december 2010 • Jaargang 13 - Bam

infra actie
nr 4
december 2010 • Jaargang 13

in beeld
Hitte-opnames
op het spoor
Tijdens de strenge winter
van vorig jaar ging er veel
mis op het Nederlandse
spoor. In samenwerking met
aannemers heeft ProRail het
spoor de afgelopen maanden
winterhard gemaakt. BAM Rail
was betrokken bij het onderhoud
aan de wissels. ‘Het Nederlandse
spoornet telt zo’n 3.500 wissels’,
vertelt Hans Hoesen, onder-
houdstechnicus bij BAM Rail.
2
3
‘Ze worden in de winter verwarmd,
zodat de wisseldelen
niet aan elkaar vriezen. Vorige
winter heeft dit systeem onvoldoende
gefunctioneerd. Op
veel plaatsen is sneeuw tussen
de beweegbare delen terechtgekomen,
waardoor het sein
niet op groen kon en de treinen
bleven stilstaan.’ Om herhaling
te voorkomen, heeft BAM Rail
op verschillende plaatsen oude
wisselverwarmingen vervangen
door nieuwe. Daarnaast voert
BAM Rail tussen 15 oktober en
15 april tweewekelijks zogenoemde
“hitte-opnames” uit.
Hierbij wordt met behulp van
warmtebeeldcamera’s gecontroleerd
of de wisselverwarmingen
goed functioneren.
‘Alle camerabeelden komen
binnen bij onze onderhoudstechnici,
die ze beoordelen en indien
nodig technici op pad sturen om
defecte wisselverwarmingen te
repareren. Tot nu toe hebben we
veel minder herstelwerkzaamheden
aan wissels gedaan dan in
dezelfde periode vorig jaar.’

mix
Vraag
het
Rob van
Wingerden
> Lid raad van
bestuur BAM
Rob van Wingerden is binnen de
raad van bestuur sinds 1 oktober
het eerste aanspreekpunt voor
de Nederlandse infrabedrijven
van BAM.
Voor wie u nog niet kennen:
wie is Rob van Wingerden? ‘In
1988 ben ik in dienst getreden bij
BAM. Sinds die tijd heb ik diverse
functies in binnen- en buitenland
bekleed. Sinds 2008 ben ik lid
raad van bestuur.’
Leiding geven aan veel bedrijven,
kan dat wel? ‘Sinds het ver-
Via het Meerjarenprogramma Geluidsanering pakt ProRail in
heel Nederland geluidsoverlast door voorbijrijdende treinen aan.
Op een groot aantal locaties worden raildempers aangebracht.
Ze worden met metalen clips aan de spoorstaven bevestigd
en zorgen ervoor dat minder trilling optreedt in de spoorstaaf.
Dit levert een geluidsreductie van minimaal 3 decibel op. In de
regio’s Noord-Oost en Randstad Zuid rondt BAM Rail momenteel
twee raildemperprojecten af in samenwerking met VolkerRail.
Daarnaast heeft BAM Rail een nieuw project aangenomen in Zuid-
Nederland. In Limburg en Brabant zullen op 25 locaties over een
lengte van 25 kilometer 70.000 raildempers worden aangebracht.
trek van Joop van Oosten is mijn
4
5
takenpakket inderdaad uitgebreid
met de infrabedrijven. Dat vraagt
om efficiënt werken. Maar ik zie
het vooral als een kans.’
Waarom? ‘Er is vanuit de markt
steeds meer vraag om de kennis
die wij met al onze bedrijven
aanbieden, te integreren. Dan
heb je het over combinaties van
bijvoorbeeld wegen, civiel, utiliteitsbouw
en woningbouw. Ik wil
daar een bindende rol in spelen.
Ik ben ervan overtuigd dat we
hiermee de markt beter kunnen
bedienen.’
We hebben een nieuw kabinet,
is dat goed voor onze sector?
‘De plannen van het nieuwe kabinet
zijn erop gericht de economie
weer op gang te helpen. Dat is
goed voor de sector. Bepalend is
hoe snel dat gaat. Intussen zitten
we natuurlijk niet bij de pakken
neer. Slim samenwerken in de
keten, verbeteren van onze processen
en onze - nieuwe - producten
en diensten brengen ons door
deze boeiende periode heen.’
‘TramTeam’ In den Haag
BAM Rail rondde onlangs drie kleinere tramprojecten in Den
Haag af. In de Rijnstraat, de Nieboerweg en de Escamplaan zijn
het spoor en de bovenleiding vervangen. In Voorburg werden de
sporen van lijn 2 verder uit elkaar gelegd, zodat de HTM er met
nieuwe, brede tramstellen overheen kan rijden. ‘We hebben deze
projecten samen met BAM Wegen Regio West uitgevoerd’, zegt
Rien Bal, bedrijfsleider van BAM Rail. ‘Gezamenlijk vormen we een
soort tramprojectteam. Omdat we vaker met elkaar samenwerken,
kunnen we projecten snel en efficiënt uitvoeren.’
BAM bouwt aan stil spoor
FC Energie
‘noord-nederland wordt hét duurzame energiecentrum
- de Energy Valley - van Europa.’ Dat zegt
robbert Wittmaekers, adjunct-directeur van bam
Infratechniek noordoost. Hij heeft het over de
Energy Valley Top Club, een initiatief van energieproducenten
Gasunie, GasTerra, Essent, Energy Valley,
BAM en Imtech. De provincie en gemeente Groningen
steunen dit initiatief en zijn belangrijke ambas-
GEBuNDELD uITBREIDEN
Om de toename van het treinverkeer als
gevolg van de groei van Almere en de
openstelling van de Hanzelijn op te vangen,
is OV SAAL in het leven geroepen.
OV SAAL staat voor spooruitbreiding
Schiphol, Amsterdam, Almere, Lelystad.
Voor een deel van de uitbreiding is onlangs
een samenwerkingsovereenkomst
gesloten tussen ProRail en BAM Combinatie
Amstelspoor, een combinatie van
BAM Civiel en BAM Rail. Het contract
omvat het ontwerp en de realisatie van
de boven- en onderbouw. Het project
start de tweede helft van 2011 en de
oplevering is gepland voor 2016.
