Stavelot - Office du Tourisme de Jalhay Sart

M a i s o n d u To u r i s m e
Pays des Sources
Jalhay,
natuur in
overvloed

Welkom in het
Land van de Bronnen
Maak kennis met een streek!
Jalhay Spa Stavelot Theux Trois-Ponts
Maison du Tourisme du Pays des Sources
Place Royale, 41 4900 SPA - Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
info@pays-des-sources.be - www.paysdessources.be
Office du Tourisme de Jalhay-Sart
Place du Marché, 242 4845 JALHAY-SART
Tel. 087 47 47 37 - Fax 087 77 65 26
info@tourismejalhaysart.be
www.tourismejalhaysart.be
Office du Tourisme de Spa
Place Royale, 41 4900 SPA
Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
tourisme@spa-info.be - www.spa-info.be
Office du Tourisme de Stavelot
Onthaal: Abbaye de Stavelot
Postadres: Place Saint-Remacle, 32
4970 STAVELOT
Tel. 080 86 27 06 - Fax 080 68 56 09
infotourismestavelot@skynet.be
www.stavelot.be/tourisme
Syndicat d’Initiative de Coo
Petit Coo 4970 STAVELOT
Tel. + Fax 080 68 46 39 (en saison)
sivvv.coo@scarlet.be - www.stavelot.be/tourisme
Royal Syndicat d’Initiative de Francorchamps
Rue E. Goedert, 1 4970 FRANCORCHAMPS
Tel. + Fax 087 27 04 74
info@francorchamps.org - www.francorchamps.org
Royal Syndicat d’Initiative de Theux
Rue de la Chaussée, 12 4910 THEUX
Tel. 087 53 92 45 - Fax 087 53 14 18
info@sitheux.be - www.sitheux.be
Syndicat d’Initiative de La Reid
Place du Marais, 1 4910 LA REID
Tel. 087 26 66 86
si@lareid.be - www.lareid.be
Royal Syndicat d’Initiative de Trois-Ponts
Place Communale, 1 4980 TROIS-PONTS
Tel. 080 68 40 45 - Fax 080 68 52 68
troisponts@skynet.be - www.troisponts-tourisme.be
2 3
Jalhay - La Gileppe
Spa - Thermen
Stavelot - Abbaye
Theux - Kasteel van Franchimont
Trois-Ponts - Wandelingen op een ezel
Een uitgave van de Dienst voor
Toerisme van Spa, met de steun
van het Maison du Tourisme van
het Land van de Bronnen en het
Commissariaat-generaal voor
Toerisme
van het Waalse Gewest.

Welkom in Jalhay-Sart Inhoud
Jalhay ligt aan de rand van
de Hoge Venen en biedt zijn
bezoekers een fraai en
gevarieerd plaatje, met
schilderachtige dorpen,
boerderijen, weiden en wallenlandschappen,
bossen,
rivieren met ongerepte valleien,
brede panorama’s,
heide en venen en ook nog
de stuwdam van de Gileppe.
4
De vakantiebestemming is gemakkelijk
bereikbaar vanuit Luik, Maastricht en
Aken. Ze is ook een goede uitvalsbasis
voor bezoeken aan de kuurstad Spa of
het circuit van Francorchamps en om
deel te nemen aan de talrijke vrijetijdsactiviteiten
die georganiseerd worden
in het Land van de Bronnen.
Proef van de charmes van
ons platteland en kies
voor de talrijke bewegwijzerde
wandelpaden om
de streek te verkennen.
Maison du Tourisme van het Land van de Bronnen 2-3
Welkom in Jalhay 4-5
Ligging en bereikbaarheid 6
Een beetje geschiedenis 7
Jalhay, Herbiester, Charneux 8-9
De stuwdam van de Gileppe 10-11
Het plateau van de Hoge Venen en het natuurreservaat 12-13
Solwaster 14-15
Sart 16-17
De vallei van de Hoëgne 18-19
Nivezé en zijn bronnen 20-21
Tiège en zijn waterputten 22-23
Surister en Fouir 24-25
Tradities, folklore, feesten 26
Horeca en logeeradressen 27
Natuur en wandelingen 28
Praktische informatie
Dienst voor Toerisme
Place du Marché 242 4845 Sart (Jalhay)
Tel : +32 (0)87 47 47 37 - Fax : +32 (0)87 77 65 26
otjs@skynet.be - info@tourismejalhaysart.be
www.tourismejalhaysart.be
Geldautomaat: in Jalhay bij ING of in het centrum van Spa.
Handelszaken: tal van kleinhandelszaken in Jalhay, Sart, Tiège
(bakkerijen, slagers, apotheken…).
Verhuur van fietsen: Priesville 6 - AB Bike route de Balmoral 35 -
Tour de la Gileppe.
5

