voor het eerst geplaatste delinquente jongeren en - Welzijn ...

VOOR HET EERST GEPLAATSTE DELINQUENTE JONGEREN EN
RECIDIVE
(juni 2008- september 2009)
PROF. JENNEKE CHRISTIAENS,
PROF. ELS DUMORTIER
PROF. ELS ENHUS
TINNE GELUYCKENS
1

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 3
Lijst van tabellen en grafieken................................................................................. 6
Algemene inleiding. ..............................................................................................11
Deel I .................................................................................................................13
Hoofdstuk 1: Opzet van het onderzoek....................................................................14
1.1. Onderzoeksvraagstuk en –vragen. ............................................................14
1.2. Methodologische afbakening en uitwerking (onderzoeksstappen). .................15
1.2.1. Onderzoekspopulatie. ...............................................................................15
1.2.2. Onderzoeksstappen..................................................................................16
1.2.3. Gehanteerde methoden. ...........................................................................16
1.3. De gegevensbronnen: Praktische en methodologische problemen..................19
1.4. Structuur eindrapport. .............................................................................21
Hoofdstuk 2: Literatuurstudie.................................................................................23
2.1. Inleiding: het begrip recidive binnen de jeugddelinquentie. ..............................23
2.1.1. Het begrip ‘recidive’. ................................................................................23
2.1.2. De aard van recidive. ...............................................................................25
2.2. Recidive en effectiviteit wandelen hand in hand. .............................................28
2.2.1. De What Works-benadering en een evidence-based praktijk..........................28
2.2.2. De persoonsgebonden factoren in het recidiveproces....................................30
2.2.3. De invloed van regimefactoren op recidive. .................................................35
2.3. De keerzijde van het debat: ‘Desistance from Crime’.......................................40
2.3.1. De levensloopbenadering: integratie van interne en externe processen...........41
2.3.2. Methodologisch kader...........................................................................42
2.4. Conclusie...................................................................................................43
Hoofdstuk 3: De beschrijving van de onderzoekspopulatie. ........................................44
3.1. De onderzoekspopulatie. .............................................................................44
3.2. De steekproef. ...........................................................................................46
3.3. De eerste plaatsing. ....................................................................................46
3.4. Het maatregelentraject................................................................................49
3.4.1. Het voorgeschiedenistraject. .....................................................................50
3.4.2. Het post-traject. ......................................................................................51
3.5. Conclusie...................................................................................................51
Hoofdstuk 4:........................................................................................................53
De toetsing van de steekproef aan de nieuwe plaatsingscriteria..................................53
4.1. Inleiding....................................................................................................53
4.2. De nieuwe plaatsingscriteria.........................................................................53
4.2.1. Plaatsing in een open opvoedingsafdeling. ..................................................54
3

4.2.2. Plaatsing in een gesloten opvoedingsafdeling. .............................................54
4.2.3. Voorlopige plaatsing.................................................................................55
4. 3. Toetsing aan de nieuwe plaatsingscriteria. ....................................................57
4.3.1. Onderzoeksvragen. ..................................................................................57
4.3.2. Methodologische problemen. .....................................................................57
4.4. Resultaten. ................................................................................................58
4.4.1. Plaatsing in dezelfde instelling?..................................................................58
4.4.2. Plaatsing in een openbare instelling? ..........................................................59
4.4.3. Gesloten vs. open regime. ........................................................................60
4.4.4. Leeftijd en geslacht? ................................................................................61
4.5. Conclusie en bedenkingen............................................................................62
Deel II ................................................................................................................63
De onderzoeksresultaten:......................................................................................63
Delinquente jongeren, recidive en de plaatsing.........................................................63
Hoofdstuk 5:........................................................................................................64
Recidive van geplaatste jongeren. ..........................................................................64
5.2. Recidive tijdens de minderjarigheid: aanmeldingen op de jeugdparketten..........65
5.3. Recidive in de meerderjarigheid: het Centraal Strafregister..............................67
5.4. De aard van recidive. ..................................................................................70
5.5. Conclusie: Recidive tijdens minderjarigheid én meerderjarigheid?.....................71
Hoofdstuk 6:........................................................................................................72
Recidive en regimegebonden kenmerken. ................................................................72
6.2. Beschrijving van de Gemeenschapsinstellingen “De Zande” en “De Kempen”. ....73
6.2.1. Gemeenschapsinstelling De Zande, campus Ruiselede. .................................74
6.2.2. Gemeenschapsinstelling De Zande, campus Beernem. ..................................74
6.2.3. Gemeenschapsinstelling De Kempen, campus De Hutten...............................75
6.2.4. Gemeenschapsinstelling De Kempen, campus De Markt. ...............................76
6.3. Recidive en regime: kwantitatieve gegevens ..................................................76
6.3. Op zoek naar context en conditie van de plaatsing..........................................79
6.3.1. De context van de plaatsing. .....................................................................80
6.3.2. De condities van een plaatsing. .................................................................97
6.3.3. Doel van de plaatsing: recidive beperken? ................................................107
6.4. Conclusie.................................................................................................115
Hoofdstuk 7:......................................................................................................117
Recidive en persoonsgebonden kenmerken. ...........................................................117
7.1. Algemene beschrijving van de persoonsgebonden kenmerken van de steekproef.
.....................................................................................................................117
7.1.1. Individu ................................................................................................117
4

7.1.2. Gezin ...................................................................................................118
7.1.3. School ..................................................................................................119
7.1.4. Vrienden en vrijetijdsbesteding................................................................119
7.2. Recidive na meerderjarigheid en persoonsgebonden kenmerken.....................119
7.3 De persoonsgebonden kenmerken per specifieke groep. .................................124
7.3.1. De geplaatste jongens. ...........................................................................124
7.3.2. De geplaatste meisjes. ...........................................................................127
7.3.3. Roma, illegalen en niet-begeleide minderjarigen. .......................................128
7.4. Conclusie.................................................................................................129
Deel III .............................................................................................................131
Algemene conclusies en aanbevelingen: ................................................................131
Conclusies ........................................................................................................132
Aanbevelingen. ..................................................................................................136
Bijlage I: Hoofdstuk 3: De beschrijving van de onderzoekspopulatie. ........................148
Bijlagen II: Hoofdstuk 4: De toetsing van de steekproef aan de nieuwe plaatsingscriteria.
........................................................................................................................175
Bijlage III: Hoofdstuk 5: Recidive van geplaatste jongeren. .....................................178
Bijlage IV: Hoofdstuk 6: Regime en recidive. .........................................................192
Bijlage V: Hoofdstuk 7: Persoonsgebonden kenmerken en recidive. ..........................193
Deel 1: Tabellen..............................................................................................193
Deel 2: Casussen. ...........................................................................................196
5

Lijst van tabellen en grafieken.
Tabel 1: Onderzoekspopulatie over de drie cohortejaren.
Tabel 2: Onderzoekspopulatie - Startleeftijd versus leeftijd van de eerste plaatsing.
Tabel 3: Onderzoekspopulatie - Leeftijd tijdens eerste maatregel.
Grafiek 1: Onderzoekspopulatie - Verhouding jongens–meisjes naar cohortejaar.
Tabel 4: Onderzoekspopulatie - Nationaliteit.
Tabel 5: Onderzoekspopulatie - Aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 6: Onderzoekspopulatie – Totaal aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 7: Aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 8: Onderzoekspopulatie - Startleeftijd van het traject in licht van het aantal
opgelegde maatregelen.
Tabel 9: Onderzoekspopulatie – De snel-geplaatsen.
Tabel 10: Steekproef - Verdeling naar geslacht.
Tabel 11: Steekproef – Verdeling naar startleeftijd.
Tabel 12: Steekproef - Cohortejaar.
Tabel 13: Steekproef - De snel-geplaatsten.
Grafiek 2: Steekproef - Aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 14: Onderzoekspopulatie – Leeftijd van de eerste plaatsing.
Tabel 15: Onderzoekspopulatie - Leeftijd eerste plaatsing volgens voorziening.
Tabel 16: Onderzoekspopulatie - Verdeling naar plaatsende instantie – In absolute
cijfers.
Tabel 17: Onderzoekspopulatie – Verdeling over verschillende instellingen volgens
instantie.
Tabel 18: Onderzoekspopulatie – Verhouding soort regime over de drie cohortejaren.
Tabel 19: Onderzoekspopulatie – Verhouding voorziening naar cohortejaren – Jaarlijks
aandeel per instelling.
Grafiek 3: Verdeling van de instellingen volgens de verschillende cohortejaren.
Tabel 20: Duur van de plaatsing naar cohortejaar.
Tabel 21: Onderzoekspopulatie – De duur van de eerste plaatsing.
Tabel 22: Onderzoekspopulatie – Verdeling van de populatie naar de duur van de
plaatsing.
Tabel 23: Onderzoekspopulatie – Verdeling snel-geplaatsten naar geslacht.
Tabel 24: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsten naar plaatsingsjaar.
Tabel 25: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsten naar plaatsende instantie.
6

Tabel 26: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsen en de instelling van eerste
plaatsing.
Tabel 27: Onderzoekspopulatie – De snel-geplaatsten volgens plaatsende instantie en
instelling.
Grafiek 4: Onderzoekspopulatie – Eerste plaatsing moment in het traject.
Tabel 28: Onderzoekspopulatie - Aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 29: Aantal maatregelen in het licht van de startleeftijd en het geslacht.
Tabel 30: Onderzoekspopulatie – Artikel vordering bij eerste maatregel – geslacht.
Tabel 31: Onderzoekspopulatie - Artikel van de vordering bij eerste maatregel –
Leeftijdscategorie 0 tot en met 9 jaar.
Tabel 32: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 10 tot en met 11 jaar.
Tabel 33: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 12 tot en met 13 jaar.
Tabel 34: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 14 tot en met 15 jaar.
Tabel 35: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 16 tot en met 17 jaar.
Tabel 36: Totaal aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing.
Tabel 37: Aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing.
Tabel 38: Aantal maatregelen na plaatsing volgens leeftijd eerste plaatsing.
Tabel 39: Aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing volgens geslacht.
Tabel 40: De plaatsing in de oorspronkelijke instelling op basis van de nieuwe criteria.
Tabel 41: Een plaatsing in een minder streng regime.
Tabel 42: Plaatsing in het oorspronkelijke open regime.
Tabel 43: Plaatsing volgens instelling.
Tabel 44: Plaatsing in een ander regime volgens instelling.
Tabel 45: Nieuwe plaatsing in De Grubbe.
Tabel 46: Plaatsing in De Grubbe naar andere instellingen.
Tabel 47: De leeftijd van de eerste plaatsing.
Tabel 48: Mogelijke plaatsing in dezelfde instelling op basis van geslacht.
Tabel 49: Onderzoekspopulatie - Minderjarig vanaf 2004.
Tabel 50: Deelcohorte naar geslacht en aanmelding.
Grafiek 5: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven.
Grafiek 6: Deelcohorte - Jaar waarin feiten gepleegd worden.
7

Grafiek 7: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven – jongens.
Grafiek 8: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven – meisjes.
Tabel 51: Deelcohorte - Nieuwe aanmelding in licht van de vordering bij eerste
maatregel jeugdrechter.
Tabel 52: Deelcohorte - De snelheid van de plaatsing en nieuwe misdrijven.
Tabel 53: Deelcohorte - De instelling van eerste plaatsing – Recidive verhouding tussen
instellingen onderling.
Tabel 54: Deelcohorte – De instelling van eerste plaatsing – Interne recidivegraad van
een instelling.
Tabel 55: Deelcohorte – De gepleegde feiten.
Tabel 56: Onderzoekspopulatie – Het jaar van meerderjarigheid.
Tabel 57: Onderzoekspopulatie – Veroordelingen na meerderjarigheid.
Tabel 58: Onderzoekspopulatie – Veroordeling en snelheid van eerste plaatsing.
Tabel 59: Steekproef - Snelle plaatsing en precaire situatie.
Tabel 60: Steekproef - Recidive van de jongeren in een precaire situatie.
Tabel 61: Onderzoekspopulatie – Leeftijd van de eerste veroordeling volgens geslacht.
Tabel 62: Onderzoekspopulatie - Aantal veroordelingen.
Grafiek 9: Leeftijd bij eerste veroordeling.
Grafiek 10: Onderzoekspopulatie – Aantal veroordelingen.
Grafiek 11: Onderzoekspopulatie – Aantal gepleegde misdrijven.
Tabel 63: Onderzoekspopulatie – Aantal misdrijven per veroordeling.
Tabel 64: Onderzoekspopulatie – Instelling eerste plaatsing en veroordelingen na
meerderjarigheid – Interne recidivegraad naar instelling.
Tabel 65: Onderzoekspopulatie – Instelling eerste plaatsing en veroordelingen na
meerderjarigheid – Verdeling tussen de instellingen.
Tabel 66: Recidive meerderjarigheid en regime - Interne recidivegraad per regime.
Tabel 67: Recidive meerderjarigheid en regime - Vergelijking tussen regime.
Tabel 68: Steekproef – De gezinsstructuur van de jongeren.
Tabel 69: Steekproef – De werksituatie van de ouders.
Tabel 70: Steekproef – Agressie binnen het gezin.
Tabel 71: Steekproef – Gebruik van softdrugs.
Tabel 72: Steekproef – Gedragsproblemen bij jongeren.
Tabel 73: Steekproef – Relatie van de jongeren tot de school.
8

Casus 1: Jongen C.
Casus 2: Jongen Y.
Casus 3: Jongen W.
Casus 4: Jongen K.
Casus 5: Jongen D.
Casus 6: Jongen J.
Casus 7: Jongen JB
Casus 8: Jongen KT.
Casus 9: Jongen AO.
Casus 10: Jongen CM.
Casus 11: Meisje C.
Casus 12: Meisje S.
Casus 13: Meisje A.
Casus 14: Meisje F.
Casus 15: Jongen A.
Casus 16: Jongen K.
Casus 17: Jongen F.
9

