaurant Jagershof rechts afslaan naar P1 (58 km)
> Deel rond Burkel: P1 (rug naar de parking, linksaf) - 71 - 69 - 14 - 11 - 9 - 77 - 82 - 86 -
79 - 93 - 82 - 75 - richting 68 en aan restaurant Jagershof rechts afslaan naar P1 (36 km)
> Deel rond Keigatbos: P1 (rug naar de parking, rechtsaf en aan restaurant Jagershof
rechts afslaan) - 75 - 82 - 89 - 74 - 70 - 66 - 52 - 53 - 65 - 67 - 64 - 68 - richting 75 en aan
restaurant Jagershof rechts afslaan naar P1 (23 km)
1
(foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Quanta cuesta?
In het gebied van en rond het Drongengoed
ligt de cuesta van Oedelem-Zomergem. Dit is
een asymmetrische heuvelrug, ontstaan door
de afwisseling van harde en zachte, licht
hellende gesteentelagen in de ondergrond
(zie figuur). De cuesta heeft een zachte
helling in noordelijke richting en een steile
helling in zuidelijke richting. Het hoogste punt
van de cuesta ligt op 29 meter boven de
zeespiegel, in Zomergem.
Op deze route voel je de cuesta heel goed
tussen knooppunt 74 en 89. Opgelet, hier
moet je even klimmen!
Het ontstaan van de cuesta Oedelem-Zomergem
(figuur: Chantal Martens)
DE LEGENDE VAN DE BEZEMBINDERS
2
Van bos naar veld
De arme zandgronden van de streek rond
Maldegem, Knesselare en Zomergem waren
oorspronkelijk begroeid met een dicht bos
van eiken en berken. De natte, laaggelegen
gronden waren veenmoerassen. Zo’n 5.000
jaar geleden ontstonden hier de eerste vaste
nederzettingen, waarrond kleine stukken bos
ontgonnen en akkertjes aangelegd werden. In
de omliggende bossen sprokkelden de
bewoners hout en graasde het vee. Bos dat
na verloop van tijd volledig gedegradeerd
was tot ‘graasland’ kreeg in de middeleeuwen
de naam ‘wastina’ en later de naam ‘veld’.
Rond het Drongengoed ontstonden de eerste
zogenaamde ‘veldgebieden’ vermoedelijk in
de 10 de eeuw.
De bezembinders
De velden waren oorspronkelijk eigendom
van de Graaf van Vlaanderen. De lokale
dorpsgemeenschappen mochten de gronden
gebruiken. Ze lieten er ondermeer hun vee
grazen. Bezembinders gebruikten berk, brem
en struikheide voor het maken van bezems.
Vergeet niet om in Kleit een bewoner te
vragen naar de legende van de
bezembinders!
Lang geleden leefde in de bossen van Kleit een bezembinder. Hij moest hard werken om het hoofd
boven water kunnen te houden. Op een dag werden de stille bossen opgeschrikt door een grootse
jacht. Een indrukwekkend onweer kwam de jacht echter verstoren en de jagers dropen af. Eén van
hen was tijdens het achtervolgen van een wild beest te ver afgedwaald. Hij kon schuilen bij de
arme bezembinder, waar hij gastvrij werd ontvangen. De edelman trok zijn ogen open toen hij de
armoedige leefomstandigheden van de bezembinder zag. Hij vroeg de bezembinder wat hij kon
doen om zijn zorgen te verlichten. Het enige wat de bezembinder vroeg, was om berkenrijs te
mogen snijden dat overvloedig te vinden was in de bossen.
De edelman hield zijn woord en niet veel later bracht een bode een perkament met daarop de
overeenkomst, ondertekend door de Graaf van Vlaanderen. De edelman was dus niemand anders
geweest dan de Graaf van Vlaanderen. Sindsdien konden de bezembinders kosteloos berkenrijs
snijden in de bossen.
Hendrik De Lille heeft dit oude beroep terug opgenomen. Om bezems te maken heeft de
bezembinder takken nodig die hij afsnijdt tot de derde knoop. Dankzij de samenwerking met
Natuurpunt Maldegem-Knesselare haalt deze bezembinder zijn rijshout uit het Maldegemveld. Hij
gebruikt het hout van enkele berken uit dit natuurgebied voor zijn bezems. En zo is een stukje
lokale traditie terug tot leven gewekt!

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Leven tussen heide en bos
De aanwezigheid van de cuesta van
Oedelem-Zomergem is door de eeuwen heen
bepalend geweest voor het uitzicht van dit
gebied. Tijdens het fietsen zal je de
glooiingen van de cuesta in de benen voelen.
Op de armste gronden in deze streek groeide
heide en brem. De iets rijkere gronden
werden gekenmerkt door schraal grasland.
Velden die men minder intensief gebruikte,
werden ingenomen door els en wilg (op de
nattere gronden) en zomereik, hazelaar en
berk (op de drogere gronden). De weinig
aangetaste bossen die tijdens de
middeleeuwen nog aanwezig waren, maakten
steevast deel uit van het jachtgebied van de
Graaf van Vlaanderen.
Van veld terug naar bos
Vanaf de 13 de eeuw werden grote delen van
het Maldegemveld verkocht aan abdijen,
waaronder het Drongengoed , Burkel en
Papinglo . Omdat de abdijen niet in staat
waren alle gronden zelf te bewerken, werden
al vrij snel gronden in pacht gegeven. De
omzetting van veld in akkerland bleek echter
weinig rendabel en veel hoeves raakten
geruïneerd. In het begin van de 18 de eeuw
was het toenmalige ‘Maldegemveldt‘ dus nog
steeds voor het grootste deel veldlandschap.
3
Grote delen van dat veldgebied werden
halverwege de 18 de eeuw opnieuw bebost.
De abdij van Drongen startte als eerste met
een algemene herbebossing van zijn
gronden: het geruïneerde landbouwbedrijf
werd omgezet in een centrum voor bosbouw.
Later ging ook de abdij Ter Duinen aan de
slag in Burkel en de Sint-Baafsabdij in
Papinglo. Bestaande grachten werden
uitgediept en nieuwe grachten werden
gegraven. Op de natste gronden werden
rabatten aangelegd (langwerpige ophogingen
afgewisseld door greppels). Dan pas werden
op een zeer systematische manier loofbomen
(vooral eiken) aangeplant. Nog steeds valt
hier en daar het typisch dambordvormig
drevenpatroon op van de toen aangelegde
dreven, zoals bijvoorbeeld in het
Drongengoedbos of Burkel . Later werd
het loofbos omgevormd naar naaldbos,
omdat dit een kortere omlooptijd en dus een
sneller rendement had.
Het bos wordt akker
In de 19 de eeuw werden grote delen bos dan
weer omgezet naar akkerland, ondermeer als
gevolg van de sterke bevolkingsdruk. Het
18 de -eeuwse dambordvormig drevenpatroon
werd bij deze omzetting grotendeels
behouden. Rond het begin van de 20 ste eeuw
stabiliseerde de verhouding bos-akkerland
zich min of meer.
(foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Een toekomst voor het ‘woeste veld’
Er zit muziek in het gebied waarin je nu fietst.
Vooral de rijke natuur, de boeiende
geschiedenis en de belevingswaarde van het
Drongengoed ( en ) en omgeving scoren
hoog bij bezoekers. Ook het noordelijker
gelegen Torrebos , de Vossenholse
Meersen (het zuidelijke punt tussen
knooppunt 9 en 77) en de zuidelijke uitlopers
van de bossen (waaronder ook het
Keigatbos ), de natuur rond de Splenterbeek
en kleinere bronbossen met prachtige
bloementapijten in het voorjaar ( en )
horen bij het grotere Drongengoedgebied.
Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)
stelde daarom een toekomstvisie voor het
gebied op, samen met de betrokken actoren.
Er zijn 2 mogelijke scenario’s: het businessas-usual-scenario
en het scenario voor
natuur-, bos- en landschapsontwikkeling. In
het eerste scenario worden vooral de
gebieden verder ontwikkeld die momenteel
een 'groene' bestemming hebben. Zo wordt
gedacht aan een aangepast beheer van de
bestaande poelen en de aanleg van nieuwe
poelen, de omvorming van naaldbossen tot
gevarieerde loofbossen, de uitbreiding en
verbinding van de bestaande percelen heide
en heischrale graslanden en de aanleg van
een vlot bereikbare en aantrekkelijke
speelzone.
In een meer ambitieus scenario gaat men
een stap verder: het omgevende landschap
wordt verweven met het gebied Drongengoed
tot een meer robuust samenhangend natuur-
EEN BEHEERPLAN: WAT EN WAAROM?
