Bijna een jaar geleden werd aan de Nieuwe Willemshaven in ...

B
ijna een jaar geleden werd aan de Nieuwe Willemshaven in Harlingen de kiel gelegd voor de
bouw van een replica van het expeditieschip van Willem Barentsz. Het was het startsein voor
een project waaraan een grote groep mensen de komende jaren zal werken. Daarna bleef het
enige tijd stil, want in de wintermaanden kon er niet worden gebouwd. Vanaf het voorjaar, dat gezegend
werd met uitzonderlijk fraai weer, is de bouw van het schip en die van het bezoekerscentrum in een
’stroomversnelling’ gekomen.
Om u te informeren over de voortgang van de bouw van het schip, brengen wij een aantal keren per
jaar onder de naam Barentsz Journaal een digitale nieuwsbrief uit. Hierin ook aandacht voor allerlei
wetenswaardigheden en ontwikkelingen die met het project te maken hebben.
Het Barentsz Journaal, waarvan dit de eerste editie is, wordt toegezonden aan sponsoren, donateurs,
medewerkers, adviseurs en mensen die op welke wijze dan ook het project een warm hart toedragen.
Overigens kunt u via de website http://www.dewillembarentsz.nl/ het wel en wee van het project op de
voet volgen.
ONTSTAANSGESCHIEDENIS EN ORGANISATIE
Voor Gerald de Weerdt, oud-conservator van het Museum ’t Behouden Huys op Terschelling en
scheepsarcheoloog, wordt met de bouw van het Barentsz-schip een droom verwezenlijkt. Hij was zijdelings
betrokken bij de Batavia en scheepsbouwmeester voor de bouw van de replica’s van de Onrust in
New York en de Kamper Kogge. Ook omdat Willem Barentsz van Terschelling afkomstig was, had hij
zich ruimschoots verdiept in de achtergronden van deze legendarische zeevaarder en ontdekkingsreiziger.
Van het beroemde schip dat bij Nova Zembla in het ijs liep, bestonden destijds geen bouwtekeningen.
Zoals toen vaker gebeurde, werd het schip ‘op het gevoel’ gebouwd. Zelfs een naam is niet bekend (zo
het er ooit een heeft gehad). Slechts een klein deel van de romp met wat spantresten werd teruggevonden;
dit bevindt zich nu in Sint Petersburg.
De 400-jarige herdenking van Barentsz’ missie inspireerde De Weerdt een hypothetische reconstructie
van het schip te maken. Kennis van de bouw van historische schepen, wrakvondsten en het reisverslag
van het jonge bemanningslid Gerrit de Veer vormden daarbij de
belangrijkste bronnen.
Enkele jaren geleden ontmoette De Weerdt bij toeval Koos Westra,
werktuigbouwkundig ingenieur. Westra, met een passie voor klokken,
had een replica gemaakt van Barentsz’ klok. (Het origineel is in het
Rijksmuseum.) Uit hun gedeelde fascinatie voor Barentsz ontsproot
het plan voor de bouw van een replica van het expeditieschip. Hiertoe
werd de Stichting Expeditieschip Willem Barentsz opgericht. Samen
met Jaap Bremer en Greet Brouwer vormen de initiatiefnemers het
stichtingsbestuur. De gemeente Harlingen, die -achteraf tot haar spijt- destijds de kans op de ‘Batavia’
aan zich voorbij liet gaan, was direct enthousiast om ‘Barentsz’ binnen haar grenzen een plek te geven.
Na een speurtocht waarbij diverse locaties zijn onderzocht, viel de
keuze uiteindelijk op een braakliggend terrein aan de Nieuwe Willemshaven.
Vervolgens is het bestuur aan de slag gegaan met PR en marketing en
met het werven van sponsoren, donateurs en vrijwilligers. Op verschillende
beurzen, markten en manifestaties, in Harlingen maar ook elders
in de provincie, werd het project gepresenteerd. Het streven is het
schip in 2014 de eerste tocht te laten maken.
