Catharina van Rennes - Elza-Vis de Clercq Stichting

Manna de Wijs-Mouton
Toen de zangklassen van juffrouw Cato in 1902 van Hilversum naar de Nieuwe Muziekhandel op de
Leidsestraat in Amsterdam werd verplaatst, kreeg ‘Jootje’ tussen haar negende en veertiende jaar serieus
zangles van juffrouw Van Rennès. Om den brode was Jo, als 18-jarige, een tijdlang assistente van haar eerste
zanglerares Van Rennès. Ze kon zelfs boven de muziekhandel inwonen. Al gauw werd ze door groot en klein
'juffrouw Jo’ genoemd. 2) Nog een oud-leerlinge en later Cato’s goede vriendin was Manna de Wijs-Mouton
(1873-1947). Zij introduceerde deze zingende Haagse huismoeder in 1917 in het klassieke muziekleven. De
Wijs-Mouton trok met groot succes door het land en bracht haar eigen geschreven levensliedjes met
gitaarbegeleiding voor het voetlicht.
Catharina van Rennès ook wel vaak Carina of Cato genoemd, componeerde
voornamelijk vocale werken, waaronder veel één- twee- en meerstemmige kinderliederen. Haar
beroemd geworden liedbundel ‘Kleengedichtjes’ uit 1904, op verzen van de West-Vlaamse
priester-dichter Guido Gezelle (1830-1899) werd in 1977 voor de 73 ste keer herdrukt en kende
vertalingen zowel in het Engels als in het Frans en in het Duits. Over deze bundel (Opus 51) kende
haar biograaf J.D.C. Van Dokkum in ‘Mannen en Vrouwen van Beteekenis’ de volgende anekdote:
‘Catharina van Rennes in 1917; onder haar composities is haar bovenal lief de bundel
‘Kleengedichtjes’ van Guido Gezelle met welke zij, behalve het publiek succes, dat zeer groot was,
ook een aantrekkelijker intiem succes behaalde. Met de Liedekens in proefdruk bij zich, reisde zij
naar Ingoyghem, waar zij ze voorzong en voorspeelde aan de sympathieke grijze pastoor Hugo
Verriest, Gezelle’s boezemvriend, die er allerlei fijne en mooie dingen over zei, en met van
aandoening trillende stem zijn spijt te kennen gaf, dat Gezelle het niet had kunnen beleven, zijn
poëzie zó begrepen en verklankt te zien…’.
Twee Utrechtse muziekfenomenen: Catharina en Willem
Van Rennes dirigeerde het Amsterdams Concertgebouworkest!
Muziekpedagoge Catharina van Rennes had nog andere ambities. Zo vond zij het heel jammer dat
in haar tijd voor vrouwen nog geen dirigentencarrière was weggelegd. Het publiek was niet gewend
aan vrouwen met een dirigeerstok in de hand. Maar in 1898 ging haar droom toch in vervulling en
wel bij de kroningsfeesten voor Koningin Wilhelmina. Zij dirigeerde een koor van een 1800-tal
jongens en meisjes met begeleiding van een militaire kapel in haar opus 33, ‘De Oranje Nassau-
Cantate’. 3) Tot driemaal toe heeft zij door bemiddeling van haar vroegere stadsgenoot en
muziekvriend Willem Mengelberg (1871-1951) het Amsterdams Concertgebouworkest gedirigeerd.
