De glorieuze comeback van de slechtvalk - Electrabel

De glorieuze comeback
van de slechtvalk

De glorieuze comeback van de slechtvalk
Kroniek van
een bewogen leven
Eind jaren 60. De Belgische dynastie van
de slechtvalk sterft uit. Niet één nest raakt
nog uitgebroed. De chemische oorlog die de
landbouw tegen rupsen, slakken en schadelijke
knaagdieren voert, berooft de slechtvalk
van zijn dagelijkse prooi. Gedwongen
tot het eten van vergiftigde vogels geraken
vele vrouwtjes onvruchtbaar. Sommige leggen
zelfs eieren die zoveel pesticiden bevatten
dat het embryo onmiddellijk afsterft.
Andere hebben legsels waarvan de schaal
zó broos is dat zij nog voor het uitbroeden
breekt. Bovenop die massale vergiftiging
zijn er nog eierenverzamelaars die nesten
leegroven, valkeniers en andere stropers die
het uitsterven van de slechtvalk in onze contreien
bespoedigen.
Midden jaren 80. Er is een gebruiksverbod
uitgevaardigd op de schadelijkste pesticiden
en roofvogels zijn tot beschermde
diersoort uitgeroepen. Met als gevolg dat er
weer slechtvalken in België worden opgemerkt.
Maar het gaat om vogels die hier enkel
komen overwinteren, in periodes wanneer
het té koud is in hun Scandinavische
geboortestreken. Hun aantal blijft echter
toenemen en stilaan groeit de hoop om een
koppel op een Belgische rotswand te zien
broeden …
Op een gezegende dag in
mei 1996 kondigt het gepiep
van een kuiken de
glorieuze comeback
van de slechtvalk aan.
Een eerste jong wordt
gevoed in een nestkast
op de wand van
de koeltoren van de
kerncentrale in Doel.
De initiatieven die
twee jaar eerder door
het Fonds voor Instandhouding
van Roofvogels
(FIR) waren opgestart, hebben
eindelijk vrucht afgeworpen.
In samenwerking met
Electrabel hebben ornithologen nestkasten
aangebracht op de schoorstenen en
koeltorens van alle Belgische elektriciteitscentrales.
Zomer 2007. De nieuwe Belgische dynastie
van de slechtvalk doet het uitstekend. Meer
dan 50 paren slechtvalken brachten meer
dan 90 jongen groot, een nieuw record.
Maar hoeveel van hen hebben de zoektocht
naar een eigen jachtgebied overleefd? De
helft? Misschien meer, misschien minder?
Want op eigen vleugels leren vliegen, is voor

de slechtvalk
bijzonder
risicovol, zeker in de leerperiode
van het eerste levensjaar …
De slechtvalk is de snelste vogel ter wereld.
Tijdens zijn duikvluchten haalt hij moeiteloos
een snelheid van 300 km/uur! In gewone
vlucht schommelt zijn snelheid tussen 40 en
50 km/uur.
In volle vlucht herkent men de slechtvalk aan
zijn ankervormig silhouet: zijn sikkelvormige
vleugels zijn lang, smal en spits uitlopend.
© Guy Robbrecht
pagina 3
In ruststand herkent
men hem
aan zijn vederdos.
Borst en
buik zijn wit met
zwarte strepen.
De rugveren zijn
leigrijs. De kop is dan
weer zwart getooid.
De slechtvalk is een dagjager
maar ziet ook in de
schemering bijzonder goed.
Hoe goed overdag dan wel?
Zijn ultrascherpe blik onderscheidt
prooien op een afstand van 4 tot 5 kilometer!
De snavel van de slechtvalk is kort en krom.
Hij is voorzien van een uitgroeisel dat “valkentand”
wordt genoemd. Hiermee breekt
hij de nek van zijn prooien, vrijwel uitsluitend
vogels.
Zijn poten zijn bijzonder krachtig en voorzien
van gespierde tenen met vlijmscherpe
klauwen. Met deze geduchte wapens stort
de slechtvalk zich in volle vlucht op nietsvermoedende
duiven, lijsters of mussen.

