wat vier je met pasen - Oranjekerk

Pasen?
Wat vier je met

Regelmatig staan de resultaten van enquêtes
over ‘geloven in Nederland’ in de krant. Dan
blijkt telkens weer dat veel mensen religieus
geïnteresseerd zijn, veel minder mensen (in
2004: een derde van de Nederlanders) zijn lid
van een kerkgenootschap. Ook wordt gepeild of
mensen weten wat de betekenis is van feesten
als Kerst en Pasen. Pasen komt er dan niet goed
af. En de etalages vol chocolade eieren en hazen
helpen je ook niet op weg.
2
Wat vier je met Pasen?
Al is geloven niet de gewoonste zaak van de
wereld, er zijn genoeg mensen die graag iets
meer willen weten van (christelijk) geloof.
Hoewel het christendom nog wel enige bekendheid
heeft, vragen mensen steeds vaker: ‘Wat
vier je eigenlijk met…?’
Om antwoord te geven op die vraag, verschijnen
drie boekjes – over Kerst, Pasen en Pinksteren.
Dit is deel 2 over Pasen. Voor iedereen die de
achtergrond van dit feest niet van huis of kerk
uit heeft meegekregen, op school niet leerde of
op een of andere manier gemist heeft. Voor
iedereen die uit een andere cultuur komt en er
Wat vier je met Pasen? is een speciale
uitgave van oecumenisch maandblad
Open Deur en is geschreven in
samenwerking met de redactie
van Open Deur.
nu voor het eerst van hoort via vrienden of de
televisie. En voor diegenen die vertrouwd zijn
met het paasfeest, maar de verhalen en feiten
graag zorgvuldig willen doorgeven aan volgende
generaties.
Hoe is Pasen ontstaan, wat zit er allemaal aan
vast en hoe wordt Pasen gevierd? Daar gaat dit
boekje over.
De illustraties laten zien dat woorden soms
tekortschieten om de betekenis van Pasen recht
te doen, de gedichten geven op eigen wijze iets
weer van de inhoud van dit feest.
Joke van der Velden, predikant van de
protestantse Oranjekerk in Amsterdam.

Hoe is Pasen ontstaan?
In het paasfeest komen drie tradities bij
elkaar: een oud lentefeest, het joodse paasfeest
(pesach) en het christelijke Pasen. Alle
drie die feesten draaien om ‘nieuw leven’.
Pasen is een feest in de lente. De winter is
voorbij, de zon komt hoger aan de hemel te
staan en brengt de aarde opnieuw tot leven.
In sommige culturen werd de godin van de
vruchtbaarheid, Astarte of Isjtar, op het lentefeest
geëerd. In de oud-Germaanse godsdienst
is Ostara de godin van de lente. Zij
geeft nieuw leven aan de wereld. Die namen
zie je terug in het Duitse en het Engelse
woord voor Pasen: Ostern en Easter.
Aan dit feest gaf het volk Israël eeuwen geleden
een nieuwe inhoud: op het joodse paasfeest
wordt herdacht hoe het volk een nieuwe
kans kreeg. Door toedoen van hun God werd
het bevrijd uit Egypte, waar ze onder de farao’s
als slaven werkten en onderdrukt werden.
De christelijke kerk spitst dit Joodse feest
anders toe. Zij ziet Gods bevrijdende daden
in de persoon en het werk van Jezus, uitlopend
in de opstanding uit de dood. Dat
gedenkt en viert de kerk met Pasen.
De levende
In de bijbel staan vier evangeliën – letterlijk
vertaald uit het Grieks betekent evangelie
‘goede boodschap’ – die het leven van Jezus
beschrijven. Ze vertellen hoe Jezus drie jaar
lang rondtrekt door Palestina; hoe hij mensen
geneest en als een joodse leraar Gods
geboden uitlegt, in gesprek is met geleerden,
Kijk niet terug en staak je bezinnen!
De tijd is gewiekt en wit als een meeuw –
straks dartelt het lam met de jonge leeuw
en God gaat in alles opnieuw beginnen.
Er gebeurt iets nieuws en onverwacht:
een bries in de hitte, een weg naar de bronnen.
De morgen gaat open in nieuwe kracht,
het leven ontspant zich, de vreugde herwonnen.
Het is al geschied, het is al gedacht –
Kijk! Zie je het niet? God is al begonnen!
Mieke de Jong
▲
3

machthebbers en ‘gewone’ mensen; hoe
hij volgelingen krijgt en gezien wordt als
messias, als bevrijder. Dan wordt Jezus
gearresteerd, veroordeeld tot kruisiging
en sterft aan het kruis. Alle vier de evangelie-schrijvers
vertellen uitgebreid over
Jezus’ gang naar het kruis, alle vier proberen
ze te beschrijven wat er daarna
gebeurt, twee dagen na Jezus’ dood.
Marcus, Mattheüs en Lucas vertellen hoe
vrouwen naar het graf gaan waar Jezus in
gelegd is. Dat moet een soort spelonk
geweest zijn met een grote steen ervoor.
Als de vrouwen bij het graf komen, blijkt
de steen weg gerold te zijn. Ze schrikken
en krijgen te horen van een engel (in
andere versies: een of twee jongelingen in
een blinkend gewaad): ‘Wat zoeken jullie
de levende bij de doden? Hij is hier niet.
Hij is opgewekt.’ (of: verrezen, al naar
gelang de bijbelvertaling die je erop
naslaat).
De vierde schrijver, Johannes, beschrijft
hoe twee mannen naar het graf gaan en
in het graf alleen de windsels vinden die
Jezus waren omgedaan. Zij gaan weer
naar huis, staat er dan. Dat is maar voor
één uitleg vatbaar: het is afgelopen met
Jezus. Maar daarna gaat ene Maria van
Magdala naar het graf en ontmoet
iemand die ze voor de tuinman houdt. Als
de tuinman haar naam uitspreekt, herkent
zij daarin de stem van haar leermeester
Jezus.
Deze opstandingsverhalen uit de bijbel
worden in de kerk met Pasen gelezen. De
overwinning op de dood staat centraal.
Verschillende getuigen worden genoemd
die Jezus na zijn kruisdood hebben ontmoet.
Maar de verhalen zijn niet eensluidend
en ze zijn terughoudend over wat er op
4
▲