Een van haar hoogtepunten vond zij het optreden in 1905 met haar cantate ‘Van de zeven
zonnestraaltjes’ (opus 50). Dat benadrukte zij nog jaren later in het aprilnummer van 1927 ‘Eigen Haard’ - maandblad voor het gezin:
‘Naar aanleiding van haar dirigeren in het Concertgebouw te Amsterdam van de eerste uitvoering van haar Cantate ‘De zeven
Zonnestraaltjes’ door het ‘Dameskoor van Toonkunst Amsterdam’, met het “grootste orkest van het Concertgebouw”, in een
orkestbewerking van Peter van Anrooy, zeide C. V. R. tijdens een vraaggesprek vervolgens: “Daarom alléén kan ‘t me soms wel spijten
dat ik géén man geboren ben. Want al heb ik ook als dirigente, zelfs over Mengelberg’s volmaakte orkest reeds driemaal mijn liefste
illusie verwezenlijkt mogen zien, waar ik mijn collegialiteit bij W. beantwoord vind, die levenstaak staat jammer genoeg in dezen tijd
voor een vrouw nog niet open”. Op 15 juni 1908: werkte het koor van Catharina’s leerlingen mee aan de opening van het tweede
internationale congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht in het Amsterdams Concertgebouw. De componiste dirigeerde en
Marie Landré begeleidde alle koorwerken aan de vleugel. Het programma vermeldde o.a., ‘Een Prinsje’ (manuscript). ‘Zwaluwen’,
‘Het Angelus’ en ‘Dorpskinderdans’, evenals de ‘Oranje-Nassau Cantate’ maar met veranderde tekst ‘Oud Hollands Nieuwe Tijd’,
opus 33bis. Uit respect en vriendschap droeg zij op oudejaarsdag 1909 één van haar mooiste kerstliederen op aan haar 13 jaar jongere
collega Mengelberg, Het kreeg de titel mee ‘Samenspraek van de kinderen met het Kerstkindje’. Haar opus 60, was oorspronkelijk een
Oud-Duits versje dat vertaald was door Jan Dirk Cristiaan van Dokkum (1868-1938), een gezamenlijke huisvriend van de beide
Utrechtse musici. De sopraan Hanna Verbena verzorgde samen met een Meisjeskoor o.l.v. de componiste een eerste uitvoering in de
Pieterskerk te Utrecht op maandagmiddag Tweede Kerstdag 1910 met Johan A. H. Wagenaar als organist. Opnieuw gaf Mengelberg als
dank aan zijn muziekvriendin Van Rennès de ruimte tijdens het ‘Nederlandsche Muziekfeest’ in juni 1912. Het muzikaal gebeuren
vond in het Concertgebouw plaats onder zijn algemene leiding. Op het eerste gehouden muziekcongres, dat hieraan vooraf ging,
demonstreerde en concerteerde Catharina de ‘Dalcroze-ritmiek’ voor het eerst in Nederland.
Bijna drie jaar later, in mei 1915, schrijft ze verheugd aan haar Haagse vriendin en troubadourster Manna de Wijs-Mouton:
“Amsterdam - woensdag; Ik ben door het Concertgebouwbestuur uitgenodigd om op donderdag 6 mei daar te komen dirigeren, en
wel: 2 cantates van mij die zullen ingestudeerd worden door ’t beroemde dameskoor van Toonkust en ’t niet minder beroemde orkest.
U begrijpt welk een onderscheiding dat voor mij is. Nooit nog dirigeerde er ‘n andere vrouwelijke dirigente in dat vermaarde Gebouw.
Nu – wat ik al vermoedde is waarheid gebleken. De repetities zijn op dinsdag en vrijdag. Mengelberg gaf mij daarvoor dit consigne, en
u weet wel – dit is onafwijsbaar.” 4) En zo stond ze dan voor de derde maal in haar loopbaan op de bok voor het Amsterdams
Concertgebouworkest. Zij dirigeerde vol élan, tijdens deze serie ‘abonnementsconcerten rond Nederlandse muziek’, haar Avondcantate
uitgevoerd door het goed zingend Toonkunstkoor afd. Amsterdam, met als soliste de sopraan Hanna Verbena. De orkestratie was van
Cornelis Dopper, 2 de dirigent van het Concertgebouworkest. Ook haar cantate ‘De Zeven Zonnestraaltjes’ klonk sprankelend in de
uitverkochte zaal van het Amsterdams Concertgebouw. Zowel het publiek alsook de landelijke pers waren vol lof.