Nederlandse benaming: Slechtvalk.
Het woord slecht komt van het Duitse “schlicht”, wat “eenvoudig”
betekent.
Franse benaming: Faucon pèlerin.
Latijnse benaming: Falco peregrinus. Letterlijk: pelgrimsvalk. De
slechtvalk was vroeger een valk die zeer algemeen voorkwam en die
door zijn lange trek- en zwerftochten ook de pelgrimsvalk of pelgrim werd
genoemd.
Orde: Falconiformes
Familie: Falconidae
Grootte: 35 tot 50 cm; spanwijdte van 90 tot 115 cm.
Gewicht: 900 tot 1300 g voor het vrouwtje; 600 tot 750 g voor het mannetje.
Opvallend kenmerk: het mannetje is ongeveer 1/3 kleiner dan het
vrouwtje. Door dit vrij grote verschil bestaat er vrijwel geen concurrentie
tussen de partners op het jachtterritorium: het mannetje vangt kleinere
prooien dan het vrouwtje.
Levensverwachting: een vijftiental jaar. Het record is gevestigd door een
Zweedse slechtvalk die de gezegende leeftijd van 17 jaar en 4 maanden
bereikte!
Verspreiding: vrijwel wereldwijd, met uitzondering van Antartica en
Nieuw-Zeeland.
Identiteitskaart
© Guy Robbrecht

Uit het leven gegrepen:
de slechtvalk
Midden februari zet de slechtvalk het broedseizoen
in met de balts. Het mannetje zoekt
de ijle hoogtes op, sluit vervolgens zijn vleugels
en begint, met het kopje naar beneden,
aan een adembenemende duikvlucht! Wanneer
een vrouwtje hem imiteert, is het aan
hem om zijn jachtkunst te bewijzen. Hij zal
prooien vangen voor het vrouwtje dat hij in
de komende dagen zal bevruchten.
Tussen jachtpartijtjes en rustperiodes door,
gaat de mannetjesvalk op zoek naar een ideale
plek om zijn kroost groot te brengen: een
overhangende rots of een beschut platform
in een rotswand op tientallen meters hoogte.
Hoe hoger de broedplaats, hoe kleiner
het gevaar op roofdieren … al blijft er altijd
ééntje te vrezen: de oehoe.
Aangezien valken geen nest bouwen, legt
het vrouwtje haar eitjes op de harde rotsgrond,
ergens in de loop van maart. Het
nest van een valk wordt ook wel een horst
genoemd. Ongeveer veertig dagen lang zal
het wijfje haar 2 tot 4 roodbruine eieren uitbroeden.
Gedurende die tijd zal het mannetje
voor twee jagen, en daarna voor het hele
gezin. Af en toe lost hij het vrouwtje bij het
gebroed af, zodat ook zij even de vleugels
kan uitslaan.
Na verloop van 6 à 7 weken verlaten de
jonge valken de horst, maar niet het territorium
van hun ouders. Ze moeten eerst de
pagina 5
bijzondere jachttechnieken van de slechtvalk
aanleren, waarbij ze vogels in volle
vlucht moeten kunnen grijpen. De ouders
laten daarbij dode prooien vallen, zodat hun
jongen zich in luchtachtervolgingen kunnen
bekwamen.
Rond augustus verlaten de jonge roofvogels
voorgoed het nest. Na een zwerftocht die
een zekere tijd kan duren, zullen sommige
een eigen jachtgebied vinden, op tientallen
en zelfs honderden kilometers van hun
horst. Andere zullen echter niet overleven.
Ongeveer de helft van de slechtvalken sterft
in de loop van het eerste levensjaar.
Spectaculaire
jachttechniek
De slechtvalk jaagt in open, weidse gebieden
die van hoge observatieposten zijn
voorzien: hoge rotstoppen, hoogspanningsmasten,
enz … Wanneer hij een prooi
bemerkt, vliegt hij in de tegenovergestelde
richting weg. Daarna voert hij een zogenaamde
“stootduik” uit: hij wint hoogte en
blijft op grote hoogte verder vliegen totdat
hij zich boven zijn prooi bevindt. Daarna zet
hij een adembenemende duikvlucht in om
de prooi in zijn klauwen te vatten. Maar ondanks
die spectaculaire en listige jachttechniek
zal bijna 80 % van de prooien aan de
roofvogel ontsnappen!

