In Memoriam: Gerrit Kleinveld - Kamp Amersfoort

In Memoriam: Gerrit Kleinveld
Op dinsdag 12 december 2006 werd het bericht ontvangen dat Gerrit Kleinveld was
gestorven. Hij had het in zijn laatste levensjaar niet gemakkelijk gehad. Het uitvallen van
mobiliteit en lichaamsfuncties tekenden hem in een ontluisterend proces. Hij wilde nog
zoveel, had nog zoveel te strijden, maar zijn lichaam was op.
Op 13 maart 1915 werd Gerrit Kleinveld geboren in Woudenberg, een Utrechtse gemeente,
toen zeker geen voorbeeld van vooruitstrevendheid. De periode van de Eerste Wereldoorlog,
een tijdperk waarin Nederland weliswaar neutraal was maar toch klappen kreeg, klappen die
de gewone bevolking toch het meest moest incasseren. Niet voor niets ging een golf van
revolutie door Europa heen. De sociaal democratie deed zijn opmars, waarbij de aanhangers
toen voor “rooien” werden uitgemaakt terwijl ze door de ogen van nu slechts om
rechtvaardigheid vroegen. Een strijdbaar tijdperk dat vaak op de persoon werd uitgespeeld.
Kort daarop deed de wereldwijde crisis zich voelen, een tijdperk van opstandigheid, bittere
armoede en ellende. Een tijdperk waarin velen zich machteloos voelden, een tijdperk dat in
Duitsland tot de opkomst van het onheilspellende nazi-rijk leidde. En wie in Nederland het lef
had daarover in het openbaar te spreken of te schrijven werd hard aangepakt en vervolgd!
Nederland dacht door angstwekkende, naïeve politiek de dans te ontspringen maar werd een
speelbal in het internationale spel.
De Duitse inval In Nederland was kort maar heftig, het leek wel of velen er in berustten of
door de propaganda in slaap werden gewiegd. Een relatief kleine kern dacht er van begin af
aan anders over. Het verzet ging groeien. Gerrit Kleinveld was al voor de Duitse inval actief
in de pogingen mensen wakker te schudden voor de komende nazi’s. Na de inval ging hij er
nog harder tegenaan, bleef principieel weigeren voor de vijand te werken hetgeen ook zijn
ontslag betekende. Als antwoord werd hij “partizaan”, volgden de eerste “harde”
verzetsdaden. En dat voor een overtuigd pacifist!
Er volgden uit allerlei losse contacten van een bont gezelschap “Deutschfeindliche” via
structurering hechte verzetsgroepen die in heel het land sporen trokken. De aard van het
verzet was breed. Er werden vervalste persoonsbewijzen gemaakt, kraken gepleegd om aan
bonnen, geld en documenten te komen. Gerrit Kleinveld heette op een bepaald moment
Johannes Hofman en was agent van politie, een beroep dat hij later ook daadwerkelijk zou
gaan vervullen.
Het verraad vierde in die jaren óók hoogtij. De eerste slachtoffers vielen. Ook het net om
Gerrit Kleinveld werd steeds meer aangehaald. Op 17 december 1942 werd hij gearresteerd,
overgebracht naar het hoofdbureau van politie te Utrecht en enkele dagen later naar het
Kamp Amersfoort waar hij op 23 december 1942 als “zware terrorist” in de bunkercellen werd
opgesloten. De plaats waar hij veel meemaakte en waar zijn onverzettelijkheid zodanig
groeide dat hij tot de ontsnapping kwam die in de jaren ’90 werd verfilmd, in een tijd die daar
nog niet rijp voor was. De film genoot teleurstellend genoeg weinig belangstelling.
Na de ontsnapping ging het verzetswerk in alle heftigheid door. Het “eendracht maakt macht”
kwam tot uitdrukking in de oprichting van de Raad van Verzet, een wanhopige poging het
verdeelde verzet meer samen te brengen. Later zou de BS (Binnenlandse Strijdkrachten) die
bundeling moeten afdwingen. De historiebeschrijvingen leren hoe dat is gegaan.
