Begrippenlijst met belangrijke geografische begrippen

Belangrijke geografische begrippen (Zeeland)
Een uitgebreider begrippenoverzicht staat op de landelijke website:
http://www.planjeeigenruimte.nl/
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
A
Aanwas Land, dat ontstaat door het tegen een bestaande polder / oever aanslibben van
klei en zanddelen (zie ook opwas).
Archeologische vindplaatsen uit de IJzertijd. Bron: brochure 'Zeeland in de prehistorie',
Provincie Zeeland, drs. J. Jongepier, 1995.
Archeologische vindplaatsen /
monumenten / resten Plaatsen met
een hoge archeologische /
cultuurhistorische waarde vanwege ter
plaatse gevonden resten van een eerdere
bewoning zoals funderingen, aarden
wallen, vliedbergen en huisterpen.
Afgedamd Afdammen, het scheiden van
de zee en stroomgeul door middel van
een dam (zie ook dam).
Akkerbouwbedrijf Agrarisch bedrijf dat
zich alleen bezighoudt met de verbouw
van bijv. granen, aardappelen en
suikerbieten. Fig: Archeologische vindplaatsen uit de ijzertijd. Bron: Provincie Zeeland
Agrarisch bedrijf Bedrijf dat zich heeft toegelegd op het bedrijven van landbouw (=
akkerbouw, veeteelt, tuinbouw of fruitteelt, bosbouw of combinaties er van).
Archeologische vindplaatsen uit de ijzertijd. Bron: Provincie Zeeland
B
Basalt Hard, vulkanisch gesteente, met een donkergrijsblauwe kleur, dat vroeger vaak
werd verwerkt in het buitendijkse talud.
Binnendijken Dijken rondom een polder die geen directe
beschermende functie meer hebben. Er zijn nieuwe
hogere en bredere dijken gebouwd die de erachter
liggende polders nu bescherming tegen het buitenwater
bieden.
Binnendijk in de Zak van Zuid-Beveland. Bron: Geoactief

Binnendijks gebied Gebied (polders) dat wordt beschermd door dijken.
Binnendijkse moernering Een proces waarbij binnendijks het veen werd weggegraven
ten behoeve van zoutwinning
Binnenhaven Havendeel achter de sluis in tegenstelling tot de buitenhaven (zoals in
Vlissingen, Hansweert en Veere).
Bedijker Persoon die de dijk heeft aangelegd / opdracht heeft gegeven voor de
bedijking. De dijk of bedijking (polder) werd soms naar die persoon genoemd.
Bedijking Het aanleggen van dijken om een stuk land. Er worden twee vormen
onderscheiden:
- defensieve bedijking, dat is het aanleggen van dijken ter bescherming tegen
overstromingen en
- offensieve bedijking, dat is het inpolderen van nieuw (buitendijks) land.
Bestemmingsplan Hierin wordt door de gemeenteraad vastgelegd wat de bestemming
van de grond is. Zo wordt bepaald hoe de grond gebruikt mag worden en wat er op mag
worden gebouwd. Het bestemmingsplan is veel gedetailleerder dan de plannen van de
regering en van het provinciebestuur, maar het moet daar wel mee in overeenstemming
zijn. Wat er in een bestemmingsplan staat is voor iedereen juridisch bindend (dus
iedereen moet zich er ook aanhouden); daarom is een bestemmingsplan voor u van
groot belang.
Bestemmingsplan nieuwbouwwijk Lewedorp. Bron:
gemeente Borsele
Bleekveld of bleekweide Grasveldje bij een dorp waarop linnengoed werd gebleekt.
Linnengoed moest voortdurend worden natgehouden bij felle zonneschijn, dan werd het
goed gebleekt.
Bleekveld. Bron: Zeeuws Archief
Bodemerosie Verdwijnen van de bodem door erosie. Vaak is de mens de veroorzaker
(door bijv. ontbossing) Zie ook: erosie.

Boerderijtype Boerderij met bijzondere kenmerken die vaak alleen in een bepaalde
regio voorkomen. In Zeeland overheerst een streekeigen boerderijtype met de zo
kenmerkende zwarte (vroeger geteerde) houten schuren met witte kozijnen en of randen
rondom deuren en ramen.
Gevel van Zeeuwse schuur. Bron: Geoactief
(Zeeuwse) Boerderij De traditionele Zeeuwse
boerderij is meestal een complex van gebouwen,
gedomineerd door een zeer grote schuur met vaak
een hoog rieten dak en zwartbeteerde
(gepotdekselde = horizontaal over elkaar heen
gespijkerde) houten wanden. Kenmerkend zijn
vaak de witte lijnen langs deuren, ramen en
muren. Naast de schuur staat vaak een
bescheiden ogend bakstenen woonhuis en een
reeks bijgebouwen zoals: wagenhuis, varkenskot,
karnhuis en bakkeet.
Zeeuwse boerderij met erf te 's-Heerarendskerke. Bron: Geoactief
Boerenerf Stuk grond waarop de boerderij staat en waarop vaak een klein weiland,
stallen, drinkput, bomen (boerengeriefhout en vaak enkele fruitbomen) en een moestuin
aanwezig is.
Boezem Tijdelijke berging van overtollig polderwater (voorbeeld Veersemeer). Het
overtollig water uit de polder wordt in het buitenwater (rivieren of zee) gepompt. Is dit
niet mogelijk (bijv. bij een te hoog buitenwaterpeil) dan wordt het water tijdelijk bewaard
in de boezem.
Bodem Bovenste laag van de aardkost,
waarin de planten wortelen.
Boomgaard Perceel beplant met
fruitbomen. In de moderne boomgaard
hebben de fruitbomen vaak een struikvorm
of zijn aangeplant in de vorm van hagen.
Bij deze vorm is er een maximale
opbrengst bij minimale arbeid.
Aan de ouderwetse hoogstamfruitbomen hing relatief minder fruit en dat was moeilijker