Uit de bijbel: Marcus 16: 1 - 8
Het lege graf
Toen de sabbat voorbij was, kochten Maria
uit Magdala en Maria de moeder van
Jakobus, en Salome geurige olie om hem te
balsemen. Op de eerste dag van de week
gingen ze heel vroeg in de ochtend, vlak na
zonsopgang, naar het graf. Ze zeiden tegen
elkaar: ‘Wie zal voor ons de steen voor de
ingang van het graf wegrollen?’ Maar toen
ze opkeken, zagen ze dat de steen al was
weggerold; het was een heel grote steen.
Toen ze het graf binnengingen, zagen ze
rechts een in het wit geklede jongeman zitten.
Ze schrokken vreselijk. Maar hij zei
tegen hen: ‘Wees niet bang. U zoekt Jezus,
de man uit Nazaret die gekruisigd is. Hij is
opgewekt uit de dood, hij is niet hier; kijk,
dat is de plaats waar hij was neergelegd.
Ga terug en zeg tegen zijn leerlingen en
tegen Petrus: “Hij gaat jullie voor naar
Galilea, daar zullen jullie hem zien, zoals
hij jullie heeft gezegd.”’
Ze gingen naar buiten en vluchtten bij het
graf vandaan, want ze waren bevangen
door angst en schrik. Ze waren zo erg
geschrokken dat ze tegen niemand iets zeiden.
(Hier eindigt het verhaal in het
Marcusevangelie. De andere opstandingsverhalen
gaan verder en beschrijven ontmoetingen
van de leerlingen met Jezus en
de verwijzing naar Jezus’ hemelvaart en de
komst van de heilige Geest – zie ‘Wat vier
je met…’ deel 3)
5

die eerste dag van de week gebeurd is.
Omdat dat noch in beelden noch in woorden
is vast te leggen?
Bevrijdingsverhalen
Het christelijke paasfeest is niet los van
Pesach, het joodse paasfeest, te verklaren.
Daarom volgt na dit hoofdstuk een uitleg
van het joodse paasfeest. Bij beide feesten
komt de redding van dezelfde God: de God
die het volk Israël uit de slavernij bevrijdde,
is voor christenen ook de God die zich laat
zien in de bevrijding uit de dood, van Jezus.
De symboliek van een lam dat geslacht
wordt voordat de uittocht uit het slavenland
begint, komt ook terug in het christelijke
paasfeest.
Paulus, een latere volgeling van Jezus, laat er
in zijn brieven (die in de bijbel terecht zijn
gekomen) geen twijfel over bestaan dat het
joodse paasfeest bij de eerste christenen een
eigen betekenis kreeg. Hij schrijft: ‘want ook
ons paaslam is geslacht: Christus zelf’ (in de
brief aan de gemeente te Korinthe, hoofdstuk
5, 7e regel). Daarmee geeft hij, veel
meer dan de vier evangelie-schrijvers, al een
eigen interpretatie van Pasen. Hij is bezig
Symbolen bij Pasen
Ei
Het ei staat voor nieuw leven. Uit de schijnbaar
dode dooier kan immers het leven uitbreken.
Door eieren te eten neem je die levenskracht
over.
De eerste christenen gaven elkaar met Pasen eieren,
een gewoonte die ze overnamen van de
Egyptenaren. Het verstoppen van eieren gaat
terug op de oude gewoonte eieren in akkers te
begraven om die vruchtbaar te maken.
6
een geloofsleer op te stellen waarin Jezus’ lijden
en dood de bevrijding van mensen mogelijk
hebben gemaakt.
Oudste christelijke feest
De datum van het christelijke paasfeest wordt
berekend aan de hand van de maankalender
Haas
De haas is symbool van de vruchtbaarheid. Het
dier plant zich immers snel voort.
De aanwezigheid van de haas bij het paasfeest
kan op twee manieren verklaard worden: De
Germaanse godin van de lente, Ostara, ging uit
rijden met een haas voor haar uit. Die trommelde
met zijn achterpoten regelmatig op de grond,
zodat de zaden en bollen wisten dat ze uit de
grond konden komen. De andere verklaring is dat

die rond het begin van onze jaartelling werd
gehanteerd. Op het Concilie van Nicea (een
kerkvergadering in 325 na Chr.) werd besloten:
Pasen moet gevierd worden op de eerste
zondag ná de eerste volle maan in de lente
(op of direct na 21 maart). Pasen kan op 35
verschillende data vallen.
eieren die door vogels in verlaten hazenlegers
werden gelegd, werden aangezien voor ‘hazeneieren’.
Het eerste eetbare paashaasje werd begin 1800 in
Duitsland gemaakt van deeg en suiker. Duitse
immigranten namen deze traditie mee naar
Amerika en zo bleef het een paassymbool, dat
echter niets met het christelijke paasfeest van
doen heeft.
Pasen is het oudste christelijke feest. Pas
nadat aan het leven van Jezus een bijzondere
betekenis was gegeven, werd het zinvol om
ook zijn geboorte te vieren met het Kerstfeest
(= Christusfeest).
Zon-dag
Wie in de bijbel leest over de kruisiging, dood
en opstanding van Jezus, kan niet anders dan
op zondag uitkomen als dag om Pasen te vieren.
Na de rustdag, de sabbatdag van de
joden (zaterdag), ‘gingen vrouwen zeer vroeg
op de eerste dag van de week naar het graf’,
staat er in het evangelie van Marcus. Die eerste
dag van de week was de zondag.
De christenen kenden in de eerste eeuw al de
zondag als ‘vierdag’. In de 4e eeuw verklaarde
keizer Constantijn de zondag tot officiële
rustdag van het Romeinse rijk.
De eerste dag van de week, waarop het leven
opnieuw begon, kreeg een nieuwe lading vergelijkbaar
met de eerste scheppingsdag. Deze
dag wordt ook wel ‘dag des Heren’ genoemd
en herinnert iedere zon-dag aan de opstanding,
zoals de zon iedere dag ‘opstaat’.
Joke van der Velden
Vuur
Van Germaanse oorsprong is het paasvuur, dat op
heuveltoppen werd aangestoken als vreugdevuur
om het nieuwe licht van de zon te verwelkomen.
Graan
Omdat Pasen het begin van de gersteoogst was,
had graan een centrale rol bij de vieringen.
De graankorrel sterft om nieuw leven voort te
brengen en dient vervolgens als voedsel voor de
mens om te leven. In de christelijke traditie wordt
dit beeld veelvuldig gebruikt, omdat het goed
illustreert wat Pasen en opstanding betekent.
7

