Blader door Gezond Gehoor

alles over geluid, gehoor & gezondheid
jaargang 3, nr. 1 - voorjaar 2013 - € 8,95
‘ Als ik even iets hoor,
kan ik het direct nadoen’
Najib Amhali over geluid en de waarde van een goed gehoor
Nemen de dove sporters goud mee naar huis?
Hoortoestel
hacken
niet meer
nodig
Tijdens de 22e Deaflympics, strijden
dove sporters om een Olympische titel
Wat kost het nu om te kunnen horen?
Wijzigingen in de vergoedingen van hoorhulpmiddelen

10
73
42 Richtinghoren
Hoe bepalen we uit welke
richting geluid komt?
60
Najib Amhali
Uittips
Waar gaan we heen?
alles over geluid,
gehoor en gezondheid
Wat kost het nu
om te horen?
Muziektherapie voor
kinderen met autisme
CI-chirurg
26
55
10
15
Techniek & innovatie
Hack je hoortoestel
20 Onbelemmerd
Dovensport
25 Column
Uitknop
26 Passie
Muziektherapie voor
kinderen met autisme
30 Gadgets
Leuke hoorinnovaties
34
Favoriet
Najib Amhali
Leven met...
Doofblindheid
41 Puzzel
38
Win een Sennheiser Set
830-tv t.w.v. €249,-
Rondgevraagd
Draag je weleens oordoppen?
Inhoud
42 Wetenschap
Richtinghoren
47 Gastcolumn
Blij verrast
55
74
49
60
Wereld vol geluid
De boerderij
Mijn beroep
CI-chirurg
Wetgeving & beleid
Vergoeding hoortoestellen
64 Hoorheld
Interview met Marion Holtmark
67 Herrie
Geluidshinder
78
Op de werkvloer
Als doof en horend samenkomen
Vragen over horen
Uit de boeken ‘101 vragen over’
07 actueel 19 cartoon 73 uittips 82 abonnement 83 colofon

Najib Amhali, cabaretier
‘Geluiden roepen
herinneringen op’
Een ongelooflijk rappe tong, een flinke dosis zelfspot en talent voor het nabootsen van
uiteenlopende stemmen en geluiden dragen bij aan het succes van cabaretier
Najib Amhali. Als hij iets één keer hoort, kan hij het nadoen. Hij is zich bewust van de
waarde van zijn goede gehoor en zet zich graag in voor dat van anderen.
Wie weleens een voorstelling van Najib Amhali heeft
bezocht, weet dat muziek en geluid daarbij een
belangrijke rol spelen. Van een minutenlange
drumsolo tot een gedetailleerde nabootsing van elk
geluid dat hij ’s ochtends vroeg in Amsterdam hoort
als bij de plaatselijke supermarkt goederen worden
afgeleverd. De zaal luistert en lacht. En dat is het
geluid dat de cabaretier zelf het liefst hoort als hij
optreedt: ‘Het mooist zijn de min of meer spontane
momenten die zich tijdens een voorstelling voordoen
waar je al improviserend op inhaakt. Je weet dan
niet wat de reactie van het publiek zal zijn maar als
je het lachten dan hoort losbarsten… daar doe ik
het voor.’
Favoriete geluiden
Thuis houdt Amhali zich met heel andere geluiden
bezig. Vorig jaar werd hij voor het eerst vader. De
geluiden die zijn zoontje maakt omschrijft hij zelf als
het mooiste dat hij ooit gehoord heeft. En dan zijn er
de geluiden uit zijn geboorteland Marokko. Op de
vraag waar de geluiden mooier zijn, in Nederland of
in Marokko, zegt hij dat hij die geluiden niet met
elkaar kan vergelijken: ‘Geluiden zijn uniek. Ze
maken sfeer en roepen herinneringen op. Net als
Najib Amhali favoriet
ruiken en proeven. Bij Nederland denk ik aan het
geluid van overvliegende vliegtuigen en fietsbellen.
In Marokko is het geluid van het verkeer in steden
veel heftiger dan in Nederland. Zo hebben de
automobilisten daar allemaal een toeter-tic. Als het
stoplicht ook maar één seconde op groen staat,
begint iedereen al te toeteren. Verder vind ik het
geluid van de oproep tot het gebed dat je vijf keer
per dag overal hoort, heel kenmerkend voor
Marokko. Of de muziek van een of andere bruiloft tot
diep in de nacht. Er is eigenlijk altijd geluid, lawaai
zelfs. Maar niemand klaagt er over geluidsoverlast.