(met ladders) te oogsten. Onder de bomen werd gras ingezaaid waarop het vee kon
grazen. (afb: Boomgaarden na de pluk (links hoogstam, rechts struikvorm). Bron: Geoactief
Bouwland Ander woord voor akkerland.
Hier worden dus akkerbouwgewassen zoals
graan, aardappelen en suikerbieten
verbouwd.
Akkerland met 's-Heer Abtskerke op de achtergrond.
Bron: Geoactief
Braak Het tijdelijk niet gebruiken van landbouwgrond met als doel het tekort aan
voedingsmiddelen in de grond aan te vullen of omdat die grond een andere bestemming
(stads- dorpsuitbreiding) krijgt.
Brilletje Aanduiding voor twee naast
elkaar liggende welen. Welen zijn min of
meer ronde watertjes die zijn ontstaan als
gevolg van een dijkdoorbraak.
Brilletje ten oosten van Heinkenszand (Grote Dijk). Bron:
Geoactief
Buitenplaats Een landhuis met
bijgebouwen en toebehoren uit de 17e tot
en met de 19e eeuw. Vaak gebouwd als
2de woning in opdracht en ten behoeve van rijke en machtige burgers uit de stad. Het
landhuis staat in een aangelegd park of een landschapspark (landgoed). Het geheel
vormt een herkenbare eenheid.
Buitendijks gebied Het gebied dat
niet wordt beschermd door dijken. Het
buitendijksgebied bestaat vaak uit
schorren, slikken, platen.
Buitengebied Het gehele gebied,
buiten de bebouwde kom. Hier gelden
andere regels en (bouw)voorschriften
dan voor de bebouwde kom van stad
en dorp.
Buitenplaats Vaak op zanderige, wat
hoger gelegen gronden te vinden.
Landgoederen met villa-achtige huizen

en weelderige, parkachtig aangelegde grote tuinen.
Buitenwater De zee en al het water dat met de zee in open verbinding staat (zoals de
Wester- en Oosterschelde).
Monding van de Schelde (buitenwater) met strand, boulevard, dijk en duin als waterkering. Bron: Geoactief
Bunker Zware in steen en beton
opgetrokken verdedigingswerk, vaak
stammend uit de periode van de Tweede
wereldoorlog.
Bunkers bij Vlissingen. Bron: brochure 'toekomst van het
verleden' Provincie Zeeland 2002
Burgemeester en Wethouders (B&W: Is het dagelijks bestuurder van een
gemeente; de burgemeester samen met de wethouders vormen het college van B en W.
De wethouders worden door een politieke partij voorgedragen om voor 4 jaar de
gemeente te besturen. De burgemeester (hoogste ambtenaar in een gemeente) wordt
benoemd.
C
Culturele planologie Bij de toekomstige inrichting van de ruimte rekening houden met
cultuuruitingen en cultuurhistorische elementen in het landschap.
Cultuurhistorisch landschap Het landschap gezien als een verzameling van elementen
uit zowel het heden als het verleden met elk hun eigen verhaal (geschiedenis).
Cultuurgrond Grond die voor landbouwdoeleinden wordt gebruikt (tegenovergestelde
noemt men woeste grond)
Cultuurlandschap Landschap dat is ontstaan door de activiteiten van mensen. Een
cultuurlandschap bestaat uit inrichtingselementen zoals wegen, akkers en weilanden,
parken en vijvers, huizen en fabrieken, dorpen en steden. Een cultuurlandschap wordt
wel beschouwd als het tegenovergestelde van een natuurlandschap.
Cultureel erfgoed Elementen uit de cultuur die bewaard moeten
blijven omdat ze een belangrijk onderdeel zijn van de cultuur van
een samenleving. . Dus alle sporen uit het verleden die zichtbaar
en tastbaar zijn in het heden en die een samenleving de moeite
van het bewaren waard vindt. Bijvoorbeeld volksverhalen,
klederdracht, liederen, gebouwen, archeologische vindplaatsen
etc.
Boerin in katholieke Zuid-Bevelandse klederdracht (1930). Bron: Geoactief
Cultuur Hetgeen wat een bevolkingsgroep bindt. Cultuur bestaat
uit veel onderdelen, maar taal, geschiedenis, oude gebruiken en in sommige gevallen
religie, zijn toch wel de belangrijkste onderdelen van een cultuur.
Cultuurhistorie Elementen uit het verleden waar een verhaal bij hoort dat bepalend is
geweest in de geschiedenis van een samenleving.

Cultuurhistorische hoofdstructuur (kortweg CHS) is een in kaart gebracht overzicht
van de waarde en kenmerken van het cultureel erfgoed (zoals archeologische
vindplaatsen, waardevolle landschappen en nederzettingen) in een gebied (provincie).
D
Dam Kunstmatige ophoging van grond, natuursteen en of beton dwars door een rivier of
zeearm. Een dam ligt dus midden in het water. Een primaire dam scheidt het zeewater
(buitenwater) met een ander water. Een secundaire dam ligt achter een primaire dam en
scheidt twee binnenwateren.
Delta Gebied aan de monding van een of meerder rivieren (bij aftakkingen), opgebouwd
door die rivier zelf met aangevoerd sediment (NB, dus eigenlijk vormen de rivieren in
Zuidwest Nederland geen delta (zie estuarium).
Dijk Kunstmatige aarden ophoging ter bescherming van het achterliggende land tegen
overstromingen. Een dijk ligt dus op het land.
Dijkcoupure Een plaatselijke doorgang
van een dijk ten behoeve van het verkeer
(bijv. een trein).
Dijkcoupure bij het dorp 's-Heer Arendskerke. Bron:
Geoactief
Dijkdorp Dorpsbebouwing op of langs de binnenkant
van de dijk met op die dijk meestal een weg. In de
kleinere polders was er te weinig plaats en daarom
bouwde men op of langs de dijk. Zo ontstond er een
dijkdorp. Vaak werd de kerk onder aan de dijk gebouwd.
Een enkele op een splitsing van twee dijken.
Dijkverzwaring Verhogen en verbreden
van dijken, o.a. in het kader van de
Deltawet. Het betreft dijken in Laag-
Nederland en langs de grote rivieren.
Nodig i.v.m. zeespiegelstijging.
Dijkverzwaring in de buurt van Hoedekenskerke (2005).
Bron: Geoactief

