Hoe je tuin omvormen tot een kringlooptuin. - Gemeente Boutersem

De rode draad:
Hoe je tuin omvormen tot een kringlooptuin.
Tuinafval voorkomen: het concept van de tuin in die mate veranderen dat er open en gesloten
ruimten ontstaan.
Tuinafval hergebruiken: in een kringlooptuin doe je aan tuinbeheer met de natuur als
voorbeeld.
Gazon
Meest problematische tuingedeelte.
Steeds terugkerende vragen over teveel afval (10 kg/1 are) en stank bij het composteren!
Oplossingen:
Composteren: steeds de helft droog of bruin materiaal vermengen met het gras.
Gebruik het gemaaide gras als mulchmateriaal in borders, tussen struiken of in de moestuin.
Schakel over op een mulchmaaier.
Minder bemesten: tolerantie voor ongewenste kruiden
Traag groeiende grasvariëteit (niet interessant bij intensief gebruik)
Alleen de nuttig gebruikte oppervlakte van het gazon behouden (recreatie, doorgang, waslijn)
Delen van het gazon heraanleggen door tuingedeelten met minder afval.
1. Heraanleg met behoud van de open ruimte
Om open ruimten te bewaren kan je kiezen voor een bloemenweide, bodembedekkers of een
bloemenborder.
Maar in open ruimten zullen ongewenste kruiden het beste tot ontwikkeling komen door zon
en licht. Maak de grond vrij door wieden en hou de bodem bedekt met planten die je zelf
kiest. Vergeet niet planten te gebruiken aangepast aan het klimaat en de bodem.
1.1 Bloemenweide
bloemenakker:
Pionierbeplanting, éénjarigen, ook zelf in te zaaien op verstoorde grond vb: klaproos en
korenbloem
Gebruik eventueel compost bij het frezen.
Beheer: liefst elk jaar de grond omwoelen en terug inzaaien.
bollengrasland:
Mogelijk op kleine oppervlakten toe te passen
Kies voor verwilderingsbolletjes vb: sneeuwklokjes, krokus, narcis, boshyacint, kievitsbloem
Beheer: - maaien nadat het loof verdord is, eind mei of begin juni.
- blijven maaien voor gazonbeheer of een 2 de maal maaien in oktober voor een
zomerbloemenweide
- in de vroege lente fijn gezeefde compost uitstrooien.
graslandplanten:
Zijn vaste planten en kruiden die elk jaar terug opschieten vb: koekoeksbloem, pinksterbloem
Beheer: - 2 maal/ jaar maaien en het gras afvoeren om de grond te verschralen (15 kg/1 are).
- paadjes maaien.
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

1.2 Bodembedekkers
Planten gebruiken aangepast aan klimaat en bodem.
Grond goed onkruidvrij maken bij de aanleg en voorbereiden door compost in te werken.
Voldoende aantal planten uitzetten maar niet teveel. Hou rekening met de groeidynamiek.
Voorbeeld: Lamiastrum galeobdolon is een woekeraar.
Acaena micropylla groeit goed op iedere tuingrond, in zon of schaduw
De blote grond bedekken met snippers (let op: géén schors) tot de beplanting is dichtgegroeid.
Beheer: Elk voorjaar met een laagje compost en een laagje snippers bijwerken tussen de
plantjes.
Soorten: - wortels: -Campanula porscharskyana (klokjesbloem), Pachysandra terminalis
- uitlopers: -Vinca minor (maagdenpalm),Hedera (klimop)
- mat: -Cerastium tomentosum (hoornbloem), Phlox subulata (vlambloem)
1.3 Bloemenborder
Denk aan de groeidynamiek van de planten, gebruik meerdere planten van dezelfde soort en
vermijd woekerende soorten.
Vb: -Ligularia przewaskii (kruiskruid)
-Hemerocallis (dagbloem)
-Lysimachia clethroïdes (wederik)
Zo aanleggen dat de planten elkaar aanvullen en de bodem volledig bedekt wordt door het
blad. Laat ze als een puzzel in elkaar passen, bolvormen naast opgaande vormen.
Zoveel mogelijk bladvormen en bladkleuren maakt je tuin erg boeiend
- het blad gaat een heel seizoen mee vb. Heuchera micrantha ‘Palace Purple’
- bloemen bloeien max. één maand
- gebruik grassen, zij zorgen voor beweging en contrast
Beheer: Verdorde stengels mag je pas afknippen in de vroege lente, zo bescherm je de plant
en het dierlijk leven op een natuurlijke manier.
