het milieujaarverslag 2011 hier digitaal te vinden - K3Delta

Herfst 2012
“ De mooie samenwerking
met omwonenden en
diverse (natuur)organisaties
is de waardevolle basis voor
al onze projecten.”
Milieujaarverslag
2011
K3Delta richt zich op het
winnen van zand en grind,
klei, het milieuverantwoord
bergen van baggerspecie en het
ontwikkelen van landschappen.

Inhoud
Voorwoord ......................................................................................................................3
1. Kaliwaal, Waaier van Geulen ...................................................4
1.1 Acceptatie ...............................................................................................................7
1.2 Monitoring ..............................................................................................................7
1.2.1 Inleiding ....................................................................................................7
1.2.2 Oppervlaktewater ........................................................................7
1.2.3 Grondwater ......................................................................................11
1.2.4 Poriewater ..........................................................................................15
1.2.5 Macrofauna ......................................................................................15
1.2.6 Wintergasten ..................................................................................17
1.2.7 Vegetatiekartering en morfologie ......................17
1.3 Rivierduin Kaliwaal ..................................................................................18
1.3.1 Unieke flora & fauna ............................................................18
1.3.2 Bodembeschermende maatregel .....................18
1.3.3 Natuurlijke ontwikkeling .................................................19
1.4 Natuurbeheer en nazorg ................................................................21
1.4.1 Natuurbeheer Leeuwense en
Westelijke Drutense Waard .......................................21
1.4.2 Impressie veldlessen Stichting ARK ..............21
1.4.3 Nazorg ....................................................................................................23
2. Gamerensche Plas ..............................................................................24
2.1 Het initiatief ............................................................................................25
2.2 Voortgang ................................................................................................27
2.3 Monitoring oppervlaktewater ........................................27
3. Depot Drempt ..............................................................................................28
3.1 Monitoring ..........................................................................................................31
3.1.1 Grondwater ......................................................................................31
3.1.2 Oppervlaktewater ....................................................................31
3.2 Oeverzwaluwwand ..................................................................................32
3.3 Nazorg ..................................................................................................................33
4. Hooge Kampse Plas .........................................................................34
4.1 Het initiatief........................................................................................................35
4.2 Open dag ............................................................................................................36
4.3 Monitoring ..........................................................................................................37
4.3.1 Oppervlaktewater ....................................................................37
4.3.2 Kwaliteitscontrole toegepaste
(water)bodem ..............................................................................37
5. Bemmelse Waard ..................................................................................38
5.1 Hoogwatervluchtplaats voor vee.........................................39
5.2 Kwaliteitscontrole toegepaste grond .............................39
6. Koornwaard ....................................................................................................40
6.1 Het initiatief........................................................................................................41
6.2 Monitoring ..........................................................................................................43
6.2.1 Oppervlaktewater ....................................................................43
6.2.2 Kwaliteitscontrole toegepaste
(water)bodem ..............................................................................43
Voorwoord
Het jaar 2011 was voor de divisie Milieu wederom een prachtig jaar.
Een jaar waarin de uitvoeringsplanning van de meeste van onze projecten
behoorlijk is bespoedigd.
Ter onderstreping van het belang van de integrale ontwikkeling van het
gebied ‘De Koornwaard’, is op woensdagmiddag 20 april jl. door wethouder
Bart Eigeman van de gemeente ‘s-Hertogenbosch midden op de plas
De Koornwaard gezamenlijk met adjunct-directeur Lars Koreman van
Vereniging Natuurmonumenten de intentieovereenkomst getekend. Een ander
hoogtepunt was de open dag op 21 mei bij de Hooge Kampse Plas. Stralend
weer, een mooie opkomst en geweldige reacties. In samenwerking met ARK
Natuurontwikkeling werd op 29 oktober in het kader van ‘Nacht van de Nacht’
een wandeling in het donker georganiseerd in natuurgebied de Leeuwense
Waard. De wandeling had als thema “Op zoek naar nachtdieren in de
Kaliwaal”. De opkomst was overweldigend. De avond werd sfeervol afgesloten
met een hapje en een drankje bij fakkels en vuurkorven op het strandje.
De markt van het industriezand is de afgelopen jaren sterk veranderd. Door
verschil van inzicht over de te voeren strategie hebben de aandeelhouders
van Dekker Van de Kamp besloten, na de fusie in 2005, het bedrijf te splitsen.
Dat heeft tot gevolg dat de milieuactiviteiten zullen worden voortgezet binnen
het bedrijf K3Delta, waarin tevens de winning van keramische klei en diverse
industriezandwinningen worden ondergebracht. Een solide basis om de
bestaande projecten voort te zetten en nieuwe initiatieven te ontwikkelen
met ruimtelijke kwaliteit als uitgangspunt. De mooie samenwerking met
omwonenden en diverse (natuur)organisaties is de waardevolle basis voor al
onze projecten.
In dit milieujaarverslag kunt u meer lezen over de achtergronden van onze
werkzaamheden binnen de divisie Milieu. Ik wens u veel leesplezier.
Hans Coppus
Directeur Milieu
Nijmegen, 2012