Dorp (landelijke nederzetting) Permanente nederzetting op het platteland met een
beperkt inwonertal (zie ook stad / stadsrechten).
(Dorps) pomp Een pomp, meestal uit de 18e eeuw midden in
de nederzetting op een pleintje ten behoeve van de
drinkwatervoorziening.
Dorpspomp van het dorp Nisse (2005). Bron: Geoactief
Dorpstypen Groepen dorpen in een bepaald gebied die een
aantal gemeenschappelijke kenmerken hebben. In Zeeland
komen veel voor:ringdorpen; voorstraatdorpen; dijkdorpen;
kruiswegdorpen; straatdorpen;
vestingdorpen en moderne
dorpsvormen / dorpsuitbreidingen.
(Dorps)vaete Drinkput voor vee of
openbare watervoorziening in de vorm
van een vijver in het dorp (o.a.
Kloetinge, Nisse, Wemeldinge).
(Vee)drinkput Zie ook vaete of
dorpsvaete.
Dorpsvaete van Wemeldinge (2004). Bron:
Geoactief
Doodtij Lagere hoogwaterstand dan normaal als gevolg
van het tegen elkaar in werken van de aantrekkingskracht
van maan en zon. Het tegenovergestelde is springvloed.
Drainage Verlaging van de grondwaterstand door
greppels en of afvoerbuizen in de grond (ontwatering).
Dreef / drift (schapendreef of veedreef) Een onverhard
pad waarlangs, vaak dagelijks, het vee naar de weide
werd gebracht (gedreven) en weer terug.
Veedreef ten zuiden van het dorp 's Heer Arendskerke. Bron: Geoactief

Duin Zandheuvel ontstaan door de wind (bijv. zeeduinen,
rivierduinen, landduinen).
Duingebied van Westenschouwen met de vuurtoren (2003). Bron: Geoactief
Dulve Zeeuws voor gedolven of gegraven sloot. Onderdeel
van een heel systeem voor de afwatering van de polder.
Ingedeeld naar breedte heb je: greppels, sloten (dulven),
sprinken (Walcheren en Schouwen), watergangen (of
leidingen), en hoofdwatergangen.
Dijkval (oeverval) Wegzakken / afschuiven van een (deel
van de) dijk of oever door onderspoeling. Meestal ontstaan
doordat een diepe geul dicht langs de kust stroomt.

E
Eendenkooi Een ruime waterplas, omgeven door dichte begroeiing van struiken en
kruiden met als doel eenden te vangen (vroeger als voedselbron. Zeeuwse voorbeelden
in Renesse, Oostkapelle, Oosterland en Sint-Philipsland).
Eb Afgaand water. In Zeeland in de volksmond (maar officieel fout) ook vaak laagwater
genoemd (zie ook: getijden, vloed).
Elzenmeet Aanplant van elzenhakhout op de drassige binnenduinranden.
Erosie Uitschurende werking van water, wind of ijs.
Estuarium Trechtervormige riviermonding, die breed en op diepte wordt gehouden door
de eb-en vloedstroming. De monding van de Schelde is dus een estuarium en geen delta
zoals velen denken!
F
Fort Fortificaties of versterkingen of verdedigingswerken
ter beheersing van het land of water in de wijde
omgeving zoals de forten langs de Schelde (Bath/
Rammekens, Ellewoutsdijk e.d.).
Fort Rammekens. Bron: brochure 'Toekomst voor het verleden' Provincie
Zeeland 2002
Fruitteelt Bedrijf dat onderdeel uitmaakt van de tuinbouw
waarbij men zich toelegt op de teelt van hard fruit (appels,
peren) of zacht fruit (bijv. pruimen, kersen, zwarte bessen) (zie
ook: boomgaard).
Zwartebessenstruiken in de buurt van Nisse. Bron: Geoactief
Funderingsrestant Restant van een fundering van een
historisch belangrijk gebouw, vaak een archeologisch
monument (zoals het kasteel Hellenburg bij Baarland of de
fundering van de kerk van Oud-Sabbinge).
Funderingsresten van slot Hellenburg bij Baarland. Bron: SCEZ
G
Gemaal Plaats waar door machines het overtollig water uit een polder op het
buitenwater wordt geloosd. (vroeger stoomgemaal, nu dieselelektrisch gemaal)

Gemengd bedrijf Agrarisch bedrijf waarbij meer dan 1 tak van de landbouw op wordt
uitgeoefend.
Gemeenteraad: het politieke orgaan (algemeen bestuur) van een gemeente samen met
het college van B en W; ze controleren of het college goed bestuurt. Het aantal raadleden
hangt af van de grootte van de gemeente.
Bijvoorbeeld Vlissingen telt 29 raadsleden.
Gesloten landschap Landschap met veel
elementen die het zicht beperken.
Heggengebied in de buurt van Nisse. Bron: Geoactief

Getijden (eb/vloed) Afwisseling van perioden waarin het zeewater daalt en perioden
waarin het stijgt. Ritme van twee keer per dag vloed en twee keer per dag eb, waarbij de
eb-stroom langer duurt dan de vloedstroom. De snelheid waarmee de getijgolf bij vloed
vanuit zee de Schelde binnenstroomt neemt toe (1930 - 32 km per uur, 1980 - 43 km
per uur).
Getijdengeulen Geulen die door eb en vloedwerking zijn ontstaan. Ze zijn vaak scherp
in overgang tussen water en land doordat het land werd weggeschuurd.
Getijdenhaven Haven waarin de getijden duidelijk merkbaar zijn en die bij eb soms
deels of helemaal droogvallen (bijv. Hoedekenskerke).
Getijdenrivier Rivier (deel) die sterk onder invloed staat van de eb- en
vloedbewegingen van de zee.
Grensbomen / grenslinden Forse
bomen, soms eeuwenoude (linde-)bomen
met een grote landschappelijke waarde. Ze
staan op punten die de grenzen aangeven
van de ambachstheerlijkheden in Zuid-
Beveland. Vaak op plaatsen waar twee
dijken bij elkaar komen.
Grenslinde tussen Nisse en Heinkenszand. Bron:
Geoactief
Grenspalen Palen die de exacte loop van
de grens aangeven.
De meest westelijk gelegen grenspaal tussen Nederland en België (bij het
natuurgebied 'het Zwin' - 2004). Bron: Geoactief
Greppels Dulven: Onderdeel van een heel systeem voor de afwatering van de polder.
Ingedeeld naar breedte heb je: greppels, sloten (dulven), sprinken (Walcheren en