6
Ligging en bereikbaarheid
Met de auto:
E42 Verviers - Trier
Afrit nr. 8 of 9
E25 Luik - Aywaille - Luxemburg
Afrit nr. 46 Remouchamps
Met de trein:
Lijn Luik - Verviers - Aken
Afstappen in Verviers of Spa
+ 32 (0) 2 528 28 28 - www.b-rail.be
Met de bus:
Naar het centrum van Jalhay: lijnen 390 en 393
Naar Tiège, Sart, Solwaster: lijnen 294, 295 en 395
+ 32 (0) 4 361 94 44 – www.infotec.be
Afstanden
Luik: 43 km
Brussel: 132 km
Antwerpen: 155 km
Gent: 190 km
Brugge: 234 km
Maastricht: 40 km
Amsterdam: 266 km
Aken: 40 km
Luxemburg: 132 km
Rijsel: 242 km
Keulen: 107 km
Utrecht: 232 km
Parijs: 411 km
Londen: 498 km
Een beetje geschiedenis
De streek werd vrij snel bevolkt door
de Kelten. Maar het waren de
Franken, die hier aankwamen in de
IVe en Ve eeuw, die aan de oorsprong
liggen van de dorpen van Jalhay.
Karel de Grote maakte van Jalhay
een jachtdomein. De koning van
Lotharingen ontnam het grondgebied
aan de Abdij van Stavelot en
schonk het aan de Prins-bisschop van
Luik. Die liet het gebied in cultuur
brengen.
Doordat de bodem veel ijzererts bevat
kon zich langs de Hoëgne een metaalindustrie
ontwikkelen die de streek
voorspoed bracht van de Xe tot de XVe eeuw. Maar in 1468 liet de
Bourgondische hertog Karel de Stoute
de smelterijen vernietigen omdat ze de
wapens gesmeed hadden voor de
befaamde “600 Franchimontezen” die
hem hadden bevochten in Luik. Hij
plunderde de streek en herleidde de
“makas” (smeedhamers) tot schroot.
Sindsdien legt de gemeente zich vooral
toe op landbouw.
Vanaf de XVe eeuw schonk de Prinsbisschop
van Luik aan de burgers van
Jalhay, Sart en Surister een aantal
rechten, zoals het recht om een
lokaal gerechtsgebouw te hebben,
de titel van stad, de mogelijkheid om
een burgemeester te kiezen, handelsrechten
enz. Daarvan getuigen
nu nog de ‘perrons’ van Sart en
Surister.
7

De dorpen Jalhay, Herbiester, Charneux
Het dorp Jalhay ligt vlakbij het Natuurpark van de
Hoge Venen en het Hertogenwald.
De oude boerderijen van le Haut Vinâve tonen de
traditionele woningbouw van de streek. In een
ervan was het oude Justitiehuis gevestigd.
De Saint-Michelkerk
De kerk werd gebouwd in 1514 maar
vernield door een grote brand in 1835. De
toren in breuksteen is het enige wat rest
van het oude gebouw. Hij heeft een
spiraalvormige torenspits en is lid van
de vereniging van “Les clochers tors
d’Europe”.
Le Tigelot
Door de eeuwen heen passeerden
heel wat Europese legers in Jalhay.
Dat was niet anders tijdens de
Tweede Wereldoorlog.
Op de plaatsen waar vliegtuigen
werden neergehaald zijn monumenten
opgericht, zoals in Le
Tigelot waar zich een
Canadees monument bevindt.
8
Het kruispunt van Belle-Croix
Op het kruispunt van de wegen naar Jalhay en Eupen
bevindt zich een monumentaal calvariekruis op de plaats
waar vroeger het huis van een klompenmaker stond.
Tijdens de bouw – op dezelfde plek – van een “relais de la
malle poste”, schreef een onbekende een gebed op de
deur en liet een mooi kruisbeeld na. Vandaar de naam van
het kruispunt : “Belle-Croix”.
Het carnaval van Jalhay en andere feestelijkheden
Het carnaval van Jalhay is meer dan 100 jaar oud. Het vindt plaats op de zondag na Aswoensdag en naast een uitbundig feest
is het ook een manifestatie van rivaliteit tussen de “bande” van Jalhay (de “boûs” of de ossen) en deze van Herbiester (de
“séglés” of de everzwijnen).
De traditie wordt in ere gehouden door een typisch lokale groep, die bestaat uit een tamboer-majoor en zes lansiers. Sinds
1893, na een felle ruzie tussen de lansiers, dragen ze een houten sabel…
Jalhay, dat is ook Kool en Runderen
De befaamde groene kool van Jalhay, die men oogst in de winter, proeft men in januari in de dorpszaal en de restaurants
van het dorp tijdens enkele memorabele “kool”-avonden.
Het folkloristische ossenfeest vindt plaats eind juli. Dan worden er volledige runderen geroosterd op het spit, en het gaat er
bijzonder gezellig aan toe.
9