Algemene inleiding.
Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap. Voorliggend
onderzoeksrapport is het resultaat van een vervolg op het eerste onderzoek “Geplaatste
delinquente jongeren en recidive: onderzoek naar de resultaten van het opvangbeleid
voor minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, vooral in
functie van een beter inzicht in de factoren die samenhangen met recidive” uitgevoerd in
2006. Vorig onderzoek leidde tot de vaststelling dat de analyses moesten worden
uitgediept en dat daarvoor fundamentele lacunes in de gegevens moesten worden
weggewerkt. De bedoeling van dit vervolgonderzoek is precies aan tegemoet te komen.
Enerzijds willen we de justitiecontacten die de jongeren hebben na een eerste plaatsing,
omwille van een als misdrijf omschreven feit, in een gemeenschapsinstelling in kaart
brengen. Dit zowel tijdens de minderjarigheid als tijdens de meerderjarigheid. Anderzijds
willen we verder een licht werpen op mogelijke factoren die samenhangen met recidive
na plaatsing. En dit zowel voor wat betreft eventuele persoonsgebonden factoren, als
kenmerken van de justitiële interventie, de plaatsing zelf.
De tweede onderzoeksfase richt daarom de aandacht op het jeugdbeschermingstraject (
de instroom in de Bijzondere Jeugdzorg, het verblijf in het federaal centrum De Grubbe
en/of de gemeenschapsinstellingen en de uitstroom uit de Bijzondere Jeugdzorg) van de
onderzoekspopulatie (1436 jongeren) en meer in bijzonder van een steekproef ( van 150
jongeren uit de gerechtelijke arrondissementen Antwerpen en Brugge).
Vanuit de (verkennende) pilootstudie van 2006 komen we tot een meer toegespitst
onderzoek gericht op de effectiviteit (in het licht van recidive) van de plaatsing als
justitiële interventie ten aanzien van delinquente jongeren.
Centraal in dit onderzoek staan vijf onderzoeksvragen:
1. Wat is de aard van recidive onder de jongeren uit de onderzoekspopulatie?
2. Wat is de snelheid waarmee de jongeren uit de onderzoeksgroep recidiveren?
3. Welke regime(instelling-)factoren kunnen in verband gebracht worden met
recidive na plaatsing?
4. Welke persoonsgebonden factoren zijn terug te vinden in het instellingsdossier,
hoe wordt deze informatie aangewend tijdens het verblijf/regime en welke van
deze factoren kunnen in verband gebracht worden recidive na plaatsing?
5. Een bijkomende onderzoeksvraag betreft de wijze waarop de in de nieuwe
Jeugdwet opgenomen plaatsingscriteria het profiel van de in de
gemeenschapsinstellingen geplaatste jongeren zullen kunnen beïnvloeden? (Deze
vraag werd toegevoegd op vraag van de opdrachtgever)
In deel I van het onderzoeksrapport komt naast de literatuurstudie (hoofdstuk 2) ook
een eerste beschrijving van de onderzoekspopulatie aan bod. In hoofdstuk 3 bespreken
we de kenmerken van de cohorte, de kenmerken van de eerste plaatsing, alsook het
11

maatregeltraject dat door de cohorte wordt afgelegd. Tenslotte, staan we in hoofdstuk
vier stil bij de vijfde onderzoeksvraag en bespreken we de invloed van de nieuwe
plaatsingscriteria (2006) op de cohorte geplaatste jongeren uit dit onderzoek.
In deel II gaan we over tot de bespreking van de onderzoeksresultaten en analyses van
recidive (hoofdstuk 5), van regimegebonden (hoofdstuk 6) en persoonsgebonden
kenmerken (hoofdstuk 7), om zo te komen tot het achtste en laatste hoofdstuk waarin
we de interactie zullen bespreken tussen recidive en regimegebonden kenmerken
enerzijds en persoonsgebonden factoren anderzijds.
In een laatste en derde deel zullen we de conclusie van deze onderzoeksresultaten
toelichten en overgaan tot het formuleren van een aantal aanbevelingen omtrent
effectiviteit en recidive alsook aanbevelingen met oog op toekomstig onderzoek.
12

Deel I
13

Hoofdstuk 1: Opzet van het onderzoek.
1.1. Onderzoeksvraagstuk en –vragen.
Dit onderzoek heeft twee algemene doelstellingen:
Enerzijds willen wij de justitiecontacten die de jongeren hebben na een eerste
plaatsing in een gemeenschapsinstelling na een als misdrijf omschreven feit in
kaart brengen, en dit zowel tijdens de minderjarigheid als tijdens de
meerderjarigheid.
Anderzijds willen wij een licht werpen op mogelijke factoren die samenhangen
met recidive na plaatsing. En dit zowel voor wat betreft eventuele
persoonsgebonden factoren, als kenmerken van de justitiële interventie, de
plaatsing zelf.
De tweede onderzoeksfase richt daarom de aandacht op het jeugdbeschermingstraject
(de instroom in de Bijzondere Jeugdzorg, het verblijf in het federaal centrum De Grubbe
en/of de gemeenschapsinstellingen en de uitstroom uit de Bijzondere Jeugdzorg) van de
onderzoekspopulatie (1436 jongeren) en meer in bijzonder de steekproef (150 jongeren).
Vanuit de (verkennende) pilootstudie van 2006 komen we tot een meer toegespitst
onderzoek gericht op de effectiviteit (in het licht van recidive) van de plaatsing als
justitiële interventie ten aanzien van delinquente jongeren.
Deze vooropgestelde doelstellingen veronderstellen kennis over de essentiële dimensies
van de onderzoeksproblematiek, met name:
1. De beginsituatie van de geplaatste MOF-jongeren (jeugdbeschermingsverleden,
aanleiding, misdrijf waarvoor geplaatst, etc…)
2. De kenmerken van de justitiële interventie (eerste plaatsing) voor desbetreffende
jongeren.
3. Het profiel van de betrokken jongeren op het vlak van de persoonsgebonden
factoren.
4. De recidivegegevens van de MOF-jongeren die deel uitmaken van de populatie
betrokken in het onderzoek.
5. Inzicht in de dynamieken en de context van de justitiële interventie (de
plaatsing).
14

Het brede vraagstuk – geplaatste jongeren, recidive en het effect van de plaatsing -, in
navolging van de onderzoeksresultaten van het vorige onderzoek, hebben we in het
kader van huidig onderzoek daarom vertaald naar volgende concrete onderzoeksvragen:
1. Wat is de aard van recidive onder de jongeren uit de onderzoekspopulatie?
2. Wat is de snelheid waarmee de jongeren uit de onderzoeksgroep recidiveren?
3. Welke regime(instelling-)factoren kunnen in verband gebracht worden met
recidive na plaatsing?
4. Welke persoonsgebonden factoren zijn terug te vinden in het instellingsdossier,
hoe wordt deze informatie aangewend tijdens het verblijf/regime en welke van
deze factoren kunnen in verband gebracht worden recidive na plaatsing?
5. Een bijkomende onderzoeksvraag betreft de wijze waarop de in de nieuwe
Jeugdwet opgenomen plaatsingscriteria het profiel van de in de
gemeenschapsinstellingen geplaatste jongeren zullen kunnen beïnvloeden? (Deze
vraag werd toegevoegd op vraag van de opdrachtgever)
Uit het eerste exploratie onderzoek werd duidelijk dat de bestaande gegevensbronnen
vaak ontoereikend zijn om tot een degelijk kwantitatief onderzoek naar recidive te
komen. Vandaar ook dat huidig onderzoek, naast een uitdieping en actualisering van het
kwantitatieve luik, ook meer kwalitatief zal ingaan op de vragen rond recidive en effecten
van de plaatsing als interventie.
1.2. Methodologische afbakening en uitwerking (onderzoeksstappen).
1.2.1. Onderzoekspopulatie.
Daar deze tweede fase van het onderzoek verder bouwt op het verkennende
vooronderzoek, staat dezelfde onderzoekspopulatie (cohorte) centraal: alle jongeren die
voor een eerste keer werden geplaatst in de gemeenschapsinstellingen of het centrum De
Grubbe tussen 2001 en 2003 (dus de jaren 2001-2002-2003) en dit vanwege misdrijf
omschreven feiten.
De keuze van de afbakening van de cohorte werd beïnvloed door drie belangrijke
factoren. Ten eerste werd gekozen voor een populatie vanaf 2001 omdat de gegevens
van de databank BJ96 (Vlaamse Gemeenschap – Bijzondere Jeugdzorg) voor 2000
minder betrouwbaar bleken te zijn. Ten tweede omdat, wetenschappelijk gezien, een
voldoende post-termijn in acht genomen moest worden 1 . Als laatste is ook de beperkte
duur van het onderzoek een element om de populatie als dusdanig af te bakenen. Tijdens
1 De post-termijn in huidig onderzoek wordt uitgebreid van 31 december 2005 tot het einde van 2008 voor wat
betreft de gegevens in de minderjarigheid en tot maart 2009 voor de gegevens na meerderjarigheid. Zo
bedraagt de post-termijn minimum 5-6 jaar en maximum 7-8 jaar.
15

het eerste onderzoek werd, in samenspraak met het begeleidingscomité, de
onderzoekspopulatie afgebakend tot de onderzochte cohorte jongeren.
De cohorte bestaat uit 1436 jongeren, waarvan voor 150 jongeren (steekproef jongeren
uit het arrondissement Antwerpen en Brugge) bijkomende gegevens uit het gerechtelijk
dossier en het instellingsdossier werden verzameld. In een eerste stap wordt er in dit
onderzoek een actualisering van de oorspronkelijke gegevens van de cohorte (en de
steekproef) uitgevoerd.
1.2.2. Onderzoeksstappen.
De concrete onderzoeksvragen structureren de methodologische uitwerking van het
onderzoek.
1. De eerste stap betreft de uitdieping van de literatuurstudie m.b.t. het begrip
recidive en effect van justitiële interventies. Deze literatuurstudie heeft niet enkel
als doel een inzicht te verwerven in dit specifieke onderzoeksdomein binnen de
criminologie, maar eveneens het begrip recidive te operationaliseren. Daarnaast
moesten ook de regime- en persoongebonden kenmerken, waarvan blijkt uit
wetenschappelijk onderzoek dat ze als verband houdend met recidive naar voren
treden, via deze literatuurstudie aangeduid worden.
2. Een tweede onderzoeksstap betreft de actualisering van de gegevens voor de
onderzoekspopulatie.
3. Daarnaast moesten ook bijkomende gegevens verzameld worden. Het gaat in
eerste instantie om gerechtelijke gegevens inzake mogelijke recidive. Daarnaast
gaat het ook om de persoonsgebonden gegevens (bij de sociale diensten) en de
regimegebonden gegevens (d.m.v. observaties in de instellingen) voor de
jongeren uit de steekproef (150).
4. De laatste onderzoeksstap betreft de analyse van alle gegevens die verzameld
werden en dit zowel op kwantitatief als kwalitatief niveau.
1.2.3. Gehanteerde methoden.
Uit het eerste onderzoek bleek duidelijk de nood aan een meer en diepgaander
kwalitatief onderzoek om, gezien de moeilijkheden met de beschikbare
gegevensbronnen, een antwoord te kunnen bieden op de vooropgestelde
onderzoeksvragen. Aangezien we in het huidig onderzoek uiteindelijk toch toegang
hebben verkregen tot de gegevens van het Centraal Strafregister en van de databank
van de jeugdparketten, kan een kwantitatieve analyse (van recidive) gecombineerd
worden met een exploratieve kwalitatieve analyse.
Om na te gaan welke verbanden er kunnen bestaan tussen recidive en
persoonsgebonden en regimegebonden kenmerken worden statistische analyses (in het
bijzonder een Cox- of survival analyse) uitgevoerd.
16

Om na te gaan welke kenmerken een verklaring kunnen geven voor het recidiveren werd
gebruik gemaakt van een survival analyse; meer bepaalt een cox regressie. Deze
techniek staat toe om de tijd te onderzoeken en te modeleren die verloopt vooraleer men
overgaat tot recidiveren. Een of meerdere kenmerken (covariaten genoemd) kunnen
gebruikt worden om het voorkomen van een gebeurtenis (event – in dit geval het
recidiveren) te voorspellen. Door deze analyse wordt de tijd die men heeft om van zijn
meerderjarigheid tot op het ogenblik waarop de gegevens werden verzameld en
die voor alle individuen verschillend is, vergelijkbaar.
In de analyse bestaat de te modeleren tijd in het aantal jaren verlopen sinds de
meerderjarigheid tot in 2008 of het moment waarop de dossiers van de veroordelingen
werden opgevraagd.
De gebeurtenis (event) is het recidiveren (of het voorkomen van de codes 1 t.e.m. 12:
het aantal veroordelingen verkregen na de meerderjarigheid). Dit is de afhankelijke
variabele in het model. Degene die niet recidiveren worden eveneens in de analyse
opgenomen (censored). Ze zijn even belangrijk bij het modeleren als degenen die wel
recidiveren.
De covariaten zijn de predictoren/ onafhankelijke variabelen in een Cox model.
Covariaten kunnen zowel categorisch zijn (bv. geslacht, instelling, snel of niet snel
geplaatst worden) of continu (bv. Leeftijd eerste plaatsing, duur). De categorische
variabelen worden automatisch omgezet in dummies.
De goodness of fit van het model wordt weergegeven door een chi-kwadraat waarde
waarvan de significantie wordt weergegeven. In deze analyse hanteerden we een
significantie niveau van 0,05.
Zoals in andere vormen van regressie kan men zowel alle onafhankelijke variabelen in
een stap of stepwise laten invoeren. Hier werd gebruik gemaakt van de ‘Forward
stepwise methode’. In elke stap worden die variabele toegevoegd met de hoogste
significantie score. De residuele chi-kwadraat geeft weer in welke mate de nieuw
toegevoegde variabelen bijdraagt aan het model. Het is mogelijk dat in een latere stap
eerdere variabelen uit het model verdwijnen. Dit heeft te maken met het feit dat er een
spurious correlatie aanwezig is. Het effect van de verdwenen variabelen op de
afhankelijke werd veroorzaakt door andere variabelen.
Voor elke onafhankelijke variabele wordt de regressiecoëfficiënt (B) weergegeven.
Positieve regressie coëfficiënten betekenen dat de covariaat het risico verhoogt op het
voorkomen van recidieven; negatieve verminderen het risico.
Voor elke covariaat wordt een significatietoets uitgevoerd. Ook hier werd tot een
significante bijdrage besloten wanneer de kans op fout gelijk of kleiner is dan 0,05.
Verder wordt de risico ratio (of odds ratio) weergegeven. De risico ratio is de kans dat de
gebeurtenis voorkomt op de einddatum (hier 2008). Een risico ratio van 1.0 betekent dat
de variabelen in het model geen effect hebben op de tijd die verloopt tot de gebeurtenis
plaatsgrijpt. Hoe lager de risico ratio onder 1.0, hoe minder kans dat de gebeurtenis zal
17

optreden. Hoe meer boven 1.0, hoe meer de kans dat de gebeurtenis (recidiveren) zal
voorkomen.
Voor de persoonsgebonden kenmerken van de jongeren uit de steekproef zal een
(verderzetting van de) grondige dossieranalyse van de gerechtelijke dossiers, de
instellingsdossiers en de dossiers van de sociale diensten worden uitgevoerd.
Voor de regimegebonden kenmerken wordt geopteerd voor een kwalitatieve
benadering d.m.v. observaties en interviews in de Gemeenschapsinstellingen voor
Bijzondere Jeugdzorg. Dit is noodzakelijk omdat de regimegebonden kenmerken weinig
tot niet geregistreerd worden en deze registratie haast niet verder reikten dan het
onderscheid open/gesloten regime. Een eerste gehanteerde onderzoeksmethode is de
participerende observatie, waarbij de onderzoeker zelf deel zal uitmaken van de
onderzoekssetting. Zodoende worden niet alleen de actoren geïnterviewd, maar
ondervindt de onderzoeker zelf bepaalde aspecten van de setting. Op deze wijze kan de
setting vanuit het perspectief van de actoren gekend worden, als insider 2 . Participerende
observatie omvat een aantal verschillende methoden en technieken van dataverzameling.
In de eerste plaats natuurlijk het observeren zelf. Dor de observatie kunnen verschillende
zaken bestudeerd worden: tijdsgebruik, interacties, taalgebruik, eigenschappen van de
setting, etc… Daarnaast maken ook zowel formele als informele gesprekken deel uit van
deze methoden. Gesprekken leveren essentiële informatie over de visies van de
verschillende actoren. Verder is er ook het ‘luisteren naar wat er gezegd wordt’. Hierdoor
kunnen eventuele discrepanties tussen wat er gezegd wordt in formele/informele
gesprekken en wat er in de dagdagelijkse praktijk gezegd/gedaan wordt, blootgelegd
worden. Een vierde techniek is het verzamelen van documenten binnen de setting.
Belangrijk is echter rekening te houden met het doel van deze documenten. Als laatste
kunnen ook eenvoudige tellingen worden uitgevoerd tijdens de observaties, bijvoorbeeld
van het voorkomen van bepaald gedrag 3 . Er zijn verschillende voor- en nadelen van deze
methoden. Belangrijk voordeel is dat de observaties ons informatie zullen verschaffen die
we moeilijk op een andere wijze kunnen verzamelen. Een nadeel is zeker het feit dat het
slechts om een zeer beperkte observatieperiode gaat. Hoewel, ook dit kan in het
voordeel van de onderzoeker spelen. Door een zeer beperkte periode aanwezig te zijn in
de setting wordt de kans op rolverlies en ‘going native’ aanzienlijk verkleind. Ook gezien
de doelstellingen van onze observaties, beschrijven van context en condities van de
plaatsing, hoeft deze beperkte periode geen al te nadelige gevolgen hebben.
De keuze voor de methode van observaties moet geplaatst worden binnen het
perspectief van de Grounded Theory. Glaser en Strauss zien de Grounded Theory als een
algemene theorie van een wetenschappelijke methode die steunt op de ontwikkeling,
verdieping en validatie van de sociale wetenschappelijke theorievorming 4 . Grounded
Theory bestaat uit het ontwikkelen van de door de observatie blootgelegde concepten in
2 F VAN GEMERT, ‘Kwalitatieve databronnen in de criminologie’, in: T. DECORTE en D. ZAITCH (red),
Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, ACCO, Leuven, 2009, p159.
3 D. ZAITCH, D. MORTELMANS, T. DECORTE, ‘Participerende observaties in de criminologie’ in: T. DECORTE en
D. ZAITCH (red), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, ACCO, Leuven, 2009, p257-311.
4 H.D. BRAIN, ‘Grounded Theory as Scientific Method’, Philosophy of Education, 1995, p1.
18