Schouwen), watergangen (of leidingen), en hoofdwatergangen.
Gemet Oude oppervlaktemaat in Vlaanderen en Zeeland onderverdeeld in 3 lijnen of
linen en vervolgens in 100 roeden. 1 gemet is ca. 0,4 ha = 300 vierkante roeden of gelijk
aan 1 engelse acre. Die maat is plaatselijk weer zeer verschillend. 1 rijnlanse gemet
0.4258 ha, 1 Blooise gemet 0.3924 ha, Schouwse gemet 0.4168 ha, Duivelandse gemet
0.4034 ha.
Grondsoort Fijn materiaal (gesteente) aan de oppervlakte, waaruit de ondergrond
bestaat, bijv. zand, klei, veen enz.
Grondwater Water met een onder het aardoppervlak gelegen waterspiegel.
H
Hectare Oppervlaktemaat. Een hectare is 100x100 meter = 10.000 m2 (zie ook gemet).
Herkaveling Het herindelen van een polder. Het resultaat is meestal grotere en voor
agrarisch gebruik geschiktere stukken land.
Hollestelle Verhoogde drinkput, vaak
gelegen in op een schor.
Houtsingel of heggen Afscheiding
van agrarische percelen bestaande uit
struiken en rijen bomen.
Houtwal Afscheiding en afscherming
van agrarische percelen bestaande uit
struiken en rijen bomen, maar dan
geplant op een aarden wal van geringe
hoogte.
Hollebollig weiland met heggen in de buurt van
Nisse (2004). Bron: Geoactief
I
Inlagen Een extra bescherming die ligt bij het punt waar de stroomgeul de zeedijk kon
wegschuren. Achter die dijk werd een tweede (inlaag)dijk aangelegd. Het gebied tussen
die twee dijken heet dan de inlaag. Een deel van de benodigde grond voor de aanleg van
die dijk werd uit die inlaag gehaald.
Inlaagdijk Dijk die alvast werd aangelegd als reserve achter een zwakke plek in de
zeedijk.
Inklinken Verdichting van de grond (klei en veen) als er druk op komt te staan (nieuwe
laag er boven op / er boven op bouwen) of als gevolg van wateronttrekking (bij polders).
Inpoldering Landwinning door bedijking.
Inundatie Het onder water zettten van lager land, meestal uit een oogpunt van (militairstrategische)
verdediging. Bijvoorbeeld: Land van Saeftinghe eind 16e eeuw, Schouwen-
Duiveland en Walcheren in de Tweede Wereldoorlog.

J
Jaagpad Pad langs vaart of kanaal bestemd voor de paarden die de trekschuiten
voortbewogen.
Jonge zeeklei Zeeklei neergelegd in de afgelopen 2000 jaar. Ook wel Afzettingen van
Duinkerke genoemd.
K
Kanaal Kunstmatige (gegraven)
waterverbinding waarbinnen de
waterstand wordt geregeld door
sluizen. De kanalen werden gegraven
voor de scheepvaart of vanwege de
waterbeheersing (bijv. voor de
afwatering of watertoevoer).
Het Havenkanaal van Goes naar het Goese Sas ter
hoogte van Wilhelminadorp (2004). Bron: Geoactief
Karrevelden Velden die achter de zeedijk zijn ontstaan door het afgraven van het land
om die zeedijk te versterken (door karren afgevoerd). Het landschap van een karreveld
ziet er net zo uit als van een inlaag. Karrevelden hebben echter aan de landzijde geen
dijk, inlagen wel.
Kasteelberg of motte Overblijfsel van oorspronkelijk vestingwerk uit de middeleeuwen
bestaande uit aarde (nog aanwezig) en houten opbouw (verdwenen). Vaak verward met
vliedbergen. Nu archeologische monumenten.
Kavel Een stuk grond van een eigenaar dat begrensd wordt door grond van een ander.
Een kavel bestaat soms uit meerdere percelen.
Keersluis Sluis die vrijwel altijd openstaat en alleen in noodsituaties wordt gesloten (bij
zeer hoge of extreem lage waterstanden).
Kentering Ook wel kerend tij. De overgang van eb naar vloed en omgekeerd.
Kerkepad Onverhard voetpad dwars door akkers en weilanden ter verbinding van de
afgelegen woonbuurten met de kerk(dorpen).
Kerk Vaak dominant gebouw en vaak ook een van de oudste gebouwen in het midden
van het dorp. Kerken kunnen worden ingedeeld naar de gebruikers, bijv. protestante of
katholieke kerk. Of een indeling naar de periode van ontstaan en of bouwwijze:
bijvoorbeeld gotische kerk, kruiskerk of zaalkerk.
Kerkhof Plaats in de nabijheid van de kerk, vaak gebruikt als begraafplaats.
Klei Verweringsmateriaal, minerale deeltjes door chemische verwering ontstaan, met een
korrelgrootte kleiner dan 0,002 mm. Heeft als eigenschappen o.a. een groot
opnamevermogen van water en de adsorptie van voedingsstoffen voor planten. We
onderscheiden zeeklei en rivierklei.