Het hoort bij Marokko.’
‘De automobilisten in Marokko
hebben allemaal een toeter-tic’
Eigen taal
Terug naar de theaterzaal, de werkvloer van de man
die uitverkochte voorstellingen speelt. Zelf heeft hij
een prima gehoor, maar hij is zich terdege bewust
van de gevaren die hard geluid met zich mee kunnen
brengen. En van de gevolgen van gehoorschade. ‘Ik
weet door het werk van de Najib Foundation hoe ver
de gevolgen van gehoorproblemen kunnen reiken.
Het belangrijkste is denk ik dat mensen door een
hoorprobleem niet meer volwaardig kunnen mee-

Matthieu Pater, muziektherapeut
‘De juiste snaar
raken bij kinderen
met autisme’
Als kind moest hij van zijn ouders op blokfluitles, en dat bleek een uitstekende zet.
Sindsdien groeide zijn liefde voor muziek alleen maar verder en nu deelt hij deze passie
met een bijzondere groep mensen. Als muziektherapeut reist Mathieu Pater met een auto
vol instrumenten naar kinderen met autisme om samen met hen muziek te maken.
Mathieu Pater (31) is een van de muziektherapeuten
die via Stichting Papageno muziektherapie geeft aan
kinderen met autisme. Een bijzondere vorm van
therapie die voor deze doelgroep uitermate effectief
blijkt. Met muziek kun je communiceren zonder taal’,
licht Pater toe. ‘Kinderen met autisme maken vaak
moeilijk contact. Daarbij kunnen ze zich doorgaans
minder goed concentreren en zijn ze snel gefrustreerd.
Door samen muziek te maken, kun je
interactie aangaan zonder te hoeven praten. Het
geluid zorgt voor een continue prikkel waardoor de
kinderen de aandacht langer vast kunnen houden.
En bovendien ervaren de kinderen direct het
resultaat van hun acties. Dat alles maakt dat deze
vorm van therapie bij kinderen met autisme zo vaak
tot goede resultaten leidt.’
Andere melodie
De muziektherapie is geen muziekles. Voor elk kind
worden voorafgaand aan de therapie duidelijke
doelstellingen geformuleerd. Dat kan verschillen van
het vergroten van de concentratie tot het leren
wachten op je beurt of het omgaan met veranderingen.
‘Dat laatste is iets waar kinderen met autisme
vaak moeite mee hebben. Als hun vaste structuur
doorbroken wordt, kunnen ze boos worden en
gefrustreerd raken’, vertelt Pater. ‘Met behulp van de
muziek probeer ik ze te laten ervaren dat een andere
structuur niet altijd erg is. Ik speel bijvoorbeeld eerst
een tijd eenzelfde melodie. Dan ga ik daar langzaam
van afwijken en breng variaties aan in de muziek.
Vaak vinden ze dat eerst niet prettig, maar na een
tijd raken ze eraan gewend en durven ze zelf ook te
improviseren. Zo kun je ze met heel kleine stapjes
leren omgaan met – onverwachte – veranderingen.’
Veranderingen
De stap van het leren omgaan met veranderingen in
een melodie naar het omgaan met veranderingen in
het dagelijks leven is natuurlijk aanzienlijk groter.
‘Dat klopt’, zeg Pater lachend. ‘Daarbij komt ook nog
dat het heel typerend voor kinderen met autisme is
dat ze iets in de ene situatie heel goed kunnen leren,
maar het niet mogelijk blijkt om dat in een andere
situatie toe te passen. Ik heb therapie gegeven aan
een jongen die heel goed reageerde op het muziek
maken met een keyboard. Tenminste, als ik erbij was.
Want toen ik in overleg met zijn ouders het keyboard
bij hem achterliet zodat hij er zelf mee aan de gang
kon gaan, deed hij er niets meer mee.’
Hoewel het effect van muziektherapie nog niet
wetenschappelijk onderbouwd is, zijn ouders en
zorgverleners allemaal overtuigd van de resultaten.
‘Het gaat vaak om kleine gedragsveranderingen die
voor het kind en voor de omgeving grote gevolgen
hebben. Al is het maar omdat het kind door de therapie
zijn aandacht een paar minuten ergens op kan richten.’
‘Muziek is een taal die iedereen kan spreken’

Draag je wel eens
oordoppen?
Oordoppen zijn er in verschillende soorten en maten, en worden om verschillende
redenen gebruikt. Om gehoorschade te voorkomen of om je af te sluiten voor vervelende
geluiden. Wij vroegen verschillende mensen waarom zij oordoppen dragen.