Het joods paasfeest
In het joodse paasfeest komen drie elementen
samen:
• de bevrijding van de natuur uit de greep van
de winter
• het gedenken van de bevrijding van het volk
Israël uit de greep van de farao (de heerser)
van Egypte en
• de bezinning op wat mensen op dit moment
in de greep kan hebben en hoe je je daaruit
kunt bevrijden.
In het bijbelboek Exodus (dat betekent ‘uittocht’)
wordt verteld hoe het volk Israël wegtrekt
uit Egypte, waar ze slaven waren. Het
verhaal is pas veel later opgeschreven, toen
het volk Israël opnieuw op vreemde bodem
moest overleven. In dit verhaal is de God van
Israël actief betrokken bij bevrijding en overtroeft
machtige tirannen. Dat sprak aan in tijden
van uitzichtloosheid.
Pesach
De lente brengt vreugde: de natuur wordt
groen, knoppen springen open, lammetjes
huppelen en springen. Het Hebreeuwse
woord voor ‘springen/rondhuppelen’ is ‘passach’.
Dat woord is terug te vinden in de naam
van het joodse paasfeest: ‘pesach’.
Het woord (over-)springen komt ook voor in
Exodus. Daar wordt verteld over tien plagen
die Egypte treffen, om druk uit te oefenen op
de farao dat hij zijn slaven moet laten vertrekken.
Als laatste plaag gaat elk oudste kind
dood. De Israëlieten krijgen van God de
instructie om een lam te slachten en het bloed
aan de deurposten te smeren, zodat God hun
deur zal overspringen (pesach) en er geen
oudste kinderen zullen sterven in hun huizen.
Dit strijdbare verhaal is geen weerslag van
8
historische feiten. Er wordt duidelijk gemaakt
dat overheersing bloedig is en bloedig eindigt.
Na deze laatste plaag laat de farao het volk
gaan.
Het gaat op het pesachfeest om bevrijding.
Het is een feest van zeven dagen op zijn
minst. Er wordt niet (steeds) gewerkt en bij de
dagen horen allerlei afspraken, lezingen en
liederen.
Matze
In het warme Midden-Oosten werd het koren
al in de lente geoogst. Er werd dan vers brood
gebakken zonder zuurdesem (oud-deeg) om
het brood te doen rijzen. In joodse huishoudens
wordt tot op vandaag de dag Pesach
ingeluid met het bakken van ongezuurd
brood, matze in het Hebreeuws. Ook wordt
het hele huis opgeruimd, inclusief al het ‘oude
deeg’ - elk broodkruimeltje wordt verwijderd,
om als nieuw te kunnen beginnen op Pesach.
‘Eet geschiedenis!’
Op de vooravond van de pesachviering wordt
de sedermaaltijd gehouden. Seder betekent
ordening, volgorde. Tijdens dit huisfeest dat
bij zonsondergang begint, staan kinderen
centraal. Ieder jaar vraagt de jongste aanwezige:
‘Waarom is deze nacht anders dan andere
nachten?’
Het samen vieren met eten, drinken en verhalen
vertellen is de doordenking van die vraag.
Je mag leunen aan tafel als teken van vrijheid.
Een rabbijn zei iedere Pesach tegen zijn kinderen
als hij de matze aanreikte: ‘Eet geschiedenis!’
Anders gezegd: proef waarover bevrijding
gaat. Laat het verhaal helemaal in je
binnenste, in je vlees en botten gaan zitten.

Slavernij is onverteerbaar, vrij zijn is zoet,
maar met een bittere bijsmaak: vrijheid kost
veel. Om je dat te realiseren moet je als het
ware proeven, horen, voelen en ruiken om te
weten wat onvrij zijn betekent. Dat gebeurt
bij het vieren van Pesach.
Bitter, zoet, zout
Wat er geproefd gaat worden, ligt klaar op de
schaal die tijdens de sedermaaltijd op tafel
staat:
•Je begint met peterselie, als teken van de
groene lente.
•De peterselie wordt in een kommetje
zout water gedoopt. Zijn tranen
niet zout?
•Op de schaal ligt ook
een ei, dat staat voor
het nieuwe leven.
•Een gebraden
botje symboliseert
het lam dat
geslacht wordt
om het lentefeest
te vieren.
• Bittere kruiden
(mierikswortel,
maror) laten je proeven
hoe bitter, hoe erg het
allemaal was.
•Verder is er een mengsel (charoset)
van rozijnen, appel, kaneel, amandelen en
zoete wijn. Dat mengsel ziet er een beetje
uit als de lemen stenen die de joodse slaven
moesten bakken in Egypte.
Op tafel liggen ook drie matzes: broden van
de haast, droefenis en van het onderweg zijn.
Matze is snel gebakken en lang houdbaar, dus
uitermate geschikt voor op reis.
De matzes werden meegenomen tijdens de
uittocht, toen het volk Israël haastig moest
opstaan en Egypte moest verlaten.
10
Soms worden er druppels rode wijn gespat,
bloedrood op een wit kleed: er zijn doden
gevallen, ook aan de kant van de ‘vijand’.
Bitter.
Iedereen vrij
Vrijheid vieren betekent ook samen klinken
op een goede toekomst. En hopen dat de
Eeuwige (God) als de Geest van Vrijheid bij
dit feest hoort en deelgenoot is in zowel pijn
als vreugde. Om de vrijheid te symboliseren
staan er op tafel vier bekers wijn. Vier verwijst
naar de vier windstreken, de hele aarde.
Iedereen moet vrijheid kunnen
proeven, ooit. Samen
drinkend, wordt er
‘lechaim’ geroepen,
‘op het
leven’ (in het
Nederlands
werd dat
verbasterd
tot ‘daar ga
je!’)
Er is nog een
vijfde beker,
waaruit niet
wordt gedronken:
de beker voor de
profeet Elia, die vrede
(sjaloom) en vrijheid aanzegt.
Pesach: zeven dagen lang uit de band springen,
anders dan anders. De dans van de dood
ontsprongen. Om dat te gedenken ga je dansen
en springen.
Corrie Jacobs, beleidssecretaris bij de
Vereniging van Vrijzinnig Protestanten.