BARENTSZ JOURNAAL SEPTEMBER 2011 • 1 1

Hoewel de financiering tot aan het eind van de rit nog niet rond is, werd al wel voldoende geld vergaard
om een begin te maken met de bouw. Op 22 oktober 2010 was het zo ver: met kanongebulder en onder
toeziend oog van tal van prominenten vond de officiële kiellegging plaats.
BOUW VAN HET SCHIP
Het voorjaar kende een aantal droge en zonnige weken, waardoor vanaf maart voortvarend met de
bouw van het schip kon worden begonnen. Opzet was zo snel mogelijk een geraamte te maken dat een
idee moet geven van de vorm: voor- en achtersteven, hekbalk met
rantsoenhouten, enkele leggers en het grootspant. Tussen de twee
oplangers van het grootspant werd provisorisch een balk gemonteerd.
Deze dient niet alleen als versteviging van de twee staken, maar
markeert ook de hoogte van het eerste dek. Omstanders zijn vaak
verbaasd over de grootte (of liever: kleinheid) van het schip waarmee
toch zo’n avontuurlijke tocht werd ondernomen. Met ruwweg 25 bij
ruim 5 meter (l-b) is het in wezen niet meer dan een groot jacht.
Verder liepen de reacties uiteen van “mooie lijn” tot “net een ui’ of
“een waterdruppel”. Bedacht moet worden dat de hekbalk nog maar de halve hoogte aangeeft van het
achterschip.
De meeste vrijwilligers hebben dit soort werk niet eerder bij de hand gehad. Voor hen is het bouwen
van het schip een avontuur. Voordurend geeft bouwmeester De Weerdt zijn leerling-gezellen dan ook
tekst en uitleg: over de invloed van de kromming van de voorsteven op de vaareigenschappen en de
consequenties van iets meer of minder ‘bolling’ van het grootspant
voor de stabiliteit. Maar ook bij het gewone werk, zoals het uitzagen
van spanten, stevens en rantsoenhouten. Het selecteren van de
eikenhouten ‘plaggen’ op de juiste kromming en loop van nerven is
een leerzame ervaring. Het team is nu begonnen met het aanbrengen
van de huidgangen. Opnieuw een boeiend en (in)spannend proces om
negen meter lange en vier centimeter dikke planken door drenken,
branden en buigen in de juiste ’zwei’ (draaiing) te wringen. De eerste
stroken zijn intussen aan de kielbalk geklonken.
DE SPEELFILM NOVA ZEMBLA
Toeval of misschien ook niet, curieus is het wel dat vrijwel gelijktijdig met de start van het Barentszproject
filmmaatschappij Eyeworks een historische dramafilm Nova Zembla aankondigde. De film, de
tweede onder regie van Reinout Oerlemans en de eerste Nederlandse
in 3D, vertelt het geromantiseerde verhaal van de avontuurlijke reis
van Willem Barentsz.
Contacten tussen Eyeworks en de Stichting volgden. Bij de productie
maakte de filmmaatschappij gebruik van adviezen en materialen van
het Barentsz-project. Zoals van de replica van de Barentsz-sloep,
normaal te bewonderen op Terschelling, die in de film dienst doet als
een van de twee bootjes waarmee de overlevenden na de barre overwintering
terugkeerden naar het Europese vasteland.
De bouw van het schip liep ook enige weken vertraging op doordat het Barentsz-team ‘als tussendoortje’
22 zware eikenhouten balken produceerde die in het filmdecor
dienen als onderliggers voor het bovenste dek (verdek). Normaal
zijn deze balken pas over een jaar of twee nodig bij de bouw van het
echte schip. Dat extraatje was een lucratieve deal met Eyeworks. De
maatschappij leverde het hout en het Barentsz-team zorgde voor het
verzagen tot balken. De sloep en de dekbalken zijn intussen weer op
de werf in Harlingen.
Nova Zembla, waarin Doutzen Kroes meespeelt als de dochter van de
dominee-cartograaf Plancius, gaat op 24 november 2011 in première.