4
1.0 Kaliwaal, Waaier van Geulen
In 1995 is in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds de
ontwikkelingsvisie “Waaier van Geulen” gepresenteerd. Hierin
is geschetst hoe de Leeuwense en Drutense uiterwaarden
kunnen veranderen in een aaneengesloten natuurgebied (circa
290 ha) met rivierduinen, stromende nevengeulen, ooibossen
en kruidenrijke graslanden.
Onderdeel van de ontwikkelingsvisie is het voorstel om de zandwinput Kaliwaal
grotendeels op te vullen met baggerspecie en vervolgens in te richten als
een natuurgebied met nevengeulen, brede strangen, eilandvormige platen,
moerassen en ooibossen. Een gedeelte van de financiële opbrengsten
van de baggerspecie wordt gebruikt om een oorspronkelijk en natuurlijk
uiterwaardenlandschap mogelijk te maken. Door meestromende geulen en
periodieke overstromingen staat de uiterwaard in contact met de rivier. Daarmee
wordt niet alleen de natuurontwikkeling in de uiterwaarden mogelijk, maar wordt
ook een bijdrage geleverd aan het ecologisch herstel van de Waal zelf. Aan
vele, thans in de intensief benutte rivier niet meer voorkomende, organismen
(stroomminnende planten- en diersoorten) en ecologische processen
(zelfreinigend vermogen), worden nieuwe ontwikkelingsperspectieven geboden.
5

6
“ Wij laten het gebied
mooier achter dan we
het aantreffen.”
Hans Coppus, Directeur Milieu
1.1 Acceptatie
Door de acceptatiemedewerker wordt de verontreinigingsgraad van de
baggerspecie getoetst aan de milieuvergunning. In 2011 is 320.000 m³
aangemelde baggerspecie afgekeurd. Voor de baggerspecie die voldoet,
wordt een contract opgesteld, waarin is vastgelegd dat de aanbieder
levert wat is afgesproken. Vervolgens worden door een onafhankelijk
deskundige, die gecertificeerd is voor de BRL SIKB 2000, in het baggerwerk
(in situ) controlemonsters genomen. De controlemonsters worden in
een laboratorium met Sterlabkwalificatie geanalyseerd. Voordat de
baggerspecie daadwerkelijk wordt gestort, wordt het bevoegd gezag per
partij in kennis gesteld van het aanvoerschema.
1.2 Monitoring
1.2.1 Inleiding
De effecten van de specieberging op de omgeving worden gevolgd ten
aanzien van grond- en oppervlaktewater, morfologie en natuurontwikkeling.
In het plan Waaier van Geulen zijn natuurontwikkeling en ecologisch
herstel van de Waal de belangrijkste onderdelen. De daadwerkelijke
natuurontwikkeling wordt nauwgezet gevolgd. De informatie die dat
oplevert, wordt benut om de inrichting en het beheer van de Kaliwaal en de
omringende uiterwaarden verder te verbeteren.
1.2.2 Oppervlaktewater
De baggerspecie wordt met een kraan gelost in een vultrechter, waarbij de
baggerspecie op circa 1 m boven de bodem uitvloeit. De stroomsnelheid
van het water onderin de specieberging is zeer gering, waardoor
verspreiding van verontreiniging tot het minimum wordt beperkt. Ter
controle hiervan is de oppervlaktewaterkwaliteit gemeten.
7

8
“ Achter de veranderlijke vormen van de natuur ligt een
onveranderlijke zuivere werkelijk heid.”
Piet Mondriaan
Op een aantal plaatsen is iedere twee maanden de
waterkwaliteit gemeten. Uit deze monitoring komt
naar voren dat de gehalten van stoffen in de Kaliwaal
overwegend lager zijn dan de gehalten in de Waal.
Daarnaast is continu het zwevende stofgehalte van
het uitstromende oppervlaktewater gemeten. De
resultaten hiervan zijn weergegeven in de grafiek
hiernaast. Uit metingen, uitgevoerd voordat de
specieberging in gebruik is genomen, is gebleken dat
de Kaliwaal als bezinklagune werkt. Daarbij bezinkt
circa 30% van de instromende zwevende stof uit de
Waal in de specieberging. Om te bepalen of er van
uit de plas extra zwevend stof wordt geloosd op de
nevengeul (uitsleep) zijn de gehalten in de Waal
met bovengenoemd percentage gecorrigeerd. Dit is
weergegeven in de grafiek hiernaast.
Uit de grafiek blijkt dat er regelmatig sprake is van
verhoogde gehalten in de nevengeul. De verhoogde
gehalten liggen circa 20 mg/l hoger dan de gehalten
in de Waal. Een mogelijke verklaring zijn lage
waterstanden in combinatie met zeer grote schepen
op de Waal, die kunnen hebben gezorgd voor
opwerveling van zwevende stof bij de invaart dat de
nevengeul is ingestroomd.
Uit de monitoringsdata van het oppervlaktewater
blijkt dat de stortactiviteiten niet hebben geleid tot
structureel verhoogde gehalten verontreinigende
stoffen in de Kaliwaal.
Overzicht zwevende stoffen
150
120
90
60
30
0
5-jan-10
13-jan-10
29-jan-10
24-feb-10
12-mrt-10
19-mrt-10
26-mrt-10
9-apr-10
16-apr-10
23-apr-10
29-apr-10
27-mei-10
4-jun-10
10-jun-10
25-jun-10
1-jul-10
17-sep-10
24-sep-10
1-okt-10
6-okt-10
16-okt-10
5-nov-10
12-nov-10
19-nov-10
13-dec-10
Nevengeul Waal Indicatie uitsleep
150
120
90
60
30
0
zwevende stof (mg/l)
9