Opdrachtgever en opdrachtnemer
bundelen hun krachten. Daardoor, zo is
de verwachting, kunnen de faalkosten
beperkt worden. Ook wordt op deze
manier het project binnen budget en op
tijd gerealiseerd, in overeenstemming
met de kwaliteits- en veiligheidseisen
en met zo min mogelijk hinder voor de
omgeving. Meer info: www.ovsaal.nl.
sadeurs. Max van den Berg,
de Groningse Commissaris
van de Koningin, gaf in
Euroborg, het voetbalstadion
van FC Groningen,
onlangs de officiële aftrap.
Robbert: ‘Het hoofddoel
is de ontwikkelingen in de
energiewereld onder de
aandacht te brengen van
de samenleving en om
een ontmoetingscentrum
te zijn. Daarbij is het de
ambitie om de noordelijke
energiesector te ontwikkelen
tot een belangrijke
Europese speler. Wij, de
groenpartners en leden,
willen zoveel mogelijk ideeën voor duurzame
energie-oplossingen lanceren, uitwerken en uitvoeren.’
De Energy Valley Top Club werkt samen met
Duitsland, Engeland en voorzichtig met een aantal
Scandinavische landen. Robbert: ‘We betrekken ook
partijen als hbo’s en universiteiten bij de plannen.
Dat is voor BAM dubbel belangrijk: jongeren interesseren
voor techniek én voor duurzame energie.’
VeILIgHeId
noodzaak
Het aantal ongevallen móet
naar beneden. Daarom stonden
op 19 oktober zo’n 50.000
medewerkers van BAM en van
bouwpartners wereldwijd stil bij
veiligheid. Bestuursvoorzitter
Nico de Vries benadrukte in een
videoboodschap de noodzaak
van veilig denken, handelen en
leven om aan het eind van de
werkdag weer veilig thuis te komen.
Hij riep alle deelnemers op
te tekenen voor veiligheid. BAM
Techniek haakte op deze actie in
met de verspreiding van een ansichtkaart,
die – voorzien van een
eigen veiligheidsafspraak – door
medewerkers naar hun huisadres
kon worden gestuurd. De videoboodschap
en de presentaties
van de BAM Veiligheidsdag zijn
te zien op de speciale website
www.bamsafe.eu.
Snel HSL
Het extreem hoge voltage van de Hogesnelheidslijn
(HSL) kan magnetische invloeden hebben op het gewone
spoor dat er in de buurt ligt. Daarom bouwt BAM
Civiel Zuidwest extra AT-stations. Projectleider Frans
Paap: ‘Nu voorkomen tijdelijke maatregelen dat er
bijvoorbeeld sein- of wisselstoringen zijn. Als er meer
treinen op de HSL rijden, zijn extra maatregelen nodig.
Transformatoren in de AT-stations korten de stroomsecties
op het HSL-tracé in, en voorkomen magnetische
invloed.’ Het is een spoedklus; de HSL moet zo
snel mogelijk de dienstregeling klaar hebben voor
vervoerder nS HiSpeed. Met installateur Siemens
worden vier stations gebouwd. Drie tussen Breda en de
Moerdijkbrug, een vierde in het noorden. BAM boort
de funderingspalen, stort het funderingsbeton, bouwt
het gebouw en zet de hekken neer. Geen standaard
werk. Frans: ‘De ruimte is soms zo smal, dat we een
uniek ontwerp moeten maken. We werken met zo’n
35 man aan het project: van het verkrijgen van alle
vergunningen tot en met het schilderwerk.’
Een hele kunst
In Den Bosch gaat begin
2011 de nieuwe randweg
open. Deze verbinding tussen
de A59 en de A2 moet
de files rond de stad wegwerken.Aannemerscombinatie
BAM Wegen/BAM
Civiel heeft een deel van dit
project voor haar rekening genomen. BAM Wegen verzorgde
het weggedeelte en BAM Civiel Zuidoost bouwde
van eind 2008 tot eind 2010 onder meer een viaduct,
een brug en een onderdoorgang voor fietsers. De kunstwerken
bestaan uit twee in het werk gestorte dekken. Ze
zijn gekromd en liggen gekanteld, hebben veel schuine
vlakken en een variabele breedte. Bovendien zijn ze slank
ontworpen. ‘Met onze bouwpartners hebben we een
grote inspanning geleverd om de bekisting, wapening
en voorspanning op de juiste plaats te monteren’, aldus
projectleider Mario Rodriguez. ‘Het is gelukt om de
gecompliceerde kunstwerken snel aan te leggen.’
‘ We moeten meters maken deze weken, véél meters’
zie pagina 12
en verder
6
Explosieve groei
Eemshaven >
‘Vertrouwen op de
deskundigheid van een
goede aannemer.’
10
Traditioneel
proces vervalt >
Hoogleraar TU Delft
Joop Paul over de integratie
van ontwerp en uitvoering
14
Verschuiving van
nieuwbouw naar
beheer en onderhoud
is een goede zaak >
Of toch niet?
16
23.292 minuten >
Duurde de tweede grote
buitendienststelling voor
project Sporen in Arnhem
> Rubrieken
14 ja/nee
15 de bouwput
16 het getal
18 bam@
19 column
20 kroonjuweel

6 7
de feITen
WIE: BAM Civiel
WaT: Kademuren voor
verlengde Wilhelminahaven,
Eemshaven,
provincie Groningen
WerkzaamHeden:
Aanleg van in totaal
1.250 meter kademuur,
met achterliggende
terreinen
opdracHTgeVer:
Groningen Seaports
LoopTIJd:
Anderhalf à twee jaar
onderHoudSperIode:
25 jaar
reportage
• bam civiel bouwt kademuren in groninger Wilhelminahaven
• grootste zeehaven noord-nederland niet meer te stuiten
NIks BOVEN DE
eemSHaVen

Harm Post:
‘We rekenen af met
8 9
Directeur Harm Post van
Groningen Seaports geeft
het ruiterlijk toe. De Eemshaven
had een valse start
en had daardoor lange tijd
een slecht imago. Maar
die tijd is voorbij. Sinds
een jaar of vijf is de ambitie van de grootste
zeehaven van Noord-Nederland niet meer te
stuiten.
Neem nou de komst van twee energiecentrales:
eentje van Nuon en eentje van het
Duitse RWE. De plekken waar deze centrales
moeten komen, liggen niet aan het water.
Straks wel. Het havenbekken van de
Wilhelminahaven wordt verlengd – 600
meter komt erbij. BAM Civiel bouwt de
kademuren van het nieuwe stuk haven, op
basis van het ontwerp van BAM Infraconsult.