geïntegreerde patronen, die verder bestaan uit verschillende categorieën 5 . Tijdens de
observaties zullen notities bijgehouden worden, waar later, eveneens tijdens de
observatieperiode, concepten en categorieën onderscheiden zullen worden. Na de
observatieperioden wordt de verzamelde data gestructureerd en gecodeerd. Hierna
kunnen de geanalyseerde en gecategoriseerde resultaten vergeleken worden met
bestaande theoretische kaders 6 .
1.3. De gegevensbronnen: Praktische en methodologische problemen.
BJ96
De gegevens van de BJ96, de databank van de Vlaamse Gemeenschap, Bijzondere
Jeugdzorg, werden voor de volledige cohorte up to date gebracht. Het gaat echter om
een administratieve databank die ons slechts inzicht geeft in het traject van de
minderjarigen wat betreft de diverse opgelegde maatregelen. BJ96 verschaft geen
informatie over de gepleegde feiten die aanleiding hebben gegeven tot de door de
jeugdrechter besliste maatregelen. Het gaat om een administratieve databank, die
geen wetenschappelijke doelstelling heeft wat zich uiteraard weerspiegelt in de opzet
en geregistreerde gegevens.
Databank van de jeugdparketten
Ten tijde van het vorige onderzoek was het niet mogelijk de gegevens uit de
databank van de jeugdparketten te raadplegen. Huidig onderzoek kon deze gegevens
wel betrekken bij de analyses. In deze databank worden de op het jeugdparket
aangemelde minderjarigen en feiten geregistreerd 7 . Vanaf 2005 zijn deze
gegevens ook betrouwbaar. Belangrijk is dus op te merken dat er géén gegevens
beschikbaar zijn voor de periode voor 2005. Dit betekent dat er een soort “blinde
vlek” bestaat in de posttermijn tussen de cohorte en het eerste meetmoment 2005.
Bovendien moet opgemerkt worden dat op precies dat moment (2005) reeds een
groot deel van de cohorte de meerderjarigheid had bereikt. Meerderjarigen worden
immers niet meer geregistreerd op het niveau van de jeugdparketten. Daarom moest
de toetsing van deze jeugdparketgegevens enkel uitgevoerd voor die jongeren uit de
cohorte die nog minderjarig waren in 2005. Begin maart kon deze deelcohorte, in
samenwerking met het NICC, getoetst worden aan de gegevens van de databank.
Zodoende kunnen we de nieuwe aanmeldingen van deze jongeren in de deelcohorte
bij de jeugdparketten voor een als misdrijf omschreven feit traceren. Naast
persoonlijke gegevens als geboortedatum, nationaliteit, woonplaats, etc…, geeft deze
5
B.G. GLASER, ‘Conceptualization: On Theory and Theorizing Using Grounded Theory’, International Journal of
Qualitative Methods 1 (2), 2002, 2.
6
N.R. PANDIT, ‘The Creation of Theory: A Recent Application of the Grounded Theory Method’, The Qualitative
Report, VOl l 2, 4, 1996, 16p.
7
C., VANNESTE, E., GOEDSEELS, I. DETRY, Onderzoek met betrekking tot de productie en wetenschappelijke
exploitatie van cijfergegevens aangaande jeugddelinquentie en jeugdbescherming, Eerste onderzoeksrapport:
Analyse van de instroom op de jeugdparketten voor het jaar 2005, Nationaal Instituut voor Criminologie en
Criminaliteit, Hoofdafdeling Criminologie, juli 2007, 157p, www. nicc. fgov.be, geraadpleegd op 22 september
2009.
19

databank ook informatie over het feit, de pleegdatum, datum van proces-verbaal,
inleidingdatum 8 ,… . Het moet opgemerkt dat de databank (nog) geen inzicht biedt op
de gegevens inzake de afhandeling van het als misdrijf omschreven feit. Op basis van
de databank van de jeugdparketten kunnen we dus vooralsnog geen gegevens
verkrijgen over het gevolg dat aan de misdrijf omschreven feiten werd gegeven door
een jeugdrechter.
Het Centraal Strafregister.
In tegenstelling tot het vorige onderzoek, kregen we wel toegang tot het Centraal
Strafregister. Dit betekent dat we de gegevens inzake het mogelijke strafblad van de
jongeren uit onze cohorte hebben kunnen opvragen. Belangrijk verschil met de
databank van het jeugdparket is dat het gaat om (1) veroordelingen (en geen
aanmeldingen) en (2) dat deze gegevens enkel betrouwbaar zijn m.b.t. voor
veroordelingen tijdens de meerderjarigheid. We hebben deze gegevens van het
centraal strafregister kunnen toetsen voor de ganse onderzoekspopulatie. Begin
maart 2009 werd de toestemming om deze gegevens op te vragen verkregen en kon,
eens de gegevens ontvangen werden via de administratie, overgegaan worden tot de
analyse.
De gerechtelijke dossiers en dossiers van de sociale diensten (te
Antwerpen en Brugge).
Tijdens het eerste onderzoek werden de gerechtelijke dossiers van de 150
steekproefjongeren al geanalyseerd bij de jeugdparketten. Ook de gegevens van de
instellingsdossiers werden toen reeds verzameld. Tijdens het huidige onderzoek
bestond de noodzaak om bijkomende informatie over de persoonsgebonden
kenmerken te verzamelen. In eerste instantie werd daarom terug gegaan naar de
gerechtelijke dossiers. Na een eerste exploratie van een aantal dossiers bij het
jeugdparket van Antwerpen, werd duidelijk dat de reeds bestaande informatie niet
verder aangevuld kon worden via deze weg. Daarom werd gekozen om over te gaan
naar de dossiers van de sociale diensten. Een eerste probleem vormde zich bij de
archivering van deze dossiers. De sociale diensten zijn slechts verplicht deze dossiers
bij te houden tot 5 jaar na afsluiting van het dossier. Dit heeft grote gevolgen voor
het onderzoek aangezien bij de sociale dienst van Antwerpen nog slechts 9 dossiers
ter beschikking waren. Bij de sociale dienst van Brugge konden nog een veertigtal
dossiers teruggevonden worden. Het moet opgemerkt dat vanuit het perspectief van
het wetenschappelijk onderzoek deze termijn van vijf jaar zeer problematisch kan
worden genoemd. Retrospectief onderzoek wordt hierdoor haast onmogelijk gemaakt.
In april 2009 werd overgegaan tot de inzage van de resterende dossiers.
Een bijkomend probleem is dat deze dossiers weinig bijkomende informatie
verschaften. De individuele dossiers (van de sociale dienst) worden niet op een
gestandaardiseerde wijze opgemaakt. Bij de gegevensverzameling van de dossiers op
8 De vordering van het feit voor de jeugdrechter.
20

de parketten van Antwerpen en Brugge werd er voor 43 jongeren geen of zeer weinig
informatie teruggevonden. De persoonsgebonden informatie voor deze 43 jongeren
blijft ons tot nog toe dus haast volledig onbekend. Vaak gaat het om niet-begeleide
minderjarigen, Roma of illegale jongeren. Ook voor de overige dossiers bleek de
dataverzameling problematisch. Om op basis van de dossiers (van de sociale dienst)
wetenschappelijk onderzoek te kunnen voeren naar de persoonsgebonden en
achtergrond kenmerken van minderjarigen met een jeugdbeschermingstraject is een
daadwerkelijke en gesystematiseerde manier van dossier opmaak een belangrijke
voorwaarde.
Observaties en interviews in de Gemeenschapsinstellingen voor
Bijzondere Jeugdzorg.
Tijdens de maanden januari en februari vonden observaties en interviews plaats in de
Gemeenschapsinstellingen. Gezien de beperkte duur van het onderzoek was het niet
mogelijk om deze observaties voor een zeer lange periode uit te voeren. Daarom
werd ervoor gekozen om een zo intensief mogelijke observatieperiode uit te voeren.
De onderzoeker verbleef telkens zeven dagen en nachten in elke instelling, waarbij
telkens beide diensten tijdens de dag geobserveerd werden (8u tot 22u). Tijdens
deze periode werden eveneens gesprekken gevoerd met de verschillende actoren
binnen de instelling. De onderzoeker had gesprekken met een twintigtal opvoeders,
vier leerkrachten, drie psychologen, vijf maatschappelijk medewerkers en acht
campusverantwoordelijken. Alle mogelijke aspecten van het leven in de instelling
werden gevolgd, van bezoekmomenten tot teamvergaderingen, van het eten in groep
tot zelfs het bezoek (en de zitting) van een jeugdrechter aan één van de jongeren in
de instelling. Door de permanente aanwezigheid van de onderzoeker op het terrein
was het mogelijk om verschillende aspecten van een plaatsing in een
gemeenschapsinstelling waar te nemen, te doorlopen, en tot een zekere hoogte, te
ervaren. Wegens het laattijdig verkrijgen van de toestemming tot observatie in de
instelling te Everberg en de deadline van het onderzoek zelf werden er geen
observaties gedaan in De Grubbe.
1.4. Structuur eindrapport.
Zoals gezegd is dit eindrapport gestructureerd in drie delen:
Verder in dit deel I van het onderzoeksrapport komt naast de literatuurstudie (hoofdstuk
2) ook een eerste beschrijving van de onderzoekspopulatie aan bod. In hoofdstuk 3
bespreken we de kenmerken van de cohorte, de kenmerken van de eerste plaatsing,
alsook het maatregeltraject dat door de cohorte wordt afgelegd. Tenslotte, staan we in
hoofdstuk vier stil bij de vijfde onderzoeksvraag en bespreken we de invloed van de
nieuwe plaatsingscriteria (2006) op de steekproef geplaatste jongeren uit dit onderzoek.
21

In deel II gaan we over tot de bespreking van de onderzoeksresultaten en analyses van
recidive (hoofdstuk 5), van regimegebonden (hoofdstuk 6) en persoonsgebonden
kenmerken (hoofdstuk 7), om zo te komen tot het achtste en laatste hoofdstuk waarin
we de interactie zullen bespreken tussen recidive en regimegebonden kenmerken
enerzijds en persoonsgebonden factoren anderzijds.
In het laatste en derde deel zullen we de conclusie van deze onderzoeksresultaten
toelichten en overgaan tot het formuleren van een aantal aanbevelingen omtrent
effectiviteit en recidive alsook aanbevelingen met oog op toekomstig onderzoek.
22

Hoofdstuk 2: Literatuurstudie.
2.1. Inleiding: het begrip recidive binnen de jeugddelinquentie.
Jeugd en jeugddelinquentie op zich zijn geen eenduidig begrippen, want wie is die jeugd
en wie is die jeugddelinquent? Zijn dat minderjarigen? Of kan het om een ruimere groep
gaan, om de groep jongeren? Een definitie van ‘jeugd’ aanreiken is niet zo eenvoudig,
aangezien er geen werkelijke grens bestaat tussen kind en volwassene. Het begrip jeugd
kan samenvallen met de adolescentiefase, maar deze start steeds vroeger en eindigt ook
steeds later, ver voorbij de grens van meerderjarigheid 9 .
Kijken we door de ogen van een jurist, dan zullen het inderdaad de minderjarigen zijn die
deze groep uitmaken. De grens van achttien is vanuit juridisch oogpunt zeer belangrijk.
Het is het moment waar de jeugdbescherming ophoudt en de strafbaarheid begint.
Volgens het Belgische systeem kan men tot de leeftijd van achttien geen misdrijven
plegen, maar wel als misdrijf omschreven feiten. Criminologisch gezien is die
leeftijdsgrens van achttien evenwel belangrijk, maar wordt deze niet beschouwd als een
abrupt eindpunt 10 . In dit vervolgonderzoek zal het uitgangspunt inderdaad de
minderjarige zijn, maar zullen we verder kijken dan hun plaatsing in een instelling.
Aangezien we hun traject binnen de jeugdbescherming, maar ook hun recidivetraject,
willen blootleggen, is het van belang dat we verder kijken dan de grens van
meerderjarigheid. Delinquent gedrag eindigt niet daar waar de juridische
meerderjarigheid wordt bereikt. Net daarom is die juridische grens geen criminologische
grens 11 .
2.1.1. Het begrip ‘recidive’.
In de eerste plaats moet nagegaan worden wat verstaan wordt onder het begrip recidive.
De definiëring en operationalisering van dit begrip kunnen voor verwarring zorgen.
Wanneer we nagaan wat de wetgever begrijpt onder recidive, zoals hij dit heeft
geformuleerd in het strafwetboek, dan blijken recidivisten personen te zijn die ‘na tot een
criminele straf te zijn veroordeeld, opnieuw een misdaad of een wanbedrijf plegen’ 12 . Dit
kan betekenen dat wanneer men voor een eerste feit geen criminele straf opgelegd
krijgt, men nadien geen recidive kan plegen. Daarom wordt er in de literatuur een
onderscheid gemaakt tussen algemene recidive, speciale en specifieke recidive en erge
tot zware recidive 13 .
9
D.J. SMITH, ‘The effectiveness of the juvenile justice system’, Criminal Justice, 2005, 5, 182; J. MUNCIE,
Youth and Crime, London, Sage, 2004, 41.
10
L. WALGRAVE, ‘Jeugdcriminologie: op zoek naar een omschrijving’, in P. GORIS en L. WALGRAVE, Van
kattenkwaad en erger; actuele thema’s uit de criminologie, Leuven, Garant, 19.
11
Bovendien hebben we moeten vaststellen dat er voor recidive binnen de minderjarigheid slechts zeer
beperkte gegevens beschikbaar zijn voor onze cohorte van 2001-2003.
12
Art 54 en 55 Strafwetboek, J. GOETHALS, Predictie van recidive, p1.
13
B.S.J. WARTNA, M. BLOM, N. TOLLENAAR, ‘De recidivemonitor’, WODC, 2004, 2, www.wodc.nl, 5.
23