Vertel mij: waarin verschilt
deze avond van andere avonden?
Waarin, vertel mij,
verschilt
deze paasdag van andere paasdagen?
Steek de kaars aan, zet de deur open
opdat de vreemdeling kan binnenkomen,
heiden of Jood:
onder de lompen verbergt zich wellicht de profeet.
Laat hij binnentreden en bij ons zitten,
luisteren, drinken, zingen,
en Pésach vieren.
Laat hij het brood der droefenis eten,
lam, zoete klei en bitter kruid.
Dit is de avond der verschillen,
dat de elleboog op tafel steunt
omdat het verbodene voorschrift wordt,
zodat het kwaad zich ten goede keert.
Wij zullen de nacht doorbrengen met vertellen
over verre en wonderbaarlijke gebeurtenissen,
en door de vele wijn
zullen de bergen tegen elkaar stoten als bokken.
De wijze, de goddeloze, de argeloze en het kind wisselen op deze avond vragen uit,
en de tijd maakt rechtsomkeert in zijn verloop,
het heden vloeit terug in gisteren,
zoals een rivier die is ingedamd aan de monding.
Elk van ons is slaaf geweest in Egypte,
heeft stro en leem doorweekt met zijn zweet
en heeft droogvoets de zee doorwaad: ,
ook jij, vreemdeling,
dit jaar in angst en schaamte,
volgend jaar in deugd en gerechtigheid.
Primo Levi
11

Kalender
Carnaval
(zeven weken voor Pasen)
Feest voorafgaand aan de voorbereidingstijd
voor Pasen. Nog even uitbundigheid en daarna
begint de vasten - het afzien van het eten van
vlees (carne vale = vlees tot ziens).
As-woensdag
(woensdag na Carnaval)
Begin van de vastentijd, de periode van voorbereiding
op het paasfeest. In de rooms-katholieke
kerk is een boete-viering, zowel vroeg in
de ochtend als in de avond. De kerkgangers
nemen de ooit groene (buxus)takjes, die een
jaar eerder met Palmzondag zijn meegegeven,
mee naar de viering en daar worden ze verbrand.
Zo eindigt de ‘oude mens’. Met de as van
de takjes, vermengd met wat water als teken
van leven, krijgen ze
een kruisje op hun
voorhoofd getekend.
As als ‘teken van vergankelijkheid’
– je
wordt met je beide
benen op de grond
gezet. De avond van
aswoensdag wordt ook wel vastenavond
genoemd.
Veertigdagentijd
Periode van voorbereiding op Pasen, tijd van
bezinning en ommekeer. De katholieke term is
12
vastentijd, in protestantse
kerken wordt deze periode
van zes weken ook wel de
lijdenstijd genoemd. Geteld
vanaf aswoensdag zijn het
meer dan 40 dagen, maar
de zes zondagen in deze periode worden niet
meegeteld, omdat zondag een dag om te vieren
blijft.
Palmzondag
(zondag voor Pasen)
Viering van de intocht
in Jeruzalem van
Jezus, rijdend op een
ezel. De toeschouwers
zwaaiden met palmtakken
en er werd
Hosanna geroepen,
‘gezegend hij die
komt’. Het is een zondag
met twee gezichten, want op deze dag begint
ook de goede of stille week, waarin het lijden van
Jezus centraal staat. Werd Jezus eerst toegejuicht,
een paar dagen later werd er geroepen ‘kruisigt
hem’.
Op deze dag zijn vaak uitvoeringen van de
Mattheüs- of Johannes-Passion van Johann
Sebastian Bach.
Witte Donderdag
(donderdag voor Pasen)
In de katholieke kerk wordt in de morgendienst
de zalving van Jezus door een vrouw herdacht.
Op de avond van deze donderdag gedenkt men
dat Jezus de voeten van zijn leerlingen waste
(deze voetwassing wordt soms ook uitgevoerd,
door een priester). Deze gebeurtenissen worden

verteld in de hoofdstukken 12 en 13 van het
evangelie van Johannes,. Men gedenkt ook hoe
Jezus met zijn leerlingen de
joodse paasmaaltijd
(Sederavond) vierde. In
protestantse kerken wordt
deze laatste maaltijd van
Jezus met een avondmaalsviering
herdacht.
Goede Vrijdag
(vrijdag voor Pasen)
De kruisdood van Jezus wordt herdacht. In de
katholieke kerk is een dienst om 15 uur, het tijdstip
waarop Jezus zou zijn gestorven aan het
kruis; er is een processie langs de kruisweg, 12
afbeeldingen van het lijden en de dood van Jezus,
waarbij wordt gebeden. Dan leggen de aanwezigen
bloemen bij het kruis en kussen het (de
kruisverering).
Protestanten lezen in een avonddienst het lijdensverhaal
vanaf de
gevangenneming tot de
dood van Jezus. Bij de
laatste woorden die
Jezus sprak voor hij
stierf, ‘het is volbracht’,
wordt de paaskaars
gedoofd. (De paaskaars
is een grote kaars die het
hele jaar door brandt tijdens
de kerkdiensten.)
De aanwezigen gaan in stilte en zonder de zegen
naar huis.
Stille Zaterdag en paaswake
Op deze dag wordt stilte in acht genomen, Jezus
ligt immers in het graf.
‘s Avonds laat begint de viering van Pasen met de
paaswake. Een nieuwe
paaskaars wordt
binnengebracht en aangestoken.
Voor het eerst
na 40 dagen mag men
weer ‘halleluja’ zingen.
Uit de bijbel wordt gelezen
over de schepping. Volwassenen en kinderen
worden gedoopt. Water is het symbool van
nieuw leven en groeikracht. Soms eindigt deze
wake in een vroeg paasontbijt.
Paaszondag
Viering van het feest van de opstanding of verrijzenis
van Jezus, de overwinning op de dood.
Paasklokken
worden geluid.
De toegang tot
God is voor een
ieder voorgoed
geopend.
Op de avond
van Pasen
wordt het verhaal
van de Emmaüsgangers gelezen – twee
teleurgestelde en verdrietige mensen nodigen
een vreemdeling uit aan hun tafel en herkennen
Jezus in hem, op het moment dat hij het brood
breekt.
Beloken Pasen
(zondag na Pasen)
Elk groot feest duurt volgens de joodse traditie,
zoals beschreven in de bijbel, acht dagen lang,
zo ook het feest van Pasen. Op de achtste dag
wordt het feest ‘gesloten’ en gaan de luiken
dicht rond het paasfeest. Men viert de verschijning
van Jezus aan de ongelovige Thomas, een
van zijn leerlingen.
13

