Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten

Procesevaluatie en vooruitblik 

Groen - Blauwe Diensten 

WING rapport 022 

WING Process Consultancy

Colofon 

Opdrachtgever: Ministerie van LNV, Directie Regionale Zaken 

Gerard van Wakeren 

Postbus 19143 

5301 DC Utrecht 

tel. 070 8883227 

g.j.van.wakeren@minlnv.nl 

Meedenkgroep: Wim Dijkman (Provincie Utrecht), 

Gerard Hof (Ministerie van LNV, Directie Platteland) 

Auteurs: Henk Smit, Annoesjka Wintjes, WING Process Consultancy 

Vormgeving: Karel Hulsteijn, Heteren 

Druk: Digigrafi B.V. Wageningen 

Oplage: 100 

Uitgave: WING Process Consultancy, Alterra Wageningen, januari 2007 

WING Wageningen Interactive Network Group, 

a spin-out of Wageningen University and Research Centre 

WING rapport 022

Procesevaluatie en vooruitblik 

Groen - Blauwe Diensten 

WING rapport 022 

WING Process Consultancy 

Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten


Inhoud 

1. Inleiding 5 

2. Conclusies en Aanbevelingen 6 

2.1 Conclusies 

2.2 Aanbevelingen 

3. Resultaten Workshop 9 

3.1 Introductie op workshop 

3.1.1 Welkomstwoord 

3.1.2 Doel 

3.1.3 Programma 

3.1.4 Kennismaken 

3.2 Inleiding op procesevaluatie 

3.3 Succes en knelpunten n.a.v. cases 

3.3.1 Successen 

3.3.2 Knelpunten 

3.4 Leerpunten voor totstandkoming doelen van LNV 

3.4.1 Doel: Koppelen van Geldstromen 

3.4.2 Doel: Geïntegreerd instrumentarium 

3.4.3 Doel: Gebiedsgerichte uitvoering met ruimte voor 

regio en burger 

3.4.4 Doel: Dienstenmodel voor vrije prijsvorming 

3.5 Actiepunten 2007-2010 

Bijlage 1: Programma Workshop 26 

Bijlage 2: Deelnemers Workshop 27 

Bijlage 3: Inleiding Wim Dijkman 28 



1. Inleiding 

Groenblauwe diensten zijn de afgelopen jaren ontwikkeld om een aantal 

leemten en lacunes op te vullen. In een brief aan de Tweede Kamer van juli 

2003 (28 600 XIV, nr. 153) heeft minister Veerman de volgende lijnen 

geformuleerd, waarlangs hij Groene Diensten wil uitwerken: 

1. het mogelijk maken van koppelen van geldstromen (publiekpubliek 

en publiek-privaat); 

2. één geïntegreerd instrument voor de verschillende thema's 

(natuur, landschap, water, toegankelijkheid); 

3. gebiedsgerichte uitvoering met meer verantwoordelijkheden bij 

regio's en burgers; 

4. toewerken naar een dienstenmodel (met vrije prijsvorming en een 

belangrijke rol voor private partijen. 

De afgelopen jaren is er op diverse plaatsen ervaring opgedaan met Groene 

Diensten, later verbreed tot Groenblauwe Diensten (GBD). Zo zijn er de 

initiatieven die door minister Veerman als verkenning zijn aangemerkt: 

Landgoed Twickel, Polder van Biesland, De Venen, Noordelijke Friese 

Wouden, en de uit de proeftuinen afkomstige initiatieven Ooijpolder 

Groesbeek en Groene Woud. Daarnaast is er het initiatief van de Gemeente 

Midden Delfland, dat de facto ook een verkenning is. 

In het najaar van 2006 besloten het ministerie van LNV en 

vertegenwoordigers van provincies een evaluatie te houden met betrokken 

partijen en vooruit te blikken op de eerstkomende jaren. Dit vond plaats in 

de vorm van een op 3 november gehouden workshop met betrokkenen. De 

workshop werd begeleid door WING Process Consultancy. Na afloop zijn de 

conclusies uit de workshop samengevat en zijn aanbevelingen 

geformuleerd. Deze vindt u in dit rapport. 

Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten 5

2. Conclusies en Aanbevelingen 

Na afloop van de workshop is samen met een voorbereidingsgroep een 

aantal conclusies getrokken, samengevat en in het perspectief van een 

vervolg geplaatst. De punten vormen bouwstenen voor een te formuleren 

gezamenlijke Agenda Groenblauwe Diensten 2007 - 2010. Gezamenlijk, dat 

wil zeggen in ieder geval rijk en provincies. 

2.1 Conclusies 

1. Het belang van kaders 

Het tot stand komen van de Catalogus heeft veel bijgedragen aan het inzicht 

dat goede kaders nodig zijn. De Catalogus, met daarin een omschrijving van 

diensten en het daarmee verbonden maximum aan vergoedingen voor 

werkzaamheden en gebruiksbeperkingen, is een slimme route gebleken om 

als gemeenschappelijk kader met Brussel te bespreken. 

2. GBD's te instrumenteel 

De ontwikkeling van Groenblauwe Diensten is instrumenteel gebleven en 

lijkt nog steeds veel op een uitbreiding van programma beheer. De kans is 

gemist om verbreding tot stand te brengen naar bijvoorbeeld landschap, 

cultuurhistorie en water, en de achterliggende maatschappelijke doelen 

meer op de voorgrond te krijgen. 

3. Verwachtingen bij experimenten 

Bij de Proeftuinen heeft LNV verwachtingen gewekt, die later niet konden 

worden waargemaakt. In de tijd veranderden de spelregels veelvuldig, het 

geen tot frustratie bij de deelnemende partijen heeft geleid. Algemeen 

leerpunt is dat een overheid er steeds op gericht dient te zijn 

maatschappelijk gewenste ontwikkelingen zo snel mogelijk tot stand te 

brengen. Probleem is namelijk dat burgers niet in jaren denken maar in een 

veel kortere tijdspanne. 

4 . Koppelen van geldstromen 

Het lukt redelijk om fondsen van verschillende overheden te combineren 

(publiek-publiek), maar het is tot nu toe slecht gelukt om private financiering 

voor natuur en landschap te organiseren (publiek-privaat). 

6 Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten

5. Geïntegreerd instrumentarium 

Het Stimuleringskader Noord-Brabant is een goed voorbeeld van een 

geïntegreerd systeem, inleg provincie/waterschap, gelden vanuit 

cultuurhistorie en landschap. 

6. Gebiedsgerichte uitvoering 

Gebiedsgerichte uitvoering met ruimte voor regio en burgers is in de meeste 

pilots goed tot ontwikkeling gekomen. In Ooijpolder/Groesbeek heeft het 

LandschapOntwikkelingsPlan als kader gediend, in Midden Delfland de 

combinatie van het puntensysteem, de kaders van boven en de initiatieven 

van onderop. De interactieve aanpak in de verkenningen leverde energie in 

de regio op en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Men wil door, 

ondanks tegenslagen. 

7. Dienstenmodel voor vrije prijsvorming 

In Langbroekerwetering zijn eerste ervaringen opgedaan met een open 

aanbesteding van Groene Diensten. Zakelijke aanbesteding leidt tot 

allocatie van groene diensten op die plaatsen waar ze het beste in de 

bedrijfsvoering te integreren zijn. Er is een cultuuromslag nodig om deze 

werkwijze breder tot een succes te maken. Het systeem kan in bepaalde 

situaties werken, maar lang niet overal. 