Dit model kademuur werd eerder toegepast
op de Euromaxkade in Rotterdam.
‘Een enorm zware constructie’, vertelt Post.
‘ALS ER EEN
STAAT KAN
DAT MAAR MET
TOUWTJES
DE KADE KAPOT
‘Dat moet ook wel, want als er een flinke
wind staat, kan zo’n schip, dat maar met een
paar touwtjes vastzit, de kade kapot trekken.
Daarom gaan bijvoorbeeld de buispalen zo’n
dertig meter de grond in, veel dieper dan de
haven is. Zo wordt voorkomen dat de kade
achter de damwand kan wegspoelen.’
Trots
Post deed vaker zaken met BAM. Nu heeft hij
voor het eerst in het contract laten opnemen
dat BAM ook het onderhoud verzorgt. ‘Dat
deden we altijd zelf. Maar waarom zouden
we niet vertrouwen op de deskundigheid van
een goede aannemer ?’
Het waait behoorlijk, deze vrijdagochtend. De
donkere lucht geeft de bedrijvigheid een dramatische
achtergrond. ‘Nou, dit wordt het’,
zegt Post trots, knikkend naar de plas water
die straks bij de haven wordt getrokken. Nu
scheidt een dijk de plas van de huidige haven.
De planning is dat de dijk in april wordt
doorgebroken. Het nieuwe stuk lijkt veel
kleiner dan zeshonderd meter. ‘Komt door
het weidse landschap’, zegt Post. ‘Maar het
klopt precies.’
De kade bestaat uit twee lange kanten en een
korte, in totaal 1.250 meter. Aan de zuidzijde
is goed de bovenkant van de L-wand te zien.
Die bestaat uit moten van 31 meter lang, aan
elkaar gekoppeld met nokken.
De moten zijn twee meter dik en 6,5 meter
hoog. BAM mag dan wat gewend zijn qua
grote projecten, twee meter is uitzonderlijk
dik voor een muur, vertelt Bas van Schaik,
werkvoorbereider bij BAM Civiel. De moten
worden gemaakt in een portaalkist, waar per
moot achthonderd kuub beton in wordt gegoten.
‘Normaal gesproken zouden we het beton
er in twee keer in storten’, legt Van Schaik
uit. ‘Eerst de vloer en daarna de wand. Maar
nu gieten we de rest er al in als het beton in
de vloer een beetje is opgestijfd. Als je wacht
tot de vloer hard en koud is, kan het beton
FLINKE WIND
ZO’N SCHIP,
EEN PAAR
VASTZIT,
TREKKEN’
scheuren door het temperatuurverschil.’
Onder die L-wand zit een combiwand van
buispalen met damplanken ertussen. De 315
buispalen zijn 33 meter lang en hebben een
diameter van 1,72 meter. Achter de combiwand
komen vibropalen. Beide typen buis
worden tijdens de werkzaamheden voorzien
van een geluidsmantel, een soort geluidsdempende
jas. Dat om binnen de geluidsnormen
te blijven.
Dan zijn er nog MV-palen. Deze 237 palen van
45 meter lang worden schuin geplaatst. Ze
moeten voorkomen dat de kademuren gaan
hellen. Om eventuele onrust in de nabijgelegen
natuur – de Waddenzee ligt naast
de deur – te compenseren, investeerden
Groningen Seaports, RWE en Nuon samen
twintig miljoen euro in een natuurcompensatieplan.
Ze richtten vijftig hectare landbouwgrond
in als natuurgebied, nog eens
twintig als kwelder. ‘Verder hebben we een
groot onderzoeksprogramma gefinancierd
naar de migratiebewegingen van bruinvissen
en zeehonden. Het wordt hier drukker, maar
dat compenseren we door het ergens anders
rustiger te maken.’
opsteker
De planning is om de werkzaamheden in juli
2011 klaar te hebben. Of dat lukt, is deels
afhankelijk van derden. Het baggeren valt
niet onder de taken van BAM Civiel, evenmin
als de aanleg van twee koelwaterinlaten. Dat
laatste gebeurt door de centrales zelf.
De komst van de centrales en de verlenging
van de haven is een enorme opsteker, zegt
Post. ‘Nu hebben we acht miljoen ton overslag;
daar hebben we jaren over gedaan. Met
de nieuwe centrales komt daar in één klap
zes miljoen ton bij. Dat is een enorme impuls.
Nuon was de eerste centrale die voor ons
koos. Daarmee gaf het een signaal af in de
energiewereld. RWE volgde. We rekenen nu
definitief af met dat negatieve imago.’ •
het negatieve imago’
VaLSe STarT
de eemshaven werd in 1973
aangelegd als overloop voor de
petrochemische industrie van
Rotterdam. Maar: de oliecrisis
gooide roet in het eten. Vijf jaar
na de opening werd de handelskade
in gebruikgenomen. Toch
bleef het kwakkelen. pas toen
moutfabriek Holland malt in
2006 neerstreek in het gebied,
durfden ook andere bedrijven de
stap te nemen. Sindsdien gonst
het in de eemshaven. groningen
Seaports ontwikkelde het
excursieprogramma ‘zout aan de
Broek’, om zakenmensen te laten
kennismaken met de havens.
post: ‘We eten vis, gaan met een
speedboot het water op zodat
iedereen kleddernat wordt en
gaan op bezoek bij een bedrijf
dat zich hier heeft gevestigd. De
directeur van het bedrijf vertelt
waarom hij in onze haven werkt.
En aan het eind zijn er altijd wel
twee die verder willen praten.’

interview
met zijn E
10 r staan torens als vazen, stadions als vogelnestjes
en bruggen als harpen. De tijd van dertien in een dozijn is
achter de rug. Het moet opvallender, groter, moeilijker. Joop Paul,
cv
WIE:
Prof. dr. ir. J.C. (Joop) Paul
(1962)
HuIdIge funcTIe:
praktijkhoogleraar Building
Technology TU Delft. Directeur
verantwoordelijk voor Nederland
bij internationaal ontwerpen
ingenieursbureau Arup.
