Integrale Begrazing in het Noord-Hollands Duinreservaat: - NIBI ...

Integrale Begrazing in het Noord-Hollands
Duinreservaat:
Het terrein tussen de Zeeweg bij Castricum en Egmond
aan Zee.
Integrale Begrazingskaart
In opdracht van NV.PWN
Marlies Schijf
Ministage
Castricum
Maart 2005

Inhoud
1. Inleiding pag. 3
2. Integraal Begrazingsgebied Bakkum/ Egmond Zuid pag. 3
3. Randvoorwaarden pag. 4
4. Grazers pag. 4
4.1 Soorten pag. 4
4.2 Combinatie van Grazers pag. 5
4.3 Grazersdichtheid pag. 5
5. Rastering pag. 5
5.1 Soorten pag. 6
5.2 Plaatsing pag. 6
5.3 Huidige Rastering pag. 6
5.4 Begrazingsprojecten pag. 7
6. Toegang pag. 7
6.1 Klaphek pag. 7
6.2 Paardenklaphek pag. 8
6.3 Veerooster pag. 8
6.4 Landhek pag. 8
7. Bebording pag. 8
8. Indeling en organisatie van het terrein pag. 8
9. Opmerkingen en Suggesties pag. 11
10. Referenties pag. 12
Bijlage:
- Kaart: Integrale Begrazing Bakkum en Egmond Zuid
Tijdens mijn ministage heb ik vier weken gewerkt aan het schrijven van dit verslag en
het produceren van de kaart. Dit verslag en de kaart zullen gebruikt worden als basis
voor de subsidieaanvraag die voor de zomer van 2005 gepland staat.
Marlies Schijf
2

1. Inleiding
PWN heeft ervoor gekozen om het grootste deel van het Noord-Hollands Duinreservaat met een
ecosysteem gerichte aanpak en op zo natuurlijk mogelijk wijze te beheren. Dit houdt in dat
verstuiving wordt bevorderd, de naaldbossen langzaam worden omgevormd in gemengde bossen
en de vergrassing wordt tegengegaan.
In de afgelopen jaren is gebleken dat begrazing een effectieve manier is om vergrassing ten
gevolge van vermesting te voorkomen. Dit wordt al in verschillende natuurgebieden toegepast en
met succes. Sinds de konijnenpopulatie is afgenomen als gevolg van Myxomatose en Viraal
Haemorrhagisch Syndroom (VHS) is vergrassing ingetreden in de duinen.
In plaats van vergrassing tegen te gaan door middel van maaien, kiest PWN ervoor om grazers in
te zetten, zodat er zo min mogelijk menselijke invloed aan te pas komt. De grazers zullen de
functie van het konijn overnemen totdat de konijnenstand zich weer hersteld heeft.
Voor het deel van het Noord-Hollands Duinreservaat tussen Bakkum en Egmond aan Zee is
besloten om het als integraal begrazingsgebied te gaan beheren. Om dit te kunnen realiseren is
deze eerste aanzet opgesteld, waarin rastering en begrazing passend bij de doelstelling worden
gekozen.
Er wordt een aantal keuzemogelijkheden wat betreft grazers, rastering en toegang kort behandeld.
Tevens wordt ook een advies in de vorm van een kaart uitgebracht. Er is op een kaart van dit
gebied een tracé getekend voor de rastering van het integrale begrazingsgebied. Op deze kaart
zijn ook de verschillende soorten toegangen en de bebording die geplaatst moeten worden,
ingetekend.
2. Integraal Begrazingsgebied
Het gebied dat integraal begraasd zal gaan worden, strekt zich uit vanaf de Zeeweg bij Castricum
tot aan Egmond aan Zee. Onder Egmond aan Zee bevindt zich een zeedorpenlandschap, dat
binnen het begrazingsgebied zal komen te liggen en dus begraasd zal worden.
Omdat op het Doornvlak en de Wei van Brasser momenteel al begrazingsprojecten aan de gang
zijn, wordt de rastering hier niet verwijderd en blijven deze gebieden afgesloten binnen de
integrale begrazingseenheid. In de binnenduinen bevindt zich een aantal afgesloten gebieden waar
momenteel al grazers lopen. Deze gebieden zullen vooralsnog niet betrokken worden bij het
integrale begrazingsgebied.