4
en bosgebied. Zo denkt men aan de realisatie
van landschappelijke en recreatieve
verbindingen. Dat moet leiden tot een
uitgebreider netwerk voor zachte recreatie,
maar vraagt een goede aanpak van de
mobiliteit. Een spectaculair idee in dit
scenario is de aanleg van een ecoduct langs
de N44 om het Drongengoedbos met
Burkelbos te verbinden. Dit multifunctionele
ecoduct zou niet enkel voor een veilige
oversteek voor reeën moeten zorgen maar
ook voor wandelaars en fietsers, gecombineerd
met een parking en een goed uitgerust
onthaalpunt voor bezoekers. Momenteel
kunnen bezoekers parkeren op de ANBparking
of aan het Jagershof (Drongengoedweg)
of in de woonkern van Ursel. Het ecoduct
(gecombineerd met een onthaalpunt en
parking) wordt als idee geïntegreerd in de
hele planvorming rond de N44. De haalbaarheid
ervan wordt momenteel nog onderzocht.
Samen met gemeenten, verenigingen en
andere maatschappelijke actoren worden
zowel elementen uit het eerste als het tweede
scenario uitgewerkt. Dat moet de komende
jaren zorgen voor een beter toegankelijk
gebied.
Meer informatie bij het Agentschap voor Natuur
en Bos, Gebr. Van Eyckstraat 2-6, 9000 Gent,
09 265 46 40, ovl.anb@vlaanderen.be. Bestel de
toekomstvisie ‘Een duurzame visie voor het
gebied Drongengoed’ op dit adres of download ze
op www.natuurenbos.be > Nuttige links en
informatie > domeinen > Oost-Vlaanderen >
Drongengoed
Een groot bos- en natuurgebied als het Drongengoed heeft een goed uitgetekend plan nodig. Zo’n
plan biedt oplossingen voor mobiliteit en toegankelijkheid: waar zijn auto’s, fietsers, voetgangers,
ruiters,… toegelaten? Hoe brengen we bezoekers op de hoogte van dat netwerk van wegen? Een
beheerplan geeft ook richtlijnen over het onderhoud van het gebied. Bomen kappen? Welke
dreven toegankelijk maken en welke delen met rust laten om de natuur haar vrije gang te laten?
Dode dieren laten liggen of opruimen? Jacht toelaten?
Het Agentschap voor Natuur en Bos is bezig met een
uitgebreid bosbeheerplan voor het Drongengoed, dat tegen
eind 2012 uitgewerkt moet zijn. De eerste concrete stappen
als uitwerking van de Drongengoedvisie worden momenteel
gezet, samen met de andere terreinbeheerders zoals
Natuurpunt, Defensie en privé-boseigenaars. Voor dit
beheerplan baseert ANB zich op het document ‘Een
duurzame visie voor het gebied Drongengoed’, waarin de
krijtlijnen voor de toekomst van het gebied zijn uitgetekend.
Plaggen is een vorm van natuurbeheer: door
het weghalen van de bovenste bodemlaag
krijgen zaden van zeldzame planten een
nieuwe kans (foto: ANB)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
ROUTE DEEL 2:
DOORTRAPPEN IN DE ZANDGROND
Tijdens deze route fiets je op en langs de historische Vlaamse Vallei. Je ziet dat het landschap
en de bossen anders zijn dan rond het Drongengoed. Na je fietstocht begrijp je waarom.
• Mogelijke startplaatsen:
> parking provinciaal domein Het Leen, Gentsesteenweg 80 in Eeklo
> parking Lembeekse Bossen, Tragelstraat in Lembeke
• Routes:
> Volledige route vanuit Het Leen: P2 (rug naar de parking, rechtsaf) - 54 - 56 - 65 - 53 -
59 - 9 - 13 - 3 - 5 - 11 - 17 - 20 - 71 - 78 - 88 - 62 - 58 - 57 - P2 (43 km)
> Deel rond Het Leen: P2 (rug naar de parking, rechtsaf) - 54 - 56 - 65 - 53 - 59 - 9 - 13 - 3
- 58 - 57 - P2 (22 km)
> Volledige route vanuit de Lembeekse Bossen: P3 (terug naar de hoofdweg fietsen) -
78 - 88 - 62 - 58 - 57 - 54 - 56 - 65 - 53 - 59 - 9 - 13 - 3 - 5 - 11 - 17 - 20 - 71 - 78 - P3
> Deel rond de Lembeekse Bossen: P3 (terug naar de hoofdweg fietsen) - 78 - 88 - 62 -
58 - 3 - 5 - 11 - 17 - 20 - 71 - 78 (25 km)
5
(foto: Wim Acke)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Fietsen in het verleden
Beeld je in dat je hier tijdens de ijstijden zou
zijn, dan fietste je in en langs een
rivierenstelsel van zo’n 20 tot 30 meter diep.
De vallei strekte zich uit van Maldegem tot
Stekene (Waasland). Later werd de Vlaamse
Vallei gedeeltelijk terug opgevuld door de zee
en werd materiaal afgezet door het verwilderd
rivierenstelsel. Op het einde van de laatste
ijstijd werd het afgedekt met materiaal door
de wind aangevoerd vanuit de Noordzee die
toen droog lag. Dit is het zogenaamde
dekzand, dat later nog wat werd opgehoogd
door de wind en uiteindelijk een dekzandrug
vormde.
Het stuift in en rond Eeklo
In het Meetjesland ontstond deze belangrijke
dekzandrug tussen Jabbeke, Maldegem en
Stekene (zie arcering figuur). De zuidrand
ervan is relatief steil en duidelijk waarneembaar
in het landschap. In noordelijke richting
helt de rug langzamer, met een licht golvend
profiel. Deze dekzandrug is 3 tot 4 meter
hoog en heeft een sterk wisselende breedte.
De namen van heel wat straten in de streek
verwijzen wellicht naar het stuifzand van deze
dekzandrug, zoals de Zandvleuge in Eeklo.
Rij je door de Lembeekse Bossen , dan is
het op sommige plaatsen alsof je door
de duinen fietst.
6
Ondiepe meren
Aan de zuidrand van de grote dekzandrug
lagen depressies waarin zich uitgestrekte,
ondiepe meren vormden die een paar
duizend jaar bleven bestaan. Zo ontstond ook
een kleinere depressie ter hoogte van Het
Leen . Later ontstond op deze plaatsen
bos. Toen de mens kwam, en dan vooral
vanaf de 11 de eeuw, werden op geschikte
gronden buiten de valleien steeds meer
akkers aangelegd. Omdat de zandgrond in
deze streek snel uitgeput raakte, werden de
akkers slechts korte tijd gebruikt. Daarna
bleven ze jarenlang braak liggen, wat tot
zandverstuivingen en lokaal zelfs tot
duinvorming leidde.
Woeste gronden
Net als in de omgeving van het Drongengoed
ontstonden ook hier zogenaamde ‘woeste
gronden’: op deze wastines groeiden bijna
geen bomen. Het verschil is dat je hier niet de
stugge klei in de bodem vindt die wel in de
omgeving van het Drongengoed aanwezig is.
Hier groeiden struiken zoals struikheide en
brem, op andere plaatsen ontstond grasland
of struweel.
In de middeleeuwen werden deze gronden
geleidelijk omgezet in landbouwgrond. Op
stukken met een minder gunstige waterhuishouding
legde men ontginningsblokken
De stuifzandrug Jabbeke-Stekene loopt dwars door de Meetjeslandse bossen (figuur: Natuurpunt en Partners Meetjesland)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
aan, omringd door sloten en bomenrijen. In
de 16 de en 17 de eeuw werden deze blokken
opgesplitst in lange, smalle percelen. Daar
ligt meteen een mogelijke verklaring van de
naam ‘Meetjesland’. De term ‘meetje’ (een
perceel of gemet) zou kunnen wijzen op de
lange, smalle percelen kenmerkend voor
deze streek.
Ook hier speelden kloosters wellicht een
landschappelijke rol. Zo werd vanaf de 15 de
eeuw het gebied rond de Priorij van
Boven: straatnamen zoals de
Zandvleuge in Eeklo verwijzen
wellicht naar de zandrug die door
het gebied loopt
(bron beeldmateriaal:
stadsarchief Eeklo)
Onder: de smalle percelen zoals
getekend in de atlas van Ferraris
(1777) vallen vooral op in de
streek rond Eeklo, Kaprijke,
Bassevelde en Waarschoot
Op deze kaart is ook het
toenmalige bosgebied Het Leen
te zien.