10
“ De natuur doet niets
zonder doel.”
Aristoteles
1.2.3 Grondwater
De specieberging staat aan de onderzijde in contact
met het grondwater. De onderste laag bestaat uit
enkele meters baggerspecie, die bij hoogwater door
de rivier is afgezet. De meest mobiele verontreiniging
in deze van nature aanwezige sliblaag wordt gevormd
door de trichloorbenzenen (TCB). Op basis van
onderzoek door de Vrije Universiteit Amsterdam is
berekend dat de doorslagtijd van TCB voor 1 meter
slib boven de 10.000 jaar komt.
Het grondwater in de omgeving van de Kaliwaal
stroomt in zuidwestelijke richting met een
Overzichtskaart Kaliwaal
verplaatsingssnelheid van 11 meter per jaar. Het
tempo waarin de emissie van TCB en andere
verontreinigende stoffen plaatsvindt, is dermate
langzaam, dat de risico’s voor het milieu aan de
landelijke normen voldoen en dus aanvaardbaar zijn.
Rondom de Kaliwaal is een netwerk van 30 peilbuizen
met in totaal 71 filters geplaatst. Het netwerk bestaat
uit ondiepe filters, waarmee eventuele emissies uit
het talud het snelst kunnen worden vastgesteld, en
diepe filters, waarmee lekkage aan de onderzijde kan
worden vastgesteld. De bovenstroomse filters geven
een beeld van de kwaliteit van het toestromende
grondwater. Beïnvloeding van het grondwater door
11

12
“ Wanneer men de natuur de vrije loop laat, gaat elke vorm
van gelijkheid verloren.”
Paul Getty
de Kaliwaal kan worden vastgesteld middels de
benedenstroomse filters. In samenwerking met de
Stichting Behoud Leefmilieu en Natuur Maas & Waal
is een extra peilbuis met 3 filters geplaatst in de
Wilgenstraat te Boven-Leeuwen.
Uit de metingen blijkt dat de grondwaterkwaliteit
rondom de Kaliwaal niet significant afwijkt van de
metingen voorafgaand aan het opvullen van de
Kaliwaal.
In de periode 2000-2011 is bij peilbuis 8 (ondiep
filter) β-HCH in gehalten boven de signaalwaarde
aangetroffen. Het gaat om relatief lage gehalten
(

14
“ De natuur is onze moeder
niet, zij is onze zuster.”
Gilbert Keith Chesterton
1.2.4 Poriewater
Uit het milieu-effectrapport, dat bij de start van de
specieberging Kaliwaal is opgesteld, blijkt dat de van
nature aanwezige sliblaag in de Kaliwaal bepalend
is voor de emissie van verontreinigingen naar het
grondwater. De verspreiding vindt plaats via het
poriewater (het water tussen de vaste slibdeeltjes)
en daarom is een betrouwbaar beeld nodig van de
poriewaterconcentraties. De metalen in het poriewater
liggen onder de signaalwaarden. De organische
parameters liggen beneden de detectielimiet. Alleen
bij de macro-parameters zijn overschrijdingen van de
signaalwaarden aangetroffen. Het betreft met name
ammonium, calcium, ijzer, kalium en magnesium. Uit
de resultaten van de grondwatermonitoring blijkt dat
er geen sprake is van emissie van deze stoffen naar
het grondwater. Bovendien is geconstateerd dat de
sliblaag een zeer compacte structuur (“stopverf”)
heeft, waardoor er nauwelijks poriewater vanuit de
sliblaag in het grondwater terechtkomt.
1.2.5 Macrofauna
De Kaliwaal en de geulen in de Leeuwense Waard
staan bloot aan de dynamiek van de rivier. Strangen
kunnen droogvallen of bij hoge stroomsnelheden
uitslijten. Deze dynamiek heeft grote invloed
op o.a. de macrofauna. Dat zijn de met het oog
waarneembare ongewervelde waterdieren.
Voorbeelden hiervan zijn: kokerjuffer, borstelwormen,
waterkevers, bloedzuigers, kreeftachtigen,
muggenlarven etc. Om de eindinrichting van de
Kaliwaal zo goed mogelijk af te stemmen op de
gebiedsspecifieke ecologie, wordt jaarlijks de
macrofauna gemonitord.
De weidebeekjuffer is een van de
diersoorten die de macrofauna in de
Kaliwaal hebben verrijkt.
Uit het monitoringsonderzoek 2011, uitgevoerd door
Hydrobiologisch Adviesbureau Klink, blijkt dat 2011,
door de lage rivierstanden, een slecht jaar was voor
de riviergebonden macrofauna. Het droogvallen
van de nevengeul in het voorjaar en nogmaals in
november-december is zeer uitzonderlijk. Het aantal
exoten (24%) is vergelijkbaar met voorgaande jaren.
Alleen 2005 was een positieve uitschieter, waarin
slechts 9,8% van de aangetroffen macrofauna
bestond uit exoten. Vermeldenswaard is de vondst
van een kokerjuffer in de nevengeul, waarvan er
sinds 1980 maar drie vindplaatsen bekend zijn in de
Rijntakken.
De macrofauna op de diepe bodem van de Kaliwaal
wijst op een verstoring als gevolg van chemische
verontreiniging. Deze beoordeling is identiek aan
die in 2000, voor aanvang van de opvulling. Hieruit
kan worden afgeleid dat de situatie niet wezenlijk is
verslechterd. Overigens zal de baggerspecie na de
opvulling worden afgedekt met een laag schonere
baggerspecie, waarna de macrofauna zich in de plas
kan herstellen.
15