Het recht moet zijn beloop hebben, er moet “recht” worden gedaan, dachten velen. Gerrit
kreeg een plaats bij de POD (Politieke Opsporings Dienst), die later overging in de PRA
(Politiek Recherche Afdeling). Kampbeulen en landverraders moesten worden opgespoord,
de zaken dienden te worden onderzocht, de terechtzittingen worden voorbereid. Een andere
wereld, met andere moeilijkheden. Nadat de beulen van kamp Amersfoort in 1948 waren

erecht, moest er weer geleefd worden. Er moest weer een toekomst worden opgebouwd,
maar er werd een zware last meegedragen van alles wat was beleefd, gezien en onderzocht.
Niet voor niets schreef Gerrit een gedicht “De Achterblijvers” waarvan het eerste vers zegt:
Ik hoor een stem die nooit meer spreekt;
Een gulle lach die niet zal klinken
En telkens weer m’n hart doorbreekt;
Mijn lijdensbeker leeg doet drinken.
Persoonlijk heb ik Gerrit Kleinveld in een latere fase leren kennen, tijdens de tientallen jaren
diensttijd bij de politieschool die op het voormalige kampterrein werd gehuisvest, het instituut
dat bijna alle sporen (volgens contract) uitwiste maar ook een deel van de ondergang redde
en er een “museumpaviljoen” van maakte. Hij kwam er vaak bij bijzondere gelegenheden, bij
herdenkingen, op 4 mei. Het laatste altijd op andere tijden dan het “officiële”, want dat was
niets voor hem. Een kleine kern van oud-gevangenen zocht en ontmoette elkaar daar,
plannen makend, plannen die nimmer werden gerealiseerd. Op den duur miste deze groep
de kracht om nog iets groots tot stand te brengen. Toch moest er een stichting worden
opgericht, moest er een barak worden nagebouwd. Met zijn wijsvinger wees hij dan vaak
naar mij met de boodschap: “Jij moet dat doen“. Zo is het uiteindelijk in 2000 ook gegaan.
De stichting is er gekomen, de herinnering aan dat vergeten kamp is hersteld, een stuk
kampterrein werd bij het monument gevoegd, iets waaraan ook Gerrit Kleinveld destijds heeft
bijgedragen. Tenslotte werd op 19 april 2004 een waardig bezoekerscentrum gerealiseerd.
Ook dat heeft hij nog intens mogen meemaken al liet zijn gezondheid toen al te wensen over.
“Ik heb er gelukkig niets aan overgehouden“ hoorde je hem vaak zeggen. Misschien sprak hij
wel het meest overtuigend tegen zichzelf. De kring die het dichtst om hem heen stond wist
wel beter. Wie zo’n leven achter zich heeft is getekend, dat kan haast niet anders. Die
reageert ook anders op situaties en omstandigheden dan men vaak verwacht, daarmede ten
onrechte het predikaat “moeilijk” verwervend. Moeilijke mensen zijn vaak onbegrepen
mensen, ze kunnen dingen niet uitleggen, hun diepste gevoelens niet uiten. Ze zijn van
binnen juist extra kwetsbaar.
Het stapsgewijs terug moeten treden, steeds moeten inleveren, is ook voor Gerrit Kleinveld
een moeilijk proces geweest. Hij was een strijdbaar mens, verdroeg geen onrecht, zou een
ander nooit bewust kwaad doen. Kamp Amersfoort is altijd met hem meegegaan. Het laatste
vers van zijn gedicht “De Achterblijvers” zegt:
Als in herhaalde bange dromen
je man of vriend komt naast je staan
en beelden gaan, gedachten komen:
“Wij zullen strijdend verder gaan”.
Zijn strijd mag niet vergeefs zijn geweest. Er wacht ons een taak nu de fakkel overgenomen
moet worden, want die taak is nog niet ten einde. Moge de naaste kring van Gerrit Kleinveld
troost vinden in de gedachte dat anderen verder gaan, dat alles niet voor niets is geweest.
12-12-2006,
Cees Biezeveld.