Zonder handen op de tanden

ISOPIX
OP HET MONDJE GEVALLEN
Zonder handen
op de tanden
Een afgebroken of losgekomen tand is nog niet verloren.
Met de juiste aanpak staat hij weer netjes in de rij,
op voorwaarde dat je naar de tandarts sprint.
MARLEEN FINOULST
Kinderen vallen vaak. Ze struikelen
bij het spelen, smakken
tegen de grond met hun fiets,
glijden uit in het zwembad of
botsen tegen elkaar. Naast
schaafwonden, kapotte knieën en al eens
een botbreuk delen niet zelden de tanden in
de brokken. Kindertandarts Geertje Van
Gorp (1): “We zien 2 piekjes bij de patiënten:
kindjes tussen 1 en 3 jaar en de groep
tussen 7 en 10 jaar, en iets vaker jongens
dan meisjes.” Bij peuters en kleuters gaat
het om melktandjes. Een iets ouder kind
(4 à 6 jaar) zal doorgaans al snijtanden
gewisseld hebben en heeft dan vroege definitieve
of immature tanden (2).
Verdwenen binnenin
Nadat een peuter stevig onderuit is gegaan,
merken ouders soms dat er een melktandje
verdwenen is. “Dat is er niet altijd helemaal
uit of afgebroken”, zegt Van Gorp. “Vaak is
het door de val omhoog geschoten in het
tandbeen (intrusie). Zeker bij valpartijen
met een fopspeen in de mond. Een bezoek
aan de tandarts is dan dringend.” Aan de
hand van röntgenfoto’s wordt nagegaan
of er sprake is van intrusie en in welke
richting de tand is ingeslagen. De kiem van
de definitieve tand kan geraakt zijn. Van
Gorp: “Het tandje kan spontaan terug -
komen, wat gewoonlijk een drietal weken in
beslag neemt, maar soms moet het getrokken
worden.” In ieder geval moet de schade
een tijdlang opgevolgd worden. Werd de
onderliggende tandkiem geraakt, dan is het
afwachten of de definitieve tand ook schade
heeft opgelopen. Er kan iets misgaan met de
glazuurvorming en met de kroon- en wortelontwikkeling.
Het doorbreken van de
definitieve tand kan vertraagd of versneld
gebeuren (soms in een verkeerde richting), of
zelfs achterwege blijven.
Grijs is prijs
Kleurverandering komt veel voor als gevolg
van een trauma, meestal als een grijze schijn.
Vaak blijft dat zonder gevolgen, maar het
kan ook wijzen op een bacteriële infectie.
Geertje Van Gorp: “Een chronische infectie
kan leiden tot pijnloze fistelvorming (een
bobbeltje op het tandvlees ter hoogte van de
punt van de tandwortel). Die kan worden
opgelost door het tandje te trekken of een
wortelkanaalbehandeling te starten.”
Bewaar een hele tand of een afgebroken stuk
in de mond, in water of in melk. Terugplaatsen en
herstellen kan, als het snel gebeurt.

Redden wat voorlopig is
In heel wat gevallen breekt alleen een stukje
melktand af. Van Gorp: “Gaat het om een
heel klein stukje, dan volstaat het om de
scherpe randjes weg te schaven. Een groter
stuk wordt best zo snel mogelijk hersteld
met aangepast vulmateriaal, waardoor de
tand weer mooi in het rijtje past. Ligt het
levend tandgedeelte (de pulpa) bloot, dan
moet de tandzenuw zo snel mogelijk
afgeschermd worden van de omgevende
mondbacteriën om infectie te voorkomen,
uiterlijk binnen de 48 uren na de val. Zo
lang kan het natuurlijk verdedigingssysteem
de mondbacteriën onder controle houden.
Soms verwijderen we met een pulpotomie
een klein stukje van de tandzenuw. Daarna
wordt de tand ‘dichtgecementeerd’ met
een biocompatibel product. De resterende
tandwortel kan dan zijn vitaliteit behouden
zonder infectie, wat van belang is voor de
definitieve tand.” Wacht je langer dan 48
uur, dan nemen de bacteriën de overhand
en raakt de ontblote tand geïnfecteerd tot
in de wortel. Een wortelbehandeling kan
uitzonderlijk nog soelaas brengen, maar
vaker wordt het tandje dan getrokken.
Gaatje in de gevel
Geertje Van Gorp: “Het is geen drama,
maar toch wel jammer als een kleuter een
tand verliest terwijl die gered had kunnen
worden.” Een voorste melktandje moeten
missen is niet alleen niet mooi, het brengt
ook fonetische problemen met zich mee.
Het kind gaat bijvoorbeeld lispelen of heeft
moeite met de r-klank. Bovendien kan de
definitieve tand dan wat langer op zich laten
wachten. Bewaren en terugplaatsen kan, als
het snel gebeurt.