De glorieuze comeback van de slechtvalk
Wettelijk beschermd
Het fraaie voorkomen en de buitengewone
jachttechnieken van de slechtvalk
hebben de mens eeuwenlang gefascineerd.
Al in de Middeleeuwen werden
jonge slechtvalken gevangen om voor
de valkenjacht te worden gedresseerd.
In België is de slechtvalk sinds 1972
wettelijk beschermd, en sinds 1979 in
alle landen van de Europese Unie. Hij
mag enkel nog voor de jacht worden
gebruikt of in gevangenschap worden
gehouden wanneer er bijzonder strikte regels
worden nagekomen die ervoor moeten
zorgen dat de wilde populatie er niet onder
lijdt.
Ook eieren en zelfs kadavers van de slechtvalk
zijn wettelijk beschermd. Toch gebeurt
het nog dat stropers nesten proberen te roven.
Maar de ornithologen van het Fonds
voor Instandhouding van Roofvogels waken.
Elke gekende broedplaats wordt door hen
nauwgezet in het oog gehouden.
2007, het jaar van
de records
In iets meer dan tien jaar tijd is men erin
geslaagd om de Belgische dynastie van de
slechtvalk in ere te herstellen. Momenteel
telt zij meer dan 200 leden waarvan het me-
© Guy Robbrecht
rendeel het levenslicht zag in de nestkasten
die door het Fonds voor de Instandhouding
van Roofvogels werden ontworpen en geplaatst.
Deze nestkasten zijn aangebracht op
de schoorstenen en koeltorens van 17 elektriciteitscentrales
van Electrabel in België en
Nederland. De meest spraakmakende resultaten
van het “slechtvalkproject” werden
in 2007 neergezet: Er waren meer dan 50
paren aanwezig en meer dan 90 jonge vogels
sloegen hun vleugels uit. Deze nieuwe
generatie is allicht de belangrijkste tot nu
toe, want de slechtvalk herontdekt stilaan
zijn natuurlijke broedplaatsen. Dat is bijvoor-

eeld het geval in Freyr (Dinant) en in
Marche-les-Dames (tussen Namen en
Andenne).
Valken in de stad
Eén van de doelstellingen van het
project was ook het terugbrengen
van de slechtvalk naar de
stad. Met succes: in 2004 hebben
de eerste valken gebroed in Brussel
en Mechelen. Zij kozen hiervoor
de “gewijde” rotswanden van de
kathedraal van Sint-Michiel en St-
Goedele in Brussel en van de kathedraal
van St-Rombout in Mechelen. Sindsdien
ging de kolonisatie gestaag verder en hebben
er zich ook slechtvalken gevestigd in
Lier, Mortsel, Antwerpen, Gent en Brugge.
Maar ook in steden als Lokeren, Oostende,
Tienen, Tongeren en Mons worden er regelmatig
pleisterende vlaken waargenomen.
De terugkeer van de slechtvalk naar de stad
is van ecologisch onschatbare waarde. De
roofvogel zal bijdragen tot een beheersing
van de duivenpopulatie, want duiven vormen
nu eenmaal zijn geliefde prooi. In Brussel en
Mechelen is de kerkfabriek van de kathedraal
alvast opgetogen over deze nieuwe bondgenoot
in de strijd tegen de duivenplaag.
pagina 7
Ook in Nederland
een positieve balans
Aan de overzijde van de grens, in Nederland,
vindt de slechtvalk eveneens baat bij
de steun van de Werkgroep Slechtvalk Nederland
en Electrabel. In 2007 hebben bijna
40 paren er meer dan 60 jongen uitgebroed.
De geschiedenis van de Nederlandse roofvogel
begint in 1990. Een koppel slechtvalken
streek er neer in een oud kraaiennest dat op
een platform van dekoeltoren van de elektriciteitscentrale
van Maasbracht (Nederlands
Limburg) was achtergebleven. Het jaar daarna
koos hetzelfde koppel opnieuw voor een
verlaten kraaiennest, maar dit keer op een
hoogspanningsmast dichtbij de centrale.
Toen deze voorkeur van de roofvogel voor
elektriciteitsinstallaties ter ore kwam van de
“Werkgroep Slechtvalk Nederland”, plaatsten
leden ervan een nestkast op de wand
van de koeltoren. Dit initiatief uit 1992 was
een schot in de roos: het koppel broedde er
zijn derde nest uit en sindsdien volgden er
nog meer generaties van valkenjongen.
Momenteel zijn er in een tiental Nederlandse
elektriciteitscentrales en chemiebedrijven
nestkasten voor slechtvalken aangebracht.