16
“ In de natuur bestaat
geen vervreemding.
Alles is er op zijn plaats.”
Deng Ming-Dao
1.2.6 Wintergasten
De Kaliwaal is een belangrijke rust- en slaapplaats
voor overwinterende watervogel, met name ganzen,
eenden en meeuwen. Vanaf 1997 worden de
aantallen vogels op de Kaliwaal intensief gemonitord
middels tellingen (twee keer per maand) uitgevoerd
door Leo van den Bergh. Deze tellingen en de
monitoringsgegevens van ganzen en watervogels in
het rivierengebied zijn door SOVON geanalyseerd.
Ganzen nemen zowel op de Kaliwaal als in het gehele
Rivierengebied toe. Na een dalende trend sinds
2003-2004 nemen de aantallen meeuwen weer toe.
Op de Kaliwaal nemen de aantallen sterker toe dan
in het gehele Rivierengebied. Zowel op de Kaliwaal
als in het gehele Rivierengebied neemt het aantal
viseters af. De aantallen zwemeenden nemen op de
Kaliwaal toe. Deze toename is niet waarneembaar
Overzicht begroeiing Kaliwaal
Legenda
Gs - Structuurrijk grasland
Gp - Productiegrasland
Rs - Structuurrijke ruigte
Rd - Dichte ruigte
Rm - Moerasruigte
Rr - Rietmoeras
Sw - Wilgenstruweel
Sd - Doornstruweel
Bw - Zachthoutooibos
Pi - Pioniervegetatie
Pw - Pioniervegetatie met wilgenopslag
Pz - Zandplaat
Ps - Slikplaat
Po - Stenen oever
Ph - Verhard
Pa - Akker
Wz - Zandplas
Wo - Open strang
Ws - Geïsoleerde strang
Wn - Nevengeul
M1 - Mozaïek grasland-ruigte
M2 - Mozaïek ruigte-zachthoutstruweel
in het gehele Rivierengebied. Bij de steltlopers zet
de afname door, zowel in de Kaliwaal als het gehele
Rivierengebied. De aantallen duikeenden nemen
zowel op de Kaliwaal als in het Rivierengebied toe.
1.2.7 Vegetatiekartering en morfologie
De Leeuwense en Drutense Waard zijn uiterwaarden,
die bij hoogwater geen belemmeringen mogen
bevatten voor de waterafvoerende functie van
de Waal. Op basis van de Wbr-vergunning dient
daarom periodiek de begroeiing en de morfologie
(hoogteligging van het maaiveld) van deze
uiterwaarden in beeld te worden gebracht.
Uit de metingen is naar voren gekomen dat de
vegetatieontwikkeling en de hoogteligging van de
uiterwaard past binnen de vergunde situatie.
17

18
1.3 Rivierduin Kaliwaal
Bij duinen denken we vaak aan de duinen langs de kust die
ons beschermen tegen de zee, maar duinen zijn ook op
andere plekken in Nederland te vinden. Wat te denken van de
rivierduinen? Tijdens onze open dag op de Kaliwaal heeft Maggy
van Heck de suggestie gedaan via de ideeënbus het rivierduin
uit te breiden. Bij de uitwerking van dit idee bleek al snel dat er
ecologische, milieutechnische en bedrijfseconomische voordeel
te behalen is door het rivierduin uit te breiden. In 2011 is
20.000 m³ zandige baggerspecie in het rivierduin toegepast.
1.3.1 Unieke flora & fauna
Langs de Waal liggen slechts twee rivierduinen: de grootste
ligt in de Millingerwaard gevolgd door het rivierduin in de
Westelijke Drutensche uiterwaard (Kaliwaal). Uit een recente
inventarisatie van de flora en fauna blijkt dat er op het rivierduin
van de Kaliwaal veel bijzondere plantensoorten voorkomen,
zoals blaassilene, bonte luzerne, beklierde kogeldistel,
cipreswolfsmelk, grijskruid, peperkers, sikkelklaver, stinkende
ballote, wede, wilde marjolein, wit vetkruid en zomerfijnstraal.
Uit de inventarisatie kwam naar voren dat het Kaliwaal-rivierduin
zeer rijk is aan sprinkhanen. Naast de gewonere soorten als
ratelaar en grote groene sprinkhaan komen bijzondere soorten
voor: gouden sprinkhaan (rode lijst) en zuidelijk spitskopje. Van
beide zijn tussen de 30 en 50 geteld.
1.3.2 Bodembeschermende maatregel
In overleg met John en Ria van Heck van de Stichting
Behoud Leefmilieu en Natuur Maas & Waal is besloten het
onderwatertalud van het rivierduin (aan de zijde van het
“ De natuur kent het grote geheim
en glimlacht.”
Victor Hugo
baggerdepot) te voorzien van een 1 m dikke kleilaag. Om
een stabiele kleilaag te kunnen aanbrengen is een talud van
minimaal 1:4,5 noodzakelijk. Als de helling te steil is glijdt de
kleilaag naar beneden. Het onderwatertalud is nu veel te steil
(1:2 en nog steiler) en kan dus door de uitbreiding onder de
juiste hellingshoek worden aangelegd. Daarnaast dient de
uitbreiding van voldoende stevig materiaal te worden gemaakt
om nazakking te voorkomen, hetgeen kan leiden tot scheuren
in de kleilaag. Zandige baggerspecie (>60% zand) leent zich
uitstekend voor deze toepassing.
De stroomscheidende kade zorgt er voor dat er voldoende
afstand is tussen een hoogwatergolf van de Waal en de
kleilaag. Als de Waal over de stroomscheidende kade stroomt,
bevindt de bodembeschermende kleilaag zich op 10 meter
diepte.
1.3.3 Natuurlijke ontwikkeling
Het rivierduin Kaliwaal is door de rivier ontstaan en gevormd.
Bij hoge stroomsnelheden ziet de Waal troebel van sediment
(zand en slib). Zodra het rivierduin bij hoogwater overstroomt
gaat (door de verbreding) de stroomsnelheid omlaag en
bezinkt als eerste het zand. Het lichtere sediment heeft langere
tijd nodig om te bezinken en komt in de plas terecht. Bij elke
overstroming groeit het rivierduin dus met het zand dat de Waal
achter laat. Wij leggen een fundament van zand aan tot een
hoogte van NAP+1 (onder water). De aanzanding tot NAP+5
zal door de Waal zelf plaatsvinden. Door onze uitbreiding zal
het rivierduin zich sneller boven water kunnen uitbreiden en
een voedingsbodem vormen voor unieke flora en fauna.
19