7
Waarschoot ontgonnen door de monniken
van het klooster Onze-Lieve-Vrouw-Ten-
Hove.
Industriële vervuiling
Al in de 19 de eeuw kende men problemen met
vervuiling. Het afvalwater bij het verwerken
van vlas zorgde voor verontreiniging van de
Leie. Men besloot om het Schipdonkkanaal
aan te leggen om Gent hiervan te
vrijwaren.

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
BURKEL EN PAPINGLO
De berken van Burkel
De naam ‘Burkel’ zou een Germaanse
oorsprong hebben en ‘berkenbos’ betekenen.
Dat zou verwijzen naar de aanwezigheid van
berken in dit gebied. Burkel ligt op de grens
van Maldegem en Knesselare en heeft
uitlopers tot in Zomergem en Oedelem. Het
toenmalige gebied van zo’n 3.000 ha groot
werd het ‘Maldeghemveld’ genoemd, terwijl
die naam nu vooral verwijst naar het
natuurgebied van Natuurpunt in het
Drongengoed .
De aanwezigheid van een ondiepe,
ondoorlatende kleilaag op vele plaatsen in
het toenmalige Maldeghemveld zorgde voor
een slechte waterhuishouding en de daarop
gelegen zure zandgrond was zeer voedselarm.
Daarom waren grote delen van het
Maldeghemveld niet ideaal voor landbouw.
De macht van abdijen
Vanaf de 13 de eeuw werden grote delen van
het toenmalige Maldeghemveld verkocht aan
abdijen (lees ook de inleiding bij route deel
1). In 1240 werden de gronden rond Papinglo
eigendom van de Sint-Baafsabdij van Gent.
Twee jaar later verwierf de abdij van Drongen
8
het Drongengoed. De abdij Ter Doest van
Lissewege kocht in 1243 Burkel, dat in de
17 de eeuw in handen kwam van de abdij Ter
Duinen in Koksijde.
Papinglo omvatte ooit zowat heel het zuiden
van Kleit (een deelgemeente van Maldegem).
Het Nieuwhof (gelegen tussen knooppunt 71
en 69) zou gebouwd zijn als vernieuwde
versie van een zeer oude boerderij met
omwalling en warande, die meer dan 600 jaar
geleden op de ‘binnenmotte’ verrees.
Bomen kweken
Burkel kende vooral in de tweede helft van de
18 de eeuw haar bloeiperiode: bomen werden
hier massaal aangeplant. Eén van de
pachters was de stamvader van de huidige
families Van Hulle, die momenteel nog steeds
de traditie van het bomen kweken in en rond
Maldegem voortzetten.
Waar je nu het Hof ter Duinen vindt, stond in
de 13 de eeuw het Burkelhof. Daarvan blijven
nu enkel nog wat restanten van een oude
omwalling over. Niet te verwarren met het
Burkeldomein langs Groot Burkelkalseide, dat
ook soms Burkelhof wordt genoemd!
Bronbossen met frisse plantengroei
In Burkel komt grondwater aan de oppervlakte dat over de ondoordringbare kleilaag van de cuesta
van Oedelem-Zomergem stroomde. Daardoor vind je hier, ondermeer waar de Splenterbeek loopt,
verschillende bronbossen uniek voor de streek. Bronbossen worden gekenmerkt door een
bijzondere plantengroei in het voorjaar. Zo’n bronbos vind je bijvoorbeeld in Groot Burkelkalseide
(tussen knooppunt 86 en 79).
Let op de prachtige witte bosanemonen, de onmiskenbare gele sleutelbloemen en dotterbloemen.
Geef je ogen de kost, want je treft deze planten enkel in bronbossen aan!
(foto’s: Ludo Goossens en Marc Schoonackers)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
TORREBOS
Dit bos met zowel loof- als naaldhout is sinds 1998 eigendom
van Natuurpunt. Het is een interessante stapsteen tussen de
grotere bosgebieden van Burkel en Drongengoed. Natuurpunt wil
het gebied in de eerste plaats toegankelijk houden voor
bezoekers. Op langere termijn wil de vereniging hier en in enkele
aanpalende percelen een kleinschalig mozaïeklandschap
ontwikkelen. Want zo moet het er destijds hebben uitgezien:
graslanden en bos afgewisseld met verspreide struwelen,
spontane bosopslag, houtkanten en dreven. In het Torrebos zelf
moet zich dankzij een goed bosbeheer een zuur eikenberkenbos
ontwikkelen.
Dankzij jouw steun kan dit natuurgebied verder ontwikkeld en
beschermd worden. Je krijgt een fiscaal attest vanaf een
bedrag van 40 euro, waarmee je tot 40% van het bedrag kan
terugkrijgen via je belastingen. Overschrijven kan op rekeningnummer
BE56 2930 2120 7588 met vermelding van 'projectnr. 6639 Torrebos'.
N44
Een vos als verkeersslachtoffer (foto: Ludo Goossens)
(foto: Natuurpunt Maldegem-Knesselare)
Let op bij het oversteken van deze gevaarlijke weg. De N44 vormt de autoverbinding tussen de
N49 (Expresweg naar de kust) en de E40 in Aalter. Ook dieren zoals reeën, egels en kikkers
ondervinden grote hinder van deze betonnen doorsnijding tussen de bosgebieden. Onderzoek
heeft uitgewezen dat veel dieren het zelfs niet wagen een geasfalteerde weg (voor hen een stenen
woestijn) over te steken. Het gevolg is dat populaties geïsoleerd raken in één gebied.
9
Het idee leeft om een
ecoduct te bouwen
over de N44, dat de
bossen langs beide
zijden van de weg
moet verbinden. Dat
zou niet alleen een
veilige oversteek
vormen voor dieren,
maar ook voor fietsers
en wandelaars. Voor
meer info: lees de
inleiding bij route deel
1: Een toekomst voor
het ‘woeste veld’.
Voorbeeld van een ecoduct (foto: Grontmij)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
DRONGENGOEDBOS
Het Drongengoed is met 750 ha het grootste aaneengesloten bosgebied van Oost-Vlaanderen.
Bovendien is het bos samen met enkele aansluitende percelen Europees Habitatrichtlijngebied.
Dat betekent dat het gebied waardevol genoeg is om Europese bescherming te genieten, omwille
van zeldzame planten en dieren die er voorkomen.
Rug van klei
Het centrale deel van het bos ligt op een kleirug, de cuesta van Oedelem-Zomergem (zie inleiding
bij deel 1 van de route). De bodem van het Drongengoed heeft een bewogen geschiedenis achter
de rug. Nog altijd herinneren enkele aanwezige planten aan het verleden als heidegebied:
struikheide, dopheide, ronde zonnedauw en heidekartelblad. Die vind je vooral in natuurgebied het
Maldegemveld . De bodem in het Drongengoedbos is vrij zuur, vandaar dat de altijd groene
dubbelloofvaren er veel voorkomt.
Dubbelloof
Deze varen is speciaal omdat hij twee soorten bladeren heeft: de vruchtbare (fertiele) bladeren
staan rechtop, terwijl de onvruchtbare (steriele) bladeren neerhangen. Vandaar ook de naam
‘dubbelloof’: met twee verschillende groene delen. Op de vruchtbare bladeren vind je in de zomer
hoopjes bruine sporen.
En nu op zoek naar het dubbelloof! Een tip: zoek vooral op schaduwrijke greppelwanden in het
bos, want daar voelt deze varen zich thuis.
(foto: Hugo Vermeren)
10

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Ogen open!
Het Drongengoedbos is gekend voor zijn soortenrijkdom op het gebied van paddenstoelen en
nachtvlinders. Wie goed luistert en kijkt, komt zeker vogels als de zwarte of groene specht en een
boomklever tegen. Ook roofvogels doen het goed; zo broeden buizerd, sperwer, boomvalk en
bosuil elk jaar in het Drongengoed. Intussen is de vos opnieuw goed ingeburgerd in het gebied,
maar die laat zich niet zo gemakkelijk zien.
Zo'n 400 ha van het bos is domeinbos eigendom van en wordt beheerd door het Agentschap voor
Natuur en Bos (ANB). Het vliegveld en enkele omliggende delen, samen 200 ha, zijn militair
domein en worden door ANB beheerd. In het bos ligt ook natuurgebied het Maldegemveld van
Natuurpunt . De andere delen zijn privé-bos.