Komberging De mogelijkheid voor stromend water om bij opstuwing (door bijv. vloed)
een 'uitweg' te vinden. Als rivierarmen met getijde-werking met een smallere geul
genoegen nemen is er gevaar voor overstroming / dijkdoorbraak. Een oplossing om voor
meer komberging te zorgen, en dus dat gevaar te verkleinen, kan ontpolderen zijn.
Kreken Getijdengeulen.
Kreekrug Smalle strook hoger gelegen zanderige grond van een dichtgeslibde kreek. Het
hoogteverschil ontstond door ontwatering na de inpoldering. De grond (klei / veen) aan
weerszijden van de zanderige kreekopvulling zakte (inklinking). De kreekruggen vormen
vaak de oudste bewoningsplaatsen en verbindingswegen in onze provincie.
Kruiswegdorp Dorpen meestal liggend midden in de grotere jongere polders op de
kruising van de voornaamste polderwegen. In de kleinere dorpen is er alleen een
belangrijke kruising. Omdat de rechthoekige achterstraten werden aangebouwd ontstond
er toch nog een dorp.
Kwelwater Water dat door natuurlijke of kunstmatige hoogteverschillen in
grondwaterspiegels door dijken of doorlatende ondergrond in polders terecht komt. Kan
plaatselijk aan de oppervlakte treden. Soms graaft men achter de dijk een kwelsloot om
dit water op te vangen en weer af te voeren.
Kwelder Buitendijks gebied langs de zeekust dat begroeid is met zoutminnende planten
en dat alleen bij zeer hoge vloed overstroomt. In Zeeland spreekt men van schor, in het
rivierengebied van gors.
L
Laag Nederland Het deel van Nederland dat beneden +1 meter N.A.P. ligt, en dat bij
elke vloed zou overstromen als er geen dammen, dijken en duinen zouden zijn. Het
grootste deel van Zeeland behoort bij laag Nederland
Laan Weg met aan beide zijden een beplanting in de vorm van een of meer bomenrijen.
Landbouwhaven(tje) Haven(tje) dat vroeger werd gebruikt voor het afvoeren van
landbouwproducten.
Landelijke gebieden Gebieden buiten de steden, met overwegend een natuur- en/of
landbouwfunctie, dus het overgrote deel van Zeeland
Landinrichting Proces waarbij ruilverkaveling plaatsvindt in combinatie met
veranderingen die ook de natuur en het landschapsbehoud moeten dienen.
Landinrichtingswet Een wet waarin geregeld is op welke wijze, bij een herinrichting
van een agrarisch gebied, naast de belangen van het agrarisch bedrijf wordt rekening
gehouden met de belangen van natuur en recreatie.
Landschap Een deel van het aardoppervlakte dat in zijn uiterlijk een geheel vormt. Het
bestaat uit een verzameling van zichtbare en niet verplaatsbare elementen. Een aantal
natuurlijke elementen (grondsoort, reliëf, waterhuishouding, bodem, hoogteligging) en
uit een aantal door de mens aangebrachte bouwstenen (bewoningsvorm, grondgebruik,
verkaveling, verkeersinfrastructuur).
Landschapsbeheer Alle beschermende maatregelen om verdere achteruitgang van
natuur en landschap te voorkomen en de ruimtelijke kwaliteit te verhogen.
Landschapselementen Alle zichtbare en niet verplaatsbare punt-, lijn- en vlak-

elementen in het landschap.
Lijnelementen Langgerekte elementen in een landschap, bijv.
een bomenrij of een sloot.
Sluisje met stuw en strakke lijnelementen in de buurt van Nisse. Bron: Geoactief
Lineaire bebouwing (lintbebouwing) Langgerekte bebouwing, ontstaan langs rivier,
beek, dijk of kanaal.
M
Masterplan: een plan dat de hoofdstructuur van het plangebied aangeeft dat minstens
10 jaar in beslag gaat nemen. Pas in een later stadium volgen de gedetailleerde
bestemmingsplannen.
Bijvoorbeeld Masterplan Dokkershaven in Vlissingen.
Mariene afzetting Het aanslibben van sediment door de zee zoals klei en zand
(mariene=zee)
Meekrap Een geelrode kleurstof die gemaakt wordt uit de wortel van de twee- of
driejarige meekrapplant. De plant werd gekweekt in bedden op zwaar bemeste grond die
in de winter moesten worden afgedekt tegen de vorst. Het delven van de wortels was de
meest arbeidsintensieve fase van de teelt. De gedolven wortels werden in het najaar en
de winter na het delven verder verwerkt in de meestoof.
Meestoof In dit gebouw werden meekrapwortels in meerdere fasen verwarmd en
gedroogd en daarna gedorst, om ze te breken en aarde en velletjes te verwijderen. Na
sortering op kwaliteit werd de grondstof verwerkt tot poeder (de kleurstof).
Meidoornheg Heggen die dienen als afscheiding van agrarische percelen. Deze heggen
zijn typerende landschapselementen in het Zeeuwse oudland (zie ook: houtwal, heg,
houtsingel).
Microrelief Kleine (tot 2m) hoogteverschillen binnen een gebied.
Moer Moeras of veengrond (poel)
Moernering (moeren)Turf afgraven voor de winning van zout. Dit gebeurde in gebieden
waar het veen doordrenkt was van zout, o.a. in Friesland, West-Brabant en Zeeland. Ook
wel selnering genoemd.
Mond Uitloop van water.

Molen Werktuig om de energie van wind- of
waterstroming om te zetten in een beweging. In
Zeeland vooral om graan te malen. Maar elders
ook voor het persen van zaden, zagen van hout of
bijvoorbeeld het bemalen van een polder.
Twee korenmolens van het dorp Wemeldinge (2005). Bron:
Geoactief
Motte of kasteelberg Overblijfsel van
oorspronkelijk vestingwerk bestaande uit een
kunstmatige verhoging (berg) en houten opbouw
(verdwenen). Vaak verward met vliedbergen. Nu
archeologische monumenten.
Kasteelberg (vliedberg) van Wemeldinge (2004). Bron: Geoactief
Muraltmuurtje Betonnen dijkverhoging uit het
midden van de 20ste eeuw en hier en daar nog te
vinden langs de Oosterschelde en het Veersemeer.
Muraltmuurtje. Bron: onbekend
N
Nationaal landschap Gebied van circa 10.000 ha. landschappelijk waardevol
natuurgebied waar ook fraaie agrarische landschappen voorkomen (bijv.
Oosterscheldegebied).
Nationaal park Een beschermd natuurgebied van minstens 1000 ha. met een uniek
landschap dat beperkt toegankelijk is voor het publiek (bijv. "de Hoge Veluwe").