10
Een grootse natuur
De stuwdam
van de Gileppe
Dankzij de nabijheid van het plateau van de Hoge Venen, met een bodem vol turf, is Jalhay dooraderd met
beekjes en riviertjes.
De hoge zuurtegraad van de turf geeft aan het water van de streek alle eigenschappen die vereist zijn voor het
wassen van wol. Dat lag aan de basis van de ontwikkeling van de wolindustrie in de streek van Verviers.
De stuwdam van de Gileppe werd gebouwd om tegemoet te komen aan de vraag naar water van de wolindustrie.
Dit kunstwerk was het eerste in zijn soort dat in België werd gebouwd. Het werd plechtig ingewijd op 28 juli
1878. In 1971 werd de dam verhoogd en dat bracht de capaciteit van het stuwbekken op 26 miljoen kubieke
meter water. De breedte aan de basis ging van 65 naar 235 meter en de hoogte bedraagt nu ongeveer 60 meter.
Het geheel wordt bekroond met een majestueuze leeuw van 300 ton, een werk van Félix Bourré.
Vanuit het belvedère en boven op de panoramische toren van 77 meter, ontdekt men pas hoe mooi het meer
en zijn omgeving is.
Op afspraak worden groepsbezoeken georganiseerd. Op het programma staan de panoramische toren, de
stuwdam, het nieuwe informatiecentrum aan de voet van de toren en het didactische wandelpad.
Sportieve mensen kunnen een tweewieler huren en rond het meer fietsen.
Wandeling 44 voert u helemaal rond
het meer (15 km) en laat u voorproeven
van het majestueuze Hertogenwald.
Het Hertogenwald
Het “woud van de hertogen” is een restant van het immense Ardense
woud dat ons land bedekte ten tijde van de verovering van Gallië door
Julius Caesar.
De bosexploitatie is een belangrijk onderdeel van de economie van de
gemeente.
Een didactisch parcours van 2 km, aangelegd door het departement
“nature et forêt” van het Waalse Gewest, laat groot en klein op een
ludieke manier kennismaken met de flora en fauna.
11