Wanneer een persoon na een veroordeling opnieuw om het even welk feit pleegt, is er
sprake van algemene recidive. Pleegt iemand daarentegen een gelijkaardig feit, of zelfs
een inbreuk tegen hetzelfde wetsartikel, dan spreken we over respectievelijk speciale
recidive en specifieke recidive. Als laatste kan er ook nog een onderscheid gemaakt
worden naar de ernst van de nieuwe inbreuk, naargelang de “strafverzwaring” die een
nieuwe inbreuk met zich meebrengt. In het vooronderzoek werd recidive gedefinieerd in
overeenstemming met de Nederlandse recidivemonitor. De definitie werd evenwel
aangepast aan het Belgische strafwetboek. Dit leverde de volgende definitie 14 op:
Algemene recidive: alle strafzaken volgend op de uitgangszaak, niet eindigend in
vrijspraak, technisch sepot of overdracht, naar aanleiding van enig misdrijf
ongeacht de aard of ernst daarvan.
Speciale recidive: nieuwe, geldige justitiecontacten naar aanleiding van hetzelfde
soort delict als de uitgangszaak.
Specifieke recidive: nieuwe, geldige justitiecontacten naar aanleiding van
overtreding van hetzelfde wetsartikel als in de uitgangszaak.
Ernstige recidive: strafzaken volgend op de uitgangszaak niet eindigend in
vrijspraak, technisch sepot of overdracht, naar aanleiding van enig misdrijf met
een wettelijk maximale strafdreiging van vijf jaar of meer.
Zeer ernstige recidive: strafzaken volgend op de uitgangszaak niet eindigend in
vrijspraak, technisch sepot of overdracht, naar aanleiding van enig misdrijf met
een wettelijk maximale strafdreiging van tien jaar of meer 15 .
Bij deze definitie van recidive, analoog met de Nederlandse recidivemonitor, kunnen een
aantal bedenkingen gemaakt worden, daar het Belgische jeugdbeschermingsrecht een
zeer specifieke wijze van optreden kent. In de eerste plaats wordt er op deze manier
enkel gekeken naar het plegen van een nieuw strafbaar misdrijf voor zover dit misdrijf
opgenomen werd in het strafwetboek. Zoals reeds werd vermeld plegen minderjarigen
‘als misdrijf omschreven feiten’, waarachter strafrechtelijk omschreven feiten schuil
gaan. Toch moeten we a.d.h.v. van de strafrechtelijke definitie nagaan welke
strafrechtelijke feiten zij plegen en, in geval van recidive, om welke vorm van recidive
het gaat. Daarnaast worden jongeren ook vervolgd voor de zogenaamde statusdelicten;
delicten die, wanneer gepleegd door een meerderjarige, geen gevolg zouden hebben.
Zaken als ontvluchting, onbuigzaamheid, schoolverzuim 16 , wegloopgedrag 17 of
consumptie van alcohol 18 komen hiervoor in aanmerking. Aangezien het
jeugdbeschermingsrecht gericht is op de bescherming van de minderjarige, kunnen deze
14 L. CURTIS, J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, E. ENHUS, ‘ Geplaatste delinquente jongeren en recidive:
onderzoek naar de resultaten van het opvangbeleid voor minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit
hebben gepleegd, vooral in functie van een beter inzicht in de factoren die samenhangen met recidive’, onuitg.,
2006, 30-31.
15 B.S.J. WARTNA, M. BLOM, N. TOLLENAAR, ‘De recidivemonitor’, WODC, 2004, 2, www.wodc.nl, 5.
16 C. VANNESTE, E. GOEDSEELS, I. DETRY, ‘Onderzoek met betrekking tot de reproductie en de
wetenschappelijke exploitatie van cijfergegevens aangaande jeugddelinquentie en jeugdbescherming’, Eerste
onderzoeksrapport juli 2007., 103, www.nicc.fgov.be.
17 BURSSENS, 3.
18 J. MUNCIE, o.c., 39.
24

statusdelicten ook tot een interventie leiden. Want hoewel dit soort “delict” niet
gekwalificeerd kan worden al een echte MOF, kan de vraag eveneens gesteld worden in
hoeverre deze statusdelicten het traject van de minderjarige binnen de
jeugdbescherming beïnvloeden. In dit vervolgonderzoek zullen we deze “statusrecidive”
niet volledig buiten beschouwing laten. Maar eveneens nagaan welke invloed dit heeft op
het traject van de minderjarige en op het effect van de plaatsing op de recidive of
“statusrecidive” van de minderjarige.
Verder kan recidive ook op verschillende wijzen worden geoperationaliseerd. Naargelang
de ernst van de reactie op deze recidive, de wijze waarop deze recidive gemeten wordt
en de referentieperiode 19 . In het vooronderzoek werden deze aspecten als volgt
geoperationaliseerd 20 :
In dit onderzoek wordt als recidive gerekend elk nieuw feit waarvoor de
minderjarige wordt aangemeld. Met uitzondering van de verkeersmisdrijven.
De meting van recidive gebeurde op twee niveaus: op het niveau van het
jeugdparket via de aanmelding (op dit niveau kan men rekenen op voldoende
aanwijzingen van schuld, natuurlijk steeds rekening houdend met mogelijk dark
number-uitval); en op het niveau van de rechtbank, m.n. de veroordeling (cf.
Centraal Strafregister), waar de schuld effectief bevestigd werd, maar dan weer
de selectiviteit en de vroegtijdige afhandeling binnen de strafrechtsbedeling van
invloed kan zijn.
Als referentieperiode - (post) observatietermijn - wordt uitgegaan van een periode
van 8 tot 6 jaar (aangezien in het onderzoek de gegevens tot en met 2008
werden opgenomen).
Als recidive worden dus zowel nieuwe feiten aangemeld op het jeugdparket, als nieuwe
feiten voor de strafrechter beschouwd. Vanaf de meerderjarigheid zal het meetniveau
dan ook niet het jeugdparket zijn, maar de uitspraak van de rechtbank, in geval van
veroordeling via raadpleging van het Centraal Strafregister. Het gaat dan wel over
veroordelingen, waardoor de kennis over eventuele recidive nog meer beïnvloed wordt
door het selectieproces binnen de strafrechtsketen. Recidive na meerderjarigheid is een
ander gegeven dan recidive tijdens de minderjarigheid. Vanaf de meerderjarigheid
worden jongeren echte straffen opgelegd en plegen zij echte misdrijven, het gaat dan
niet meer om een MOF, een maatregel en een plaatsing, maar om een misdrijf, een
straf/sanctie en een eventuele gevangenisstraf.
2.1.2. De aard van recidive.
De vraag naar de aard van recidive is ook een vraag naar ernst. Het inschatten van de
ernst van een misdrijf en dus de ernst van recidive is alles behalve evident. We
19 J. GOETHALS, o.c., 2.
20 L. CURTIS, J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, E. ENHUS, o.c., 10-13 & 29.
25

espreken daarom eerst algemeen op welke verschillende manieren dit in het
wetenschappelijke onderzoek wordt aangepakt.
ERNST VAN CRIMINALITEIT 21 . (dit moet geplaatst worden in literatuurstudie)
Hoe ernstig men een criminele gebeurtenis zal vinden is sterk afhankelijk van 22 :
a. Het belang van de geschonden norm – hoe verkeerd is het?
b. De aard van het slachtofferschap: zijn er wel of geen doden of ernstig gewonden
of is er sprake van een slachtofferloos delict
c. De aard en zwaarte van de ‘juiste’ reactie dan wel de straf 23
Niet iedereen ziet alles wat strafbaar is als een ernstige inbreuk op de rechtsorde. Hoe
zichtbaarder de schade of het leed, hoe ernstiger men een delict zal vinden. Dat verklaart
mede de betrekkelijk apathische reacties op delicten die binnenshuis plaatshebben of die
het gevolg zijn van economische bedrijvigheid. Over de ernst van deze vormen van
misdrijven lopen de meningen van het publiek sterk uiteen. In de criminologie heeft men
gepoogd om de ernst van criminaliteit te onderzoeken via een aantal technieken. De
belangrijkste toepassing is onderzoek naar de ernst van bepaalde criminaliteitsvormen en
het zoeken naar een score. Het gaat vooral om Amerikaans onderzoek. In Nederland
heeft men een ernstscore ontwikkeld om de afhandeling van een zaak te kunnen
beoordelen. We lichten de eerste vorm even toe om vervolgens bij de Nederlandse
benadering stil te staan.
Soorten van ernstschalen voor delicten
Er zijn twee basistypen van schalen: enkelvoudige waardering en de sterkte. Voor de
enkelvoudige waardering wordt meestal gevraagd om de criminaliteitsvormen een cijfer
van 1 (helemaal niet ernstig) tot 9 (extreem ernstig) te geven. In verschillende
onderzoeken 24 werd voor ongeveer 140 misdrijven een cijfer gegeven. De gemiddelde
score voor elke criminaliteitsvorm wordt als ernstmaat gebruikt. Deze schalen zijn
ordinaal, waardoor het onmogelijk is om de grootte van de verschillen tussen de scores
te hanteren. Ze kunnen niet gebruikt worden als weging maar zijn vooral belangrijk om
verschuivingen in de tijd te bestuderen 25 . Grootteschalen (magnitudescales) meten de
publieke rangschikking (waardering) van de graad van relatieve ernst van verschillende
misdrijven. Ze zijn een poging om interval/ratio niveauscores te ontwikkelen. De Sellin-
Wolfgangindex is hier een voorbeeld van. In de National Survey of Crime Severity,
21 Deze tekst over de ernst van criminaliteit werd volledig opgesteld door Katrien Van Altert, assistent vakgroep
criminologie, Faculteit Recht en Criminologie, Vrije Universiteit Brussel.
22 E. LISSENBERG , S. VAN RULLER, R. VAN SWAANINGEN, (eds.), Tegen de regels IV. Een inleiding in de
criminologie, Nijmegem, Ars Aequi Libir, 2001, 34-35.
23 F.E. HAGAN, Research Methods in Criminal Justice and Criminology, 5th edition, Allyn and Bacon, Boston,
2000, 48-51.
24 P.H. ROSSI, et al., ‘The Seriousness of Crimes : Normatice Structure and Individual Differences’ , American
Sociological Review, 39, 1974, 224-237, P.H. ROSSI, J.P. HENRY, ‘Seriousness as a Measurement for all
Purposes?’, in: M. KLEIN, K. TEILMANN, Handbook of Criminal Justice Evaluation, Beverly Hills, California, Sage,
1980, 488-505, F.T. CULLEN, B.G. LINK, C.W. CRAIG, ‘The Seriousness of Crime Revisited’, Criminology, 20,
1982, 83-102.
25 Zo bleken bijna alle 140 misdrijven een score te hebben gekregen boven het theoretische middelpunt 5.
26

ontwikkeld door Wolfgang 26 en afgenomen als een supplement van de NCS 27 . Aan de
respondenten werd een beschrijving van een misdrijf voorgelegd ‘een persoon steelt een
fiets geparkeerd in de straat’. Er werd gesteld dat dit misdrijf een ernstscore kreeg van
10. Dan werd een lijst van andere misdrijven voorgelegd en gevraagd deze qua ernst te
vergelijken met de fietsdiefstal. Indien een misdrijf twee keer zo ernstig is als de
fietsdiefstal kreeg het de waarde 20. enz… Elke persoon waardeerde 25 misdrijven, maar
niet iedereen kreeg dezelfde 25. Het combineren van de waarderingen gegeven aan alle
60.000 respondenten leverde een ernstscore op voor elke 284 onderscheiden
misdrijven 28 .
Ernstscore op zaakniveau
In Nederland ontwikkelde men op het einde van de jaren ‘80 een ernstscore in het kader
van onderzoek naar netwidening. Men wenste na te gaan of taakstraffen (alternatieve
sancties) opgelegd werden aan jongeren wiens zaak anders zou geseponeerd worden of
afgehandeld met een minder zware interventie. Men vergeleek de ernst 29 van de zaak
van jongeren met een alternatieve sanctie met de ernst van de zaken die door
jeugdrechters werden afgehandeld. Dit onderzoek vormde de start voor de ontwikkeling
van de ernstscore voor zaken. Aangenomen werd dat de zwaarte van een strafrechtelijke
afhandeling bepaald wordt door de relatieve ernst van de zaak. Bij het voorstel tot een
bepaalde afhandeling let de procureur en de rechter niet enkel op de aard van het
gepleegde misdrijf maar houden met veel meer elementen rekening: het aantal
gepleegde delicten, de toegebrachte schade, materiële schade/lichamelijk letsel,
strafrechtelijk verleden en eerder opgelegde sancties. Het maken van een ernstscore
betekent dan ook rekening houden ze met alle aspecten van een zaak die de afhandeling
ervan beïnvloeden. Een aantal hiervan zijn eerder feiten en te vinden in het strafdossier.
Deze aspecten lenen zich goed voor een kwantitatieve benadering. Door de meer
feitelijke gegevens bijeen te brengen en op een bepaalde manier te wegen wordt de
ernst van een strafzaak uitgedrukt in één score 30 . Dit is echter veel moeilijker voor een
reeks van beïnvloedende factoren zoals: de omstandigheden waaronder het delict
gepleegd wordt, persoonlijke kenmerken van de dader, de indruk die een verdachte
maakt op de zitting, rapporten van deskundigen en de persoonlijke opvattingen van
procureurs en rechters.
Nu we recidive gedefinieerd en geoperationaliseerd hebben, kunnen we nagaan welke
factoren ervoor zorgen dat jongeren wel of niet opnieuw een delict/MOF gaan plegen.
26
M.E. WOLFGANG, et. Al., The National Survey of Crime Severity, Washington D.C., U.S. Department of
Justice, 1985.
27
De NCS onderzoekt 60.000 huishoudens en was hierdoor het grootste onderzoek ooit over ernst van
criminaliteit.
28
P. KLAUS, C.B. KALISH, The severity of crime, Bureau of Justice Statistics Bullitin, Washiington D.C., U.U.,
Department of Justice , January 1984.
29
Hiervoor baseerde men zich op enkele beschikbare delict- en recidivegegevens.
30
De score wordt dus steeds voor een zaak (dossier) bepaald
27

2.2. Recidive en effectiviteit wandelen hand in hand.
Een belangrijke, maar zeker niet de enige doelstelling van de wetgever bij de aanpak van
jeugddelinquentie, is het voorkomen van nieuwe delicten. Vaak worden programma’s,
interventies, maatregelen, … geëvalueerd op basis van het effect dat zij teweegbrengen
op de recidive van de populatie die deze interventie heeft ondergaan. Recidive is een
maatstaf voor het beoordelen van een maatregel, een straf of een behandeling op zijn
effectiviteit. Een tijd lang werd er van uitgegaan dat geen enkele interventie een effect
had op recidive en dat niets een mogelijk antwoord kon vormen op de vraag ‘wat
werkt?’. De befaamde uitspraak van Martinson 31 ‘nothing works’ heeft jarenlang de
criminologische wereld en het criminologische denken gedomineerd. Zonder enig
onderzoek dat kan aantonen dat bestraffen, op welke manier dan ook, leidt tot een
daling van de recidivecijfers. Een verlaging van recidive wordt niet behaald door
punitieve methoden 32 . Dus als een opsluiting of plaatsing geen invloed heeft op het
toekomstig delictgedrag van de jongeren, wat dan wel?
Onderzoekers hebben steeds getracht de stelling van Martinson te ontkrachten 33 . Het is
vanaf het begin van de jaren ’90 dat de Nothing Works-benadering vertaald wordt naar
een eerder positieve invulling: m.n. de what works – benadering. Deze benadering gaat
uit van de idee dat de aandacht moet gericht worden op effectieve interventies en
behandelingen, dus interventies die werken 34 . Volgens Bonta ligt het antwoord niet bij
bestraffing, deze zal recidive niet verminderen, maar bij behandeling 35 .
Wetenschappelijke inzichten met betrekking tot de reclasseringsinterventies, treden de
laatste jaren op de voorgrond en hierbij staat de term ‘evidence-based-practice’
centraal 36 . Men gaat steeds meer aandacht schenken aan die interventies die dankzij
empirisch onderzoek hun effectiviteit hebben bewezen.
2.2.1. De What Works-benadering en een evidence-based praktijk.
De ‘What works’ benadering steunt op de RNR–principes: risico (Risk), behoefte (Need)
en responsiviteit (Responsivity). Risicofactoren zijn variabelen die de kans op het plegen
van criminaliteit vergroten. Deze kunnen zowel statisch, niet veranderbaar, als
dynamisch, veranderbaar, zijn 37 . Van belang is dat men voornamelijk inspeelt op die
risicofactoren die criminogeen zijn van aard. Wanneer dit niet gebeurt, dan zullen de
interventies niet zo veel invloed hebben op het pleeggedrag van de persoon. Volgens
31 R. MARTINSON, ‘What works? Questions and answers about prison reform’, The public Interest, 1974, 35,
22-54.
32 J. MCGUIRE, What works: Reducing reoffending, guidelines from reseach and practice, New York, Wiley,
1995, 4.
33 Denk aan: P. GENDREAU and R.R. ROSS, ‘Effective correctional treatment: Bibliotherapy for cynics’, Crime
and Delinquency, 1979, 25, 463-489; M.R. GOTTFREDSON, ‘Treatment destruction techniques’, Journal of
Research in Crime and Delinquency, 1979, 16, 39-54.
34 F.T. CULLEN and P. GENDREAU, ‘From Nothing Works to What Works: Changing professional ideology in the
21st century, The Prison Journal, 2001, Vol 81, 3, 330.
35 J. BONTA, ‘Recidivepreventie bij jeugddelinquenten; een overzicht van de huidige kennis en een visie op de
toekomst’, Justitiële Verkenningen, 8, 2002, 32.
36 A. MENGER en L. KRECHTIG, Delict als maatstaf, Nederland, SWP, 2006, 29.
37 T. WARD en S. MARUNA, Rehabilitation, Beyond the risk paradigm, London, Routledge, 2007, 45-46.
28