Natuurelement Onderdeel van het landschap dat alleen door de natuur is gevormd
(bijv. een duin, schor, slik)
Natuurlandschap Een natuurlandschap is een landschap zoals dat door de natuur is
gevormd. Dit landschap bestaat nog geheel uit natuurlijke elementen: heuvels en
bergen, rivieren en zeeen, bossen en duinen, etc. De mens heeft er nog niet of
nauwelijks zijn invloed laten gelden.
Nederzetting Verzameling gebouwen van mensen die op deze plaats min of meer
permanent wonen. De twee hoofdtypen zijn stad en dorp.
Nieuwland Al het land in Zuidwest Nederland, dat is bedijkt na 1200.
Normaal Amsterdams Peil (NAP) Een nauwkeurig vastgesteld peilpunt aangegeven op
een (ondergronds) merkteken in Amsterdam. Het is afgeleid van het Amsterdamse Peil
(dat was het gemiddelde vloedniveau van het IJ bij Amsterdam toen dat nog in open
verbinding stond met de zee).
Nota Ruimtelijke Ordening Een door de regering opgesteld plan waarin in grote lijnen
de gewenste ruimtelijke ontwikkeling voor Nederland zijn beschreven. Het dient tevens
als leidraad voor de provinciale streekplannen en de gemeentelijke bestemmingsplannen.
Momenteel geldt de 5e Nota Ruimtelijke Ordening (Nota Ruimte).
Nota Ruimte(2004) bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke
ontwikkeling van Nederland en bevat de ruimtelijke bijdrage aan een sterke
economie, een veilige en leefbare samenleving en een aantrekkelijk land. Het
kabinet schept ruimte voor ontwikkeling uitgaande van het motto 'decentraal
wat kan, centraal wat moet' en verschuift het accent van het stellen van
ruimtelijke beperkingen naar het stimuleren van gewenste ontwikkelingen. De
Nota Ruimte ondersteunt gebiedsgerichte ontwikkeling waarin alle betrokken
partijen kunnen participeren.
O
Oeverval Zie dijkval.
Ontwatering Drainage. Verlaging van de grondwaterstand door greppels en of
afvoerbuizen in de grond.
Ontzilting Vermindering van het zoutgehalte in (grond-)water.
Ontpoldering Een poldergebied weer teruggeven aan de zee /zeearm / rivier. Het kan
een manier zijn om de komberging van de rivierte vergroten en daarmee de kans op
dijkdoorbraken te verkleinen. Langs de Westerschelde zal die polder weer veranderen in
een nieuw schorren- en slikkengebied.
Open landschap Landschap waarin relatief weinig elementen aanwezig zijn waardoor
het zicht kan worden belemmerd.
Opwas Aanslibbing van sediment (zand of klei) in een stroomgeul door het afnemen van
het getijde / vermindering van de stroming (zie ook aanwas).
Organisch groeien Planologisch begrip om aan te geven dat bij de ruimtelijke
ontwikkeling van dorpen en stadsdelen rekening moet worden gehouden met het
historisch gegroeide patroon, historische monumenten en de bijzondere kenmerken van
het landschap in de omgeving. Vaak ook opgevat als het geleidelijk, stuksgewijs of in

kleine stapjes uitbreiden van een dorp.
Oudland Al het land in Zuidwest Nederland dat is bedijkt voor 1200 (de oude
kerneilanden).
Oude zeeklei Blauwgrijze zeeklei, zwaar, afgezet ongeveer 3000 voor Christus in West
Nederland. Ook wel afzetting van Calais genoemd.
Overslaggrond Waaiervormige zavelige afzettingen die ontstaan in de buurt van een
dijkdoorbraak en dus ook rondom de welen.
P
Perceel Een stuk grond met meestal één vorm van grondgebruik (bijv. een perceel
tarwe).
Percelering opdeling van de grond.
Plaat Uit zandig materiaal bestaand onbegroeid gebied in het waddengebied dat alleen
bij eb droogvalt.
Planologie Wetenschap die zich bezighoudt met de toekomstige inrichting van de ruimte
(zie ook culturele planologie).
Planologische kernbeslissing Belangrijk besluit op nationaal niveau (regering) met
betrekking tot de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van ons land. De provincie (via
streekplan / omgevingsplan) en gemeente (bestemmingsplan) dienen hiermee rekening
te houden.
Platen Buitendijkse gebieden die vooral bestaan uit zand en die bij eb droogvallen.
Platteland Gebied waar de landbouw de ingerichte ruimte domineert (ruraal gebied).
Poelgrond Oorspronkelijk veengebied en laag gelegen deel van het oude kerneiland met
slechts een dunne kleilaag als toplaag. Laag gelegen met veel invloed van zoute kwel.
Polder Een gebied omringd door dijken waarbinnen de waterstand geregeld kan worden.
In Zeeland hebben we zeepolders. Er zijn ook veenpolders, veenpolders, rivierpolders en
droogmakerijen.
Pomp (zie dorpspomp) Een pomp, meestal uit de 18e eeuw midden in de nederzetting
op een pleintje ten behoeve van de drinkwatervoorziening.
Postweg Weg die deel uitmaakte van het wegennetwerk van de Koninklijke Nederlandse
Paardenposterijen; een vervoersorganistatie die stamde uit de Franse tijd (begin 19e
eeuw).
Puntelementen Kleine geïsoleerde elementen in een landschap, bijv. een molen of een
grote alleenstaande boom.
Q/R
Relatieve zeespiegelstijging Het gecombineerde effect van de stijging van de
zeespiegel en de daling van het land.
Reliëf Hoogteverschillen in het landschap. Soms nog onderscheid in micro (hoogstens
enkele meters), meso (tientallen meters) en macroreliëf (honderden meters