‘Als ik midden in de nacht wakker word, dan is het een hele
kunst om weer in slaap te vallen als mijn vrouw naast mij ligt te
snurken. Dan lig ik soms uren wakker. Gelukkig snurkt mijn
vrouw niet elke nacht, althans niet dat ik merk.
Een paar jaar geleden heb ik oordoppen gekocht, speciaal om
mee te slapen en aangepast aan mijn oren. Als ik nu midden in
de nacht wakker word en vanwege het gesnurk niet in slaap kan
komen, dan gebruik ik de oordoppen.’
René Hilhorst (55)
‘Naast mijn baan als administratief medewerkster, ben ik ook
brandweervrouw. Bij de brandweer is het gebruik van
oordoppen afhankelijk van het type inzet. Als we omgewaaide
bomen opruimen, wordt een motorkettingzaag gebruikt. Het is
logisch dat hierbij oordoppen worden gebruikt vanwege de
enorme herrie die zo’n zaag maakt. Maar bij het
blussen van een brand, is het gebruik van
oordoppen juist niet gewenst. Elk geluid moet zonder
hinder waargenomen kunnen worden, omdat er slachtoffers
aanwezig kunnen zijn die om hulp roepen.’
Marina Slotboom (42)
‘Ik draag oordoppen omdat ik liever geen
gehoorbeschadiging wil. Ik heb op maat gemaakte
oordoppen. Deze heb ik ooit bij een audicien laten maken. Ik
droeg ze vooral tijdens het spelen met mijn metalband. Maar
tegenwoordig draag ik ze vooral als ik concerten bezoek.’
Michiel Borkent (32)
‘Ik draag regelmatig oordoppen. Eerst alleen ’s nachts, omdat mijn lief
snurkt. Maar tijdens de opleiding Tolk Gebarentaal realiseerde ik me
steeds meer dat gehoorschade onomkeerbaar is. Sindsdien
draag ik ook oordoppen bij concerten en feesten. Als ik naar een concert ga
met mijn dochter van 15, dan neem ik ook oordoppen voor haar mee. En als
ik ze toch vergeten ben, zijn ze vaak ook bij het concert zelf verkrijgbaar.’
Wendy Tiel (49)
‘Als ik naar een concert ga, draag ik oordoppen om mijn gehoor te
beschermen en ik slaap bijna altijd met oordoppen in. Deze gewoonte
heb ik ooit ontwikkeld toen ik op kamers ging in een rumoerig
studentenhuis in Amsterdam. En later, na een nachtdienst als
arts-assistent, waren oordoppen ook een must om overdag te kunnen
slapen terwijl de tram door mijn straat denderde. Eerlijk gezegd ben ik er nu
zo aan gewend geraakt, dat ik bijna nooit meer zonder oordoppen slaap!’
Marein Schimmel (28)
‘Ik ga regelmatig naar het circuit om foto’s te maken bij autoraces. De
kick is om de auto op het juiste moment te ‘vangen’. Er is altijd veel
herrie op het circuit. In mijn fototas zitten daarom
standaard een aantal oordopjes. Van die schuimrubberen
dingen. Die helpen wel, maar ideaal is het niet. Binnenkort wil ik op
maat gemaakte oordoppen laten maken met een speciaal filter.’
Sven van Laar (19)

CI-chirurg Johan Frijns
‘Profiteer van de
wetenschap’
In 2000 implanteerde Johan Frijns voor het eerst een cochleair implantaat. Inmiddels
heeft hij ruim 400 dove of zwaar slechthorende patiënten op zijn operatietafel gehad
en is deze gedeeltelijk geimplanteerde hooroplossing niet meer weg te denken als
hoorhulpmiddel: ‘Het CI is uitgegroeid van iets experimenteels tot een fenomeen met
een redelijke zekerheid dat de patiënt weer zal kunnen horen.’

mijn beroep CI - chirurg CI - chirurg
mijn beroep
In 1994 schreef hij in zijn proefschrift dat kinderen beter nog even konden wachten met
een cochleair implantaat. Zo’n advies zou prof. dr. ir. Johan Frijns nu nooit meer geven.
Een gesprek over gevechten met verzekeraars, lastige gesprekken met patiënten, en
tranen in de ogen.
‘Toen ik 16 jaar was, besloot ik dat ik zowel iets
nuttigs wilde studeren als iets leuks. Dat nuttigs werd
geneeskunde, dat leuks werd medische techniek. Ik
ben dus zowel kno-arts als natuurkundig ingenieur.
