Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2<br />
cultureel maandblad | jaargang 3 | februari 2009<br />
z u i d e r l u c h t<br />
Hoe hermetisch is het zwart bij Jowan van Barneveld | Sandro Veronesi over de<br />
maffiafilm Gomorra | De ondergang van drukkerij Rosbeek | Sjraar van Heugtens<br />
nachten bij Vincent van Gogh | ++ Bijlage: Joost Zwagerman over Exile on Main St.<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
museum het domein sittard<br />
hedendaagse kunst<br />
<br />
<br />
hedendaagse kunst<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
dsm<br />
<br />
<br />
<br />
historie & archeologie van stad en streek<br />
<br />
<br />
andere activiteiten<br />
<br />
<br />
<br />
nlae<br />
tf<br />
<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Inhoud<br />
De grootste<br />
5 De retro-soul van<br />
Sabrina Starke<br />
7 Hermetisch zwart bij<br />
Jowan van Barneveld<br />
8 Liever het echte leven:<br />
de opmars van de biopic<br />
12 Sandro Veronesi over<br />
maffiafilm ‘Gomorra’<br />
14 De ondergang van<br />
drukkerij Rosbeek<br />
16 Triënnale Hasselt:<br />
leve het verhaal!<br />
19 Marcel Ruijters over<br />
de graphic novel<br />
20 Leo zum Vörde over<br />
Culturele Hoofdstad<br />
23 Station ZL met Erik<br />
van Maarschalkerwaard<br />
24 Sjraar van Heugtens<br />
nachten bij Van Gogh<br />
26 Agenda<br />
En verder:<br />
11 Time out of mind<br />
13 Pieter Beek in Perron Poëzie<br />
14 Siciliaanse notities<br />
21 Willy & René<br />
25 Enkeltje Utopia<br />
26 RAM door Rowland Jones<br />
27 Vergeten eten<br />
Cover: Kip uit The Cosmopolitan Chicken<br />
Project van Koen Vanmechelen, te zien tijdens<br />
de triënnale Super!Stories, zie pagina 17.<br />
“Maar wat levert het de stad nu eigenlijk op”<br />
In euro’s, in elk geval in harde activa: zo wilde de Maastrichtse<br />
gemeenteraad eind vorig jaar beargumenteerd hebben waarom<br />
de titel van Culturele Hoofdstad van Europa zo nodig moet<br />
worden nagestreefd. Je weet dat het zo gaat in een stad waar de<br />
middenstand aan de macht is, en toch is het weer een fikse<br />
teleurstelling <strong>als</strong> dat denken zonder een spoor van (v<strong>als</strong>e)<br />
schaamte over de bühne gaat.<br />
Op zo’n moment komt er een tekst voorbij die de andere kant<br />
van de zaak belicht. Een tekst die de historische essentie van cultuur<br />
en de immateriële potenties ervan benoemt, die het vizier<br />
niet laat dichtvallen in het vaandelbos van de imagomarketing,<br />
en zich evenmin laat verleiden tot de zoveelste uitbening van<br />
(verschillen in) culturele identiteiten.<br />
De Maastrichtse cultuurambtenaar Leo zum Vörde sive<br />
Vörding stuurde in de eerste week van januari bij wijze van<br />
nieuwjaarswens een essay rond met zijn visie op het project<br />
Culturele Hoofdstad, gebaseerd op een definitie die city<br />
marketeers en regionalisten zal doen rillen. “Cultuur valt op te<br />
vatten <strong>als</strong> de autobiografie van de mensheid. Ze poogt zin,<br />
troost en kracht te peuren uit de ogenschijnlijke chaos die<br />
geschiedenis heet. Patronen ontdekken. Duiden. Groeien.<br />
Twijfelen. Van andere kanten bekijken. Mislukken. Overwinnen.<br />
Bezweren met schoonheid. En daar verslag van doen in theater,<br />
literatuur, beeldende kunsten, architectuur, muziek…”<br />
Volgens Zum Vörde sive Vörding biedt het project Culturele<br />
Hoofdstad de kans tot “het schrijven van een hoofdstuk in de<br />
autobiografie van Europa”. Laat dat nou nét wat anders zijn<br />
dan het concept van ‘wij hebben de grootste’ waar nogal wat<br />
bestuurders en cultuurpausen zich ook dit jaar weer tijdens hun<br />
nieuwjaarsrede lieten verleiden.<br />
Het stuk van Zum Vörde sive Vörding is een van de ankerplaatsen<br />
in deze editie van <strong>Zuiderlucht</strong>. Zonder de rest te kort te willen<br />
doen, noem ik er nóg twee: de bespreking van de maffiafilm<br />
Gomorra door de Italiaanse romanschrijver en filmkenner Sandro<br />
Veronesi en de beschouwing, in de bijlage bij dit nummer, van<br />
Joost Zwagerman over Exile on Main St., de meest ambitieuze<br />
expositie van de laatste jaren in het Bonnefantenmuseum.<br />
WIDO SMEETS hoofdredacteur<br />
PS Overigens ben ik van mening dat het Nedinsco-complex in<br />
Venlo behouden moet blijven.<br />
Lisa Holden<br />
15 febr. - 29 maart<br />
www.galerienewuntitled.nl<br />
venlo<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
WIST JE DAT HET HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG<br />
EEN OPLEIDING DOCENT CREATIEF SCHRIJVEN<br />
AANBIEDT EN WORKSHOPS BEHOUD & BEHEER<br />
ORGANISEERT VOOR DE ERFGOEDSECTOR<br />
DAT LIMBURG 150 AMATEURTONEELVERENIGINGEN<br />
KENT EN DAT LIMBURGSE AMATEURFILMS GOUD<br />
WAARD ZIJN<br />
BEN JIJ THUIS IN DE WERELD VAN DE (AMATEUR)KUNSTEN<br />
GA NAAR WWW.HKLIMBURG.NL EN KOM ERACHTER<br />
WAT WIJ ZOAL IN HUIS HEBBEN.<br />
HET HUIS<br />
WWW.HKLIMBURG.NL<br />
HET HUIS MET 1000 KAMERS.<br />
<br />
<br />
jan siebelink<br />
Op donderdag 5 februari wordt Jan Siebelink over zijn nieuwe roman<br />
Suezkade geïnterviewd door journalist George Vogelaar. Het gesprek<br />
begint om 19.00 uur in onze boekhandel en is gratis bij te wonen.<br />
In de pauze is er tijd om uw boek te laten signeren.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
al onze activiteiten staan op www.selexyz.nl<br />
dominikanerkerkstraat 1 maastricht tel. (043) 321 08 70 www.selexyz.nl<br />
ook iedere zondag open van 12.00 - 17.00 uur<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Vrouwenpop<br />
Sabrina Starke houdt<br />
het simpel<br />
Het jaar 2008 zal in de pop-encyclopedie worden<br />
bijgeschreven <strong>als</strong> het jaar van de ‘vrouwenpop’.<br />
Onder aanvoering van Amy Winehouse, Duffy en<br />
Adele maakten we kennis met een nieuwe generatie<br />
zangeressen, barstend van zelfvertrouwen.<br />
In de slipstream bevindt zich de Rotterdamse<br />
Sabrina Starke. “Ik kan me geen plaat zonder<br />
liefdesliedjes voorstellen.”<br />
door Paul Verstappen<br />
Op verzoek van Sabrina Starke<br />
vindt het interview plaats in De<br />
Groene Passage. Meer bepaald in de<br />
drukke lunchroom van het ‘Mens- en<br />
Milieuvriendelijk Winkelcentrum’<br />
onder de rook van de Piet Bloms<br />
kubuswoningen in hartje Rotterdam.<br />
Het is twaalf uur ’s middags en de<br />
dagvoorraad biologisch verantwoorde<br />
appeltaart is bijkans op. Starke houdt<br />
niet alleen van eerlijk eten, maar ook<br />
van eerlijke liedjes. Een van de songs<br />
op haar debuutalbum Yellow Brick Road<br />
heet dan ook Keep it simple.<br />
Starke (Paramaribo, 1979): “De zeggingskracht<br />
van Tracy Chapmans Fast<br />
car spoorde me aan om gitaarles te<br />
nemen. Chapman is echt. Het is een<br />
puur liedje dat me altijd is bijgebleven.”<br />
Met die gitaar legde Starke begin<br />
vorig jaar de basis voor Do for Love,<br />
haar succesvolle eerste single. “Ik<br />
had het refrein en een stukje van een<br />
couplet geschreven. Maar het liedje<br />
had nog geen duidelijke kop en staart.<br />
Samen met een bevriende bassist heb<br />
ik het verder bijgeschaafd.” De demo<br />
gaf ze vervolgens in handen van Chris<br />
Kooreman en Edo Plasschaert van<br />
producersduo Beat Royalty die het<br />
nummer in een jaren zestig souljasje,<br />
compleet met blazers, strijkers en een<br />
dameskoortje goten. Echo’s van de<br />
eertijdse ‘perfecte zondagochtendpop’<br />
van Dusty Springfield.<br />
Zo gaf Beat Royalty het beslissende<br />
zetje tot de totstandkoming van het<br />
album. Starke: “Vanaf het moment dat<br />
ik hun bewerking hoorde, wist ik dat<br />
we de juiste sound hadden gevonden.”<br />
Starkes geluid, een mix van soul, jazz,<br />
folk en R & B, ligt in het verlengde van<br />
succesvolle zangeressen <strong>als</strong> Duffy,<br />
Adele, Gabrielle Cilma en Lykke Li.<br />
Samen met Giovanca is ze de opvallendste<br />
Nederlandse vertegenwoordigster<br />
van deze retro-soul trend.<br />
Het label ‘vrouwenpop’ suggereert<br />
dat hun succes het resultaat is van<br />
een vooropgezet plan. Misschien is<br />
de tijd na de door tv-programma’s<br />
gehypte idols en stars wel rijp voor<br />
echte zangeressen met persoonlijke<br />
liedjes. Starke drukt in elk geval<br />
een eigen stempel op haar plaat <strong>als</strong><br />
(mede)componist, producer en tekstschrijver.<br />
Een doeltreffende presentatie<br />
van Do for Love in het tv-programma<br />
De Wereld Draait Door wekte de<br />
interesse van het befaamde jazzlabel<br />
Blue Note, dat haar plaat uitbracht. De<br />
mond-tot-mondreclame via websites<br />
<strong>als</strong> Myspace en Hyves gaf het laatste<br />
zetje om van haar debuutsingle een<br />
hit te maken.<br />
Dat Dionne Warwick haar vorig<br />
jaar vroeg voor het voorprogramma<br />
van haar concert in de Amsterdamse<br />
RAI, voelde ook <strong>als</strong> een moment van<br />
erkenning. “Ze had mijn muziek echt<br />
beluisterd, want Warwick wil ieder<br />
voorprogramma persoonlijk goedkeuren.”<br />
Do for Love is eigenlijk een<br />
eenvoudig liefdeslied. “Liefdesliedjes<br />
horen er voor mij altijd bij. Ik kan<br />
me niet voorstellen dat ze bij mij ooit<br />
zullen ontbreken.” Tegelijkertijd loopt<br />
ze niet weg voor maatschappelijke<br />
thema’s. Tracy Chapman blijft een van<br />
de inspiratiebronnen, net <strong>als</strong> Lauryn<br />
Sabrina Starke. foto Daniel Ashes<br />
Hill en Amos Lee, die ook een heldere<br />
boodschap in hun teksten stoppen.<br />
“Ik heb daar respect voor. Iemand<br />
moet het doen. Er wordt al meer<br />
dan genoeg gezongen over snel geld<br />
verdienen.”<br />
Starke leerde de laatste jaren een<br />
belangrijke les. “Probeer het maximale<br />
uit je mogelijkheden te halen. Leer<br />
van je fouten en blijf je <strong>als</strong> mens altijd<br />
ontwikkelen.” Dat gegeven verwerkte<br />
ze in Yellow Brick Road, het sleutelnummer<br />
en titelsong van haar cd. ‘These<br />
yellow bricks have brought me this far /<br />
Can’t believe it but I’m finally here/ Been<br />
walking down this road like a lost child /<br />
Feeling so alone but now I found home’,<br />
schrijft ze. Zonder expliciet te verwijzen<br />
naar een concrete gebeurtenis,<br />
wordt duidelijk dat ze een moeilijke<br />
periode heeft overwonnen. “Alles wat<br />
ik hierin heb geleerd, vormt uiteindelijk<br />
de voedingsbodem en inspiratie<br />
voor de andere songs op de plaat.” Ze<br />
merkt dat veel luisteraars zich herkennen<br />
in dit verhaal. “Iedere keer <strong>als</strong> we<br />
het spelen, zie ik dat enkele mensen<br />
moeten janken. Kennelijk koppelen<br />
mensen mijn verhaal aan hun eigen<br />
situatie.”<br />
Sabrina Starke speelt op 13 februari in<br />
De Nieuwe Nor in Heerlen, op 7 maart in<br />
Cultureel Podium Roepaen in Ottersum<br />
en op 13 maart in Perron 55 Venlo.<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
–<br />
de triënnale voor beeldende kunst,<br />
mode en design<br />
Hasselt<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Een boeiend tentoonstellingsparcours in de stad<br />
Hasselt met werken van een 50-tal nationale en<br />
internationale kunstenaars en designers<br />
www.superstories.be<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
BON345 WTK bijlage <strong>Zuiderlucht</strong>.indd 1 22-01-2009 16:46:15<br />
z u i d e r l u c h t<br />
b e g u n s t i g e r<br />
BLANC ET NOIR ET LES COULEURS<br />
15 januari t/m 27 februari 2009<br />
– nieuwe textielinstallaties van<br />
Fransje Killaars<br />
Word begunstiger voor 55 euro per jaar<br />
en krijg <strong>Zuiderlucht</strong> elke maand thuisgestuurd.<br />
Aanmelden kan via de website<br />
www.zuiderlucht.eu, klikken op<br />
‘begunstiger’.<br />
1<br />
z u i d e r l u c h t<br />
cultureel maandblad | jaargang 3 | januari 2009<br />
Gouvernement aan de Maas<br />
Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht<br />
Openingstijden<br />
maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur<br />
gesloten tijdens Carnaval<br />
Bij Monique van Heist is mode geen mode 3<br />
Een nieuwe kijk op Alberto Giacometti 4<br />
Het dorp, wie weet nog hoe het was… 6<br />
Gerrit Komrij: wantrouw elke theorie! 24<br />
Luik door de ogen van filmbroers Dardenne 32<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Kurt Cobain<br />
Jowan van<br />
Barneveld, dat<br />
is pas overgave<br />
Jowan van Barneveld<br />
werd bekend met duistere<br />
schilderijen van landschappen<br />
en poppodia,<br />
nu te zien in Museum<br />
Het Domein in Sittard.<br />
Een reconstructie van de<br />
zolder waar Kurt Cobain<br />
zelfmoord pleegde brengt<br />
het onheil op meer<br />
directe wijze binnen dan<br />
de schilderijen.<br />
“Misschien houd ik na<br />
deze tentoonstelling wel<br />
op met schilderen.”<br />
door Duncan Liefferink<br />
De blikvanger van de tentoonstelling<br />
Echoes van schilder Jowan van<br />
Barneveld (1978) is, merkwaardig<br />
genoeg, een omvangrijk bouwwerk. Op<br />
de dag dat ik hem spreek wordt er nog<br />
druk gezaagd en getimmerd in het Museum<br />
Het Domein. Het ruikt naar vers<br />
hout. De installatie is een reconstructie<br />
op ware grootte van de zolder, eigenlijk<br />
de bovenverdieping van een tuinhuis,<br />
waar Nirvana-zanger Kurt Cobain in<br />
april 1994 zelfmoord pleegde.<br />
“Kurt Cobain”, zegt Van Barneveld,<br />
“staat bij mij voor overgave, iets<br />
doen omdat je niet anders kan. Echte<br />
overgave mis ik in deze tijd heel erg.”<br />
Hij lacht verontschuldigend om zijn<br />
eigen grote woorden. “Cobain was voor<br />
mij een held, bijna een heilige. Zijn<br />
dood was een enorme schok, ik had<br />
het gevoel dat er iets definitief werd<br />
afgesloten.<br />
In 1994 was Van Barneveld zestien.<br />
Toch is het te simpel om de Cobaininstallatie<br />
af te doen <strong>als</strong> jeugdsentiment.<br />
Ook is het bouwsel niet bedoeld <strong>als</strong><br />
eerbetoon of bedevaartsoord. Artistieke<br />
ingrepen om de plek des onheils een<br />
betekenis op te leggen ontbreken. Het is<br />
precies wat het is: een reconstructie, een<br />
haast naïeve poging om na te voelen<br />
en te begrijpen wat er is gebeurd. Als je<br />
er even over nadenkt, is de bouw zelf<br />
misschien wel een daad van overgave<br />
in de geest van Cobain. “Het moest<br />
gebeuren”, zegt Van Barneveld. “We<br />
zien wel wat het brengt. In ieder geval<br />
weet ik nu dat zoiets veel werk is!”En de<br />
schilderijen “Tja”, zucht Van Barneveld.<br />
“Die moeten we nog ophangen, maar<br />
die komen er eigenlijk wel een beetje<br />
lullig naast. Schilderen is zo indirect, er<br />
zit altijd iets tussen.” Hij gebaart naar<br />
de tientallen doeken die tegen de muur<br />
staan en zegt: “Misschien houd ik na de<br />
deze tentoonstelling wel helemaal op<br />
met schilderen.”<br />
Het tuinhuis van Cobain is ook<br />
prominent aanwezig op wat Van<br />
Barneveld zijn “eerste schilderijen”<br />
noemt. Die werden gemaakt in 2005<br />
en waren natuurlijk helemaal niet<br />
de eerste. In 2001 kwam hij van de<br />
Maastrichtse Academie, waarna hij<br />
zich vier jaar terugtrok omdat hij<br />
niet tevreden was over zijn werk. Hij<br />
experimenteerde met felle, harde<br />
kleuren en strakke vormen. “Ik was<br />
op zoek naar voorstellingen die voor<br />
iedereen hetzelfde betekenen”, vertelt<br />
hij. Op aanraden van Fons Haagmans,<br />
mentor van menig schildertalent,<br />
verruilde hij de olieverf voor acryl,<br />
waarmee je veel sneller en zakelijker<br />
kunt werken. Met het gebruik van<br />
anonieme foto’s van internet <strong>als</strong> basis<br />
voor zijn werk en het uitbannen<br />
van de kleur bereikte hij tenslotte de<br />
onpersoonlijkheid die hij nastreefde.<br />
Op de doeken doemt uit diepzwart het<br />
vermaledijde tuinhuis op, geluidloos en<br />
onheilspellend, <strong>als</strong> in een koortsdroom.<br />
Er volgden andere landschappen<br />
in zwart en sinds 2007 schilderijen van<br />
poppodia. Behalve beeldend kunstenaar<br />
is Jowan van Barneveld ook gitarist. Met<br />
zijn band Viberider stond hij in 2007 op<br />
Pinkpop. In de podiumschilderijen gaat<br />
het om de spanning voor het optreden.<br />
Hiervoor gebruikt hij zelfgemaakte<br />
foto’s. Dat was een hele stap. Nog steeds<br />
is hij bang dat het te persoonlijk wordt.<br />
Volgens de toelichting van Het Domein<br />
schildert Van Barneveld ‘hedendaagse<br />
sublieme voorstellingen’. Het sublieme<br />
is een oorspronkelijk achttiende-eeuws<br />
begrip voor de overweldigende ervaring<br />
van iets dat groter is dan wijzelf: een<br />
woest berglandschap, een storm op<br />
zee of de oorverdovende stilte na een<br />
