LES_Thema_Zintuigelijke_waarneming - Ashvin Sewsahai

HENRY N. HASSENKHAN SCHOLENGEMEENSCHAP LELYDORP [HHS-SGL]
Docent: A. Sewsahai
Thema:
Zintuigelijke waarneming

De student
moet de verschillende typen zintuigen kunnen opnoemen
met hun functies m.n. huidzintuigen, reukzintuig,
smaakzintuig, evenwichtszintuig, gezichtszintuig en
gehoorzintuig
moet kunnen beschrijven hoe onder invloed van prikkels in
zintuigcellen impulsen ontstaan
moet de delen van een oog met hun kenmerken en functies
kunnen noemen
moet kunnen beschrijven hoe beeldvorming door lenzen
plaatsvindt en wat accommoderen is
moet de bouw en werking van het netvlies kunnen
beschrijven

In zintuigen (receptoren) ontstaan onder invloed van
prikkels impulsen.
– Prikkeldrempel (drempelwaarde): de kleinste
prikkelsterkte die een impuls veroorzaakt.
– De impulsfrequentie is hoger naarmate de prikkel
sterker is.
– Gewenning: wanneer een prikkel enige tijd
aanhoudt, neemt de impulsfrequentie af.
Adequate prikkel: de soort prikkel waarvoor de
prikkeldrempel van een zintuigcel het laagst is.
Vrije zenuwuiteinden in de huid spelen een rol bij de
waarneming van druk, tast, warmte, koude en pijn.
Pijnpunten: vrije zenuwuiteinden waardoor pijn wordt
waargenomen. Pijnpunten komen overal in het lichaam
voor.

Zintuigen Ligging Adequate prikkel
- gezichtszintuigen - in de ogen - licht
- gehoorzintuigen - in de oren - geluid
- evenwichtszintuigen - in de oren - zwaartekracht
- reukzintuig - in de neus - geur
- smaakzintuigen - in de tong - smaak
- drukzintuigen - in de huid - druk

Sommige zintuigen registreren prikkels uit het externe
milieu
Afbeelding 1 en 2 – pg. 206 en 207 – BVJ 6V
Somminge zintuigen registreren prikkels uit het interne
milieu (o.a. pH receptoren, osmoreceptoren,
chemoreceptoren)
Ontstaan van depolarisaties langs het membraan van
zintuigcellen is gelijkwaardig als die van neuronen
Elke zintuigcel heeft z’n eigen drempelwaarde;
bovendien hangt de drempelwaarde af van de aard
van de prikkel
Wat zijn proprioreceptoren en adequate prikkels?

Afbeelding 18 – pg. 218 – BVJ 6V
Afbeelding 22 – pg. 220 – BVJ 6V

• Wenkbrauwen: zorgen ervoor dat zweet (vocht) langs de
ogen loopt.
• Wimpers: beschermen de ogen tegen vuil en te fel licht.
• Traanklieren: produceren traanvocht.
– Traanvocht reinigt de ogen en beschermt de ogen tegen
uitdroging.
• Oogleden: verspreiden traanvocht over de ogen en
beschermen de ogen.
• Traanbuizen: voeren traanvocht af naar de neusholte.
• Oogspieren: draaien het oog in de gewenste richting.
• Harde oogvlies (wit): stevig; geeft bescherming.
• Hoornvlies (doorzichtig): de voortzetting van het harde
oogvlies aan de voorkant.
• Vaatvlies: bevat veel bloedvaten.
– Het vaatvlies zorgt voor de voeding van een groot deel
van het oog.
• Iris (gekleurd): de voortzetting van het vaatvlies aan de
voorkant.
– Pupil: opening in de iris.

• Voorste oogkamer: tussen hoornvlies en iris.
– De voorste oogkamer is met vocht gevuld.
• Netvlies: bevat zintuigcellen en zenuwcellen.
– Over het netvlies lopen bloedvaten.
• Gele vlek: plaats in het centrum van het netvlies.
• Oogzenuw: geleidt impulsen naar de hersenen.
• Blinde vlek: plaats in het netvlies waar de
oogzenuw het oog verlaat.
– De blinde vlek bevat geen zintuigcellen.
• Lens: achter de iris en de pupil.
• Straalvormig lichaam: rondom de lens.
– Lens en straalvormig lichaam zorgen ervoor dat er
een scherp beeld op het netvlies ontstaat.
• Glasachtig lichaam (geleiachtig): houdt het netvlies
op zijn plaats.