20
“ De natuur kent beloning noch
straffen, enkel gevolgen.”
Robert Green Ingersoll
1.4 Natuurbeheer en nazorg
1.4.1 Natuurbeheer Leeuwense en Westelijke Drutense Waard
Het beheer van dit gebied en van de Leeuwense Waard (in totaal circa
290 hectare) is uitbesteed aan de Stichting FREE Nature. Het terrein wordt
beheerd met begrazing door Konikpaarden en runderen, zoals de Rode
Geus.
1.4.2 Impressie veldlessen Stichting ARK
Dit was de vijftiende keer dat er door de Stichting ARK veldlessen werden
georganiseerd rondom de Kaliwaal. In 2011 hebben 1.134 kinderen, onder
begeleiding van 287 volwassenen, de veldlessen gevolgd. Sinds de start
van de veldlessen hebben inmiddels rond de vijftienduizend kinderen
rondgestruind in de Leeuwensche Waard.
Het weer zat in 2011 helemaal mee, in het voorjaar was het warm en droog
en in het najaar hadden we steeds het geluk dat de planning tussen de
buien door bleek te vallen. Wel droogde de nevengeul in het voorjaar
helemaal op. Twee maanden stroomde er geen water doorheen, er begon
zelfs gras en kamille te groeien op de uitgedroogde bodem. Later, toen er
weer water was, werden er dan ook nauwelijks waterbeestjes gevangen,
want de waterbodem was eigenlijk al bijna in landvegetatie veranderd.
Meestal wordt er vanuit een vast punt geopereerd, waar de veldleskar met
materialen staat als verzamel- en vertrekpunt. In de Leeuwense Waard zijn
twee veldleslocaties, eentje langs de nevengeul bij het wilgenbos en de
andere op het Waalstrand langs de rivier. De wandeling naar de locatie toe
is al meteen het begin van het veldles avontuur.
De buizen, die bedoeld zijn om het water van de nevengeul onder het
weggetje door te laten stromen, zijn altijd een attractie. Als het water er
doorheen stroomt vanwege de stroomsnelheid en de draaikolken in het
water, maar vooral bij droogvallen zijn ze enorm spannend, omdat de
kinderen er dan doorheen kunnen lopen. Dat blijkt een heerlijk avontuur.
Eigenlijk was er geen enkele leerkracht tegen bomenklimmen. Fijn dat
het hier kan en mag. Kinderen die het niet kunnen of bang zijn doen het
21

22
toch niet, de echte klimmers hebben hier de
kans! Maar nee, afbreken van takken, dat kan
niet, nooit!!! Grappig is nou juist dat de paarden
complete bomen vellen, schors afschillen, takken
afrukken, kortom enorm vernielzuchtig zijn. Dat is
ook de bedoeling, er moeten niet te veel bomen
komen. Als kinderen (vooral jongens) horen dat
er takken af mogen, dan storten ze zich letterlijk
met indianengehuil op een boom, om na korte
tijd al te ontdekken dat het helemaal niet lukt,
veel te taai en te sterk! Een geweldige ervaring
dus. Uiteraard gebeurt dit op een plek waar de
paarden al heel veel “snoeien” en krijgen ze daar
heel dringend mee, dat respect voor alles wat
leeft voorop staat en dat zoiets alleen in deze
uiterwaarden mag en niet in het stadspark of de
schooltuin natuurlijk!
1.4.3 Nazorg
Door Gedeputeerde Staten van Gelderland is het
nazorgplan voor de Kaliwaal vastgesteld. In de
Wet Milieubeheer is geregeld dat na sluiting van
de specieberging de provincie verantwoordelijk
is voor het milieubeheer. Voor de financiering van
deze nazorg dragen wij jaarlijks nazorgbelasting
af aan de provincie. In het nazorgplan wordt
rekening gehouden met monitoring en controle
van o.a. grondwater, onderhoud en periodieke
vervangingen van de milieutechnische
voorzieningen.
Belevenissen en opmerkingen van de ouders:
“Wat worden ze fijn vies,
alle remmen gaan los.”
“ Kijk ze fijn samen
bezig, zo intens.”
“ Nee, ik ben hier nog
nooit geweest, maar wij
hebben ook geen hond.”
“ Hij is altijd zo onhanteerbaar,
maar moet je nou kijken hoe
in z’n element hier!”
“ In de klas best een gedoe met hem,
maar hier gaat het helemaal vanzelf.”
“Hoe moet dat nou straks
in de auto met al die
smeerboel, ik neem ze zo
niet mee hoor.”
“ Geweldig toch voor die
meiden, echt helemaal
genieten.“
“ Kijk, wat fotogeniek!
Kinderen fotograferen vind ik
sowieso leuk, maar hier is de
achtergrond altijd goed!”
“ Wat een ellende dat het zo regent, maar
die kinderen lijken er niks van te merken.”
“ Ik laat elke dag mijn hond uit op de dijk,
eigenlijk begrijp ik niet waarom ik niet vaker
hier ga lopen.”
“ Eigenlijk wel de ideale plek voor een
verjaardagspartijtje, je hebt geen omkijken meer
naar ze, gewoon wat chips en drinken mee, klaar!”
“ Waarom gaan we niet vaker naar buiten?
Zo leren ze toch alles tegelijk, lichamelijke
oefening, samenwerking, doorzettingsvermogen
en nog rekenen ook!”
“ Wie wil er nog meer koffie, geweldig Jan
dat je dat mee hebt gebracht, buiten
smaakt het nog lekkerder.”
23