veldslag. “Het sublieme” lacht Van<br />
Barneveld. “Dat is niet zo moeilijk.<br />
Waarschijnlijk bedoel je dit” Hij haalt<br />
een doek te voorschijn van een typisch<br />
romantisch boslandschap met een<br />
Base Camp van Jowan van Barneveld<br />
eenzame blokhut aan de waterkant.<br />
Natuurlijk wel in Van Barnevelds<br />
kenmerkende zwart, wat toch weer<br />
afstand schept.<br />
Het lijkt erop dat Van Barneveld de<br />
laatste tijd op een andere manier uit is<br />
op het sublieme, om die hoogdravende<br />
term dan toch maar te gebruiken.<br />
Op het meest recente schilderij in<br />
Het Domein is alleen met wat goede<br />
wil een grot of een staande figuur<br />
te herkennen. “Ik ben nu op zoek<br />
naar meer universele voorstellingen,<br />
misschien wel mythischer. Mijn eerdere<br />
werk is veel concreter en specifieker.<br />
Maar echt abstract zal het niet gauw<br />
worden. Dan gaat de verf de overhand<br />
nemen en dat wil ik niet. Helemaal<br />
zeker ben ik hier nog niet van, maar dat<br />
hoeft ook niet. Zo’n expositie hoeft niet<br />
‘af’ te zijn. En misschien is het ook wel<br />
mijn laatste schilderij. De mogelijkheid<br />
er elk moment mee te kunnen<br />
ophouden, is heel belangrijk voor mij.”<br />
Zoveel twijfel, zoveel zelfrelativering, je<br />
werk zo serieus nemen: dát is overgave.<br />
Jowan van Barneveld – Echoes. Museum<br />
Het Domein, Sittard, van 21/1 t/m 5 april.<br />
www.hetdomein.nlTevens bij DSM,<br />
kantoor Sittard, t/m 28 februari.<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Biopic<br />
Liever het echte<br />
In de biopic I’m not there worden zes facetten van Bob Dylans persoonlijkheid door meerdere acteurs neergezet.<br />
Als ergens de verbeelding aan de macht behoort te zijn, is het<br />
wel in Hollywood. Maar ook daar rukt de realiteit op, in de<br />
vorm van de biopic, de verfilming van waar gebeurde levens.<br />
door Paul van der Steen<br />
Humphrey Bogart wees in 1951 al op de betrekkelijkheid<br />
van de Oscars voor acteurs. Het was wat<br />
hem betreft te veel appels met peren vergelijken. Dé<br />
manier om de beste te vinden, vond Bogart, was om ze<br />
allemaal Hamlet te laten spelen. “En dat de beste moge<br />
winnen.”<br />
Het is er nooit van gekomen. Acteurs blijven<br />
overgeleverd aan de smaak van de leden van de<br />
Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Toch hebben<br />
ze zelf wel degelijk iets te kiezen. Als ze werkelijk zo’n<br />
goudkleurig beeldje najagen, doen ze er goed aan om<br />
niet een karakter in een volledig fictieve film te gaan<br />
spelen, maar te gaan voor de dragende rol in een biopic.<br />
Afgaand op hun stemgedrag van de laatste jaren<br />
slaan de Oscar-wijzen het spelen van een bestaande<br />
of historische figuur hoger aan dan het neerzetten van<br />
een volledig aan de fantasie van een scenarioschrijver<br />
ontsproten personage. Alsof het zo dicht mogelijk<br />
benaderen of op zijn minst treffen van een reëel<br />
voorbeeld per definitie moeilijker is dan een levend<br />
mens oproepen uit een van a tot z bedacht script.<br />
Maar de cijfers liegen niet: tal van actrices in biopics<br />
en nog meer acteurs werden genomineerd. In veel<br />
gevallen volgde zelfs een zegetocht naar het podium.<br />
Onder die gelukkigen waren Reese Witherspoon (June<br />
Carter Cash in Walk the line), Helen Mirren (koningin<br />
Elizabeth in The Queen), Marion Cotillard (Edith Piaf in<br />
La vie en rose), Forest Whitaker (Idi Amin in The Last King<br />
of Scotland), Jamie Foxx (Ray Charles in Ray) en Philip<br />
Seymour Hoffman (Truman Capote in Capote). Bij de<br />
nominaties voor de Oscars van dit jaar zitten reality<br />
films <strong>als</strong> Milk en Frost/Nixon.<br />
In de Nederlandse filmwereld heeft het maken<br />
van biopics nog geen hoge vlucht genomen. Aan<br />
een gebrek aan geschikte helden die zo’n productie<br />
kunnen dragen, zou het niet moeten liggen. Bij het<br />
tv-drama wordt bijvoorbeeld wel volop teruggegrepen<br />
op de nationale geschiedenis. Vooral het koningshuis<br />
(onder meer Wij Alexander, Juliana, De kroon en De<br />
prins en het meisje) en de Haagse politiek (onder meer<br />
Klem in de draaideur en Retour Den Haag) zijn populaire<br />
onderwerpen. En er bestaat natuurlijk de nationale<br />
traditie van het typetje spelen. Vaak acteerwerk van<br />
een tenenkrommende lolbroekerij, soms zo raak dat<br />
de nagespeelde nooit meer helemaal los komt van zijn<br />
parodie. Kees van Kooten werd Ed van Thijn. Ed van<br />
Thijn werd Kees van Kooten <strong>als</strong> Ed van Thijn.<br />
Ook in andere kunstvormen is de hang naar<br />
het echte leven groot. Doeschka Meijsing won de<br />
AKO Literatuurprijs 2008 met Over de liefde, op<br />
autobiografische ervaringen geënte fictie. Drie van de<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
leven<br />
zes genomineerde titels waren onversneden non-fictie:<br />
Elisabeth de Flines van Machiel Bosman, Het complot<br />
van België van Chris de Stoop en De ontsproten Picasso<br />
van Bianca Stigter. Van een biografie-traditie zo<strong>als</strong> in<br />
de Angelsaksische wereld is in Nederland nog geen<br />
sprake, maar het levensverhaal is in 2009 vele malen<br />
prominenter aanwezig in de boekhandels dan pakweg<br />
twee decennia geleden. De kwaliteit varieert, van een<br />
bundeling slim bij elkaar gegraaide fait divers uit de<br />
knipselmappen tot een met een fijne pen opgeschreven<br />
verslag van gedegen onderzoek in de archieven.<br />
De verwarde post-9/11-wereld lijkt te hunkeren<br />
naar realiteit en identiteit. De verbeelding legt het<br />
af tegen een werkelijkheid die zich voltrekt volgens<br />
onvermoede scenario’s en die ontelbare vragen<br />
oproept. Mensen willen weten wie ze zijn, waar ze<br />
vandaan komen, waar ze bij horen. Helden bieden<br />
houvast. Ze dienen <strong>als</strong> rolmodel. Als ze daarnaast<br />
zowaar nog blijken te worstelen met alledaagse<br />
problemen, is dat meegenomen. Het maakt hen<br />
menselijker. Het navolgen van hun voorbeeld of<br />
het spiegelen daaraan lijkt dan ook voor normale<br />
stervelingen weggelegd.<br />
Het zoeken naar identiteit zorgt voor een grote<br />
behoefte aan iconen van die identiteit. Het is niet<br />
toevallig dat verkiezingen <strong>als</strong> die van de grootste<br />
Nederlander, de grootste Limburger en onlangs nog de<br />
grootste Rus nu worden gehouden.<br />
Hollywood biedt eigentijdse heiligenlevens. Met de<br />
gigantische pr-machinerie die elke dag de biopic-soap<br />
van haar sterren op gang houdt. Geen dag gaat voorbij<br />
zonder dat programma’s <strong>als</strong> RTL Boulevard en SBS<br />
Shownieuws en hun equivalenten in de gedrukte media<br />
iets te melden hebben over Brad & Angelina en al die<br />
andere sterren die straks bij de Oscaruitreiking over de<br />
rode loper paraderen. Wie frequent voorbij komt in de<br />
rubrieken en de bladen, lijkt ook de meeste garanties te<br />
bieden voor een flinke toestroom richting kassa’s.<br />
De eigentijdse heiligenlevens zijn er ook in de vorm<br />
van de biopic-film. Realiteit en identiteit, in een<br />
doorgaans vrij voorspelbaar jasje. Dat heeft Hollywood<br />
graag: een film voor het grote publiek moet - in de regel<br />
- niet te veel verrassen. Dan beginnen bezoekers maar<br />
onrustig te draaien op het bioscooppluche. Zo<strong>als</strong> de<br />
romantische komedie haar ijzeren wetten kent, bevat<br />
een beetje biopic zijn vaste ingrediënten: een lineair<br />
verteld verhaal, de rise to fame en het gevecht met een<br />
verzoeking of verslaving.<br />
Zo’n formuleaanpak mag dan goed zijn voor de<br />
toeloop naar de bioscopen, de kritiek heeft er minder<br />
mee op. Het gebrek aan cinematografische durf valt<br />
nog aan iets anders af te meten: er vanuit gaande<br />
dat de leden van de Oscar-jury in de regel het betere<br />
product waarderen, is het opvallend dat er de laatste<br />
jaren nauwelijks Oscars voor de beste film naar biopics<br />
gaan: wel de acteurs, niet de films zelf. In de jaren<br />
tachtig kregen een aantal wel die ultieme waardering:<br />
Gandhi van Richard Attenborough in 1982, Amadeus<br />
van Milos Forman in 1984 en The Last Emperor van<br />
Bernardo Bertolucci in 1987. Het waren stuk voor<br />
stuk massaspektakels gemaakt voor het witte doek,<br />
een beetje à la Lawrence of Arabia (1962), destijds ook<br />
met een Oscar bekroond: op een kostuum, figurant,<br />
rekwisiet of decorstuk meer of minder werd niet<br />
gekeken. Tegenwoordig geldt het neerzetten van<br />
historische of nog bestaande figuur wel <strong>als</strong> een te<br />
lauweren of op zijn minst te nomineren prestatie van<br />
formaat, maar de films zelf, waarin dat hoogstaande<br />
acteerwerk te zien is, worden door jury’s kennelijk niet<br />
goed genoeg bevonden.<br />
Toch zitten er tussen de stortvloed van biopics<br />
films die meer te bieden hebben dan het hoogst<br />
voorspelbare. De twee kort na elkaar uitgebrachte<br />
films over de Amerikaanse schrijver Truman Capote<br />
zoomen in op het vervaardigen van zijn boek In Cold<br />
Blood. Juist diens poging om de moord op een complete<br />
familie in Holcomb, Kansas tijdens een overval in<br />
1959 te verwerken tot literaire non-fictie werpt licht<br />
op een - helemaal voor een biopic - interessant conflict<br />
tussen realiteit en het manipuleren van die realiteit.<br />
Met Marie-Antoinette (2006) richtte regisseur Sophie<br />
Coppola zich meer op de emoties rond het leven van<br />
een van de dramatis personae van de Franse revolutie<br />
dan op de historische feiten. Om dat nog eens extra te<br />
benadrukken gebruikt ze geen soundtrack met strijkjes<br />
en klavecimbels, maar plakte er de muziek achter van<br />
The Cure en Siouxsie and the Banshees.<br />
De biopic I’m not there over Bob Dylan spot met alle<br />
conventies van het genre door niet één, maar zes<br />
Het zijn de grote cineasten die de grenzen van het genre haast<br />
<strong>als</strong> vanzelf oprekken.<br />
verschillende personificaties van facetten van ‘s mans<br />
leven te kiezen. Ras, geslacht en leeftijd lijken daarbij<br />
geen rol te spelen, wat uiteenlopende namen oplevert<br />
<strong>als</strong> Heath Ledger, Cate Blanchett en Marcus Carl<br />
Franklin.<br />
Het bewijst dat een hardnekkige filmmode <strong>als</strong> de<br />
biopic (filmtrends hebben altijd bestaan) niet per se<br />
synoniem hoeft te zijn voor creatieve armoede. Zo<strong>als</strong><br />
in elke kunstdiscipline zijn het in de film de echt<br />
grote cineasten die de grenzen van het genre haast <strong>als</strong><br />
vanzelf oprekken.<br />
Mama Booch<br />
(Trudie Souren 1953-2009)<br />
Het is augustus 2006 en op de bovenste verdieping<br />
van het Glaspaleis in Heerlen is een receptie<br />
aan de gang. Buiten is het hartje zomer, binnen<br />
wordt de Culturele Lente uitgeroepen. Parkstad<br />
heeft zichzelf herontdekt. Weg met het zelfbeklag,<br />
weg met de inertie. Een nieuw zelfvertrouwen<br />
wordt gevierd: weg met de ideeënarmoede van<br />
voorheen, lang leve de eindeloze stroom van initiatieven<br />
anno nu! Er wordt een boekje gepresenteerd<br />
waaruit blijkt dat die bejubelde Culturele Lente al<br />
een tijdje aan de gang is. Alleen heeft men verzuimd<br />
er gewag van te maken: Parkstad herbergt tien festiv<strong>als</strong><br />
die jaarlijks 400.000 bezoekers trekken.<br />
De verzamelde Heerlenaren kloppen elkaar op de<br />
culturele schouders, totdat halverwege de plechtigheid<br />
mama Booch, de bezielende kracht achter het<br />
gelijknamige popfestival, binnenvalt. Booch – met<br />
dat verwarringstichtende vraagteken - betekent<br />
niks, maar iedere bezoeker van het festival zal dat<br />
glashard ontkennen. Mama Booch, dat is Trudie<br />
Souren, een rocker van (toen) 52, raadslid voor het<br />
CDA. Ze is het type bestuurder voor wie je politiek<br />
vreemd zou willen gaan. Innemend, energiek,<br />
doortastend. Ze heeft haast. Buiten staan drie podia<br />
klaar voor muzikanten uit de hele wereld. Ze draagt<br />
een soort glazenwassersoutfit, een opvallende verschijning<br />
tussen de gesteven receptiegangers. Aan<br />
haar koppelriem hangen walkietalkies, telefoons,<br />
zenders. Mama Booch is connected, ze is berendruk<br />
maar straalt. Het is háár dag.<br />
Ze krijgt het woord en mokt publiekelijk over de<br />
hekken rond het festivalplein, van overheidswege<br />
bedongen. Trudy Souren houdt niet van hekken,<br />
Booch is een gratis festival dat probeert jongeren<br />
uit hun muzikale tent te lokken. De formule is dat<br />
niemand precies weet hoe laat en op welke podia<br />
welke muziek te beluisteren is. Zo worden<br />
hiphoppers getrakteerd op jazz, gothics op<br />
speedrock en skaters op techno. Wanneer het boek<br />
is gepresenteerd en de drankjes rondgaan, is ze al<br />
weer buiten. Er is werk te doen.<br />
Trudie Souren was een vrouw met een missie.<br />
Begin januari ging ze een eindje om op de<br />
Brunssummerheide, achter haar woning, en keerde<br />
niet terug. Het wordt anders in Heerlen, deze lente.<br />
EMILE HOLLMAN<br />
WIDO SMEETS<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Podium Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu<br />
Genk<br />
Cultuurcentrum Genk<br />
Ma 2 feb | lezing | Paul Scheffer – Het land van aankomst – Schouwburg CC - 20.15 uur<br />
Vrij 6 feb | muziek | Scala in concert – Paper Plane – Casino Modern – 20.15 uur<br />
10-11-12 feb | muziek/humor | De Nieuwe Snaar – Foor 11, Casino Modern – 20.15 uur<br />
Do 12 feb | dans | WArd/waRD/Ann Van Den Broeck - Co(te)lette – Auditorium<br />
Limburghal – 20.15 uur<br />
Zat 14 feb | muziek | Valentijn! - Prometheus Ens. & Hubert Damen (Witse!) in<br />
concert – Schouwburg CC – 20.15 uur<br />
Di 17 feb | muziek | Galata Mevlevi Music & Sema Ensemble – De draaiende Derwisjen<br />
van Istanbul – Aud. Limburghal – 20.15 uur<br />
Vrij 27 feb | muziek | Balanescu Quartet in concert – Casino Modern – 20.15 uur<br />
SNEL RESERVEREN VOOR FEBRUARI: DE NIEUWE SNAAR! 10-11-12 februari 2008,<br />
Info: Cultuurcentrum Genk (B), Stadsplein 1, 3600 Genk (B) Tickets: UiT in Genk –<br />
Europalaan 34 – Genk. T +32(0)89 65 44 80 – W www.cultuurcentrumgenk.be<br />
Maastricht<br />
Centre Céramique – Highlights<br />
01.02.09 - 27.09.09 | Tentoonstelling | Verzamelen is een kunst<br />
Zo 1 februari | Dichtersontbijt | met Leonard Nolens, Anne Vegter en Rouke van der<br />
Hoek<br />
t/m 21 februari | Tentoonstelling | Cradle to Cradle - Hype of Toekomst<br />
Do 12 februari | Lezing | Kinderen, stotteren en opvoeding | Bibliotheek Malpertuis<br />
Zo 8 februari | lezing en bierproeverij | De Smaak van Duurzaamheid |<br />
door Toos Hofstede van Gulpener Bierbrouwerij<br />
meer info:www.centreceramique.nl<br />
Tongeren<br />
De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België<br />
do 05 feb | muziek | Rony Verbiest, Antje de Boeck en Jef Neve brengen met ‘Tom<br />
Waits until Spring’ een hommage aan de grootmeester. 20.30 uur.<br />
zo 8 feb | klassiek | Sopraan Anne Cambier, harpiste Ann Fierens en acteur Michaël<br />
Pas nemen in ‘Quel Beau Jour’ de figuur van Marie-Antoinette onder de (klassieke)<br />
muziektheaterloep. 11.00 uur.<br />
za 21 februari | literatuur | Saint Amour, dé jaarlijkse literaire hoogmis bij uitstek!<br />
20.30 uur<br />
wo 25 februari | dans | Choreograaf Ugo Dehaes vertaalt in Forces fysica en<br />
wetenschap in wervelende fysieke scènes en verbluffende beelden. 20.30 uur. (inleiding<br />
om 20.00 uur)<br />
De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be<br />
Venlo<br />
Poppodium Perron55 Venlo<br />
vrijdag 13 februari | nl pop | a Balladeer + Charlie Dée | 21:30 | 12 Euro<br />
zaterdag 14 februari | techno | Sonic Planet : Michel de Hey | 22:30 - 04:00 | 10 Euro<br />
Zondag 01 maart | alt.country | Blue Mountain (USA) | 20:30 | 12 Euro<br />
Vrijdag 06 maart | electropop | Headphone (B) | 21:30 | 7 Euro<br />
Zondag 08 maart | klezmer | Amsterdam Klezmer Band | 20:30 | 10 Euro<br />
www.perron55.nl<br />
AINSI<br />
afstudeervoorstellingen<br />
toneelacademie Maastricht<br />
voor meer informatie zie www.ainsi.nl<br />
AINSI – Lage Kanaaldijk 112 – 113 Maastricht / www.ainsi.nl<br />
Het Huis van Bourgondië<br />
Do 12, vr 13 en za 14 februari | 20.30 uur | Himmelhoch jauzend, zum Tode betrübt |<br />
Afstudeervoorstelling van Annechien de Vocht<br />
Wo 18 februari | 20.30 uur | One man snow | Een late night performance van Hans<br />
Bryssinck & Christoph HeftiHet Huis van Bourgondië, Hoogfrankrijk 27 Maastricht, www.<br />
huisvanbourgondie.nl<br />
Intro • in situ, muziek en klank<br />
Zondag 15 februari | Aantekeningen van een Zoogdier, 11.30 u, Bovenzaal theater aan<br />
