Bredero, Klucht van de Koe - Vrijdagtheater

werden als ze niet trouwden? Zou Bredero hier niet een woordspeling maken? Omdat ze niet trouwen, kunnen ze
zuinig leven en worden ,,goedhouders", ze houden hun bezittingen? In vs. 291 is al gezegd dat ze weinig verteren
en klouwers kan, behalve kerels van niks, ook schrapers betekenen.
347 In afwijking van de veronderstelling dat hier bedoeld wordt in brooddronkenheid letterlijk door de ruiten
werpen, zoals vR. klaarblijkelijk doet met zijn verwijzing naar de Spaanschen Brabander 567: ,,O se kannen een
kan lustich werpen door de glasen" zie ik hierin een woordspel. Het WNT veronderstelt contaminatie van twee
uitdrukkingen: de boel door de glazen lappen = verkwisten en drank in zijn lijf lappen. Volgens mij zegt Breero
niet meer dan dat hij een kan in enen opdrinken kan. Lappen is: naar binnen slaan, gulzig drinken; het er door
lappen = verkwisten. Kan betekent hier een hoeveelheid en glazen een speelse variatie op kannen in de betekenis
drinkgerei. In de Spaanschen Brabander wordt dit spel voortgezet door lappen te vervangen door werpen. Juist
deze vervanging bewijst dat het een bewust woordspel is geweest.
351 Hier zijn verschillende kaartspelen bedoeld, waarover we weinig meer weten.
352 Over deze dobbelspelen is eveneens niet voldoende bekend.
353 tuysten — dobbelde, of: (oneerlijk) handel drijven. Het laatste lijkt me waarschijnlijker in het verband: volgens
351/352 is het een kaart— speler en een dobbelaar, volgens 353 is hij dan een sjacheraar, een wedder, een knoeier
enz.
360 De betekenis van dit vers is niet duidelijk. V. veronderstelt dat bezetten opgevat moet worden in de bet.
legateren, m.a.w. dat hem het vaderschap van die jonge dochters was aangewreven. We kunnen dan ook denken
aan de bet. benarren, benauwen. Deze opvatting bevredigt niet geheel met het oog op verdronck in vs. 361.
387 gants sacker koeck en Vygen - yR. veronderstelt dat deze bastaardvloek ontstaan is uit Gods zeven
saramenten via een variant die hiermee in klank veel overeenkomst heeft, nl. gans seven sacken met krenten.
424 De toren van de Zuiderkerk is van Bentheimer zandsteen en was dus, toen hij nieuw was, heel licht van kleur.
Maar.. . . in 1612, toen Bredero De Klucht van de koe voltooide, was de toren nog niet klaar. Dat was eerst in
1614 volgens het jaartal dat er op staat. De toren stond in 1612 dus nog in de steigers. Er zijn twee mogelijkheden:
Bredero heeft later, na 1614 iets in deze regels veranderd, of: hij loopt vooruit op de toekomst. Van dichtbij kan
hij gezien hebben hoe licht deze toren zou worden en hij doet nu of men dat van verre ook kan zien. Beide
mogelijkheden zijn even aannemelijk. In die tijd was de Zuiderkerk de trots van Amsterdam, de eerste kerk die na
de reformatie als protestantse kerk werd gebouwd.
436 Latere drukken hebben arrighe. yR. leest hier ook arg en vertaalt het met ‘slim’. dB. neemt dezelfde bedoeling
aan en, omdat deze opmerking niet helemaal duidelijk is in de mond van de dief, neemt hij aan dat de boer al in
436 begint te spreken. Ik geloof niet dat het nodig is. De dief probeert de boer te overreden de koe voor hem te
verkopen, de boer aarzelt, trekt een bedenkelijk gezicht, ondanks het aanbod van die daalder. Na een korte pauze
reageert de dief op dit aarzelen met: maar vadertje, wat ben jij een rare snuiter. En dan neemt de boer opeens het
besluit het toch maar te doen. Dan kan arige zijn: aardig in de bet. vreemd, raar, zoals het nog in Vlaanderen en in
sommige delen van Noord.holland voorkomt.
448 vR. betwijfelt of de verklaring van tW., dat vellen = St. Velten, juist is, maar geeft geen betere. Behalve de
motieven, die vR. aanvoert, doet het gebruik van het lidwoord in dat geval vreemd aan. In het verband van de
tekst heb ik de verklaring gezocht in betekenissen van ‘vel’ als aanduiding van een man of een vrouw, meestal met
min of meer ongunstige betekenis. Zie ook 1432: dronken vel enz. Het bezwaar tegen deze opvatting is dat er in
deze gevallen altijd een adjectief bij staat.