hoogteverschil). Het holbollig weiland van het oudland zoals in de omgeving van Nisse is
een goed voorbeeld van microreliëf. Het onderscheid tussen de duinstrook en het vlakke
erachter liggende polderland is een voorbeeld van mesoreliëf. Het onderscheid tussen
laagland, heuvelland en bergland is een voorbeeld van macroreiëf.
Reliëfinversie Algemene term voor omkering in hoogte. In zeekleilandschap komen met
zand opgevulde kreekbeddingen uiteindelijk hoger te liggen dan de ernaast gelegen meer
(veen) ingeklonken poelgronden.
Renovatie: Het aanpassen van oude woningen aan de eisen van de moderne tijd.
Bijvoorbeeld isolatie, een douche, en HR ketel e.d.
Reservaat Een beschermd waardevol gebied.
Ringwalburg Cirkelvormig verdedigingswerk waarvan nu nog slechts de aarden wal ons
herinnert. Opgericht ter bescherming van de plaatselijke bewoners tegen het geweld van
de Vikingen. Om de bevolking en de veestapel tegen deze rovers te beschermen werden
langs de Vlaamse en Zeeuwse kust talloze ringwalburgen gebouwd: ronde aardwerken
met imposante afmetingen (ø ongeveer 150 meter). Ze bestonden uit een cirkelvormige
aarden wal met palissade en een diepe gracht rondom (9e eeuw) (bijv. Souburg).
Ruilverkaveling Het ruilen van kavels door verschillende landeigenaren, en het
aanpassen van het agrarisch landschap.
Ruimtelijke ordening Het in plannen vastleggen van het toekomstig grondgebruik
(bijv. door een gemeente in bestemmingsplannen).
Ruimtelijke kwaliteit Een hoge gebruikswaarde van het landschap voor meerdere
functies, belevingswaarde voor bewoners en bezoekers en de waarde voor de toekomst.
Ruraal gebied Gebied waar de landbouw de ingerichte ruimte domineert (platteland).
S
Sanering: het slopen van oude woningen en andere gebouwen in een wijk om plaats te
maken voor nieuwbouw. Het is een vorm van stadsvernieuwing
Schaalvergroting Ontwikkeling waarbij steeds grotere eenheden worden gevormd, o.a.
in de landbouw door mechanisatie, intensivering en specialisatie.
Schaapskooi Schuur, verblijfsplaats voor schapen.
Schans Verdedigingswerk, vaak onderdeel van een heel stelsel werken ter verdediging
van bijvoorbeeld de grens (in Zeeuws-Vlaanderen).
Schouwpad Pad langs een vaart of watergang ten gerieve van de schouw (= inspectie
door het waterschap).
Schor Buitendijks begroeid land dat alleen bij hoge waterstanden (zie kwelder, gors)
onderloopt.
Sediment Zie sedimentatie.
Sedimentatie Afzetten van verplaatst verweringsmateriaal, door water, ijs of wind. De
afzetting noemen we sediment. Gebeurt dat bij rivieren dan is het fluviatiel sediment, bij
de zee noemen we het marien sediment, is het door de wind dan heet het eolisch

sediment en gebeurt het door ijs dan noemen we het een glaciaal sediment.
Selnering Turf afgraven voor de winning van zout. Dit gebeurde in gebieden waar het
veen doordrenkt was van zout, o.a. in Friesland, West-Brabant en Zeeland. Ook wel
moernering genoemd.
Slaperdijk Dijk die achter een andere dijk wordt aangelegd of bij nieuwe bedijking in
stand wordt gehouden als opvang bij eventuele dijkdoorbraken.
Slik Onbegroeid buitendijks land dat alleen bij eb droogvalt. De naam slik wordt vooral
gebruikt in Zuidwest-Nederland.
Sloot Zeeuws woord is dulve. Onderdeel van een heel systeem voor de afwatering van
de polder. Ingedeeld naar breedte heb je: greppels, sloten (dulven), sprinken
(Walcheren en Schouwen), watergangen (of leidingen), en hoofdwatergangen.
Sluis Doorgangen voor het water van het ene niveau naar het andere. Beide wateren
zijn gescheiden door kleppen of deuren met daarin schuiven). Is de sluis alleen bedoeld
om water door te laten dan spreekt men van een spuisluis of afwateringssluis. Is de sluis
bedoeld voor de scheepvaart, dan spreekt men van een schutsluis (Hansweert, Goese
Sas).
Schor of kwelder Buitendijks gebied langs de zeekust dat begroeid is met
zoutminnende planten en dat alleen bij zeer hoge vloed overstroomt. In Zeeland spreekt
men van schor.
Spoorlijn Spoorverbinding voor het treinverkeer. Naast de hoofdverbinding Vlissingen-
Bergen-Op-Zoom bestonden er vroeger ook nog andere (buurt-) spoorwegen zoals de
ringvormige spoorverbinding in de Zak van Zuid-Beveland (nu museumspoorlijn).
Springvloed Extra hoge vloed als gevolg van het samenvallen van de
aantrekkingskracht van maan en zon. Het tegenovergestelde is doodtij.
Sprinke Onderdeel van een heel systeem voor de afwatering van de polder. Ingedeeld
naar breedte heb je: greppels, sloten (dulven), sprinken (in het duingebied van
Walcheren en Schouwen), watergangen (of leidingen), en hoofdwatergangen.
Stad (stedelijke nederzetting) Dicht bebouwd stuk grond met relatief veel inwoners
op dat beperkt oppervlak, aanwezigheid van hoogbouw en stedelijke functies (handel,
industrie, bestuur, cultuur). Er is geen duidelijk onderscheid tussen stad en dorp. Vroeger
was een nederzetting pas stad als er stadsrechten waren verleend.
Stadspoorten Middeleeuwse toegang tot de (binnen-)stad. Die poort werd ’s nachts of
bij gevaar gesloten. In sommige steden treffen we deze poorten nog (o.a. Zierikzee en
Hulst) of herinneren straatnamen ons aan zo’n poort (Koepoort in Goes).
Stadsmuur Stadsversterking uit de Middeleeuwen. Hoge in steen opgetrokken muur ter
verdediging van de stad.
Stadswallen Stadsversterking uit de Middeleeuwen. Aarden wal ter verdediging van de
stad, meestal in combinatie met een gracht. Vestingwerken in Veere. Bron: Brochure
‘toekomst voor het verleden” Provincie Zeeland 2002.
Stadsgracht (veste). Stadsversterking uit de Middeleeuwen. Rondom de stad gegraven
water te verdediging van de stad, meestal in combinatie met een aarden wal.

