Download de hele krant - Binnenstadskrant

Onuitroeibare verhalen over geheime gangen
Al eeuwenlang doen in Utrecht verhalen de
ronde dat er onder de straat oude tunnels
lopen, bijvoorbeeld onder het Domplein. Is
dat waar? Nee. En ja.
Jacqueline van Eimeren
gentiende eeuw grotendeels dichtgestort; alleen
het stukje dat uitkomt onder de brug is er nog als
kelder. De andere twee verzamelkelders bestaan
nog, niet meer als onderaardse gang, maar als
kelder. Misschien zijn er meer geweest.’
Domkerk binnenstebuiten
Eva van Wijngaarden
Frans Kipp, oud-bouwhistoricus bij het Team
Erfgoed van de gemeente: ‘Er zijn soms wel
Loertoeter
aanknopingspunten waarom mensen dat denken.
Ook gemetselde riolen vormen voedingsbodem
Een dichtgemetselde doorgang in een kelder
voor de verhalen over onderaardse gangen. Eén
bijvoorbeeld. Of iemand ziet een gat in zo’n oude
voorbeeld daarvan is nog te zien, voor Bison
keldermuur met daarachter een gewelf en fanta-
Bowling. Een periscoop, de zogeheten loertoeter,
seert over een geheime gang.’
geeft zicht op de ‘zijl van Sinte Marie’ die van
Hij vraagt zich af: ‘Wat voor gangen zouden dat
de Mariaplaats tot naast de Bakkerbrug in de
dan moeten zijn? Een gang van het paleis van de
Oudegracht loopt. [zijl betekent slokop, ofwel
bisschop op het Domplein naar het Vredenburg?
groot riool]. ‘Dat was een riool,’ aldus Kipp, ‘geen
Of van de Domtoren naar buiten de stad? Als je
gang. Je kunt er wel door lopen, maar dan kan je
zo’n gang maakt, kun je dat het beste via kelders
doen. Onder de Oudegracht dus. Maar zo’n gang
zou onder water komen te staan, dus dat idee is
Frans Kipp bij de toegang tot de gang onder
de Donkere Gaard 9 © Saar Rykema
wel wat op je hoofd krijgen.’
Een kleine echte onderaardse gang bevindt zich
in de Abraham Dolesteeg. Op het binnenterrein
weinig realistisch.’
Sommigen deden dat door te slopen en nieuw
te bouwen, anderen haalden er aan de voorkant
stond ooit een klooster. Toen er een ziekenhuis
bijkwam, werd dat aan de overkant van de steeg
Ballet van koepelbogen © Patrick van der Sande
Verdwenen huizen
een stuk af en bouwden aan de achterkant een gebouwd. ‘Omdat de nonnen niet in de open-
Echte geheimen kent de Domkerk van de redenen waarom dit gedeelte buiten. Plotseling staan we volop in kwamen hier de vier bouwdelen: het
Andere bron van de gangenmythe is een artikel stukje eraan. De kelder bleef intact op de oude baarheid mochten komen, is er een trappetje
niet. Er zijn wèl veel plekken waar niet toegankelijk is voor het publiek. het licht en worden we overkoepeld koor, de noorder- en zuidertransept
in het Tijdschrift voor geschiedenis, oudheden en plaats en werd later afgedankt en vanwege vocht naar beneden gemaakt, met een tunnel onder de
het gewone publiek niet kan ‘Kan je je voorstellen dat je hier met door de luchtbogen van de Domkerk. en het schip bij elkaar. Vandaar de
statistiek van Utrecht dat midden negentiende dichtgemetseld.’
steeg, en aan de andere kant weer een trappetje
komen. Hans de Man, de koster een hele groep mensen doorheen Steentje voor steentje zijn er twee naam ‘viering’, die dus niets te maken
eeuw is uitgegeven door Nicolaas van der Mon-
naar boven. ’Het huis Donkere Gaard 9 was in
tijdens de zondagdienst, neemt moet?’ vraagt De Man. De gaten gerestaureerd. Een luchtboog kan heeft de zondagse eredienst.
de. Daarin beschrijft hoe hij van zijn grootvader Verzamelkelders
de middeleeuwen eigendom van de bisschop. Hij
ons er via smalle wenteltrapjes komen door de duiven. Ze nestelden niet weggehaald worden. Doe je dat
hoorde
Shhh...
dat die in de stad stad ineens ineens door de de straat Andere straatkelders zijn te vinden op de de Lijn- Lijn- Lijn- had zijn residentie in in de Bisschopshof aan de an- an- an-
zakt en in in een donkere ruimte terecht komt. Hij Hij markt en de Choorstraat. Dat zijn namelijk de dere kant van de Donkere Gaard, en had via een
weet niet waar hij is.
hoogste hoogste delen van de Binnenstad met een groot gang onder de straat en de kelder onder nummer
‘Dat is beeldend beschreven, beschreven, als een ooggetui- ooggetui- ooggetui- hoogteverschil tussen water en straat. Op die 9 9 een directe verbinding verbinding om zijn wijnkelder te
genverslag. Mensen zagen daarin een bewijs voor A-locatie breidden de handelaren en ambachtslie-
ambachtslie-
ambachtslie- bevoorraden vanuit schepen in de Oudegracht.
de gangen.’ Zo’n verhaal kan duiden op kelders den hun kelders uit tot onder de straat.