Op de zuidgrens van het te begrazen gebied bevindt zich camping Bakkum, welke uitgerasterd zal
worden.
Het gebied zal gerasterd worden zoals op de kaart in bijlage 1 is aangegeven.
3

3. Randvoorwaarden
De randvoorwaarden die gelden voor dit project zijn gebaseerd op de randvoorwaarden die
eerder gebruikt zijn voor integrale begrazingsprojecten. Er moet een evenwicht worden gevonden
tussen de hoeveelheid extra materiaal die nodig is en het beoogde resultaat, een zo groot mogelijk
gebied begrazen.
De rasters moeten zo min mogelijk in het landschap te herkennen zijn. Ze mogen geen
storende factor vormen in de beleving van het duinlandschap.
Er moet een zo groot mogelijk gebied voor de grazers beschikbaar komen. Op deze wijze
kan overal door de dieren gegraasd worden en dus ook overal de opkomst van grassen en
de opslag van bomen worden tegengegaan.
Bij alle ingangen worden veeroosters en/of klaphekken geplaatst. De zeereep,
parkeerplaatsen en camping Bakkum worden uitgerasterd.
Op de ingangen van brandwegen worden veeroosters voor zwaar verkeer geplaatst,
ongeacht of dit verharde wegen zijn of niet.
Ook meerdere ingangen van camping Bakkum blijven toegankelijk voor zwaar verkeer
door het plaatsen van landhekken. Deze worden gecombineerd met veeroosters als extra
barrière voor het vee voor wanneer het hek openstaat.
Aan de oostgrens van het NHD bevindt zich momenteel een aantal begrazingsgebieden.
Deze gebieden worden niet bij de integrale begrazing betrokken. Eventueel worden in de
toekomst deze begrazingseenheden ook toegevoegd aan het integrale begrazingsgebied.
Het vogelbroedterrein wordt betrokken bij de integrale begrazingseenheid.
Eventueel kunnen paden, voornamelijk ruiterpaden, omgelegd worden als dit het aantal te
plaatsen klaphekken verminderd.
Ruiterpaden worden bij voorkeur eerder buiten dan binnen het begrazingsgebied
gerasterd.
4. Grazers
4.1 Soorten
De grazers die in aanmerking komen voor integrale begrazing:
Schotse Hooglanders
Konik paarden
Exmoor pony’s
Schapen en geiten
Schotse Hooglanders zouden het grootste percentage van de grazers moeten gaan omvatten, daar
zij een grote graascapaciteit hebben en het gras met wortels uit de bodem trekken. Ook schuren
zij graag tegen bomen en struiken aan waardoor zij dezen ook in hun groei belemmeren.
Paarden zijn als grazers ook zeer effectief. Helaas komen de meeste problemen tussen recreant en
grazer voor bij paarden. Dit is met grote waarschijnlijkheid te wijten aan de hogere
aaibaarheidsfactor van paarden.
Er kunnen beter geen hengsten geplaatst worden in het gebied omdat die voor problemen
kunnen zorgen met ruiters. Zonder hengsten worden er geen aparte kuddes gevormd, maar
ontstaat één grote kudde en is er dus minder spreiding van grazers.
4

De Exmoor pony eet voornamelijk fijnere grassoorten en eet alleen houtachtige gewassen in
geval van nood. De pony is schuw en mijdt drukke plekken. Het Konik paard schilt bomen en
struiken en eet ruige grassen. Ook graaft dit paard in de winter naar wortels van brandnetel, riet
en dergelijke.
De Konik heeft duidelijk een beter graaseffect en doordat het paard zwaarder is, worden humus
en kalk in de betrapte bodem beter gemengd. Het nadeel van Konik paarden is dat ze
nieuwsgierig zijn en vertrouwelijk kunnen worden met publiek.
