ARTillerie op papier - OSK 1977

De vormentaal van de typografie van zowel Behrens als andere kunstenaars was niet helemaal
nieuw, maar baseerde zich op veel oudere vormen van lettertypen. In de twintigste eeuw, maar ook in
de eeuwen daarvoor werden de ontwerpen voor gedrukte letters met name op twee hoofdvormen
gebaseerd: het Gotische en het Romeinse lettertype. De eerste hoofdgroep van Gotische lettertypen
[afb.5] was in haar vormentaal gebaseerd op het Gotisch schrift dat zich vanaf de twaalfde eeuw
ontwikkelde. In tegenstelling tot haar voorgangers gingen gebogen lijnen een ondergeschikte rol
spelen in de vormentaal. Daardoor moesten rondingen ‘gebroken’ worden in rechte stukken en werden
letters steeds dikker en dichter op elkaar geschreven. In Duitsland werd de naam van de subgroep
Fraktur ook wel gebruikt om alle Gotische types aan te duiden. De tweede hoofdgroep is het
Romeinse type dat ook wel wordt aangeduid als Romein. Deze heeft als belangrijkste subgroep de
Antiqua [afb.6]. Het Romeinse type is als drukletter ontstaan tussen 1470 en 1600 en werd vooral in
Italië tijdens de renaissance gebruikt. Deze lettervormen zijn gemodelleerd naar een synthese van
Romeinse inscriptie hoofdletters en een lettervorm uit Karolingische manuscripten. 11
De nadruk lag tijdens de twintigste-eeuwse ‘letterhype’ voornamelijk op het Gotisch vs. Romeins
dilemma (of Antiqua vs. Fraktur). 12 Er is veel geschreven over de rol van nationalisme, identiteit en
ideologie in het keuzeproces voor typografische types: in een tijd van grote economische en politieke
veranderingen zou de stijl van lettertypes een symptoom van de continue zoektocht naar een Duitse
culturele stem zijn welke in de eeuwen daarvoor in gang was gezet. 13 Het teruggrijpen naar deze
oudere vormentalen zou dus niet alleen esthetische redenen hebben, maar ook nationaal ideologische.
Peter Behrens is een typograaf en kunstenaar die een zeer ambivalente plaats lijkt in te nemen
binnen deze zoektocht. Hij was naar eigen zeggen opzoek naar een nieuwe moderne vormentaal, niet
alleen in zijn typografisch werk, maar ook in zijn werk als architect en vormgever. Hij behoorde tot
diegenen die zich afzetten tegen het historisme uit de eeuwen daarvoor, maar nam tegelijkertijd een
aantal oudere vormentalen over. In zijn letterontwerpen grijpt Peter Behrens zowel terug naar de
Gotische als naar de Romeinse lettervormen. Zo prees hij het simpele en heldere karakter van het
Romeinse type als hij deze als uitgangspunt of basisvorm nam. Echter was hij ook zeer te spreken over
het handwerk van de middeleeuwse monniken in het Gotisch schrift, dat hij in 1902 zelfs aanduidde
als de ‘eerste echte afkondiging van de Duitse geest’. Hij combineerde de twee, zocht tussenvormen,
maar was vooral opzoek naar een nieuwe letter voor Duitsland.
Hoewel hij in zijn ontwerpen uitging van een oudere vormentaal en soms erg specifieke
traditionele technieken gebruikte, zou het niet juist zijn Behrens als onderdeel te zien van het
ideologische strijdtoneel. Hij speelde met de twee vormen, niet omdat de een beter was dan de ander,
maar omdat hij in beide goede esthetische eigenschappen zag. Hoewel hij in zijn eigen geschriften
11 Kapr, Albert:, Schriftkunst: Geschichte, Anatomie und Schoenheit der lateinisch, Dresden 1971
12 Kapr, Albert:, Fraktur: Form und Geschichte der gebrochenen Schriften, mit einem Aufsatz "Vom falschen
Image der Fraktur" von Hans Peter Willberg und einem Beitrag über den richtigen Satz gebrochener Schriften
von Friedrich Forssman, Mainz: Schmidt, 1993, 42- 43.
13 Bain 1998, 32-39.