Het Natuurreservaat van de Hoge Venen
Het plateau van de Hoge Venen, het dak van België, is bedekt met
bossen en veengebieden. Het sneeuwt er gemiddeld 70 dagen per
jaar, wat langlaufen en alpineski toelaat in België. Het Natuurreservaat
van de Hoge Venen werd gecreëerd in 1957 en het Natuurpark Hoge
Venen – Eifel in 1971.
Het doel van het reservaat is het beschermen van de landschappen, de heide, de
veengebieden en de uitzonderlijke flora en fauna van deze milieus.
Men vindt hier immers de laatste korhoenen van België en zeldzame plantensoorten,
zoals bepaalde orchideeën en de zonnedauw of drosera, een vleesetende plant.
Ook vandaag nog moet de wandelaar op de Venen enige voorzichtigheid aan de dag
leggen. Het is aan te raden enkel de bewegwijzerde en beveiligde paden te volgen die
door het immense veenlandschap kronkelen, een kluif voor natuurliefhebbers.
Wandeling 58 brengt u van het dorp Solwaster naar La
Vecquée. Deze naam komt van het woord “Évêque” (bisschop). Deze
oude weg volgde de grens van het Prins-bisdom Luik, van Bérinzenne
en Malchamps tot Hockai, waar een druk bezochte weg vertrok die men
in de XVII e eeuw de “Voie du Fer” noemde, de “weg van het ijzer”.
De C-zones in het natuurreservaat zijn slechts toegankelijk
met een erkende gids en de D-zones zijn volledig verboden
gebied om de fauna te beschermen. Het reservaat kan
soms afgesloten worden om veiligheidsredenen.
12
Het Natuurpark Hoge Venen – Eifel
Getuigen van de veenlegende.
de
Stavelot
De Venen waren vroeger een gebied dat moeizaam werd geëxploiteerd door de boeren, onder meer
door deze van Solwaster. Zij vonden er stalstro, weiden, kleine vruchten en vooral turf voor de verwarming.
In de jaren 1950 werd door landbouwkundigen een project opgezet voor het inplanten van boerderijen,
maar het plateau werd snel weer een beschermde natuurzone.
Vroeger sprak dit landschap sterk tot de verbeelding met verhalen over verdwijningen en andere mysteries.
Voor reizigers was het niet ongevaarlijk om zich in de verlaten turfgebieden en moerassen te wagen.
Men kon er gemakkelijk verdwalen en verrast worden door snel veranderende weersomstandigheden.
In de afgelopen eeuwen hebben die dramatische verhalen de veenlegende in het leven geroepen en het
landschap getekend met kruisen en gedenkstenen.
Om verdwaalde reizigers op te vangen werd rond 1810 de Baraque Michel opgetrokken. De “auberge”
is er vandaag nog altijd, maar men ontvangt er nu wandelaars die een verfrissend biertje of een versterkende
maaltijd wensen.
De “Chapelle Fitzbach”, die vlakbij werd gebouwd, herbergt een klok die de herbergiers vroeger lieten
luiden om reizigers te gidsen die verdwaald waren in de mist.
Nog een getuige van de veendrama’s is het “Croix des Fiancés”. Het
“kruis van de verloofden” verrijst op de plaats waar twee jonge
mensen in 1871 de dood vonden, nadat ze waren verrast door een
verschrikkelijke sneeuwstorm.
De Panhaus-kolom, in 1566 opgetrokken door de Limburgse handelaar
Pierre Panhaus, is beschermd als nationaal monument, maar er rest
slechts de sokkel en een deel van de zuil. De kolom bevindt zich in de
“Grande Fange”, 150 m ten westen van de weg Belle-Croix - Baraque Michel.
13

14
Het dorp Solwaster
Dit dorpje aan de voet van de venen is
een van de mooiste van de streek.
Het heeft het grootste gedeelte van zijn
traditionele woningen behouden.
De dolmen EIn 1887 werd in het bos
van le Houssé een zware tafelvormige steen
in kwartsiet gevonden die gelijkaardig is aan
de neolithische dolmens (meer dan 4000 jaar
oud). Achteraf is er niets meer gevonden dat
zijn authenticiteit bewijst.
de
Stavelot
De Sawe
Deze schilderachtige rivier ontspringt in
de “Grande Fange” van Jalhay en zakt
trapsgewijs naar Gospinal. Op een
parcours van 4 km zakt hij meer dan 250
meter. Het is een van de meest spectaculaire
rivieren op het
hoogplateau.
Wandeling 56 laat u kennismaken
met deze ongerepte rivier, en ook
met “la Pierre del Macrâle” (de
heksensteen) en de mooie waterval
met de naam “Cascade du Bain de
Diane”.
De Statte en de Rots van Bilisse
Bij de veengebieden van Wihonfagne wordt de Statte een
snelstromend riviertje en het vindt pas zijn rust terug aan
de voet van de “Rots van Bilisse”.
De rots is het resultaat van een verheffing en plooiing in
een ver geologisch verleden. De bijna verticale wand
toont compact fylliet en kwartsiet, gesteentes die de
erosie hebben weerstaan.
Vroeger zou deze plek bewoond zijn geweest door de
“Sotês”.
De “Waterval van de aardmannetjes”, het “Gat
van de Sotês”… de plaatsen die verwijzen naar deze
mysterieuze wezens, kleine schalkse gnomen en bekwame
ambachtslui, zijn talrijk in de streek en dat geldt ook
voor de legendes waarin ze voorkomen.
Wandeling 57 volgt de (vallei van de) Statte
stroomopwaarts en onderweg passeert u de
indrukwekkende Rots van Bilisse en de grote
steenberg.
15