24
2. Gamerensche Plas
De Gamerensche Plas is een voormalige zandwinning (1970)
van circa 7,5 hectare en ligt aan de zuidelijke oever van de
Waal, in de gemeente Zaltbommel. De huidige plas is circa
17 meter diep, waardoor het bodemleven zeer beperkt is.
2.1 Het initiatief
De voormalige zandwinplas wordt verondiept met herbruikbare
water bodems uit het rivierengebied. Hierdoor wordt het bestaande
geulensysteem tientallen jaren eerder uitgebreid dan wanneer de rivier
door sedimentatie de plas zelf opvult. Het gebied wordt geschikter als
paai- of verblijfplaats voor stroomminnende vissoorten, zoals barbeel,
kwabaal en winde. Tevens wordt door de verondieping een karakteristiek
biotoop ge creëerd voor riviergebonden macrofauna. Dat zijn de met
het oog waarneembare ongewervelde waterdieren, zoals kokerjuffer,
kreeftachtigen, waterkevers en muggenlarven.
25

26
“ Als de natuur niet meewerkt,
is de arbeid vergeefs.”
Seneca
2.2 Voortgang
In 2010 is de opvulling van de plas afgerond. De helft van de plas is reeds
voorzien van een leeflaag van klasse A. Voor de afwerking van de andere
plashelft als opvulling van de tijdelijke vaargeul is bij elkaar nog circa
60.000 m³ baggerspecie nodig.
2.3 Monitoring oppervlaktewater
Doel van de monitoring is het signaleren van ongewenste ontwikkelingen,
zodat tijdig kan worden ingegrepen met extra maatregelen. Uit de
monitorings resultaten van 2011 wordt geconcludeerd dat de gehalten aan
stikstof- en fosforverbindingen aan de norm voor oppervlaktewater voldoen.
Ook de zuurstofgehalten en het chlorofyl-a gehalte voldoen aan de
opper vlaktewaternormen. De zwevende stofgehalten in de plas en aan de
benedenstroomse zijde van de plas (10-20 mg/l) komen ongeveer overeen
met de bovenstroomse gehalten. Dit betekent dat geen sprake is van extra
uitsleep naar de Waal door de verondiepingswerkzaamheden.
Geconcludeerd wordt dat de activiteiten niet hebben geleid tot negatieve
effecten op de oppervlaktewaterkwaliteit.
Monitoring is precies werk. Hier zien we
hoe in de Gamerensche Plas observaties
nauwkeurig worden vastgelegd.
27

28
3. Depot Drempt
Het Depot Drempt heeft twee functies: ten eerste het plaats
bieden aan een milieuhygiënisch verantwoorde berging van
baggerspecie en ten tweede het creëren van een ecologische
verbindingszone langs de Oude IJssel. Ook is het mogelijk om
op deze locatie zand van bagger te scheiden en hergebruik te
realiseren.
De voormalige zandwinplas Drempt wordt minder diep gemaakt, door de
bodem op te hogen met baggerspecie. Omstreeks 2015 is het depot gevuld
en kan de bovenste afdeklaag worden aangebracht.
Isoleren en controleren zijn de uitgangspunten voor de inrichting van het
Depot Drempt. Een afdeklaag onder én boven de baggerspecie isoleert het
materiaal van de omgeving. Deze isolerende lagen moeten er voor zorgen
dat er geen stoffen uit het stortlichaam vrijkomen. Om dit vast te stellen,
staan rondom het depot peilbuizen, waarmee de stroming en de kwaliteit
van het grondwater gecontroleerd worden.
De locatie krijgt als natuurgebied de functie van “stapsteen voor dieren” in
de ecologische verbindingszone langs de Oude IJssel. Het gaat om de das,
waterspitsmuis, ijsvogel, ringslang, kamsalamander, boomkikker en de weidebeekjuffer.
Voor deze soorten komen er poelen en moerassige gebieden.
De das wordt een handje geholpen met een aangelegde terp. Het resultaat
is een gevarieerd natuurgebied met afwisselend natte en droge delen, open
en gesloten terreinen.
Depot Drempt BV is een samenwerkingsverband met GMB Milieuwerken.
Inrichtingsplan Depot Drempt
29

30
“ De minachting voor onze
natuur is een dwaling
van onverstand.”
Vauvenargues
3.1 Monitoring
3.1.1 Grondwater
Het grondwatermonitoringssysteem bestaat uit 9 peilbuizen waarmee
het grondwater op verschillende dieptes kan worden bemonsterd. Uit de
metingen van 2011 blijkt dat twee peilbuizen een licht verhoogd gehalte aan
cis-1,2-dichlooretheen is gemeten. Aangezien dit ook het geval is bij één van
de referentiepeilbuizen, wordt er van uitgegaan dat dit niet het gevolg is van
uitloging vanuit de baggerspecie.
Verder is bij een aantal peilbuizen licht verhoogde arseen- en ammoniumgehalten
gemeten. Uit de resultaten van voorgaande metingen blijkt dat de
arseengehalten fluctueren, waarbij geen sprake is van een stijgende trend.
Dit duidt er op dat de verhoogde gehalten het gevolg zijn van natuurlijke
fluctuaties. Met betrekking tot ammoniumgehalten is bij peilbuizen 1-diep,
4a-ondiep en 5a-ondiep een stijgende trend waar te nemen. Omdat bij deze
peilbuizen geen andere stoffen (zoals organische microverontreinigingen) in
verhoogde gehalten zijn gemeten, wordt er van uitgegaan dat er geen sprake
is van uitloging vanuit de baggerspecie. De verhoogde ammoniumgehalten
zijn mogelijk afkomstig van meststoffen, op diepte toegediend op het betreffende
landbouwperceel. Ook in de referentiepeilbuizen is namelijk ammonium
in het grondwater aangetroffen.
Op basis van alle in de grondwatermonitoring verzamelde data wordt geconcludeerd
dat er geen sprake is van beïnvloeding van het grondwater door
emissie van verontreinigingen vanuit de specieberging Drempt.
3.1.2 Oppervlaktewater
Het overtollige water uit de plas mag volgens de lozingsvergunning, mits de
kwaliteit voldoet, op de Oude IJssel worden geloosd. In 2011 is 110.200 m3 water uit de plas op de Oude IJssel geloosd. Tijdens het lozen is het water
door ons en het waterschap Rijn & IJssel gecontroleerd. De gemeten waarden
bleven ruimschoots binnen de lozingsvergunning.
31