Wied de grond en bedek hem ieder jaar met een laag ongezeefde compost en een laag
snippers om het inzaaien van andere planten te vermijden. Na een paar jaar krijg je hele losse
en humusrijke grond.
Rozenstruiken krijgen reeds een compostlaag rond de entplaats in de herfst om ze te
beschermen. In maart en juni herhalen voor doorbloeiende soorten.
Doorlevende planten voor droge tot vochthoudende bodem en zonnige standplaats.
Campanula persifolia, Coreopsis verticilata, Dianthus deltoïdes,
Geranium sanguineum, Lavendula angustifolia, Nepeta faassenii,
Oregane vulgare, Rosemarinus officinalis, Salvia,
Veronica spicata, Artemesia abrotanum
Doorlevende planten voor vochthoudende tot droge bodems in schaduw of half-schaduw
Aconitum napellus, Alchemilla mollis, Anemone japonica,
Astrantia major, Aquilegia vulgaris, Bergenia cordifolia,
Brunnera macrophylla, Cimicifuga racemosa, Euphorbia amygdaloïdes,
Geranium macrorrhizum, Hosta, Pulmonaria officinalis, Saxifraga umbrosa
1.4 Waterpartij
Het biologisch evenwicht komt uit zichzelf tot stand wanneer de vijver zuurstofrijk en
voedselarm is.
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

Beheer : Teveel biomassa verwijderen in augustus of september met een sloothaak.
Onderwaterplanten of ondergedoken planten zijn de zuurstofleveranciers.
Vb. Ranunculus aquatilis (waterranonkel), Potamogeton pectinatus (fonteinkruid) voor grote
vijvers
1.5 Kippen
Zij hebben veel loopruimte nodig.(min 5 m 2 per kip).
Ideale afvalverwerkers, zelfs wat niet in het composvat mag zoals bereid voedsel.
2. Creëren van gesloten ruimten
Voordelen: -zorgen voor schaduw en een dichte groenstructuur
-minder ongewenste kruiden =minder afval en ook minder beheer
-het groenafval uit open ruimten kan hier gebruikt worden
-maximale gelaagdheid: boomlaag, struiklaag
-lokken dieren die de tuin ten goede komen
-geven structuur en dynamiek aan de tuin
2.1 Hagen
-visueel scherm en windbreker
-uitstekende afsluiting
-nemen weinig plaats in en vormen toch een dichte massa
-haagscheersel is bruin en groen materiaal samen
Kies voor inheemse soorten,vb: -liguster (3x per jaar)
-traag groeiende (1x per jaar) zoals beuk, hulst, buxus, taxus
-bladverliezende zoals meidoorn, haagbeuk
Beheer: stel snoeibeurten zolang mogelijk uit en laat haagscheersel liggen aan de voet van de
haag
2.2 Heg of vogelbosje
- uitstekend als windkering
- verbeteren het microklimaa
- dekkingsmogelijkheden voor de meeste vogelsoorten
- ontstaan van een gevarieerde insectenwereld in evenwicht (geen overlast van één
insectensoort)
- verhoogd de levenskansen voor predatoren, zij vormen een kringloop met parasieten
Inheemse soorten zijn, vb: rozelaar, sleedoorn, kornoelje, gelderse roos, hazelaar, vlier…
2.3 Struikenstruweel
Kies voor planten die iets kunnen betekenen voor het dierenleven:
- bloemen met nectar voor bijen, vlinders en insecten (kies voor enkelvoudige
bloeiwijzen)
- bessen voor de vogels
- stekels aan de blad of takken geven beschutting en nestgelegenheid
- ontstaan van een uitgebreid en evenwichtig insectenleven (predatoren)
Ook niet inheemse en gekweekte soorten zijn aangepast aan ons klimaat
- hou rekening met hun habitus(vorm-groeiwijze)
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

- geef ze genoeg ruimte om veel snoeiwerk te vermijden
- gras, snippers, takken kunnen hier als mulch gebruikt worden
- zijn blikvangers door hun bloeiwijze, hun vruchten en zelfs omwille van twijgen
vb: -muskushybride-rozen (doorbloeiend en vormen bottels)
-Hibiscus syriacus (altheastruik)
-Photinia fraseri (glansmispel) groenblijvend rood blad
-Callicarpa bodineiri ‘Profusion’ paarse bessen
- vooral loofverliezende soorten geven goed de sfeer van het landschap weer
Enkele struiken op drogere grond:
- Berberis
- Buddleya
- Kerria japonica
- Potentilla
- Spirea
- Syringa
- Mahonia bealei
- Cytisus
Beheer: Van nature groeien er minder of geen opslagkruiden in zulke omstandigheden.