(foto Joachim de Ruijter)
BARENTSZ JOURNAAL SEPTEMBER 2011 • 1 2

BEZOEKERSCENTRUM
Vergeleken met de open zandvlakte ten tijde van de kiellegging heeft de werf zelf een metamorfose
ondergaan. Er zijn containers opgesteld voor de berging van machines en materialen. Een gele keet bij
de ingang fungeert als kantoor en kantine. Het terrein rond het schip
is met sintels verhard en er liggen al betonnen platen waarop op den
duur staanders worden gemonteerd voor een afdak, opdat in de
wintermaanden kan worden doorgewerkt.
Het meest springt het bezoekerscentrum in wording in het oog. Van
vier containers zijn de tussenwanden gesloopt en de buitenwanden
betimmerd. Het geheel heeft het aanzien van Zaanse huisjes gekregen,
als eerbetoon aan de gouden tijd dat de Zaanstreek het scheepsbouwcentrum
van Europa was waar honderden schepen van stapel zijn
gelopen en waar tsaar Peter de Grote naar toe kwam om de scheepsbouw
te leren.
In het centrum krijgen bezoekers naast informatie over de bouw van
het schip ook veel te zien en te lezen over onze rijke maritieme
geschiedenis, de ontdekkingsreis om de Noord en de overwintering in
het Behouden Huys op Nova Zembla.
Vanachter blinde ramen aan de straatkant lachen Willem Barentsz en
Doutzen Kroes de voorbijgangers minzaam toe. Deze beeltenissen
zijn geschilderd door Jacob Roorda.
VRIJWILLIGERS
Het hele project draait op de inzet van de al eerder genoemde vrijwilligers.
Deze groep bestaat uit ongeveer veertig personen, mannen en
vrouwen, in leeftijd variërend van dik twintig tot in de zeventig. Met
heel verschillende achtergronden, maar met een ding gemeenschappelijk:
enthousiasme voor dit project. Zij zijn betrokken bij de bouw,
maar ook bij de bemensing van het bezoekerscentrum, contacten met
scholen en bedrijven enzovoort.
Omdat al die vrijwilligers maar voor een beperkt aantal uren inzetbaar
zijn, is er nog steeds behoefte aan uitbreiding van het team.
Colofon
Het Barentsz Journaal is een uitgave van de Stichting Expeditieschip Willem Barentsz, vanaf de tweede editie onder
verantwoordelijkheid van een redactieteam.
Tekst en foto’s (uitgezonderd die van de Barentsz-sloep) eerste nummer: Jan de Jager.
© Stichting Expeditieschip Willem Barentsz. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke
toestemming van de stichting.
Wilt u reageren op deze nieuwsbrief of op het project? Dat kan via het mailadres: info@dewillembarentsz.nl
Wilt u het Barentsz Journaal niet meer ontvangen? Stuur een berichtje aan datzelfde adres.
Ontving u dit Barentsz Journaal per post? Geef ons s.v.p. uw mailadres en u krijgt het per e-mail.
Kent u iemand die ook geïnteresseerd is? Geef het Barentsz Journaal door, of meld ons het adres en we sturen het graag
rechtstreeks.
Vanzelfsprekend kunt u zich via de link ‘Contact’ op de website aanmelden als vrijwilliger, donateur of sponsor. U bent
van harte welkom, ook op de werf aan de Nieuwe Willemshaven in Harlingen.
Sponsoren (al dan niet in natura):
Gemeente Harlingen, Provincie Fryslân, ANWB, Je Maintiendrai Fonds, Stichting Kars Tyull, Terp 10 Communicatie,
Gravin van Bylandt Stichting, Houtcompagnie Almenum, Heijmans Bouw, Jansma Wegen en Milieu, Visser ATR bv,
Oosterhof Holman, Van den Herik Sliedrecht, De Boer en de Groot bv, Metabo Nederland, KTF kraanverhuur,
Smeding - groenten en fruit, Exploitatiemaatschappij De Ried BV, Bruinsma Installatietechniek, Gamma Harlingen,
Boers Tuinhout Harlingen bv, Joachim de Ruijter Fotografie, Grafisch Centrum Harlingen, Garage Cats Witmarsum,
Van Smeden - ijzerwerk, gereedschappen en bouwbeslag.
BARENTSZ JOURNAAL SEPTEMBER 2011 • 1 3