16
Het dorp Sart
de
Stavelot
Wandeling 48, die vertrekt aan de Place du Marché, daalt af naar de vallei van de Hoëgne via
Le Croupet du Moulin en laat u de resten ontdekken van één van de oude ijzersmelterijen die
ooit voor de welvaart van de streek zorgden.
Sart, een echo van het verleden…
Sart vormt een heuvelrug tussen Wayai in het zuidwesten
en de Hoëgne in het oosten.
Sart is vermoedelijk gesticht in de XI e eeuw toen boeren
het Ardense bos rooiden om de grond te ontginnen
(“essarter” in het Frans).
Tal van sporen van de lange geschiedenis zijn vandaag
nog te zien. Rond de Place du Marché ontdekt men
verschillende bezienswaardigheden die beschermd zijn als
erfgoed, zoals de versterkte toren van de St. Lambertkerk
(X e en XV e eeuw), het perron, symbool van de gemeentelijke
vrijheden (XV e eeuw), het mooie herenhuis “As hôts
ègrés”, typisch voor de mengeling van gotiek en renaissance
op het einde van de XVI e eeuw en de honderden
jaren oude eik. Nog meer gebouwen, prachtig gerestaureerd,
vervolledigen de architecturale harmonie, zoals het
Maison Bronfort, een voormalige zuivelfabriek en
momenteel zetel van het Cultureel Comité; het Maison du
Maquis waar Prins Karel zich heeft verborgen in 1944, de
oude pastorie waar nu de Dienst voor Toerisme huist en
de talloze traditionele boerderijtjes die grotendeels
dateren uit de XIX e eeuw.
De traditionele gebouwen in zandsteen
bestaan uit drie delen: het hoofdgebouw, de stallingen en
de schuur. Een open binnenplein scheidt het woongebouw
van de bergplaatsen, op de aanpalende weide
grazen de jonge dieren. Het geheel oogt esthetisch, sober
en luchtig.
Folklore en tradities: de laetare van Sart en
Tiège en het Feest van de Oude Beroepen
De “Laetare” (halfvastencarnaval) van Sart vindt plaats 14
dagen na het carnaval van Jalhay. Tussen de dorpen Sart
en Tiège heerst een gezonde wedijver. De praalwagens
zijn versierd met duizenden papieren bloemen en worden
voortgetrokken door trekpaarden met een traditioneel
tuigage. De twee rivaliserende stoeten worden aangevoerd
door de personages “le Courrier” en “la Bergère”.
Nog een goed verankerde traditie van Sart is het Feest van
de Oude Beroepen.
Het evenement laat u een weekend lang terugkeren in de
tijd en kennismaken met de beroepen en het dorpsleven
in de tijd van toen.
17

18
De vallei van de Hoëgne
de
Stavelot
De uitzonderlijke wandeling 55 loopt van de Pont de Belleheid naar de Pont du
Centenaire en is voor iedereen toegankelijk, dankzij het werk van de groep van de “Bénévoles”
(vrijwilligers) die zorgden voor vlonders, leuningen, trappen, rustplaatsen…
Het zijn ontegensprekelijk de rivieren van de
venen die de landschappen van de streek hun
ongerepte schoonheid hebben gegeven.
De koningin van de wandelingen
Kennismaking met een van de mooiste rivieren in het hart
van het natuurreservaat van de Hoge Venen. De Hoëgne,
die aanvankelijk de naam “Polleur” draagt, ontspringt op
een hoogte van 660 meter in de omgeving van de
Baraque Michel. Na een eerder rustige kronkelroute door
de venen verscherpt het verval plots bij de loopbrug van
le Centenaire en de Hoëgne wordt een bergriviertje tot in
Belleheid, op een hoogte van 380 meter.
De Hoëgne vormde in de afgelopen eeuwen het decor
voor een grote ijzerertsexploitatie die de faam vestigde
van het markgraafschap Franchimont.
De vallei van de Hoëgne is van groot botanisch belang
voor de leverbloempjes, mossen en varens die men er kan
observeren. Dit deel van de vallei werd op de zuidwestflank
doorkruist door de spoorlijn “Spa/Trois-Ponts”. De
lijn is sinds 1970 niet meer in gebruik en men heeft van
het traject een pre-RAVeL-wandelroute gemaakt.
Léonard Legras, een inwoner uit Sart, was in het begin
van de XX e eeuw de promotor van de wandelingen in de
vallei van de Hoëgne. Een gedenksteen bij de Léopold IIwaterval
herinnert aan zijn inzet.
19