2.2 Aanbevelingen 

1.Stel een gezamenlijke agenda GBD's 2007 - 2010 

Om verdere acties samen te brengen en te coördineren. Onderstaande 

punten 2 t/m 5 vormen daartoe bouwstenen. 

2. De Catalogus is hét voertuig 

De nadruk ligt de komende periode op het faciliteren van de uitvoering met 

de Catalogus. De recent meer gangbaar geworden aanpak van denken 

vanuit werkbaar maken van Brusselse richtlijnen ondersteunt dit, ook bij 

nieuwe wensen voor GBD's. 

3. Kennis toepasbaar maken en communiceren 

Partijen hebben een ontwikkeling doorgemaakt van onvrede over 


versnippering naar gedeeld inzicht dat er nu veel kennis is en het 

noodzakelijk is deze te delen en verspreiden. De volgende acties zijn op 

korte termijn nodig: 

• de Catalogus na verschijnen breed uitzetten; 

• een Kenniscentrum (infopunt) Catalogus opzetten voor gebruikers; 

• het werkbaar maken van de Catalogus in regionale regelingen voor 

levering van GBD's. 

4. Zet in op resultaatgerichte samenwerking tussen partijen 

Effectieve resultaatgerichte samenwerking tussen partijen is nodig om 

GBD's verder in de praktijk te laten landen. 

• werk bij implementatie met teams bestaande uit combi's van partijen 

gericht op concrete vragen; 

• maak in het samenwerken steeds gebruik van elkaars rollen en 

expertise (bijv. juridische kennis LNV inzetten in regio's, lokale kennis 

bij implementatiestrategie). 

5. Zet Ontwikkeling GBD's gericht voort 

Naast implementatie kan de verdere ontwikkeling van GBD's gericht worden 

op de volgende behoeften: 

• verdere ontwikkeling en verbreding naar gebiedsgerichte 

doelstellingen op langere termijn, bijv. op basis van een LOP 

(Landschapsontwikkelingsplan); 

• integreren van de sporen van GBD's en Programma Beheer; 

• snel meer inzichten in kansen en beperkingen van Gebiedsfondsen; 

• inzetten op versterken medefinanciering om groeiende ambities 

mogelijk te maken. Bij deze medefinaciering gaat het zowel om andere 

overheidspartijen als private partijen. 


3. Resultaten workshop 3 november 2006 

3.1 Introductie op de workshop 

3.1.1 Welkomstwoord 

Gerard van Wakeren verzorgde het welkomstwoord. Hij is projectleider 

Groene Diensten en staatssteuncoördinator voor de directie Regionale 

Zaken van LNV. Waarom deze bijeenkomst? Betrokken partijen zijn al sinds 

2001 met elkaar bezig Groene Diensten van de grond te tillen. Eerst in de 

''Proeftuinen". Daarna in de projecten "Verkenningen" Groenblauwe 

diensten en de ontwikkeling van een Catalogus waarin werkzaamheden en 

gebruiksbeperkingen t.b.v. Groenblauwe Diensten zijn opgenomen die de 

Brusselse staatssteunproef hebben doorstaan. Het pad van het vormgeven 

van Groenblauwe Diensten ging niet over rozen, maar er waren ook 

successen. 

We gaan nu een nieuwe periode met het ILG (Investeringsbudget Landelijke 

Gebied) tegemoet. De provincies krijgen vanaf 2007 de regierol om 

rijksdoelen te realiseren onder een nieuwe minister. Wat kunnen we hem of 

haar aanbieden over de ideevorming omtrent Groenblauwe Diensten? De 

boodschap willen we graag met alle betrokkenen formuleren. 

Daarom is het juist nu tijd om stil te staan bij wat we kunnen leren van de 

afgelopen jaren. Wat ging slecht en wat kan beter? We moeten onze 

beelden delen. Ook een slechte boodschap mag vandaag verteld worden. 


Het doel is immers van de afgelopen jaren te leren voor de komende jaren. 

Wat gaan we in 2007 anders doen en wat is ieders rol daarbij? Wat zijn onze 

ambities en kunnen we die ook delen? Dat zijn vragen die in de bijeenkomst 

aan de orde komen. 

Relatief veel LNV-ers zijn uitgenodigd, omdat meerdere directies bij 

Groenblauwe Diensten betrokken zijn. LNV-ers willen leren van de praktijk, 

dus van de regionale partijen die op deze bijeenkomst aanwezig zijn. De 

resultaten van deze workshop worden besproken binnen de Provincies en 

het ministerie van LNV. Er zal gerapporteerd worden naar de ambtelijke top 

van LNV. Het doel is te komen tot een gezamenlijke Agenda Groenblauwe 

Diensten 2007 voor provincies en het ministerie van LNV. De resultaten van 

de bijeenkomst worden gezien als eerste invulling van die agenda. WING 

Process Consultancy is gevraagd om als onafhankelijk partij het gesprek te 

faciliteren en vast te leggen in een verslag. 

3.1.2 Doel 

De bijeenkomst kent de volgende doelen: 

1) leren van elkaar met het oog op de toekomst; 

2) proces verkenningen Groenblauwe Diensten van de afgelopen jaren 

interactief evalueren langs de lat van de vier LNV doelen: 

- koppelen van geldstromen; 

- geïntegreerd instrumentarium; 

- gebiedsgerichte uitvoering met ruimte voor regio en burger; 

- dienstenmodel met vrije prijsvorming; 

3) formuleren Ambities 2007 e.v. op hoofdlijnen. 

3.1.3 Programma 

Het programma van de workshop is opgenomen in bijlage I. Ten eerste werd 

aan de deelnemers (bijlage II) gevraagd als eerste reactie aan te geven wat 

voor hen het proces van Groenblauwe Diensten betekent. Vervolgens zijn 

aan de hand van vijf praktijkcases de successen en knelpunten doorgenomen 

via een kringgesprek. Daarna zijn gezamenlijk per LNV doel de 

leerpunten geformuleerd. Daarna zijn per LNV doel de leerpunten 

gezamenlijk geformuleerd. De discussie werd afgesloten door iedereen 

persoonlijk een advies op te laten stellen voor de nieuwe minister. 


3.1.4Kennismaken 

De workshop werd gestart door deelnemers te vragen het volgende 

statement in te vullen: 

"Het proces van Groenblauwe diensten is voor mij….". Het merendeel van 

de deelnemers vindt het proces van Groenblauwe Diensten moeizaam 

verlopen, maar tegelijkertijd heeft men hoop dat het proces goed verder 

gaat. Sommigen vinden het proces een uitdaging en dat het pionieren 

voorbij is. Het proces draait om samenwerking tussen partijen, onder andere 

tussen Provincies en rijk. Een aantal inhoudelijke te verbeteren zaken 

werden tevens opgemerkt zoals het aan elkaar koppelen van de zakelijke 

vraag en het aanbod. Een beknopte samenvatting van de discussie geeft 

onderstaand schema. 


Schema 1: Samenvatting discussie over wat proces GBD voor deelnemers betekent. 

3.2 Inleiding op de procesevaluatie 

Wim Dijkman gaf een kort overzicht van oorspronkelijke ambities, waar we 

nu staan en een voorzet voor 2010 (Zie bijlage III). Hij werkt bij de provincie 

Utrecht. Tot nu is vooral binnenshuis gewerkt bij de provincie en niet 

buitenhuis. We zijn veel met ontwikkeling bezig geweest en weinig met 

uitvoering. Het goed positioneren van de provincies is belangrijk. De 

motivaties die provincies hebben om bij Groenblauwe Diensten betrokken te 

zijn, hangen af van hoe hun doelen samenhangen met die van het rijk. In 

Utrecht bijvoorbeeld is bijna heel het gebied waar GBD's spelen onderdeel 

van een Nationaal Landschap of de EHS. In Groningen ligt dat geheel 

anders. Om ook de andere provincies meer mee te krijgen is het belangrijk 

dat GBD's zich naast de Rijks prioritaire doelen ook op de Provinciale 

prioritaire doelen gaan richten. 