VorIge funcTIeS:
Onder andere: Structural Engineer
bij Obayashi Corporation
opLeIdIng:
TU Delft (1981 – 1987),
Kumamoto University,
PhD Structural Engineering
(1989 – 1992), University of
Tokyo, Post-doc Earthquake
Engineering (1992 – 1993),
London Business School,
MBA (1998 – 2000)
‘Dat
iedereen
werkt
eigen
model
is echt
passé’
• Het traditionele ontwerpproces komt te vervallen
• Ontwerpers en uitvoerders maken samen één model
Mede als gevolg van de mogelijkheden van digitalisering worden gebouwen
en infrastructuur steeds complexer. Om te voorkomen dat de bouwkosten
uit de hand lopen, is het noodzakelijk dat ontwerp en uitvoering geïntegreerd
worden. Zegt Joop Paul, hoogleraar Draagconstructies aan de TU in Delft.
praktijkhoogleraar Draagconstructies aan de TU in Delft, weet
er alles van. Sterker nog, hij houdt zich er beroepsmatig mee
bezig. Hij was onder meer in China betrokken bij het ontwerp van
Canton Tower, een toren van in totaal 610 meter hoogte. Met een
gedraaide constructie, een ovale vorm en een centrum dat uit
het lood stond. Net zoals Paul bijvoorbeeld betrokken was bij het
ontwerpen van andere opvallende constructies zoals de Nesciobrug,
de brug over het Hollands Diep en het nieuwe station van
Arnhem.
Team
Mooie klussen, inderdaad, maar ook moeilijk. Want hoe kan zoiets
worden gebouwd, laat staan tegen marktconforme prijzen?
Hier komt de vooruitgang in zicht. Paul: ‘We zijn bij de Canton
Tower uitgegaan van een stuk of tien parameters om zowel de
architectonische vorm als de constructieve vorm vast te leggen
in een digitaal model. Op basis daarvan kan het team snel opties
genereren en kijken hoe het eruitziet. Ook kan het analyseren
hoe de uitvoerbaarheid van die opties is. Snel kom je dan tot een
paar werkbare alternatieven. Het ontwerpteam bestond uit zowel
ontwerpers als uitvoeringsspecialisten. Want, zo is de stelling van
Paul, een dergelijk gebouw of infrastructureel werk is alleen tegen
normale kosten te bouwen als ontwerp en uitvoering worden
geïntegreerd. ‘Normaal vindt er een knip plaats bij het bestek en
wordt niet gekomen tot de optimale balans tussen het specifieke
ontwerp en de specifieke middelen van de aannemer. Ik vind –
en de ervaring wijst uit dat dat werkt – dat je altijd samen moet
werken aan de oplossing. Het mooiste is dat het ontwerp wordt
vastgelegd in één model dat door alle partijen wordt gebruikt in
ontwerp en uitvoeringsfase – het zogenaamde Building Information
Model voor gebouwen of het Bridge Information Model voor
bruggen. Dat iedereen werkt met zijn eigen model, is echt passé.’
kennis
Belangrijk is daarbij de samenstelling van het team, meent Paul.
Voor verschillende types gebouwen en infrastructuur zijn verschillende
disciplines kritisch. ‘Als je met hoogbouw bezig bent, gaat
het om de constructie, verticale logistiek en de vorm. Als je een
brug ontwerpt zijn de wind en dynamica het meest van belang
en bij een tunnelontwerp is de brandveiligheid heel belangrijk. Zo
moet je steeds de juiste kennis bij elkaar brengen voor het beste
resultaat.’ En, niet onbelangrijk, ook voor een financieel beter
resultaat, aldus Paul. ‘Door ontwerp en uitvoering te combineren,
nemen de faalkosten af. Het aantal fouten wordt minder.
Daardoor kan een complex tien tot vijftien procent goedkoper
worden gebouwd.’
Door het samenwerken verandert ook het ontwerpproces. Het
traditionele proces begint met een schets, eerste ontwerp, definitief
ontwerp en eindigt met een bestekontwerp. ‘Bij complexe en
afwijkende gebouwen en infrastructuur is dat de dood in de pot’,
oordeelt Paul. ‘Er is een interactie tussen de fasen. Je wilt zo snel
mogelijk weten of kritische details economisch uitvoerbaar zijn.
Daar is kennis over de uitvoering – hoe gaan we het maken en
hoe zetten we het in elkaar - onontbeerlijk.’ •
11

12
project
sNEL VOOR
eLkaar
Voor spoedaanpakproject A28 Zwolle - Meppel legt BAM in opdracht van
Rijkswaterstaat circa negentien kilometer extra rijstrook aan. Drie betrokkenen
over een project met een aantal obstakels, dat inmiddels op volle toeren draait.
de feITen
WIE: BAM Combinatie A28
Zwolle - Meppel – bestaande
uit BAM Wegen Regio Oost,
BAM Wegen Projecten,
VTN Verkeers- & Besturingstechniek,
BAM Civiel Noordoost,
Redubel, HOKA Verkeerstechniek,
BAM Geleiderail en
BAM Infraconsult
WaT: Verbreding in beide
richtingen met een extra rijstrook
van de A28; ongeveer
3,5 kilometer ten zuiden van
Zwolle en ongeveer 15,5 kilometer
ten noorden van Zwolle.
Plaatsen van portalen met
signaalgevers; versterking van
duikers en viaducten; bouw
van acht geluidsschermen
opdracHTgeVer:
Rijkswaterstaat
dIScIpLIneS: Grondwerk, riool,
onderlagen, asfalteren,
geleiderail, geluidsschermen,
verlichting, dynamische verkeerssystemen
en ontwerp.
Twee wegwerkers kijken geamuseerd
toe als de foto’s bij dit
artikel worden gemaakt. ‘Stagnatie,
dat zijn we niet gewend’,
zegt één van hen, een man met
een machtige grijze snor en een brede grijns
op zijn gezicht. ‘We moeten meters maken
deze weken, véél meters.’ Hij en zijn collega
slaan ijzeren palen in de grond waaraan de
geleiderails bevestigd worden. ‘We moeten
de ploegen die de rails plaatsen minstens
zeshonderd meter voor blijven, anders stagneert
het proces.’