het vrijthof, € 10,-<br />
Zondag 1 maart| Electra, 11.30 u, Bovenzaal theater aan het vrijthof, € 10,-<br />
www.introinsitu.nl 043-3250511<br />
Kumulus – centrum voor kunsteducatie<br />
Starting soon | Impulse, ballet & dans | nieuwe cursus Streetdance<br />
Kijken is een kunst | Workshop kunstverkenning | 5 maart<br />
Typically Dutch | Kinderacademie Expo | start 15 februari<br />
Kumulus Schrijversschool | diverse cursussen | nú online inschrijven!<br />
www.125jaarmuziekschool.nl, www.bkmaastricht.nl<br />
Lumiere highlights<br />
Vanaf 12 februari | Slumdog Millionaire | Bollywood-sprookje van regisseur van<br />
Trainspotting.<br />
Vanaf 15 januari | Towelhead | Provocerende satire van de schrijver van American<br />
Beauty.<br />
Vanaf 22 januari | Alexandra |Nieuwste van Alexander – Russian Ark - Sokoerov<br />
Vanaf 29 januari | Ooggetuige: juridisch filmfestival | 12 angry men / Rainmaker /<br />
Michael Clayton en meer.<br />
Meer informatie op www.lumiere.nl<br />
Etnographic art<br />
masks and statues<br />
from Africa,<br />
Indonesia and Oceanië<br />
Heilige Geest straat 44 5611 HR Eindhoven<br />
TEL +31 (0)40 245 29 61 info@salonsalon.nl<br />
w w w.salonsalon.nl open by appointment<br />
10 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
T I M E O U T O F M I N D 2<br />
p e r r o n p o ë z i e<br />
Wido Smeets en Leon Verdonschot wisselen<br />
muzikale helden uit van vroeger en nu.<br />
Bertus Borgers<br />
Ik dichter<br />
Toen de muziekindustrie overstapte op cd’s, heb<br />
ik verzuimd mijn verzameling elpees over te hevelen<br />
naar de zilverkleurige schijfjes. Die indertijd nog <strong>als</strong><br />
onverslijtbaar werden aangeprezen - we geloofden<br />
toen nog in de vooruitgang. (Tegenwoordig ruiken<br />
we de marketingleugens van verre, maar omdat we de<br />
vooruitgang toch niet tegen kunnen houden, tuinen<br />
we er weer in.)<br />
Zo verdwenen ook de elpees van Sweet d’Buster in<br />
kasten die nog zelden open gingen. Maar de ritmes<br />
van Gigs zaten in mijn harde schijf gebeiteld. En de<br />
groove van nummers <strong>als</strong> Still Believe blijft bij je, ook<br />
nadat Herman Brood het door zijn v<strong>als</strong> snikkende<br />
mangel had gehaald.<br />
Het gedachtegoed van mijn muzikale helden<br />
vervaagde echter snel. Ik hield van de donkere stem<br />
van David McComb (The<br />
Triffids) maar <strong>als</strong> hij in<br />
een interview begon over<br />
de invloed van Thomas<br />
Mann op zijn teksten,<br />
las ik gauw verder. Van<br />
Bertus Borgers, voorman<br />
van Sweet d’Buster, kan ik<br />
me niet eens een interview<br />
herinneren. Beelden<br />
bleven wel in mijn hoofd,<br />
zo<strong>als</strong> die van een optreden<br />
in Heel waar hij gekleed<br />
ging in een soort duikpak<br />
van blauw fluweel.<br />
En, <strong>als</strong> gezegd, de<br />
muziek. Door het tegen elkaar opboksen van de<br />
toetsen van Robert-Jan Stips, de vette akkoorden van<br />
Paul Smeenk en de zwerende ritmes van Herman<br />
Deinum en Hans Lafaille was Sweet d’Buster vooral<br />
live een attractie. Het latere solo-werk van Borgers<br />
beviel me maar matig. Hij begeleidde Raymond<br />
van het Groenewoud, maar daar vond ik zijn<br />
saxofoonsolo’s obligaat.<br />
Laatst kocht ik zo’n mid-price verzamelaar van<br />
Sweet d’Buster, genaamd Collection 1977-78. Ik draaide<br />
hem in de auto toen ik met een Engelse vriend,<br />
professioneel gitarist, onderweg was. Hij viel een<br />
halve minuut stil en vroeg toen: “Who’s playing”<br />
Van Sweet d’Buster had hij nooit gehoord, laat<br />
staan van Bertus Borgers. Of ik de cd voor hem wilde<br />
branden, vroeg hij. “Lekkere ritmes, het lijkt wel The<br />
Police.” Die credits, dertig jaar na dato, gaan dus naar<br />
héél Sweet d’Buster, vijf individuen die zich pas op het<br />
podium konden omsmeden tot een kolkend collectief.<br />
Ik hou niet van reünies, maar mag ik voor Sweet<br />
d’Buster een uitzondering maken<br />
WIDO SMEETS<br />
Die reünie komt er vast. Ooit.<br />
Inmiddels ben ik er van overtuigd geraakt dat<br />
álle bands weer bij elkaar komen, ook de bands die<br />
met de grootste ruzies uit elkaar zijn gegaan. Ik<br />
zag vorig jaar The Police in bloedvorm optreden in<br />
Duitsland. Wie had een jaar of vijf geleden gedacht<br />
dat die ruziemakers op een dag nog een stadion<br />
richting euforie zouden spelen Zij zelf ook niet,<br />
waarschijnlijk.<br />
Ik was ontroerd toen ik Roger Waters op tv<br />
gezichtsbreed zag grijnzen toen hij bij de laatste Live<br />
Aid dan toch weer op het podium stond met David<br />
Gilmour. Jaren geleden interviewde ik Waters in Parijs<br />
en toen leek hij nog liever over de mislukkingen van<br />
Gilmour, die volgens Waters de naam Pink Floyd had<br />
gestolen, te praten dan over zijn eigen muziek. En<br />
toch. Uiteindelijk.<br />
Het beste concert dat ik<br />
vorig jaar zag, was Rage<br />
Against the Machine<br />
in het Sportpaleis<br />
van Antwerpen.<br />
Zestienduizend<br />
schuimbekken. Reünie.<br />
Het meest amusante<br />
optreden van afgelopen<br />
Lowlands vond ik de Sex<br />
Pistols. Reünie. Een paar<br />
weken geleden zag ik<br />
Biohazard het dak van<br />
013 spelen. Reünie.<br />
Een zwaktebod In<br />
zekere zin vast, van zowel<br />
band <strong>als</strong> publiek, want drijvend op nostalgie. Waar<br />
nauwelijks heden, daar de hang naar het verleden.<br />
Het heden van Zack de La Rocha bestond al een<br />
decennium uit het werken aan een soloplaat die er<br />
nooit kwam. Dus ja, dan maar weer Rage Against<br />
the Machine. Het heden van Evan Seinfeld bestond<br />
uit een leven <strong>als</strong> pornoacteur. Dus ja, dan maar weer<br />
Biohazard.<br />
Wat geeft het Als de bandleden er zelf maar<br />
zichtbaar plezier in hebben. En vaak is dat zo, <strong>als</strong>of<br />
ze na al die jaren werken met andere klootzakken<br />
ontdekken dat het met die klootzakken van vroeger<br />
dan misschien niet altijd leuk, maar wel het beste was.<br />
Belangrijk is wel dat de frontman nog leeft. Queen, The<br />
Doors, INXS: aan bands met een dood boegbeeld kan<br />
ik maar niet wennen.<br />
Ik zag Bertus Borgers vorig jaar nog de longen<br />
uit zijn lijf blazen tijdens een optreden met de<br />
Eindhovense rockband The Spades. Springlevend, die<br />
Borgers. Dat zit dus wel goed.<br />
LEON VERDONSCHOT<br />
Waar haalt hij het vandaan<br />
Vroegen mijn ouders zich af<br />
Toen ik - jonge man nog -<br />
Vertelde dat ik dichter was<br />
De een bedoelde<br />
Dat heeft hij toch zeker niet van ons<br />
De kunst<br />
De ander<br />
Hebben we daar<br />
Die studie voor betaald<br />
Terugkijkend – oude man nu –<br />
Hadden ze elk op hun manier gelijk<br />
Dichter was ik niet<br />
En zal ik gelukkig ook nooit worden<br />
PIETER BEEK<br />
Als student zat Pieter Beek (Maasniel, 1942) met William<br />
Burroughs in de redactie van het Duits/Engels literatuurblad<br />
Klactoveedsedsteen. Hij publiceerde één dichtbundel Voor bruid<br />
en bruidegom, in 1967 verschenen bij de Arbeiderspers.<br />
Een beschouwing uit die jaren over witte poëzie in het provotijdperk<br />
leverde hem een scheldtirade op van Harry Mulisch,<br />
die het Maoïstisch gewauwel noemde dat met kracht bestreden<br />
diende te worden.<br />
Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:<br />
Defauwes<br />
en<br />
z u i d e r l u c h t<br />
Word begunstiger/abonnee à 55 euro per jaar<br />
en ontvang <strong>Zuiderlucht</strong> maandelijks thuis.<br />
U maakt dan kans op een gratis<br />
hotelarrangement/museumweekend<br />
voor twee personen,<br />
zo<strong>als</strong> onlangs Ben van Melick uit Hoensbroek.<br />
Ga naar www.zuiderlucht.eu en klik op<br />
de button ‘begunstigers’.<br />
11 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Maffiafilm<br />
Waarom Gomorra een<br />
Buitenwijk in Napels met een maffianest. Still uit Gomorra van Matteo Garrone. foto Cinemien<br />
De roem, <strong>als</strong>mede het tragische lot van enkele betrokkenen, snelde de<br />
film al maandenlang vooruit. Gomorra van Matteo Garrone is meer dan<br />
een meesterwerk, vindt de Italiaanse schrijver Sandro Veronesi (Kalme<br />
chaos) die de maffiafilm op verzoek van <strong>Zuiderlucht</strong> nog een keer door<br />
zijn hoofd liet gaan. “Het is de meest meedogenloze en verbijsterende<br />
reis door mijzelf die een film me ooit heeft doen maken”.<br />
door Sandro Veronesi<br />
Wat hebben films <strong>als</strong> Otto e mezzo van Fellini,<br />
Rome, Open stad van Rossellini, Fietsendieven van<br />
De Sica, Het evangelie volgens Mattheus van Pasolini,<br />
Justitieel onderzoek naar een boven alle verdenking verheven<br />
burger van Petri, De Grote Oorlog van Monicelli<br />
en Il Sorpasso van Risi met elkaar gemeen Niets,<br />
behalve dat ze algemeen worden beschouwd<br />
<strong>als</strong> meesterwerken. Sinds kort mag Gomorra van<br />
Matteo Garrone aan die lijst worden toegevoegd.<br />
Ik weet het. De voorzichtigheid raadt me aan dat<br />
ik alleen maar zou moeten zeggen dat Gomorra<br />
een mooie film is. Maar Gomorra is meer. Vooral<br />
omdat de regisseur geen enkele voorzichtigheid<br />
heeft betracht, over die drempel is gestapt.<br />
Ja, dat heeft hij gedaan, hij is over de drempel<br />
gestapt, ook en vooral is hij ontstegen aan de<br />
grootsheid van het boek waarop hij de film<br />
baseerde, hij heeft gemaakt dat de film boven<br />
alles is uitgestegen, het is een uniek werk, iets<br />
heel bijzonders. Het boek is, zo<strong>als</strong> men weet,<br />
onderwerp van luidruchtige discussie geweest<br />
en is dat nog steeds, een van die zeer zeldzame<br />
gevallen waarin kwaliteit en kwantiteit op gelijke<br />
hoogte staan, een van die zeer zeldzame gevallen<br />
waarin de wereld opeens heeft opgekeken:<br />
“Waarom zijn er in de hele wereld zoveel<br />
exemplaren verkocht van Gomorra van Roberto<br />
Saviano” “Omdat het een mooi boek is.” Ha,<br />
maar zo gaat dat toch niet Deze keer dus wel.<br />
Saviano’s Gomorra is een schitterende<br />
non-fiction roman, geschreven met de<br />
onvoorzichtigheid van een zich openbarend<br />
talent. Het boek is een aanklacht, vol met<br />
verhalen, met namen, met uitleg over de werking<br />
van de machinerie van de Napolitaanse camorra<br />
en van witwaspraktijken en wetsontduiking in<br />
12 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
meesterwerk is<br />
s i c i l i a a n s e n o t i t i e s<br />
Finito Maastricht<br />
heel Italië. Het heeft een storm doen opsteken en<br />
vanaf het moment dat het op de bestsellerlijsten<br />
begon te klimmen zijn de media zich gaan<br />
verdiepen in de clans van de Casal De’ Principi<br />
en de processen waarin ze verwikkeld zijn, vol<br />
veroordelingen tot levenslang en andere keiharde<br />
straffen, die tot dan toe, wie weet waarom, maar<br />
weinig de aandacht hadden getrokken. Het is een<br />
boek dat geleid heeft tot een terdoodveroordeling<br />
voor de auteur, een jongeman van achtentwintig<br />
jaar die gedwongen is te leven <strong>als</strong> een geest,<br />
permanent geëscorteerd door lijfwachten – en<br />
nog altijd, voeg ik daar aan toe, aan de top.<br />
Onzichtbaar in het echte leven en slechts goed<br />
zichtbaar in de media, en ondanks dat zal hij op<br />
het moment dat zijn leven wat zekerder lijkt en<br />
zijn bescherming minder moeilijk, pas echt een<br />
gemakkelijk doelwit zijn.<br />
Gomorra is een boek dat zelf al geschiedenis<br />
heeft gemaakt – een intens en formidabel verhaal<br />
dat zijn jonge auteur beroemd heeft gemaakt in<br />
de gehele wereld; daar een film van maken was<br />
mo eilijk, bijna onmogelijk. Maar Garrone is er<br />
in geslaagd, omdat hij tot op de bodem is gegaan,<br />
zo<strong>als</strong> Saviano dat heeft gedaan met het schrijven<br />
van het boek. Garrone is een groot regisseur, jong<br />
maar al ervaren; hij is doordrongen van wat moet<br />
en wat niet moet of mag. Hij is een van die weinige<br />
regisseurs ter wereld die zelf geregeld achter de<br />
camera plaats neemt, hij is een ‘materiële’ regisseur<br />
die zelf de vlam aan de lont houdt, hij maakt<br />
de film zélf, dat is dikwijls belangrijker dan een<br />
geslaagde dialoog. Misschien is hij wel een genie.<br />
Hij heeft het boek van Saviano gelezen en heeft<br />
de weg die vóór hem lag gezien en begrepen hoe<br />
moeilijk die zou zijn, vrijwel onmogelijk te begaan,<br />
en toen is hij daar bovenuit gestegen zo<strong>als</strong> ik al zei<br />
– hij heeft het gezien en hij is gegaan. Garrone is<br />
de banale aanklacht ontstegen, hij heeft het zeer<br />
Italiaanse adagium terzijde geschoven dat je nooit<br />
een film mag maken ‘over de maffia’, alleen een<br />
film ‘tegen de maffia’, hij is voorbijgegaan aan<br />
de ethiek en de esthetiek, en hij heeft dit wilde<br />
beest ter wereld gebracht, machtig, wanhopig,<br />
hypnotiserend en argeloos <strong>als</strong> een kind, dat, hoe<br />
dan ook, maar op één manier gedefinieerd kan<br />
worden: een meesterwerk. Uiteindelijk is het niet<br />
eens meer een film over de camorra: het is een<br />
werk over de angst. Vanaf de eerste scène voel je<br />
een geheimzinnige angst, moordend, monsterlijk,<br />
angst zo<strong>als</strong> je die nooit eerder gevoeld hebt, en<br />
die in mijn hoofd de woorden deed malen van<br />
een bekende patholoog-anatoom in Palermo, die<br />
lijkschouwing deed van slachtoffers van moord,<br />
van wie er vele jonge maffiosi waren, en die mij<br />
ooit toevertrouwde dat hij bij een zeer hoog aantal<br />
van hen ernstige hartziekten had aangetroffen, veel<br />
hoger dan het nationaal gemiddelde. Met andere<br />
woorden: die jongelui zouden hoe dan ook jong<br />
gestorven zijn aan een hartinfarct. Hij zei me ook<br />
Vanaf de eerste scène voel je een geheimzinnige angst,<br />
moordend, monsterlijk, angst zo<strong>als</strong> je die nooit eerder<br />
gevoeld hebt<br />
dat hij had begrepen hoe dat kwam: door angst.<br />
Dat was het; bij het zien van de film Gomorra had ik<br />
het gevoel ervaren, te leven met zo’n door de angst<br />
verscheurd hart. Sterker nog: twee uur lang had<br />
ik de waanzinnige sensatie gehad zelf die harten<br />
te zijn, de nachtmerrie diep in het hart, het gevoel<br />
zelf die film te zijn: de meest meedogenloze en<br />
verbijsterende reis door mijzelf die een film me<br />
ooit heeft doen maken.<br />
Vertaling: Sante Brun.<br />
Liquidatie. Still uit Gomorra. foto Cinemien<br />
‘Gomorra’ van Matteo Garrone, vanaf 29 januari in<br />
Filmtheater Lumière in Maastricht. www.lumiere.nl<br />
Even terug in de tijd. Het is 26 november 2008. Een<br />
dag om in de zon te zitten - verleden week nog een<br />
half uur in zee gezwommen - maar eerst de ochtendboodschappen.<br />
Bij de krantenman hangt een groot bord buiten. Daar<br />
schrijft hij elke dag zelf het belangrijkste nieuws op.<br />
Vandaag is de tekst kort: FINITO MAASTRICHT, in kapitalen.<br />
Het einde van Maastricht Wat is er gebeurd<br />
Kranten gekocht, maar het blijkt mee te vallen. Het<br />
Verdrag van Maastricht wordt versoepeld vanwege de<br />
crisis. Ik vraag mij altijd af of mensen in het buitenland<br />
weten dat Maastricht een stad is of dat ze het <strong>als</strong> een<br />
naam van een verdrag beschouwen. Ik vraag me dat af<br />
sinds een vakantie in 1992 in de buurt van het Franse<br />
Troyes dat vol hing met plakkaten ‘Non à Maastricht’.<br />
Het geld was op en ik moest in het plaatselijke<br />
postkantoor geld halen. Een stokoude dame vroeg me of<br />
ik me kon legitimeren. Ze keek in mijn paspoort, kreeg<br />
een kleur van opwinding en riep er twee andere bejaarde<br />
dames bij. Ze bekeken mij van top tot teen <strong>als</strong>of ik van<br />
een andere planeet kwam en vroegen toen verbaasd: “Is<br />
Maastricht ook een stad Wonen daar mensen”<br />
Na dat FINITO MAASTRICHT ben ik hier in de buurt<br />
gaan rondvragen of mensen van Maastricht hadden<br />
gehoord. “Ja hoor, de euro, die is toch van Maastricht<br />
Daar komt toch al die ellende vandaan” Ook <strong>als</strong> ik vraag<br />
of ze weten dat het ook een gewone stad is, antwoorden<br />
ze allemaal bevestigend.<br />
In mijn lijfkrant La Sicilia komt de naam Maastricht<br />
met enige regelmaat terug. Als stad bedoel ik. Zo stond<br />
er een recensie van een concert van een piepjonge<br />
Siciliaanse violist die op het Conservatorium van<br />
Maastricht les schijnt te hebben van Boris Belkin. En<br />
ik las over dirigent Roberto Benzi die het orkest van<br />
de opera van Catania dirigeerde en die al met veel<br />
beroemde orkesten had opgetreden, “waaronder het<br />
LSO uit Maastricht”. Nog meer: een heel verhaal over<br />