Een belangrijk uitgangspunt van minister Veerman was het komen tot een 

koppeling van doelen en geldstromen. Daarbij zijn er steeds meer spelers in 

het spel gekomen. Ook door het proces van decentralisatie en de omslag 

naar particulier beheer. We zien een beweging van een subsidiemodel naar 

een dienstenmodel. De minister wil naar 1 loket en er moet meer maatwerk 

komen. Aan de zakelijke relatie is de afgelopen periode minder goed 

gewerkt. Dijkman refereert aan de IPO notitie over GBD, waar drie 

belangrijke argumenten worden genoemd om met Groene Diensten aan de 

slag te gaan: 


• synergie aanbrengen tussen overheden; 

• gebied hoort niet bij rijksprioritaire doelen; 

• in Programma B eheer zitten niet de maatregelen die wij willen. 

Financiering: Zijn financiën een probleem in de toekomst? Per provincie is 

dat verschillend. Er werd veel verwacht van private geldstromen, maar dat 

blijkt in de praktijk tegen te vallen (zie ook advies Raad Landelijk Gebied). 

De vraag dringt zich op of je publiek en privaat niet moet scheiden. Er zijn 

overwegingen om koppeling met private financiering los te laten. 

Percepties: Een belangrijk leerpunt is geweest: GD's zijn er niet om de 

inkomsten van de landbouw te compenseren. Ze kunnen geïntegreerd 

worden in de bedrijfsvoering. GD's zijn er niet voor hoge doelstellingen van 

natuur en landschap. Natuur en landschap is een gewoon onderdeel van de 

agrarische bedrijfvoering. Het drielagen model van Veerman is wat 

achterhaald. De drie verschillende strategieën (waarmee een bedrijf mee 

aan de slag kan) zijn namelijk heel goed combineerbaar. In Friesland 

bijvoorbeeld zijn er grote melkveebedrijven, die voor de wereldmarkt 

produceren en ook aan agrarisch natuurbeheer doen. Het leveren voor de 

Europese markt gaat dus heel goed samen met GBD's. Het gaat veel meer 

om ondernemerschap. We moeten toe naar een zakelijke relatie met 

bedrijven voor gewenste diensten door de overheid en we moeten ons niet 

blindstaren op de zogenaamde zorgplicht voor natuur en landschap. 


Managen van GBD's: Een ander valkuil is het managen van diensten: dit 

zorgt nu voor veel proceskosten. Het is zaak de overhead terug te dringen. 

Monitoren en evalueren zal de overheid altijd moeten doen. De administratie 

kan bijvoorbeeld worden geautomatiseerd. We zouden de administratieve 

lasten in beeld moeten brengen. Monitoren op kwaliteit zou anders kunnen, 

meer op afstand, zelfsturing, denk aan zelfvisitatie zoals in het onderwijs. 

Europa en de rol van de Catalogus: In Europa kan soms meer dan dat we 

denken, hebben we gezien in de Catalogus GBD. We moeten beter worden 

in het proactief dingen bedenken. We moeten transparanter zijn. 

Programma Beheer biedt lagere prijzen dan toegestaan in Brussel. Laat 

duidelijk zien dat je als Rijksoverheid voor lagere prijzen kiest. De Catalogus 

staat nog los van POP. Belangrijke opdracht rijk en Provincies, voor 

komende 2 jaar is om Progamma Beheer te gaan herzien m.b.v. de 

ervaringen van de Catalogus. Ook weer met Europa aan de slag. Er is veel 

geleerd van het samenstellen van de Catalogus. Als overheden samen 

optrekken (ketenbenadering), verdient zich dat later weer terug. 

Rollen: Rollen krijg je omdat je ze verdient. Het gaat om gezag krijgen 

zonder macht. We willen naar een gebiedsgerichte benadering toe. 

Provincies moeten zich nog gaan omvormen, met nieuwe rollen voor NGO's 

in de uitvoeringsfase. Dit is nu nog in ontwikkeling en kan alleen verder 

ontwikkeld worden door aan de slag te gaan. De overheid moet leren om 

vrager te zijn, in plaats van de regeling over de heg te gooien en te wachten 

op aanvraag door een agrariër om vervolgens het voorstel weer af te 

keuren. De agrariërs hebben op hun beurt de opdracht na te gaan welke 

nieuwe diensten ze kunnen leveren, waar ook behoefte aan is. 

Energie en Weerstand: Hoe ga je om met de cultuurlandschappen? Er 

heerst de nodige scepsis over de afkoop van grondwaarde. Boeren willen 

dat niet (ervaring in agrarische natuurvereniging). Er heerst ook weerstand 

tegen wandelpaden: we willen iets met interactie tussen burger en boer, 

maar wetten houden dit ook weer tegen: de Flora- en Faunawet. 

Ambities: De ambitie moet zijn om synergie tussen overheden en 

gebiedsgerichte uitwerking te koppelen. Het instrumentarium loskoppelen 

van de maatregelen, maar meer op doelen sturen. Het procesgeld moet nu 

richting uitvoering gaan en de vrije aanbesteding als instrument kan 

succesvol zijn. 


3.3 Succes en knelpunten n.a.v. de cases 

3.3.1 Successen 

Samen visie ontwikkelen en doelen stellen 

• Het Groene Woud: 

o samen doelen gesteld; 

o proces met boeren naar eigen omgeving kijken: er is zicht 

verkregen op waar boeren aan toe zijn; 

o er is een visie ontwikkeld over wat in stand te houden en wat te 

ontwikkelen. De provincie heeft samen met boeren/ 

overheden/lokale IVN/milieu-organisaties uitgetekend wat waar 

moet gebeuren; 

o daarnaast is ook gekeken naar instrumenten. Zelf organiseren. 

• Ooijpolder: 

o een visie is ontwikkeld; 

o als instrument is het Landschapsontwikkelingsplan (het LOP) 

ingezet. Dit is door diverse partijen (waterschap/boeren/burgers) 

gezamenlijk ontwikkeld. De archeologische/cultuurhistorische 

waarden en natuur vormden het kader. 

• Midden Delfland: 

o daar is eerst met de uitvoering begonnen. Nu is men pas toe aan 

een plan/visie. Inzet van eerst een visie ontwikkelen is niet 

dwingend noodzakelijk. Elk gebied pakt zijn eigen proces. Laat 

vele bloemen bloeien. Je kunt eerst met uitvoering beginnen, en 

daarna visie ontwikkelen. Er is niet één zaligmakende strategie. 

Het hangt van het gebied af. 

Bewustwordingsproces op gang gebracht: 

• de behoefte van onderop is in deze projecten inzichtelijk gemaakt. De 

energie om te ontwikkelen en uit te voeren op regioniveau is 

gemobiliseerd; 

• overheden zijn bewust geworden om samen te werken. Samenwerking is 

nodig tussen Brussel, LNV en de regio. Samenwerken kan door je 

kwetsbaar op te stellen en te erkennen dat iedereen iets voor elkaar kan 

betekenen (wederzijdse afhankelijkheid). 