Snelheid
Het project A28 Zwolle - Meppel staat onder
hoge druk. ‘Het is één van de dertig hardnekkige
knelpunten die in het kader van het programma
Spoedaanpak in Nederland worden
uitgevoerd’, vertelt projectmanager Lennard
Heij in een bouwkeet nabij het werk. ‘We
moeten over een lengte van zo’n negentien
kilometer een extra rijstrook aanleggen,
inclusief dynamische verkeerssystemen en
geluidsschermen. Ja, er zijn inderdaad te-
genslagen geweest. Zo moesten we een paar
kilometer asfalt opnieuw aanbrengen, omdat
we dat hadden aangebracht met een machine
die technische problemen had. Daardoor
ontstonden oneffenheden in het asfalt – dat
is nog in de landelijke media gekomen. Elders
kwamen we een oude klinkerweg tegen, die
eerst verwijderd moest worden.’
Inmiddels draait het project op volle toeren.
De asfaltcoördinator van het project, Hans
Mulder, legt uit wat dat in de praktijk
betekent: ‘Normaal asfalteren we met één
team van acht mensen – twee mannen op
de asfaltmachine, twee op de wals, twee
regelaars buiten, één uitvoerder en één in
de sproeiauto voor de hechtlaag – maar
nu lopen we soms met vijf teams tegelijk.
Vannacht komen hier zestig vrachtauto’s;
normaal houdt dat bij tien wel op. In een
seizoen realiseren we normaal gesproken
zo’n 120.000 ton asfalt, nu is dat 150.000 ton
in een paar maanden.’
Lennard Heij: ‘We werken met meerdere
disciplines tegelijk (zie kader hiernaast) en
die moeten qua planning allemaal in elkaar
V.l.n.r.: Jan Jager, Lennard Heij en Hans Mulder
passen. Er wordt 24 uur per dag gewerkt.
Stel dat het asfalteren niet snel genoeg gaat,
dan worden de mensen die de geleiderails
plaatsen opgehouden. Als één schakel
hapert, kan dat vertragend werken voor
het hele proces. Je moet continu besluiten
nemen om de voortgang erin te houden. Dat
lukt alleen als je intensief samenwerkt – niet
alleen onderling, maar ook met opdrachtgever
Rijkswaterstaat.’
Lean
De sfeer in de projectkeet is goed. Dat is
te danken aan de intensieve, goede samenwerking,
zegt Lennard Heij. ‘Iedereen
is gedreven een mooie teamprestatie te
leveren – dat geldt ook voor de mensen uit
andere regio’s die hier meewerken. Die hoge
moraal is essentieel. Het is mooi om te zien
dat in korte tijd zo’n projectcultuur ontstaat.
En het is natuurlijk ook omdat we ondanks
de druk op schema lopen.’
Een man die daarin een grote rol speelt, is
Jan Jager, in het dagelijks leven bedrijfsleider
bij BAM Geleiderail, maar in dit project
vooral de aanjager van de Lean-methode.
Een Japanse werkmethode, gericht op een
efficiënter bedrijfsproces. ‘We kwamen er
tijdens het werk achter dat het integreren
van de diverse disciplines niet altijd even
soepel verliep’, vertelt Jager. ‘Ik ben in alle
overlegstructuren gaan deelnemen om ze
met elkaar te verbinden: het projectleidersoverleg,
ontwerpoverleg en uitvoerdersoverleg.
Vervolgens hebben we met alle
uitvoerders/projectleiders samen een
algemene planning gemaakt, zeven weken
vooruit. We haalden de knelpunten eruit,
omdat je meteen ziet waar bijvoorbeeld
rioolwerk en het aanvullen van grond elkaar
kunnen overlappen. Er ontstond rust over
de planning en een gevoel van gezamenlijke
verantwoordelijkheid. Dat vind ik één van
de mooiste zaken van dit project: dat de
wil ontstaat om niet alleen mét elkaar te
werken, maar vooral vóór elkaar.’
Voorspellen
Ook gebruikt het projectteam het door
BAM Wegen ontwikkelde BABOS-systeem.
Met deze innovatieve software kan de
planning aan de actuele weersverwachting
worden gekoppeld, zodat inzichtelijk is of
werkzaamheden volgens plan uitgevoerd
kunnen worden. Heij: ‘We gebruiken
BABOS om te toetsen of het verantwoord is
te gaan asfalteren. In de zomer hebben we
in de planning weinig gewijzigd, maar in
november is het weer onbestendiger, dus
het gaat zeker nog van pas komen.’
Rijkswaterstaat wil dat de A28 op 1 mei
2011 volledig in gebruik wordt genomen.
‘Dat gaan we halen’, zegt Heij. ‘Het
asfalteren loopt tot half november, dus
dan is de grote druk van de planning af.
Daarna ronden we de werkzaamheden af
die makkelijker te plannen zijn, omdat ze
minder afhankelijk zijn van andere disciplines
– zoals het plaatsen van portalen met
signaalgevers en het bouwen van geluidsschermen.’
•
13

ja/nee
VERscHuIVING
VAN nIeuWbouW
NAAR beHeer en
onderHoud, DAT
Is EEN GOEDE ZAAk
water wordt uitgebouwd.
14 15
roberT doorneboScH
adjunct-directeur bam
Infratechniek Midden-West
ja
‘Ook op ons werkterrein,
het aanleggen
van kabels
en leidingen voor
onder meer communicatienetwerken,
elektra-, gas- en waternetten
en spoornetwerken is
deze verschuiving volop aan de
gang. Zo zijn de gasleidingen
in de Randstad een enorme
saneringsmarkt. Dat is een
goede zaak, want het betekent
enerzijds een continuering van
het arbeidsproces. Anderzijds
krijg je door het verrichten van
onderhoudsengineering meer
technische kennis van de materie
in huis. Dit kunnen we weer
meenemen in de ontwikkeling
van nieuwe, onderhoudsarme
producten. Als je onderhoud
gaat plegen, heb je veel
technische, organisatorische
en omgevingskennis nodig. Wij
sturen daar binnen de organisatie
actief op aan.’
ben VoorHorST
directeur operations,
TenneT
nee ja ja
‘Dwars tegen
de ontwikkelingen
in de
bouw in, wordt
in de komende jaren heel veel
geïnvesteerd in het hoogspanningsnetwerk.
Dit gebeurt
niet alleen in Nederland, maar
in heel Europa. TenneT investeert
zo’n 6 miljard euro in de
komende 5 tot 7 jaar in het
hoogspanningsnetwerk in Nederland
en Duitsland. Daarbij
gaat het voor een aanzienlijk
deel om nieuwbouw, waarbij
we nadrukkelijk zorgen dat
ook beheer en onderhoud
op een goede wijze gebeurt.