Trotter en Rooney kan eveneens gewerkt worden rond problemen en doelen aangegeven
door de persoon zelf 38 , waardoor krijgt die persoon een meer actieve rol toebedeeld en
wordt opnieuw de effectiviteit en responsiviteit verhoogd. Deze problemen en doelen
moeten dan wel van die aard zijn dat ze een invloed uitoefenen op crimineel gedrag. Het
behoefteprincipe hangt ook nauw samen met de criminogene factoren. Het risico hangt
samen met criminogene behoeften waaraan men niet kan voldoen. Volgens de
voorstanders van het RNR-model voor rehabilitatie/heropvoeding zijn deze behoeften
persoonlijke tekortkomingen en zij benadrukken dat slechts enkele van deze
tekortkomingen kunnen leiden tot crimineel gedrag. Daarom ook dat ze sterk de nadruk
leggen op het onderscheid tussen criminogene en niet-criminogene behoeften.
Rehabilitatie of heropvoeding moet zich dus toespitsen op criminogene behoeften zoals:
aspecten van anti-sociaal gedrag, middelenmisbruik, vijandigheid, woede, … 39 Het laatste
principe, responsiviteit, is gebaseerd op het selecteren van die interventies die de
gewenste veranderingen met zich zullen meebrengen en die overeenkomen met de
leerstijl van de persoon 40 . Het type van interventie moet gekozen worden op basis van
het individu, zodat deze in staat is om de behandeling/begeleiding te ontvangen en te
begrijpen. Dit is van groot belang bij het motiveren en het gemotiveerd houden van de
persoon.
Daarnaast zijn ook de begrippen community-based, behandelingsmodaliteit en
programma-integriteit van belang. Zo zijn interventies die plaatsvinden in de
thuisomgeving effectiever. Interventies gestoeld op een multimodaal model, gericht op
vaardigheden, gebaseerd op leertheoretische, cognitieve of cognitief-gedragsmatige
principes leiden tot betere resultaten. Als laatste is het van uitermate groot belang dat
het doel van de interventie duidelijk vooropgesteld wordt, gestructureerd en consistent
worden uitgevoerd 41 .
Eigenlijk kunnen de ‘What Works’-principes opgesplitst worden op twee niveaus, aan de
ene kant zijn er de risicofactoren en criminogene behoeften en aan de andere kant de
responsiviteit. Dient geweten te zijn welke interventie doeltreffend kan zijn, dan zal
nagegaan moeten worden wat de risicofactoren en criminogene behoeften zijn alvorens
aan het principe van responsiviteit voldaan kan worden. Deze risicofactoren en
criminogene behoeften zijn persoonsgebonden. Binnen de What-works-benadering
komen deze risicofactoren zelden aan bod. Zij zoeken voornamelijk naar effectieve
interventies, gericht op de externe invloed die uitgeoefend kan worden op het verloop
van de criminele carrière. Voor de risicofactoren zal dan ook gekeken worden naar de
bevindingen van de ontwikkelingscriminologie, die voor een groot deel gewijd is aan het
blootleggen van persoonsgebonden risicofactoren die recidive kunnen voorspellen.
Bij de plaatsing als interventie, dient de responsiviteit gezien te worden in het kader van
het regime. Daarom zal verder eerst worden besproken welke persoonsgebonden
kenmerken in verband gebracht kunnen worden met recidive bij minderjarigen; om
38 A. MENGER en L. KRECHTIG, o.c., 41.
39 T. WARD en S. MARUNA, o.c., 48.
40 T. WARD en S. MARUNA, o.c., 49.
41 J. MCGUIRE, What Works: Reducing Reoffending; guidelines from Research and Practice, Chicester, Wiley,
2004, 15, A.A. VAN DEN HURK en P.P. NELISSEN, ‘’What Works’. Een nieuwe benadering van resocialisatie van
delinquenten’, Sancties, 2004, 5, 289.
29

vervolgens over te gaan tot de bespreking van de (interventie) regimegebonden
kenmerken in het recidiveproces.
2.2.2. De persoonsgebonden factoren in het recidiveproces.
Er bestaat zeer veel en zeer divers onderzoek naar oorzaken van delinquent gedrag en
recidive; ook wanneer het om minderjarigen gaat. Vaak is het zo dat de factoren die mee
aan de basis liggen van het delinquent gedrag, reeds in de kinderjaren aanwezig zijn. Het
gaat om de, als in de literatuur aangegeven, ‘risicofactoren’. Vaak gaat het om
persoonsgebonden factoren die een verhoogd risico op problematisch gedrag voorspellen.
Daarnaast wordt er ook vaak geduid op de aanwezigheid van protectieve factoren, die
factoren die een persoon beschermen tegen het plegen van criminaliteit. Toch dient
gezegd te worden dat de aanwezigheid van deze factoren niet noodzakelijk de
ontwikkeling van of bescherming tegen delictgedrag garanderen. Door oog te hebben
voor deze factoren, kan er evenwel op ingespeeld worden. Aangezien binnen het
onderzoek gekeken wordt naar de persoonsgebonden factoren die in verband gebracht
kunnen worden met recidive, zullen we stil staan bij de belangrijkste risico- en
protectieve factoren die in de wetenschappelijk in verband gebracht worden met het
plegen van criminaliteit en recidive bij minderjarigen.
2.2.2.1. De risicofactoren.
Er werd reeds een heel aantal studies gewijd aan het blootleggen van persoonlijke
risicofactoren bij minderjarigen. Dit zowel in de ontwikkelingscriminologie als bij
onderzoek naar recidive bij minderjarigen.
In Nederland wordt heel veel aandacht besteed aan de criminele carrières van
minderjarigen en welke factoren hiermee in verband gebracht kunnen worden. Daar
worden leeftijd, geslacht, maatschappelijke positie, justitieel verleden, leeftijd bij eerste
justitiële contact en de ernst van het delict als belangrijke factoren aangehaald 42 . We
merken op dat ook kenmerken van justitiële interventie (zoals het eerste justitie contact)
in dit kader worden opgenomen als persoonsgebonden elementen. Ook probleemgedrag
wordt in verband gebracht met recidive 43 . ‘Gedragsproblemen die vroeger ontstaan,
hebben een grotere kans om te persisteren doorheen de levensloop.’ 44 Hiermee bedoelt
men, ontstaan tijdens de vroege adolescentie. Gedragsproblemen die hun start kennen in
de midden en late adolescentie zijn minder determinerend voor de verder levensloop,
42 .A. BLOKLAND en P. NIEUWBEERTA, ‘Recidive en het beëindigen van de criminele carrière over een periode
van 25 jaar’, Tijdschrift voor Criminologie, 2004, 1, 225-227.
43 A. BLOKLAND en P. NIEUWBEERTA, o.c., 237-238.
44 T.C.E., ENGELS, C. ANDRIES en I., PONJAERT-KRISTOFFERSEN, ‘Gedragsproblemen bij adolescenten:
risicofactoren en protectieve factoren, in: C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquentie: mythe of realiteit, Brussel,
VUBPRESS, 2006, 56.
30

deze blijven meestal beperkt tot de adolescentiefase 45 . De gezinsdynamieken kunnen een
belangrijke invloed uitoefenen op het ontstaan van deze problematieken. Zowel de
relatie, als de interactie en de gezinsprocessen kunnen risicofactoren in de hand werken.
Er blijkt een verband te zijn tussen deze dynamieken tijdens de vroege adolescentie en
gedragsproblemen in deze fase 46 .
Een toonaangevend onderzoek voor dit vraagstuk is het onderzoek van Loeber en
Farrington. Zij onderzochten risicofactoren voor ernstige en gewelddadige
jeugddelinquenten. Uit dit onderzoek bleek nogmaals dat een vroege start en een langere
carrière kenmerkend zijn voor de ernstige jeugddelinquent. Vanaf de kinderjaren tot
adolescentie stelt men ook de ontwikkeling van verschillende gedragsproblemen vast;
zoals agressie, oneerlijkheid, eigendomsdelicten, conflicten met autoriteitsfiguren 47 . Het
onderzoek van Loeber en Farrington ligt aan de basis van de indeling (van risicofactoren)
die de Amerikaanse OJJDP (Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention)
hanteert voor delinquentie in de kindertijd en adolescentie. Deze is onderverdeeld op vier
niveaus. Individuele factoren als vroeg antisociaal gedrag, emotionele factoren, slechte
cognitieve ontwikkeling, lage intelligentie, hyperactiviteit. Familiale factoren die
betrekking hebben op de vorm van ouderschap, mishandeling, familiaal geweld,
scheiding, ouderlijke psychopathologie, familiaal antisociaal gedrag, tienerouderschap,
familiestructuur, grootte van het gezin. Factoren met betrekking tot de peer-groep zoals
de associatie met deviante peers en afwijzing door peers. En factoren die zich situeren op
het niveau van school en gemeenschap: slechte band met school, slechte
schoolresultaten, lage ambities op vlak van educatie, lage economische status, nadelige
buurt, concentratie van delinquente peers-groepen, toegang tot wapens 48 .
Niet alle onderzoekers zijn het eens met de bevindingen van Loeber & Farrington. Lipsey
en Derzon, bijvoorbeeld, keken naar twee verschillende leeftijdscategorieën, namelijk 6
tot 11-jarigen en 12 tot 14-jarigen. Op basis van deze resultaten kon men een
voorspelling maken naar het pleeggedrag op de leeftijd 15 tot 25 jaar. Voor kinderen
tussen 6-11 jaar zijn allereerst de betrokkenheid bij criminaliteit en druggebruik de
belangrijkste voorspellers van criminaliteit op latere leeftijd en dus ook risicofactoren.
Daarnaast zijn het behoren tot het mannelijk geslacht, het kennen van armoede en het
hebben van antisociale ouders belangrijke risicofactoren. Als laatste werden ook een
geschiedenis van agressie en etniciteit aangegeven als voorspellende factor. Voor de
kinderen tussen 12-14 jaar werden een gebrek aan sociale banden en antisociale peers
als dé grote risicofactoren beschouwd. Verder bestaat er een verband met betrokkenheid
bij criminaliteit, een geschiedenis van agressie, het gedrag/attitude op of ten aanzien van
45 MOFFITT, T.E., CASPI, A., HARRINGTON, H. en MILNE, B.J., ‘Males on the life-course-persistent and
adolescence-limited antisocial pathways: Follow-up at age 26 years’, Development and Psychopathology, 2002,
14, 179.
46 T. ENGELS, C. ANDRIES, I. PONJAERT-KRISTOFFERSEN, ‘Gedragsproblemen bij adolescenten: risicofactoren
en protectieve factoren in gezinnen met vroege adolescenten, 53-74, in: C. ELIAERTS (red.), Ernstige
Jeugddelinquentie: mythe of realiteit? Prevalentie, risicofactoren, justitiële afhandeling en interventies, Brussel,
VUBPRESS, Politeia, 2006, 280.
47 LOEBER, R. and FARRINGTON, D.P., ‘Never Too Early, Never Too Late; Risk Factors and Successful
Interventions for Serious and Violent Juvenile Offenders, Final Report of the Study Group on Serious and Violent
Juvenile Offenders, Washington, DC: U.S. Department of Justice, Office of Justice Programs, Office of Juvenile
Justice and Delinquency Prevention, 28.
48 G.A., WASSERMAN, K. KEENAN, R.E. TREMBLAY, J.D. COLE, T.I. HERRENKOHL, LOEBER, R., PETECHUK, D.,
‘Risk and Protective Factors of Child Delinquency’, U.S. Departement of Justice, Office of Justice Programs,
Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention, April 2003
31

de school, de psychologische toestand, de ouder-kind relatie, zijnde van het mannelijke
geslacht en een geschiedenis van geweld werden eveneens in relatie gebracht met het
plegen van criminaliteit 49 .
Simourd en Andrews gebruiken dan weer een hele andere indeling. Zij kijken naar
domeinen als de sociale klasse, de familiestructuur en ouderlijke problemen, het
persoonlijk ongemak, persoonlijkheidsvariabelen, ouder-kind relaties, schoolse
problemen, temperament of gedragsproblemen, antisociale peers of attitudes. Volgens
hen zijn er geen genderverschillen te vinden, is er ook geen relatie met socio-
economische status, familiestructuur, ouderlijke problemen en persoonlijk ongemak.
Maar wel met antisociale peers of attitudes, temperament of gedragsproblemen, schoolse
problemen, slechte ouder-kind relatie, persoonlijkheidsvariabelen 50 .
In een studie van Loeber en Dishion worden risicofactoren onderverdeeld in vier
categorieën: gedragsmatig (liegen, spijbelen), familiaal (socio-economische status,
criminele familieleden), onderwijs (resultaten, lage woordenschat) en geaggregeerd
(verschillende variabelen). Als beste voorspellende factoren geeft deze studie de
ouderlijke managementtechnieken, gedragsproblemen van het kind en een geschiedenis
van stelen, liegen en spijbelen aan. De onderzoekers zijn ook op zoek gegaan naar
factoren die samenhangen met recidive. Hiervoor toonde men aan dat een geschiedenis
van stelen, liegen en spijbelen, probleemgedrag van het kind, vroeger delictgedrag en
criminaliteit gepleegd door familie de beste indicatoren zijn voor toekomstig delictgedrag.
De socio-economische status blijkt het minst voorspellend te zijn 51 .
Er kan ook een indeling gemaakt worden op basis van het onderscheid tussen statische
en dynamische variabelen. Cottle e.a. maken dit onderscheid. De statische variabelen die
in hun onderzoek in verband gebracht werden met recidive zijn geslacht, lagere
economische status, jonge startleeftijd, meerdere arrestaties, langere opsluitingen,
ernstigere delicten, geschiedenis van fysiek of seksueel geweld, eenoudergezinnen, een
hoger aantal plaatsingen, volgen van buitengewoon onderwijs en lagere resultaten op
school. De dynamische variabelen die een invloed kennen op recidive zijn: familiale
instabiliteit en problematische interacties, associatie met delinquente peers, slecht
gebruik van vrije tijd, gedragsproblemen, middelenmisbruik (niet noodzakelijk gebruik)
en een niet-ernstige pathologie 52 .
Uit al deze onderzoeken blijkt dat de risicofactoren zich situeren zowel op het individuele
niveau als op het familiale als op het sociale niveau en kunnen daarnaast statisch of
dynamisch zijn. Op basis van deze indeling kunnen we een lijst opmaken van de
belangrijkste factoren. In onderzoek wordt vaak het sociale niveau uit elkaar gehaald
(school, leeftijdsgenoten en maatschappij). We voegen dit echter opnieuw samen.
49 J.C. HOWELL, o.c., 128.
50 SIMOURD, L. and ANDREWS, D., ‘Correlates of delinquency; A look at gender differences’, Forum on
Corrections Research, 1994, 6, 26-31. in Cottle 371 – 372
51 R. LOEBER and T., Dishion, ‘Early predictors of male delinquency: A review’, Psychological Bulletin, 1983,
68-99 in COTTLE p 270-371
52 COTTLE ea: 386-387
32