Vasten
Vasten: nalaten wat je uit gewoonte doet en
juist doen wat je anders niet doet. Dat geldt
voor alles wat kans op ‘verslaving’ geeft en
het geldt voor alles wat door tijdsdruk of sleur
nooit aan bod komt.
Is dit niet het vasten: dat IK verkies:
de boeien van onrecht te slaken,
het knellende juk te verbreken,
verdrukten de vrijheid te geven?
Wat een mens knelt moet jij teniet doen!
Is het niet dit:
met de hongerige je brood delen
en met de vluchteling je huis
en met de berooide je kleding?
Niek Schuman
14
Vroeger vastten we. Dat was een goede roomse
(katholieke) traditie. In de zes weken voor Pasen
kregen we geen koekjes of snoepjes en ook de
biscuittrommel bleef dicht. In andere roomskatholieke
gezinnen was het soms zelfs zo, dat je
een kwartje moest betalen wanneer je tóch een
koekje of snoepje nam. Dat geld was dan voor
de Vastenaktie, voor een goed doel.
Toen ik op mijzelf ging wonen heb ik een tijd
lang niets aan vasten gedaan. Het was wel de
tijd dat in plaats van veel consumeren ‘consuminderen’
werd aanbevolen, maar ik deed daar
weinig mee. Totdat een paar jaar geleden de
pastoor het vasten op een nieuwe manier onder
de aandacht bracht. Hij had zelfs een ‘vastenformulier’
ontworpen waarop je kon aangeven op
welke manier(en) je eten, drinken en andere
zaken wilde minderen. Wat me erin aantrok was
dat je niet alleen je gebakje kon laten staan,
maar dat je ook eens een keer kon nalaten naar
de bioscoop te gaan of televisie te kijken. Alles
waar je zelf op wilde minderen, werd ‘vasten’.
Het vastenformulier kon je (anoniem) inleveren
waardoor je met zijn allen het gevoel had: we
doen het samen.
Voor mij zijn de zes weken voor Pasen een periode
van bezinning geworden, de belangrijkste
periode van het jaar, dankzij dit ‘nieuwe’ vasten.
Avonden zonder televisie worden avonden met

een goed boek of met vrienden en een goed
gesprek. Slechts tot je nemen wat je echt nodig
hebt, geeft een enorme vrijheid. Je bent niet langer
afhankelijk van eten of van gewoontes die
ongemerkt je leven insluipen.
Op de basisschool waar ik werk heb ik het er in
mijn groep 5 ook over. Ik heb verteld waarom ik
zes weken minder snoep en minder tv kijk. De
kinderen weten dat ik het lekkers dat ik krijg in
het vastentrommeltje stop. Ze letten er goed op
dat er niets in mijn mond verdwijnt, want als ik
een keer vergeet het snoepje in de trommel te
doen, zeggen ze er direct wat van. Het gaat zelfs
zover dat ze mijn collega (waarmee ik samen
een klas heb) bestraffend toespreken wanneer
hij wél een chocolaatje in zijn mond stopt.
Er komen allerlei verhalen van kinderen die ook
vasten (ze zijn 8, 9 jaar!). Sommige kinderen
doen mee aan de ramadan, de islamitische
vastentijd, waarin van zonsopgang tot zonsondergang
niets mag worden gegeten of gedronken.
Anderen vasten wekelijks en mogen dan
geen melkproducten of geen vlees. Het aardige
is dat de leerlingen zo gaan begrijpen wat vasten
betekent.
Paula Roelen, leerkracht op een basisschool in
Amsterdam-Slotervaart en parochielid van de r.k.
Vredeskerk in Amsterdam.
Passiebloem
Passiebloemen (Passiflora) vind je in allerlei
spectaculaire vormen en kleuren. De meest
voorkomende is de blauwe passiebloem die
symbool staat voor de lijdenstijd, de tijd voor
Pasen. In het Latijn betekent passio ‘lijden’.
Het vijftallige blad symboliseert de hand van
de beul, maar ook de vijf werelddelen waarin
het christendom is verkondigd. De gedraaide
ranken hebben de vorm van gesels waarmee
Jezus werd geslagen.
Als de bloem open is, zie je drie kelkjes, die
verwijzen naar de drie Maria’s bij het graf,
maar ook naar de heilige drie-eenheid (God,
Jezus, heilige Geest).
Er zijn tien bloemblaadjes: dat kunnen de
leerlingen van Jezus zijn, twaalf minus Judas
(die Jezus verraadde) en Petrus (die Jezus verloochende),
of het zijn de tien geboden, die
Jezus volledig naleefde.
De roodgevlekte bijkroon herinnert aan de
bebloede doornenkroon.
De stamperdrager symboliseert de rechtopstaande
kruispaal, het vruchtbeginsel de in
azijn gedompelde spons, de drie stempels de
drie spijkers waarmee Jezus aan het kruis
werd geslagen.
Tenslotte komt de kleur paars-blauw overeen
met de kleur paars die in de kerken wordt
gebruikt tijdens de lijdenstijd, de kleur van
inkeer, boete en bezinning.