Waardevolle poelen
Over salamanders en kikkers
Verspreid in het Drongengoed liggen enkele erg waardevolle poelen. Sommige ervan zijn een
restant van de vijvers die vanaf de 12 de eeuw werden aangelegd om vis te kweken om aan de
voedselbehoeften van de abdij en omgeving te voldoen. Daarvan is echter nog nauwelijks iets te
bekennen. Toch zijn deze poelen, samen met het herstel van oude veedrinkpoelen en de aanleg
van enkele nieuwe poelen in het Maldegemveld en het Drongengoedbos, bijzonder belangrijk voor
het voortbestaan van amfibieën.
In enkele van deze poelen leeft ondermeer de
Europees beschermde, zeer zeldzame kamsalamander.
Ondermeer dankzij deze soort werd
het Drongengoedbos aangeduid als Europees
Habitatrichtlijngebied. Dankzij door Europa
opgelegde maatregelen zijn de lidstaten verplicht
om bepaalde plant- en diersoorten en hun
natuurlijke levensgemeenschappen te beschermen.
Ze moeten ook de nodige maatregelen treffen om
de instandhouding van deze soorten te bevorderen.
11
De kamsalamander werd in het Drongengoed gevonden
Meer algemene soorten als de alpenwatersalamander
en de bruine kikker vind je
hier natuurlijk ook. En dan hebben we het
nog niet over de (water)insecten die er met
duizenden krioelen. Lekkere hapjes voor
ondermeer libellen!
De geelvlekheidellibel komt voor in verschillende
Meetjeslandse bossen (foto: Henk Wallays)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
De jaarlijkse paddentrek
Elke lente gaan duizenden padden in het Drongengoed op weg naar hun geboortepoel om te
paren en hun eieren af te zetten. Daarbij letten ze niet op wegen of andere hindernissen: ze willen
zo snel mogelijk hun einddoel bereiken. Vooral de mannetjes hebben het zeer slim bekeken. Ze
klauteren, soms met verschillende boven elkaar, op een vrouwtje en laten zich meevoeren.
Misschien kwam je onderweg al een waarschuwingsbord tegen met daarop overstekende padden.
Afhankelijk van de weersomstandigheden trekken de padden elk jaar op een ander moment.
Vrijwilligers helpen in februari of maart deze dieren veilig de weg oversteken. Ze worden gevangen
in emmers en overgezet. Wil je meehelpen met een paddenoverzetactie? Contacteer Natuurpunt
en Partners Meetjesland of het Regionaal Landschap Meetjesland.
Natuurpunt en Partners Meetjesland, stationsgebouw, K. Astridplein 1, 9900 Eeklo,
09 377 93 00, info@NPMeetjesland.be
Regionaal Landschap Meetjesland, Marktstraat 65, 9990 Maldegem,
050 70 00 42, info@rlm.be
(foto: Ludo Goossens)
Over herders en jagers
Het herder(inne)tje en de kudde
Schrik niets als je plots een kudde schapen tegen het lijf loopt. Lang geleden moet het beeld van
grazende kuddes hier een gewoon beeld zijn geweest. Nu wordt het nagebootst omwille van
ecologische redenen. De schapen
knabbelen aan heidestruikjes en ander
lekker groen, dat voortdurend nieuwe
scheuten moet aanmaken en op die
manier jong wordt gehouden. Het
schapenbegrazingsproject kadert in
het Europees Life-project
‘Natuurbeheer op militaire domeinen’
en wordt opgevolgd door het
Agentschap Natuur en Bos.
Groepen kunnen een rondleiding met de
schaapsherder aanvragen. Contacteer de
Drongengoedhoeve - meer info bij .
12
(foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Meneerke van Maldegem
In de buurt van Maldegem zou ooit een kasteel gestaan hebben waar vroeger het Meneerke van
Maldegem woonde. In dat kasteel was een kelder waar de kasteelheer 36 moordenaars zou
hebben gevangen. Over die gebeurtenis bestaat een liedje. Het Meneerke van Maldegem ging
jagen, drie uur buiten Brugge (misschien was dat wel het Drongengoedbos). Hij vond er niets
anders te jagen dan een klein herdertje. “Wel herdertje, herdertje, zou je me niet kunnen vertellen
welke wondere avonturen hier in dit bos gebeuren?” Die herder had een hoorn....
“Wel herdertje, herdertje, zou je me niet kunnen zeggen vanwaar die hoorn komt?”
“Die hoorn gaat jou niets aan. Als ik erop blaas, komen er zesendertig moordenaars aan…"
De boeven beroofden het Meneerke van Maldegem en lieten hem zweren de bende niet te
verraden, niet met de mond en niet met de hand. Hij gaf de bende zijn erewoord, maar thuis
schreef hij de namen van de moordenaars met zijn tenen in het zand. En zo werden de
moordenaars toch nog gevat, terwijl het Meneerke zich wel aan zijn erewoord hield.
Wandellussen in het Drongengoed
Er zijn verschillende wandelingen mogelijk in het Drongengoed. Kijk op de infoborden
aan de ingangen van het domein en op de Drongengoedhoeve of ga naar
www.toerismemeetjesland.be. De routes worden in de loop van 2012 geactualiseerd en
op elkaar afgestemd.
Overzicht van de wandelroutes (opgelet: wijzigingen op til!):
• Wandellus Drongengoedbos: omgeving Drongengoedhoeve (7 km) start aan de
Drongengoedhoeve (infopunt 6); aansluiten kan ook aan knooppunt 82 of 75
• Wandellus Papinglo: omgeving Papinglohoeve (7,5 km), start aan de Papinglohoeve (aan
knooppunt 69); aansluiten kan ook aan knooppunt 71
• Wandellus Cuesta: noordoostelijk deel Drongengoedgebied (8 km), start aan café De
Koffiekan (aan knooppunt 23); aansluiten kan ook aan knooppunt 20
• Wandellus Maldegemveld (4,5 en 12 km), starten op de parking in de Drongengoedweg
(P1) en de Natuurpunt-pijlen volgen; aansluiten kan ook aan knooppunt 71
(foto: Ludo Goossens)
13

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
DRONGENGOEDHOEVE
De prachtige Drongengoedhoeve, waarvan de geschiedenis teruggaat tot 1242, ligt midden in het
Drongengoedbos. Het oorspronkelijke gebouw was een abdijhoeve van de abdij van Drongen (zie
ook de inleiding bij route deel 1 voor meer informatie over de rol van de abdijen). De huidige hoeve
werd in 1746 gebouwd.
Bezoek het landschapsinfocentrum dat je meer vertelt over de geschiedenis van het gebied en de
hoeve, of ga eens neuzen in de kruidentuin. Elke zondag wordt hier op een ambachtelijke manier
brood gebakken, vergeet niet te proeven!
Opgelet: van oktober tot maart is de hoeve gesloten op maandag, dinsdag en vrijdag. Contacteer de
Drongengoedhoeve voor meer details: Landschapsinfocentrum Meetjesland, Drongengoedweg 9, 9910
Ursel (Knesselare), 09 325 09 80, info@drongengoedhoeve.be, www.drongengoedhoeve.be
MEER BOS GEPLAND OF GEPLANT?
14
(foto: Ludo Goossens)
Bossen zijn belangrijk. Ze zijn een rustpunt, een plaats voor ontspanning in ons drukke leven. Ze
houden CO2 vast, maar zorgen ook voor minder fijn stof. Ze zijn bovendien belangrijk voor
duizenden dieren en planten. Heel wat soorten hebben verbindingen nodig om zich te kunnen
verplaatsen naar andere gebieden. Allemaal redenen die pleiten voor bosuitbreiding.
In het Meetjesland is slechts 4,5% van de oppervlakte bos. De Vlaamse overheid besliste om
tegen 2007 zo’n 400 ha nieuw bos te planten in het Meetjesland. Er is dus veel gepland, maar
werd er ook effectief bos geplant? De teller blijft voorlopig (anno 2009) steken op ongeveer 100 ha
geplant bos. Bedenk daarbij ook dat de oppervlakte bos in het Meetjesland tussen 1993 en 2007
met 42 ha afnam. Je ziet dat er niet veel overblijft aan effectieve bosuitbreiding…
In de bosuitbreidingsstudie Meetjesland uit 2003 werden de plannen voor bijkomend bos
concreter: 11 bosuitbreidingsgebieden werden geselecteerd, waarvan de meeste gelegen zijn in
de bossengordel waarin je nu fietst. Deze beleidsvoorbereidende studie wordt echter heel erg
moeizaam in de praktijk omgezet.
(foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
EEN STIL GEBIED?