Het dorp Nivezé en zijn bronnen
de Stavelot
De pre-RAVeL, de oude spoorlijn nr. 44 van Spa naar Trois-Ponts,
passeert langs het station van Sart en de Pont du Centenaire.
De Wayai, een beek die ontspringt in de venen van
Malchamps, vloeit langs de weiden naar het meer van
Warfaz, om in Theux uit te monden in de Hoëgne. Het
dorp liet zijn landbouwkarakter varen toen de gegoede
klasse van de streek er een verlengstuk van Spa van maakte
en er luxueuze villa’s liet bouwen aan de rand van de
kuurstad. In 1918 bracht de Duitse keizer Wilhelm zijn
hoofdkwartier onder in het Kasteel van Neubois en
Maarschalk Hindenburg nam zijn intrek in de Villa Sous-Bois.
La Fraineuse is een prachtig kasteel uit het einde van de
XIX e eeuw dat de Lodewijk XVI-stihjl imiteert. Momenteel
is het een sportcentrum van Adeps, maar in 1920 werd
daar de vredesconferentie gehouden die besliste over de
herstelbetalingen die Duitsland kreeg opgelegd na het
Verdrag van Versailles.
Bij de fusies van de gemeentes in 1976 werd Nivezé
verdeeld tussen Spa en Jalhay.
Het water van Nivezé
De interesse voor de “pouhons” of bronnen van Nivezé
dateert uit het begin van de XVIII e eeuw.
De bronnen van Nivezé leveren een ijzerhoudend water van
uitstekende kwaliteit aan de Thermen. Het bronwater wordt
gewonnen in de omgeving van het meer van Warfa en de
Wellington-bron waar een leiding van 2850 meter het water
naar het kuuroord voert. Deze bron kreeg de naam “Marie-
Henriette”. Het water is licht bruisend en wordt gecommercialiseerd
door de onderneming Spa-Monopole.
De Tonnelet, een andere beroemde bron in Nivezé, kreeg
aanvankelijk de naam “Frayneuse”. Het pand uit 1884 is
vandaag een restaurant, maar een van de ronde gebouwtjes
beschut nog altijd de bron.
Natuurliefhebbers vinden langs de 8 km die als pre-RAVeL zijn aange-
Wandeling 53 in Haut-Nivezé kronkelt door de bossen en leidt buiten haar lus naar het
20 vliegveld van Spa-Malchamps en de venen van Malchamps.
21
legd, enkele interessante botanische en mycologische ontdekkingen...