Daarnaast voegen we ook het justitiële niveau in, daar uit Nederlands onderzoek 53 blijkt
dat dit sterk samenhangt met andere factoren.
Individueel: leeftijd, geslacht, gedragsproblemen, hyperactiviteit, impulsiviteit,
middelenmisbruik/gebruik, vroeg antisociaal gedrag, gedragsstoornissen (ADHD,
depressie), … .
Familiaal: middelenmisbruik door de ouder, financiële problemen, relationele
problemen, slechte ouder-kindrelatie, … .
Sociaal: deviante vrienden, slechte band met school, slechte motivatie school, slechte
resultaten op school, gedragsproblemen (spijbelen), slechte schoolattitude, nadelige
buurt, geen diploma, werkloosheid, … .
Justitieel: startleeftijd, ernst delict, vroegere maatregelen, aantal contacten,… .
Deze lijst is zeker niet limitatief. Belangrijker zijn deze vier bovenstaande categorieën de
grote domeinen waarbinnen persoonsgebonden risico factoren kunnen gesitueerd
worden.
Het is echter belangrijk om kanttekeningen te plaatsen bij dit ethiologisch, veelal
positivistisch-kwantitatief onderzoek.
Het statistische verband dat in dit soort onderzoek wordt vastgesteld is geen causaal
verband tussen bepaalde risicofactoren en criminaliteit. Bij onderzoek naar factoren die
samenhangen met recidive is het belangrijk niet uit het oog te verliezen dat de
aanwezigheid van risicofactoren niet het oorzakelijke bewijs leveren dat een minderjarige
een delict zal plegen of zal recidiveren 54 . Het is niet omdat een risicofactor aanwezig is,
de minderjarige het criminele pad (verder) zal bewandelen.
Ook is het niet zo dat elke risicofactor even sterk samenhangt met delinquent gedrag. De
aanwezigheid van één factor leidt niet noodzakelijk tot een slechte uitkomst, het is de
cumulatie van verschillende zaken die enkel de kans op later delinquent gedrag
vergroot 55 .
Daarnaast kunnen er eventueel protectieve factoren aanwezig zijn, die een bescherming
bieden tegen de uitbouw van een verdere criminele carrière. Hoewel dit onderzoek eerder
de vraag stelt naar welke kenmerken samenhangen met recidive dient ook aandacht
besteed te worden aan deze protectieve factoren.
53 A. BLOKLAND en P. NIEUWBEERTA, o.c., 225-227
54 J.C. HOWELL, o.c., 103.
55 P.H. VAN DER LAAN, ‘Ernstige en persistente jeugddelinquentie’, in C. ELIARTS, Ernstige jeugddelinquentie:
mythe of realiteit? Prevalentie, risicofactoren, justitiële afhandeling en interventies, Brussel, VUBPRESS, 2006,
82.
33

2.2.2.2. De protectieve factoren.
Volgens Kriby en Fraser 56 werken de beschermende factoren op drie verschillende
manieren. Ze kunnen een soort buffer vormen tegen eventuele risicofactoren en zo een
barrière construeren tegen het negatieve effect ervan. Daarnaast kunnen protectieve
factoren causale processen doorbreken. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat een slechte band
met familieleden samenhangt met delinquent gedrag. Een slechte band kan de kans op
delinquent gedrag verhogen. Wordt dit delinquent gedrag gesteld, dan gaat de band met
familie achteruit, wat opnieuw delinquent gedrag in de hand werkt, enzovoort 57 . Vindt er
echter een interventie plaats die inspeelt op de slechte band en het conflict tussen
familieleden, dan kan de verbeterde situatie eventueel in een protectieve factor omslaan.
Als laatste kan een protectieve factor optreden als een preventie tegen een risico dat zich
kan stellen. Zo wordt kindermishandeling gelinkt aan later delinquent gedrag. Maar,
‘indien het kind positieve karaktereigenschappen bezit, zoals bijvoorbeeld de eigenschap
tot bemiddeling, dan kan dit het kind beschermen tegen het effectief voorkomen van
mishandeling’ 58 .
Protectieve factoren maken kinderen/jongeren veerkrachtig en beter gewapend tegen
eventuele risicofactoren. De aanwezigheid van risicofactoren betekent niet noodzakelijk
een gedetermineerde criminele carrière. Risicofactoren staan in onderlinge interactie met
elkaar en met de protectieve factoren. Hoe meer van deze laatste aanwezig zijn, hoe
weerbaarder een kind is. “Slecht een derde van deze “risicokinderen” kennen een
negatieve uitkomst’ 59 . Dit is een belangrijk gegeven voor alle actoren die in contact
komen met en interveniëren in het leven van minderjarige delinquenten. Gezien er niet
veel onderzoek naar deze protectieve factoren wordt gevoerd, is het hoe en in welke
mate zij als buffer optreden nog niet helemaal duidelijk 60 .
Als belangrijkste protectieve factoren worden de volgende kenmerken aangegeven, ook
weer ingedeeld volgens individuele, familiale, schoolgerelateerde, peer-
groepgerelateerde en gemeenschapsgerelateerde factoren. Dit is zekere geen limitatieve
lijst.
Individueel: hoog IQ, intolerante attitude tegenover deviant gedrag, positieve sociale
oriëntatie, hoge verantwoordelijkheidszin, het kennen van een schuldgevoel en
betrouwbaarheid.
Familiaal: goede relatie met ouders en goede communicatietechnieken binnen het
gezin.
School: positieve verbintenis, sterke motivatie, goede resultaten en positieve
attitude.
Peer-groep: niet-delinquente vriendenkring.
56 L.D. KIRBY en M.W. FRASER, ‘Risk and resilience in childhood’, in M.W. FRASER, Risk and resilience in
childhood, Washington, DC, National Association of Social Workers, 1997, 18.
57 J.C. HOWELL, o.c., 104-105.
58 L.D. KIRBY en M.W. FRASER, o.c., 18.
59 L.D. KIRBY en M.W. FRASER, o.c., 13-14.
60 P.H. VAN DER LAAN, o.c., 82.
34

Gemeenschap: Voordelige buurt en laag criminaliteitspercentage in de buurt 61 .
Jeugddelinquentie en jeugdrecidive kunnen dus in verband gebracht worden met een
aantal persoonsgebonden (risico)factoren. Dit domein van onderzoek stelt ten slotte dat
als men deze persoonsgebonden criminogene risicofactoren aanpakt, dit ook het effect
van de (justitiële) interventie vergroten. De persoonsgebonden kenmerken zouden
precies daarom gekend moeten zijn tijdens de interventie, en in het bijzonder tijdens de
plaatsing.
2.2.3. De invloed van regimefactoren op recidive.
De plaatsing van een minderjarige in een gemeenschapsinstelling of in de federale
instelling De Grubbe, is de meest ingrijpende maatregel die de jeugdrechter naar
aanleiding van een als misdrijf omschreven feit kan opleggen. Uit onderzoek blijkt
evenwel dat interventies die plaatsvinden in de gemeenschap (ambulante interventies)
effectiever zijn dan residentiële interventies 62 . Toch kan een plaatsing ook effect hebben
op recidive wanneer deze voldoet aan enkele voorwaarden. Van belang zijn de
kenmerken van de interventie, de context of omgeving waarin zij plaatsvindt en de
kenmerken of de leefomgeving van de doelgroep 63 . Onderzoek toont aan dat wat men
precies doet tijdens de plaatsing (waarschijnlijk) van belang is en een effect kan hebben
op de reductie van recidive, niet de plaatsing an sich. Het gaat om sociale
vaardigheidstraining en gedragstherapie in een residentiële omgeving, individuele en
gestructureerde groepscounseling 64 . Ook interpersoonlijke vaardigheidstraining,
cognitieve -gedragsmatige therapie en onderwijs worden beschouwd als
recidivebeperkend 65 . Verder zijn er ook nog maatregelen die niet noodzakelijk dienen
plaats te vinden binnen het kader van een plaatsing, maar die, indien aangewend tijdens
de residentiële interventie, het effect daarvan kunnen vergroten. Interventies die verder
reiken dan de jongere alleen zijn zeer belangrijk. Oudertraining, functionele
gezinstherapie en multisysteemtraining, trainingen in woedebeheersing, individuele
trainingen in algemene vaardigheden (vaak worden deze ook in groep gegeven, maar bij
een homogene deviante groep minderjarigen kan dit resulteren in een negatief effect
door onderlinge beïnvloeding) zijn belangrijke elementen. Residentiële plaatsing zonder
intensief reclasseringstoezicht gericht op een intensieve nazorg heeft geen positieve
effecten op reductie van recidive. De coördinatie van de verschillende vormen van
61 J.C. HOWELL, o.c., 108. Tabel is gebaseerd op bevindingen van Stouthamer-Loeber, Loeber, Wei, Farrington,
Wikström (2002) en U.S. Department of Health and Human Services (2001)
62 N.J. BAAS, ‘Wegen naar het rechte pad; Strafrechtelijke interventies voor delinquente jongeren, inclusief
verplichte nazorg, en naar het effect van interventies die zich voor een strafrechtelijk kader zouden kunnen
lenen, alsmede naar interventiecondities die dat effect beïnvloeden’, WODC, 2005, 5.
63 N.J. BAAS, o.c., 2.
64 R. LOEBER en D.P. FARRINGTON, ‘Never Too Early, Never Too Late, Risk Factors and Successful
Interventions for Serious and Violent Juvenile Offenders’, Final Report of the Study Group on Serious and
Violent Juvenile Offenders, Washington, DC: U.S. Department of Justice, Office of Justice Programs, Office of
Juvenile Justice and Delinquency Prevention, 18, N.J. BAAS, o.c.
65 R. LOEBER en D.P. FARRINGTON, o.c., 18.
35

egeleiding en behandeling en de samenwerking van alle betrokkenen vormt een
belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van elke interventiemaatregel 66 .
Daarnaast zijn er een aantal voorwaarden die in verband gebracht worden met de
afname van recidive: voldoende dosering en structurering van de interventie, getrainde
en ervaren therapeuten die regelmatig supervisie krijgen en zich aan voorschriften en
instructies houden, afstemming op de leeftijd, afstemming op het risico van de jongere 67 .
Hieruit blijkt dat, wanneer gekozen wordt om over te gaan tot een plaatsing, twee
aspecten zeer belangrijk zijn, namelijk de context van die plaatsing en de condities van
de plaatsing. Met conditie wordt bedoeld; de omkadering van een residentiële
interventie, het personeel, hun vaardigheden en training. Bij context gaat het om de
specifieke invulling van de plaatsing, de duur, het aanbod, individualisering en
aanwending van de persoonlijke kenmerken, (voorbereiding van) de nazorg,… .
Een residentiële plaatsing vereist ook de nodige en aangepaste omkadering.
Personeelsleden zijn daarbij van uitermate groot belang, hun vaardigheden en training,
cruciaal. De begeleider zelf zal de minderjarige moeten blijven motiveren om deel te
nemen aan bepaalde behandelingen of activiteiten. Uit onderzoek blijkt ook dat een vaste
begeleider, in tegenstelling tot begeleiding door verschillende afzonderlijke actoren, een
positieve invloed heeft op de motivatie van de gedetineerde. Ten tweede moet er ook
begeleiding bij het oplossen van problemen worden voorzien. Geplaatste minderjarigen
hebben vaak al problemen wanneer ze de instelling binnenkomen, ze moeten leren om te
gaan met deze problemen en leren hoe ze die in de toekomst kunnen vermijden. Vaak
vraagt dit een wijziging in het denkproces, waarbij de begeleider kan bijdragen tot het
aanpassen van het foutieve denkpatroon. Ondersteuning kan het best bestaan uit het
bespreken van beslissingen of handelingen alvorens ze worden uitgevoerd 68 .
Daarnaast is de opleiding en training van de begeleiding in de instelling belangrijk,
‘interventies voor kinderen en jeugdigen die als routine worden uitgevoerd hebben
weinig, geen of zelfs negatief effect’ 69 . Beste resultaten worden bereikt met programma’s
die reeds twee jaar of langer in gebruik zijn. Getrainde medewerkers en vaardige
therapeuten dragen bij tot een verlaging van recidive 70 .
De duur van de plaatsing speelt eveneens een rol. Loeber en Farrington stellen dat een
interventie in een residentiële setting slechts effectief kan zijn wanneer deze interventie
een langere duurtijd kent 71 . Zo stelt het onderzoek dat een plaatsing van meer dan drie
maanden meer oplevert dan één van minder dan drie maanden 72 . De behandeling over
een langere periode en dit binnen een betekenisvolle context heeft een positieve invloed
66
N.J.BAAS, o.c., 3.
67
N.J. BAAS, o.c., 4.
68
A. MENGER en L. KRECHTIG, o.c., 58-60.
69
A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, Interventies, 2001, 303, In R. Loeber, N.W. Slot, & J.A.
Sergeant (Eds.), Ernstige en gewelddadige jeugddelinquentie, Houten, NL/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum,
2001.
70
A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, o.c., 309.
71
R. LOEBER en D.P. FARRINGTON, o.c., 18.
72
A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, o.c, 310.
36

op recidive. Dit eerder buiten de formele correctionele/residentiële setting 73 , maar er zijn
evenwel onderzoeken die aantonen dat, in tegenstelling tot een plaatsing zonder enige
vorm van behandeling, residentiële plaatsing met behandeling een veel positiever
resultaat oplevert voor wat betreft het beperken van recidive 74 . Natuurlijk kan men niet
enkel omwille van deze bevinding “een langere plaatsing is effectiever” de termijn van de
plaatsing opdrijven. Een plaatsing zonder enige constructieve vorm van begeleiding,
ongeacht de duurtijd ervan, zal zeer weinig resultaten opleveren. Om effectief te zijn, zal
de plaatsing moeten tegemoetkomen aan de persoonsgebonden (risico)factoren van de
minderjarigen. Zoals in het vorige punt gesteld werd, spelen deze factoren zich af op
domeinen als het onderwijs, de leefomgeving, maar ook bij het individu zelf. Interventies
die zich afspelen binnen een residentiële setting, dienen de persoonsgebonden
kenmerken aan te wenden tijdens de plaatsing en op ingespeeld te worden om het
maximale effect van de plaatsing teweeg te brengen 75 . Wat hiermee verband houdt, is de
leeftijd van de jongere. Een kind van 12 heeft andere behoeften/problemen dan een
adolescent van 16-17 jaar. Tijdens de vroege adolescentie worden kinderen nog vaker
beïnvloed door de ouders, wat een grotere uitdaging betekent wanneer kinderen na de
plaatsing terugkeren naar gezinnen die niet goed functioneren. Tijdens de late
adolescentie zijn jongeren veel meer gehecht aan hun vriendenkring en aan het
opbouwen van betekenisvolle relaties 76 . Dit heeft zijn weerslag op alle mogelijkheden
binnen de instellingen; onderwijs, begeleiding, betrokkenheid van de leefomgeving en
individualisering dienen allen afgestemd te worden op de leeftijd en maturiteit van de
jongere; dit hangt natuurlijk nauw samen met het ‘What Works’-principe responsiviteit.
Altschuler en Brash 77 geven de volgende indeling opgesplitst naar ontwikkelingsfase en
het domein van persoonsgebonden (risico)factoren:
Domein Vroege adolescentie Late adolescentie
Gezin Verbetering in het
functioneren van het gezin,
oudertraining
School – werk Individuele en
competentiegerichte scholing,
verkennen van
loopbaanmogelijkheden.
Leeftijdsgenoten Link maken met niet-deviante
peers.
37
Begeleid zelfstandig wonen.
Werkervaring opdoen,
Beroepstraining en werk.
Link maken met niet-
deviante peers.
73 D.A. ANDREWS en J. BONTA, o.c., 327.
74 D.A. ANDREWS en J. BONTA, o.c., 328.
75 COTTLE, o.c., 388.
76 D.M. ALTSCHULER en R. BRASH, ‘Adolescent and Teenage Offenders Confronting the Challenges and
Opportunities of Reentry, Youth VIolence and Juvenile Justice, 2004, 2, 76.
77 D.M. ALTSCHULER en R. BRASH, o.c., 78.