Inzicht in belang van kaders: 

• door de projecten is intensief gesproken over het belang van kaders; 

• met name het tot stand komen van de Catalogus heeft veel bijgedragen 

aan het inzicht dat goede kaders nodig zijn; 

• de Catalogus, met daarin een omschrijving van en maximum 

vergoedingen van diensten, is een slimme route gebleken om als 

gemeenschappelijk kader met Brussel te bespreken. 

Interactieve aanpak is succesvol: 

• dit leverde energie in de regio op en eigen verantwoordelijkheid. Men wil 

door, ondanks tegenslagen. 

3.3.2 Knelpunten 

Onvoldoende visievorming: 

• een van de deelnemers bracht naar voren dat de ontwikkeling van 

Groenblauwe Diensten instrumenteel is gebleven en het geheel lijkt nog 

steeds veel op Programma Beheer. De kans is gemist om de 

achterliggende maatschappelijke doelen (wat je er mee wilt bereiken) 

meer op de voorgrond te krijgen; 

• veel projecten missen een bredere visie en doel. Wat wil je bereiken? 

Landschapsdoelen, natuurdoelen, cultuurhistorie? 

• er ligt een spanning tussen tijd nodig voor visievorming en de tijd die 

ondernemers hanteren; 

• inzicht in wat burgers willen mist per gebied. GBD's zouden dat meer 

centraal moeten gaan stellen. 


Kaders waren niet duidelijk (in de tijd van de proeftuinen…): 

• dit speelde op twee niveaus; 

• ten eerste heerst bij deelnemers aan de toenmalige proeftuinen de 

frustratie over de onduidelijke en veranderende spelregels van LNV. 

Initiatiefnemers werden steeds weer geconfronteerd met nieuwe kaders, 

terwijl zij door de proeftuin de nodige verwachtingen hadden gewekt in de 

regio. Vanuit LNV werd aangevoerd dat het hier om een experiment gaat, 

en dat dit er wellicht bij hoort. Bij de uitvoerders overheerste echter de 

mening dat LNV weet dat het verwachtingen wekt richting doelgroepen, 

wanneer proeftuinen gelanceerd worden, en dat LNV veel meer rekening 

mee moet houden; 

• de les hieruit is dat bij het starten van experimenten ook de gevolgen voor 

de doelgroepen zelf beter doordacht moeten worden, en dat partijen met 

elkaar in gesprek moeten blijven over de kaders; 

• ten tweede speelden de Brusselse kaders. Door de onduidelijkheid 

waarmee de Brusselse richtsnoeren vertaald moesten worden naar 

nationale kaders kwamen processen stil te liggen. Het ontbreken van een 

Brusselse uitspraak over de Staatssteunkwestie heeft de ontwikkeling van 

Groenblauwe Diensten lange tijd op slot gezet. Het is daarbij de vraag of 

de rol van LNV richting Brussel niet eerder een pro-actieve had kunnen 

zijn. De omslag die in 2005 gemaakt is naar het maken van een Catalogus 

en het actief betrekken van de Europese Commissie is een effectieve 

werkwijze gebleken. 


Verwachtingen waren niet helder 

• Wat kan je verwachten van iets dat nieuw en experimenteel is? 

• Wisselende interpretatie van beleidsruimte: onder meer wisselende 

opvattingen over wat een proeftuin is. Is een proeftuin "Iets op gang 

brengen" of "instrumenten ontwikkelen"?. Een aantal LNVers 

interpreteerde tijdens de workshop de proeftuinen als een plaats waar je 

instrumenten ontwikkelt, terwijl bij de uitvoering betrokken deelnemers het 

idee hadden, dat er ook daadwerkelijk iets gerealiseerd ging worden; 

• Daarnaast hebben alle partijen zich vergist in de mate van 

experimenteerruimte. Er kon minder dan men had gehoopt, zowel door de 

nationale als de Europese kaders; 

• Maar betekent vernieuwen en experimenteren niet per definitie dat er een 

spanningsveld ontstaat met de huidige regelgeving? En dat experimenten 

deze horen op te rekken? Dat gegeven schept in elk geval de verplichting 

daarover te communiceren met betrokken partijen, zodat men weet waar 

men aan begint; 

• Een ander punt betreft de bereidheid zich in te leven in de Brusselse 

regels. Wanneer men meer wil denken binnen het raamwerk van de 

Brusselse regelgeving en meer inzet op de vertaling naar de toepassing, 

dan is er veel meer mogelijk; 

• Daarnaast is het ook van belang te weten hoe je de interactie met Brussel 

het beste kunt organiseren, wanneer je nieuwe ontwikkelingen mogelijk 

wilt maken. 

3.4 Leerpunten voor totstandkoming doelen van LNV 

Bij het bespreken van de leerpunten is steeds geput uit ervaringen van de 

volgende cases: 

• Twickel/Biesland; 

• Ooijpolder/Groesbeek; 

• Langbroekerwetering; 

• Midden Delfland; 

• Groene woud. 

Ze worden hieronder per doel van het proces Groenblauwe Diensten 

(zie inleiding) besproken. 


3.4.1 Doel: Koppelen van geldstromen 

Zoektocht koppeling geldstromen via gebiedsfondsen: 

• in Polder van Biesland lukt het slechts marginaal om gelden van 

particulieren (bedrijven) te verzamelen voor een groenfonds; 

• in het fonds voor dit gebied zit geld van LNV/provincie/ 

gemeenten/waterschap. Brussel lijkt alleen te toetsen op 

concurrentiebeding i.p.v. op de inhoud natuur en landbouw. Nieuwe 

organisaties/regionale structuren lijken nu buiten Brusselse kaders te 

vallen bijv. een regiostichting. Volgens Brussel mogen organisaties die 

zich bezig houden met het doorsluizen van geld voor ondernemers geen 

eigen economische activiteiten ontwikkelen; 

• daarnaast belemmert de organisatie van de Rijksfinanciën ook de 

oprichting van Fondsen. De compabiliteitswet verbiedt het aangaan van 

verplichtingen voor een periode van langer dan 4 jaar. ILG is met 7 jaar 

daarop een uitzondering; 

• Ooijpolder: Actief op zoek naar de stad Nijmegen. Welke betekenis kan 

het buitengebied voor de stad hebben? Geld storten in apart fonds via 

subsidie Groen in en om de Stad. Fonds wordt gefinancierd door 

collectieve sector. 


Koppeling GBD's en Programma Beheer 

Enerzijds is er Programma Beheer, dat volledig door het rijk is opgezet. 

Anderzijds is er nu de Catalogus Groenblauwe Diensten, die leunt op 

ervaringen van én Programma Beheer én op de regionale projecten. Het 

ILG biedt een kans om deze systemen te koppelen. Het is aan te bevelen 

om vanaf 2009 toe te werken naar één systeem. 

3.4.2 Doel: geïntegreerd instrumentarium 

Eén systeem voor de ondernemer: 

• synergie op gang brengen; 

• één ondernemersprogramma is gewenst: één systeem/loket voor de 

ondernemer; 

• het Stimuleringskader Noord-Brabant is een goed voorbeeld van een 

geïntegreerd systeem, inleg provincie/waterschap, gelden vanuit 

cultuurhistorie en landschap. 

Flankerend beleid: 

• flankerend beleid is nodig: bijvoorbeeld ondernemer mag iets in ruil voor 

investering in natuur en landschaplandschap; 

• kan je investeringen in grond/bedrijfsvoering ook koppelen aan 

Groenblauwe Diensten? 

