Naar methodisch handelen bij ... - Leerstation Zorg

7 Een ecologisch model
Ecologische modellen, en de verwante systeemtheoretische en contextuele modellen hebben gemeen
dat ze de cliënt bezien in relatie tot zijn of haar omgeving, en de mensen en rollen die daarbij horen. In
de maatschappelijke beroepen, de jeugdzorg maar ook in de psychiatrie wordt steeds meer contextueel
gedacht en gewerkt.
De grondlegger van de ecologische benadering was de Duits-Amerikaanse psycholoog Bronfenbrenner.
In de jaren zestig, zeventig van de vorige eeuw ontwikkelde hij het Ecology system model waarin
hij onderscheid maakt in vijf deelsystemen: het micro- meso- exo- macro- en chronosysteem. Bronfenbrenner’s
verdienste is zonder twijfel geweest dat hij de verschillende wetenschappen en disciplines
dichter bij elkaar heeft gebracht door over de grenzen van het eigen vakgebied naar de omgeving van
de cliënt te kijken.
Zo is er het Amerikaanse Neuman system model, een benadering van de patiënt en zijn ziekte door
verpleegkundigen. Betty Neuman (rond 1970) benoemt vijf dimensies waar de patiënt in zijn of haar
leven mee te maken heeft: de psychologische, fysiologische, sociaal-culturele, spirituele en de eigen
ontwikkeling. Ziekte brengt dit systeem in disbalans. Een mens kan die tot op zekere hoogte opvangen
en zich aanpassen. Het is aan de verpleegkundige om te ondersteunen bij het vinden van een nieuw
evenwicht.
Een belangrijke psycholoog van rond dezelfde tijd is de Hongaars-Amerikaanse Nagy. Hij wordt wel
gezien als de grondlegger van de contextuele therapie. Daarin staan de relaties van de cliënt met anderen
in zijn omgeving (dus ook hulpverleners) centraal. De aard van deze relaties wordt volgens Nagy
mede bepaald door het begrip loyaliteit. Hij maakt onderscheid tussen verticale loyaliteit (tussen ouders
en kinderen) en horizontale loyaliteit (in relaties met anderen). Hij stelt dat de verticale loyaliteit de basis
vormt voor de loyaliteiten in andere relaties (horizontale). Mensen blijven loyaal ten opzichte van
hun gezin van afkomst, zelfs lang nadat ze de banden verbroken hebben.
Er zijn nog veel meer varianten op ecologische modellen. Hoewel ze meestal zijn gericht op gezinssystemen
(ouders en kinderen) hebben ze alle interessante nuances die van toepassing kunnen zijn op de
geriatrie en in het bijzonder op situaties van ouderenmishandeling: Bronfenbrenner’s multidisciplinaire
benadering, het begrip loyaliteit van Nagy en de disbalans van de patiënt met zijn context bij Betty
Neuman.
Een van de geïnterviewde aandachtsfunctionarissen ouderenmishandeling, een maatschappelijk werkende
(Wolswijk), heeft een eigen model ontwikkeld voor het werken met ouderen en zogenaamde
zorgmijders. Dit model kan geschaard worden onder de ecologische of contextuele benaderingen. In
het model staan de leefgebieden van de cliënt centraal. Om zelfstandig te leven moet een mens in
staat zijn om zijn leefgebieden adequaat te organiseren, zie de taartpunten in de figuur.
Utrecht, Utrecht, juni 2007 * Werkdocument 12