Mentale, gedragsmatige
en fysieke gezondheid
Continuïteit in begeleiding en
inhoud.
Vrije tijd Afgestemd op interesses en
competenties, ethiek van het
groepsgericht werken
aanbrengen.
38
Continuïteit in begeleiding
en inhoud.
Afgestemd op interesses en
competenties, ethiek van
het groepsgericht werken
aanbrengen.
Een begeleiding dient multimodaal te zijn, dient in te spelen op elk domein waar de
jongere in kwestie problemen ondervindt en dit zodanig dat het wordt aangepast aan de
leercompetenties van de betrokkene. Dit vraagt een zekere mate van individualisering
van de conditie van het regime. Kent de jongere in zijn gezin een conflictsituatie, dan
kan hierop ingespeeld worden aan de hand van een oudertraining of gezinstherapie. Op
deze manier wordt het gezin de mogelijkheid geboden om zelf op constructieve wijze bij
te dragen aan de verbetering van de situatie en in het verlengde van de problemen van
de minderjarige. Door de oudertraining worden ouders in staat gesteld om hun kind
aangepast gedrag aan te leren 78 . Dankzij gezinstherapie kunnen conflicten uitgeklaard
worden, alsmede eventueel de dynamieken tussen gezinsleden. Zo kan bijvoorbeeld een
risicofactor, ‘conflicten binnen gezin of slechte ouder-kindrelatie’, omgezet worden in een
protectieve factor, waardoor de betere band met de ouder als beschermende factor
optreedt. Hetzelfde geldt voor eventuele problemen met betrekking tot onderwijs en
werk. Opnieuw is leeftijd relevant. Een jongere die reeds langere tijd geen school loopt,
kan begeleid worden in de zoektocht naar een nieuwe school, om zo de draad weer op te
pikken, of er kan hulp aangeboden worden bij het zoeken naar werk. Arbeidsbegeleiding
blijkt volgens onderzoek waarschijnlijk effectief te zijn 79 .
Betrokkenheid met deviante peers wordt mogelijk tegen gegaan door de plaatsing zelf,
hoewel de kans bestaat dat jongeren anderen in de instelling reeds kennen of leren
kennen 80 . Bij groepsbegeleiding in een residentiële setting moet ook steeds rekening
gehouden worden met de beïnvloeding van de sterkere persoonlijkheden in de groep ten
aanzien van de minder uitgesproken persoonlijkheden. Groepsbegeleiding of -therapie
kan effect hebben, maar slechts wanneer de groep niet homogeen opgesteld is uit
deviante minderjarigen 81 .
Als laatste willen we wijzen op het feit dat nazorg, hoewel dit strikt genomen niet gezien
wordt als een regimegebonden kenmerk, de resultaten van de plaatsing enorm
beïnvloedt. Vastgesteld wordt dat begeleiding leidt tot minder gedragsproblemen tijdens
het verblijf in residentiële setting, maar dat dit slechts een tijdelijk gunstig effect is. Na
het einde van de maatregel, zal dit effect vaak vervagen 82 . Daarom is begeleiding na
residentieel verblijf van uitermate groot belang. Altschuler en Armstrong stellen dat een
intensief toezicht en gestructureerde begeleiding, zowel tijdens als na de plaatsing, een
78
N.J. BAAS, o.c., 45.
79
N.J. BAAS, o.c., 62.
80
P. GORIS & L. WALGRAVE, “Van kattenkwaad en erger: actuele thema’s uit de jeugdcriminologie”, Leuven,
Garant, 2002, 232p.
81
A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, o.c,296 & 306.
82 N.J. BAAS, o.c., 58.

voorwaarde is voor een positief resultaat. De planning van de nazorg en de terugkeer
naar het leefmilieu dienen te gebeuren tijdens de plaatsing. De overgang moet
gestructureerd en geleidelijk gebeuren. Goede nazorg bestaat uit langdurige begeleiding
en sociale controle 83 . Zo kan het eventuele effect van de plaatsing ondersteund worden.
Tussentijdse conclusie.
De grootste moeilijkheid bij het voeren van onderzoek naar recidive bij minderjarigen ligt
in het operationaliseren en definiëren van het begrip recidive. Minderjarigen plegen
namelijk geen misdrijven, maar als misdrijf omschreven feiten, en worden niet gestraft,
maar krijgen een (pedagogische, opvoedkundige) maatregel opgelegd. Wanneer in dit
onderzoek gesproken wordt over recidive bij minderjarigen, gaat het om een nieuwe MOF
of een statusdelict waarvoor de minderjarige opnieuw voor de jeugdrechter dient te
verschijnen, of, in geval van het bereiken van de meerderjarigheid, vermelding van een
veroordeling voor een misdrijf in het centraal strafregister. Verder maken we in de
definitie een onderscheid naar algemene, speciale (zelfde soort misdrijf) en specifieke
recidive (inbreuk tegen zelfde wetsartikel) enerzijds, en ernstige (strafdreiging van 5 jaar
of meer) tot zeer ernstige recidive (strafdreiging van 10 jaar of meer) anderzijds.
Het plegen van delicten of recidive wordt in de wetenschappelijke wereld zowel in
verband gebracht met persoonsgebonden (risico)factoren, als met regimegebonden of
interventiegebonden factoren. Effectiviteit van de interventie, afgemeten aan het al dan
niet voortbrengen van een reductie van recidive, staat daarbij centraal. De What Works-
benadering en evidence-based practice steunen daarbij op empirisch onderzoek om na te
gaan welke interventies bewezen resultaten leveren en welke niet. Risico, behoeften,
responsitviteit, community-based, behandelingsmodaliteit en programma-integriteit
staan daarbij voorop. Deze theorie kan eigenlijk opgesplitst worden naar de
persoonsgebonden (het risico en de behoefte) en de regimegebonden (responsiviteit,
programma-integriteit, community-base en behandelingsmodaliteit) factoren. Die steeds
in onderling verband blijven staan. Zo is het belangrijk om de persoonsgebonden
(risico)factoren te kennen, maar daarnaast deze ook tijdens de interventie, de plaatsing,
aan te wenden. Een interventie die recidive verlaagt dient multimodaal te zijn, in te
spelen op alle probleemaspecten die deze deviante minderjarigen ondervinden. Dit
betekent dat alle domeinen waar er zich problemen kunnen voordoen, gezin, onderwijs,
werk, …, tijdens de plaatsing dienen te worden aangepakt om de kans op positief
resultaat te vergroten.
Persoonsgebonden (risico)factoren spelen zich op verschillende niveaus af: individueel,
familiaal, sociaal en juridisch. Enkele voorbeelden zijn; leeftijd, geslacht, aantal
contacten met de jeugdrechter, … . Dit zijn eerder statische factoren waar niet op
ingespeeld kan worden. Belangrijker zijn de dynamische factoren: ouder-kindrelatie,
slechte band met school, deviante vriendenkring, gedragsproblemen, psychologische
problemen, druggebruik- en misbruik,… . Hierop kan door de interventie ingespeeld
worden en gezocht worden naar oplossingen of de minderjarige zelf handvaten geven om
hiermee om te gaan. Natuurlijk, zelfs wanneer een interventie rekening houdt met alle
83 D.M. ALTSCHULER en T.L. ARMSTRONG, ‘Aftercare not aftertought: testing the IAP model’, Juvenile Justice,
1994, 1, 15-22, geciteerd door N.J. BAAS, o.c., 65.
39

factoren en de persoonsgebonden risicofactoren aanwendt tijdens de plaatsing, dan nog
bestaat de kans dat de minderjarige recidiveert. Onderzoek toont aan dat het effect van
een interventie afneemt met de tijd. Daarom is nazorg, een intensieve begeleiding en
opvolging, absoluut noodzakelijk om het effect van een plaatsing in stand te houden en
de kans op recidive te doen dalen.
2.3. De keerzijde van het debat: ‘Desistance from Crime’.
Beleidsmatig wordt vaak de nadruk gelegd op het beperken van recidive door het
toepassen van effectieve maatregelen om zo de veiligheid van de maatschappij te
garanderen. Zoals hierboven reeds vermeld, vanuit de ‘What works’-benadering wordt de
nadruk gelegd op justitiële interventies die recidive kunnen beperken. Daarnaast zijn er
talloze onderzoeken binnen de ontwikkelingscriminologie die trachten de risicofactoren
van jeugddelinquenten bloot te leggen. Criminele carrières worden daarbij uitgebreid
onderzocht. Er wordt daarbij gekeken naar de start, de continuïteit en de uitdoving van
een criminele carrière, met nadruk op het verklaren van de start en ontwikkeling. Op
basis van deze onderzoeken poogt men modellen op te stellen voor het voorspellen van
crimineel gedrag of recidive. Vaak ligt de nadruk op één periode in de tijd waarbij
ontwikkelingen en veranderingen die gepaard gaan met de totstandkoming of beëindiging
van de criminele carrière uit het oog verloren worden 84 .
De laatste decennia stelt men echter meer en meer de vraag waarom een persoon
überhaupt stopt met het plegen van misdrijven. Dit zonder dat er noodzakelijk een
interventie aan voorafgaat of zonder dat deze interventie aan de basis van de
verandering ligt 85 . Waarom iemand afstand neemt van zijn criminele traject, wordt
onderzocht in het onderzoek en de theorievorming rond ‘desistance from crime’. Bij
desistance gaat men precies kijken ‘naar het einde van een periode van delinquent
gedrag’ 86 en naar het gradueel proces dat daarachter schuilgaat.
Binnen de jeugdcriminologie is dit debat van uitermate groot belang, daar criminaliteit
vooral een fenomeen is dat voorkomt tijdens de adolescentie en vroege volwassenheid.
‘Het is zo dat de betrokkenheid in criminaliteit vaak begint in de vroege puberteit, een
piek kent in de late adolescentie of vroege volwassenheid en dat deze betrokkenheid in
vele gevallen uitdooft voor de volwassenheid’ 87 . Dit fenomeen staat beter bekend als de
age-crime curve 88 . Maar naast deze criminologische relevantie kan ook de beleidsmatige
relevantie niet ontkend worden. Het blootleggen van het proces rond desistance maakt
dat er een effectiever beleid kan uitgedacht worden.
84 R. BURNETT en MARUNA, S., ‘So ‘Prison Works’, Does It? The Criminal Careers of 130 Men Released from
Prison under Home Secretary, Michael Howard’, The Howard Journal, 2004, Vol 43, 4, 390-404.
85 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, ‘Stoppen of doorgaan? Recent onderzoek naar ‘desistance from
crime’ bij persistente (jeugd)delinquenten’, PAN, 2007, 2, 43.
86 S. FARRELL and A. CALVERLEY, Understanding desistance from crime: theoretical directions in resettlement
and rehabilitation, Open University Press, New York, 2006, 2.
87 S. FARRELL and A. CALVERLEY, o.c., 2-3.
88 S. MCVIE, ‘Patterns of deviance underlying the age-crime curve: the long term evidence’, Centre for Law and
Society, University of Edinburgh, onuitg., 1.
40

2.3.1. De levensloopbenadering: integratie van interne en externe processen.
Binnen de theorievorming omtrent desistance kunnen verschillende stromingen of
invalshoeken worden onderscheiden. Sommige onderzoekers beschouwen desistance
eerder als een natuurlijk proces of een voorbestemde ontwikkeling. Ondertussen is reeds
gebleken dat deze deterministische visie op zich niet volledig opgaat 89 .
Daarnaast kent de theorievorming omtrent desistance ook een dynamische stroming die
tegemoet komt aan de kritieken geuit tegenover de statische benaderingen van
desistance. In tegenstelling tot deze laatste wordt er binnen de dynamische
theorievorming wel rekening gehouden met de sociale context waarin een individu
functioneert. Enerzijds wordt er gefocust op het belang van sociale bindingen, of de
structure, anderzijds op de eigen inbreng van het individu, of de agency. De
levensloopbenadering tracht deze twee te integreren. Daar waar de
ontwikkelingsbenadering voorspellingen naar toekomstig delinquent gedrag tracht te
maken, stapt de levensloopbenadering van deze eerder deterministische visie af, om
eveneens interindividuele verschillen en veranderingen van criminele carrières in
rekening te brengen. Erkend wordt dat levens gevormd worden door de context waarin
men zich bevindt en dat de impact van de levensgebeurtenissen contigent is en alles te
maken heeft met timing. Daarnaast gaat men er eveneens vanuit dat agency, de actieve
inbreng van het individu, een rol speelt 90 . Zodoende kan desistance als proces in kaart
gebracht worden.
De levensloopbenadering brengt deze twee samen als geïntegreerd geheel, om te komen
tot een geïntegreerde theorie over desistance, ervan uitgaande dat een voorspelling
maken over criminaliteit niet mogelijk is. Elk crimineel traject is verschillend. Daarbij is
de hele levensloop van belang, zowel de kindertijd, als de adolescentie en de
volwassenheid 91 .
Naast het in rekening brengen van structure en agency in het kader van desistance, kan
ook gewezen worden op het concept ‘kapitaal’. Monica Barry tracht deze aspecten te
integreren 92 . Wanneer zij spreekt over ‘kapitaal’, dan duidt zij op de verschillende
kanalen/bronnen, sociaal, economisch, cultureel en symbolisch, waaruit herkenning
geput kan worden en waarop iemand zijn identiteit opbouwt. De wijze waarop deze
bronnen verdeeld zijn in het leven van een persoon, evolueren mee naarmate een
persoon ouder wordt. Een kind zal zijn sociaal kapitaal putten uit de relatie met zijn
ouders, bij een adolescent zal dit soort kapitaal gehaald worden via de vriendenkring.
Jongeren beschikken ook niet over bronnen van economisch kapitaal. Deze bronnen zijn
bovendien ook niet gelijk verdeeld over de verschillende groepen in de samenleving. Het
concept ‘kapitaal’ blijft natuurlijk nauw samenhangen met de concepten ‘structure’ and
‘agency’. Barry wil zodoende aantonen dat criminaliteit mogelijks niet echt verband houdt
met de leeftijd, maar eerder met verantwoordelijkheid, legitimiteit en duurzaamheid 93 .
89
J.H. LAUB en R.J. SAMPSON, Shared Beginnings,Ddivergent Lives; Delinquent Boys to Age 70, Cambridge,
Harvard University Press, 2006,
90
J.H. LAUB en R.J. SAMPSON, o.c., 33.
91
J.H. LAUB en R.J. SAMPSON, o.c., 34-35.
92
M. BARRY, ‘Youth offending and youth transitions: the power of capital in influencing change’, Critical
Criminology, 2007, 15, 185-198, M. BARRY, Youth Offending in Transition; the search for social recognition,
London, Routledge, 2006, 214.
93
M. BARRY, ‘Youth Offending and youth transition; the power of capital in influencing change’, Critical
Criminology, 2007, 15, 189-191 & 194-197.
41