Met een beetje geluk kan je genieten van de stilte in het Drongengoed. Middenin het gebied
bevindt zich echter een militair domein met een vliegveld. Het vliegveld wordt op vrijdagnamiddag,
in het weekend en op feestdagen gebruikt voor recreatieve sportvliegerij. Natuurverenigingen
vinden dat deze luidruchtige sport niet thuishoort in een bos en zien het Drongengoed liever
veranderen in een rustgebied waarin meer plaats is voor zachte recreatie. Het vliegveld is
momenteel verboden terrein voor voetgangers en fietsers en vormt dus jammer genoeg een
belangrijke barrière.
NATUURGEBIED HET MALDEGEMVELD
15
(foto: Ludo Goossens)
Relicten van het vroegere uitgestrekte heidegebied zijn erg schaars
in het Meetjesland. De afwisseling van heide en open bos in dit
natuurgebied van Natuurpunt doet ons terugdenken aan het
uitgestrekte 17 de -eeuwse 'woeste Maldegemveldt' (zie inleiding bij
route deel 1). Hier krijgen we een idee van hoe het er vroeger moet
hebben uitgezien.
De plantensoorten kennen we vooral van de Kempense heide (zoals
zonnedauw en de prachtig lichtpaars kleurende heide). Dankzij de
nabijheid van de zee komen in het Maldegemveld nog enkele andere
bijzondere soorten voor zoals gaspeldoorn en tweenervige zegge.
Het heidegebied is het ideale leefgebied voor de levendbarende
hagedis en vogels als de boompieper.
De knuppelpaden doen denken aan de Hoge Venen (foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Op de purperen heide: dophei of struikhei?
Heb je de lichtpaarse bloemetjes
gezien in het Maldegemveld? Dan
heb je heide gevonden. Maar weet je
ook welke soort het is? Want hier vind
je twee soorten heide: dophei en
struikhei.
De bloemen van dophei (foto links)
zijn kleine, ovaalvormige dopjes die
als een tros bovenaan op de steeltjes
staan. Struikhei (foto rechts) groeit
hoger en de bloemen staan meer
verspreid op de stelen. Struikhei valt
dan ook beter op dan dophei.
Ga maar even door de knieën voor
deze schitterende planten, ze groeien
laag tegen de grond!
(foto’s: Ludo Goossens)
Koeien en vrijwilligers
Natuurpunt Maldegem-Knesselare voert sinds 1993 een heideherstelbeheer uit in het
Maldegemveld. Hierbij wordt naaldbos naar eiken-berkenbos en heide omgevormd. Natuurpunt
krijgt Europese steun via een Life-Natuurproject om de natuur in het gebied te herstellen. Dit is
mogelijk omdat het Drongengoed beschermd is als Europees Habitatrichtlijngebied vanwege de
zeldzame planten en dieren die er voorkomen.
(foto: Ludo Goossens)
16
De Galloway-runderen doen
intussen rustig hun werk. Ze zorgen
ervoor dat opschietende grassen,
bramen en jonge boompjes deze
unieke heide niet volledig doen
dichtgroeien. Maar de koeien
kunnen niet alles. Gelukkig zijn er
heel wat vrijwilligers van Natuurpunt
die een paar keer per jaar in het
gebied aan de slag gaan, ondermeer
voor het aanleggen van knuppelpaden
en het verwijderen van
planten die hier niet thuis horen.
Wil je meehelpen met je vereniging, klas of familie? Neem contact op met de conservator van het gebied via
www.natuurpuntmaldegemknesselare.be.
Dankzij jouw steun kan het natuurgebied verder ontwikkeld en beschermd worden. Je krijgt een
fiscaal attest vanaf een bedrag van 40 euro, waarmee je tot 40% van het bedrag kan terugkrijgen
via je belastingen. Overschrijven kan op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding
van 'projectnr. 6627 Maldegemveld'.

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
(foto: Ludo Goossens)
Wandellussen in het Maldegemveld (4,5 of 12 km)
Wandelen op de knuppelpaden en tussen de zachtaardige Galloway-koeien is een
belevenis voor jong en oud. Je hoeft niet naar de Hoge Venen om een avontuurlijke dag
te beleven!
In het natuurgebied zijn verschillende wandellussen uitgewerkt (zie infopunt 5).
PIETENDRIESMOLEN
17
(foto: Wolf Fink)
Deze staakmolen werd in 1804 herbouwd, maar reeds in
1563 wordt melding gemaakt van de molen. Zijn naam
kreeg hij van de stichters en vroegere eigenaars van de
molen, de kloosterorde Ter Pieten, het huidige Blauwgoed.
In de volksmond wordt de molen ook ‘Toatse Meuln’
genoemd, naar de molenaarsfamilie Taets, van wie Henri
Taets de laatste beroepsmolenaar was. Hij maalde tot zijn
83 ste (in 1964), daarna bleef de molen stilstaan. De molen
werd in 1968 beschermd als monument. In 1974 kocht de
gemeente Knesselare hem aan en liet hem in 1983 grondig
herstellen. In 2010 ging de molen opnieuw in restauratie:
het hekwerk, de windborden en aswiggen werden
vervangen. Het is de enige Oost-Vlaamse houten molen
met een iepenhouten staak.
De molen is elke 2 de en 4 de zondag van de maand toegankelijk
(10-17u), op molen-, feest- en monumentendagen, als de molen
draait en op afspraak. De molenaars verkopen een uitgebreid
assortiment ambachtelijk vervaardigde meelproducten.
Mike Ekelschot, 0498 60 47 40, info@toatsemeuln.be,
www.toatsemeuln.be

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
KEIGATBOS
Wandellus ‘Keigatbosroute’ (10 km)
De benaming van dit bos verwijst naar de
verzadiging van de bodem met de harde silexkeien
van de cuesta (zie inleiding bij deel 1 van de route).
Het bosgebied is een overblijfsel van het ‘nemus
sine misericordia' of het beruchte ‘woud zonder
genade' dat zich ooit tussen Zomergem en Brugge
uitstrekte. Het Keigatbos ligt voor het grootste deel
op het grondgebied van Ursel en heeft een
oppervlakte van 314 ha, de ingesloten weide- en
akkergronden meegerekend.
Rond 1850 bestreek het bosgebied in Zomergem
zo’n 512 ha of bijna 1/5 van de totale oppervlakte
van de gemeente. Het overgrote deel van het
huidige Keigatbos is privaat bezit. Een deel ervan
werd in 2010 aangekocht door Natuurpunt. Daar
werken vrijwilligers momenteel aan de toegankelijkheid
en een natuurbeheerplan.
Wandelen of meehelpen in dit gebied?
Contacteer Natuurpunt Zomergem, 09 372 76 42,
info@natuurpuntzomergem.be,
www.natuurpunt.be/zomergem.
Start aan de Kasteeldreef (Zomergem); aansluiten kan ook aan knooppunt 66, 52 of 53
Opgelet! Deze route kan in de loop van 2012 gewijzigd worden.
Meer info op www.toerismemeetjesland.be
Dankzij jouw steun kan dit natuurgebied verder ontwikkeld en beschermd worden. Je krijgt een
fiscaal attest vanaf een bedrag van 40 euro, waarmee je tot 40% van het bedrag kan terugkrijgen
via je belastingen. Overschrijven kan op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt
Beheer, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van ‘projectnr. 6684 Keigatbos’.
SCHIPDONKKANAAL
(foto: Niels Vanvyve)
Men zocht in de 19 de eeuw een oplossing
voor het afvalwater van de vlasindustrie rond
Kortrijk, dat de Leie zwaar vervuilde. Om dit
vervuilde water niet door Gent te laten
stromen, werd stroomopwaarts een 56 kilometer
lange verbinding gegraven tussen de
Leie en de Noordzee: het Schipdonkkanaal.
Niet voor niks heet het officieel het
‘Afleidingskanaal van de Leie’. Het werd rond
1850 gegraven. Toen men bij het graven van
het Schipdonkkanaal het Kanaal Gent-
Brugge moest kruisen, stelde men vast dat
het water van de Brugse Vaart meer dan een
meter hoger lag dan dat van de Schipdonkse
18
Vaart. Er kwam daarom een schutsluis of sas
in Zomergem. Daarbij wilde Brugge het vuile
rioolwater langs de Brugse Vaart niet in de
historische stad. Zodoende wordt het water
van het nieuwe kanaal ter hoogte van
Durmen in Zomergem door enorme buizen
onder de bedding van de Brugse Vaart
gestuwd.