Aan de slag gaan: 

• aan de slag met de Catalogus, deze biedt nu veel mogelijkheden. Ga niet 

weer alle energie zetten op zaken die nog niet passen in de catalogus, 

maar richt je op de toepassing van wat wel kan, en leer daarvan. 

Verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij overheid: 

• ook private partijen zijn verantwoordelijk, evenals de burgers. 

Organiseer het proces om nieuwe vragen naar GBDs in te bedden: 

• organiseer een proces dat vernieuwingen die buiten de kaders lijken te 

vallen bespreekbaar maakt tussen Brussel LNV en regio. Hierbij gaat het 

om het organiseren van capaciteit, mensen, continuïteit en 

toegankelijkheid. Rol overheden: inventariseren wat vernieuwingen zijn 

die niet in de Catalogus passen. Daarna route faciliteren richting Brussel; 


• verwachtingen hierbij: de tijd ervoor nemen, in positie inleven van mensen 

in Europa, ga aan de slag met wat al kan met wat er is; 

• ontwikkel een nieuw instrument om nieuwe vraag te kunnen faciliteren; 

het gaat dan om redelijk, haalbaar en welke doelen zijn realiseerbaar. 

Samen werken en samenwerken: 

• inzet ambtenaren van LNV- JZ is gewenst om vragen over concurrentiebeding 

of andere richtlijnen efficiënt beantwoord te krijgen. Gemeenten 

hebben bijvoorbeeld vaak deze kennis niet; 

• dialoog op gang houden tussen Brussel, LNV en regio. 

3.4.3 Doel: Gebiedsgerichte uitvoering met ruimte voor regio en 

burger 

Diverse methoden: 

• LOP (Landschapontwikkelingsplan); 

• Stimuleringskader Noord-Brabant; 

• Midden Delfland: van onderop: de Catalogus avant la lettre. Van bovenaf 

faciliteren en geld beschikbaar stellen en van onderop de initiatieven laten 

komen door ondernemers en grondeigenaren 

Maatwerk is blijvend nodig: 

• spanningsveld tussen maatwerk leveren en het beschikbaar zijn van één 


loket. Maatwerk is nodig op twee manieren: 

o binnen kaders mbv de Catalogus, is set van prijsafspraken voor 

diensten waar ondernemers vervolgens uit kunnen kiezen wat bij hun 

bedrijfsvoering past; 

o wijze van omgaan met nieuwe zaken die buiten de Catalogus vallen. 

• blijvend ontwikkelen zal altijd blijven: verdeling moet zijn 20 % ontwikkelen 

en 80% uitvoeren met de bestaande bouwstenen. 

Capaciteit voor facilitatie is nodig: 

• voor het verder invoeren van GBDs is een actieve begeleidende inzet 

(facilitatie) noodzakelijk; 

• hoe bereid zijn provincies en uitvoerende organisaties, maar ook het rijk, 

om hier capaciteit op in te zetten? 

• deze behoefte staat in elk geval op gespannen voet met de politieke 

opvatting rond de invoering van het ILG, waarna sterk bezuinigd kan 

worden op LNV ambtenaren. Echter faciliteren voor lagere overheden en 

blijvend ontwikkelen blijft wel nodig. 

Kennispunt en communicatie: 

• ontwikkel een fors communicatieoffensief: bestaande kennis toegankelijk 

maken; 

• zet een kennis-knooppunt nationaal en regionaal op voor Groenblauwe 

diensten; 

• zorgpunt: hoe komt de hier gedeelde ervaring ook bij andere provincies, 

die niet aanwezig zijn? 


Samenwerken is een voorwaarde: 

• organiseer proces over wat kaders zijn en doe dat transparant; 

• daarbij is transparantie en vertrouwen tussen partners een voorwaarde. 

3.4.4 Doel: dienstenmodel voor vrije prijsvorming 

Cultuuromslag naar zakelijkheid 

Het dienstenmodel in Langebroekerwetering voor vrije prijsvorming ging om 

een cultuuromslag bij zowel ondernemers als overheden en organisaties. 

Dit vroeg om een zorgvuldig traject. 14 van de 200 ondernemers hebben 

een offerte ingediend. De gunningskans was 50% om de marktwerking op 

gang te houden. Er is gewerkt m.b.v. van vooraf berekende maximumprijzen 

(de Catalogus avant la lettre). Het bleek dat de ondernemers die deelnamen 

professioneel waren. Er werd nagedacht hoe het toe te passen was in de 

bedrijfsvoering. Meer vraag gegenereerd dan van te voren werd verwacht. 

Het vraagt om een zakelijke werking: vrije markt met een transparant 

systeem. 

Doelgestuurd i.p.v. maatregelen gestuurd 

De aanpak in Langbroekerwetering was doelgestuurd en niet maatregelen 

en ruimtelijk gestuurd. Hierdoor wordt de plek efficiënter benut en zijn 

diensten effectiever te integreren in de bedrijfsvoering dan via subsidie. 


Zoektocht naar nieuwe economische functie landschap: 

• (Groene Woud) op zoek naar nieuwe economische functies voor 

landschap. Nieuwe vragers; 

• (Groene Woud) branding van de regio door de ondernemers zelf vindt 

plaats; 

• methode: kies voor een ontwikkelingsgerichte benadering: markt creëren 

door eerst te investeren in natuur, landschap, daarna mogelijkheid 

verkennen voor andere zaken, zoals bijvoorbeeld toestemming geven 

voor een theetuin. 

Duurzaamheid waarborgen: 

• duurzaamheid bij de ondernemer om diensten te blijven leveren; 

• je kunt beheer en eigendom ontkoppelen. Agrarische Natuurvereniging 

voert Groene Diensten uit in Ooijpolder; 

• contracten zijn vaak voor maximaal 6 jaar af te sluiten in Ooijpolder. 


3.5 Actiepunten 2007-2010 

Aan het eind van de workshop gaven de deelnemers hun persoonlijke visie 

op wat er vanaf 2007 moet gebeuren in het verder brengen van 

Groenblauwe Diensten. De slag naar uitvoering van de uitkomsten uit het 

GBD proces kan gemaakt worden. Daar is ambtelijke versterking voor nodig 

binnen LNV en de houding om samen te werken met zowel Brussel als 

Regionale Partijen. De Catalogus is bruikbaar in het uitvoeringsproces. Een 

kennispunt GBD wordt belangrijk gevonden. En last but not least is het 

nadenken over hoe het proces verder te financieren van belang. 

Onderstaand schema geeft een korte samenvatting van de gevoerde 

discussie. 

Schema 2: Samenvatting discussie over wat deelnemers de nieuwe minister willen 

meegeven. 


Bijlage 1 Programma Workshop 

Procesevaluatie en vooruitblik Project Groen-Blauwe Diensten 

Vrijdag 3 november, Utrecht 

9:30 Welkom door projectleider Gerard van Wakeren en toelichting op 

programma door facilitator Henk Smit 

9:35 Kennismaken/opstarten met statement "het proces van groene 

diensten is voor mij…." 

9:45 Inleiding door Wim Dijkman: Groene diensten: ambities en realiteit 

Historisch overzicht over de ontwikkeling van Groene diensten 

vanaf 2000, en persoonlijke doorkijk naar 2010. 

10:05 Doorlopen van aantal cases aan de hand van interview en 

discussie over succesfactoren en zorgpunten: 

Per case wordt bepaald accent verdiept 

- Twickel/Biesland geïntegreerd instrumentarium, 

- Ooypolder/Groesbeek ruimte voor regio en burger 

- Langbroekerwetering vrije prijsvorming 

- Midden Delfland duurzame fondsvorming/ 

koppelen van geldstromen 

- Groene woud stimuleringskader 

10:45 Pauze 

11.00 Vervolg bespreken cases 

11:15 Conclusies uit cases. Welke lessen trekken we in relatie tot de vier 

doelen van LNV en welke andere lessen? 