“de moderne Italiaanse architectuur van Maastricht”.<br />
Nergens een artikel over Heerlen, Sittard-Geleen,<br />
Roermond, Venlo of Weert. Toch ook interessante<br />
plaatsen, nietwaar<br />
Terug naar 26 november 2008. Van de krantenman<br />
naar de mevrouw van het brood. Geen grote schoonheid,<br />
maar vriendelijk en er kan altijd wel een lachje vanaf. Die<br />
ochtend niet. Ze kijkt me ernstig aan en zegt: “Stanotte<br />
ho sognato di Lei”, vannacht heb ik over u gedroomd. “Er<br />
waren allemaal krokodillen en u stond daarboven. Maar<br />
ik heb het al nagekeken, het is niets ernstigs. Dromen<br />
over krokodillen betekent dat er een verandering in<br />
mijn leven op komst is.” En ik: ‘Maar heb ík iets met die<br />
verandering te maken” Ze kijkt een beetje verlegen.<br />
“Ik weet het niet.” Geen triviale zinspelingen, geen<br />
smachtende blik. Ze weet het gewoon niet. En dat is<br />
maar goed ook. Een gewone dag, die 26 ste november<br />
2008. De winter moest toen nog beginnen.<br />
PIETER BEEK<br />
13 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Drukkerij Rosbeek<br />
Het oog van de<br />
meester<br />
Eind 2008 ging drukkerij<br />
Rosbeek, synoniem voor<br />
grafische topkwaliteit, ten<br />
onder. Cyrille Offermans<br />
beschrijft hoe een<br />
familiebedrijf in Nuth<br />
uitgroeide tot een centrum<br />
van avontuurlijke, modernistische<br />
drukkerskunst. Tot het<br />
computertijdperk kwam.<br />
door Cyrille Offermans<br />
Als het om bijzondere boeken gaat, kunstboeken<br />
bijvoorbeeld, is er in Nederland geen betere<br />
drukkerij dan die van Cor Rosbeek in het Zuid-<br />
Limburgse Nuth, een paar heuvels verwijderd van<br />
mijn woonplaats. Dat zou op chauvinisme kunnen<br />
wijzen, ware het niet dat Rosbeeks reputatie in<br />
kringen van kenners algemeen is.<br />
In de loop van 2006 werd ik daarin ten<br />
overvloede bevestigd. Patrick Everard van de<br />
Historische Uitgeverij Groningen wilde mijn boek<br />
over de tekeningen van Lucebert bij Rosbeek laten<br />
drukken – uitsluitend vanwege diens niveau, niet<br />
omdat zijn bedrijf voor mij zo aangenaam dichtbij<br />
lag. Ik kende Rosbeek tot dan alleen van naam<br />
en faam, het boek was de aanleiding voor een<br />
persoonlijke kennismaking.<br />
Toen we de werkruimte binnenkwamen, was<br />
men volop in bedrijf. Er was amper tijd om handen<br />
te schudden en helemaal niet om nader kennis<br />
te maken. Cor Rosbeek zelf was er niet, tot mijn<br />
teleurstelling. Wel had hij de hulp ingeroepen<br />
van een gepensioneerde meester-lithograaf uit<br />
Duitsland, die hij voor de moeilijkste klussen wel<br />
eens consulteerde.<br />
De mannen stonden in diepe concentratie over<br />
de druksels en de originele kunstwerken gebogen,<br />
turend, vergelijkend, afwegend; gesproken werd er<br />
niet veel. Er bleken een paar hardnekkige problemen.<br />
Sommige originelen waren kromgetrokken door het<br />
vocht uit de verf of door andere oorzaken, waardoor<br />
de foto’s onwelkome schaduwgolven te zien gaven.<br />
Maar van platdrukken kreeg je kleurverschillen en<br />
die waren evenmin welkom.<br />
Een ander probleem vormde de zeer verschillende<br />
papiersoorten waar Lucebert in de loop der jaren op<br />
Klooster Mamelis, 1980: Dom van der Laan onthult Cor Rosbeek de geheimen van zijn in steen gekapt alfabet. foto Collectie Graatsma<br />
had gewerkt. Uiteenlopende varianten wit zouden<br />
in het boek een lelijk, onrustig effect sorteren, maar<br />
wegwerken van die verschillen had onvermijdelijk<br />
consequenties voor de overige kleuren.<br />
Problematisch was soms ook de dikte van het<br />
papier. Een enkele keer zag je de nerven erdoorheen,<br />
soms ook potloodstrepen, een boodschappenlijstje<br />
of een staartdeling aan de achterkant. Vergeleken<br />
daarmee was de vraag of de vouwen, scheurtjes,<br />
krassen en vlekken moesten worden weggewerkt of<br />
juist niet, eenvoudig beantwoordbaar. De titel van<br />
het boek luidde niet voor niets Vlek <strong>als</strong> levenswerk.<br />
We keken toe, gaven voorzichtig commentaar,<br />
keurden goed en af, controleerden de volgorde en<br />
de titels. Intussen werden we door een wat oudere<br />
medewerker van de drukkerij, een vriendelijke, maar<br />
moeilijk verstaanbare man, overvloedig voorzien<br />
van koffie, broodjes en frisdrank. Pas een half uur<br />
later werd me duidelijk dat deze man Cor Rosbeek<br />
was. Kennelijk voelde hij zich niet te goed om voor<br />
loopjongen te spelen in zijn eigen bedrijf. Dat nam<br />
hem voor me in. Toen we in gesprek raakten werd<br />
me snel duidelijk dat hij Parkinson-patiënt was.<br />
Anderhalf jaar later ontmoette ik Rosbeek<br />
opnieuw. Vrienden hadden me gevraagd een groot<br />
interview met hem te maken in verband met een liber<br />
amicorum dat in het grootste geheim voor hem werd<br />
voorbereid. Rosbeek zat veertig jaar in het vak en hij<br />
ging ermee ophouden, ook omdat zijn ziekte hem<br />
steeds meer parten speelde. Lang hoefde ik daar niet<br />
over na te denken. De man had mijn sympathie, ik<br />
bewonderde zijn werk.<br />
14 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
I N K I J K<br />
Der Kuss (2007) van Cornelia Schleime<br />
‘Een aan minachting grenzende onverschilligheid voor de<br />
specialist heeft Rosbeek de das om gedaan.’<br />
Grimmig<br />
Vermomd <strong>als</strong> medewerker van <strong>Zuiderlucht</strong> zocht ik<br />
hem eind april 2008 op. Hij bleek tot mijn verrassing<br />
in Amsterdam te wonen, al sinds 1992. Sindsdien<br />
pendelde hij tussen het zuiden en de hoofdstad. Dat<br />
had hij al zijn hele leven gedaan, bleek tijdens ons<br />
gesprek, letterlijk en metaforisch. Want hoezeer hij<br />
ook in het Limburgse dorpsleven was geworteld, hij<br />
had toch ook al vroeg de vleugels uitgeslagen naar de<br />
open ruimte van een cultuur die niet door benepen<br />
tradities en familieverhoudingen werd gedicteerd.<br />
Cor vertelde honderduit over de kleine, op<br />
plaatselijke klandizie drijvende drukkerij van zijn<br />
vader en de kantoorboekhandel van zijn moeder. Hij<br />
was zestien toen zijn vader overleed en hij geacht<br />
werd de zaak over te nemen. Het ware enthousiasme<br />
kwam een paar jaar later, toen hij via een rijke<br />
verffabrikant uit de regio, die zijn nieuwe huisstijl bij<br />
hem liet drukken, in contact kwam met de wereld<br />
van ontwerpers.<br />
Om een lang verhaal kort te maken: drukkerij<br />
Rosbeek, geleid door Cor en broer Jean, ontketende<br />
in het aan experimenten niet erg verslingerde zuiden<br />
een revolutie op het gebied van de vormgeving. Het<br />
opmerkelijke bedrijfsgebouw in Nuth, naar een<br />
ontwerp van Herman Zeekaf, werd een centrum<br />
van avontuurlijke, modernistische drukkerskunst,<br />
waar ontwerpers uit het hele land en opdrachtgevers<br />
uit de hele wereld spoedig kind aan huis waren.<br />
Niets was Rosbeek te dol, hij enthousiasmeerde<br />
ontwerpers en klanten, en stelde de hoogste eisen<br />
aan zijn personeel. Maar dat alles gebeurde in een<br />
volkomen relaxte en vriendschappelijke sfeer, zo<strong>als</strong><br />
ik zelf had kunnen constateren. Misschien was<br />
die gulle, democratische bedrijfscultuur wel zijn<br />
eigenlijke bedrijfsgeheim.<br />
Het liber amicorum kwam er, en het zag er, in de<br />
herkenbare minimalistische vormgeving van Baer<br />
Cornet, Cors kompaan van het eerste uur, fantastisch<br />
uit. Meer dan honderd bevriende ontwerpers,<br />
architecten, collega’s, beeldend kunstenaars,<br />
fotografen en auteurs brachten Rosbeek een<br />
hommage in de vorm van een geschreven en/of<br />
beeldende bijdrage.<br />
Het boek zou Cor nog in de zomer van 2008<br />
worden aangeboden tijdens een feestelijke<br />
bijeenkomst in Maastricht. Dat is er niet van<br />
gekomen. Onvoorziene problemen met de overname<br />
van de drukkerij veroorzaakten plotseling een<br />
rouwstemming die alle vormen van feestelijkheid<br />
Nummers uit de Goodwill-reeks van drukkerij Rosbeek.<br />
onmogelijk maakte. Iedereen die aan het boek had<br />
meegewerkt kreeg het zonder trompetgeschal per<br />
post in huis, mogelijk zou het afscheid op een later<br />
moment nog eens worden gevierd.<br />
Wie of wat er voor die dramatische omslag precies<br />
verantwoordelijk was, weet ik niet. Tijdens ons lange<br />
gesprek in Amsterdam hebben we het, uiteraard,<br />
over de toekomst van het bedrijf en over zijn eigen<br />
toekomst gehad. De toekomst van het drukkersvak,<br />
zei hij, werd voor een groot deel bepaald door de<br />
onweerstaanbare opkomst van de computer. “Er is<br />
een hele batterij vakken weggevallen, bijvoorbeeld<br />
dat van zetter. Alles wordt nu digitaal aangeleverd.<br />
Vaak maken we ook niet meer onze eigen litho’s. Die<br />
worden nu geleverd door de klant. Die is niet meer<br />
gewend voor litho’s te betalen. Bovendien is hij vaak<br />
erg eigenwijs, hij ziet geen kwaliteitsverschillen, of<br />
hij vindt die niet belangrijk. Het gevolg: we drukken<br />
vaak ver beneden ons kunnen.”<br />
Ook over de toekomst van zijn eigen bedrijf<br />
was hij niet zonder zorgen. Hij zou de continuïteit<br />
van de drukkerij graag verzekerd zien, hoewel hij<br />
natuurlijk wist dat een opvolger niet gemakkelijk<br />
te vinden zou zijn. Ik denk niet dat hij zich bewust<br />
was van de ernst van de problemen die hem<br />
bedreigden. Hij verheugde zich op het verschijnen<br />
van het aan hem gewijde deel 11 van de reeks<br />
Roots, een serie cahiers van (Z)OO en Greve Offset<br />
die aandacht schenkt ‘aan de wortels van de<br />
Nederlandse ontwerpcultuur’.<br />
Op 17 oktober 2008 maakte het brancheblad<br />
voor de Nederlandse grafische industrie het<br />
faillissement van drukkerij Rosbeek bekend. De<br />
aanvrager werd niet vermeld. Wel gaf het blad<br />
een bescheiden opsomming van “de klanten van<br />
naam” voor wie Rosbeek had gewerkt. Een paar<br />
dagen later stond het bericht ook in de Limburgse<br />
kranten.<br />
Het tijdperk van de digitale reproduceerbaarheid<br />
heeft de do-it-yourself-cultuur overal een stevige<br />
stimulans gegeven. Dat heeft zijn onmiskenbare<br />
voordelen. Maar uit de geest van die cultuur<br />
is ook de soms aan minachting grenzende<br />
onverschilligheid voor de specialist ontstaan.<br />
Die heeft Cor Rosbeek de das omgedaan. Zijn<br />
drukwerk blijft, temidden van alle bedrukte<br />
rommel die ons met karrenvrachten in de maag<br />
wordt gesplitst, herinneren aan een zeldzame<br />
kwaliteitsstandaard.<br />
De serie Love Affairs van Cornelia Schleime<br />
(Berlijn, 1953) houdt de blik gevangen, of je wilt of niet.<br />
De doeken tonen op meer dan levensgroot formaat<br />
minnekozende paren en zelfstandige vrouwenfiguren.<br />
Museum van Bommel van Dam in Venlo heeft ze opgehangen<br />
tegen een donkerrode achtergrond, die aan<br />
boudoirs en bordelen doet denken. Ze zijn er trots op,<br />
want Schleime heeft het in Duitsland gemaakt.<br />
Meteen valt de virtuositeit op waarmee de figuren<br />
geschilderd zijn. Dik gesmeerde lagen in verzadigde<br />
kleuren worden afgewisseld met merkwaardig karige,<br />
vlekkerige passages, tot stand gebracht door de<br />
vermenging van verschillende typen verf. Het is bijna<br />
onmogelijk om niet met je neus heel dicht op al die<br />
schilderkunstige rijkdom te gaan zitten. Zo word je het<br />
schilderij ingezogen, totdat je de huid, de haren of een<br />
onschuldig gebloemd jurkje bijna kunt ruiken.<br />
Toch is dit niet de belangrijkste reden waarom je<br />
je nauwelijks van dit werk kunt losrukken. In vrijwel<br />
alle voorstellingen van Love Affairs treft een (bijna<br />
letterlijk) onderhuidse grimmigheid. Er is aantrekking<br />
maar ook afstoting, vertrouwen maar ook wantrouwen.<br />
Hoe beter je kijkt, hoe meer de personen op zichzelf<br />
teruggeworpen lijken te worden.<br />
De combinatie van schilderkunstige verleiding en<br />
inhoudelijke dubbelzinnigheid komt terug in Schleimes<br />
werk op papier. De aanpak is hier onbestemder, soms<br />
surrealistisch. Johannes Paulus II verkeert in gezelschap<br />
van zowel skeletten <strong>als</strong> jonge, zelfs naakte meisjes.<br />
Figuren met hertengeweien of insectenlijven doen aan<br />
Kafka denken, aan Gregor Samsa die op een ochtend in<br />
een monsterachtig ongedierte was veranderd.<br />
Parallel aan de tentoonstelling in Venlo organiseren<br />
de Eindhovense Galerie Willy Schoots en de Haagse<br />
Livingstone Gallery presentaties van het werk van<br />
Schleime. In de reeks van Livingstone en Schoots<br />
verschijnt een gezamenlijke publicatie, voorzien van<br />
het logo van het museum en ingeleid door, jawel,<br />
museumdirecteur Rick Vercauteren. Het is een<br />
samenwerking met een langere geschiedenis: een<br />
welkome love affair tussen overheid en marktpartijen<br />
of een voorbeeld van een publieke hand op twee<br />
private buiken Vercauteren wuift de bezwaren<br />
weg. “Deze relatie is volstrekt zuiver”, zegt hij. “De<br />
belangrijkste winst is de grotere aandacht voor het<br />
werk van Schleime.”<br />
Laten we het zien <strong>als</strong> een verstandshuwelijk, één<br />
van de bochten waarin een regionaal museum zich<br />
dezer dagen moet wringen om de nodige kwaliteit te<br />
brengen. In die laatste opzet is Van Bommel van Dam<br />
hier in elk geval geslaagd.<br />
Duncan Liefferink<br />
Cornelia Schleime – Love Affairs. Museum van Bommel van<br />
Dam Venlo, t/m 5/4. www.vanbommelvandam.nl<br />
15 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Super!Stories<br />
Lang leve het verhaal<br />
rioden van uitputting of van gebrek<br />
aan inspiratie. Fenomenen <strong>als</strong> cross<br />
overs, hybride kunstvormen of de<br />
toegenomen interesse voor interdisciplinariteit<br />
getuigen van een nood<br />
aan herademing of herbronning.<br />
Uiteraard kunnen we ons laten uitdagen<br />
door de onvertaalbaarheid of<br />
onherleidbaarheid van de ene discipline<br />
naar de andere, maar toch kan<br />
de grensoverschrijdende werkwijze<br />
niet de nieuwe doelstelling zijn.”<br />
Super! heette in 2005 de eerste editie van de triënnale voor beeldende kunst,<br />
mode en design in Hasselt. Het vervolg Super!Stories, dat in vrijwel alles haaks<br />
staat op de voorganger, gaat over de terugkeer van de anekdotiek in de kunst.<br />
“Deze editie moet een verzameling van verschillende verhalen worden.”<br />
door Wido Smeets<br />
“Toen was toen, en nu is nu.”<br />
Toen, dat was de eerste editie van<br />
de triënnale van Hasselt in 2005,<br />
die een dialoog aanging met het<br />
publiek en cross overs liet zien tussen<br />
beeldende kunst, mode en design.<br />
Nu, dat is de tweede editie van die<br />
triënnale die zich terugtrekt achter<br />
de drempels van de cultuurhuizen en<br />
juist de ‘eigenheid’ van de disciplines<br />
benadrukt.<br />
Worden de bordjes in Hasselt zó snel<br />
verhangen<br />
Curator Koos Flinterman van<br />
Super!Stories, zo<strong>als</strong> de triënnale<br />
dit jaar heet, haalt de schouders<br />
op: “Toen was toen, en nu is nu.”<br />
Bovendien beschouwt hij zichzelf<br />
niet <strong>als</strong> kunstbeschouwer, hij is meer<br />
een man van de praktijk. En vanuit<br />
die positie weet hij dat kunstenaars<br />
en ontwerpers fundamenteel anders<br />
te werk gaan, en dat het met die cross<br />
overs dus wel meevalt.<br />
Laat onverlet dat enige kruisbestuiving<br />
op zijn tijd goed kan uitpakken,<br />
zo weet Flinterman (Den Haag, 1950)<br />
uit eigen ervaring. Begin jaren negentig<br />
liet hij kunstenaars van naam alledaagse<br />
gebruiksvoorwerpen bedenken,<br />
waarna Rudi Fuchs ze toonde<br />
in het Haags Gemeentemuseum.<br />
Flinterman: “Het heeft interessante<br />
ontwerpen voortgebracht, waarvan<br />
er enkele in museale collecties<br />
terechtkwamen, zo<strong>als</strong> tapijten van<br />
Peter Struycken, een kastje van Soll<br />
LeWitt en bestek van Carel Visser.”<br />
Maar toch. In de catalogus van<br />
Super!Stories legt Ann van Sevenant<br />
Maarten van Severen, Leather Lounge Chair (1904) foto Super!Stories<br />
in een niet overal overtuigend essay<br />
uit waarom kunst, mode en design<br />
eigenlijk geen grensoverschrijdingen<br />
toelaten. “Kruisbestuivingen tussen<br />
kunstvormen onderling kunnen<br />
tijdelijk een uitkomst bieden in pe-<br />
De tweede editie van de Hasseltse<br />
triënnale laat nog meer verschillen<br />
zien met zijn voorganger. De curator<br />
van 2006, Edith Doove, wilde het<br />
evenement inbedden in de stad: er<br />
waren acht expositieplekken en ook<br />
in de publieke ruimte gebeurde van<br />
alles, onder meer met skaters. Op<br />
het affiche indertijd geen namen van<br />