Stinker en blinker
Het Schipdonkkanaal ligt in de bedding van
de Lieve, tussen Stoktevijver (Zomergem) en
Strobrugge (Maldegem). De laatste 20 kilometer
voor de monding in zee lopen het

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Schipdonkkanaal en het Leopoldkanaal
parallel, enkel gescheiden door een dijk. Ze
worden in de volksmond respectievelijk de
‘Stinker’ en de ‘Blinker’ genoemd, hiermee
verwijzend naar de vervuilende activiteiten
van het vlas roten in het Schipdonkkanaal,
terwijl het Leopoldkanaal als afwateringskanaal
ontstond voor de Vlaamse polders.
Zeevaart door het Meetjesland?
Er zijn plannen om het Schipdonkkanaal van
Deinze tot Zeebrugge aan te passen om de
haven van Gent en Zeebrugge voor grote
schepen bereikbaar te maken via
binnenvaart. Hiervoor zou het bestaande
kanaal verbreed moeten worden en moet de
vrije doorvaarthoogte verhoogd worden tot
9,2 m. Het is niet verwonderlijk dat dit
voorstel op hevige protesten stuit bij zowel
buurtbewoners, natuurverenigingen als
HET LEEN: DE WILDE MOER GETEMD?
Graaf Gwijde van Dampierre bezat rond 1250
heel wat bossen in de streek. Een deel
daarvan schonk hij als leengoed aan ene
Heer Van Steenhuize en via zijn dochter werd
het leengoed eigendom van de familie van
Spiere. Tot in de 18 de eeuw werd over het
gebied gesproken als ‘Het Leen-Spiersbos’.
19
allerlei andere maatschappelijke actoren. Het
zou niet alleen zorgen voor hinderlijke
passage van zware vrachtboten, maar zou
ook het landschap en de natuurwaarden in en
langs het kanaal
aantasten.
Tegenstanders
pleiten voor het
verder uitbouwen
van vrachtvervoer
langs de Noordzee
en de
Westerschelde.
Wintertafereel op het
Schipdonkkanaal
(foto: Ludo Goossens)
Op zoek naar de Zoutweg
In de middeleeuwen verwarmde men
ondermeer met turf. Turfblokken zijn eigenlijk
gestoken en gedroogde stukken veen. Dat
veen vond men vooral in het noordelijker
gelegen krekengebied. Het zout dat werd
gewonnen uit de verbrande turf, werd
gebruikt om voedsel te pekelen. Enkele
belangrijke zoutcentra waren Biervliet en
Oostburg. Het zout van daar zou
getransporteerd zijn naar het binnenland,
ondermeer over de ‘Zoutweg’ die nu nog
steeds Het Leen doorkruist. Dat is tenminste
één van de verklaringen. Een andere
denkpiste is dat ‘zoutweg’ een verbastering is
van het woord ‘zandweg’. Vraag maar eens
naar de Zoutweg in het bosinfocentrum van
Het Leen!
Wilde moer
Het Leen was in die tijd trouwens te mijden
gebied: niet alleen zaten in de ‘wilde moer’
(een ondoordringbaar moerasgebied) roversbendes,
wolven en everzwijnen, toen al
waren ook de agressieve muggen typerend
voor Het Leen.
(foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Militair domein
Vanaf 1938 werd Het Leen een militair
munitiedepot, waarvan de betonbanen, de
strakke gebouwen en de rechthoekige vijvers
in het domein nog steeds getuigen. De
munitie werd aangevoerd met treinen en in
het domein verspreid over 278 opslagplaatsen.
Deze opslagplaatsen stonden langs
de 18 kilometer lange betonpaden die zich in
het bos uitstrekten. Om bij een eventuele
ontploffing de schade te beperken, werd een
deel van de opslagplaatsen omgeven door
een aarden wal, een merloen. Het zand
hiervoor werd ter plekke gewonnen, vandaar
de vele vijvers in het domein.
In 1972 bood het Ministerie van Defensie het
gebied van zo'n 150 ha te koop aan. Vóór het
domein een definitieve bestemming kreeg,
broeiden er wilde plannen over. Zo was er
een voorstel om er een vakantiepark van te
maken. Hiervoor zou de bestaande militaire
accommodatie gebruikt kunnen worden. Er
ontstond hevig protest van Meetjeslandse
milieugroeperingen die de grote ecologische
waarde van het gebied kenden en wilden
beschermen.
Toegankelijk gebied
Uiteindelijk kocht het Oost-Vlaamse
provinciebestuur het gebied aan. Het grootste
deel van de munitiegebouwtjes ging onder de
sloophamer en op de vrijgekomen ruimte
kreeg het bos weer vrij spel. In 1973 mochten
de eerste bezoekers komen genieten van het
domein.
Het Leen wordt beheerd in samenwerking
met het Agentschap voor Natuur en Bos. Nog
steeds worden af en toe aanpalende stukken
20
groen aangekocht om het domein uit te
breiden. Enkele betonnen paden worden
uitgebroken en heraangelegd als natuurlijke
dreven.
Wat vind je hier?
Het Leen is een moerassig bosgebied, met
prachtige elzenbroekbossen en soorten als
moerasvaren en koningsvaren. Opvallend zijn
de vele rabatten: langwerpige ophogingen
afgewisseld door greppels, aangelegd om het
moerasgebied op te hogen. Zo kon men de
hoger gelegen delen bebossen. De rabatten
werden aangelegd bij bosaanplantingen in de
18 de eeuw.
Let op de zogenaamde ‘rabatten’ (foto: Ludo Goossens)
Biodivers
Er staan intussen al meer dan 3.000
verschillende soorten dieren, planten en
zwammen op de teller. Ga je zelf op pad, dan
heb je veel kans om een eekhoorn tegen te
komen. Aan de vijvers zie je met wat geluk
een ijsvogel voorbijflitsen of van op een tak
loeren naar vissen, terwijl zich in de toppen
van de bomen een wespendief schuilhoudt.
In het voorjaar broedt een reigerkolonie in het
domein. In de bunkers
van het voormalig militair
domein hebben vleermuizen
hun overwinteringsplaats.
Ga ook eens op zoek
naar de oudste boom van
Het Leen. Hoeveel
mensen zijn nodig om de
boom volledig te omarmen?
IJsvogel (foto: Ludo Goossens)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Wijzigende openingsuren
Fietsen kan je altijd op de hoofdweg door Het Leen (de betonnen weg van Eeklo naar Oostwinkel die tussen
knooppunt 57 en 54 ligt). Op weekdagen mag je ook op alle andere verharde paden fietsen. De
openingsuren van het domein gaan mee met de seizoenen: Het Leen is gesloten na zonsondergang.
Opgelet dus als je het gebied op je tocht wil doorkruisen. Kijk op www.hetleen.be voor de exacte
openingsuren.
Wandellussen in Het Leen
In Het Leen kan je vrij wandelen of verschillende gemarkeerde wandelparcours volgen.
Vraag meer info in het Bosinfocentrum in het domein of kijk op www.hetleen.be.
PRIORIJ
De priorij wordt ook wel het ‘Rattenkasteel’ genoemd, omdat het in
de 20 ste eeuw was verwaarloosd en vol ongedierte zat. In 1444
kreeg de Eeklose baljuw Simon Utenhove de toestemming om hier
een kloostergemeenschap op te richten: het klooster Onze-Lieve-
Vrouw-ten-Hove. De monniken begonnen toen de omliggende
gronden te ontginnen.
De priorij heeft echter nooit veel geluk gehad. Zo waren er in het
begin conflicten met de nabijgelegen parochie en in de 16 de eeuw
werd de priorij door doortrekkende Franse troepen twee keer in de
as gelegd. De orde werd opgedoekt in de 18 de eeuw, het domein
werd verkocht aan een inwoner van Geraardsbergen en bijna 200
jaar later, na vele decennia van verwaarlozing, door de gemeente
Waarschoot gekocht. In 1995 werd het een beschermd monument
en intussen is het volledig gerenoveerd.
BELLEBARGIEBOS
21
(foto: Toerisme Meetjesland)
Tijdens de 15 de eeuw had dit bos een zeer belangrijke functie als leverancier van brandhout. Het
hout werd met trekschuiten (bargiën) langs de Burggravenstroom, het Brakeleiken en de Lieve
naar Gent gebracht. Ter hoogte van het bos was een bel om zich aan te melden. Daar is meteen
de oorsprong van de naam 'Bellebargiebos' te vinden. Het gebied wordt ook wel eens
'Kwadebossen' genoemd, duidend op de zeer dichte begroeiing ten gevolge van het
hakhoutbeheer. In zo’n beheer wordt het struweel regelmatig gekapt tot aan de grond, waardoor
het steeds opnieuw opschiet en dus voor lage en dichte begroeiing zorgt. Een minder courante
benaming voor het Bellebargiebos is de ‘Bakkersbossen’, omdat de bakkers uit de buurt vroeger
regelmatig bomen kwamen kappen om hun ovens te doen branden.