De glorieuze comeback van de slechtvalk
Finland, Frankrijk
en Duitsland
In geen enkel Europees land was de teloorgang
van de slechtvalk zo alarmerend als in
Finland. In de beste jaren telde het land bijna
1 500 paren. In 1990 was dat aantal tot 20
herleid. Intussen is de populatie weer aangegroeid
tot 500.
Net zoals in België was de slechtvalk ook in
Frankrijk bijna uitgeroeid door het gebruik
van chloorhoudende pesticiden zoals DDT.
Van de 500 koppels die vóór de Tweede Wereldoorlog
waren geregistreerd, overleefden
er amper 60. Intussen zijn er opnieuw meer
dan 1 300 koppels waargenomen.
We stellen een gelijkaardige evolutie
vast in Duitsland. In 1950 werden er
1 100 koppels geteld, waarvan er slechts 65
de crash overleefden. Vandaag zijn er opnieuw
meer dan 1 500.
Hoe vergaat het
de jonge slechtvalken?
De meeste valkenjongen die onder de auspiciën
van FIR en Electrabel het levenslicht
zien, worden geringd. Rond de leeftijd van
drie weken krijgen ze aan elke poot een ring
aangemeten. Één ring is uit metaal en draagt
een uniek identificatienummer: deze ring is
als het ware de identiteitskaart van de vogel.
De tweede ring dient voor identificatie
op afstand: in België is de ring uit wit PVC
vervaardigd, in Nederland is die oranje. Deze
kleurencodes zijn op internationaal niveau
afgesproken en laten toe om het land
van herkomst op afstand te bepalen
zonder de vogels te moeten vangen.
Hiervoor zijn echter wel krachtige
telescopen vereist. Electrabel heeft
dan ook de aankoop van een
bijzonder krachtige telescoop
bekostigd om de ornithologen
van het FIR bij de identificatie
van gemerkte valken bij
te staan. Elke waarneming
wordt doorgestuurd naar
het Belgisch Ringwerk dat
in het Koninklijk Belgisch
Instituut voor Natuurwetenschappen
is gehuisvest.
Uit alle ingezamelde
gegevens kan het gedrag
van de valken worden bestudeerd.
Waar trekken ze
heen in de winter? Waar
vestigen zich de valkenjongen
nadat ze het territorium
van hun ouders hebben verlaten?
Hoe monogaam zijn koppels?
Hoe lang blijven ze in leven?
Hoe meer kennis over de slechtvalk
kan worden vergaard, des te beter
kunnen ze worden beschermd.