Schapen en geiten zijn vooral geschikt om in te zetten in gebieden waar de bodem en planten
kwetsbaar zijn, doordat deze grazers een stuk lichter zijn. Schapen eten vooral grassen en geiten
eten gras en knabbelen aan houtachtige planten maar zullen deze pas echt gaan eten in geval van
nood. Het grote nadeel van deze grazers is dat ze geleid moeten worden. Er moet een herder
ingehuurd worden om de kudde regelmatig te verplaatsen en bij elkaar te houden.
4.2 Combinatie van Grazers
Er kan voor een combinatie van verschillende grazers gekozen worden. De keuze van grazers
wordt bepaald door het beoogde effect. Door voor integrale begrazing te kiezen, moet voor elk
type begrazing een geschikte grazer in het gebied rondlopen.
In het gebied tussen Bakkum en Egmond moet vergrassing door duinriet, verstruweling door
duindoorn en opslag van bomen worden tegengegaan. Dit betekent dat er zowel grazers die
houtachtige planten eten als grazers die graag grassen eten in het gebied moeten worden uitgezet.
Een goede keus zou zijn om Schotse Hooglanders en Konik paarden samen in het gebied te
zetten. Daarnaast zouden ook nog Exmoor pony’s erbij gezet kunnen worden. Er is een grote
kans dat de paarden en pony’s aparte kuddes vormen in plaats van allemaal bij elkaar te blijven.
Zo ontstaat er een grotere spreiding van GVE’s in het gebied. Dit zal niet gebeuren als er maar
één soort grazer in het gebied wordt gezet, omdat de dieren zich dan niet uitspreiden over het
gebied maar bij elkaar blijven. In het geval van kleine begrazingsgebieden komt dit probleem niet
voor, en wordt vaak maar een soort grazer ingezet. In het geval van grotere begrazingsgebieden,
zoals bij integrale begrazing speelt spreiding een belangrijke rol.
4.3 Grazersdichtheid
Er wordt net als voor het toekomstige begrazingsgebied ‘Wimmenummerduinen en Bergen Zuid’
gekozen voor een grazerdichtheid van zes GVE’s per 100 hectare. Het is van belang de
grazerdichtheid niet te groot te kiezen zodat het ecosysteem van de duinen niet verstoord wordt.
Van nature horen deze grazers niet thuis in de duinen en nemen zij de taak van konijnen over.
Monitoren van de begrazing zal van belang zijn om de dichtheid en samenstelling van de grazers
te kunnen optimaliseren.
5. Rastering
Rastering is nodig om te voorkomen dat de grazers buiten het NHD treden. De grazers zullen
niet met brute kracht proberen uit te breken. Daar het begrazingsgebied dermate groot is, zullen
de grazers na de begrenzing verkend te hebben zelfs amper bij de rastering in de buurt komen.
Het raster moet goed bestand zijn tegen vandalisme en de weersomstandigheden die in de duinen
heersen, zoals de harde zeewind.
5

5.1 Soorten
De soorten rastering die in aanmerking komen voor begrenzing van het begrazingsgebied:
Prikkeldraad
Schrikdraad
Chestnut fence
Cyclonenraster
Prikkeldraad wordt tot op heden veel gebruikt om gebieden te begrenzen. Het is in redelijke mate
effectief om de grazers binnen het begrazingsgebied te houden. Maar in het geval dat een beest in
paniek is, kan het er dwars doorheen lopen en zichzelf verwonden. Met schrikdraad komt dit
probleem niet voor. Een tweede nadeel van prikkeldraad is dat het een storende factor in het
landschap is. Het is op afstand niet goed zichtbaar, maar van dichtbij ziet het er onaangenaam uit.
Momenteel zijn de begrazingsgebieden aan de oostkant van het NHD afgezet met prikkeldraad
en schrikdraad. Deze laatste soort rastering is goed toepasbaar in open vlaktes of stukken met
alleen een kruidlaag. In beboste delen is het minder goed bruikbaar doordat het kwetsbaar is en
sneller beschadigd kan raken door bijvoorbeeld afgebroken takken.