32
3.2 Oeverzwaluwwand
De oeverzwaluw (Riparia riparia) is een beschermde vogel. Dit
is hard nodige vanwege de duidelijke afname en zijn geringe
huisvestigingsmogelijkheden. De Nederlandse oeverzwaluwen
broedden van origine vooral in rivier- en beekoevers en stuivend
duin. Met de vastlegging van deze van nature zeer dynamische
gebieden verdwenen de voor de soort geschikte oeverwanden,
waardoor het broedbestand flink afnam. Een deel van de vogels
vestigde zich vervolgens in door mensenhand geschapen
‘oeverwanden’ als dijken, dijkcoupures, zandwinputten
en opgespoten terreinen. Deze broedplaatsen brengen
voor de vogels nogal wat risico’s met zich mee, die door
vogelwerkgroepen deels opgevangen kunnen worden. Met de
Vogelwerkgroep van Stad en Ambt Doesborgh is op een rustige
plek een speciale wand voor oeverzwaluwen gemaakt.
In 2011 hebben de oeverzwaluwen circa 115 nestgangen
gemaakt en dat is ruim 4 maal zo veel als voor de realisatie van
de oeverzwaluwwand. Dankzij ringonderzoek (door Holmer
Vonk) blijkt dat er zich ook broedparen hebben gevestigd uit de
Kleine Gelderse Waard bij Oud-Zevenaar en uit de Ooipolder bij
Nijmegen.
“ Volg de natuur zoals een
vlieger de wind.”
Tao Meng
3.3 Nazorg
Door Gedeputeerde Staten van Gelderland is het nazorgplan
voor specieberging Drempt vastgesteld. In de Wet
Milieubeheer is geregeld dat na sluiting van de specieberging
de provincie verantwoordelijk is voor het milieubeheer.
Voor de financiering van deze nazorg dragen wij jaarlijks
nazorgbelasting af aan de provincie. In het nazorgplan wordt
rekening gehouden met monitoring en controle van o.a.
grondwater, onderhoud en periodieke vervangingen van de
milieutechnische voorzieningen.
33

34
4. Hooge Kampse Plas
De Hooge Kampse Plas is een oude zandwinput, waarin van
alles is gestort, zoals bedrijfsafval, compost en baggerspecie.
Door de plas opnieuw in te richten kan deze zich ontwikkelen
tot een hoogwaardig natuurgebied op de kruising van
ecologische verbindingszones tussen het Kromme Rijngebied,
de Utrechtse Heuvelrug en het veenweidegebied. K3Delta
realiseert in opdracht van de Stichting Het Utrechts
Landschap de natuurontwikkeling in de periode 2010­2016.
4.1 Het initiatief
De Stichting Het Utrechts Landschap wil de natuurwaarden van de plas
verder ontwikkelen door het verbreden van de oevers, het aanleggen van
eilandjes en het verondiepen van de bodem met herbruikbare waterbodems
en grond. Het riet op de oevers zal de roerdomp aantrekken en op de slikkige
eilanden kunnen o.a. steltlopers voedsel vinden. In ondiep water kunnen
waterplanten tot ontwikkeling komen en kunnen vissen paaien. Naast
natuurontwikkeling wordt tevens een saneringsmaatregel gerealiseerd,
waarbij het onderwatertalud van de voormalige stortplaats in de noordoosthoek
zal worden voorzien van een leeflaag. Hierdoor wordt de stortplaats
beter geïsoleerd van de omgeving.
35

36
4.2 Open dag
Op zaterdag 21 mei organiseerde K3Delta een open dag op de
locatie Hooge Kampse Plas. Het was prachtig weer, er was een
geweldige opkomst én we hebben vele mooie reacties mogen
ontvangen.
De vaartocht over de plas bleek enorm in trek; onze schipper is
aan één stuk door druk geweest om alle belangstellenden het
prachtige gebied vanaf de plas te laten zien. Daarnaast zijn onze
locatiebeheerders flink in touw geweest om uitleg te geven op
het ponton. Kinderen vermaakten zich prima met een speurtocht,
zandsculpturen bouwen, mini-pionieren en schminken.
Er werden ook broodjes gebakken boven een vuurtje.
Om 12.00 uur schonken Hans Coppus (K3Delta) en
Patrick Poelmann (Waterschap de Stichtse Rijnlanden) een
prachtige panoramakijker aan Stichting het Utrechts Landschap.
Hans Hoogewerf nam deze in ontvangst. De panoramakijker was
zaterdag direct in trek.
Wij beloofden alle bezoekers die per fiets of te voet zijn gekomen
het prachtige wandelboek Land in Beweging kado te doen.
Er zijn dan ook vele wandelboeken uitgedeeld.
“ We zijn zo graag in de vrije natuur,
omdat deze geen mening over
ons heeft.”
Friedrich Nietzsche
4.3 Monitoring
4.3.1 Oppervlaktewater
Tijdens de werkzaamheden is nauwlettend de waterkwaliteit
gevolgd. Belangrijkste aandachtspunten hierbij zijn:
vertroebeling (minder doorzicht), verlaging van de zuurstofconcentratie
in de plas en het verhoging van de concentratie
aan nutriënten. Doelstelling van de monitoring is het signaleren
van ongewenste ontwikkelingen, zodat tijdig maatregelen
kunnen worden genomen. Uit de monitoringsresultaten van
het water in de Hooge Kampse Plas blijkt dat de gehalten
aan fosfaat, stikstof en overige gemeten parameters (zoals
zwevende stof) de signaleringswaarden niet overschrijden.
Geconcludeerd wordt dat de opvulling van de plas niet heeft
geleid tot negatieve effecten op de oppervlaktewaterkwaliteit.
4.3.2 Kwaliteitscontrole toegepaste (water)bodem
Er worden alleen partijen (water)bodem toegepast met
een wettelijk erkend bewijsmiddel, conform het Besluit
bodemkwaliteit. Van 1 op de 100 vrachten wordt een steekproef
genomen en in het laboratorium onderzocht. Hieruit is
naar voren gekomen dat alle onderzochte vrachten voldoen
aan de acceptatiecriteria.
37