de deelnemende kunstenaars, maar<br />
foto’s van inwoners van het stadje.<br />
Doove wilde dat de triënnale <strong>als</strong> een<br />
spinnenweb over de stad neerdaalde,<br />
het evenement moest een dialoog<br />
aangaan met de inwoners.<br />
Drieëneenhalf jaar later heeft de<br />
tweede editie zich teruggetrokken<br />
op drie locaties. Ook de voormalige<br />
gevangenis, in 2005 een van de<br />
smaakmakers, is afgevallen. Flinterman:<br />
“Ik vond het een vreselijke plek,<br />
met allemaal die kleine ruimten. Ik<br />
hou van grote zalen waar je klassieke<br />
exposities kunt inrichten.” In Hasselt<br />
bieden de traditionele cultuurhuizen<br />
Kunstencentrum Z33, Cultuur-<br />
William Cobbing, Radiator Legs. foto Super!Stories<br />
16 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Asiel<br />
TRANS FORM<br />
ARCHITECTEN<br />
WWW.TRANS-FORM.NL<br />
posities van beeldende kunst volgens<br />
Flinterman nogal naar binnen zijn<br />
gekeerd, komt de combinatie met<br />
meer sexy genres <strong>als</strong> mode en design<br />
goed van pas. “De afwisseling zorgt<br />
voor meer toegankelijkheid en een<br />
groter publieksbereik. Dat is in 2005<br />
ook wel gebleken.” De eerste editie<br />
van de triënnale trok 27.000 bezoekers.<br />
Zonder dat Flinterman er echt<br />
naar op zoek was, leverde de programmering<br />
enkele extra verhaallijnen<br />
op: de familiebanden in het<br />
deelnemersveld. Zo zijn kunstenaar<br />
Bram Bogart en ontwerper Bram Bo<br />
vader en zoon, Eugène van Lamsweerde<br />
bleek een oom van Inez, de<br />
jonggestorven ontwerper Maarten<br />
van Severen is de zoon van Dan<br />
en William Cobbing presenteert in<br />
Hasselt gedichten van zijn oom Bob<br />
Cobbing. Ze komen samen in één expositie.<br />
Flinterman: “Kunsthistorisch<br />
schiet je er niet zo veel mee op, maar<br />
we maken er toch gebruik van.”<br />
per voi | viaggi italiani e piu’<br />
Per voi, voor u.<br />
De Umbrische keuken.<br />
Kookcursus op locatie<br />
voor kleine groepen.<br />
www.pervoi.eu<br />
info@pervoi.eu<br />
(043) 32 53 861<br />
centrum en Modemuseum volgens<br />
hem de beste mogelijkheden om de<br />
getoonde werken, met al hun anekdotiek,<br />
ook op elkaar te laten reageren.<br />
In tegenstelling tot 2005 zal er in<br />
de openbare ruimte, afgezien van een<br />
project van Wim T. Schippers in de<br />
pendelbussen, weinig te merken zijn<br />
van de triënnale.<br />
Een ander opmerkelijk verschil tussen<br />
toen en nu is de programmering.<br />
Doove koos indertijd voor jong en<br />
onbekend, Flinterman heeft vooral<br />
gevestigde namen binnengehaald, die<br />
hij veel vrijheid heeft gegeven. Negen<br />
kunstenaars kon hij nieuw werk<br />
laten maken: Krijn de Koning, Stefan<br />
Creatie van Annette Kölling. foto Super!Stories<br />
Deprez, Els Vanden Meersch,<br />
Germaine Kruip, Thomas<br />
Rentmeister, Wim T. Schippers en<br />
Barbara Visser, terwijl Leo Copers<br />
en Guy Rombouts iets met alchemie<br />
gaan doen in het Jenevermuseum.<br />
Flinterman wil tijdens de triënnale<br />
laten zien hoe het verhaal zijn come<br />
back heeft gemaakt in de wereld van<br />
de kunst, mode en design. “Ik heb<br />
niet gewerkt vanuit één verhaal en<br />
daar de kunstenaars bij gezocht. Het<br />
was eerder andersom. Deze editie<br />
moet een verzameling van verschillende<br />
verhalen worden.” Omdat ex-<br />
Hoe de anekdotiek in de drie respectieve<br />
genres om zich heen grijpt,<br />
komt in Hasselt het best tot uitdrukking,<br />
zegt Flinterman, in de video’s<br />
en fotografie van Arnout Mik (die<br />
volgend jaar een solo krijgt in het<br />
MoMA in New York), de befaamde<br />
Robber Baron-reeks van ontwerpduo<br />
Studio Job en de theatrale kledingontwerpen<br />
van Annette Kölling<br />
“boordevol historische citaten.”<br />
Ook opvallend: de triënnale telt<br />
meer Nederlandse dan Belgische<br />
deelnemers. Flinterman: “Ja, ik ben<br />
natuurlijk Nederlander. Kunstencentrum<br />
Z33 hier besteedt graag<br />
aandacht aan Nederlands design. En<br />
dat is nu eenmaal toonaangevend,<br />
zeker <strong>als</strong> het om ontwerpen gaat die<br />
een verhaal willen vertellen.”<br />
Super!Stories. 2e triënnale voor<br />
beeldende kunst, mode en design.<br />
Van 7 februari tot en met<br />
10 mei 2009 in Hasselt.<br />
Diverse locaties.<br />
www.superstories.be<br />
BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT<br />
op afspraak 043 325 58 64<br />
alleen voor mannen<br />
BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak<br />
17 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
HEILIGENLEVENS 1 door Marcel Ruijters<br />
18 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Heiligenlevens<br />
Geen zin in de<br />
Asterix-truc<br />
Vanaf deze maand verschijnt in <strong>Zuiderlucht</strong> Heiligenlevens, een nieuwe<br />
reeks van striptekenaar Marcel Ruijters (Sittard, 1966), bekend van<br />
Dr. Molotow, Mandragoora en Sine Qua Non. Vorig jaar kreeg hij de<br />
VPRO Hoogste Prijs 2008 voor zijn graphic novel Inferno, een groteske<br />
verdraaiing van De Goddelijke Komedie van Dante. “De afbeeldingen in<br />
middeleeuwse manuscripten lijken in veel opzichten op strips.”<br />
door Wido Smeets<br />
WHoe komt een striptekenaar<br />
bij Dante Alighieri terecht<br />
“Ik vond het een intrigerend idee dat<br />
Dante het begin van het kapitalisme<br />
heeft beleefd en wij - volgens sommige<br />
onheilsprofeten - het einde. De<br />
goddelijke komedie is een soort sluitstuk<br />
van de Middeleeuwen dat eeuwenlang<br />
kunstenaars heeft geïnspireerd. Ik<br />
kwam er al snel achter waarom, het is<br />
zeer beeldend geschreven.”<br />
De jury vond Inferno “het meest<br />
hilarische boek van het moment” en<br />
“een groteske verdraaiing van het<br />
origineel”. Hoe heb je het aangepakt<br />
“Ik heb eigenlijk alleen de structuur<br />
van de negen ringen van de hel<br />
gehandhaafd. Verder ben ik er geheel<br />
mijn eigen ding mee gaan doen. Dat<br />
moest ook wel, aangezien zovelen me<br />
waren voorgegaan. Anders voeg je je<br />
gewoon in een koor van bewonderaars<br />
en dat is saai. Ik wilde er iets mee<br />
doen dat betrekking had op onze tijd,<br />
maar geheel binnen de filosofie en<br />
beeldtaal van Dantes tijd. Het eenop-een<br />
transplanteren van moderne<br />
zaken naar een vroeger tijdperk (zeg<br />
maar de Asterix- of Flintstones-truc)<br />
is een valkuil waar ik geen zin in had,<br />
vanwege te oubollig.<br />
Wat ik heb gedaan is dus een<br />
hervertelling, niet een parodie.”<br />
Qua tekenstijl liggen de<br />
heiligenlevens die je nu voor<br />
<strong>Zuiderlucht</strong> maakt in het verlengde<br />
van Inferno en Sine Qua Non. Wat<br />
trekt je zo in de Middeleeuwen<br />
“De afbeeldingen in middeleeuwse<br />
manuscripten lijken in veel opzichten<br />
Marcel Ruijters, zelfportret.<br />
op strips; het zijn kleine, lineaire,<br />
verhalende en suggestief sterke<br />
prentjes. De context is echter zeer<br />
vreemd, exotisch en ergens toch<br />
vertrouwd - en dus een onderzoek<br />
waard.”<br />
Waar komt de graphic novel<br />
vandaan<br />
“In een notendop: tot 1940 waren<br />
strips voor de hele familie gemaakt,<br />
vaak voor kranten. Later werden<br />
strips steeds meer in de hoek van<br />
kindervermaak geplaatst. Onder<br />
degenen die zich sterk hebben<br />
gemaakt voor strips met een<br />
volwassen inhoud en doelgroep, is<br />
Will Eisner, die de term graphic novel<br />
heeft gepropageerd.”<br />
“Godslastering is mijn specialiteit”<br />
zei je ooit. Slechte ervaringen met<br />
religie<br />
“Op persoonlijke gronden heb ik<br />
niets af te rekenen, want ik kom uit<br />
een ongelovig nest. Er is natuurlijk<br />
wel een hoop tegen tendensen<br />
zo<strong>als</strong> moslimfundamentalisme of<br />
de Intelligent Design-beweging in te<br />
brengen, vanwege obscurantistisch<br />
en ronduit stupide. Maar ik ben zeer<br />
geïnteresseerd in geschiedenis en<br />
godsdienstige stromingen zijn daar<br />
een onlosmakelijk onderdeel van.”<br />
Al eens ooit Allah of zijn profeet op<br />
de korrel genomen<br />
“Voordat het een issue of trend werd,<br />
heb ik daar wel malle tekeningetjes<br />
over gemaakt. Maar er zijn op dit<br />
moment genoeg culturen die me meer<br />
interesseren dan de islam.”<br />
Politiek protest en sociale kritiek<br />
waren de drijfveren van de grote<br />
alternatieve striptekenaar Robert<br />
Crumb. Hoe zit dat bij jou<br />
“De goddelijke komedie, en dan met name<br />
deel 1, De Hel, is (naast zoveel andere<br />
dingen) een soort politieke satire.<br />
Dante komt in de hel al zijn politieke<br />
vijanden tegen: zij waren ‘fout’ en je<br />
ziet wat er van komt. Dat is natuurlijk<br />
grappig. Ik heb over een heleboel<br />
dingen in de wereld een mening maar<br />
hoef daar in mijn strips niet zonodig<br />
op te hameren. Als je het in heel<br />
bedekte termen brengt, of het in een<br />
curieuze vorm brengt, kan het juist<br />
veel beter werken omdat dat grappiger<br />
is.”<br />
Je wordt gerekend tot de alternatieve<br />
striptekenaars die samen een hechte,<br />
bijna ondergrondse subcultuur<br />
vormen.<br />
“De laatste jaren zijn mainstream en<br />
underground/alternatief naar elkaar<br />
gegroeid, zowel get<strong>als</strong>matig <strong>als</strong> qua<br />
sfeer. Vooral in Frankrijk schuiven<br />
auteurs nu makkelijk van de ene<br />
uitgever naar de andere. Zelf zat ik<br />
altijd in de alternatieve hoek, maar<br />
ik voel dat niet zo, tegenwoordig.<br />
Ik ben eigenzinnig, maar dat kan<br />
een succesvol auteur net zo goed<br />
zijn. Op den duur kan het predicaat<br />
‘underground’ ook tegen je gaan<br />
werken, <strong>als</strong>of je je uit onzekerheid<br />
tegen gevestigde waarden wil blijven<br />
afzetten. Daarbij zou ik Inferno niet <strong>als</strong><br />
‘underground’ willen benoemen.”<br />
Hoe groot is de Nederlandse<br />
tekenaarscène, waar staan jullie<br />
internationaal<br />
“In de jaren negentig was er sprake<br />
van een echte hausse, de laatste jaren<br />
gaat het wat kalmer aan. Hoewel er<br />
zeer goede auteurs actief zijn, wordt<br />
er internationaal weinig aan de weg<br />
getimmerd. Ik vind dat vreemd want<br />
Nederland is maar klein. Misschien<br />
kijk ik eerder over de grens dan<br />
anderen omdat ik in Zuid-Limburg<br />
ben opgegroeid.”<br />
Sinds kort is Eisner op de markt,<br />
een blad voor de alternatieve<br />
strip. Hebben stripbladen nog wel<br />
bestaansrecht<br />
“Over een jaar zal blijken of Eisner<br />
zijn ambities moet bijstellen. Het<br />
zijn nu eenmaal moeilijke tijden<br />
voor papieren media, daar weet ik<br />
<strong>als</strong> redacteur van striptijdschrift<br />
Zone 5300, dat overigens al veertien<br />
jaar bestaat, alles van. Het is niet<br />
anders <strong>als</strong> met andere nichebladen.<br />
Het blijft knokken, maar heel leuk<br />
en interessant om te doen, en van<br />
een kleine groep lezers krijg je vaak<br />
hoogwaardige feedback.”<br />
19 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Culturele Hoofdstad<br />
Weg met de piketpaaltjes<br />
Een pleidooi voor een denken dat nooit tevreden is.<br />
Leo zum Vörde sive Vörding<br />
De titel van Culturele Hoofdstad is meer dan een<br />
gedroomde buitenkans voor stedelijke imagomarketing<br />
en een debat over culturele identiteiten<br />
“met zijn schijnzekerheid en dogmatische bevestiging<br />
van zelfbeelden.” De Maastrichtse cultuurambtenaar<br />
Leo zum Vörde sive Vörding schreef onderstaand<br />
essay <strong>als</strong> nieuwjaarsgroet.<br />
door Leo zum Vörde sive Vörding<br />
Nog iets meer dan vier jaar te<br />
gaan voor de nominatie van Culturele<br />
Hoofdstad. De gemeenteraad van<br />
Maastricht, ondersteund door<br />
belangrijke steden in de omgeving,<br />
heeft op de valreep van 2008 besloten<br />
de voorbereidingen te treffen. Ook Den<br />
Haag, de Brabantse Stedenrij, Almere,<br />
Arnhem/Nijmegen en Utrecht zijn<br />
daarmee bezig.<br />
Hier en daar worden door steden al<br />
leidende thema’s geformuleerd. Zo<br />
wordt er gesproken van Designstad<br />
Den Haag en wordt water bij<br />
Brabantstad het centrale thema.<br />
Door vroegere culturele hoofdsteden<br />
werd het kwartet lente, zomer, herfst,<br />
winter wel tot uitgangspunt verheven,<br />
of de elementen aarde, water, vuur en<br />
lucht. En welk centraal thema men ook<br />
kiest of koos, bij al die unifying concepts<br />
werd en wordt bevlogen gesproken over<br />
het belang van de eigen regionale of<br />
lokale culturele identiteit. Als ware het<br />
de enige en ultieme legitimatie voor het<br />
denken over cultuur in Europa.<br />
Maar zitten we in het Europa van<br />
de toekomst wel te wachten op<br />
particuliere stedelijke imagomarketing<br />
of cultureel gemijmer over de vier<br />
seizoenen Doen we ons zelf geen<br />
groot onrecht door het Europese<br />
cultuurdebat te versmallen tot kokette<br />
vergelijkingen welke stad ‘de grootste’<br />
heeft of welke stad de veiligste<br />
algemeenheden te berde weet te<br />
brengen<br />
Het komt mij voor dat we beter<br />
en meer verdienen. Sterker nog:<br />
het Europese cultuurdebat vergt<br />
momenteel juist een stevige impuls,<br />
willen we niet vervallen in repetities<br />
van lokale feestjes. Zo’n feestje<br />
levert de stad in kwestie wellicht<br />
wat op maar brengt het denken over<br />
cultuur in Europa in het huidige<br />
tijdsgewricht weinig verder. Veel<br />
steden neigen er inmiddels naar om<br />
hun soms imponerende economische<br />
structuurverandering <strong>als</strong> uitgangspunt<br />
te nemen. Maar dat kan slechts een<br />
beperkt aantal steden zich met recht<br />
veroorloven. Het teruggrijpen op de<br />
regionale culturele identiteit ligt dan<br />
blijkbaar erg voor de hand. Misschien<br />
moeten we daar eerst eens nukkig naar<br />
kijken.<br />
Gaan we mee in bovenbeschreven<br />
traditie, dan komen we al gauw uit op<br />
ons heuvelland, de onvolprezen friet<br />
en vlaaien, het Bourgondische, het<br />
breukvlak van het génie Nordique en<br />
het génie Latin, het Krijt, de Romeinen,<br />
de historische verwantschap met<br />
Luik en noem maar op. Kortom:<br />
we komen uit op onze ‘culturele<br />
identiteit’. Daar kan men lang en met<br />
passie over discussiëren en fantaseren,<br />
maar één ding staat vast: het is een<br />
doodlopende weg. En dat zit hem niet<br />
in gebrek aan passie noch in gebrek<br />
aan waarheid, maar in het statische<br />
en isolationistische begrip ‘regionale<br />
culturele identiteit’ <strong>als</strong> instrument voor<br />
een Europees cultuurdebat. De ene<br />
stad is namelijk inderdaad altijd anders<br />
dan de andere stad. So what<br />
Regionale culturele identiteit is<br />
van groot belang voor de diversiteit<br />
binnen Europa. Die diversiteit<br />
voorkomt dat we vervallen in een<br />
terreur van gestandaardiseerde<br />
uitingsvormen. Zeg maar rustig: de<br />
terreur van de eenheidsworst. Die<br />
uiteenlopende regionale culturele<br />
identiteiten moeten we dan ook<br />
koesteren <strong>als</strong> een groot goed. Maar <strong>als</strong><br />
vehikel voor het denken over cultuur<br />
Interieur van de Timmerfabriek in Maastricht: industrieel erfgoed met een culturele bestemming.<br />
in Europa hebben we een dynamischer<br />
instrument nodig. Geen instrument<br />
dat territoriale piketpaaltjes in de<br />
grond slaat rond een vermeend gebied<br />
om vervolgens de vermeende lokale<br />
kroonjuwelen te laten bewonderen.<br />
Wat we nodig hebben is een<br />
instrument dat ons meevoert in een<br />
constant bewegend coördinatenstelsel<br />
van culturele praktijken,<br />
uitingsvormen en overwegingen<br />
waarbinnen we steeds weer onze<br />
positie moeten bepalen. Geen<br />
instrument dat zichzelf-bevestigend<br />
wil laten weten dat er zoiets bestaat<br />
<strong>als</strong> het ‘wij’ en ‘de anderen’, maar<br />
een instrument dat over de schaduw<br />
van ingroup isolation heen springt en<br />
zelfverzekerd het Europese debat<br />
wenst op te zoeken. Geen instrument<br />
dat slechts iets wil vertellen en<br />
historiseren (terugkijken), maar<br />
een instrument dat iets wil zeggen<br />
en de thema’s weet te agenderen<br />
(vooruitkijken) die er werkelijk toe<br />
doen in het Europa van de nabije<br />
toekomst. Geen instrument dat uit<br />
definitiedrang een eenduidige focus<br />
produceert, maar bevragend een<br />
gelaagd spectrum ontsluit.<br />
Zo’n instrument heeft Maastricht<br />
in het huidige stedelijk cultuurbeleid<br />
proberen te formuleren. Het<br />
zelfstandig naamwoord daarbij is<br />
