ARTillerie op papier - OSK 1977

4. De Letters van Peter Behrens
Typografie, Nationalisme en het Gotischschrift in Duitsland
Aida Read
Times New Roman, Arial, Garamond: we we maken constant keuzes over welke vormgeving we voor
de letters om ons heen willen gebruiken. Letters zijn overal: in boeken en kranten, op
affiches en posters, op tv en in reclames, op boodschappenlijstjes en
aanwijzingenbordjes. Letters kunnen handgeschreven zijn in brieven en op kaarten,
of getypt in e-mails en in dit online tijdschrift. Tegenwoordig kunnen we op onze computer
kiezen voor dikgedrukt, cursief of onderstreept en kunnen we, als we dat willen, letters zelfs
vervangen door ονβεκενδε τεκενσ of ●. 8 We kunnen alle verschillende
lettertypen die we kennen door elkaar gebruiken, maar dat is irritant en vervelend en
belemmert het leesgemak. We zullen straks zien dat letters veel meer kunnen zijn dan louter een
functioneel middel om dingen te begrijpen.
Door de eeuwen heen hebben veel kunstenaars zich toegelegd op de kunst van het letters
ontwerpen: de typografie. Een van die kunstenaars was Peter Behrens, een veelzijdig vormgever die
samen met andere kunstenaars de typografie ophief tot een vorm van ‘Kunst’. Behrens geldt als een
van de invloedrijkste Duitse vormgvers van de twintigste eeuw. Hij wordt gerekend tot de eerste
generatie architecten van die eeuw, die zich verzette tegen het academisme, het eclecticisme en de
neo-stijlen van de negentiende eeuw. Met zijn simpele, praktische en rationele ontwerpen legde hij de
basis voor de verbreiding van het Modernisme in de twintigste eeuw.
Peter Behrens is niet een op zichzelf staand fenomeen als het om Duitse typografie gaat in de
twintigste eeuw. Er was een enorm aantal Duitse typografen, vormgevers en kunstenaars die zich met
het ontwerpen van letters en tekst bezighielden. Nieuwe drukkerijen en gieterijen sprongen als
paddestoelen uit de grond. De Jugendstil periode was de eerste periode waarin kunstenaars met een
grote ‘K’ zich voor het eerst intensief gingen bezighouden met typedesign. Deze categorie van
designers werd in het Duits omschreven als ‘Schriftkünstler ‘. 9 De wereld was een
‘Gesamtskunstwerk’ en ook letters maakte daar deel van uit. In de periode van 1900 tot 1950 zijn er
meer dan tweehonderd soorten lettertypen ontworpen door Duitse typografen. 10 Peter Behrens maakte
tussen 1899 en 1912 zes lettertypen waarvan zijn Behrens-Antiqua [afb.1/2] en Behrens-Schrift
[afb.3/4] de meest bekende zijn.
8 ‘…vervangen door onbekende tekens of symbolen’
9 Burke, Chris, Peter Behrens and the German Letter: Type Design and Architectural Lettering, Journal of Design
History, Vol. 5, No. 1 (1992), pp. 19-37, 26 – 27.
10 Bain, Peter, en Shaw, Paul, Blackletter: type and national identity, New York 1998, 68 - 70.