Het dorp Tiège en zijn waterputten
Wandeling 52 verkent Tiège en zijn gehuchten die zich
uitstrekken tot Polleur en zijn opmerkelijke oude brug over de
Hoëgne, de huidige grens tussen de gemeentes Jalhay en
Theux. Het prachtige bos van le Staneux, dat doorkruist wordt
door de (beek) ru de Chawion, werd in vroegere tijden aan de
rand gerooid om plaats te maken voor landbouwgrond. In het
oosten heeft het golfterrein tussen Tiège en Spa de plaats
ingenomen van de oudste hippodroom van Europa, die op
deze plaats in 1773 werd aangelegd.
Ook een land van herinneringen…
Een bescheiden monument aan de noordelijke toegang van het
dorp herinnert aan priester Dossogne, die pastoor was van
Hockai. Hij werd op 11 augustus 1914 gefusilleerd door de
Duitsers, nadat hij zich vrijwillig had opgegeven als gijzelaar om
de mensen van het dorp te sparen.
Een brochure over het militaire erfgoed van Jalhay is
beschikbaar bij de Dienst voor Toerisme.
De grote wegen…
Tiège heeft een lang verleden als belangrijk kruispunt.
Vlakbij de rotonde naar de autosnelweg Verviers-Prüm
passeerde de zogenaamde “Voie du Fer”, die van Polleur
vertrok in de richting van Luik, Malmedy, Trier…
Op deze plaats kruiste hij de “Royal Chemin”, die vanuit
Limbourg via Surister en Royompré, over de Wayai naar
Malchamps liep. Een andere grote weg kwam van Spa,
klom naar het Croix Brognard (de huidige Golf Club de
Balmoral), stak de oude brug van Polleur over en ging dan
richting Heusy.
Deze wegen waren onmisbaar voor de economische
ontwikkeling van de streek, maar ze werden ook gebruikt
door legermachten uit alle hoeken van Europa, die
eeuwenlang van Tiège, Sart en Jalhay een land van
invasies maakten.
De kerk van Notre-Dame des Victoires
In november 1944 viel een bom op Tiège. Hij maakte drie
slachtoffers en vernielde een aantal gebouwen waaronder
de Saint-Corneilkerk. Ze werd vervangen door een nieuw
cultusgebouw in breuksteen, opgetrokken in pre-romaanse
stijl. De kerk mag uitpakken met een van de mooiste
orgels van de streek.
Van Balmoral naar de Pont de Polleur…
Van 1907 tot 1952 was het de tram Spa-Verviers die van
Tiège een vakantiebestemming maakte. De vakantiehuizen
wisselden af met traditionele boerderijen waarvan er ook
nu nog een aantal bestaan zoals in Arbespine.
Waterputten, bronnen en veedrinkplaatsen…
langs de wegen van Tiège komt u ze regelmatig
tegen. Een bewegwijzerd circuit van 40 km
voert u langs de andere waterputten en bronnen
van de gemeente. Een gids met hun beschrijving
werd uitgegeven door de Dienst voor
Toerisme.
22 23

24
Het dorp Fouir
de
Stavelot
Het oude centrum van het dorp ligt in de vorm van een trechter in een vallei. Die ligging biedt bescherming
tegen de koude winden van de venen terwijl ze tegelijk zongericht is.
Het gehucht Fouir heeft het hoogste aantal landbouwexploitaties van de gemeente. Het zijn modern
uitgeruste boerderijen op mensenmaat, goed geïntegreerd in het landschap, die bijdragen tot de
natuurlijke en groene omgeving van het dorp.
De weiden waar het vee graast zijn van elkaar gescheiden door
levende hagen van lokale plantensoorten, die heel wat
kleine diersoorten aantrekken. Deze biotoop noemt men
het wallenlandschap van Jalhay.
Wandeling 1 van de “GAL Terre de Hoëgne” stelt u
een variante voor die langs het natuurpad “Ecureuils”
(eekhoorns) passeert, een pad dat kinderen sensibiliseert
voor het milieu.
Het dorp Surister
Het straatdorp Surister ligt op een zogenaamde
“interfluve”*, langs de weg naar
Jalhay. Vroeger stonden hier een banmolen,
het kasteel van de heer en een
perron. Op het einde van de ban stond de
galg. Een gedenksteen van de “Route
van de Mensenrechten” vormde samen
met het perron een geheel dat de gemeentelijke vrijheden en rechten evoqueerde.
De kerk met een beschermd orgel vervangt de oude kasteelkapel die vernield werd tijdens de Franse
Revolutie. Ernaast kan men met een manueel bediende pomp water uit de diepe put van het oude
kasteel halen.
*waterscheiding, een heuvel met aan weerszijden een beek: de Hélivy en de Botné.
Wandeling 45 voert u langs het wallenlandschap
en het platteland van Jalhay, tussen Fouir en Surister.
25