Want terwijl wij bezig zijn met
de bouw van nieuwe hoogspanningsverbindingen
moet
de levering van elektriciteit te
allen tijde gewaarborgd zijn.’
VIVIenne kLaaSSen-acda
directeur bam Wegen
regio zuidwest
‘Rijkswaterstaat
zet momenteel
veel wegenbouwprojecten
in de markt die nodig zijn
voor een vlottere verkeersdoorstroming
en die
de economie stimuleren.
Maar naast nieuwbouw zal
beheer en onderhoud steeds
belangrijker worden. Ook
op dat vlak wordt al veel
neergelegd bij uitvoerende
marktpartijen. Je ziet dit ook
bij gemeenten, waar de budgetten
steeds meer onder
druk komen te staan. Ik ben
uiteraard vóór investeringen
in het wegennet en ik hoop
dat we ook nieuwbouwprojecten
blijven behouden.
Maar het is ook goed dat
opdrachtgevers meer gaan
focussen op beheer en
onderhoud, marktpartijen
bij dit proces betrekken en
sturen op prestatie.’
rIcHard muLder
Beleidsmedewerker
bouwend nederland
‘De afgelopen
jaren is veel nieuwe
transportinfrastructuur
aangelegd.
Vooral kunstwerken zijn nu toe
aan groot onderhoud. Onder
voormalig verkeersminister Peijs
is een programma opgestart
om het onderhoud op orde te
krijgen. Toch krijgt dit nog onvoldoende
aandacht. Routinematig
onderhoud is een post waarop
te snel wordt bezuinigd. Als je
het even uitstelt, kost het op
de lange termijn juist meer. Opdrachtnemers
en opdrachtgevers
moeten daarom nadenken over
onderhoud op de lange termijn.
Door het slim te regelen kunnen
we efficiënter, duurzamer onderhouden
en kosten besparen.
Ook in de woningbouw ziet men
deze verschuiving. Dat is een
goede zaak. Waarmee ik niet wil
zeggen dat Nederland ‘af’ is: ook
de komende jaren is nieuwbouw
nodig.’
Voor de provincie zuid-
Holland realiseert bouwcombinatie
bam-HSm een
fietsbrug over het Hartelkanaal
in Spijkenisse.
De provincie verwacht hiermee,
naast een verbeterde
verkeersveiligheid, ook de
ontsluiting van de regio
Voorne Putten te bevorderen.
De brug, ontworpen
door BAM Infraconsult, komt
tussen de Hartelkering en
de huidige autobrug in te
liggen. In augustus is het
eerste van twee hamerstukken
van de uitbouwbrug
geplaatst. Aan dit hamerstuk
worden geprefabriceerde
betonelementen bevestigd,
waarmee de brug over het
Projectmanager Cor van
Vlimmeren van BAM Civiel:
‘Eerst hebben we alles minutieus
ingemeten. Vervolgens
heeft onze Bekistingfabriek
in Schiedam de betonelementen
gemaakt. We lijmen
ze één voor één aan het
hamerstuk. Ze moeten in het
midden precies aansluiten
op de elementen die vanaf
de andere zijde worden
ingehangen. We moeten
rekening houden met de
weersomstandigheden en
het feit dat beton krimp en
kruip vertoont. Het project is
ook een logistieke uitdaging:
we werken veel met varend
equipment. Maar het meest
bijzondere is dat we op de
Hartelkering bouwen, die
het achterland tegen overstroming
beschermt.’ De
bouwcombinatie realiseert
de fietsbrug volgens een design,
construct & maintenance-contract
inclusief 20 jaar
onderhoud. Eind 2011 moet
het project klaar zijn.
de bouwput

het getal
23.292
MINuTEN
Even voorstellen:
bam Speciale
Technieken
BAM Speciale Technieken wordt
vanaf 1 januari 2011 de nieuwe
naam van de gespecialiseerde
business unit van BAM Civiel. Het
is ontstaan uit de samenvoeging
van BAM Grondtechniek en BAM
Project Support. Deze namen
verdwijnen nu.
BAM Speciale Technieken is
gespecialiseerd in boor- en graaftechnieken,
geheide technieken
en werktuigkundige technieken,
zowel op het land als op het water.
De naam laat in de toekomst ook
uitbreiding met nieuwe gespecialiseerde
activiteiten toe. Met deze
dienstverlening richt BAM Speciale
Technieken zich op zowel klanten
binnen BAM als daarbuiten.
Meer info:
www.bamspecialetechnieken.nl
Schuim dat zorgt voor co 2 -reductie
bij asfaltproductie, wit
asfalt om een lichte illusie te
creëren bij de ingang van tunnels,
de levensduur van zoab
verlengen en een laserlicht dat
afplakken van verkeersborden
overbodig maakt. Het bam
Wegen ‘innovatie-lab’ maakt
overuren.
Adviseur BAM Wegen Marco
Oosterveld: ‘Op de N314 bij
Zutphen hebben we in november
vierhonderd meter nieuwe
deklaag aangebracht. Een
primeur, omdat dit asfalt op
105 graden is geproduceerd
in plaats van de gebruikelijke
150 graden. Dat kon omdat we
schuim gebruikten bij de productie.
De CO 2 -reductie loopt
op tot veertig procent.’ Zuthpen
kreeg de primeur dankzij een
initiatief van de Provincie Gel-
meer mix
16 17
• Sporen in Arnhem: project van de grote getallen
• In oktober was er weer een grote buitendienststelling
Van 9 oktober 00.30 uur tot en met 25
oktober 04.42 uur duurde de tweede
grote buitendienststelling van het
Project Sporen in Arnhem. Oftewel:
23.292 minuten. ‘Een drukke, maar goed
bestede tijd’, zegt een tevreden projectdirecteur
Fred Jansen. ‘We hebben deze periode
succesvol afgesloten.’
Succes betekent in dit geval: ‘We hebben
perron 3 en de aanliggende sporen – die naar
het oosten leiden – vernieuwd. Het spoor zelf,
inclusief alle bovenleiding, het seinwezen,
en alle bekabeling en leidingen. Vooral het
vernieuwen van de perronkappen vind ik een
prestatie van de monteurs: tijdens de vorige
buitendienststelling in augustus hebben ze
drie secties gebouwd in vier weken, maar nu
hebben ze vier secties in slechts twee weken
gebouwd. Echt indrukwekkend. Er is dan
ook hard gewerkt, 24 uur per dag en zeven
dagen per week. Gelukkig werkte het weer
aardig mee, de temperatuur was prima en
er was weinig wind. We hadden vooraf veel
tijd in de planning gestoken, en dat wierp zijn
vruchten af. Alleen in de laatste nacht hadden
we opeens een rood lampje bij de verkeersleiding,
dus werd het nog heel even spannend.