12:00 Ambities 2007-2010 

- Wat zijn de belangrijkste ambities voor GroenBlauwe Diensten in 

de komende jaren? Wat geef ik de nieuwe minister mee? 

- Welke rol neem ik als organisatie daarin? 

- Wat verwacht ik van de ander? 

12:30 Evaluatie en afsluiting 


Bijlage 2 Deelnemers Workshop 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

17 

18 

F. van Beerendonk 

J. Buys 

E. van Moorsel 

Mevr. T. Wigman 

Mevr. M.v. d. Veen * 

G. Valkeman 

W. Wolbers 

Mevr. I. de Vos 

Mevr. M. Buizer 

Mevr. I. ter Woorst 

D.J. Jans 

J. Rietema 

H. Brand 

G. Hof 

T. de Boer * 

H. Alberts 

J. Wigger 

J. Reus 

* verhinderd 

Organisatie 


Wim Dijkman 

Henk Smit 

Annoesjka Wintjes 

Groenewoud 

Provincie Noord-Brabant /Groenewoud 

Provincie Noord-Brabant /Catalogus 

Groenblauwe Diensten 

Via Natura /Ooijpolder 

Provincie Gelderland 

Provincie Overijssel / Twickel 

Provincie Overijssel / Twickel 

Provincie Zuid-Holland 

Alterra /Polder van Biesland 

Midden-Delfland /Puntensysteem Groene 

Diensten Midden-Delfland 

LNV Directie Juridische Zaken 

LNV Directie Natuur 

LNV Directie Landbouw 

LNV Directie Platteland 

LNV Dienst Landelijk Gebied 

LNV Directie Regionale Zaken vestiging Oost / 

projectgroep GD DRZ 

LNV Directie Regionale Zaken vestiging Oost / 


LNV Directie Regionale Zaken vestiging Zuid / 


LNV Directie Regionale Zaken /projectleider 

Groenblauwe Diensten 

Provincie Utrecht /Catalogus Groenblauwe 

Diensten /Langbroekerwetering 

WING-Alterra /procesfacilitator 

WING-Alterra /verslaglegging 


Bijlage 3 Sheets Wim Dijkman 

Het project Groenblauwe Diensten van het ministerie van LNV heeft vier 

ambities geformuleerd zoals we kunnen zien in correspondentie met de 

Kamer. 

Koppelen: het besef dat er meerdere vragers naar diensten op de markt zijn 

betekent dat doelen en geldstromen, ook private, gekoppeld moeten 

worden. Eén loket gedachte, niet tientallen regelingen en werkwijzen. Het 

Ondernemings-programma biedt een perspectief hiervoor. Gebiedsgerichte 

uitwerkingen, bestaande regelingen zijn landelijk geldig, maar niet optimaal 

voor specifieke situaties. Naar een zakelijke relatie, diensten zijn niet langer 

een stimulans voor reeds bestaande verplichtingen tot onderhoud, maar een 

volwaardige service aan de samenleving die daarvoor betaalt. 

Groenblauwe diensten 

Praktijk -> Ambitie 

Wim Dijkman 

Rijk en de decentrale overheden zijn complementair in de realisatie van 

diensten en er is sprake van ruimtelijke differentiatie. Het rijk concentreert 

zijn inspanningen op de Rijksprioritaire gebieden (provincies voeren uit). De 

decentrale overheden concentreren zich op de niet Rijksprioritaire 

gebieden. Maar er zijn nationaal gefinancierde diensten die ook in de niet 

rijksprioritaire gebieden mogelijk zijn en decentrale overheden hebben ook 

aanvullende wensen in de Rijks prioritaire gebieden. Dus geen absolute 

ruimtelijke scheiding. Dit maakt ook dat de inspanningen van decentrale 

overheden nogal verschillen. Er zijn provincies waarbij vrijwel het gehele 

oppervlak een rijksprioritair gebied is (Utrecht bijvoorbeeld), maar anderen 

waar dat niet het geval is (denk aan de noordelijke provincies). 

28 Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten 

Uitgangspunten 

(Proeftuinen) 

Koppelen van doelen en geldstromen 

Geïntegreerd instrument (O.P.) 

Gebiedsgerichte uitwerking 

Dienstenmodel, vrije prijsvorming

Koppeling van doelen en middelen 

Ruimtelijk 

Doelen 

Rijksdoelen 

Regionale en 

lokale doelen 

Rijksprioritaire 

gebieden 

1 

Niet 

Rijksprioritaire 

gebieden 

samenhang tussen doelen en prioritaire gebieden 

Geïntegreerd instrumentarium 

Eén loket benadering 

Gelijke behandeling 

Voorkomen van overcompensatie 

Communicatie 

? 

Gebiedsgerichte uitwerking 

Maatwerk 

Gerelateerd aan de doelen 

Afhankelijk van landschap 

2 

3 

De één loket gedachte spreekt 

iedereen aan, maar is bij de 

ingezette decentralisatie niet 

gemakkelijk te realiseren. Iedereen 

neigt te denken dat zij het nu zelf 

mogen bepalen. Dat sluit de één 

loket gedachte niet uit. Waarom nu 

die één loket gedachte: Uniformiteit 

in aanpak en mogelijk waardering; 

Efficiency: voorkomen van overcompensatie, 

een belangrijke eis 

vanuit efficiency, ook één van de 

speerpunten van de EC. Maakt ook 

dat eenduidig kan worden 

gecompenseerd. 

Gebiedsgerichte uitwerking is must. 

Elk gebied is anders is het 

gevoelen van elke regio. Maar in de 

praktijk blijft bomen knotten, bomen 

knotten. Dat was ook de reden dat 

de EU aan de bel trok bij de 

regionale projecten GBD die 

werden ingediend. Iedereen deed 

vrijwel hetzelfde op een net iets 

andere manier. Maatwerk is 

belangrijk waar het is gekoppeld 

aan gebiedsspecifieke doelen en 

die worden mede bepaald door 

gebiedsspecifiek landschap. Maar ook lokatie specifieke wensen kunnen 

bepalend zijn. De nieuwe zakelijke relatie bestaat uit de erkenning dat een 

dienst een zakelijk bepaalde prijs vraagt, maar ook dat de prijs tot stand kan 

komen in een vrije markt. De veel gehoorde opvatting dat de bestaande 

systemen zoals Programma Beheer onvoldoende zakelijk geprijsd zouden 

zijn wordt gelogenstraft door de hoge inschrijvingen van de laatste jaren na 

de laatste herziening van prijzen. Maar we werken nu nog met vaste prijzen 

en vaste pakketten. Flexibiliteit, concurrentie, e.d. hebben we nog niet 

ingebouwd. 


Marktwerking 

Vrije prijsvorming 

Zakelijke relatie 

Efficiënter 

Motieven verkenningen 

Synergie aanbrengen 

Wel/niet rijksprioritair 

Nieuwe diensten 

Financiering 

In 2005 hebben de provincies 

gezamenlijk een notitie opgesteld 

over groenblauwe diensten. Het 

ging over waar staan we en wat 

hebben we nodig. Eén van de 

resultaten is mede geweest dat we 

daarna de Catalogus zijn gaan 

maken. In deze IPO notitie hebben 

we geïnven-tariseerd wat de 

belangrijkste motieven waren om 

aan GBD verkenningen te gaan 

werken. De drie belangrijkste zijn: 

Het bij elkaar brengen van ambities 

van verschillende partijen en gezamenlijk 

gebiedsgericht opereren. 