Ik verricht oorchirurgie in de volle breedte, maar het
cochleair implantaat is mijn centrale aandachtspunt.
In 1988 startte ik mijn promotieonderzoek naar CI’s.
In 2000 implanteerde ik mijn eerste CI hier in het
Leids Universitair Medisch Centrum en inmiddels
heb ik vierhonderd CI’s ingebracht.’
Wat Johan Frijns ‘enorm bevalt’ aan zijn beroep is
zijn langdurige relatie met patiënten. ‘Ik loop altijd
met veel plezier door de wachtkamer, oude
bekenden begroeten. Ik geniet van wat ik voor
mensen kan betekenen. Laatst had ik via e-mail
contact met een vrouw bij wie ik drie jaar geleden
een CI implanteerde. Ze schreef: “Ik ben zó blij met
wat jullie voor mij hebben gedaan. Ik heb mijn baan
met uitsluitend uitvoerende taken kunnen inruilen
voor een coördinerende functie.” En dat terwijl ze
vóór de operatie nog in de WIA dreigde te belanden!’
Lastige gesprekken
Ondanks de vele successen zijn niet alle ervaringen
positief. Johan Frijns heeft ook weleens te maken
met ontevreden patiënten. ‘Natuurlijk. Dat komt
mede doordat de verwachtingen rondom een CI
vaak hooggespannen zijn. Maar eerlijk gezegd ben
ik in mijn voorlichting aan patiënten voorafgaand aan
een operatie terughoudender dan ik op grond van de
resultaten van de afgelopen jaren zou mogen zijn.
Als patienten me vragen of ze na de operatie weer
muziek zullen horen, geef ik aan dat het doel is dat
ze weer spraak kunnen verstaan. Wat ze daarbij nog
meer kunnen horen, is mooi meegenomen.’
Verwachtingsmanagement is een belangrijk
onderdeel van zijn beroep. Johan Frijns wijst zijn
patiënten er standaard op dat ze na de operatie last
kunnen hebben van oorsuizen, al neemt de overlast
gaandeweg meestal af als de spraakprocessor wordt
aangesloten. ‘Toch herinner ik me een patiënt voor
wie het oorsuizen ruim een jaar lang als een serieus
probleem bleef bestaan. Ik heb regelmatig
gesprekken met haar gevoerd, maar ik kan het
suizen in zo’n geval niet wegnemen. Dat ik van
tevoren op de mogelijkheid van oorsuizen gewezen
heb, daar koopt zij ook niks voor. Of neem de patiënt
die voor de operatie 35% kon spraakverstaan en
erna 65%. Als kno-arts bent ik daarover uiteraard
niet laaiend enthousiast, maar het is toch een
aantoonbaar forse verbetering. Maar de patiënt zelf
is ontevreden, want ze zegt nauwelijks verschil te
ervaren. Dat zijn lastige gesprekken.’
Lastig of niet, goede communicatie met patiënten is
volgens Johan Frijns een van de kernwaarden van
het CI-team in Leiden. ‘Wie je ook spreekt hier, wij
vinden persoonlijke aandacht heel belangrijk. Het
klinkt misschien raar uit de mond van een kno-arts,
maar audiologie en nazorg zijn eigenlijk vele malen
belangrijker dan de operatie. We hebben hier dan
ook twee coördinatoren die zich vooral bezighouden
met maatwerk voor patiënten. Ze zorgen er
bijvoorbeeld voor dat patiënten uit Groningen hier
kunnen overnachten en niet elke keer op en neer
hoeven naar huis.’
‘Het doel is spraak verstaan,
muziek luisteren is een bonus’
Tranen
Als je Johan Frijns vraagt wat de grootste
veranderingen zijn die hij in zijn carrière als kno-arts
heeft meegemaakt, dan is het ten eerste dat het CI
van iets experimenteels is uitgegroeid tot een
fenomeen met een redelijk zeker resultaat. Als
tweede noemt hij de wijze waarop de dovenwereld
reageert op op het CI, die is sterk veranderd. ‘Dat
De processor wordt achter het
oor gedragen en met een magneet
gekoppeld aan het implantaat

Wat kost het nu
om te kunnen
horen?
Sinds 1 januari 2013 is het vergoedingssysteem voor
hoortoestellen en andere hoorhulpmiddelen veranderd.
Wat zijn de belangrijkste veranderingen? En wat betekenen die voor u?