Dat bleek een kapot onderdeel te zijn, wat de
mannen van het seinwezen op tijd gevonden
en vervangen hebben.’
In de komende maanden wordt verder
gewerkt aan het vierde perron, inclusief perronkappen
en sporen aan weerszijden ervan.
Jansen: ‘Dat is aan de noordzijde van station
Arnhem. Het treinverkeer heeft daarbij geen
last van ons. We maken ook de dive-under
in het noordwesten af de komende tijd. De
damwanden en het dak daarvan zijn al gerealiseerd.
Het spoor moet in de dive-under liggen
voordat we aan de volgende grote buitendienststelling
kunnen beginnen. Die is van
24 juli tot 25 september 2011, negen weken
in totaal. Dan gaan we alles afmaken, inclusief
perron 2 en de sporen langs de perrons 1 en
2. Ook de wisselstraten gaan we vernieuwen.
Dat wordt nog een aardig klusje...’•
organisatiewijziging
De directie van BAM Civiel heeft
Jan van der Meer per 1 november
2010 benoemd tot directeur
van BAM Civiel Noordoost.
Jan was eerder directeur van
Heijmans Utiliteitsbouw in
Leeuwarden. Bart Regtuijt heeft
per dezelfde datum zijn taak als
ad interim-directeur van BAM
Civiel Noordoost neergelegd. Hij
blijft directeur van BAM Civiel
Noordwest.
Directiewisselingen
Wegen en
Infratechniek
Pim van Schaijk is per 1 november
benoemd tot directeur van BAM
Wegen Regio Oost en Roger
Boogert tot directeur van BAM
Wegen Regio Midden. Per 1 januari
2010 wordt Eric Feiter benoemd
tot directeur van VTN Verkeers- &
Besturingstechniek (onderdeel
van BAM Infratechniek).
Sneekmaand
Op de rondweg A7 bij het Friese Sneek
bracht BAM Wegen in september
tweemaal 1.500 meter asfalt aan met
een profileerlaag en geluidsreducerende
dubbele deklaag. In totaal werd
er 1.500 ton asfalt gefreesd en 15.000
ton asfalt verwerkt. Projectleider
uitvoering Marcel Keuskamp: ‘Door
omstandigheden werd het project
pas in de bouwvak gegund. Op 23
augustus zijn we begonnen met het
formeren van een team en op 1 oktober
hebben we het project opgeleverd.
Ook verloren we nog drie weken door
goedkeuring planning en vergunningen.
Er bleven hierdoor nog drie
weken over om het werk uit te voeren.
We hebben ervoor gekozen om dit in
twee weekenden te realiseren. Binnen
deze korte tijd zo’n project afronden
is alleen mogelijk door een goede
samenwerking met de betrokken
bedrijven en een strikte planning.
4 X vernieuwend voor BAM Wegen
derland en met de medewerking
van Rijkswaterstaat kon de test
plaatsvinden.
BAM Wegen testte ten noorden
van Zwolle ook ‘wit’ asfalt.
Marco: ‘Als automobilisten een
tunnel naderen, reageren ze
nogal eens huiverig. Wij hebben
onderzoek gedaan naar wit
asfalt: door blanke bitumen te
gebruiken en slijtvaste witte
stenen – daar moesten we echt
naar op zoek – creëren we een
minder beangstigend wegbeeld.’
Verder is op de A50 bij Loenen en
de A6 bij Emmeloord getest of de
levensduur van ZOAB verlengd
kan worden. ‘We doen dat door
een bitumineuze vloeistof over
de weg te spuiten. De waterafvoer
komt niet in gevaar; of de
geluidsreductie gelijk blijft wordt
nog getest.’ Tot slot de innovatie
van HOKA Verkeerstechniek, met
de geslaagde proef InstantSign
bij Roermond: een laserlicht
dat op bewegwijzeringsborden
schijnt, waardoor het afplakken
van de borden met tape
overbodig is.
Beursdeelname
BAM neemt deel aan de
InfraTech 2011, die van
11 t/m 14 januari plaatsvindt
in Ahoy te Rotterdam,
standnummer 336.

am@
@ Everdingen BAM Wegen brengt het laatste
asfalt aan op project Everdingen-Everdingen.
@ zeeland Bouwcombinatie BAM-TBI gaat de sluiskiltunnel
onder het kanaal van Gent naar Terneuzen
bouwen. De tunnel krijgt twee geboorde buizen,
@ Woensdrecht Het aanleggen van gas
ontvangststation Hinkeloord voor Gasunie.
@ Roosendaal In opdracht van ProRail realiseert
BAM civiel Zuidwest de modernisering en uitbreiding
van de verkeerleidingspost in Roosendaal.
@ amsterdam Vopak Terminal Westpoort:
de eerste geprefabriceerde modules (2.000 ton
piping en staal) op locatie in elkaar gezet.
@ Maasvlakte 2 Op het nieuw opgespoten
land voor Maasvlakte 2 werkt de combinatie
BAVO-MV2 (BAM en VolkerWessels) in opdracht
@ nijmegen Onder de Van schaeck Mathonsingel
bouwt BAM civiel Zuidoost een parkeergarage
met circa 650 plaatsen in combinatie met een fietsenstalling
van circa 1.000 plaatsen. start bouw:
1 november. Oplevering: medio 2012.
die op het diepste punt ruim 33 meter beneden Hier wordt de zwevende bovenbouw ingehesen van PuMA aan de kademuren voor het
Aan de oostzijde van station Arnhem werd evengaan
en de vrijheid die de aannemers de signaleringssystemen op snelwe-
18
NAP komen te liggen. Oplevering: 2015.
die de nieuwe verdieping vormt.
havenbedrijf Rotterdam.
eens bovenleiding vernieuwd.
19
@ apeldoorn De bus moet doorgang hebben bij
de reconstructie van de Arnhemseweg.