Dankbaar immatuur
Een ongelukkige val met schade aan een definitieve
tand is een ander verhaal. De tand
kan afgeboken en/of verplaatst of helemaal
losgekomen zijn. Een spoedbezoek aan de
tandarts voor controle is altijd aangewezen.
Van Gorp: “Lichte verplaatsingen veroorzaken
enkele dagen pijn bij het bijten en
aanraken. Zacht voedsel eten kan helpen.
Omdat de pijn snel overgaat, verliest men
deze lichte verplaatsingen soms uit het oog,
maar toch moeten ze opgevolgd worden.
De tandarts neemt altijd röntgenfoto’s
na een val en voert vitaliteitstests uit. Zo
geven koude- en warmteproefjes en percussietests
(tikken tegen de tand met een
instrument) een idee van de toestand van
de tandzenuw.”
Als de getroffen tand helemaal scheef staat
of gedeeltelijk losgekomen is (al dan niet
met een botbreuk), kan de tandarts die
opnieuw in de juiste stand zetten. Geertje
Van Gorp: “Dat gebeurt best onmiddellijk,
door de tand terug te plaatsen en te spalken.
Repo sitionering is niet alleen belangrijk om
Bij kleintjes kan na een val de melktand in het
tandbeen schieten. Is de tandkiem geraakt, dan
kan het later misgaan met de definitieve tand.
esthetische redenen, maar ook om het
spontaan herstel te bevorderen.” Spontaan
herstel lukt het best bij immature tanden,
dat zijn definitieve tanden die 2 tot 3 jaren
voordien doorbraken (2). De tandzenuw
heeft dan nog een rijke doorbloeding met
veel herstelcapaciteit.
Race naar de tandarts
Gooi een uitgevallen tand nooit weg. Van
Gorp: “Spoel hem even in koud water af en
plaats hem meteen zelf terug in de tandkas.
Bijt op een handdoek of zakdoek en rep je
naar de tandarts. Je kan de tand ook bewaren
tussen je wang en de omslagplooi in je
mond, of in een potje met een fysiologische
oplossing of met melk. De tandarts zal hem
meteen terug op zijn plaats zetten. Gebeurt
dat binnen het uur, dan kan hij weer vastgroeien,
op voorwaarde dat het ligament
niet te zwaar beschadigd is. Een terug -
geplaatste tand wordt gespalkt gedurende
enkele weken. Niet langer, want de fysiologische
beweeglijkheid moet gerespecteerd
worden. Als een definitieve tand is afgebroken,
hou je het afgebroken stukje best vochtig
in water of melk. De tandarts zal het
gebruiken om de tand weer op te bouwen,
wat het mooiste resultaat geeft. Is het
afgebroken stukje zoek, dan moet de breuk
binnen de 48 uur worden afgedicht met
aangepast vulmateriaal, en als de tandzenuw
bloot ligt met een biocompatibele
stof om te vermijden dat de tandwortel
infecteert. Net zoals bij melktanden.
Schade na jaren
Tandschade door een val op school, op
sportkamp, in de jeugdbeweging of als gevolg
van een auto-ongeval kan doorgaans
verhaald worden op een verzekering. Dat
zie je beter niet over het hoofd, want de gevolgen
voor het gebit kunnen jaren later nog
opduiken. Schade aan een melktand kan de
toekomstige tand hypothekeren. Soms zijn
dan meer gecompliceerde orthodontische
interventies nodig. Schade aan een definitieve
tand kan leiden tot vroegtijdig afsterven
en de noodzaak van een implantaat of een
brug. Daarom is het raadzaam om een dossiertje
aan te leggen waarin je data, foto’s en
verslagen van de tandarts bewaart. Kom je
op de spoedgevallendienst van een ziekenhuis
terecht en wordt daar niet meteen naar
de tandschade gekeken (omdat er acutere
problemen zijn), informeer er dan zelf naar.
Wordt de tandschade niet in het verslag
vermeld, dan is het moeilijker om de
verzekering te overtuigen van de oorzaak.
(1) www.endovangorp.be
(2) Tabel met de vorming van de tanden volgens leeftijd:
www.bodytalk.be
Het laatste woord over eerste hulp
Tandbehoud staat centraal in de moderne tandheelkunde, vooral bij jonge definitieve
(immature) tanden, omdat die goed kunnen herstellen. Daarom spitst wetenschappelijk
onderzoek zich toe op nieuwe methodes om beschadigd en aangetast tandweefsel te
herstellen (regeneratietechnieken). Essentieel bij tandbehoud blijft de snelle
interventie. Om die boodschap goed te laten doordringen, ontwikkelde de International
Association of Dental Traumatology een toegankelijke website, de Dental Trauma Guide,
waarop scholen en andere geïnteresseerden terechtkunnen voor informatie over eerste
hulp bij tandongevallen. De site is op dit moment enkel in het Engels beschikbaar.
www.dentaltraumaguide.org
SEPTEMBER 2010 BODYTALK 7
GEZONDHEID