Bij het zien in de verte Bij het zien van dichtbij
De accommodatiespieren zijn - ontspannen - samengetrokken
De diameter van de straalvormige
lichamen is
- groot - klein
De lensbandjes zijn - strak gespannen - minder strak gespannen
De lenzen zijn - zo plat mogelijk - boller
De ogen zijn - in rusttoestand - geaccommodeerd
Op het netvlies wordt een omgekeerd, verkleind beeld gevormd.
– In de gezichtscentra in de grote hersenen wordt dit beeld ‘vertaald’
in een normale waarneming.
• Accommoderen: de vorm van de ooglenzen wordt aangepast
wanneer de afstand waarop een voorwerp zich bevindt minder is
dan ongeveer vijf meter.
– De accommodatiespieren (kringspieren in de straalvormige
lichamen) trekken zich samen.
– De ooglenzen worden boller door hun elasticiteit.
– Als de accommodatiespieren zich minder samentrekken, worden
de ooglenzen platter door de druk van de glasachtige lichamen.

Nabijheidspunt: de kleinste afstand waarop een
voorwerp scherp kan worden waargenomen.
– Deze afstand is afhankelijk van de elasticiteit van de
ooglenzen.
• Diepte zien (stereoscopie).
– De oogzenuwen kruisen elkaar gedeeltelijk. De
impulsen van het linkergedeelte van het netvlies van
beide ogen worden naar het linkergezichtscentrum
geleid en die van het rechtergedeelte naar het
rechtergezichtscentrum.
– Door de vergelijking van de beelden van beide ogen
in de gezichtscentra wordt diepte waargenomen.
Staar: vertroebeling van een ooglens waardoor lichtstralen
het netvlies niet goed meer kunnen bereiken, kleuren worden
flets, het beeld wordt wazig. Staar is een
ouderdomsverschijnsel, maar kan ook worden veroorzaakt
door ziekten, medicijngebruik of erfelijke aanleg.

Een troebele ooglens kan door een operatie worden vervangen door een
kunststoflens.
Gezichtsbedrog: geen oogafwijking, maar veroorzaakt door processen in
de hersenen.
Voorwerpen
van dichtbij
kunnen
Voorwerpen
van veraf
kunnen
Mogelijke
oorzaken
Te verhelpen
met
Bijziendheid Verziendheid Ouderdomsverziendheid
- scherp worden
waargenomen
- niet scherp
worden
waargenomen
- de oogbol is te
lang
- de lens is in
rusttoestand niet
plat genoeg
- negatieve
lenzen
- niet scherp
worden
waargenomen
- scherp worden
waargenomen
- niet scherp worden
waargenomen
- scherp worden waargenomen
- de oogbol is te - de lens is minder elastisch
kort
geworden
- de lens is in
geaccommodeerde
toestand niet bol
genoeg
- positieve lenzen - lenzen die aan de onderkant
boller zijn dan aan de
bovenkant

Het netvlies bestaat uit drie lagen:
– een laag zenuwcellen (tegen het glasachtig lichaam aan):
geleiden impulsen naar het centrale zenuwstelsel;
– een laag zintuigcellen (staafjes en kegeltjes): hier ontstaan
impulsen;
– een laag pigmentcellen: pigment absorbeert licht.

Gele vlek: het centrum van het netvlies.
– Bij het kijken naar een voorwerp worden de ogen zo gericht
(gefixeerd), dat het beeld van dat voorwerp op de gele vlek
valt.
– In de gele vlek wordt het scherpste beeld waargenomen.
• Blinde vlek: de plaats waar de oogzenuw het oog verlaat.
– De uitlopers van zenuwcellen gaan door het netvlies, het
vaatvlies en het harde oogvlies heen.
– De blinde vlek bevat geen zintuigcellen.
Er zijn twee typen van zintuigcellen in de ogen, n.l. staafjes en kegeltjes
Staafjes Kegeltjes
De functie is - het zien van contrasten in zwart-grijswit
- het zien van kleuren
Ze komen voor - verspreid over het hele netvlies, maar - vooral in de gele vlek en de
niet in de gele vlek daarvan
directe omgeving
De prikkeldrempel
is
- laag - hoog
Ze worden gebruikt - in het licht en in de schemering - in het licht
Via synapsen staat - een aantal staafjes in contact met één - één kegeltje in contact met
zenuwcel of een aantal kegeltjes in
contact met één zenuwcel
één zenuwcel (gele vlek)

De pupilreflex beschermt de zintuigcellen in het netvlies
tegen een te hoge lichtintensiteit.
Reflexboog van de pupilreflex: zintuigcellen in het
netvlies – sensorische zenuwcellen – hersenstam –
motorische zenuwcellen – kringspieren en
straalsgewijs lopende spieren in de iris.
Als er fel licht op het netvlies valt, trekken de
kringspieren zich samen en ontspannen de
straalsgewijs lopende spieren zich. Hierdoor wordt de
pupil kleiner.
Als er zwak licht op het netvlies valt,
ontspannen de kringspieren zich en trekken
de straalsgewijs lopende spieren zich
samen. Hierdoor wordt de pupil groter.

Afb. 49 – pg. 241 – BVJ 6V

vragen
?
bedankt!!
Info:
www.ecoisonline.org
www.examenbundel.nl
www.biologiepagina.nl
www.ashvinsewsahai.com
asewsahai@yahoo.com