Schrikdraad wordt niet gebruikt voor grote stukken begrenzing omdat het kwetsbaar is. Alleen bij
de kleine begrazingsgebieden zoals het Doornvlak is schrikdraad gebruikt. Het voordeel van
schrikdraad is dat het slecht herkenbaar is in het landschap en dus geen storende factor is. Het
nadeel is dat het niet geplaatst kan worden in begroeid terrein.
Chestnut rastering ziet er natuurlijk uit doordat het hout onbewerkt is, maar is wel zeer duidelijk
herkenbaar in het landschap. Het past goed bij de andere recreatievoorzieningen, waarvan velen
ook van kastanjehout gemaakt zijn. Het hout is sterk en hoeft weinig onderhouden te worden.
Cyclonenraster is prijzig in aanschaf, maar het betaalt zichzelf terug doordat er weinig onderhoud
aan te pas komt. Het is niet zeer nadrukkelijk in het landschap aanwezig; op afstand zijn alleen de
palen nog zichtbaar. Het kan zowel in open vlaktes als in boomrijke stukken geplaatst worden.
De veerkracht van het gevlochten metaal wapent het raster tegen grazers die er tegen aanlopen.
De mazen in het raster zijn groot genoeg om doorgang te bieden aan kleinere dieren zoals egels
en konijnen. Bij prikkel- of schrikdraad komt het nog wel eens voor dat kalfjes er onderdoor
weten te kruipen; dit is bij een cyclonenraster niet mogelijk.
5.2 Plaatsing
Er kan gekozen worden voor verschillende rasters in verschillende delen van het gebied,
afhankelijk van de situaties aldaar. Zo staat er al een chestnut rastering aan de rand van Egmond
aan Zee, omdat de gemeente dit het mooiste type rastering vindt. Er kan gekozen worden voor
het goedkopere prikkeldraad langs de zeereep omdat het raster hier uit het zicht staat en in geval
van uitbraak de gevolgen niet zo ernstig zijn (de grazers staan dan op het strand).
Anders zal het zijn wanneer een uitbraak voorkomt aan de oost- en zuidkant van het gebied waar
wegen, huizen en akkers liggen. Dit kan beter voorkomen worden door stevige rastering neer te
zetten.
Om te bereiken dat de rasters zo min mogelijk opvallen, worden ze door de duinvalleien gezet en
voor zover dit mogelijk is niet over de hogere delen. Het streven is zo min mogelijk
hoogteverschil op het tracé tegen te komen. Dit is ook wat betreft het daadwerkelijk plaatsen van
de rasters de handigste manier. Daar waar dit mogelijk is, worden de rasters door struwelen of
bos geplaatst.
5.3 Huidige Rastering
Voor de integrale begrazing zal geen oude rastering hergebruikt worden, behalve wanneer dit
recent geplaatst is en past in het concept van integrale begrazing. Zo zal het prikkeldraad aan de
6

westzijde van de begrazingsgebieden in het oostelijk deel van het NHD gebruikt worden als
oostgrens van het integrale begrazingsgebied.
Waar dit mogelijk is, wordt het tracé van de oude rastering gebruikt voor de nieuwe. Dit zal het
plaatsen vergemakkelijken.
De rastering binnen het terrein zal overal moeten verdwijnen, ook de vleugels bij het
vogelbroedterrein. Deze vleugels zijn ooit geplaatst om mensen erop te wijzen dat het gebied niet
toegankelijk is, behalve langs de paden. Als blijkt dat meer mensen in het broedgebied gaan
wandelen waar en wanneer dit niet is toegestaan, kunnen altijd nog opnieuw de vleugels geplaatst
worden. Het is wel van belang dat dit in de gaten wordt gehouden. Alleen de rastering om de
kleinere begrazingsgebieden midden in het terrein, zoals de ‘Wei van Brasser’, zal behouden
worden.
Camping Bakkum heeft al een rastering staan en een wal van boomafval maar het is wel nodig
alsnog een sterk raster te plaatsen. Het is zeer ongewenst dat de grazers de camping binnen
kunnen lopen.