38
5. Bemmelse Waard
In samenwerking met Dienst Landelijk Gebied,
Staatsbosbeheer, de Landinrichtingscommissie Ooijpolder
en Wienerberger wordt de herinrichting Bemmelse Waard
uitgevoerd. Naast natuurontwikkeling en extensieve recreatie
speelt veiligheid een belangrijke rol in het inrichtingsplan
Bemmelse Waard. Door het aanleggen van geulen en verlagen
van het maaiveld, ontstaat meer ruimte voor de rivier bij hoog
water. Het project loopt vooruit op de Planologische Kern
Beslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier en is als een autonome
ontwikkeling opgenomen in het veiligheidsprogramma.
5.1 Hoogwatervluchtplaats voor vee
Het hooggelegen gebied ter hoogte van Haalderen wordt aan de dijk uitgebreid
en opgehoogd met circa 3 meter grond. In de toekomst kunnen grote grazers
hier naar toe vluchten als het hoogwater wordt. Ze kunnen er komen via een
smalle natuurlijke zone aan de noordzijde van de steenfabriek, en via de weg
over de oude defensiedijk. In het najaar 2011 is gestart met de realisatie van de
hoogwatervluchtplaats, waarbij in totaal 62.915 m³ grond is toegepast.
5.2 Kwaliteitscontrole toegepaste
grond
Er worden alleen partijen grond toegepast met een wettelijk erkend
bewijsmiddel, conform het Besluit bodemkwaliteit. Van 1 op de 100 vrachten
wordt een steekproef genomen en in het laboratorium onderzocht. Hieruit
is naar voren gekomen dat alle onderzochte vrachten voldoen aan de
acceptatiecriteria.
39

40
6. Koornwaard
In de jaren zeventig en tachtig werd de Koornwaard, gelegen
aan de linker Maasoever boven ‘s­Hertogenbosch, gebruikt
als gemeentelijke stortplaats. Ondanks de hierdoor ontstane
verontreiniging in bepaalde delen in het gebied, is er een
natuur­ en recreatiegebied ontstaan, waar watervogels
overnachten en waar zich een prachtige flora heeft
ontwikkeld op de oeverwallen. De natuurlijke waarde van de
plas is op dit moment echter relatief beperkt.
6.1 Het initiatief
In samenwerking met de gemeente ’s-Hertogenbosch, de Vereniging
Natuurmonumenten en de Watersportvereniging Neptunus is een visie
opgesteld voor het gehele plangebied Koornwaard (plas en omgeving).
De natuurwaarden van de plas worden hierbij verder ontwikkeld, door het
maken van flauwere onderwatertaluds, verondieping, gedeeltelijk bredere
oevers en enkele eilandjes. Met name het onderwatermilieu zal hierdoor
sterk verbeteren en er zal zich op termijn een brede schakering aan waterplanten
ontwikkelen.
41

42
“ De natuur wordt
gemakkelijker begrepen
dan verklaard.”
Seneca
6.2 Monitoring
6.2.1 Oppervlaktewater
Tijdens de werkzaamheden is nauwlettend de waterkwaliteit gevolgd.
Belangrijkste aandachtspunten hierbij zijn: vertroebeling (minder
doorzicht), verlaging van de zuurstofconcentratie in de plas en verhoging
van de concentratie aan nutriënten. Doelstelling van de monitoring is
het signaleren van ongewenste ontwikkelingen, zodat tijdig maatregelen
kunnen worden genomen. Uit de monitoringsresultaten van het water in de
Hooge Kampse Plas blijkt dat de gehalten aan fosfaat, stikstof en overige
gemeten parameters (zoals zwevende stof) de signaleringswaarden niet
overschrijden. Geconcludeerd wordt dat de opvulling van de plas niet heeft
geleid tot negatieve effecten op de oppervlaktewaterkwaliteit.
6.2.2 Kwaliteitscontrole toegepaste (water)bodem
Er worden alleen partijen (water)bodem toegepast met een wettelijk erkend
bewijsmiddel, conform het Besluit bodemkwaliteit. Van de lading van 1 op
de 100 vrachtauto’s en 1 op de 10 schepen wordt een steekproef genomen
en in het laboratorium onderzocht. Hieruit is naar voren gekomen dat alle
onderzochte vrachten voldoen aan de acceptatiecriteria.
43

Rondweg 29-33
6515 AS Nijmegen
Postbus 200
6660 AE Elst (Gld)
Tel. 024 348 88 00
Fax. 024 348 88 08
info@k3delta.nl
www.k3delta.nl