Waar een gebied geen Rijksprioritair 

gebied is, kunnen veel 

diensten uit Programma Beheer 

niet worden gerealiseerd. 

Er zijn nieuwe diensten die niet in 

bestaande regelingen zitten, 

nieuwe of variaties op bestaande. 

Decentrale overheden hebben 

Provinciaal weinig traditie 

(nog) geen grote traditie op gebied 

Private stromen beperkt 

van financiering van diensten. 

Publiek / privaat scheiden? 

Overheden zijn terughoudend zich 

te binden aan beheersafspraken 

omdat het eigenlijk open end 

financieringen zijn. De mate waarin bijvoorbeeld provincies bijdragen 

verschilt enorm tussen provincies. Het zijn wel dankbare budgetten voor PS 

om voor te pleiten. Veel is (en wordt soms nog) verwacht van private 

stromen. De praktijk en ook analyses laten zien dat die bijdrage beperkt zal 

zijn. Natuur en landschap is een collectief goed en met name als een directe 

negatieve invloed op het landschap afgekocht kan worden, is het 

bedrijfsleven geïnteresseerd. Daarnaast zijn er de initiatieven in 

landgoederen of natuurlijker aangelegde golfbanen als voorbeelden van 

private initiatieven. De vraag dringt zich op of je publiek en privaat niet moet 


scheiden. Met private middelen kun je nu net diensten realiseren die je 

publiekelijk niet mag (EU staatssteun richtsnoeren bijvoorbeeld). 

Percepties 

Geen alternatief inkomen 

Economische waarde natuur en landschap 

Drie lagen model 

Subsidie versus vergoeding 

Veel onbenutte kansen 

De ontwikkeling van Groenblauwe 

Diensten is en wordt mede bepaald 

door percepties van betrokkenen 

over ontwikkeling en beheer van 

Natuur en Landschap. Het gaat ook 

om een cultuuromslag. Politici 

hebben de neiging om GBD te 

promoten om het inkomen van 

boeren te ondersteunen, want het 

gaat slecht met de landbouw 

(algemeen gevoel) en we moeten die boeren helpen. De minister heeft dat 

zelfs in Brussel wel eens uitgedragen. Hier moeten we vanaf. GBD is geen 

middel om het inkomen van boeren te ondersteunen. GBD is een aparte tak 

van sport waarvoor ondernemers kunnen kiezen en waarmee zij geld 

kunnen verdienen, niet meer en niet minder. Ondernemers hebben daarbij 

een competitief voordeel omdat zij de productiemiddelen voor deze diensten 

(het landschap) in handen hebben. 

Het is de economische waarde van natuur en landschap waarom wij er als 

samenleving meer in moeten investeren. Echter, die economische waarde 

vertaalt zich niet naar een inkomen van een streek, waarmee de streek een 

landschapstuin kan aanleggen en beheren. En de betalingen voor de 

diensten zijn bij boeren bepaald door de staatssteuntoets. Dus ook al is het 

kostbaar, uniek en zeldzaam, als het in handen is van ondernemers kun je 

dat nauwelijks in prijs tot uitdrukking brengen. Veerman heeft het 3 lagen 

model geïntroduceerd: (a) boeren voor de wereldmarkt, (b) boeren met een 

handicap en (c) boeren die diensten aanbieden aan de samenleving. Dit 

model is vaak gezien als een uitsluitend model. De praktijk leert dat de lagen 

soms het best tot zijn recht komen als ze strategisch gekoppeld zijn. 

Succesvol in GBD zijn, met name de private GBD, wordt bepaald door 

investerend vermogen en dat wordt bepaald door voor de wereldmarkt 

bepaalde successen in de landbouw. Dat 3 lagen model moeten we wellicht 

verlaten, het zet mensen op verkeerde been. Voor sommigen is een 

vergoeding voor beheer van natuur en landschap nog steeds een stimulans 

op de zorgplicht voor het landschap die een ondernemer intrinsiek heeft. 


Managen van GBD 

Kritische massa 

Monitoring en evaluatie 

Uitvoeringslasten 

Controle op afstand 

Europa… 

Geen probleem 

Integratie POP en Catalogus 

Programma Beheer omvormen 

Pro-actieve benadering 

Dat gaat voorbij aan de 

prioriteitsstelling door een ondernemer. 

Als het een zorgplicht is, 

laat hij/zij de houtwal midden in het 

land verkommeren om aan de rand 

aan de herplantplicht te voldoen en 

na opruimen van het vervallen 

karakteristieke landschapselement, 

kan hij tenminste weer rechtdoor 

rijden met de trekker en dus 

tijdwinst boeken. Men denkt dat er 

nog veel onbenutte mogelijkheden 

voor Groenblauwe Diensten zijn. Er 

zouden jaarlijks miljarden in 

geïnvesteerd moeten worden. Dat 

klopt als je een landschapstuin van 

Nederland wilt maken zonder 

boeren. Maar als het land in 

boerenhand blijft, zijn de onbenutte 

kansen beperkt. Boeren zijn 

terughoudend om zichzelf in de voet te schieten en de overheden ho uden 

vaak de loop op die voeten gericht. Op het moment dat een ondernemer 

aantoonbaar waarde heeft toegekend aan een landschap, komt de overheid 

met een beperking aan. Je moet je afvragen of we nog wel met 

begrenzingen moeten blijven werken (even provoceren). Tot op heden zijn 

veel middelen besteed aan processen van GBD realisatie. Weinig is er naar 

uitvoering gegaan. En er ligt een groot gevaar op de loer dat dat zo blijft. 

Elke laatste boom op het laatste erf die je wilt beschermen en betalen, kost 

veel meer aan overhead dan aan beheer. Er moet niet alleen inhoudelijk, 

maar ook zakelijk een kritische massa zijn. Bij die overhead hoort ook de 

noodzakelijke monitoring en evaluatie. Juist op dat punt is er winst te 

boeken. Naarmate de opdracht tot monitoring en evaluatie (veelal van de 

financier) verder weg ligt van leverancier, neigen systemen ernaar om 

ingewikkelder te worden tot onwerkbaar toe. Het verdient aanbeveling om 

andersom te gaan werken en de leverancier zelf verantwoordelijk te maken 

voor het bewijs van kwaliteit (controle op afstand). We kunnen daarbij 

bijvoorbeeld leren van de systemen van zelfevaluatie die in het onderwijs 

werken. De inspectie krijgt dan ook een andere rol, begeleidend, 

faciliterend. Daarbij moet een onderscheid tussen inhoudelijke en financiële 


Catalogus GBD 

Maximumprijzen 

Maximumprijzen 

Werkzaamheden Werkzaamheden en gebruiksbeperkingen 

Geen Geen nieuwe maatregelen 

Ruimtelijk Ruimtelijk gescheiden maatregelen 

Geen Geen regeling 

Rollen 

Doelen: schaalafhankelijk 

Gebiedsgericht: primaat provincie 

NGO’s: aanleveren en (onder)aannemer 

Grondgebruikers: innovatie en leverancier 

Wederzijdse afhankelijkheid 

verantwoording worden gemaakt. 

Dit is één van de opgaven bij de 

herziening van PB de komende 

twee jaren. 