5.4 Begrazingsprojecten
Aan de oostgrens van het Noord-Hollands Duinreservaat bevinden zich gebieden waar
begrazingsprojecten worden uitgevoerd. In de toekomst zullen deze gebieden aan het integraal
begraasde gebied worden toegevoegd. Met het oog op de toekomst is het niet nuttig het ruiterpad
buiten het integraal begraasde gebied te rasteren. Ten eerste zou er dan extra raster geplaatst
moeten worden en ten tweede komt het ruiterpad dan tussen twee rasters in te liggen, wat voor
de ruiter ook niet aantrekkelijk is. De puntdraadrastering van de kleine begrazingsgebieden kan
als begrenzing van het integrale begrazingsgebied gebruikt worden en zodoende hoeft er geen
nieuwe rastering geplaatst te worden.
6. Toegang
Bij de ingangen van verharde (fiets)paden worden veeroosters geplaatst, bij de ingang van
wandelpaden en voetsporen komen landklaphekken te staan. Waar ruiterpaden het
begrazingsgebied binnenkomen worden paardenklaphekken geplaatst. Auto’s zijn uiteraard niet
toegestaan in het NHD, dus ook niet in de begrazingsgebieden. Wel moeten op de brandwegen
en de wegen die vaak door boswachters per auto worden gebruikt veeroosters geplaatst worden.
Er moet een afweging worden gemaakt tussen het aantal toegangspoorten en de grootte van het
gebied. Enerzijds moeten de grazers een zo groot mogelijk gebied tot hun beschikking hebben.
Anderzijds moet de afrastering zo geplaatst worden dat er zo min mogelijk toegangspoorten
hoeven te worden geplaatst. Eventueel kunnen paden, voornamelijk ruiterpaden, worden
omgelegd om het aantal toegangspoorten te verminderen.
Bij elke toegangspoort zal een informatiebord worden geplaatst, dat aangeeft dat men een
begrazingsgebied betreedt.
6.1 Klaphek
Op de wandelpaden worden aan de rand van het gebied klaphekken geplaatst.
Waar een wandelpad en ruiterpad op dezelfde plek de grens van het begrazingsgebied kruisen,
worden twee klaphekken geplaatst, een gewoon klaphek en een paardenklaphek. Zodoende
hebben de wandelaars geen last van de ruiters en andersom.
Ook wordt bij elk veerooster een klaphek geplaatst zodat wandelaars en invaliden niet
gedwongen worden over het veerooster te gaan.
Deze klaphekken kunnen eventueel door de aannemer geconstrueerd worden.
7

6.2 Paardenklaphek
Waar een ruiterpad het begrazingsgebied inloopt, wordt een paardenklaphek geplaatst. Deze
klaphekken zijn al ontworpen voor NPZK en ditzelfde ontwerp kan opnieuw gebruikt worden
voor de productie van de klaphekken voor dit gebied.
6.3 Veerooster
De veeroosters worden geplaatst op zowel harde als onverharde wegen waar deze het
begrazingsgebied binnenkomen. Veeroosters voor licht verkeer worden op fietspaden geplaatst
die niet als brandweg bestempeld zijn. Veeroosters voor zwaar verkeer worden op de
brandwegen geplaatst en op grotere doorgangen naar de camping. De mogelijkheid moet blijven
bestaan dat de brandweer de camping langs meerdere ingangen kan binnenrijden in geval van
calamiteiten. Net zo goed moeten auto’s ook via meerdere uitgangen de camping kunnen
verlaten.
Er zijn veeroosters verkrijgbaar die veilig zijn voor de soorten grazers die in het gebied komen te
staan. Het wil nog wel eens voorkomen dat paarden met hun hoeven tussen de spijlen inzakken
en dit wil men voorkomen.
Er zijn veeroosters die rolstoel- en boostervriendelijk zijn en dezen zouden zeer geschikt zijn om
in het gebied te gebruiken aangezien zich ook minder validen onder de recreanten bevinden.
6.4 Landhek
Landhekken komen alleen voor in combinatie met veeroosters. In het geval dat een landhek per
ongeluk open komt te staan, worden de grazers nog steeds tegengehouden.