niet een statische ‘culturele identiteit’<br />
maar zijn dynamische ‘culturele<br />
carrières’. Carrières niet in de zin<br />
van glansrijke topbanen binnen de<br />
culturele sector maar van voorwaarts<br />
zoekend af te leggen culturele<br />
routes door cultuurproducenten en<br />
cultuurconsumenten. Voor de scherpte<br />
van het debat over de Culturele<br />
Hoofdstad wil ik hier deze twee<br />
benaderingswijzen tegenover elkaar<br />
plaatsen. Dat debat is nú aan de orde,<br />
met nog iets meer dan vier jaar te gaan<br />
tot de nominatie.<br />
Cultuur valt op te vatten <strong>als</strong> de<br />
autobiografie van de mensheid.<br />
Ze poogt zin, troost en kracht te<br />
peuren uit de ogenschijnlijke chaos<br />
die geschiedenis heet. Patronen<br />
ontdekken. Duiden. Groeien.<br />
Twijfelen. Van andere kanten bekijken.<br />
Mislukken. Overwinnen. Bezweren<br />
met schoonheid. En daar verslag van<br />
doen in theater, literatuur, beeldende<br />
20 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
en de kroonjuwelen<br />
willy & rené<br />
Aan de vrouw<br />
foto <strong>Zuiderlucht</strong><br />
kunsten, architectuur, muziek…<br />
Het project Culturele Hoofdstad<br />
is het schrijven van een hoofdstuk<br />
in de autobiografie van Europa. Een<br />
goede autobiografie is voor alles een<br />
geschiedenis van het herzien van<br />
het zelfbeeld, het strompelend vorm<br />
geven van hoe we onszelf tussen de<br />
dingen zien. Zo bekeken wordt het een<br />
uitermate ter zake doend project. Want<br />
<strong>als</strong> er één gebied is waar het zelfbeeld<br />
constant aan herziening onderhevig is<br />
dan is het wel Europa. En veel steden<br />
in Europa ondergaan hetzelfde lot. Dat<br />
verbindt de autobiografie van Europa<br />
aan die van veel Europese steden. Het<br />
project Culturele Hoofdstad stelt in<br />
feite de vraag hoe, cultureel gesproken,<br />
het collectieve zelfbeeld wordt herzien<br />
en welke vaardigheden dat vergt.<br />
Een dynamische benadering dus.<br />
En dat is precies het probleem bij<br />
het instrument ‘culturele identiteit’.<br />
Dat leidt gevaarlijk snel tot statische<br />
introspectie, schijnzekerheid en<br />
dogmatische bevestiging van<br />
zelfbeelden in plaats van constructieve<br />
adaptatie, opgewekte twijfel en speelse<br />
scepsis. In het concept van ‘culturele<br />
carrières’ daarentegen ligt het principe<br />
van herziening en ontwikkeling <strong>als</strong><br />
vanzelfsprekend besloten. Het kijkt<br />
niet naar binnen en is geen reproductie<br />
van het zelfbeeld, maar is naar buiten<br />
gericht op culturele transacties en<br />
culturele transplantaties. Noem het<br />
‘cultureel vreemdgaan’. Het richt zich<br />
niet op een culturele topografie maar<br />
op een culturele kosmografie. Het richt<br />
zich niet op een territoriale act maar<br />
op een mentale act. Het richt zich niet<br />
op conserveren en consumeren maar<br />
op produceren en innoveren. Het richt<br />
zich niet op gekende posities binnen<br />
bekende krachtenvelden maar op<br />
nieuwe rollen binnen nog onvermoede<br />
allianties. Het problematiseert liever<br />
dan dat het bevestigt. In dat alles ligt<br />
precies het belang van cultuur voor<br />
andere belangrijke sectoren in de<br />
samenleving.<br />
Laten we het nog even extra<br />
uitvergroten. Het gaat hier <strong>als</strong><br />
het ware om het verschil tussen<br />
het Aristotelische wereldbeeld<br />
waar de aarde (nog) het centrum<br />
vormde van een overzichtelijk en<br />
evenwichtig universum aan de ene<br />
kant en het plotsklapse onvoorstelbare<br />
Copernicaanse wereldbeeld dat<br />
de zon in het centrum van een<br />
ongekend oneindig heelal plaatste.<br />
Een fikse intellectuele, religieuze,<br />
wetenschappelijke, staatkundige<br />
Europese crisis was het gevolg. Een<br />
productieve crisis die generaties<br />
zou gaan duren en die constant zou<br />
worden bijgesteld en die bij uitstek<br />
draaide om de grootste Europese<br />
opdracht uit de tijd dat Europa nog<br />
niet eens bestond: het constant moeten<br />
herzien van het zelfbeeld. Het kind was<br />
nog niet geboren maar zijn lot alreeds<br />
bezegeld. En cultuur spon er alleen<br />
maar garen bij.<br />
Met deze boude vergelijking ben<br />
ik gekomen waar ik wezen wilde: bij<br />
cultuur en het denken over Europa. En<br />
bij de subtitel van dit korte essay die ik<br />
ontleende aan de prachtige klassieker<br />
uit 1935 van Paul Hazard ‘De Crisis in het<br />
Europese Denken’. Daaruit het volgende<br />
citaat:<br />
“Wat is Europa Een denken dat nooit<br />
tevreden is. Zonder zichzelf te ontzien blijft<br />
het altijd twee doelstellingen najagen, aan<br />
de ene kant het geluk en aan de andere kant<br />
de waarheid, die het nog onmisbaarder en<br />
dierbaarder vindt. Nauwelijks heeft het een<br />
toestand bereikt waarin aan die dubbele eis<br />
voldaan lijkt te zijn, of het merkt, weet dat<br />
het slechts op het voorlopige en betrekkelijke<br />
greep heeft, en dan nog een onvaste. En<br />
het begint opnieuw aan zijn wanhopige,<br />
tegelijkertijd roemrijke en kwellende<br />
speurtocht… In Europa haalt men ’s nachts<br />
de doek uit die men overdag heeft geweven,<br />
men beproeft andere draden, zet een ander<br />
stramien op, en iedere morgen weerklinkt het<br />
geluid van de weefgetouwen die rusteloos iets<br />
nieuws vervaardigen.”<br />
Wensdroom of romantisch<br />
gedrocht Toch moeten we hier iets<br />
mee, <strong>als</strong> we Culturele Hoofdstad willen<br />
worden.<br />
Er valt nog heel veel meer te zeggen.<br />
Bijvoorbeeld over de stropdas van<br />
prins Claus <strong>als</strong> perfecte metafoor<br />
voor bovenstaand verhaal. Over hoge<br />
en lage cultuur, over cultuur voor<br />
ook ‘de gewone mensen’ (die bestaan<br />
namelijk niet: iedereen is cultureel<br />
gezien bijzonder), over het verschil<br />
tussen programmeren en agenderen,<br />
over cultuur en social inclusion, over de<br />
prachtige w<strong>als</strong>en van Johann Strauss<br />
en de dramatische Vier letzte Lieder<br />
van Richard Strauss (over culturele<br />
coördinaten gesproken!), over<br />
Heimkehr en Heimweh, over Verdi’s La<br />
Forza del Destino, over betekenissen en<br />
verbeeldingen, over het feit dat er ook<br />
goede voorbeelden voor het project<br />
Culturele Hoofdstad bestaan, over wat<br />
dat dan concreet betekent, en over<br />
Maastricht <strong>als</strong> uitgekiende Europese<br />
plek voor dit soort reflecties in 2018.<br />
Maar ik laat het hier even bij en zie<br />
uit naar verder debat. Nog iets meer<br />
dan vier jaar te gaan.<br />
Leo zum Vörde sive Vörding (1952) is<br />
coördinator van het cultuurbeleid in<br />
Maastricht en was vier jaar voorzitter<br />
van de adviescommissie theater van het<br />
Fonds voor de Podiumkunsten in Den<br />
Haag. Eerder werkte hij <strong>als</strong> dramaturg<br />
bij diverse toneelgezelschappen en was<br />
hij beleidsmedewerker cultuur bij de<br />
gemeente Amsterdam.<br />
Zeg René, weet jij welk jaar we net<br />
hebben afgesloten<br />
- Wat is dit Wil Wil je controleren of<br />
ik aan het dementeren ben<br />
- Ik heb het niet over 2008. Maar over<br />
het jaar ván.<br />
- Ha, toevallig weet ik dat. 2008 was<br />
het jaar van de bandplooibroek!<br />
- De bandplooibroek<br />
- Ja, de bánd…plóói…broék. Vat ge’m<br />
- Nee, René. Probeer t nog es.<br />
- Van de scholekster!<br />
- De scholekster<br />
- Yep.<br />
- Je weet dat ik van dieren houd,<br />
René, mits goed klaargemaakt, maar<br />
ik bedoelde eigenlijk het jaar van de<br />
vrouw in de pop.<br />
- Vrouwen en poppen, Wil, da’s altijd<br />
wat. Anoushka slaapt nog steeds tussen<br />
ons in.<br />
- Wat ik zeggen wilde: nooit eerder<br />
waren er zoveel vrouwen succesvol in<br />
de pop <strong>als</strong> in 2008.<br />
- Vertel mij wat. Tessa, Nikki, Glennis.<br />
Gave platen Wil! Mijn zoon heeft<br />
laatst een miet en griet gehad met<br />
Lana. En ik mocht hem brengen!<br />
- Bofkont, maar ik heb het meer over<br />
Duffy en zo. En nou mag jij raden<br />
wie ik heb ontmoet in Spanje vorige<br />
week<br />
- Niks zeggen, die schilder zeker, die<br />
zweefkees met die gedraaide snor.<br />
- Nee jongen, die is al geruime tijd<br />
dood. En ik was er niet om te schilderen,<br />
maar met de selectie van PSV.<br />
Op winterkamp. Raad nog eens!<br />
- Ja Jezus je kan daar iedereen ontmoet<br />
hebben. Ralf Edstrøm Berry<br />
van Aerle Kunnen postbodes verlof<br />
opnemen rond de jaarwisseling dan<br />
- Ik ben gaan dineren in het tapascafé<br />
van Corry Konings in Benalmedena!<br />
- Aan de Costa del Snol<br />
- Niet zo neerbuigend over alles wat<br />
met kunst van doen heeft, René.<br />
Laatst kwam ik de grote cultuurpaus<br />
Jan Hoet tegen en weet je wat die<br />
tegen me zei<br />
- Ik luister Wil.<br />
- ‘Gij moet uw publiek versmachten’.<br />
- Amai, da’s nou net mijn probleem<br />
met kunst Wil. Ik kan het een heel<br />
eind volgen tot ik het niet meer snap,<br />
begrijp je. Gelukkig is Lana een open<br />
boek.<br />
21 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
museum land van valkenburg<br />
Grotestraat Centrum 31 6301 CW Valkenburg aan de Geul<br />
tel. 043 601 63 94 Geopend: di t/m vr 10-17u, za en zo 13-17u.<br />
info@museumlandvanvalkenburg.nl<br />
www.museumlandvanvalkenburg.nl<br />
feest van kerst tot<br />
carnaval 18 JAN t/m 15 MRT<br />
Beethoven<br />
Strijktrio<br />
Kamermuziekconcert<br />
Zo 08.02.09 - Centre Céramique Maastricht / 11.30 uur<br />
Zo 15.02.09 - SCHUNCK-Glaspaleis Heerlen / 11.30 uur<br />
Siana Dragneva (viool), Jordan Schwartz (altviool) en Gabriel Arias Luna<br />
(cello) spelen Escher (Trio à cordes) en Van Beethoven (Trio in Es op. 3).<br />
www.centreceramique.nl / www.schunckglaspaleis.nl<br />
WWW.YART.COM<br />
galerie dis<br />
Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht tel 043 325 91 17<br />
Geopend: Wo t/m Za van 12h - 17h en op afspraak<br />
www.galeriedis.nl<br />
Edith Snoek (schilderijen)<br />
Henk Wolvers (keramiek)<br />
25 januari t/m 28 februari<br />
WWINTEREXPOSITIE I T E R E Xvan Po.a. OTheo SNiermeijer,<br />
I T I E<br />
Bram Bogart, Cobbaert, Marianne Aartsen,<br />
Jef Diederen, Appel, Anton Heijboer en diverse<br />
Limburgse kunstenaars. Tijdens de expositie<br />
10% K O R T I N G O P D E H E L E C O L L E C T I E<br />
10% korting op de stock-collectie.<br />
Galerie Prinsenhoek Ringweg 7 6141 LM Limbricht<br />
T +31(0)464 518 459 Gsm +31(0)655 183 747<br />
info@galerieprinsenhoek.nl www.galerieprinsenhoek.nl<br />
1 F E B R U A R I T O T E N M E T 1 5 F E B R U A R I<br />
22 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
s t a t i o n z u i d e r l u c h t<br />
Erik van Maarschalkerwaard<br />
(Tegelen,1966)<br />
Ordening<br />
Station <strong>Zuiderlucht</strong><br />
“Een belangrijke drijfveer voor mij<br />
<strong>als</strong> kunstenaar is om vanuit een idee<br />
iets te creëren dat er nog niet is.<br />
In mijn werk probeer ik ordening<br />
te brengen in de complexiteit van<br />
de alledaagse werkelijkheid. Rust<br />
te scheppen in de gevarieerdheid,<br />
snelheid en overvloed die de moderne<br />
consumentenmaatschappij met zich<br />
mee brengt. Het is niet zozeer mijn<br />
uitdaging daaraan iets toe te willen<br />
voegen maar meer een motief om de<br />
elementen om ons heen te herordenen<br />
en ze in een nieuw referentiekader<br />
te plaatsen. Door op kleine aspecten<br />
uit onze dagelijkse werkelijkheid in<br />
te zoomen wordt het mogelijk onze<br />
blik op de wereld om ons heen te<br />
intensiveren. Op het eerste gezicht<br />
onrealistische visies lijken met een<br />
beetje verbeelding de omgeving om<br />
ons heen een extra belevingsdimensie<br />
te kunnen geven.”<br />
In de elfde aflevering van Station<br />
<strong>Zuiderlucht</strong>, halteplaats voor kunstenaars<br />
en vormgevers, aandacht voor Erik van<br />
Maarschalkerwaard. Het werk ‘Kapel ’<br />
wordt per opbod verkocht op<br />
www.zuiderlucht.eu. Klikken op de<br />
button ‘Station <strong>Zuiderlucht</strong>’. Namen van<br />
bieders worden niet bekendgemaakt, wel<br />
de hoogte van het laatst geboden bedrag.<br />
De bieding begint bij 8100 euro. Werk<br />
van Erik van Maarschalkerwaard is deze<br />
maand <strong>als</strong> presentatie van Station<br />
<strong>Zuiderlucht</strong> te zien in Galerie Stevens<br />
in Maastricht www.galeriestevens.nl<br />
en galerie New Untitled in Venlo<br />
www.galerienewuntitled.nl<br />
‘Station <strong>Zuiderlucht</strong>’ wordt ondersteund<br />
door Amacura (Sittard-Geleen), Galerie New<br />
Untitled (Venlo), Galerie Stevens (Maastricht),<br />
Huis voor de Kunsten Limburg, Océ<br />
Kunstbezit, Servatius en Unlimited.DSM.<br />
Reacties naar info@zuiderlucht.eu<br />
Kapel<br />
Opleiding 1984-1990 Architectonische vormgeving aan Hogeschool voor de<br />
Kunsten Arnhem. 1988-1991 architectuur aan Academie van Bouwkunst te Arnhem<br />
en Amsterdam. 2003 Maastricht, Enerzijds ~ anderzijds, Het Gouvernement. Schijndel,<br />
Tempus Arti route actuele kunst (B/NL), Markt Gemeentehuis. 2004 Wanroy,<br />
skulpturenpark 2003 - 2005, Rees - Sint Anthonis / Wanroij. 2005 Venray, realisatie<br />
maquette Venray, situatie rond 1939,.Xanten (D), Mach dir ein Bild, Kulturtage<br />
des Kreises Wesel, Landwehr 10. Plasmolen, Niet om op te zitten, galerie De Vierde<br />
Dimensie. 2006 Venray, vormgeving jubileumtentoonstelling museum ’t Freulekeshuus.<br />
Venlo, Vrijstad Venlo, bouwpu[n]t informatiecentrum. Zijpe, Kunstroute Zijpe,<br />
weiland St. Maartensbrug. Bergen aan Zee, Verbeelding aan zee, natuurgebied<br />
Het Engelse Veld. 2007 Oostrum, ontwerp en uitvoering O-beeld voor dorpsplein<br />
(i.s.m. TBS Rooyse Wissel). Venray, Rock my Religion, Odapark. Arnhem, Auch wir<br />
waren Weltmeister, Cafe Meijers. Tegelen, Vrijstad Venlo, projectruimte De Kievit.<br />
2008 Maastricht, Glocal Affairs. Timmerfabriek. Den Haag, Tijd is Het (met NKvB),<br />
Pulchri Studio. Aachen/ Raeren (D/ B), Zeitenwechsel, grenzübergang Köpfchen.<br />
Tegelen, Bouwbureau De Kievit, projectruimte De Kievit.<br />
TG-ZW<br />
Onderdeel uit het grindkabinet<br />
23 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Starry, starry night...<br />
Van Gogh miskend<br />
Door Vincent van Gogh een<br />
tragisch kunstenaar te<br />
noemen, doe je hem geen recht<br />
zegt Sjraar van Heugten aan<br />
de vooravond van de grote<br />
tentoonstelling ‘Van Gogh en<br />
de kleuren van de nacht’.<br />
Maar <strong>als</strong> conservator zal hij de<br />
laatste zijn om de schilder<br />
van zijn romantische sokkel<br />
te duwen.<br />
door Emile Hollman<br />
Sjraar van Heugten verslikt zich zowat in zijn<br />
koffie <strong>als</strong> Vincent ter sprake komt, die draak van een<br />
hit uit 1971, gezongen door Don McLean. Opgehangen<br />
aan The starry night, het beroemde schilderij van<br />
Vincent van Gogh uit de collectie van het Museum of<br />
Modern Art (MoMA) in New York. Het schilderij ook<br />
dat het uitgangspunt vormt van een grote thematentoonstelling,<br />
eind 2008 in New York en dit voorjaar<br />
in Amsterdam, over Vincent van Gogh en de kleuren<br />
van de nacht.<br />
Now I understand, what you tried to say to me… Daar<br />
had Don geeneens een opleiding voor nodig. “Ik heb<br />
er de banvloek over uitgesproken”, grijnst Van<br />
Heugten, conservator van het Van Gogh Museum.<br />
“Toch, wat je ook van dat lied mag vinden, het komt<br />
wel voort uit een oorspronkelijke belangstelling voor<br />
de schilder. Natuurlijk zal ik mensen die hun eigen<br />
romantische invulling geven aan Vincent van Gogh<br />
niet fanatiek tegenspreken. Wel heb ik het altijd<br />
tamelijk verbijsterend gevonden dat zij op basis van<br />
dat afgesneden oor en het balanceren op de rand<br />
van krankzinnigheid recht menen te hebben op deze<br />
romantische figuur.”<br />
Die belangstelling is wereldwijd en manifesteert<br />
zich op alle niveaus. Vincent van Gogh spreekt<br />
tot de verbeelding en de cijfers sprek en voor zich.<br />
Het Van Gogh Museum is het meest bezochte<br />
museum van Nederland, vorig jaar bijna anderhalf<br />
miljoen bezoekers. Het overgrote deel komt<br />
uit het buitenland, slechts twintig procent uit<br />
Nederland. Sjraar van Heugten (Blerick, 1957)<br />
studeerde kunstgeschiedenis in Utrecht en werd<br />
Sjraar van Heugten: ‘De brieven van Van Gogh Ik heb ze wel twintig keer gelezen’. foto Jasper Groen<br />
in 1988 door het Van Gogh Museum gevraagd<br />
mee te helpen bij de voorbereidingen van de grote<br />
overzichtstentoonstelling in 1990. De laatste<br />
twintig jaar gingen op aan Vincent van Gogh. “Van<br />
Gogh lijkt bedrieglijk gemakkelijk”, zegt hij in zijn<br />