Vergoeding hoortoestellen
wetgeving & beleid
In het nieuwe vergoedingssysteem wordt een hoortoestel voorgeschreven volgens het
protocol Hoorzorg dat is vastgesteld door Zorgverzekeraars Nederland. Zorgverzekeraars
werken alleen nog met gecontracteerde leveranciers en er wordt voortaan vergoed op basis
van een vaste eigen bijdrage van 25% van het aankoopbedrag. Ingrijpende veranderingen
die veel vragen oproepen. Gezond Gehoor geeft antwoord op de meestgestelde vragen.
Waarom deze wijziging?
De verandering in de vergoeding van hoortoestellen
en andere hoorhulpmiddelen is het gevolg van een
verandering in de vergoeding van alle hulpmiddelen
in de zorg. Deze verandering is al begonnen in 2002,
auditieve zorg is de laatste zorgsoort die nu overgaat
naar het systeem van functiegericht voorschrijven.
Concreet betekent dit dat een klant niet meer zelf
een hoortoestel kiest maar dat een protocol bepaalt
welk hoortoestel het beste past bij de zorgvraag.
Hoe werkt het functiegericht voorschrijven?
Als u het idee heeft dat u minder goed hoort of u
heeft al één of twee hoortoestellen maar deze
voldoen niet meer voor u, dan kunt u een afspraak
maken bij een audicien. U doorloopt vervolgens een
aantal stappen, waarna de audicien samen met u de
keuze van het hoortoestel bepaalt. Het uitgangspunt
is dat het hoortoestel moet aansluiten op uw
zorgvraag, niet meer en niet minder. Ofwel: een
eenvoudige oplossing waar het kan, een complexe
oplossing waar het nodig is.
Heb ik nog keuzevrijheid?
Zorgverzekeraars sluiten contracten af met een
bepaald aantal leveranciers. Alleen bij aanschaf van
een hoortoestel bij een van deze leveranciers,
garanderen zij de maximale vergoeding. Uw keuze is
dus beperkt.
Voor wat betreft het hoortoestel, heeft u de keuze uit
een aantal toestellen binnen de voor u vastgestelde
categorie. Alleen de toestellen binnen deze categorie
worden door de zorgverzekering vergoed. Op dit
moment is nog niet duidelijk of het mogelijk is om
een toestel uit een andere (duurdere) categorie te
kiezen en zelf het verschil bij te betalen. U heeft dus
keuze, maar geen volledige keuzevrijheid.
Hoe komt de keuze tot stand?
Er is een protocol ontwikkeld dat ervoor moet zorgen
dat de hoortoestelselectie op objectieve en
onafhankelijke wijze tot stand komt. Het protocol
schrijft voor dat er naast een audiometrische test een
zestal aspecten van de gehoorbeperking in kaart
moeten worden gebracht: het horen van geluid,
spraakverstaan in stilte, spraakverstaan in ruis, het
kunnen lokaliseren van geluid, het herkennen van
cognitieve aspecten en ruistolerantie (vermoeidheid
en stressgevoeligheid). Deze aspecten worden in
kaart gebracht met behulp van een vragenlijst.
Wat is de Amsterdams Vragenlijst?
Een van de onderdelen van het protocol waarmee
audiciens nu moeten werken, is een vragenlijst.
Deze vragenlijst – ook wel de Amsterdamse
Vragenlijst genoemd – moet door de slechthorende
zelf worden ingevuld, dus bij voorkeur zonder hulp
van bijvoorbeeld een familielid of de audicien.

Jan Tempelaar, bestuurder van de Gelderhorst
‘De Gelderhorst: waar
doof en horend elkaar
ontmoeten’
De Gelderhorst is het enige verzorgingshuis voor oudere doven in heel Europa. En niet
alleen de bewoners zijn doof. Ook één op de drie medewerkers is doof of slechthorend.
Hoe gaat dat op de werkvloer, waar doof en horend zo sterk samenkomen?
Wie De Gelderhorst binnenkomt, staat versteld van
de grootsheid en het open karakter van het hoofdgebouw.
De ontvangsthal heeft de vorm van een
ovaal en je kunt tot aan het plafond kijken. Omhoog
kijkend zijn alle galerijen van de eerste tot de vijfde
verdieping zichtbaar. Over de vierde galerij loopt een
bewoonster met een rollator. Twee verdiepingen lager
kijkt een dove verzorgende nieuwsgierig over de
reling naar wie er zojuist is binnengekomen. Beneden
in de hal probeert een horende collega haar aandacht
te trekken door met haar armen te zwaaien.