(foto: Andy Van Kerckvoorde)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Een oudje onder de Meetjeslandse bossen
Naast Het Leen is het Bellebargiebos zowat
het enige grotere bosgebied in het dekzandgebied
dat een onafgebroken voorgeschiedenis
als bos heeft gekend (zogenaamd oudbos).
Dit vochtige, zure eikenbos werd dan
ook nooit ontgonnen tot landbouwgrond. Het
Bellebargiebos is vochtiger dan de
Lembeekse Bossen, omdat het niet op de
stuifzandrug en vlak aan de Burggravenstroom
ligt. Het bestaat grotendeels uit oude
eiken (waarvan sommige meer dan 200 jaar
oud zijn) en beuken. Bijzonder waardevolle
planten zoals dalkruid, bosanemoon en
salomonszegel wijzen erop dat het bos een
verre geschiedenis heeft. Men noemt deze
planten daarom 'oud-bos-indicatoren'.
Salomonszegel
De salomonszegel heeft grote bladeren en minder opvallende witte
bloemen die als klokjes onderaan de stengel hangen. Deze plant
houdt van sappige bossen en staat meestal niet in volle zon. Uit de
bloemen komen bessen.
De plant zou geneeskrachtige eigenschappen hebben en ondermeer
helpen tegen puisten en zweren. Opgelet: alle plantendelen, vooral
de bessen, zijn giftig bij verkeerd gebruik. Niet aan te raden dus om
op eigen houtje uit te testen!
Bosleerpad Bellebargiebos
22
Speciale bescherming
Het Bellebargiebos is als enige bos in het
Meetjesland aangewezen als bosreservaat,
waarmee bedoeld wordt dat het biologisch
uitzonderlijk waardevol is en dus een speciaal
beschermingsstatuut heeft. Het is eigendom
van en wordt beheerd door het Agentschap
voor Natuur en Bos.
Het dood hout dat de beheerders er met
opzet laten liggen, is een thuis voor zowel
paddenstoelen als insecten, zoogdieren en
vogels.
Wie goed in de bomen speurt, zal in het
Bellebargiebos regelmatig een eekhoorn of
goudhaantje tegenkomen en 's nachts is de
bosuil er actief.
(foto: Filip Van den Bossche)
(foto: Ludo Goossens)
In 2007 werkten Natuurpunt Waarschoot, de lagere school 'De Lieve', de gemeentelijke
milieuraad van Waarschoot en het Agentschap voor Natuur en Bos een bosleerpad in het
gebied uit. De kaart en infofiches van het bosleerpad kan je downloaden van
www.natuurpunt.be/waarschoot.

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
BEVENDE HAZELAAR
De intussen ter ziele gegane boom (foto: Daniel Acke)
LEMBEEKSE BOSSEN
De moord
De boom van de kapel Onze Lieve Vrouw van de
Bevende Hazelaar is eigenlijk een linde. De legende zegt
dat de boom in 1494 geplant werd door de bewoners van
de wijk Oostmoer. In 1491 zou hier per abuis een moord
zijn gepleegd, volgens de ene op Filips van Cleef,
volgens anderen iemand die als vijand aanzien werd. De
vergissing werd te laat ingezien en de man werd in het
geheim begraven waar nu de kapel staat. Ter herinnering
aan de gruwelmoord beefden van toen af de blaadjes van
de boom… De plek werd een bedevaartsoord. Vroeger
hing ook een busje aan de boom, waarin kooplieden die
passeerden een penning offerden een daarmee hoopten
op een winstgevende dag.
Hazelaar of linde?
Op het einde van de 20 ste eeuw verloor de boom een
groot deel van zijn pluimen, om na wat oplapmiddelen
uiteindelijk in 2005 de geest te geven. Datzelfde jaar werd
de dode boom vervangen door een nieuwe linde.
Buurtbewoners mochten een stukje meenemen van ‘hun’
oude Bevende Hazelaar.
De Lembeekse Bossen liggen op de oost-west-gerichte stuifzandrug van Jabbeke-Maldegem-
Stekene (zie inleiding bij route deel 2). Deze gronden waren niet echt geschikt als landbouwgrond.
Daarom kwam in het gebied aanvankelijk een zogenaamde wastine voor: een mozaïek van
graslanden, droge en natte heide, moeras, bos en struweel. De hele dorpsgemeenschap gebruikte
deze gronden. Later werd het gebied beplant met naaldbomen, die ondermeer werden gebruikt als
stutten in de mijnbouw. Om de biodiversiteit te verhogen en het gebied dus interessanter te maken
voor planten en dieren, loopt momenteel een omvorming naar inheems loofbos.
De Lembeekse Bossen zijn eigendom van de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening en
privé-personen en worden beheerd in samenwerking met privé-boseigenaars en het Agentschap
voor Natuur en Bos.
(foto: Hugo Vermeren)
Het Droog Vaardeken
Door de Lembeekse Bossen vloeit een waterloop
die onderdeel is van het Kaprijks Vaardeken. Deze
waterloop werd in de middeleeuwen gebruikt voor
het vervoeren van ondermeer zout, wol, hout en
stenen. De wegen waren toen nog moeilijk
berijdbaar, dus waterwegen waren des te belangrijk
voor handel en nijverheid. Het kanaal begon in
Kaprijke, waar een aanlegsteiger werd geplaatst.
Het Vaardeken liep vervolgens langs de Vaartstraat
tot het dorp van Lembeke en zo naar de Heihoek
onder de Ledestraat. Het mondde uit in de
Burggravenstroom.
23

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
De goede ligging van Kaprijke en Lembeke was interessant voor het Vaardeken. Het raakte echter
in verval tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd in 1620 terug uitgebaggerd maar is 100 jaar later
terug compleet verzand. In de Lembeekse Bossen is het Vaardeken op zijn oorspronkelijke
breedte bewaard gebleven, hoewel het de laatste jaren fel is toegeslibd.
Wandellussen ‘Lembeekse Bossenroute’
24
Het Scheutbos: bos of woonpark?
Het Scheutbos is de westelijke uitloper van
de Lembeekse Bossen. Dit bos raakt
steeds meer versnipperd door de verkavelingen
voor villawijken. Het bos is immers
zonevreemd en ligt in woonparkgebied.
Nochtans is het bos vanuit wetenschappelijk
oogpunt ‘biologisch waardevol’ en op
sommige plaatsen zelfs ‘biologisch zeer
waardevol’. De natuur- en milieuverenigingen
verzetten zich tegen een verdere
versnippering van het gebied, dat een
belangrijke ecologische verbinding betekent
voor planten en dieren. Het is in een
streekvisie over het Meetjesland trouwens
aangeduid als bosuitbreidingsgebied.
Meer info:
www.NPMeetjesland.be/beleidsdossiers/
scheutbos
(foto: Gaea Rysselaere)
• Wandellus omgeving Lembeekse Bossen (7 km), start aan Heihoek Lembeke;
aansluiten kan ook aan knooppunt 78
• Wandellus omgeving Bellebargiebos (8 km), start aan rond punt Bellebargie
Waarschoot (knooppunt 5); aansluiten kan ook aan knooppunt 11
• Wandellus omgeving Bardelaeremuseum (9 km), start kerk Lembeke (knooppunt 77)
Meer info op www.toerismemeetjesland.be

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
Weg van de paden, het speelbos in
Ravotten kan niet overal in het bos. Om dieren en
planten ook wat ademruimte te gunnen, wordt gevraagd
om op de bestaande paden te blijven. Sinds 2006 is wel
een speelbos in de Lembeekse Bossen voorzien. In het
speelbos worden geen speeltuigen geplaatst maar
kunnen kinderen wel ravotten, kampen bouwen met
natuurlijk materiaal, verstoppertje spelen,…
Het speelbos ligt op het kruispunt van de Tragelstraat en de
Antwerpse Heirweg (tegenover het ‘Kaartershuisje’) en heeft
een oppervlakte van 4 ha. Het speelbos ligt vlakbij de parking
van de Lembeekse Bossen.