kantoor op het Museumplein in Amsterdam. “Zijn<br />
oeuvre is natuurlijk goed gecatalogiseerd en er is de<br />
uitgebreide correspondentie met zijn broer Theo<br />
waaruit we altijd kunnen putten. Maar brieven tonen<br />
niet altijd de ultieme waarheid, daarin moesten<br />
ook standpunten worden ingenomen en ruzies<br />
uitgevochten. Het zou natuurlijk zot zijn om de<br />
brieven er niet bij te halen <strong>als</strong> je iets moet zeggen over<br />
zijn werk. Ik heb ze wel twintig keer gelezen. Eerder<br />
heb ik gepubliceerd over de tekeningen die hij maakte<br />
in de twee jaar dat hij in Parijs zat bij zijn broer. Uit<br />
die tijd zijn er bijna geen brieven bewaard en moest<br />
ik me vooral verlaten op zijn werk. Zonder brieven<br />
word je gedwongen beter te kijken.”<br />
Van Heugten is meegegroeid met het museum dat<br />
in die jaren het personeelsbestand zag toenemen<br />
van 45 medewerkers in 1988 tot 250 nu. Hij begon<br />
<strong>als</strong> wetenschappelijk medewerker, werd conservator<br />
prenten & tekeningen en is nu hoofd collecties. Het<br />
is niet alleen maar werk van de schilder dat hier de<br />
klok slaat. “We proberen ook een beeld te geven<br />
van de tijdgeest. Tonen schilders waar Van Gogh<br />
zelf een broertje dood aan zou hebben gehad. Kunst<br />
presenteren waar hij niks mee had, leidt ook tot<br />
iets.” Hij wil maar aangeven dat twintig jaar bezig<br />
zijn met Van Gogh geen eenzijdige bezigheid is. De<br />
laatste jaren koopt het museum ook weer werk aan<br />
en zijn de banden met andere musea en instellingen<br />
aangehaald.<br />
Neem het MoMA in New York. Dat wilde een<br />
feestje vieren rond het fameuze The starry night (De<br />
sterrennacht) dat de zenuwzieke Van Gogh een jaar<br />
voor zijn zelfmoord schilderde in juni 1889 in Saint-<br />
Rémy. “Als je vandaag de dag een tentoonstelling<br />
over Van Gogh wil maken en je moet het hebben van<br />
bruiklenen dan kun je je borst nat maken. Dat is een<br />
zaak van vele miljoenen dollars. Omdat de meeste<br />
kennis toch in Amsterdam zit, stelden we een tweede<br />
venue voor. Samen sta je sterker. Bij een tentoonstelling<br />
<strong>als</strong> deze moet je het materiaal bij musea over de<br />
hele wereld vandaan halen. Dat is een taai proces. Je<br />
vraagt niet niks hè, eigenlijk vraag je steeds of je het<br />
hoogtepunt uit een collectie mag lenen.”<br />
Van Gogh en de kleuren van de nacht bestaat uit zo’n<br />
dertig doeken die refereren aan de zonsondergang<br />
of de nacht. De nacht is een belangrijk thema in<br />
24 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Dat is een mythe<br />
e n k e l t j e u t o p i a<br />
‘Ik heb een ademloze bewondering voor zijn intelligentie.’<br />
De tunnel<br />
het werk van de schilder die geboren werd in het<br />
Brabantse Zundert in 1853. Van Heugten: “Van Gogh<br />
had een sterk gevoel voor cycli in de natuur en het<br />
leven van de mens, de getijden van dag en nacht. Die<br />
gaf hij specifiek betekenis. De dag was voor de arbeid,<br />
de avond voor contemplatie. In de nacht vergeet<br />
je de dagelijkse besognes, vind je vertroosting en<br />
ontspanning. In De sterrennacht laat hij de natuur aan<br />
het woord. Vergeet niet dat hij <strong>als</strong> jongeman zwaar<br />
religieus was. Die religiositeit ging later over in een<br />
soort pantheïsme waarin de natuur een religieuze<br />
betekenis kreeg. De onmetelijkheid ervan maakte<br />
de mens nietig maar bood tegelijkertijd troost.<br />
Dat voelde hij heel sterk tijdens de avonden en in<br />
de nachten. Die troost wilde hij met zijn werk ook<br />
bieden. In zijn jonge jaren wilde Vincent predikant<br />
worden om de mensheid van dienst te zijn. In zekere<br />
zin heeft hij die roeping later doorgevoerd in zijn<br />
kunst. Je doet hem recht door dat bijeen te brengen.<br />
Als colorist komt hij ook mooi uit de verf in deze<br />
tentoonstelling. Ondanks de beperking van het<br />
thema toont deze tentoonstelling de essentie van<br />
Vincent van Gogh. Nooit eerder werd zijn werk in<br />
deze context samengebracht en bestudeerd.”<br />
Van Heugten zelf wierp zich op de stilistische en<br />
technische middelen die van Gogh gebruikte voor<br />
zijn licht- en donkereffecten waardoor hij een zeker<br />
inzicht kan verschaffen in het ontstaan van sommige<br />
werken. Hij concentreerde zich daarbij op vier<br />
doeken: De aardappeleters, Het nachtcafé, De zaaier en<br />
De sterrennacht. “Hoe hij zijn effecten opbouwt, vind<br />
je bijvoorbeeld niet in zijn brieven. Ik vind het heel<br />
plezierig om twee uur voor een schilderij te staan en<br />
er steeds dieper in te kruipen om ontdekkingen te<br />
doen. De echte nachtscènes zijn minder traditioneel<br />
dan de avondscènes. Daarin werkte hij nog in de<br />
oude traditie, zo<strong>als</strong> de landschapsschilders van<br />
de School van Barbizon. De nachten hadden een<br />
De sterrennacht. foto Van Gogh Museum<br />
persoonlijker toets en daar had hij een speciale<br />
bedoeling mee: de oneindigheid van het leven te laten<br />
zien. Van Gogh werkte zeer doordacht en liet niets<br />
aan het toeval over. Naar het eind van zijn leven werd<br />
de diepgang in zijn werken steeds groter, werkte hij<br />
in grotere lijnen en abstracter. Niet de weergave van<br />
de werkelijkheid was zijn belangrijkste intentie, maar<br />
de juiste expressie, de uitdrukkingskracht. In een<br />
van zijn sterrennachten zette hij de grote beer boven<br />
Arles waar die nooit gestaan kan hebben. De realiteit<br />
was minder belangrijk dan het effect dat hij ermee<br />
kon sorteren.”<br />
Van Heugten hoopt dat de bezoekers straks niet<br />
alleen voor De sterrennacht komen dat nu weliswaar<br />
de status heeft van een meesterwerk maar dat door<br />
de meester zelve <strong>als</strong> een studie werd gezien waarover<br />
hij niet eens bijster tevreden was. Zijn eigen relatie<br />
met de schilder noemt hij ‘complex’. “Ik heb een<br />
ademloze bewondering voor zijn intelligentie.<br />
Daar kun je jaloers op zijn. En voor zijn manier van<br />
denken en de houding ten aanzien van de kunst.<br />
Die houding heeft zijn leven zeer gecompliceerd.<br />
Je blijft gissen hoe hij nou werkelijk over de dingen<br />
dacht. Ten aanzien van succes bijvoorbeeld. Dat<br />
hij miskend was is een mythe. Aan het eind van<br />
zijn leven begon hij wel degelijk succes te krijgen.<br />
Sterker, daar heeft hij ook altijd naar toe gewerkt,<br />
en hij werd daarin wel degelijk bevestigd door de<br />
avant-garde. Maar toen het erop aan kwam begon<br />
hij terugtrekkende bewegingen te maken. Als je niet<br />
in je eigen talent gelooft, praat je ook niet over de<br />
nalatenschap voor de mensheid. Hij geloofde zelf dat<br />
het erin zat. Vergeet niet dat hij, <strong>als</strong> je de ‘v<strong>als</strong>e start’<br />
buiten beschouwing laat, maar drie tot vier jaar echt<br />
modern heeft geschilderd. In die zin mag je gerust<br />
spreken van een succesvolle carrière.”<br />
Terwijl Van Gogh door het grote publiek omarmd<br />
wordt door een combinatie van prachtig werk en een<br />
leven vol miskenning, armoede en psychische problemen.<br />
Dat valt allemaal reuze mee volgens Sjraar van<br />
Heugten. “Door de toelage van zijn broer Theo heeft<br />
hij altijd kunnen werken en had hij een heel redelijk<br />
inkomen. Ach, problemen met vrouwen hebben<br />
we allemaal wel, dus dat is niet zo tragisch. Om zijn<br />
ziekte kunnen we natuurlijk niet heen, maar om nou<br />
te zeggen dat het een tragisch kunstenaar was, nee,<br />
daar doe je hem geen recht mee.”<br />
Van Gogh en de kleuren van de nacht. 13/2 t/m 7/6.<br />
Van Gogh Museum Amsterdam.<br />
www.vangoghmuseum.nl<br />
Van architecten kun je veel beweren, maar niet dat<br />
ze hun klassieken niet kennen. Dat geldt niet voor de<br />
jongste generatie beeldende kunstenaars, die amper<br />
weet hebben van de historie van hun vak. Niet alleen<br />
daar trouwens. Ik hoorde van een tweedejaars student<br />
Nederlands dat op zijn faculteit geen kunstgeschiedenis<br />
wordt gegeven. Arme Plasterk. Waar te beginnen<br />
Daar hoeven we het in het atelier van IHH-A, in een<br />
anti-kraakpand aan de rand van de stad, gelukkig niet<br />
over te hebben. Igor, Huub en Hein, de drie jonge architecten<br />
die achter de initialen schuilgaan, zijn belezen en<br />
gedreven. Trouwens, Igor (Saïtov) is er even niet, die is<br />
voor een tijdje naar Rotterdam verkast. Dus doen we het<br />
met Huub (Donkers) en Hein (Smedts), twee Noord-Limburgers<br />
die elkaar in Maastricht leerden kennen.<br />
Mijn ogen glijden langs lange schappen met maquettes.<br />
In het midden een vierkante tafel met computers en prullaria<br />
waar ook journalistenbureaus vol van liggen. Toch,<br />
bezweren Hein en Huub, is IHH-A geen bureau, maar<br />
een project. Vandaar ook dat Igor er nog steeds bij hoort.<br />
Ooit werkten ze gedrieën nachten door aan een klus,<br />
en het klikte. Dus blijven ze een trio, ook <strong>als</strong> ze met hun<br />
tweeën zijn. Huub: “Als ik over een tijdje in het buitenland<br />
ga werken, blijft IHH-A ook gewoon bestaan.”<br />
Wat Igor, Huub en Hein bindt ”Architectur muss brennen”,<br />
naar een manifest uit 1980 van Coop Himmelb(l)au.<br />
Weg met de standaard oplossingen, en het bouwen van<br />
steeds dezelfde Biedermeierwoningen. Nieuwe ideeën<br />
met nieuwe oplossingen!<br />
De eerste beloning voor hun ‘brandende architectuur’<br />
is binnen. Een kritische revisie van de A2-ondertunneling<br />
in Maastricht leverde Hein de derde plaats op bij de<br />
Euregionale Architectuur Prijs en een nominatie voor de<br />
Archiprix 2009. Een stad die een autoweg onder de grond<br />
stopt, ontkent haar stedelijkheid, vindt Hein. “Dat was<br />
vroeger het mooie aan Luik, dat je er dwars door heen<br />
kon rijden.” “Kan best zijn”, countert Huub, “maar langs<br />
die route was alle leven onmogelijk geworden”.<br />
Soit. Maar <strong>als</strong> Maastricht zo graag de grote stad wil<br />
uithangen, hoort daar een infrastructuur met drukke<br />
autowegen bij, vindt Hein. Net <strong>als</strong> hoogbouw, nog zoiets<br />
waarbij iedereen in een kramp schiet. “Als het erop aan<br />
komt”, zegt Huub, “valt Maastricht terug op het historische,<br />
het kleinschalige en het platte consumeren.”<br />
Heins alternatieve tunnelplan is heel andere koek.<br />
Halverwege zijn ontwerp is een gat in de vorm van een<br />
omgekeerde piramide, net <strong>als</strong> het ondergrondse plein<br />
van Bruce Nauman tijdens Skulptura 2007 in Münster.<br />
Met dat provocerende gat toont Maastricht oog voor<br />
zijn stedelijkheid, terwijl de voorbijrazende automobilist<br />
denkt: “Hé, ik rij door een stad.”<br />
Hein en Huub: er bestaan wel degelijk Noord-<br />
Limburgers die het beste voorhebben met Maastricht.<br />
WIDO SMEETS<br />
25 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Agenda<br />
Items voor de agenda bij<br />
voorkeur digitaal aanleveren,<br />
vóór de 15e van de maand:<br />
info@zuiderlucht.eu<br />
Architectuur, mode en<br />
vormgeving<br />
> Brussel – Niche, jonge Belgische<br />
architectuur. Van 1/10 t/m 30/6.<br />
Paleis voor Schone Kunsten.<br />
www.bozar.be<br />
> Hasselt - Super!Stories, 2e Triënnale<br />
van Hasselt met mode, design<br />
en beeldende kunst, van 7/2 t/m<br />
10/5. Diverse locaties.<br />
www.superstories.be<br />
> Heerlen – Oscar Niemeyer. Van<br />
6/3 t/m 1/6. Schunck-Glaspaleis.<br />
www.stadsgalerijheerlen.nl<br />
> Maastricht – Changing Ide<strong>als</strong>:<br />
Re-thinking the House. Van 4/11 t/m<br />
29/3 in NAi Maastricht.<br />
www.nai.nl<br />
> Maastricht – Rue Sauvage. Minisymposium<br />
met kritische (re)visie<br />
op A2-ondertunneling in Maastricht.<br />
Op 12/2 vanaf 16.00 uur in NAi<br />
Maastricht, Avenue Céramique 226,<br />
tel 043 3503020.<br />
> Nijmegen - De Blijde Incomste van<br />
Katherina van Kleef: kostuums uit de<br />
vroege vijftiende eeuw. Van 10/10 t/<br />
m 3/1 2010. Jan Jansen en Swip Stolk:<br />
twee meesterontwerpers. Van 7/2<br />
t/m 30/8 2010. Museum het Valkhof.<br />
www.museumhetvalkhof.nl<br />
> Rotterdam – Maak ons land<br />
- werkplaats voor de ruimtelijke inrichting.<br />
Van 12/10 t/m 3/5. Het land<br />
van gouden piramides – Opdrachtgeverschap<br />
in Nederland. Van 22/11<br />
t/m 22/2 in NAI Rotterdam.<br />
www.nai.nl<br />
www.nai.nl/maakonsland<br />
> Valkenburg aan de Geul - Charles<br />
Eyck en architectuur. Van 14/9 t/m<br />
15/3. Museum Land van Valkenburg.<br />
www.museumlandvanvalkenburg.nl<br />
Beeldende kunst<br />
> Amsterdam – Rik Meijers, You,<br />
David, Maria and Me. Van 10/1 t/m<br />
14/2. Aschenbach&Hofland galleries.<br />
www.gerhardhofland.com<br />
> Amsterdam. Vincent van Gogh en<br />
de kleuren van de nacht.<br />
Van 13/2 t/m 7/06.<br />
www.vangoghmuseum.nl<br />
> Berg en Terblijt – Wintertentoonstelling<br />
Giardino. Van 14/12 t/m 8/3.<br />
Giardino galerie & beeldentuin.<br />
www.beeldentuinen.nl<br />
> Brussel – Eurantica Brussels 09.<br />
Van 20/3 t/m 29/3. Paleis 5, Brussels<br />
Expo. www.eurantica.be<br />
> Eindhoven – Plug in, t/m 30/4.<br />
Burgi Kühnemann, Bibliotheektentoonstelling.<br />
Van 20/1 t/m 30/3. Van<br />
Abbemuseum.<br />
www.vanabbemuseum.nl<br />
> Elsloo - De Sjlêk in Aelse. Van 16/11<br />
t/m 24/2. Streekmuseum Schippersbeurs<br />
Elsloo.<br />
www.streekmuseumelsloo.nl<br />
> Gent – Van verdrongen of gekoesterde<br />
verlangens, Walter Brems. Van<br />
23/1 t/m 22/3. Caermensklooster.<br />
www.oost-vlaanderen.be<br />
>Hasselt – Touching the earth and<br />
the sky, Ronny Delrue. Van 26/10<br />
t/m 7/2. Z33. www.Z33.be<br />
>Hasselt – Grafiek en keramiek van<br />
Karel Reckers en Veerle van den<br />
Broeck, van 1/2 t/m 26/2 in Galerie<br />
De Oude Barrier in Hasselt. www.<br />
galeriedeoudebarrier.be<br />
>Hasselt - Super!Stories, 2e Triënnale<br />
van Hasselt met mode, design en<br />
beeldende kunst, van 7/2 t/m 10/5.<br />
www.superstories.be<br />
> Heerlen –Er zijn tulpen in de<br />
mijn, Sef van Mulken. Van 29/11 t/m<br />
15/2. Evan Hecox / Urban Abstract.<br />
Van 29/11 t/m 15/2. Van Schunk<br />
Glaspaleis.<br />
www.glaspaleis.nl<br />
> Heerlen – Expositie schilderijen<br />
door bewoners Parc Imstenrade, van<br />
6/2 t/m 4/3 bij Victor4Art, Heerlerbaan<br />
66. www.victor.nl<br />
> Heerlen - Expositie Hans Truijen.<br />
t/m 30/6. Café Schunck glaspaleis.<br />
www.marctruijen.nl<br />
> Heerlen – Coming home for<br />
Christmas. Van 20/12 t/m 1/2. kuS.<br />
www.kunstencentrumsigne.nl<br />
> Heusden-Zolder – Groeitentoonstelling<br />
met Feest van het licht op<br />
2/2. Kunstgalerij De Mijlpaal. www.<br />
demijlpaal.com<br />
> Horst – Expositie Permanent Danger<br />
van Xavier Montsalvatje. Van 1/2<br />
t/m 8/3. Galerie Judy Straten. www.<br />
galeriejudystraten.nl<br />
> Houthem-St. Gerlach – Kunst in<br />
Valkenburg, Marx&Marx kunst en<br />
Con Tonnaer. Van 13/3 t/m 29/3. In<br />
de schatkamer van de Gerlachuskerk<br />
en de kloostergang van Chateau St.<br />
Gerlach.<br />
www.giardinobeeldentuin.nl<br />
> Landgraaf - Expositie van Marie<br />
Raemakers en Rob Logister. Van 18/1<br />
t/m 15/2. Ipomal Galerie.<br />
www.Ipomal-galerie.nl<br />
> Winterexpositie. Galerie Prinsenhoek.<br />
Van 1 t/m 15/2.<br />
Collage van Jos Deenen in het Theater<br />
aan het Vrijthof Maastricht.<br />
www.galerieprinsenhoek.nl<br />
> Linne – Expositie Diny van Seters.<br />
Van 28/9 t/m 1/3. Galerie De Verbeelding.<br />
www.galeriedeverbeelding.nl<br />
> Maastricht – Tien jaar Kunsttour,<br />
diverse locaties in de stad, van 21/5<br />
tm 24/5.<br />
www.kunsttour.com<br />
> Maastricht – Luis Penin. T/m<br />
februari. Kunsthandel Primavera Art.<br />
Sphinxlunet 101E.<br />
> Maastricht – Palazzo: vroeg-Italiaanse<br />
kunst in Nederland (1900-<br />
1940). Vanaf 7/3. Bonnefantenmuseum.<br />
www.bonnefanten.nl<br />
> Maastricht- Annette Hendrikx t/m<br />
21/2. Galerie Stevens.<br />
www.galeriestevens.nl<br />
> Maastricht – Duo tentoonstelling<br />
met Lotte van Lieshout (schilderijen)<br />
en Wiesje Peels (fotografie). Van 11/1<br />
t/m 15/2. Huub Hannen Galerie.<br />
www.huubhannen.nl<br />
> Maastricht– Exile on Main St. Humor,<br />
overdrijving en dwarsigheid in<br />
de Amerikaanse kunst. Van 17/2 t/m<br />
16/8 in Bonnefantenmuseum. www.<br />
bonnefanten.nl<br />
> Maastricht - Unusual Threesome.<br />
Werk van Celine Schroeder, Cecilia<br />
Aguero en Nico Yerna, van 15/2 t/m<br />
19/2 en van 27/2 t/m 22/3 in ’t Brandweer,<br />
Capucijnenstraat 21.<br />
> Maastricht - Blanc et Noir et les<br />
Couleurs. Textielinstallaties van<br />
Fransje Killaars. Van 15/1 t/m 27/2 in<br />