Stelle Kunstmatige hooggelegen berg, vaak buitendijks op een schor gelegen, die werd
gebruikt om bij hoogwater de schapen te beschermen (vliedberg). Holle stelle als er op
die verhoogde plaats nog een (vee)drinkput werd aangelegd.
Stormvloed Extra hoge vloed als gevolg van het samenvallen van springvloed en een
stormwind die het water hoger opstuwt zoals in 1953.
Stormvloedkering Beweegbare constructie in een rivier of zeearm die bij zeer hoge
waterstanden (stormvloed) gesloten kan worden.
Straat Verharde weg in een dorp of stad.
Streekdorp Dorp met langgerekte bebouwing, ontstaan langs rivier, beek, dijk of
kanaal. Ook wel lineaire bebouwing of lintbebouwing genoemd.
Streekplan Een door de provincie opgesteld plan waarin de toekomstige gewenste
ontwikkelingen voor (een deel van) de provincie worden geschetst. Tegenwoordig noemt
men dit een omgevingsplan.
Structuurschets Een door de overheid opgesteld plan waarin over bepaalde thema's het
beleid op langere termijn wordt aangegeven. Voorbeelden van thema's:
openluchtrecreatie, militaire oefenterreinen enz.
T
Transgressiefase Uitbreiding van een sedimentaire afzetting als gevolg van
overstromingen.
(s)Travalje Hoefstal voor de smederij. Vaak een eenvoudig gebouwtje bestaande uit
enkele staanders waartussen het paard kon worden vastgezet en vaak met een dakje
erboven.
Tweede woning (meestal vakantiewoning) een woning die door de eigenaar in bepaalde
perioden van het jaar wordt gebruikt.
U
Uitwateringssluis Sluis waarmee het teveel aan binnenwater, direct of via een boezem
op een lager gelegen buitenwater (bijvoorbeeld zeewater bij eb) kan worden geloosd.
Tegenwoordig meestal vervangen door een gemaal.
V
Vaaggrond Bodem waarbij de bodemvorming te kort duurde voor een goede
ontwikkeling. Meest voor komende bodemtype in Zuidwest Nederland.
Vate of vaete Een put (in het centrum van het dorp) voor drink- en bluswater /
veedrinkput.
(Vee)drinkput Zie vate of dorpsvate.
Veen Afzetting bestaande uit plantenresten. (zie moernering, selnering)
Veeteelt Het houden van vee.

Verkaveling De opdeling van het land.
Verlanden Het dichtslibben of dichtgroeien (veenontwikkeling) van kreken en andere
wateren door het verdwijnen van de stroming.
Veste Zie stadsgracht.
Vestingwerk / veste Oud verdedigingswerk rondom nederzettingen (zie ook stadswal,
stadsgracht).
Vestingdorpen / vestingsteden Nederzettingen omgeven door een uitgebreid
verdedigingswerk zoals aarden wallen en grachten.
Verdronken land / dorp Door dijkdoorbraken verdwenen polders en dorpen.
Verstedelijkt platteland Het gedeelte van het landelijk gebied dat in toenemende mate
beïnvloed wordt door de steden.
Verzilting Toename van het zoutgehalte in het oppervlaktewater, grondwater of in de
bodem.
Vlakelementen Vlak- of blokvormige elementen in een landschap, bijv. een akker of
een bosperceel.
Vliedberg Kunstmatige verhoging waarop mens en dier kon vluchten bij
overstromingen. Vaak blijken vliedbergen vroeger kasteelbergen (mottes) te zijn
geweest.
Vloed Zie ook eb, getijden. Opkomend water. In de volksmond vaak ook foutief
aangeduid als hoog water.
Voorstraatdorp Nederzettingsvorm met als belangrijkste kenmerk een straat die een
rechtstreekse verbinding vormt tussen de dorpskern en de (voormalige) zeedijk of een
(voormalig) haventje.
W
Waker Dijk die direct met land tegen de zee verdedigt.
Watergang Onderdeel van een heel systeem voor de afwatering van de
polder. Ingedeeld naar breedte heb je: greppels, sloten (dulven), sprinken (Walcheren en
Schouwen), watergangen (of leidingen), en hoofdwatergangen.
Waterschap Overheidsinstantie die tot taak heeft de kwantiteit en de kwaliteit van het
water in bepaalde gebieden te beheren.
Wantij Plaats in zee waar geen stromingen optreden als gevolg van eb en vloed. Meestal
in de buurt van eilanden waar tegengestelde stromingen elkaar ontmoeten. Op die
plaatsen is de sedimentatie dan ook groot.
Weel Een diep kolkgat dat is ontstaan door erosie als gevolg van een dijkdoorbraak.
Twee dicht bij elkaar gelegen welen worden ook wel brilletje genoemd. Een weel wordt
op andere plaatsen in Nederland ook wel wiel, waal of kolk genoemd.
Weg Verbinding (verhard of onverhard) tussen twee plaatsen in het landschap.
Wegdorp Dorp met langgerekte bebouwing, ontstaan langs rivier, beek, dijk of kanaal.

Ook wel lineaire bebouwing genoemd.
Wegeling Onverharde, vaak doodlopende weg buiten de bebouwde kom aangelegd om
b.v. afgelegen weiland te bereiken.
Werven Kunstmatige ophogingen (ook wel huisterpen) ten behoeve van permanente
bewoning.
Wethouder Is een dagelijks bestuurder van een gemeente; samen met andere
wethouders en de burgemeester vormen zij het college van B en W. De wethouder wordt
door een politieke partij voorgedragen om voor 4 jaar de gemeente te besturen.
Windsingel Bomenrij om de windkracht te breken (vaak rond boomgaarden).
Witte schimmel Begrip uit de planologie waarmee de niet in het landschap passende
moderne bebouwing aan de rand van veel dorpen wordt aangegeven.
X/Y/Z
Zand Verweringsmateriaal, minerale deeltjes met doorsneden van 0,05-2 mm. Bestaat
voor het merendeel uit kwarts.
Zavel Mengsel van zand en klei. Zware zavel heeft een groter percentage klei dan lichte
zavel.
Zeedijk Aarden wal ter bescherming van het achterliggende (polder)land tegen de zee.
Zeeklei Zeer fijn sediment afgezet door de zee (doorsnede kleiner dan 0,002 mm).
Zeereep Direct aan de kust liggende duinenrij.
Zoetwaterhuishouding Natuurlijke of kunstmatige wijze waarop de aan- en afvoer van
zoet water in een gebied verloopt.
Zonering van landelijke gebieden Een indeling van landelijke gebieden in gebieden
met een bepaalde ontwikkelingskoers en een eigen verdeling van functies.