Lijden
De vrijdag voor Pasen, de sterfdag van Jezus,
wordt ‘goede vrijdag’ genoemd. Hoe kan dat?
Wat is er ‘goed’ aan een terechtstelling, een
kruisiging met de dood als gevolg?
Het is van groot belang om het verhaal van
Jezus’ einde niet los te zien van de joodse
context. Uit het jodendom stamt bijvoorbeeld
de bekende uitdrukking van de ‘zondebok’.
Eens per jaar bond een priester symbolisch
alle fouten, kwaadaardigheden, misbruik en
veronachtzaming op de rug van een bok en
zond die bok vervolgens letterlijk de woestijn
in. Maar nog meer van belang is het
joodse paasfeest, waarbij het gaat om
bevrijding, redding en een uittocht uit
ellende, slavernij en dood.
Waarom moest Jezus sterven?
Op de veelgestelde vraag waarom Jezus
de kruisdood moest sterven, is geen
eensluidend antwoord te geven. Twee
hoofdlijnen zijn aan te geven.
Het meest gehoorde antwoord is: Jezus stierf
voor onze zonden. De dood van Jezus was
Gods plan om de wereld te redden. Jezus –
deze naam betekent ‘God redt’ - was zich
daarvan bewust. Hij offerde zich op, hij
onderging de doodstraf als plaatsvervanger
voor de mensheid. Een knellende vraag hierbij
is: kon God de mensen niet redden zonder
de kruisiging van Jezus? Kruisiging heeft veel
weg van onmenselijkheid, egoïsme en
machtsmisbruik, die allemaal als zonden
kunnen worden aangemerkt.
Een tweede antwoord op de vraag naar de
betekenis van de dood van Jezus is dat God
die dood niet gewild heeft. God kiest altijd al
voor het leven en is niet op een bepaald
16
moment
in de
geschiedenis
pas
begonnen
met redden
Eerder
in de bijbel
heeft God juist aan het offeren van een
mens(de zoon van Abraham) een halt toegeroepen.
Het opstandingsverhaal toont dan
aan dat God zelfs de dood niet aan de macht
laat.
Achteraf gezien kun je zeggen dat Jezus’ dood
niet voor niets is geweest. Zijn liefde voor zijn
God en voor de mensen, zijn radicaal anderszijn
werden niet verdragen en dat leidde tot

valse beschuldigingen, een
rondgang langs allerlei mogelijke
instanties en uiteindelijk
de dood door kruisiging. Maar
een dergelijke manier van
leven was niet kapot te krijgen
en verdient navolging. De volgelingen
van Jezus hadden er
heel wat voor over om zijn
verhaal niet te laten uitsterven.
De kruisiging
Door één bijbeltekst (‘zijn
bloed kome over ons en onze
kinderen’) is het grote misverstand
ontstaan dat de dood
van Jezus de schuld van de
joden zou zijn. De vier evangelisten
maken echter overduidelijk
dat iedereen die in
die tijd een rol had, vuile handen
maakte bij deze kruisiging.
De leerlingen van Jezus
verraadden of verloochenden
hem, de joodse priesters namen het initiatief
om hem gevangen te nemen, de kruisiging
zelf was een Romeinse straf, uitgevoerd op
last van de stadhouder Pilatus. Hij waste ‘zijn
handen in onschuld’, maar dat doet niets af
aan zijn betrokkenheid.
Lijdenstijd
Sommige mensen verbinden de lijdenstijd
vooral met de gebeurtenissen in de laatste
week van Jezus’ leven: het verraad door Judas,
één van Jezus eigen leerlingen; het gevoel van
godverlatenheid dat Jezus had; de gevangenneming;
het kruis zelf moeten dragen naar de
plaats van executie en de kruisiging op
Golgotha.
Anderen denken meer aan een voortdurend
lijden aan de wereld met al haar gebreken.
Het verdriet dat Jezus moet hebben gevoeld
wanneer hij zieke mensen tegenkwam of
wanneer hij zag hoe weinig mensen leefden
naar de geboden van God, hoe blind mensen
waren tegenover God en tegenover elkaar.
De pijn, omdat mensen lijden veroorzaken en
daar maar niet mee ophouden, zie je goed
terug in de kunst. Het gezicht van de gekruisigde
is nog steeds ten hemel schreiend – letterlijk
en figuurlijk.
GOD
Joke van der Velden
Geen opperwezen absoluut verheven
geen starre steile ondoorgrondelijkheid
geen noodlot met een streng en straf beleid
geen supermacht die vrezen doet en beven
Maar goede kracht bedacht op louter leven
die dagelijks nog licht van donker scheidt
die slaven uit het slavenhuis bevrijdt
om hun de toekomst van zijn rijk te geven.
God zij met ons – een mens met een gezicht
wiens ogen met voorbijzien van de rijken
erbarmend op de armen zijn gericht
Die weerloos lijdenden wil laten blijken:
‘van jullie zijde zal IK nimmer wijken
tot medelijden heb IK mij verplicht’.
Hans Mudde
17

Palmpaasstok
Een week voor Pasen viert men in de kerk de
intocht van Jezus in Jeruzalem.
Op enkele plaatsen in Nederland worden nog
palmpaasoptochten gehouden. Kinderen dragen
een met groen en lekkernijen versierde
kruisstok. Ze lopen in optocht over straat en
zingen:
Pallem pallem pasen
ei koer ei
over éne zondag dan krijgen wij een ei
één ei is geen ei
twee ei is een hallef ei
drie ei is een paasei.
Vandaag de dag komt het vaker voor dat de
kinderen in de kerk de optocht naspelen met
hun palmpaasstokken en ‘Hosanna’ zingen
(letterlijk ‘gezegend hij die komt’).
Dit gebruik is te herleiden tot het zwaaien
met palmtakken, zoals vermeld in de bijbel.
Jezus trok op een ezel Jeruzalem binnen en
werd toegejuicht en toegezwaaid. De schrijver
Mattheüs meldt dat het met name kinderen
waren die Jezus ‘hosanna’ toeriepen.
Aan de slag
Nodig: twee stokken - linten of gekleurd
papier - buxustakjes - garen/draad -pinda’s(in
18
de dop) – eitjes – snoepjes - broodhaantje.
Maak twee stokken aan elkaar in de vorm van
een kruis. Bevestig ze met houtlijm en een
spijker. Omwikkel het kruis met kleurige linten
of papier en steek de buxustakjes ertussen
(die verwijzen naar de palmtakken).
Versier het geheel met een krans of snoer van
pinda’s en snoep. De vettigheid en zoetigheid
duiden op goede tijden die zullen komen.
Ook eitjes kun je aan de palmpaasstok hangen,
als tekentjes van nieuw leven.
Bovenop de kruisstok
prik je ten slotte een
haantje van brooddeeg.
Joke van der Velden
Over de haan
De haan heeft een dubbele
betekenis. Enerzijds verwijst hij naar Petrus,
één van de leerlingen van Jezus. Toen Jezus
gearresteerd was, zei Petrus tot drie keer toe
dat hij Jezus niet kende. Daarna kraaide de
haan. Anderzijds maakt de haan de nieuwe dag
bekend. Hij kraait als de zon opgaat en roept
mensen op om op te staan.