Je kan mulchen met je teveel aan compost of snippers.
In de herfst laat je het blad gewoon liggen als bescherming voor plant en dier.
2.4 Klimplanten en leiheesters
Een reden om struiken of bomen te leiden tegen muren in een kleine tuin is dat je de omvang
onder controle kunt houden. Besef wel dat je op een onnatuurlijke wijze bezig bent. Vergeet
niet dat alleen met veel snoeien en sjorren de plant tegen de muur zal geleid worden.
Wel is het een middel om meer groen op een kleine oppervlakte te herbergen, zonder al te
veel gesloten ruimte te verkrijgen.
-in kleine tuinen vervangen zij de boom- of struiklaag
-kennis van de groeikracht is noodzakelijk,
vb: -bruidsluier, blauwe regen,wingerd
-klimrozelaar, kamperfoelie, zomerbloeiende clematis
Beheer: een laag compost in de lente aan de voet van de plant
wanneer je zo’n klimplant tegen een gevel of muur willen laten groeien, plant hem
dan liefst een meter verwijderd van funderingen en slechte aarde. Klimplanten zijn
over het algemeen goede groeiers en wensen een voedzame, maar wel
vochtdoorlatende bodem.
2.5 Bomen
-maximale hoogte breedte en boomvorm aanpassen aan de beschikbare ruimte en zichtlijnen
-hou rekening met het wortelgestel, diepwortelend of vlakwortelend (waterhuishouding,
verhardingen)
Vb: - eik heeft een penwortel
- berk droogt de grond uit onder de boom
- beuk heeft een stevig wortelgestel
- kleine en lichtdoorlatende bomen: lijsterbes (Sorbus), gouden regen (Laburnum)
- in kleine tuinen kiezen voor meerstammige bomen, dit zijn groter wordende struiken,
onderste takken wegsnoeien vb. Amelanchier lamarcki
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

Onder bomen is het in de zomer voor vele planten net iets te droog. Maar in de lente, als de
bladeren zich nauwelijks hebben ontvouwd en de boom bijgevolg nog niet zoveel vocht
gebruikt, kan je een kleurig tapijt toveren van ontelbare verwilderingsbolletjes. Nadien
kunnen laat opkomende planten die weinig vocht nodig hebben en schaduw verdragen de
fakkel overnemen.
Bomen zijn trouwens een burcht van leven: één enkele boom kan de woonplaats zijn voor
heel veel dieren. Oude bomen huisvesten de meeste organismen en dragen onschatbaar veel
bij aan het ecosysteem.
Beheer: Schaduwrijke tuingedeelten met een achtereen volgende beplanting hebben het
minste aandacht nodig. Laat de natuur zijn gang gaan en een evenwicht creëren. De bossfeer
zal er des te sneller door ontstaan.
En waarom hier of daar geen stapeltje takken leggen is een goed idee. Het zijn schuilplaatsen
voor allerlei klein grut.
3. De werk- en composteerplaats aanpassen
Een goed bereikbare plaats is te verkiezen, misschien komen er verschillende plaatsen
verdeeld over de tuin in aanmerking.
Zorg voor voldoende ruimte waar je met je tuinafval terecht kan en het eveneens moet
verwerken.-compostvaten of bakken (plaats om compost te keren)
-wachthoop voor gesnoeide takken
-ruimte om te werken met de versnipperaar
-snippers
-eventueel hoop met oude aarde uit potten
-composteren van graszoden
-schalen en potten
Als bodembedekking zijn grove snippers (van het containerpark) ideaal. Na een regenbui kan
je snel weer werken met droge voet, geen modder of onkruid.
Deze plaats kan je afschermen d. m.v. hagen, panelen, vlechtwerk van snoeihout, …
4. Snoeihout verwerken
Van bij de aanleg van de tuin kan je al rekening houden met een aantal factoren om het snoei-
en tuinafval in de hand te houden.
