Download uitgave als PDF - Zuiderlucht

Mode lijkt vooral buitenkant. Door een kort jasje
lijken de benen langer. Rood is uitdagender dan
grijs. Maar, zegt José Teunissen, lector Modevormgeving
aan de Hogeschool voor de Kunsten in
Arnhem, mode is veel meer dan uiterlijk vertoon.
Het is een cultureel verschijnsel dat serieus onderzocht
dient te worden.
door Maaike van Stolk
Ze kreeg de liefde voor lijnen,
coupenaden en elegante stoffen
van huis uit mee. Haar moeder
maakte zelf kleren, haar tante
was een professioneel naaister
en er kwamen thuis heel wat
ontwerpers over de vloer. Buiten
de deur werd ze door de kinde-
ren in haar geboortedorp echter
afgerekend op haar modieuze
fratsen.
“Ik woonde in Venhorst, een
klein ontginningsdorp in
Brabant. Voor mode als culturele
uitingsvorm was weinig plek.
Ik herinner me een kring van
kinderen om me heen op het
schoolplein die me uitlachten
vanwege een te kort rokje”.
José Teunissen draagt vandaag
een lange blauwwollen jas met
zwart geborduurde krullen,
ronde schouders en zorgvuldig
afgewerkte mouwen. Ze is
klein, heeft schouderlang zwart
haar. Ze houdt van klassiek en
eenvoudig. “Daar voel ik me het
prettigst bij. Het geeft me ook
een zekere serieusheid. Toen ik
begon met lesgeven, waren mijn
leerlingen niet heel veel jonger
dan ik. Mijn stijl stamt uit die
tijd. Ik trok me er aan op. Nu ik
wat ouder ben, houd ik vast aan
deze stijl.”
Toch ging ze niet als vanzelf de
mode in, zoals haar zus. Even had
ze spijt dat ze niet naar de mode-
academie was gegaan; blijkbaar
wilde ze niet zozeer kleding
ontwerpen, maar vooral bekij-
ken. De visuele ervaring ervan
analyseren. Er moest toch iets
af te lezen zijn aan het uiterlijk.
Maar ook die voorkeur voor
beeldanalyse kwam later. Met
een omweg, ze studeerde
Nederlands in Nijmegen, kwam
ze uit bij de studie Filmweten-
schappen. Die stond nog in de
kinderschoenen stond, dus er
was veel mogelijk. Onder de
be-zielende begeleiding van Eric
de Kuyper, hoofddocent Filmstu-
dies, kwamen de eerste publica-
ties en onderzoeken tot stand.
Studenten en docenten hadden
een platform in het kwartaal-
tijdschrift Versus, over film- en
theaterkunsten.
Teunissen, geïnteresseerd als
ze is in “de pose van de mens,
de performance die hij of zij
opvoert”, vond erkenning. “Het
was een vorm van thuiskomen
toen ik filmwetenschappen ging
studeren. Mijn interesse voor het
visuele bleek inzetbaar.“ Ze deed
onderzoek naar de filmjournaals
van vroeger in de bioscoop,
doceerde filmesthetiek aan de
Universiteit van Amsterdam,
begon met schrijven en lesgeven,
publiceerde in diverse tijdschrif-
ten en werkte als modejournalist
voor Trouw en de Volkskrant.
Toen ze in 1998 modeconservator
werd bij het Centraal Museum in
Utrecht, was de cirkel rond. Ze
kon haar publicaties over mode
aanvullen met tentoonstellingen
over De Ideale Vrouw (2003) en
Global Fashion/ Local Tradition
(2005): “Ik heb een mooie collec-
tie kunnen opbouwen, en mode
kunnen neerzetten als cultuur-
fenomeen in een internationale
context.”
Teunissen werkte met veel
plezier onder het directeurschap
van Sjarel Ex, inmiddels verkast
naar museum Boymans-Van
Beuningen. Met de komst eind
2005 van de nieuwe directeur,
Pauline Terreehorst, veranderde
alles: “Het leek alsof de boel
Mode is een
pose van de
mens
werd stilgelegd. De bedrijfscul-
tuur veranderde, van conserva-
toren leken we te verworden tot
manusje-van-alles. Pauline wilde
een hele nieuwe beleidslijn voor
het museum ontwikkelen, maar
wat dat inhield werd maar niet
duidelijk. Ik voelde me beknot,
ik was mijn vrijheid kwijt die ik
onder Ex had en, wat heel be-
langrijk is voor mij, de sfeer
veranderde. De inspirerende, ac-
tieve werkomgeving veranderde
in een vijandige, wantrouwige
sfeer”.
Ze kon er niet meer doen wat
ze gewend was: de culturele
meerwaarde van mode laten
zien. Het was haar geluk dat de
Hogeschool voor de Kunsten in
Arnhem, waar ze al een paar jaar
werkte als lector modevorm-
geving, haar takenpakket wel
wilde uitbreiden. Ze stapte op in
Utrecht. “Ik ga daar niet onge-
José Teunissen: “Ook mijn smaak is afhankelijk van bepaalde trends”.
lukkig zitten zijn.”
In Arnhem heeft ze de vrijheid
haar eigen pad te volgen. Ze kan
zich wijden aan haar opdracht,
inhoud geven aan een nieuw vak
en onderzoeksgebied: de theorie
van de mode. Ze koestert de vrij-
heid van het pionieren en neemt
de nadelen, het zonder referen-
ties bouwen aan een nieuwe
studierichting, graag voor lief.
Maar hoe zit het nu met die zo-
genaamde binnenkant? Waaruit
bestaat de culturele meerwaarde
van mode nu eigenlijk? “Mode is
een belangrijk middel om jezelf
te laten zien en om jezelf uit te
drukken. Die functie moet niet
worden onderschat. Het is een
spel van citaten en verwijzin-
gen”. Misschien moet er een
onderscheid worden gemaakt
tussen mode als onderzoeksob-
ject en de mode als alledaags
verschijnsel? Ze haakt daar op in
door te zeggen dat “mode voor
mij ook gewoon kleren zijn die
ik elke dag aantrek. Ik heb een
bepaalde smaak, maar die is ook
afhankelijk van bepaalde trends”.
Teunissen probeert met haar
publicaties te bewerkstelligen
dat mensen mode serieus nemen
als hedendaags cultureel feno-
meen. Ze moet in die poging
echter blijven opboksen tegen
het vooroordeel van de vermeen-
de oppervlakkigheid van mode.
Mensen ontlenen hun identi-
teit deels aan de kleding die ze
dragen. Dat verschijnsel wil ze
onderzoeken. Ze heeft een pro-
fessionalisering van het denken
over mode voor ogen die verder
gaat dan wat veel media doen.
“Daar gaat men er nog van uit
dat iedere vrouwelijke stagiaire
is geïnteresseerd in mode en
dus verslag kan doen van een
modeshow”.
5 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2007