@ Roermond De succesvolle eerste praktijkproef
met Instantsign: bewegwijzeringsborden door
middel van laserlicht in plaats van tape ‘afgeplakt’.
@ geldermalsen Bij het project bij Geldermalsen
werden onder andere houten dwarsliggers vervangen
voor betonnen dwarsliggers onder bestaande
wissels.
@ Deventer Asfaltonderhoud op de Zutphenseweg
en terreinverharding op het Tedeco-terrein.
@ zwolle De terreininrichting van de toekomstige
begraafplaats Bergklooster.
@ zwolle Monteurs van BAM Rail werkten half
november tijdens een 48-urige buitendienststelling
non-stop aan de bovenleiding van het station
in Zwolle.
@ arnhem In oktober vond de tweede grote
buitendienststelling plaats voor project sporen in
Arnhem. Op deze foto: een spoorstaaflosmachine.
@ Barendrecht Geluidsscherm langs de A15 ter
hoogte van de gemeente Barendrecht.
@ nijmegen Op de Van schaeck Mathonsingel,
waar BAM civiel Zuidoost een parkeergarage
bouwt, worden bomen gehakt bij de start van de
werkzaamheden. Van één boom is een kunstwerk
gemaakt.
Martin van Pernis
> oud-voorzitter van de raad van
bestuur van Siemens Nederland,
momenteel onder meer president
van het Koninklijk Instituut Van
Ingenieurs en vicevoorzitter van
FME-CWM
> vindt dat creativiteit in infrastructuur
niet ver genoeg gaat
‘C
reativiteit in de infra is een
breed begrip. Het gaat om de
manier waarop opdrachtgever
en opdrachtnemer met elkaar om-
krijgen om innovatieve producten toe
te passen. En het gaat erom dat we bij
wegenbouw niet alleen kijken naar de
weg zelf, maar ook naar de omgeving.
Tot slot gaat het om de eigenlijke
innovatie.
Als je naar die drie elementen kijkt,
vind ik dat creativiteit in Nederland
niet ver genoeg gaat, al zijn er goede
pogingen. Zoals een tijdje geleden
het wegenproject A16 van Rotterdam
richting Antwerpen. De overheid had
colofon
volgens mij
de moed de strook in z’n geheel in de
markt te zetten met twee rijkswegen
en de omgeving.
Er werden partijen gevormd, wegenbouwers,
leveranciers, staatsbosbeheer.
Je zag uiteindelijk dat de
opdrachtgevers toch knikkende knieën
kregen, zich terugtrokken en ‘gewoon’
wegen gingen aanleggen. Ze kregen
de interne partijen niet samen: op
rijksniveau heb je met te veel ministeries
te maken, op provinciaal of
op stedelijk niveau zijn verschillende
wethouders en diensten. Omdat de
integratie tussen al die groepen niet
goed gaat, ontstaat angst om projecten
in de markt te zetten die veelomvattend
zijn.
Veel innovaties gaan dus niet door
omdat projecten toch maar eenvoudig
worden aanbesteed. Denk aan
geluidsschermen. Groen is vaak een
betere geluidsafscherming dan een
glazen wand. Maar daar gaat dan de
gemeente over en niet Rijkswaterstaat
die de weg bouwt. Of je ziet dat voor
gen aparte kabels worden ingegraven
terwijl je die kunt combineren met verlichting.
Als je die weg integraal weggeeft,
krijg je een betere afstemming
tussen elektronica en de weg zelf.
Aannemers hebben overigens ook een
slag te slaan. Als je op een bouwbeurs
rondloopt en je ziet al die innovaties
die niet worden toegepast... Zij móeten
het toepassen. Het is niet in alle
gevallen de schuld van de opdrachtgever
dat iets niet lukt.’
Infra actie informeert vier keer per jaar over de projecten van BAM Infra op het
gebied van civiele en industriebouw en boven- en ondergrondse infrastructuur.
In BAM Infra zijn de volgende bedrijven gebundeld: BAM Civiel, BAM Infratechniek,
BAM Rail, BAM Wegen en BAM Infraconsult.
Redactieleden Kathleen Banga-Davis, Jeroen Kleijn, Rona Kousoureta, Henk Kuipers,
William van Niekerk, Karin van der Tas-Pennin, Willem Weeda, Rob van Wingerden
Concept & realisatie ZB Communicatie & Media bv, Ede
Vormgeving ZB/Marinka Reuten Tekst Willem Andrée, sarah de Preter,
André Ritsema, Machiel Rebergen Fotografie Koos Boertjens, Jeroen van Loon,
Harmen de Jong, Cok de Coninck, Jane van Raaphorst
Drukwerk Modderkolk Grafische Projecten
Contactadres BAM Infra, Postbus 2419, 3500 GK Utrecht, telefoon (030) 287 68 76
ISSn 1574-9568

20
kroon juweel
proJecT: Verbouwing
Rijksmuseum
WIE: Wim Pijbes, directeur
‘W
e zijn sinds 2003
grotendeels dicht
vanwege een
grootscheepse renovatie.
Het hoofdgebouw wordt
weer in de staat gebracht
zoals architect Cuypers dat
ontwierp en er komt nieuwbouw.
BAM Civiel is onder
andere verantwoordelijk
voor de verdiepte kelders,
waar een groot entreeplein,
een restaurant, een winkel
en audiovisuele ruimten
komen. Dit project is te complex
voor normale wetgeving.
De regelgeving gaat uit
van standaard werken, maar
dit is nog nooit gedaan in
Nederland. Het museum was
niet gebouwd voor twee miljoen
bezoekers. Bovendien:
het is een historisch pand.
Je kunt niet zomaar deuren
verbreden en brandslangen
ophangen. Daar moeten we
creatief mee omgaan. Mede
daarom is het een plezier
om te zien dat we weer op
schema liggen. Vooral ook
omdat de relatie tussen
aannemer en opdrachtgever
complex is: het omgaan met
de risico’s van het bouwen
legt een hypotheek op het
welslagen van het project.
Ik stel vast dat alle partijen
gebaat zijn bij dat optimaal
vertrouwen. Je moet dingen
blijven bespreken. BAM
legt er eer in dit project tot
een succes te brengen. Ik
zie door mijn oogharen het
eindresultaat in 2013, en
dat is goed. Dat moét ook
goed zijn, dat zijn we aan de
samenleving verplicht. Dit
kan maar op één manier, een
beetje goed bestaat niet.’