Landhekken in combinatie met veeroosters worden alleen daar geplaatst waar normaliter geen
auto’s rijden, maar waar dit eventueel wel mogelijk moet kunnen zijn. De landhekken staan alleen
ingetekend op een aantal zij-ingangen van camping Bakkum, om de bezoekers een veiliger gevoel
en de camping een meer besloten uiterlijk te geven.
7. Bebording
Om problemen tussen recreant en grazer te voorkomen, moet er voorlichting verstrekt worden
over integrale begrazing bij de toegangen en moeten omwonenden ingelicht worden. Zo zal de
integrale begrazing positief ontvangen worden.
8. Indeling en Organisatie van het terrein
Om een idee te krijgen van de omvang van het terrein staan hieronder in tabel 1 de omtrek en het
oppervlak van het gebied. In tabel 2 is de voorlopige kostenraming voor het inrichten van het
gebied weergegeven. Uiteraard kan het project zowel goedkoper als duurder uitvallen, afhankelijk
van bepaalde keuzes. Voor de inrichting is gekozen voor duurzaam materiaal en extra veiligheid.
Zoals op de kaart (bijlage) te zien is, is er voor gekozen om landhekken met veeroosters voor
zwaar verkeer op strategische wegen vanuit de camping te plaatsen. Dit zijn zowel verharde als
onverharde wegen. De veeroosters onder de landhekken zijn nodig voor het geval het hek open
komt te staan. De locaties zijn gebaseerd op de brandwegen in geval van calamiteiten op de
camping. Ook is er een aantal veeroosters voor zwaar verkeer op onverharde wegen elders in het
terrein geplaatst. Dit heeft de reden dat deze wegen brandwegen zijn, wat is afgeleid uit de
calamiteitenkaart.
Bij elk pad is een passende toegang gekozen en bij elk veerooster is ook een klappoort geplaatst
dat door invaliden en wandelaars gebruikt kan worden. Elke toegang is voorzien van een bord
waarop is aangegeven dat men een begrazingsgebied betreedt. Er zijn een paar klappoorten al in
8

het terrein aanwezig op de overgang van integraal begrazingsgebied naar begrazingsproject aan de
oostzijde van het NHD. Deze klappoorten kunnen in principe gebruikt worden zowel als toegang
voor integraal begrazingsgebied als voor begrazingsproject. Het enige nadeel dat dit oplevert, is
dat het klaphek vanuit het integrale begrazingsgebied kan worden opengeduwd door het vee. Dit
vormt geen groot probleem omdat de grazers dan van het ene begrazingsgebied in het andere
terechtkomen. Het is wel aan te raden regelmatig te controleren of er grazers zijn overgelopen
omdat dezen anders de begrazingsprojecten zouden kunnen verstoren.
Hieronder zal kort de rastering zoals deze op de kaart staat aangegeven, behandeld worden. Het
eerst wordt het prikkeldraad langs de zeereep behandeld. Daarna wordt de andere rastering met
de klok mee toegelicht.
Het zuidelijke stuk puntdraadraster is nieuw en is hier gekozen omdat het toch uit het zicht van
de recreant zal staan. Het noordelijke draad langs de zeereep dat behouden wordt, is eigendom
van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Als dit vervangen moet worden zou dit
eventueel door het hoogheemraadschap bekostigd kunnen worden. Langs Egmond aan Zee staat
voor een deel al chestnut fence en dat wordt nog voor een klein deel doorgetrokken zodat een
mooi geheel wordt gevormd. Dit sluit aan op nieuw puntdraadraster dat niet zichtbaar is vanuit
de huizen aan de rand van Egmond aan Zee, daar deze hoog in het landschap staan. Dit nieuwe
prikkeldraad wordt verbonden met nieuw cycloonraster dat weer aansluit op al bestaand
prikkeldraad, dat de begrazingsprojecten aan de oostgrens van het NHD afgrenst.
Er is besloten het raster niet over de verharde weg door te trekken naar Robbenzand omdat het
extra oppervlak niet in verhouding staat met de hoeveelheid extra toegang en rastering die
zouden moeten worden geplaatst.