‘Die openheid, daar is bewust over nagedacht in het
ontwerp’, legt Jan Tempelaar, bestuurder van De
Gelderhorst, uit. ‘Als je binnenkomt, krijg je als het
ware meteen communicatie aangeboden. Doven zijn
erg visueel ingesteld en daar is de inrichting van het
gebouw ook op afgestemd. Je kunt hier ver kijken.
Niet alleen door het grote raam over de stad Ede,
maar ook in het gebouw zelf. Gebarentaal is een
visuele taal. Je moet elkaar kunnen zien. De
openheid en het ronde karakter van de architectuur
maken het mogelijk om van galerij naar galerij, of
van galerij naar de hal met elkaar te communiceren.’
Al 60 jaar populair
In De Gelderhorst is plek voor oudere doven die niet
meer zelfstandig kunnen wonen en verzorging of
verpleging nodig hebben. Daarnaast zijn er nog eens
tachtig aanleunwoningen waar oudere doven
zelfstandig kunnen wonen, met alle eventueel nodige
zorg naast de deur. ‘Momenteel staan er zo’n 135
mensen op onze wachtlijst om een plekje te
bemachtigen in ons verzorgingshuis of in één van de
‘Eén op de drie medewerkers is doof’
aanleunwoningen’, vertelt Tempelaar. ‘Er zijn zelfs
plannen voor de bouw van 45 extra appartementen.’
Tempelaar, zelf horend, geeft al bijna vierentwintig
jaar leiding aan De Gelderhorst. Het verzorgingshuis
werd in 1997 in zijn huidige vorm opgezet. Maar de
geschiedenis gaat veel verder terug. ‘Dit jaar vieren
we het 60-jarig bestaan,’ vertelt Tempelaar trots. ‘Het
allereerste verzorgingshuis voor oudere doven was
de vakantievilla ‘Dovenvreugd’ in Baarn, die in 1953
werd gekocht na een grootscheepse inzamelings-
actie van de Nederlandse Christelijke Bond van
Doven. Maar het huis werd te klein en men
verhuisde naar Ede, om uiteindelijk hier, naast de
CineMec, terecht te komen.’
Doof en horend
Intussen zijn Annemie Brits en Ineke Willemsen,
twee medewerkers van De Gelderhorst, ook aangeschoven.
Annemie is doof en draagt een CI. Een
aantal jaar geleden is ze bij De Gelderhorst komen
werken, eerst in de keuken maar inmiddels werkt ze
als verzorgende. ‘Ik vind het heerlijk om met collega’s
in gebarentaal te kunnen communiceren.
Sinds ik hier werk, ben ik veel opener en socialer
geworden’, vertelt ze enthousiast. Ineke is horend en
werkt als zorgcoördinator en verpleegkundige: ‘Wat

Zo mag ik
het horen!
3 x per jaar Gezond Gehoor
voor slechts € 22,50
Wilt u Gezond Gehoor
ook drie keer per jaar
thuis ontvangen?
Sluit een abonnement
af via onze website.
www. .nl
Colofon
Idee & concept Pascal Ursinus
Relatie & acquisitie Karin Ursinus
Hoofdredactie Daphne Hilhorst
Eindredactie Akke Zwart en Andrea Hopman
Redactie Nic van Son, René van der Wilk en Stan Verhaag
Art direction Lora van Rijn
Drukwerk NetzoDruk Gorinchem
Fotografie Frank Malipaard, Kjell Postema en Thies Bening
Cartoon Hajo de Reijger
Redactieadres Gezond Gehoor
Rembrandtlaan 4, 3723 BJ Bilthoven
Telefoon 030-3040032
E-mail redactie@gezondgehoor.nl
Website www.gezondgehoor.nl
Abonnement afsluiten? Ga naar www.gezondgehoor.nl of
bel naar 030-3040032 voor meer informatie.
Een jaarabonnement kost € 22,50 in Nederland en € 32,50 in de
rest van Europa. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 8,95.
Adverteren? Ga naar www.gezondgehoor.nl of bel naar
030-3040032 voor meer informatie.
Wilt u reageren op deze uitgave? Mail dan naar
redactie@gezondgehoor.nl of bel naar 030-3040032.
Gezond Gehoor is een uitgave van Berengroep
Copyright © 2013
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie,
Shutterstock.com
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
via
toestemming van de redactie. De redactie heeft de grootst mogelijke
aandacht besteed aan de juistheid van alle informatie in deze uitgave.
Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten
Ssnowball
ontlenen aan de teksten. Foto