Even het broekje laten zakken is niet meer genoeg

Sport en sekse
Even het broekje laten zakken is niet meer genoeg
Groot achtergrondverhaal
Malou Petter, 152854
Woensdag 14 oktober 2009
‘Bent u eigenlijk een man?’ De vraag die tijdens het afgelopen WK atletiek aan de hardloopster
Caster Semenya werd gesteld, zorgt ook in Nederlandse sport af en toe voor ophef. Want een
vrouw die met gemak alle wedstrijden wint, laadt snel de verdenking op zich. En dat zorgt weer
voor een tal van vragen.
De Zuid-Afrikaanse atlete Caster Semenya won twee maanden geleden op fenomenale wijze de 800
meter voor vrouwen op het WK atletiek in Berlijn. Na afloop van de wedstrijd werd haar een
bijzondere vraag gesteld: ‘Are you a man?’, zei een journalist. Ook de International Association of
Athletics Federations (IAAF) is benieuwd naar het antwoord. Dat laat lang op zich wachten. De
seksetest die Semenya van het IAAF moet ondergaan, is complex, want deze gaat veel verder dan
een vlugge blik in de onderbroek. Volgens de Volkskrant zou blijken dat de atlete geen baarmoeder
en eierstokken heeft, maar wel een inwendige zaadbal, die testosteron produceert. De internationale
atletiekorganisatie heeft dat overigens niet bevestigd.
Bekend is de commotie rond de in 2007 overleden atlete Foekje Dillema. Zij had interseksuele
kenmerken wat vaak betekent dat vrouwen geen eierstokken en baarmoeder hebben, maar soms
wel inwendige testes. Maar interseksuele vrouwen zien er van de buitenkant ‘normaal’ uit, ze zien er
uit als een vrouw en voelen zich ook zo. Het is het gevolg van een syndroom waarbij het lichaam van
een foetus zich, ondanks de aanwezigheid van de ‘mannenchromosomen’ xy, in vrouwelijke richting
ontwikkelt. Dillema mocht later weer meedoen in de atletiek, nadat ze in 1950 na een seksetest door
de atletiekunie uit de atletiek was verbannen; ondanks haar interseksuele kenmerken bleek ze wel
‘genoeg’ vrouw te zijn.
Anders is transseksualiteit, of transgender, waarbij de biologische seksuele identiteit verschilt van de
beleefde seksualiteit – iemand voelt zich vrouw maar heeft het lichaam van een man, of andersom.
Een beroemd voorbeeld in de sport is Renée Richards, een Amerikaanse tennisster die als man werd
geboren, amateursporter was in tennis, maar na haar geslachtsverandering pas echt doorbrak in het
vrouwentennis. In 1977 speelde ze in de US Open samen met Betty Ann steward de damesfinale
dubbel tegen het koppel Martina Navratilova en de Nederlandse Betty Stove.
Nederlands kampioene baanwielrennen Natalie van Gogh was een man – een jongentje althans, toen
ze geboren werd. Maar nu is ze een vrouw, die niet meer testosteron in het lichaam heeft dan haar
concurrenten, zei ze toen ze afgelopen zondag na haar overwinning voor de zoveelste keer op dat
punt werd ondervraagd.
Vooral in de sport botst het stereotiepe denken over mannen en vrouwen met spelingen der natuur.
Dat leidt tot terugkerende verwarring, met als jongste incident de commotie rond Semenya. “Ik vond
het wel een heftige vraag van die journalist”, schrijft Semenya op haar weblog. “En verwachtte hij
echt een antwoord? Alsof ik zomaar zou zeggen: ‘Ja, ik ben een man en ik heb onterecht meegedaan
aan de 800 meter voor vrouwen’. Dat slaat natuurlijk alles”, aldus de atlete.
Sanne Houtepen is sportsocioloog en onderzoekt de relatie tussen gender en sport. “De discussie
over Caster Semenya is erg lastig”, legt Houtepen uit. “Als straks blijkt dat ze inderdaad interne