Aan de oostgrens moet hier en daar een klein stuk nieuw draad gespannen worden tussen twee
begrazingsprojectgebieden zodat er geen gaten in het raster voor het integrale gebied meer
voorkomen.
Door tijdgebrek in verband met sneeuwval kon pas laat in het veld gecontroleerd worden of de
kaart de werkelijkheid goed beschrijft. Het is dan ook gebleken dat er fouten in de kaart zitten.
Tussen Noord-Bakkum en Vennewater staat een stuk gaas terwijl uit rasteringsbestanden is
afgeleid dat er prikkeldraad staat. Zo staat het ook nu nog aangegeven op de integrale
begrazingskaart. Het gaat hier om een stuk raster van ongeveer 500 meter. Als hier prikkeldraad
had gestaan, had dit raster behouden kunnen worden maar in het geval van gaas moet het
waarschijnlijk vervangen worden. Deze extra kosten zijn momenteel nog niet meegenomen in de
kostenraming.
Vanaf het meest zuidelijke begrazingsproject waar schrikdraad staat dat behouden wordt, wordt
cycloonraster geplaatst. Het beboste gebied van camping Bakkum is op de kaart zo veel mogelijk
betrokken bij het begrazingsgebied. Er kan voor gekozen worden het gebied hier een stuk af te
snijden zodat minder raster en minder toegangspoorten geplaatst hoeven te worden. Camping
Bakkum wordt uitgerasterd met cycloonraster. Aan de westzijde van camping Bakkum is vrij
recent chestnut fence geplaatst en dit zal dan ook behouden worden. Het laatste stuk raster tot
aan de zeereep moet weer nieuw geplaatst worden en hier is voor cycloonraster gekozen.
Tabel 1: De omtrek en het oppervlak van het te begrazen gebied.
Regeling effectgerichte maatregelen in bossen en natuurterreinen
Integraal begrazingsgebied Bakkum en Egmond Zuid
omtrek in m 22.476
omtrek in km 22,5
oppervlak in m2 11.595.195
oppervlak in hectare 1.160
9

Tabel 2: De kostenraming voor het realiseren van het integrale begrazingsgebied tussen Bakkum en
Egmond Zuid.
Regeling effectgerichte maatregelen in bossen en natuurterreinen
Kostenraming EGM begrazing Bakkum en Egmond Zuid
Kostenpost eenheid hoeveelheid eenheidsprijs totaal bedrag
planvoorbereiding
monitoren uitgangssituatie; beperken tot ca 5% van subs. kosten 1 18.171,27
advies Uur 40 60,00 2.400,00
bestekskosten EUR 5.000 1,00 5.000,00
totaal kosten planvoorbereiding 25.571,27
uitvoeringskosten
verwijderen raster; 50%subsidiabel; betreft 50% van de kosten m1 14326 2,50 35.815,00
verwijderen begroeiing tracé m1 13883 0,50 6.941,50
plaatsen cycloon/buitenraster m1 8641 10,00 86.410,00
plaatsen puntdraadraster m1 5049 8,00 40.392,00
3 exclosures per stuk 600 m1 puntdraad m1 1.800 8,00 14.400,00
plaatsen kastanjehouten raster bij huizen m1 193 11,00 2.123,00
veeroosters(zwaar verkeer) incl. geleidingshekken en onderbak; 3.30
m breed; geleverd en geplaatst in het werk
10
stuks 13 4.200,00 54.600,00
veerooster licht verkeer; geleverd en geplaatst in het werk stuks 1 3.000,00 3.000,00
landhekken; kastanje of robiniahout stuks 4 1.200,00 4.800,00
klaphekken; hout stuks 29 850,00 24.650,00
klaphekken; hout (voor ruiters) stuks 11 950,00 10.450,00
graven drinkpoelen stuks 1 3.000,00 3.000,00
te verplaatsen schrikdraadinstallatie voor 4 km 1 - -
bebording met paal stuks 42 100,00 4.200,00
subtotaal uitvoeringskosten 290.781,50
Algemene Kosten, Winst en Risico % 10 29.078,15
Totaal uitvoeringskosten 319.859,65
Overige kosten
Directievoering en toezicht
Totaalkosten Directievoering en toezicht (schatting) % 4 van uitv.kosten 12.794,39
voorlichting
mini-informatiepanelen stuks 5 800,00 4.000,00
folders (schatting) 1.200,00
Totaalkosten voorlichting 5.200,00
TOTALE EGM-BIJDRAGE (95%)
SUBTOTAAL SUBSIDIABELE KOSTEN
ex.