Dus ook een een soort onderaardse gang.
onder onder de straat van verdwenen huizen. huizen. Kipp: Daarnaast Daarnaast zijn zijn er Middeleeuwse verzamelkel-
verzamelkel-
verzamelkel- De bouwhistoricus acht het niet uitgesloten
‘Als ‘Als vroeger een straat werd verbreed, kregen ders onder zijstraten van de Oudegracht. Een dat nog wel eens ergens zo’n verbinding onder
de bewoners namelijk namelijk te horen dat ze hun huis aantal huiskelders aan een zijstraat had via zo’n de straat door gemaakt is. ‘Maar van dat soort
binnen een jaar een stukje naar achter moeten voorziening een gezamenlijke toegang naar de gangen onder het Domplein is niets bekend.
mee naar toe.
We gaan door een deur links van het
orgel. We volgen de trappen naar de
balgenkamer die vroeger achter het
oude orgel uit 1570 zat. De blaasbalgen
werden er met de voet bediend
om wind te maken. Nu is daar niks
meer van te zien. Maar er is nog wel
wat bewaard gebleven van het oude
zich hier in de winter en de ontlasting
tastte de trappen aan. Er zat wel gaas
voor de ramen, maar daar braken ze
gewoon doorheen. Nu zit er een stevig
raster voor elk raam. Toch is er een
duivennestje in de Dom dat gekoesterd
wordt. We bevinden ons weer
in de kerk, meters boven de grond.
Hans de Man zakt door zijn knieën en
wijst in een gaatje tussen de vloer en
wel, dan zou de kerk in elkaar klappen
omdat de tegendruk wegvalt.
Een luchtboog schraagt de gewelven
namelijk. Vanaf het dak wordt ook
in één keer zichtbaar dat de waterspuwers
in het pandhof een open
rug hebben. Als het héél hard regent,
beginnen ze te werken. Dan kan de
gewone afvoer het hemelwater niet
meer verwerken. Het komt dan zo
Boven het stadsrumoer
Aan het einde van de zolder doet
Hans de Man een deur open. We
stappen nog een keer naar buiten
met een waanzinnig uitzicht over
het zuidelijke deel van de stad. ‘Dit is
misschien wel mijn geheime plek. De
stilte op het dak, ver boven het stadsrumoer,
de sfeer en de ruimte om mij
heen terwijl ik op de stad uitkijk.’ Wij
zetten. Dat is in 1644 gebeurd in de Haverstraat. gracht. Kipp: ‘Voorbeelden daarvan zijn bekend Het zijn meer mooie verhalen die steeds worden
orgel. Zo’n paar duizend pijpen zijn in de balustrade. ‘Kan je het zien? Hier hoog, dat het door de waterspuwers zijn niet de enigen die heel Utrecht
Jacqueline van Eimeren
bij de Steenweg, de Bakkerstraat en de Lange
Smeestraat. Die onder de Steenweg is eind neaangedikt
en weer doorverteld. Over vijftig jaar
waarschijnlijk nog steeds.’ •
het nieuwe orgel uit 1831 verwerkt.
De trap leidt verder omhoog naar de
zit al jarenlang een nestje en de eitjes
zijn nooit uitgekomen. Nog even en
alsnog zijn weg vindt.
overzien. ‘Vanaf de straat zijn de
beeldjes niet zichtbaar, maar over de
Schatgraven
noordelijke aanbouw. Vanaf hier is
er goed zicht op de Domstraat. De
ze zijn versteend. Dat is misschien wel
een echt geheim,’ zegt hij lachend.
Politiestickers
We keren terug naar de traptoren
hele kerk zitten figuurtjes verstopt die
over de stad uitkijken.’
Ik kom van de boerderij, dus daar waren we het vernietigen -tot keukengerei aan toe.’’
versieringen op de kerk zijn nu goed Hij vertelt over de uitgehakte hoeken die ons naar de hoogste dakgoot De enige plek waar we niet komen,
Toen Richard van Wijnbergen in 1994 ging gra- werken in de grond wel geweest. Maar ik was
zichtbaar. ‘Deze fries loopt helemaal in de balustrade. Ze zijn gemaakt tij- voert. Op een aantal deuren zitten zijn de kelders. Er is ook niet zo veel
ven onder zijn restaurants, leek het er even op ook wel nieuwsgierig.’