testikels heeft waardoor ze meer testosteron aanmaakt, zoals wordt gesuggereerd in de uitgelekte
rapporten, heeft ze dan een oneerlijk voordeel ten aanzien van de concurrentie? Is ze dan ook echt
een man, met de daarmee gepaard gaande fysieke voordelen
Er zijn meer vrouwelijke topsporters die er behoorlijk mannelijk uitzien. Sommige maken van nature
veel meer testosteron aan dan gemiddeld. Dat is bij sport meestal een voordeel. Dan is de kans ook
groter dat vrouwelijk topsporters meer testosteron aanmaken dan gemiddelde vrouwen.
Topsporters zijn per definitie niet gemiddeld. Hoever moet Semenya van het gemiddelde afwijken
om oneerlijk voordeel te hebben van die afwijking? Je kunt toch nooit die grens trekken?
En moet je je dan niet ook afvragen of het wel eerlijk is dat Keniaanse langeafstandlopers meedoen
aan de Olympische Spelen omdat zij genetisch bevoordeeld zijn door de afmetingen van hun benen,
waardoor ze minder snel verzuren? En had de Australische zwemmer Ian Thorpe eigenlijk wel mogen
deelnemen aan internationale zwemwedstrijden terwijl hij veel grotere voeten had dan andere
zwemmers?’
Topsporters willen hun mannelijke uiterlijk nog wel eens compenseren, constateert Houtepen. “Ze
verschijnen met gelakte nagels aan de start, ze laten hun haar groeien of ze dragen kettinkjes en
ringen. Semenya heeft dat niet gedaan, waardoor haar mannelijke uiterlijk nadrukkelijker op de
voorgrond treedt. Maar daarom is het nog niet minder hypocriet dat de seksevraag zich zo op haar
richt en zo weinig op westerse sportvrouwen die er net zo goed mannelijk uitzien. Het is opvallend
dat Semenya eerst de seksevraag kreeg gesteld en daarna pas de dopingvraag.”
Waar de maatschappij het al lastig heeft met mannelijke vrouwen in de sport, transseksuelen die
sport bedrijven worden over het algemeen helemaal met argwaan bekeken. “Het conservatisme in
de sport als het gaat om sekse en seksualiteit maakt het voor iedereen die niet eenduidig in het hokje
‘man’ of ‘vrouw’ past weinig aantrekkelijk zich aan te sluiten bij een reguliere sportvereniging en bij
teamsporten”, legt Houtepen uit.
In de reguliere sportcompetities in Nederland zijn voor zover bekend nauwelijks transgender
vrouwen actief. “Er is ons land nog weinig discussie over dit onderwerp, wat opmerkelijk is gezien de
aanwezigheid van de Vrije Universiteit in Amsterdam als een van de grootste mondiale
genderklinieken. Helaas heerst er nog een groot taboe rond dit onderwerp en zijn in Nederland, net
als in veel andere landen ook het geval is, homosportverenigingen en –evenementen nog het meest
toegankelijk voor transgenders.”
Dat Caster Semenya niet wordt gezien als een echte vrouw, past volgens wetenschapper Houtepen in
het stereotiepe beeld van vrouwen en sport. “Sport was heel lang alleen het domein van mannen.
Het werd daar een beetje meewarig over gedaan. Vrouwelijke sporters werden manwijven genoemd
of ze zouden wel lesbisch zijn. En nog steeds worden veel vrouwelijke topsporters gezien als een
soort manwijven.”
Volgens Houtepen loopt de sport achter op de ontwikkelingen elders in de maatschappij. “De
maatschappelijke verschillen tussen de seksen zijn de afgelopen decennia kleiner geworden. Sport is
daarentegen nog steeds sterk verdeeld in seksen. Er bestaat een strenge tweedeling tussen mannen
en vrouwen, met aparte competities voor beide groepen. Dat is begrijpelijk. Over het algemeen zijn
mannen nu eenmaal sterker dan vrouwen. Maar die tweedeling doet tegelijkertijd geen recht aan de
menselijke diversiteit. Wedstrijdsport kan misschien geen recht doen aan de menselijke diversiteit,
maar de sportwereld kan nog wel veel toegankelijker worden voor transgender vrouwen.”
De bekendmaking van de uitkomst van de seksetest bij wereldkampioene Caster Semenya wordt pas
eind november verwacht.

Brongebruik
Geschreven bronnen
http://www.natalievangogh.nl/
http://www.foekjedillema.nl/index_wie.html
http://www.volkskrant.nl/sport/article1279373.ece/Wereld_twijfelt_is_Semenya_een_vrouw
http://nl.wikipedia.org/wiki/Caster_Semenya
http://www.rng.nl/kennisbank/link/interseksualiteit
http://www.gayworld.be/tag/interseksualiteit/
Gesproken bronnen
Sanne Houtepen, Mulier Instituut, 073-6126401