Planten hebben hebben soms meer ruimte nodig dan je zou verwachten. Hou rekening met de
hoogte , maar zeker ook met de breedte dat een struik of boom kan bereiken. Ga even na bij
het planten of er voldoende plaats zal zijn om deze plant laten uit te groeien en bespaar jezelf
zo heel wat snoeiwerk.
Plan de snoeibeurt op het juiste ogenblik.
Bloeiende struiken snoei je meestal best na de bloei.
Kan je wachten om je haag te snoeien na de tweede helft van juni, dan hoeft een tweede
snoeibeurt waarschijnlijk niet meer.
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

Traaggroeiende planten en struiken leveren minder afval op in vergelijking met
snelgroeiende.
Kies zeker voor streekeigen planten of planten die dezelfde eigenschappen hebben en
dezelfde sfeer van het landschap uitstralen. Kies ook planten in functie van je bodem
(zuurgraad – waterstand) en het klimaat (microklimaat).. Ze zijn minder vatbaar voor ziekten
en plagen.
Planten die snel lelijk worden of snel sterven vergroten alleen de afvalberg.
In een kringlooptuin vermijd je dat het tuinafval je tuin verlaat.
Wat je in de tuin produceert , moet je in de tuin ook kunnen verwerken.
4.1 Verhaksel je snoeihout
Met de snippers kan je aan de slag in je tuin:
- ze kunnen gebruikt worden als structuurmateriaal in de compostbak, groen afvalmateriaal
zal zo beter composteren.
- als mulchlaag tussen vaste planten zijn ze ideaal om de bodem onkruidvrij te houden. Je
vermijdt uitdroging en erosie. Je stimuleert het bodemleven, verbetert zo de kruimelstructuur
en vruchtbaarheid van de bodem.
Tip: mulchen is het afdekken van de bodem met een laag organisch materiaal. Kan ook met
herfstbladeren, grasmaaisel, houtsnippers en compost. Boomschors is een afvalproduct van
houtverwerkende bedrijven en kunnen beter niet tussen de planten gebruikt worden, wel als
paadjes in gesloten ruimten)
- verse houtsnippers in een dikke laag doen ook dienst als pad of als grondbedekking in de
composteer- en werkruimte van de tuin. Vul regelmatig aan met verse snippers.
- vul er een snipperwand mee en zorg zo voor een originele afsluiting.
4.2 Buigzame takken kan je vlechten
- dikkere takken van de geknotte wilg of hazelaar zijn geschikt om afsluitingen en steunen
voor klimplanten mee te vlechten. We gebruiken kastanje als verticale takken (om de 50 cm)
De takken voor het vlechtwerk moeten minstens 2 m lang zijn, anders kan je ze niet goed
vastzetten. Alle zijtakken worden weggesnoeid tot een gave tak.
- zijn je takken te fijn en/of niet zo lang, plaats de verticale steunen dan korter bij elkaar en
zorg dat ze minder dik zijn. Je vlechtwerk zal wel minder duurzaam zijn.
- hangende bloemenmanden en -korven geef je een nieuw kleedje wanneer je ze invlecht met
fijne stevige maar beweeglijke lange takken (Lonicera pileata)
4.3 Rijshout en steunen
- sommige vaste planten kunnen in de zomer erg hoog uitgroeien en vallen dan ten prooi aan
sterke westenwinden tijdens een stevig onweer. Steek takken tussen de plant vooraleer deze
zijn hoogte heeft bereikt, zo kan de plant tussen het hout heen groeien en zal hij een stevig
houvast hebben. Van het hout is dan niets meer te merken.
- een wigwam van takken is een mooi zicht en kan dienst doen als steun voor klimplanten en
bescherming voor dieren.
Wil je het wat fijner afwerken of steviger maken, vlecht er dan wat dunnere buigzame takken
rond.
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

4.4 Takkenwal of takkenril
- is niets anders dan een stockeerplaats voor snoeihout. Hiervoor bakenen we een ruimte af
met 2 rijen verticale palen met 50 cm tussen de rijen. Als verticale palen gebruiken we
kastanje. Om de 1 à 2 m zetten we een verticale paal. Hiertussen kan al het snoeihout
gestapeld worden. Onderaan gaat het verteren. Zo kan er steeds materiaal bovenop.
Ook hiertegen kan je klimmers planten.