In alle vroegte xxxxxxccvcvc
Het is tegen achten als de kerkzaal
van de Evangelische
Broedergemeente zich vult.
Op straat is nog weinig te beleven,
de stad slaapt nog, maar
hier en daar lopen mensen
richting kerk. Net als Maria van
Magdala, die op de vroege
paasochtend op weg ging naar
het graf van Jezus om zijn
lichaam te zalven, gaan ze in
alle vroegte op pad.
De Koningskerk in Amsterdam
is net als alle andere kerken
van de EBG helemaal wit van
binnen – muren, banken, kansel,
alles. Wit is de kleur van
genade. Ook de kleding is die
morgen veelal wit.
In stilte wachten de aanwezigen.
Dan komt de predikant
binnen. Zijn eerste woorden
zijn ‘Christus is opgestaan!’ en
iedereen antwoordt ineens
klaarwakker en verheugd: ‘Ja,
de Heer is waarlijk opgestaan!’
Na een korte dienst waarin
deze geloofsuitspraak (belijdenis)
wordt herhaald en bezongen,
gaat iedereen naar de
begraafplaats vlakbij. De
namen worden genoemd van
hen die sinds Pasen van het
vorige jaar zijn gestorven. De
predikant vertelt: ‘Hiermee willen
we benadrukken dat de
dood mensen niet van elkaar
kan scheiden. Als één geloofsgemeenschap
zijn we bijeen
dankzij de Opgestane Heer: wij
die naar de begraafplaats zijn
gekomen en zij die reeds bij God
zijn. Wie dat gelooft, kan
getroost weer verder. Opstaan en
verder gaan!
Eigenlijk is het de bedoeling dat
de dienst op Pasen vóór zonsopgang
begint, wanneer het nog
donker is. Op het moment dat
we op de begraafplaats zijn, gaat
dan de zon pas op. Maar in een
grote stad waar de mensen verspreid
wonen en het openbaar
vervoer zo vroeg nog niet op
gang is gekomen, moeten we de
tijden een beetje aanpassen.
Elk jaar weer willen we, als een
afspiegeling van wat er toen die
eerste paasmorgen gebeurde,
vieren dat de dood is overwonnen
en er toekomst is voor alle
mensen.’
Opgetekend uit de mond van
ds. Rudi Polanen, predikant
van de Koningskerk van de
Evangelische Broedergemeente
te Amsterdam. In Europa is de
EBG een kleine geloofsgemeenschap,
maar in Suriname groeide
ze uit tot een volkskerk.
19

Wat valt er te vieren?
Het onmogelijke is mogelijk. Dat is de kern van
Pasen. Niemand houdt het voor mogelijk: uit de
dood opstaan. Direct na de kruisiging en dood van
Jezus wist men wel raad met het graf dat na drie
dagen leeg aangetroffen werd. De vrienden van
Jezus zouden zijn lichaam gestolen hebben. Ze
hadden de soldaten die het graf bewaakten
bedwelmd of afgeleid en het lichaam naar elders
gebracht. Dat kon niet anders.
Dat het leven sterker is dan de dood, dat de dood
niet het laatste woord heeft, dat het kwaad is overwonnen,
dat is te mooi om waar te zijn, denken de
meeste mensen. Je zou het wel willen, maar het
kan niet.
Toch is er dat verhaal van opstanding, dat terneergeslagen
mensen weer op de been krijgt, moedeloze
mensen weer enthousiast maakt en alle kritiek,
wantrouwen en ongeloof van alle eeuwen
heeft doorstaan.
Geloven in het leven
Geloven in de opstanding is geloven in het leven.
Jezus zette de wereld op zijn kop door te kiezen
voor de kansarmen, door om te gaan met diegenen
die door de meeste mensen uit die tijd geminacht
of genegeerd werden. Jezus zette ook de
puntjes op de i, door de geboden van God op een
nieuwe manier uit te leggen. Hij liet zien dat het er
alles toe doet hoe je leeft en samenleeft.
Wat niemand voor mogelijk had gehouden,
gebeurt dan: een tollenaar, een belastinginner, die
zijn winst eerlijk gaat verdelen; een vrouw die, in
een mannenmaatschappij, haar mond open doet
om wille van haar dochter en van Jezus gelijk
krijgt; een kind, door de doodsslaap bevangen, dat
mag wakker worden; een bezeten mens die
bevrijd wordt omdat Jezus in opstand komt tegen
wat voor die mens geen leven is.
Jezus’ manier van doen kostte hem uiteindelijk
20

zijn leven, zijn kruisiging werd het einde van
een kort en bewogen bestaan. Maar wie gelooft
in God als de gever van het leven, die komt
daartegen in opstand. De dood van Jezus… dat
kon God toch niet op zich laten zitten?!
Opgewekt
Christenen geloven dat de dood niet heeft
gewonnen. Dat maakt hen opgewekte mensen,
in de dubbele betekenis van dat woord. Alles
waarvoor Jezus stond – naastenliefde, gerechtigheid,
hoop, bewogenheid en geweldloosheid
– heeft de dood aan het kruis overleefd.
Nadien herkennen mensen Jezus door de wijze
waarop ze bij name worden geroepen. Ze ontdekken
Jezus in een vreemdeling die met hen
onderweg was. Ze hebben Jezus herkend aan
de wonden die geslagen waren in zijn handen
en herkennen hem aan de wonden die nog
steeds geslagen worden in mensenlevens.
Geloven in de opstanding is geloven in
het leven.
In de kerk is door de eeuwen heen erg veel
aandacht en tijd gegeven aan de vraag of
‘opstanding’ wel kan. Daarmee is vaak het
enthousiasme om te geloven gedood. Dat kan
niet, is vaak een kwestie van: ik wil er niet aan.
Zoek niet naar mijn graf
Zoek niet naar mijn graf,
want dat zul je niet vinden.
Mijn handen zijn nu de handen
van anderen die strijden.
Mijn stem roept
in andere stemmen,
Mijn droom leeft voort
bij anderen.
En weet, dat ik pas sterf,
als jullie de moed opgeven.
C.M. Gutierrez
21