26
Tradities, folklore, feestelijkheden
Het feest van de Kool van Jalhay, een kruisbloemige groente die goed aangepast is aan
onze bodem, heeft de eigenschap om een mens te “verkwikken” maar ook om hem uit de bol te
laten gaan tijdens een proeverijweekend, waarbij men niet enkel eet maar er ook lustig op los danst.
De feestelijkheden van Carnaval en de Laetare maken deel uit van de typisch Waalse
folklore en die mag u zeker niet missen! De carnavalsstoeten van de “Bœufs” van Jalhay en
de “Sangliers” van Herbiester, gevolgd door de Laetare van de dorpen Sart en Tiège, tarten de
verbeelding en vormen een origineel en kleurrijk spektakel.
Het topevenement van onze gemeente is: “Nos r’prindans rècène” (terug naar onze
wortels). Een weekend lang komen vergeten beroepen en werktuigen, samen met de oude
vakkennis, weer tot leven. De deelnemers zijn gedreven door fierheid en het plezier van hun
kennis te delen. Bezoekers worden ondergedompeld in een authentiek volksfeest. Het decor,
de kostuums, de hapjes, de muziek, dans en gezelligheid maken van dit feest een onvergetelijke
ervaring.
In de zomer zijn er twee festivals. Om te beginnen is er het Festival van de
Vogelverschrikkers in Surister. Het straatdorp tooit zich dan met kleurrijke en originele
vogelverschrikkers en elke automobilist die passeert, vertraagt automatisch. Een gelegenheid om
kennis te maken met een charmant dorp waar humor en zin in feesten geen ijdele woorden zijn.
Het tweede is “het Ossenfeest” en dat is uitgegroeid tot een topevene- M A I S O N D U T O U R I S M E
ment in Jalhay. Hebt u al eens twee volledige runderen aan het spit Pays
gezien? En hoeft het gezegd dat niemand met honger naar huis gaat! des
Sources
Ten slotte zijn er nog de traditionele “tièsses di fièr” (de ijzerfeesten) van
Jalhay en Sart, waar men zich volop amuseert en waarop men u graag
uitnodigt.
Belangrijkste feestelijkheden
Bij de topevenementen vinden we:
Januari Feest van de Kool in Jalhay
Februari Carnavals van Jalhay en Herbiester
(zondag volgend op Vastenavond)
Maart Laetare in Sart en Tiège
(3 weken na Vastenavond)
Juli Festival van de Vogelverschrikkers in Surister
Ossenfeest in Jalhay
Augustus Feest van de Oude Beroepen in Sart
(om de vier jaar)
Oktober Rally JMC
En er is nog meer want er is altijd wel iets te
doen in Jalhay-Sart!
Meer dan 70 lokale verenigingen organiseren
feesten en activiteiten, verspreid over het hele jaar.
ACTIVITÉS
F
olklore
raditions T
Toeristisch aanbod
Horeca en logeeradressen
Ontdek de specialiteiten en producten van de streek.
Van het 3-sterrenhotel tot de gastenkamer met 4 korenaren, van de gîte op de boerderij tot
de landelijke gîte en het vakantiehuisje… Jalhay heeft een uitgebreid en gevarieerd aanbod. Er
zijn niet minder dan 6 hotel-restaurants, 17 gîtes, 10 adressen met gastenkamers en 3 campings.
Om een hapje te eten kunt u terecht in 10 restaurants, 13 brasseries, tearooms of cafés. Geniet
van een pannenkoek of kies tussen een menu met lekkere streekgerechten of pure gastronomie.
Het is echt aangenaam om uit eten te gaan of een glas te drinken na een fikse wandeling in
openlucht. Probeer eens het bier van de Baraque Michel, dat speciaal gebrouwen wordt voor
dit etablissement, of geniet van een wildgerecht met bosbessen of een heerlijk dessert met
blauwbessen in een van onze restaurants.
Onze streek heeft heel wat in huis voor de liefhebbers: wild, Ardense fijne vleeswaren, alcohol
op basis van fruit, bosbessen en blauwbessen, gebak van de Venen, hoeveboter…
M A I S O N D U T O U R I S M E
PRODUITS
TG
Pays
des
Sources
e r r o i r
astronomie
Ontdek nu al deze adressen op de website van de
Toeristische Dienst:
www.tourismejalhaysart.be
rubriek logies en restaurants en in de jaarlijkse
logiesbrochure van het Maison du Tourisme.
27

Natuur en wandelingen
25 leuke, bewegwijzerde tochten voor beginnende en
ervaren wandelaars, ruiters, fietsers en mountainbikers
wachten op u.
Elke maand worden er begeleide wandelingen en
tentoonstellingen georganiseerd door de Dienst voor
Toerisme..
Verantwoordelijke uitgever: Colette Herman - OTJS Place du Marché 242 4845 Sart-Jalhay
Concept: IMAGE CONCEPT 087 77 00 66 © - Foto’s: IMAGE CONCEPT - OTJS - Anne Winners - Ghislain Lespire
A bientôt