het Provinciehuis.<br />
> Maastricht – Edith Snoek en Henk<br />
Wolvers, schilderijen en kerkamiek.<br />
Van 25/1 t/m 28/2 in Galerie Dis.<br />
www.galeriedis.nl<br />
> Maastricht - A place called Moke’s.<br />
Solo-expositie van Jeroen Evertz, van<br />
15/2 t/m 1/3 in B32 (zat en zon of op<br />
afspraak 0610 840744) www.b32.org<br />
> Maastricht – Assemblages & Collages,<br />
van 8/2 t/m 22/3. Harrie Gerritz,<br />
recente werken , van 12/4 t/m 9/5.<br />
Maureen Bachaus, recente assemblages<br />
van 31/5 t/m 4/7 in Galerie<br />
Wansink. www.galeriewansink.com<br />
> Maastricht – Henk Wolvers (keramiek)<br />
en Edith Snoek (schilderijen)<br />
25/1 t/m 28/2. Galerie Dis. www.<br />
galeriedis.nl<br />
> Maastricht – Expositie Fed to the<br />
wolves van Jos Deenen. Van 7/2 t/m<br />
28/2. Theater aan het Vrijthof.<br />
www.theateraanhetvrijthof.nl ,<br />
www.josdeenen.nl<br />
> Nijmegen – Het getijdenboek van<br />
Katherina van Kleef. Van 10/10 t/m<br />
3/1 2010. Tekeningen van Lucebert<br />
uit de Van Lanschot-collectie. Van<br />
7/3 t/m 1/6. Een echte Toorop! Van<br />
28/2 t/m 14/6. Museum Het<br />
Valkhof.<br />
www.museumhetvalkhof.nl<br />
> Ransdaal – Ivo Daniëls. Vanaf 8/3.<br />
Galerie Yart. www.yart.com<br />
> Schimmert – Tentoonstelling met<br />
werk van Noortje Meierink, Lieuwke<br />
Loth, Lei Hannen, Bibi Kriek en<br />
Gitta Radtke. Van 1/2 t/m 26/4. De<br />
kunstwinkel.<br />
www.members.home.nl<br />
> Sittard – Expositie C.Y.C.L.U.S. met<br />
werk van Flos Wink en Ine van den<br />
Broek. Van 16/1 t/m 1/3. Norbert J.M.<br />
Dabekaussen.<br />
www.dabekaussen.nl<br />
> Sittard – Echoes, soloexpositie van<br />
Jowan van Barneveld. Cave Woman,<br />
installatie van Roma Pas. Van 24/1<br />
t/m 5/4 in museum Het Domein.<br />
www.hetdomein.nl<br />
> Tilburg – Gerhard Richter. T/m<br />
30/6. Familienleben, fototentoonstelling<br />
van Thomas Struth, van 29/11<br />
t/m 22/2. Museum de Pont.<br />
www.depont.nl<br />
> Urmond – Down to Earth, werk<br />
van Nicole Bots (keramiek) en Mark<br />
Silverentand. Van 23/1 t/m 15/2 (van<br />
vrijdag t/m zondag van 14.00 – 17.00<br />
uur) in ’t Terpkerkje in Oud-Urmond.<br />
> Valkenburg aan de Geul – Charles<br />
Eyck en architectuur. Van 14/9 t/m<br />
15/3. Feest, van carnaval tot kerst.<br />
Van 18/1 t/m 15/3. Museum Land van<br />
Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl<br />
> Venlo – Solo expositie van Gregers<br />
Albrechtsen. Vanaf 14/12. Galerie<br />
New Untitled.<br />
www.galerienewuntitled.nl<br />
> Venlo – Pierre van Soest 1930-<br />
2001. Van 18/1 t/m 5/4. Love Affairs,<br />
/Cornelia Schleime. Van 18/1 t/m<br />
5/4. Museum van Bommel van Dam.<br />
www.vanbommelvandam.nl<br />
> Venray – Sioux in Paradise met<br />
werk van Johan Muyle. Van 2/11 t/n<br />
15/2 in Odapark.<br />
www.odapark.nl<br />
> Venray – Human Figure in (e)<br />
motion, met werken van Jeanny<br />
van Lieshout. Van 14/12 t/m 17/4.<br />
Hoofdgebouw van GGZ Noord- en<br />
Midden-Limburg.<br />
www.jeannyvanlieshout.nl<br />
> Vlissingen – Expositie van o.a. Ton<br />
Slits en Lydia Schouten.<br />
Van 25/1 t/m 22/3. Willem3.<br />
www.galeries.nl<br />
> Vlissingen – R.E.A.C.H. / the Infinite.<br />
Sculptuur, schilderijen en mixed<br />
mediai op papier van Ton Slits, van<br />
25/1 t/m 22/3 in de Willem3. www.<br />
burobk.nl<br />
foto’s van Werner Mantz tijdens MABP<br />
Fotografie en film<br />
> Beek – Fototentoonstelling. Van<br />
27/2 t/m 20/3. Gemeentehuis.<br />
www.f68.nl<br />
> Maastricht, Amby – Expositie,<br />
muziek, Geloof en Liefde. Van 14/1<br />
t/m 10/3. De Zeven Bronnen.<br />
www.leonpoels.nl<br />
> Rotterdam – Foto’s (portretten)<br />
van Romy Finke. Van 15/2 t/m 15/3<br />
bij galerie Cokkie Sneoi, Rotterdam.<br />
www.cokkiesnoei.com<br />
> Rotterdam – Kaveh Golestran,<br />
fotograaf in Iran. Van 6/12 t/m 1/3.<br />
Rotterdam in beeld, foto’s van Jaap<br />
Rozema. Van 13/12 t/m 14/2. De<br />
Kunsthal, www.kunsthal.nl<br />
> Venlo –Foto’s religieus erfgoed van<br />
Loek Tangel, vanaf 29/3. Dit dorp, ik<br />
weet nog hoe het was, van 20/9 t/m<br />
22/3. Expositie Werner Mantz. Van<br />
16/1 t/m 26/4. Limburgs Museum.<br />
www.limburgsmuseum.nl<br />
Literatuur<br />
> Sittard – poëzieZO, poëzie mobiel,<br />
een rijdende winkel afgeladen vol<br />
met bier, panties, tabak, hagelslag,<br />
melk, cola, kaas en fijne vleeswaren,<br />
gelardeerd met middenstandsrijm.<br />
T/m 1/10 worden er elke maand<br />
vijf gedichten geëxposeerd op een<br />
rijdende winkel met vaste routes<br />
dwars door Sittard en de kleinere<br />
dorpen rondom.<br />
Muziek<br />
> Hasselt –Emiliana Torrini. Op<br />
2/2 om 20.00 uur. Crystal Antlers.<br />
Op 7/2 om 20.00 uur. The Rythm<br />
Bombs. Op 12/2 om 20.30 uur.<br />
Spinvis Solo, Jasper Erkens. Op 13/2<br />
om 20.00 uur. Paramount Styles.<br />
Op 25/2 om 20.00 uur. Bryan Lee &<br />
The Blues Power Band. Op 12/3 om<br />
20.30 uur. The spirit that guides us.<br />
Op 22/4 om 20.00 uur. Watermelon<br />
Slim & The Workers. Op 23/4 om<br />
20.30 uur. Boo Boo Davis. Op 7/5<br />
om 20.30 uur. Muziekodroom.<br />
www.muziekodroom.be<br />
> Heerlen - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 10/3. Theater<br />
Heerlen.<br />
www.parkstadlimburgtheaters.nl<br />
> Heerlen – Sabrina Stark, 13/2. Marike<br />
Jager 5/3. De Nieuwe Nor.<br />
> Heerlen – Nacht van de Liefde<br />
met de Valentino’s. Op 14/2 vanaf<br />
20.30 uur in Parkstad Limburg Theater<br />
Heerlen.<br />
> Maastricht – Nederlands Studenten<br />
Orkest. Op 9/2 vanaf 20.15 uur<br />
in Theater aan het Vrijthof.<br />
www.theateraanhetvrijthof.nl<br />
> Maastricht– Funeral Music for<br />
Queen Mary. Concert bij 350e<br />
geboortejaar van Henry Purcell, met<br />
koorwerken van Morley, Tomkins en<br />
Purcell, door het Vocaal Ensemble<br />
Arabesque mmv sopraan Bianca<br />
Lenssen. Op 8/2 vanaf 20.00 uur in<br />
Martinuserk in Maastricht-Wyck.<br />
> Maastricht – Roelofs Carte Noir.<br />
Op 8/2, 8/3, 12/4, 10/5 en 7/6 om<br />
15.00 uur, Harmens Lab. Op 15/2,<br />
22/3, 26/4, 24/5 en 21/6 om 15.00<br />
uur. Thembi jazz concert met Ernst<br />
Reijseger, Mola Sylla en Harmen<br />
Fraanje. Op 19/4 om 15.00 uur. Specialiteitencafé<br />
Thembi.<br />
> Maastricht – Nederlands Studenten<br />
Orkest, 9/2. Theater aan het<br />
26 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Werk van Jeroen Evertz, te zien bij B32 in<br />
Maastricht.<br />
Vrijthof.<br />
www.theateraanhetvrijthof.nl<br />
> Maastricht – Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 6/3 en 8/3. Theater<br />
aan het Vrijthof.<br />
www.theateraanhetvrijthof.nl<br />
> Roermond – Saxofoonensemble op<br />
8/2. Chôros Duo op 15/3. Swingin’the<br />
classics op 19/4. Flute Majestique<br />
op 17/5. C.Poncelet, T. Lavrenov en<br />
P. Petrov op 14/6. Stedelijk museum<br />
Roermond.<br />
www.roermond.nl<br />
> Roermond – Voorronde ‘Nu of<br />
nooit’ 2009. Op 14/2 in de Azijnfabriek.<br />
www.myspace.com/nuofnooit<br />
> Sittard - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 12/3. Stadsschouwburg<br />
Sittard.<br />
www.uitbalie.nl<br />
> Venlo - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 21/3. De Maaspoort.<br />
www.maaspoort.nl<br />
> Venlo – Voorronde Nu of nooit<br />
2009. Op 7/2 in Perron 55<br />
www.myspace.com/nuofnooit<br />
> Venray – VrouwenKleinkoor<br />
Orpheus o.l.v. Albert Wissink, met<br />
instrumentale intermezzi van violiste<br />
Annette Veltkamp, zingt hedendaagse<br />
Nederlandse, Hongaarse en<br />
Scandinavische koorwerken. Op 15/2.<br />
Viviana Sofronitzki speelt Chopin<br />
en Schubert, op de nieuwe vleugel<br />
naar Graf van Paul McNulty. Op 15/3.<br />
Tatiana Koleva marimba en percussie<br />
en Rutger van Otterloo saxofoon<br />
niet helemaal klassiek maar van<br />
hoge klasse, spelen een programma<br />
met muziek van onze tijd…Op 5/4.<br />
Theehuis van het Odapark.<br />
www.glocalafairs.eu<br />
Podiumkunsten<br />
> Heerlen - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 10/3. Theater<br />
Heerlen.<br />
www.parkstadlimburgtheaters.nl<br />
> Maastricht – Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 6/3 en 8/3. Theater<br />
aan het Vrijthof.<br />
www.theateraanhetvrijthof.nl<br />
> Maastricht – Festival CEMENT.<br />
Van 31/3 t/m 5/4. Diverse locaties in<br />
de stad.<br />
www.festivalcement.nl<br />
> Sittard - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 12/3.<br />
Stadsschouwburg Sittard.<br />
www.uitbalie.nl<br />
> Venlo - Opera Zuid-productie<br />
Tsaar Saltan. Op 21/3. De Maaspoort.<br />
www.maaspoort.nl<br />
Diversen<br />
> Arcen – Indija Made By, foto’s en<br />
textiek over ontwikkelingsprojecten<br />
in Zuid-India. Van 7/2 t/m 15/ 4 in<br />
Franz Pfannerhuis. www.roompot.<br />
nl/franzpfannerhuis<br />
> Brand Vasteloavend Concerten<br />
met het Limburgs Symfonie Orkest.<br />
In Weert (13/2), Heerlen (14/2), Maastricht,<br />
(15,17/2), Venlo (18/2), Geleen<br />
(19/2), Roermond (20/2), Sittard<br />
(21/2). www.lso.nl<br />
> Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke<br />
eerste maandag vd maand.<br />
www.cultuurbrouwerij.nl<br />
> Heerlen – Rubico-Filosofie en<br />
Cultuur, een lezing door archeoloog<br />
dr. Hubertus Manderscheid. Op 15/3.<br />
Thermenmuseum.<br />
www.rubico.nu<br />
> Nijmegen - De keukenboeken van<br />
Katherina van Kleef. T/m 3/1 2010.<br />
Museum het Valkhof.<br />
www.museumhetvalkhof.nl<br />
> Rotterdam – Glorie van Rome. Van<br />
11/10 t/m 8/3. Kunsthal Rotterdam.<br />
www.kunsthal.nl<br />
[ DUITSLAND ]<br />
> Aken – Gold. T/m 26/4. Guter<br />
Stube. Jubiläumsausstellung. Van<br />
10/5 t/m 21/9. Suermondt-Ludwig-<br />
Museum. www.suermondt-ludwigmuseum.de<br />
> Aken – Wolfgang Müller, Seance<br />
Vocibus Avium. Terror. Revolte.<br />
Glück. Van 18 januari t/m 15 maart in<br />
NAK, Neuer Aachener Kunstverein.<br />
www.neueraachenerkunstverein.de<br />
> Aken – Bijeenkomst van schrijvers,<br />
elke eerste woensdag van de maand.<br />
Kulturhaus Barockfabrik,<br />
Löhrgraben 22.<br />
www.literaturbuero-emr.de<br />
> Aken – Schattengalerie. Van 6/9 t/<br />
m 8/2. Suermondt-Ludwig-Museum.<br />
www.suermondt-ludwig-museum.de<br />
> Aken - Gold. T/m 26/4. Couven<br />
museum.<br />
www.couvenmuseum.de<br />
> Bonn – Peter Piller. Van 22/1 t/m<br />
1/3. Kunstmuseum Bonn.<br />
www.kunstmuseumbonn.de<br />
> Aken – Aernout Mik. T/m 1/3.<br />
Ludwig Forum.<br />
www.ludwigforum.de<br />
> Düsseldorf – Diana + Aktaion, der<br />
Verbotene Blick auf die nacktheid.<br />
Van 15/10 t/m 15/2. Ook: nieuw werk<br />
van Marlene Dumas. Museum Kunst<br />
Palast.<br />
www.museum-kunstpalast.de<br />
> Düsseldorf – Compilation IV. Van<br />
30/5 t/m 9/8. Danica Dakic. Van 29/8<br />
t/m 8/11. Eat Art. Van 28/11 t/m 28/2<br />
2010. Kunsthalle Düsseldorf.<br />
www.kunsthalle-duesseldorf.de<br />
> Düsseldorf – Der müde Tot. Van<br />
24/1 t/m 28/3. KAI 10. Raum fur<br />
Kunst. www.kaistrasse10.de<br />
> Sonic Youth etc: Sensational Fix.<br />
Van 31/1 t/m 10/5. Kunsthalle Düsseldorf.<br />
www.kunsthalle-duesseldorf.de<br />
> Hamburg – Roy Lichtenstein. Van<br />
19/12 t/m 1/3. Museum für Kunst und<br />
Gewerbe.<br />
www.mkg-hamburg.de<br />
> Jena – Van Manet bis Renoir. Van<br />
23/11 t/m 22/2. Kunstsammlung im<br />
Stadtmuseum Jena.<br />
www.kunstsammlung.jena.de<br />
> Keulen – Künstlerpaare. T/m 8/2.<br />
Wallraf-Richartz-Museum.<br />
www.museenkoeln.de<br />
> Kleve - Brice Marden, retrospective<br />
grafisch werk. Van 1/2 t/m 26/4.<br />
Museum Kurhaus.<br />
www.museumkurhaus.de<br />
> Mannheim – David Nash. Van 31/1<br />
t/m 19/4.Kunsthalle Mannheim.<br />
www.kunsthalle-mannheim.de<br />
Colofon<br />
Uitgever: (in opdracht van de<br />
Stichting <strong>Zuiderlucht</strong>):<br />
Bodosz, Stationsplein 27,<br />
6221 BT Maastricht.<br />
Telefoon: 0031 43 3510029<br />
Fax: 0031 43 3500636<br />
Email: info@bodosz.nl<br />
Hoofdredactie: Wido Smeets<br />
Telefoon: 0031 43 3500591<br />
Mobiel: 0031 653 338905<br />
Email: w.smeets@zuiderlucht.eu<br />
Eindredactie: Emile Hollman<br />
Telefoon: 0031 43 3500592<br />
Mobiel: 0031 646 052505<br />
Email: e.hollman@zuiderlucht.eu<br />
Medewerkers: Danielle Arets,<br />
Pieter Beek, Jurriaan Benschop<br />
(Berlijn), Paul Depondt,<br />
Tuur Devens, Ludo Diels,<br />
Peter Drehmanns,<br />
Annette Embrechts,<br />
Fons Geraets, Bas Heijne,<br />
Meyke Houben, Jeroen Junte,<br />
Saskia van der Kroef<br />
(Amsterdam), Duncan Liefferink,<br />
Ad van Liempt,<br />
Pascalle Mansvelders,<br />
Stijn Meuris, Cyrille Offermans,<br />
Annemarie Staaks,<br />
Paul van der Steen, Mat<br />
Verberkt, Leon Verdonschot,<br />
Paul Verstappen, Marieke<br />
Wiegel (Parijs), Francine van<br />
der Wiel, Joost Zwagerman.<br />
Tekstcorrectie: Anna Peeters<br />
Fotografie: Romy Finke, Franco<br />
Gori, Jasper Groen,<br />
Mark Kuipers, Chris<br />
Keulen, Jacques Peeters,<br />
Stephan Vanfleteren.<br />
Beeldbewerking: Picture<br />
Improvement<br />
Website: Gosi Design<br />
Ontwerp: Baer Cornet<br />
Vormgeving: Obidesign<br />
Commercie en relatiebeheer:<br />
Lorraine Witteveen-ter Meulen<br />
0031 630 851148<br />
l.witteveen@zuiderlucht.eu<br />
Administratie: Agnes Doughty<br />
a.doughty@zuiderlucht.eu<br />
Bankrekening:<br />
93 67 79 675<br />
Druk: Concentra, Hasselt (B.)<br />
v e r g e t e n e t e n<br />
(B)oer(en)kool<br />
Wat is er Nederlandser dan kool Spruitjes en boerenkool<br />
zijn onlosmakelijk verbonden met windmolens en tulpen.<br />
Toch komt de boerenkool oorspronkelijk van de Italianen. En<br />
spruitjes komen van de Belgen. De typisch oer-Nederlandse<br />
kolen, zo<strong>als</strong> boerenkool, spruitjes en rode kool, zijn allen van<br />
na de Gouden Eeuw.Het begon in de klassieke Griekse tijd.<br />
Uit wilde planten met een steel en losse bladeren selecteerden<br />
mensen de planten met de grootste bladeren. Dit<br />
resulteerde in kolen met losse grote bladeren. Deze oerkool<br />
heet brassica oleracea - acephala wat betekent: kool van de<br />
moestuin zonder een kop. Deze oerkolen met losse bladeren<br />
staan aan de basis van alle kolen die we nu kennen. In De<br />
Historische Groentehof zijn deze te zien, met namen <strong>als</strong> middeleeuwse<br />
mergkool, loopkool of oerboerenkool.<br />
De Kelten zijn de aartsvaders van de kropkolen. Zij selecteerden<br />
losbladige koolplanten waar de bladeren in de kern<br />
dicht opeen stonden. Zo is in 100 na Christus de kropkool geboren.<br />
Deze kool heet Brassica oleracea - capitata: kool van de<br />
moestuin met een kop. Omdat de Kelten een ontoegankelijk<br />
volk waren, bleef de kropkool lang onbekend. Witte kool was<br />
onbekend tot na 815 na Christus. Albert van Keulen verwees<br />
omstreeks 1100 naar een kropkool. In 1300 werd in Engeland<br />
voor het eerst het woord cabaches gebruikt, wijzend op een<br />
onderscheid tussen krop- en bladkool.<br />
De rode kool werd voor het eerst beschreven in Engeland in<br />
1570. Rond die tijd ontstond ook de Savoyekool in Noord-<br />
Italië. De echte boerenkool zo<strong>als</strong> we die nu kennen werd in<br />
Engeland omstreeks 1790 op de markt gebracht. Wel met<br />
een mooie naam, namelijk Mr. Turners Cottage. Pas in 1700<br />
werden in België selecties van kool, met grote bladknoppen<br />
langs de stam, ontwikkeld. Dit zijn onze spruitjes. Ze heten<br />
brassica oleracea - gemmifera, hetgeen betekent: kool van de<br />
moestuin die edelstenen baart.<br />
Ook de bloemkool komt uit Zuid Europa. Duizend jaar<br />
geleden ontwikkelde in Zuid-Europa zich een voorkeur voor<br />
het eten van de onrijpe bloemknoppen van kool. Selectie<br />
van kool met grote bloeiende knoppen werd zelfs verplicht<br />
door sommige kwekers. In de 1400 leidde dit uiteindelijk tot<br />
de kool die we nu <strong>als</strong> bloemkool kennen. Ongeveer honderd<br />
later jaar werd de broccoli ontwikkeld in Italië. Deze kool het<br />
brassica oleracea - botrytis, de naam werd gegeven omdat<br />
men in die tijd vond dat de broccoli, eigenlijk een verdichte<br />
tros van bloemen, op een tros druiven leek. Omdat de<br />
broccoli in Italië is ontwikkeld, heet die groente nu brassica<br />
oleracea - italica.<br />
Dit recept is uit een oud kookboek uit omstreeks 1500:<br />
roerbak in wat bouillon savoyekool, appelstukjes, venkel en<br />
pancetta. Breng het geheel op smaak met peper en zout.<br />
Heeft u vragen over vergeten groentes Dan graag per e-mail:<br />
info@vergeteneten.nl Informatie over De Historische Groentehof<br />
staat op www.vergeteneten.nl.<br />
Jac Nijskens<br />
27 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
28 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2009
Change language