Juten zak
rondom de kerk,’ zegt De Man al dens de bouw. Balken werden in deze gebroken politiestickers. ‘De hele te zien, volgens De Man. Hij heeft
dat er een geheime gang zat onder panden aan Dat uitgraven kon hij doen omdat de Voorstraat En toen stuitte hij op een schat van 241 zilveren
wijzend. ‘Dit gedeelte is in de jaren steunpunten gelegd zodat ze niet kerk werd hermetisch afgesloten bij nog wel een aardig feitje: In de jaren
de even kant van de Voorstraat. Maar de horeca- niet geheid is. ‘De huizen staan gewoon op munten uit de zeventiende eeuw, aaneengeklon-
‘80 vervangen. De vakmensen die konden schuiven. Ze ondersteunden de doop van de prinsjes. De politie ‘50 zijn verschillende grafkelders
baas vond alleen kelders die onderling verbonden grond. Het waterpeil is daar erg laag; dat kun je terd en volkomen geöxideerd. ‘Ik dacht eerst dat
dat deden kozen allebei hun eigen het tijdelijke dak.
was op en top paraat, het was echt geopend voor de aanleg van een he-
waren. En een schat.
zien aan het water van de Drift. Dat staat 3,5 het iets was wat joodse onderduikers verstopt
onderwerpen. Dat gebeurt al eeu-
een gekte. Maar de beveiliging moet teluchtverwarming. Toen was er nog
Van 1960 tot 1990 woonde hij zelf in de Voor- meter onder straatniveau. De keldertjes waren hadden die hier in de oorlog zaten.’ Het bleken
wen zo.’ De krullende ornamenten Zwart vierkant
nu eenmaal goed zijn als het om het niet zo veel bekend over de gevolgen
straat, op diverse nummers. Hij runde er vier laag, niet alleen omdat mensen vroeger kleiner Hollandse dukaten en Spaanse Patagons te zijn
maakten plaats voor de dierenriem ‘Dit is misschien ook wel een geheim, koningshuis gaat. Dat is al weer een voor het meubilair door de snelle
horecazaken, tussen Plompetorengracht en Wijde waren, maar ook vanwege het wisselende wa- die dateren van 1622 tot 1662. Een koopman
en hedendaagse afbeeldingen van of eerder een mysterie.’ De Man wijst hele tijd geleden en nu nog zijn som- opwarming van de kerk. Dat bleek
Begijnestraat. Intussen groef hij de kelders onder terpeil. Als er water kwam te staan, gooiden de had ze in een juten zak begraven. De meeste
de verbouwing. Hedendaags voor op een groot, zwart vierkant tegenmige stickers zichtbaar.’
niet zo best te zijn voor het orgel. Die
zijn panden uit. Zelf, met alleen hulp van de kok. bewoners er een laagje stenen en zand op. Eerst munten zijn geveild: een deel is in musea te zien.
de jaren ‘80, want de walkietalkie over het orgel. ‘Wat het is, weet nie- Via de deur komen we terug op de is in de jaren ‘70 bijna kapot gestookt
Emmertje voor emmertje: zand en stenen. was het misschien 2.10 meter hoog en later nog Zo’n veertigduizend gulden heeft het hem opge-
van de uitvoerder die onder andere mand. De een denkt dat het een om- zolder boven de transepten en het door de hitte die er uit de afvoer
Dat takelden ze naar boven, vulden er krui- maar 1.60 meter.’
bracht.
is verbeeld, noem je tegenwoordig lijsting is van een horloge. Weer een koor. Het ruikt er naar stof en oud kwam. Tijdens de laatste restaurawagens
mee en leegden die in wel honderd Van Wijnbergen kwam oude waterputten en
‘formaat koelkast’.
ander denkt dat het de verbeelding hout. We lopen bijna letterlijk over tie zijn er zes verwarmingsputten
containers.
beerputten tegen, gestapeld van oude klooster- De horecabaas kent de verhalen over gangen on-
is van het hemelse Jeruzalem. Het is het plafond van de Domkerk. De gemaakt. De warme lucht wordt nu
moppen. Verder vond hij zalfpotjes, kookpotjes, der de stad. ‘Zo zou er een gang lopen van onze
Duivenpoep
ook onbekend wanneer dit vierkant gewelven van de koepelbogen liggen met een lagere temperatuur de kerk
Kleine mensen
oude tegeltjes. Die panden stammen uit 1300 of kelders naar de Plompetorengracht.
Als we verder de trappen beklimmen is aangebracht. Wie het weet, mag net onder ons. In het midden blijven ingeblazen en er zit een beveiliger op
Hij begon aan de klus omdat hij meer ruimte 1400, zijn misschien zelfs wel ouder.
Maar die had ik dan toch bij het graven moeten
naar het Triforium, vallen vooral de het zeggen.’ Door een deur, via de we staan. Dit is het midden van het orgel. Wordt de temperatuur te
wilde voor opslag. ‘Ik ben een doe-het-zelver. In die tijd heerste de pest; mensen moesten alles tegenkomen?’ •
gaten in de treden op. Ze vormen één zolder, nog een deur door en we zijn de kerk, de viering. Oorspronkelijk hoog, dan slaat de verwarming af. •
Binnenstadskrant pagina 8 Binnenstadskrant pagina 9