Het gaat er niet om wie gelijk heeft. Het gaat erom
te geloven dat God een nieuwe kans heeft gegeven.
Je hoeft niet te geloven om te kiezen voor een
bepaalde manier van leven: het leven een kans
geven, de doodsheid doorbreken van ‘zo is het
altijd geweest, zo zal het ook wel blijven’. Je kunt,
als je jezelf een vrij mens voelt, een uitweg zoeken
voor mensen wier leven geen leven is. Je kunt de
harde werkelijkheid laten schrikken door in te
staan voor een ander.
Dat lijkt te mooi om waar te zijn. Het wordt voor
onmogelijk gehouden. Alleen dromers en idealisten
geloven zoiets. Het kostte Jezus zijn leven.
Maar door Pasen durf ik erin te geloven dat het
mogelijk is geworden. Zoals een omgehakte boom
midden op vervuild terrein toch ineens weer
uitbot.
Misschien moet je het omdraaien: Pasen is te waar
om mooi te zijn. Het blijven weerbarstige verhalen,
die bijbelverhalen over slavernij en uittocht, over
Jezus’ leven, lijden en opstanding; verhalen vol
lastige vragen en onmogelijkheden, totdat je
opstaat en ermee aan de slag gaat.
22
U zij de glorie
U zij de glorie,
Opgestane Heer,
U zij de victorie
nu en immermeer.
Zing van heind’ en verre,
dat het feest begon.
Zing het zonder einde:
Christus overwon!
U zij de glorie,
Opgestane Heer,
U zij de victorie
nu en immermeer.
(veel gezongen paaslied)
Joke van der Velden
Jullie vragen
hoe is
de opstanding der doden?
ik weet het niet
Jullie vragen
wanneer is
de opstanding der doden?
ik weet het niet
jullie vragen
komt er
een opstanding der doden?
ik weet het niet
Jullie vragen
komt er
geen opstanding der doden?
ik weet het niet
ik weet alleen
waarnaar jullie niet vragen:
de opstanding van hen die leven
ik weet alleen
waartoe God ons oproept :
tot opstanding vandaag en nu
Kurt Marti

Hij had een droom…
Hij droomde van een maatschappij waar zwarte en
blanke mensen als gelijken zouden samenleven.
Die droom kostte hem zijn leven.
Hij was predikant in Montgomery, Alabama.
Hij heette Martin Luther King.
Hij had een droom…
Hij droomde van een land waar arme boeren de
kans
zouden krijgen op een menswaardig bestaan.
Deze droom kostte hem zijn leven.
Hij was aartsbisschop in San Salvador.
Hij heette Oscar Arnulfo Romero.
Hij had een droom…
Hij droomde van een Europa dat bevrijd zou zijn
van de moordzucht van een tiran
die vooral joden de schuld van alles gaf.
Die droom kostte hem zijn leven.
Hij was studentenpredikant in Berlijn.
Hij heette Dietrich Bonhoeffer.
Hij had een droom…
Hij droomde van een wereld waar mensen in vrede
met
elkaar zouden leven en naastenliefde gewoon zou
zijn
en waar woorden betrouwbaar zouden worden.
Deze droom kostte hem zijn leven.
Hij was rabbi in Galilea en Judea.
Hij heette Josjoea van Nazareth,
ook wel genoemd Redder van Godswege,
Jezus Christus, mensenzoon,
in wiens naam mensen dromen blijven dromen.
Verantwoording van gedichten en illustraties:
Open Deur is een
oecumenisch maandblad
over vragen van geloven en leven, voor
mensen binnen en buiten de kerken.
Het accent ligt op het zoeken naar de antwoorden
op die vragen.
Open Deur verschijnt elf maal per jaar,
elk nummer is opgebouwd rond een thema.
Bijvoorbeeld: volhouden, voedsel, Europa,
vindplaatsen van God, overgave. De jaarlijkse
paas- en kerstnummers zijn in full colour.
Voor 24 euro krijgt u Open Deur een jaarlang
in de bus. Als u zich nu abonneert, krijgt u
de eerste vier nummers gratis!
U kunt zich abonneren door te mailen naar:
abonnementen@boekencentrum.nl
te bellen naar: 079 - 362 86 28
of te schrijven naar: Open Deur,
Antwoordnummer 10291, 2700 VB Zoetermeer.
23

Wat vier je met PASEN?
Dit boekje is het tweede deel van een
serie van drie over de christelijke
feesten Kerst, Pasen en Pinksteren.
Deze serie is bedoeld voor iedereen die
meer te weten wil komen over deze
feesten of steun wil hebben om aan
anderen uit te leggen wat de betekenis
ervan is.
Inhoud:
• Hoe is het paasfeest ontstaan?
• Uit de bijbel
• Symbolen en rituelen: vuur, graan, ei
en haas; palmpaasstok en passiebloem
• Het joodse paasfeest
• Kalender van bijzondere dagen rondom
Pasen
• Vasten
• Lijden
• Wat valt er eigenlijk te vieren?
Wat vier je met PASEN? is een speciale
uitgave van oecumenisch maandblad
Open Deur, op initiatief van Joke van
der Velden. Zij verzorgde ook de
meeste teksten en illustraties, in
samenwerking met de redactie van
Open Deur. Met bijdragen van Corrie
Jacobs, Paula Roelen en Rudi Polanen.
Eindredactie: Esther van der Panne.
Opmaak: Oblong, Jet Frenken, Utrecht.
Druk: BDU, Barneveld.
Zoetermeer, 2005
24
Besteladres:
Boekencentrum Uitgevers,
Postbus 27, 2900 AA Zoetermeer
tel. (079) 362 86 28
e-mail: verkoop@boekencentrum.nl
Prijs: 3,50 euro
Vanaf 10 exemplaren: 3,25 euro
Vanaf 25 exemplaren: 3 euro