Europa: vaak gebruikt als een 

mantel om achter te verschuilen, 

maar eigenlijk bedoelden we: we 

kunnen of willen niet. Er kan meer 

dan je denkt is onze ervaring met 

de Catalogus. POP gefinancierde 

maatregelen (SAN) zijn nog niet 

met behulp van de catalogus vorm 

gegeven. Dat wordt de opgave voor 

de komende twee jaar. Binnen de 

Europese Commissie heb je 

herkenbaar met twee beleidslijnen 

te maken: (a) de vraag of er sprake 

is van ongeoorloofde staatssteun 

en (b) is er sprake van mede- 

financiering (POP). In dat laatste geval wil de EC een extra borg hebben en 

wil ze vooraf kunnen beoordelen of diensten kosten-effectief worden 

gerealiseerd. In geval van staatssteun (de Catalogus) kan het straks met 

een melding achteraf. Wat we ook hebben geleerd is dat we de EC van 

begin af aan in een traject moeten betrekken en vragen om mee te denken. 

Dit is in belang van beide partijen. 

Wat we ons ook moeten realiseren, is dat ons optreden nooit autonoom kan 

zijn, ook al zijn we onafhankelijk opererende overheden. Als een waterschap 

ergens de fout ingaat, heeft dat zijn weerslag op allemaal. Immers de EU 

doet zaken met lidstaten en verwacht van de lidstaten dat ze de zaak op 

orde hebben. 

Er wordt vaak gesproken over verantwoordelijkheden. Wellicht dat we 

moeten spreken over rollen, want je krijgt de rol die je verdient. De 

decentralisatie wordt alleen een succes als je je rol pakt en niet als je je 

baseert op je positie, verantwoordelijkheid. 

Doelen: op elke schaal zijn andere doelen prioritair. Dat hoeft niet 

conflicterend te zijn, maar kan juist complementair zijn. Het rijk wil natuur, de 

burgemeester een wandelpad en nu niet gelijk zeggen dat dat niet kan, 


maar eerst rustig kijken onder welke voorwaarden het combineerbaar is. 

Voor het gebiedsgericht maatwerk en de synergie wordt er naar de 

provincies gekeken en terecht. Maar zijn zij voldoende uitvoeringsgereed 

om dat te realiseren? Daar moet nog wel een slag worden gemaakt. 

NGO's kunnen twee rollen vervullen: (a) vertolken van het publieke belang 

van GBD, nieuwe diensten formuleren en politieke steun voor zoeken en (b) 

mede uitvoerder van diensten, denk aan de knotploegen van landschapsbeheer. 

Zij kunnen de stad-platteland interactie organiseren. 

Grondgebruikers: zij zijn leverancier en een leverancier in een markt biedt 

ook nieuwe producten aan. Sommigen slaan aan en anderen niet. Dus de 

leverancier hoeft geen afwachtende houding aan te nemen. Succes wordt 

bepaald door de samenwerking in de keten: (a) tussen de verschillende 

overheden - als vertolkers van de vraag - onderling en (b) tussen vraag en 

aanbod of zo je wilt tussen theorie en praktijk. Te vaak nog worden op papier 

en kaarten diensten bedacht, die in de praktijk niet werken of anders 

werken. En dan is het weer de boer die niet wil. Dat klopt, maar mag je 

hem/haar niet verwijten. Vraag onder welke voorwaarden hij/zij wel wil. 

Wellicht dat je dan de blokkade op een heel andere plek weg moet nemen 

(3 schalen hoger, de flora en faunawet bijvoorbeeld). Dat benadrukt het 

belang van de ketenbenadering. 

Energie en Weerstand 

Nederland mooi: 1910 of 2110? 

Eisen van moderne bedrijfsvoering 

Afkoop grondwaarde nieuwe N&L 

Wandelpaden 

Interactie boer – burger 

34 Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten 

Er is dan ook een gemeenschappelijk 

denken en handelen 

nodig over natuur en landschap: 

We willen als samenleving het oude 

cultuurlandschap bewaren (romantiek) 

in een samenleving waar we 

een moderne landbouw willen met 

ondernemerschap. We durven 

geen nieuw cultuurlandschap te 

maken, een cultuurlandschap van 

een moderne landbouw in een stedelijke omgeving. We zijn bezig met de 

kaarten van een eeuw geleden, die kennen we. Niet de kaarten van 100 jaar 

vooruit. Die toekomst is onbekend en dus onbemind. 

Nieuwe landschapselementen komen niet van de grond. Dus proberen we 

het via de mogelijkheid om de grondwaarde af te kopen. Dat werkt alleen als 

die grond ergens aan de rand van een perceel ligt en dan nog. Denk aan 

schaduwwerking e.d. We zullen moeten accepteren dat we weerstand niet 

af kunnen kopen met geld.

Wandelpaden is een mooi voorbeeld van psychologische weerstand, van de 

afstand die we tussen boer en burger hebben gecreëerd. In de sfeer van 

vergoedingen kun je van alles regelen, meer dan kostendekkend, niets aan 

de hand. Maar die vergoeding is steeds gebruikt als excuus truus. Het gaat 

om andere weerstand. Angst voor veeziektes, voor burgers die de politie 

bellen als een boer mest uitrijdt, privacy, etc. Ook dit is een cultuurkwestie, 

die je anders moet oplossen. Dichtbij mensen gaan staan, luisteren, werken 

vanuit hun handelingsperpectief. 

Ambities 

Synergie en gebiedsgericht koppelen 

Instrumentarium loskoppelen 

Procesgeld -> uitvoering 

Vrije aanbesteding als instrument 

Welke ambities liggen er? 

Gebiedsgericht afhankelijk van de 

combinatie van doelen op 

verschillende schaalniveaus een 

pakket van diensten ontwikkelen en 

afspreken. Maatwerk dus. 

Instrumentarium: het voertuig 

waarmee we het realiseren 

loskoppelen van het ontwikkelen 

van de diensten. Daar kunnen we 

baat hebben bij een gemeenschappelijk instrument, het ondernemingsprogramma. 

Aan de voorkant logt de ondernemer in om na te gaan wat er 

allemaal voor zijn perceel aan diensten mogelijk is, hoeveel, voor welke prijs 

(of een vrije prijs), hij/zij schrijft in en het systeem verrekent aan de 

achterkant wie de dienst heeft gevraagd en dus betaalt. 

Zo snel als mogelijk procesgeld omzetten naar uitvoering en jezelf een norm 

opleggen voor een maximum percentage voor proces en overhead. 

Vrije prijsvorming: een onderbelicht instrument. Kan meer mee dan we nu 

doen. Feitelijk gaat het erom dat grondgebruikers het competitieve voordeel 

van hun gebied ontdekken en uitnutten. Nu liggen rijksprioritaire gebieden 

vast op basis van de kaarten uit 1910. Maar het zou aardig zijn als die ook 

worden gevormd door ondernemers die gezamenlijk kaarten maken voor 

2110. Dat kan alleen als zij echt als gebieden onderling gaan concurreren. 

Dan zeggen de boeren in de Krimpenerwaard: wij kunnen aantoonbaar 

tegen een betere prijs-kwaliteit grutto's kweken dan die in Eilandspolder. 

Dan wordt het pas kosten-effectief. 



Contact: 

Opdrachtgever: Ministerie van LNV, 

Directie Regionale Zaken 


Postbus 19143 

5301 DC Utrecht 

tel. 070 8883227 

g.j.van.wakeren@minlnv.nl 

Opdrachtnemer: WING Process Consultancy, Alterra 

Henk Smit 

p/a Postbus 47 

6700 AA Wageningen 

henk.smit@wing-wageningen.nl

Procesevaluatie en vooruitblik Groen - Blauwe Diensten

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?