© Raf Beckers
pagina 9

De glorieuze comeback van de slechtvalk
Rechtstreeks vanuit
de nestkast in Doel
De slechtvalk mag zich dan al aan de mens
hebben gewend, tijdens de broedperiode wil
hij liever niet worden gestoord. Bij Electrabel
kunt u echter de evolutie volgen van het nest
dat rond 20 maart wordt bezet. De nestkast
bevindt zich op één van de koeltorens van
de kerncentrale in Doel. Twee camera’s sturen
minuut per minuut beelden door van het
reilen en zeilen in de nestkast en van de druk
af- en aanvliegende ouders.
www.electrabel.be/slechtvalken
© Raf Beckers
Zoom op
het FIR
Het Fonds voor de Instandhouding van Roofvogels
werd opgericht in 1979. De ornithologen
van deze vereniging zetten zich in voor
het behoud en de bescherming van roofvogels.
Het FIR neemt deel aan de bewaking
van nesten van zeldzame roofvogels, onderneemt
acties voor het behoud van specifieke
biotopen, ondersteunt beschermingsoperaties
op de trekroutes van roofvogels, houdt
educatieve conferenties en bepleit het lot
van zeldzame roofvogels bij regeringen en

evoegde instanties.
In België ijvert het FIR
momenteel voor de bescherming
van de slechtvalk,
de ruigpootuil en de
visarend. In Frankrijk ondersteunt
het Fonds een
beschermingsprogramma voor de grauwe
kiekendief opgezet, in Spanje trekt het zich
het lot van de lammergier aan en in Slowakije
ontfermt het zich over de keizerarend,
de sakervalk en de steenarend.
Voor bijkomende informatie over het FIR kunt
u terecht bij Guy Robbrecht op het nummer
+ 32 52 30 10 36 of firob@skynet.be
pagina 11
Electrabel, Europees leverancier van globale en
op maat ontwikkelde oplossingen in energie
Electrabel behoort tot de top van de energieondernemingen in Europa en is marktleider
in de Benelux. De onderneming grijpt de liberalisering van de elektriciteits- en aardgasmarkt
aan om in Europa een duurzame groei te realiseren waarbij strikte rentabiliteitscriteria
de regel zijn.
Bij de uitbouw van haar gamma energieproducten en -diensten maakt de onderneming
optimaal gebruik van de synergie tussen elektriciteit en aardgas. Voor elke klant heeft zij
een kwalitatief en gepersonaliseerd aanbod klaar, dat is opgebouwd rond commerciële
dochterondernemingen en partnerschappen met plaatselijke operatoren.
Electrabel beheert een gediversifieerd productiepark van meer dan 30 000 MW en is actief
op alle tradingmarkten.
Electrabel maakt deel uit van SUEZ, een internationale industriële en dienstengroep die
actief is op het vlak van energie en milieu.
Sponsoringbeleid
Dat Electrabel een maatschappelijk geëngageerde
onderneming is, bewijst zij sinds
1999 door steun te verlenen aan projecten
die problemen van milieubehoud op een
gerichte en efficiënte manier willen aanpakken.
Electrabel werkt al tien jaar samen met
het FIR en is dan ook uitermate verheugd dat
zij tot de terugkeer van deze roofvogel naar
onze contreien heeft mogen bijdragen.

De glorieuze comeback van de slechtvalk
Tekst: Annie Delfosse
Foto’s: © Guy Robbrecht, Raf Beckers
Illustratie cover: © Edwin Winkel
Wetenschappelijke raadgever:
Guy Robbrecht
Deze folder is volledig gedrukt op papier gecertificeerd
door de Forest Steward Council (FSC). Deze
organisatie promoot en waarborgt een verantwoord
bosbeheer dat economisch leefbaar, milieuvriendelijk
en sociaal rechtvaardig is.
De papierleverancier heeft een ISO 14001 (milieu)
en een OHSAS 18001 (veiligheid en gezondheid)
certificaat.
De drukpersen werken met plantaardige inkten.
Papier- en kartonafval evenals gebruikte offsetplaten
worden gerecupereerd en gerecycleerd.
Verantwoordelijk uitgever: Benoit Crochelet, Regentlaan 8, 1000 Brussel • 03.2008