Meer info:
www.steunpuntjeugd.be/uploads/documents/Kaprijke__speelzone.pdf
De ‘bunkers’ van de Hollandlinie
Kazematten
Doorheen het Meetjesland lag een Duitse verdedigingslinie die pas in 1917 van de Eerste
Wereldoorlog werd ingeplant. Deze kazematten (een ‘bomvrij onderkomen’) zijn een staaltje van
vernuftige Duitse architectuur, maar het bouwen zelf - met of tegen de zin - gebeurde door mensen
uit onze streek. De Hollandlinie was oorspronkelijk 75 kilometer lang en liep vanaf Knokke richting
Eeklo, Lembeke, Oosteeklo en Ertvelde tot aan Antwerpen. Een ‘voorlijn’ van de linie lag in Sint-
Laureins. De kazematten stonden perfect op 300 meter van elkaar, dus je kan je voorstellen dat er
heel wat zijn gebouwd… Men camoufleerde ze trouwens door ze te bedekken met aarde.
Sommige werden zelfs beschilderd en kregen een dakbedekking om er uit te zien als een huis, stal
of herberg.
Sssst, vleermuis slaapt
Hier en daar vinden we nog restanten van de kazematten, bijvoorbeeld in de Lembeekse Bossen.
Ze worden vaak gebruikt door vleermuizen. Sommige bunkers zijn ingericht als overwinteringsplaats
voor vleermuizen. De schietgaten of een spleet boven de deur dienen als invliegopening.
Vleermuizen houden een winterslaap en hebben een koele, stabiele en rustige omgeving nodig om
een geslaagd dutje te doen tot de lente aanbreekt. Verstoring kan dodelijk zijn voor vleermuizen in
winterslaap. Hun temperatuur zakt tijdens de winterslaap tot enkele graden boven het vriespunt en
hun hart slaat slechts enkele keren per minuut!
25
(foto: Hugo Vermeren)
Baardvleermuis (foto: Marc Schoonackers)

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
BARDELAEREMUSEUM
Ontdek het verhaal van de vroegere Meetjeslanders. Het museum telt meer dan 15.000
museumstukken die gaan over 105 oude beroepen. Naast 3 museumzalen kan je een
minischeepswerf, weerstation, oorlogsbunker en sprookjesbos bekijken. Voor kinderen is een apart
traject uitgestippeld. In de oude boerenwoning tenslotte is een volkscafeetje met terras ingericht.
Ontdek de sfeer van vroeger aan de rand van de Lembeekse Bossen!
Open iedere zondag (14-18u) vanaf de eerste zondag van maart tot de laatste zondag van oktober.
Groepen: elke weekdag te bezoeken op afspraak.
Meer info: www.erfgoedcelmeetjesland.be > Wie is wie > Musea en bezoekerscentra
OOSTEEKLOSE BOSSEN
Door het bos loopt de Antwerpse Heirweg (van knooppunt 20 naar 26) die, zoals zijn naam doet
vermoeden, al heel lang bestaat. De staat van de weg doet ook inzien dat het vroeger niet altijd
een lachertje was om onderweg te zijn... Hier werden trouwens paleolithische silexstenen
gevonden.
In de Oosteeklose Bossen is een zone van 3 ha voorzien als speelbos. Het werd officieel geopend
in oktober 2010 als ‘Speelbos De Slingerij’.
26

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
BRONNEN
www.maldegem.be, www.natuurpunt.be/maldegemknesselare, www.NPMeetjesland.be,
www.toatsemeuln.be, www.natuurpunt.be, http://nl.wikipedia.org, www.hetleen.be,
www.erfgoedcelmeetjesland.be, www.waarschoot.be, www.volksverhalenbank.be,
www.drongengoedhoeve.be
ANONIEM. s.a. Drongengoedhoeve, landschapsinfocentrum Meetjesland (infofolder).
Gemeentebestuur Knesselare
ANONIEM. 2009. Infogids Meetjesland. Eeklo, Toerisme Meetjesland
CLEPPE J., DE KESEL T., DE LUST R. et al. 1995. Het Meetjesland natuurlijk. Eeklo, Natuur en
Landschap Meetjesland
CLEPPE J., DE KESEL T., DE LUST R. et al. 1998. Streekgids Meetjesland. Eeklo, Natuur en
Landschap Meetjesland en de Eecloonaar
DE CLEENE M. 2006. Gids Risicoplanten. Alle giftige tuin-, kamer- en wilde planten in België en
Nederland. Gent, Academia Press
DE WAELE K., HAUSTRAETE P., COPPENS X. 2005. Flora van de Vlaamse Ardennen. Regionale
Plantenatlas Schelde-Leie 1972-2002. Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Natuurpunt,
Instituut voor Natuurbehoud
DIELEMAN G. (niet gepubliceerde nota’s). Geschiedenis van de Lembeekse bossen
HEMMINGA M.H. 2004. Deltalandschap: natuur en landschap van Zuidwest-Nederland in historisch
perspectief. Heinkenszand, Het Zeeuwse Landschap
MARTENS C. 2010. Het landschap in het Meetjesland: De veldgebieden. In: Natuur en landschap
Meetjesland, jaargang 16 nr.1. Eeklo, Natuurpunt en Partners Meetjesland
MARTENS C. 2011. Het landschap in het Meetjesland: Het zandige Meetjesland en het plateau van
Tielt. In: Natuur en landschap Meetjesland, jaargang 17 nr.1. Eeklo, Natuurpunt en Partners
Meetjesland
MARTENS K. 2009. Bosuitbreiding in het Meetjesland: gepland of geplant? In: Natuur en landschap
Meetjesland, jaargang 15 nr.3. Eeklo, Natuurpunt en Partners Meetjesland
VAN DER MEIJDEN R. 2005. Heukels’ Flora van Nederland. Groningen, Wolters-Noordhoff
VAN LANDUYT W. et al. 2006. Atlas van de Flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest. Brussel,
Instituut voor natuur- en bosonderzoek, Nationale Plantentuin van België en Flo.wer.
VEREECKE L. 1971. In: Ons Meetjesland
VERSTRAETE A. 2000-2001. De Hollandlinie van Balgerhoeke tot Lembeke. In: de Eeklose
Dobbelgebakkene, 9 de jaargang nr.4; 10 de jaargang nr.1
27

Infobrochure bij de kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse bossen’
COLOFON
Dit is een uitgave van Natuurpunt en Partners
Meetjesland i.s.m. de Natuurpunt-afdelingen
Aalter, Eeklo-Kaprijke-Evergem en
Maldegem-Knesselare, mei 2011
Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd
en/of openbaar gemaakt worden door middel
van druk, kopie of welke wijze dan ook,
zonder voorafgaande en schriftelijke
toestemming van Natuurpunt en Partners
Meetjesland vzw en mits bronvermelding.
Deze brochure dient als achtergrond bij de
kaart ‘Fiets en wandel in de Meetjeslandse
bossen’. Deze kaart kost 2 euro en is te koop
bij Natuurpunt en Partners Meetjesland, de
Meetjeslandse Natuurpunt-afdelingen en
Toerisme Meetjesland.
28
Met de steun van de provincie Oost-
Vlaanderen
Redactie en concept: Christine De Bie, Kurt
De Kesel, Steven Degraer, Koen Martens,
Gaea Rysselaere, Guido Steenkiste, Etienne
Vanaelst
Eindredactie en lay-out: Gaea Rysselaere
Met dank aan iedereen die hielp bij het
verwezenlijken van deze brochure en de
bijhorende fiets- en wandelkaart
Op stap met een gids
Wil je fietsen of wandelen samen met een natuurgids? Reserveren kan bij Natuurpunt en Partners
Meetjesland, 09 377 93 00, info@NPMeetjesland.be, www.NPMeetjesland.be/natuurgids.
Steun onze natuurgebieden
Steun de natuurgebieden van Natuurpunt met een gift. Je ontvangt een fiscaal attest voor giften
vanaf 40 euro, waarmee je tot 40% van het bedrag kan terugkrijgen via je belastingen.
Overschrijven kan op rekening BE56 2930 2120 7588 met vermelding van het natuur-gebied dat je
wil steunen (bijvoorbeeld 'projectnr. 6639 Torrebos', 'projectnr. 6627 Maldegemveld' of ‘projectnr.
6684 Keigatbos’).
Op www.NPMeetjesland.be/natuurgebieden vind je een overzicht van alle Meetjeslandse
natuurgebieden die je kan steunen.
Word lid van Natuurpunt
Je ontvangt naast een welkomstpakket ook een heleboel tijdschriften. Schrijf 24 euro over op
rekening BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen, met vermelding
‘Nieuw lid actie Meetjesland’. Meer info: www.natuurpunt.be
Contacteer ons
Natuurpunt en Partners Meetjesland, stationsgebouw, K. Astridplein 1, 9900 Eeklo, 09 377 93 00,
info@NPMeetjesland.be, www.NPMeetjesland.be