Onder de takkenril vinden egels een ideale overwinteringsplaats, vogels maken er nesten in en
nuttige insecten vinden er bescherming.
4.5 Functioneel gebruik van houtstronken
- voor een natte tuin kan je een knuppelpad van Zwarte els of wilg overwegen. In een
bedding leg je stammetjes dwars op de gewenste looprichting. De vermelde houtsoorten zijn
de meest duurzame in een afwisselende natte en droge toestand.
Een zogenaamd vlonderpad ‘zweeft’ bovenop een dragende constructie. Voor de dragende
constructie uiteraard opnieuw vochtresistente houtsoorten gebruiken (bijvoorbeeld Tamme
kastanje)
- een insektenhotel
Houtblokken, waarin je gangen boort zijn ideaal voor vele bijen, zoals metselbijen en
klokjesbijen. De houtsoort is niet zo belangrijk, als je maar zorgt voor zo glad mogelijke
gangen. Zeker zachtere houtsoorten kun je daarom beter kops boren.De diameter kan 2 tot 12
mm bedragen, met het accent op 3 tot 8 mm .De hoogte waarop je deze nestgelegenheid hangt
mag variëren van 1 tot 5 meter. De gangen mogen tussen 3 en 20 cm diep zijn.
4.6 Wortelstronken
- laat ze overgroeien door klimop of leg ze in de tuin als decoratief element. Na een jaar of
tien in vochtige omstandigheden zal deze stronk helemaal verteerd zijn en een plaats geboden
hebben aan ontelbare bodemdiertjes.
- leg een aantal wortelstronken op een hoopje, vul de gaten op met aarde en plant er
zuurminnende planten in zoals varens, mossen, aardbeiplanten, bosbes, struikheide,
dopheide…
- droge omstandigheden creëer je door de wortelstronk eerder op een zonnige plek te leggen
gevuld met huislook (Sempervivum)
4.7 Decoratieve toepassingen
- bij elkaar gebonden twijgen geven een decoratieve toets aan huis en tuin
- meer en meer gaat men in de het bloemschikken gebruik maken van natuurlijke materialen
die je kan verzamelen op een goeddoende wandeling
- kunstige huisjes en poppen (vogelschrikkers) allerhande in de tuin verraden je creatieve
ingesteldheid
Literatuur
‘De ecologische tuin, natuurvriendelijk en afvalarm’ - OVAM
‘De ecologische siertuin, puur genieten’ MiRoNa, sectie Natuur en Landschap
ecologische.tuinen@west-vlaanderen.be
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.

‘De ecologische siertuin’, John Rigaux en Rosette Van Cauteren - VELT vzw
ISBN 90 800626 3 4
‘Spelen met de natuur, de natuur als inspiratiebron voor de tuin’ Henk Gerritse – TERRA
ISBN 90 6255 545 4
‘Planten combineren, de mooiste planten op de juiste plek in uw tuin’ Modeste Herwig
GROENBOEKERIJ
ISBN 90 215 2083 4
‘Welke plant waar?’ Roy Lancaster, Wim Oudshoorn GROENBOEKERIJ
ISBN 90 215 3936 5
‘Natuurlijke tuinen’ Jean Vanhoof LANNOO
ISBN 90 209 5563 2
‘Natuurlijk tuinieren’ Pauline Spiers ATRIUM encyclopedie
ISBN 90 6113 957 0
‘De siertuin’ ROODBONT
ISBN 90 75280 16 5
‘Tuinieren met gebruikte materialen’ ROODBONT
ISBN 90 75280 50 5
‘De schaduwtuin’ Jane Taylor ZUID BOEKPRODUCTIES
‘Bomen voor kleine tuinen’ Tuingids Allen J. Coombes
TERRA LANNOO
Graag nodigen wij jullie uit voor de volgende thema-avonden:
Di 10 oktober ’06 om 20 uur: ‘Zonne-energie in je woning’ in CC De Borre te Bierbeek
Do 19 oktober ’06 om 20 uur: ‘Duurzaam bouwen’ in het Kapittelhuis te Hoegaarden
Ma 13 november ’06 om 20 uur: ‘Rationeel watergebruik’ in CC Eykeveld te Boutersem
Een samenwerking tussen de gemeenten Bierbeek, Boutersem, Hoegaarden en Lubbeek en de provincie Vlaams-
Brabant in het kader van Duurzame Levensstijlen.