BTW
363.425,30
OPBRENGSTEN - -
BIJDRAGE ANDERE OVERHEDEN/DERDEN - -
TOTAAL SUBSIDIABELE KOSTEN (100%) 363.425,30
ex.
BTW
345.254,04
niet subsidiabel: 5% 18.171,27
accountantsverklaring 2.000,00
sloopkosten raster 50% 35.815,00
deel monitoren uitgangssituatie 43.000,00
omleggen ruiterpad -

9. Opmerkingen en Suggesties
Er moet van te voren goed overlegd worden met de boswachters, daar zij het terrein goed
kennen.
Er moet van te voren gekeken worden naar de locatie van aandachtssoorten of rode lijst
soorten. Op die manier kan voorkomen worden dat op het laatste moment nog een hek
verplaatst moet worden. Dit kan gedaan worden door in GIS een kaart met de locaties
van aandachtssoorten onder de begrazingskaart met het tracé te leggen.
Het is van vitaal belang om een boswachter van regio Zuid als adviseur in de projectgroep
te betrekken. Daarmee wordt voorkomen dat de problemen die in zuid voortvloeiden uit
gebrek aan ervaring nu niet herhaald worden. Het zou ook beter zijn dit begrazingsproject
pas op te starten als alles in regio Zuid goed loopt, zodat hier een voorbeeld aan genomen
kan worden.
De meningen verschillen over waar het evenwicht tussen recreatie en natuurbehoud zou
moeten liggen. Het is een randvoorwaarde het begrazingsgebied zo groot mogelijk te
maken, maar er moet ook rekening worden gehouden met de recreant. Er kan eventueel
in de zomer van 2005, wanneer dat de subsidie wordt aangevraagd, een vragenformulier
worden uitgedeeld aan de bezoekers van camping Bakkum. Daarop kunnen zij hun
ideeën kwijt over de integrale begrazing. Het is handig voor PWN om deze informatie te
bezitten voordat het project daadwerkelijk van start gaat, maar het geeft de bezoeker het
gevoel dat hij recht op inspraak heeft. En dat is een gevoel dat men wil voorkomen om
teleurstelling en ontevredenheid bij de recreant te voorkomen. Er moet dus een afweging
gemaakt worden of PWN voor de bezoekers van de camping beslist wat er om de
camping heen gebeurt of dat zij hen hierover mee laat praten.
Er is op dit moment alleen een grove schatting gemaakt van de hoeveelheid begroeiing
die verwijderd moet worden op het tracé. Dit komt doordat het tracé nog niet op zijn
definitieve plek getekend is en ook doordat een bepaalde onnauwkeurigheid optreedt
wanneer meerdere kaarten over elkaar heen worden gelegd. Alleen bos en struweel zijn
meegenomen in de berekening.
Een aantal van de landhekken en veeroosters op onverharde wegen zou ook weggelaten
kunnen worden om de kosten te drukken.
Er is al gebleken dat bepaalde gegevens in de kaart niet helemaal kloppen met de
werkelijkheid. Deze kaart is dan ook bedoeld als een eerste opzet om grofweg de kosten
van het realiseren van het integraal begrazingsgebied te kunnen berekenen voor een
subsidieaanvraag.
11

Referenties
Beentjes, B.H.M. Integrale Begrazing in Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Een plan van
aanpak. NV PWN. Overveen, januari 2003.
Integrale begrazing Wimmenummerduinen en Bergen Zuid. Plan van Aanpak. In opdracht van
Regiomanager NRN/ NV. PWN. Castricum, oktober 2004.
http://www.synbiosys.alterra.nl/begrazing. Universiteit Wageningen. Update: dagelijks.
12