Dit kan een mogelijke verklaring bieden waarom er toch (jeugd)delinquenten zijn die hun
criminele carrière verder zetten, tot ver voorbij het bereiken van de volwassenheid.
2.3.2. Methodologisch kader
Net als bij onderzoek naar recidive, treden ook bij onderzoek naar ‘desistance from
crime’ methodologische problemen op de voorgrond. Meest voor de hand liggend is de
vraag: hoe bepaal je het einde van een criminele carrière 94 ? Het is natuurlijk niet omdat
een persoon te kennen geeft het delinquente leven achter zich gelaten te hebben, dat dit
in werkelijkheid ook zo is of zo zal blijven. Vandaar dat de definitie en operationalisering
van het begrip desistance, net als bij het begrip recidive, moeilijk of problematisch is.
Volgens Farrell en Calverley 95 is een definitie van desistance voor de hand liggend, maar
schuilt het probleem in de operationalisering van het concept. Zij definiëren desistance
als ‘het einde van een periode van delinquent gedrag’. Andere onderzoekers maken dan
weer een onderscheid tussen primary and secondary desistance. Vaak gaat men er
vanuit dat desistance duidt op het definitieve einde van de criminele carrière (secondary)
en niet op eventuele criminaliteitsvrije perioden (primary) 96 . Volgens sommige
onderzoekers (oa Maruna 97 ) zal criminologisch onderzoek naar desistance zich moeten
richten op secundaire desistance, op het (definitieve) eindpunt van de criminele carrière
en op de interne verandering van de persoon 98 . Andere vinden ook primary desistance
een interessant gegeven, gezien het kan verwijzen naar de start van het proces van
desistance 99 . Die vraag naar onderzoek van de voorlopige of definitieve desistance, kan
opgelost worden aan de hand van de operationalisering. Maar hierin ligt precies de
moeilijkheid aangezien het gaat om de (permanente) afwezigheid van een kenmerk 100 , in
dit geval de criminele carrière. Desistance kan beter geoperationaliseerd worden als een
proces, een overgang van het plegen van delinquent gedrag naar het niet meer plegen
van crimineel gedrag. Het kan niet gezien worden als een gebeurtenis, maar eerder als
een gradueel proces, het gradueel verlaten van het criminele pad. Daarom ook dat
termination en desistance als twee verschillende zaken dienen gezien te worden. De
beëindiging is het eindepunt van desistance, de uitkomst van het proces. Bij desistance
gaat het meer dan om het eindpunt, het gaat ook om de oorzaak van het proces dat leidt
tot termination 101 . Op deze manier kan onderzoek de ware aard van desistance
omvatten. In dit graduele proces zitten de eventuele tijdelijke criminaliteitvrije perioden
of verminderingen in delictgedrag vervat. Dit zorgt voor een model van desistance
waarbij een vermindering in de ernst van het delinquent gedrag gezien kan worden als
een indicatie van het opkomen van het proces van desistance 102 .
94 D.J. FARRINGTON, ‘Advancing knowledge about desistance’, Journal of Contemporary Justice, 2007, 23, 128,
A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, o.c., 47-48.
95 S. FARRELL and A. CALVERLEY, Understanding desistance from crime; theoretical directions in ressetlement
and rehabilitation, Open University Press, Maidenhead, 2006, 17-18.
96 S. FARRELL and A. CALVERLEY, o.c., 2.
97 S. MARUNA and S. FARRALL, ‘Desistance from crime: a theoretical formulation’, Kölner Zeitschrift für
Soziologie und Sozialpsychologie, 2004,43, 171-194.
98 A. BOTTOMS, J. SHAPLAND, ea., ‘Towards Desistance: Theoretical Underpinnings for Empirical Study’, The
Howard Journal, 43, 4, 2004, 371.
99 S. FARRELL
100 S. FARRELL and A. CALVERLEY, o.c., 17.
101 J.H. LAUB en R.J. SAMPSON, Shared beginnings, Divergent Lives; Delinquent Boys to Age 70, Cambridge,
Harvard University Press, 2006, 21.
102 FARRELL
42

Hoe dient onderzoek naar desistance te gebeuren? Vooraleer gekeken kan worden naar
het waarom van desistance, moet nagegaan worden of er sprake kan zijn van de
aanwezigheid van het desistance-proces. Lijkt de persoon zijn criminele carrière
beëindigd te hebben, of niet? Om in de eerste plaats daarop een antwoord te kunnen
geven, moet een grondige dossierstudie van de cases uitgevoerd worden. Inzage van de
parketgegevens kunnen het delicttraject (gedeeltelijk) weergeven. Hoewel dit niet
voldoende is, aangezien er geen rekening gehouden wordt met dark-number uitval.
Daarom moeten er bijkomend self-report enquêtes uitgevoerd worden. Gecombineerd
kan dit aantonen of een persoon nog steeds delicten pleegt of niet. Op deze manier heb
je het antwoord op ‘Wanneer?’ 103 . Maar niet op ‘Waarom?’. Hiervoor zal verder gezocht
moeten worden. Er is nood aan de subjectieve inbreng van het individu, aan de hand van
diepte-interview op verschillende tijdstippen, om op deze wijze de levensverhalen van de
individuen in kaart te brengen. Dit kan evenwel problemen geven voor de
generaliseerbaarheid buiten de steekproef 104 , maar desondanks blijft het de meest
geschikte methode om het subjectieve van het proces te onderzoeken.
2.4. Conclusie.
Recidive en desistance kennen vele raakvlakken. Waar recidive eindigt, kan desistance
aanvatten. Hoewel recidive-onderzoek in België, gezien de slecht betrouwbare
cijfergegevens, moeilijk haalbaar is, is het in het kader van het huidige onderzoek de
aangewezen invalshoek om het effect van de eerste plaatsing op de recidive onder
minderjarigen te bestuderen. Gezien het tijdskader is het onmogelijk om via kwalitatieve
methoden, met de betrokkenheid van de jongeren zelf, na te gaan welk effect de
plaatsing heeft op het stopzetten van de criminele carrière. Desalniettemin blijft dit
desistance-discours een erg interessante piste om nader te bestuderen. Desistance
onderzoek biedt de mogelijkheid om uit het te strakke denkkader van recidive, het
evidence-based-pratices denken en de ‘What Works’-benadering te stappen.
103 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, o.c.,48.
104 M. MASSOGLIA en C. UGGEN, ‘Subjective Desistance and the Transition to Adulthood’, Journal of
Contemporary Criminal Justice, 2007, 23, 91.
43

Hoofdstuk 3: De beschrijving van de onderzoekspopulatie.
In dit volgende hoofdstuk geven we kort de beschrijving van de onderzoekspopulatie
weer. We gaan voornamelijk een controle uitvoeren van de resultaten van het eerste
onderzoek in 2006. De voorstelling van het jeugdbeschermingstraject steunt op de
gegevens verkregen via de BJ96-databank van de Vlaamse Overheid. Het is belangrijk
nogmaals te wijzen op een enkele beperkingen van deze gegevens.
Deze databankgegevens kunnen geen licht werpen op het misdrijventraject. Het gaat
louter om een administratieve databank, waarbij enkel de maatregel en informatie in
verband met de uitvoering van die maatregel, worden geregistreerd. De databank leent
zich niet tot een diepgaande analyse van de cohorte. Daarnaast moet eveneens vermeld
worden dat niet alle maatregelen in deze databank worden opgenomen, slechts diegenen
die subsidies van de Vlaamse Overheid ontvangen, uitspraken van de jeugdrechter die
leiden tot een berisping bijvoorbeeld, worden niet opgenomen. Als laatste dient gezegd
dat de databankgegevens niet altijd even betrouwbaar bleken. Verschillende variabelen
worden ofwel niet ingevuld, ofwel foutief ingevuld. Dit maakt dat een aantal hieronder
voorgelegde gegevens niet helemaal betrouwbaar zijn.
3.1. De onderzoekspopulatie.
In het eerste onderzoek werd vastgesteld dat in de betreffende onderzoeksjaren 2464
jongeren werden geplaatst in de gemeenschapsinstellingen en De Grubbe. Bijna 60% van
deze jongeren werden voor het eerst voor een als misdrijf omschreven feit geplaatst.’ 105
Deze jongeren maken ook onze cohorte uit. De cohorte bestaat dus uit 1436 jongeren,
allen een eerste maal geplaatst in een Gemeenschapsinstelling of in de federale instelling
“De Grubbe” en dit tussen 2001 en 2003. We kunnen spreken van een evenwichtige
verdeling (tabel 1 106 ) overheen de verschillende cohortejaren (in 2001 werden 449
jongeren geplaatst, 512 in 2002 en 475 in 2003) 107 .
Wanneer we spreken over de leeftijd moeten we een onderscheid maken tussen de
startleeftijd van de jongeren bij aanvang van het jeugdbeschermingstraject, vanaf de
eerste maatregel door de jeugdrechter en de leeftijd op het moment van de eerste
plaatsing voor een als misdrijf omschreven feit. Uit onderstaande tabel blijkt duidelijk de
noodzaak van dit onderscheid. De gemiddelde startleeftijd bedraagt 14 jaar tegenover 15
jaar voor de eerste plaatsing (tabel 2).
Wanneer we kijken naar de leeftijd bij aanvang van het jeugdbeschermingstraject
(tabel 3) stellen we vast dat 10% van de jongeren startte voor of tijdens het tiende
levensjaar. 40% van de cohorte begint zijn traject voor de leeftijd van 15 jaar. De
meerderheid is echter 15 tot 17 jaar wanneer hij/zij voor de eerste maal een maatregel
krijgt opgelegd door de jeugdrechter. Drie jongeren hebben de leeftijd van 18 jaar
105 J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, E. ENHUS en L. CURTIS, Eindrapport: Geplaatste delinquente jongeren en
recidive; Onderzoek naar de resultaten van het opvangbeleid voor minderjarigen die een als misdrijf
omschreven feit hebben gepleegd, vooral in functie van een beter inzicht in de factoren die samenhangen met
recidive, december 2006, p46.
106 Zie bijlage I, bijlagenboek
107 J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, E. ENHUS en L. CURTIS, o.c., p 46.
44

ereikt op het moment van de eerste maatregel. In het eerste onderzoek werd ook al
vastgesteld dat uitzonderlijk jongeren op 18 jaar nog in aanraking komen met de
jeugdrechter. Toen werd er op gewezen dat het jongeren betreft waarvan hun als misdrijf
omschreven feit gepleegd werd voor de meerderjarigheid 108 . Later wordt er meer gezegd
over deze startleeftijd, wanneer we de opgelegde maatregelen beschrijven en uitdiepen.
De cohorte betreft hoofdzakelijk jongens. Meisjes zijn ondervertegenwoordigd in de
onderzoekspopulatie (grafiek 1). In totaal zijn er 1254 jongens en 179 meisjes in de
populatie. 73 meisjes in 2001, 61 in 2002 en 45 in 2003. Dit hoeft niet te verwonderen,
de ondervertegenwoordiging van meisjes in de cohorte is ook logisch verklaarbaar,
aangezien er voor jongens 4 instellingen zijn en slechts één voor meisjes.
Tijdens het eerste onderzoek bleek de variabele ‘nationaliteit’ niet betrouwbaar te zijn
gezien nationaliteit in 71,9% niet werd ingevuld 109 . Ook dient gewezen te worden op
het feit dat de variabele nationaliteit in de BJ96 niet altijd juist wordt ingevuld. Na
controle tijdens het huidige onderzoek blijft nog steeds 17,3% onbekend. Toch kan in
huidig onderzoek dus gesteld worden dat 73,1% van jongeren met gekende nationaliteit,
Belgen zijn (tabel 4). Verder dan de beschrijving van nationaliteit kunnen wij niet gaan.
Een interessant gegeven is het aantal maatregelen dat deze jongeren (cohorte)
zowel voor als na de plaatsing opgelegd krijgen (tabel 5). We stellen vast dat er tot
36 maatregelen werden opgelegd. In totaal krijgen deze 1436 jongeren 9072
maatregelen opgelegd door de jeugdrechter (tabel 6), goed voor een gemiddelde van 6
maatregelen per jongere. Het dient gezegd dat er een standaard afwijking bestaat van 5
maatregelen. Dit wil zeggen dat een deel van de onderzoekspopulatie aanzienlijk meer
maatregelen opgelegd krijgt. Daarom kan de mediaan een beter antwoord verschaffen.
Deze bedraagt 4 voor de onderzoekspopulatie, 50% van de jongeren krijgt tot vier
maatregelen opgelegd (tabel 7). Echter, de cohorte dunt wel snel uit; 19,5% krijgt nog
10 tot 20 maatregelen opgelegd, en slechts 2,6% meer dan 20 maatregelen.
Houden we rekening met de startleeftijd, dan valt op dat jongeren met een hoger aantal
opgelegde maatregelen, ook jonger instromen (tabel 8). Hierbij zien we dat de categorie
5 tot 9 maatregelen eerder een middenmaat is, stromen jongeren op elke leeftijd in.
Weliswaar met een piek rond 14-15-16 jaar, maar dit kan verklaard worden aan de hand
van de gemiddelde startleeftijd (14 jaar) en de leeftijd op eerste plaatsing (15 jaar). De
andere vier categorieën roepen veel meer vragen op. Op dit punt komen we later in dit
hoofdstuk nog terug.
Analyseren we het moment van de eerste plaatsing in het jeugdbeschermingtraject van
de cohorte-jongeren, dan stellen we vast dat 62% van de jongeren geplaatst wordt bij de
eerste of tweede maatregel opgelegd door de jeugdrechter. Verder noemen we deze
groep de ‘snel-geplaatsten’. Dit tegenover de groep ‘niet-snel-geplaatsten (38% van de
cohorte-jongeren) Deze snelle plaatsing komt meer voor bij jongens (64,5%) dan voor
meisjes (44%) (Tabel 9).
108 J. CHRISTIAENS, C. ELIAERT, E. ENHUS, L. CURTIS, o.c., 47.
109 J. CHRISTIAENS, C. ELIAERT, E. ENHUS en L. CURTIS, o.c., 47.
45

3.2. De steekproef.
Tijdens het onderzoek in 2006 werd gekozen voor het trekken van een steekproef om
zodoende meer specifieke informatie over deze steekproefjongeren te kunnen
verzamelen. In het huidige onderzoek is deze steekproef nog steeds relevant, maar dan
voornamelijk voor de persoonsgebonden analyse. Toch geven we kort weer welke
samenstelling deze steekproef kenmerkt. De steekproef wordt bewust samengesteld uit
120 jongens en 30 meisjes (tabel 10), dit om een gelijke spreiding over de verschillende
instellingen te garanderen.
De gemiddelde startleeftijd van de steekproef is 15 jaar, de gemiddelde leeftijd van
eerste plaatsing ligt tussen de 15 en de 16 jaar (tabel 11). Ook zien we een behoorlijk
deel op zeer jonge leeftijd het beschermingstraject starten. 23 jongeren starten voor de
leeftijd van dertien jaar oud. Twee jongeren krijgen een maatregel opgelegd na hun
meerderjarigheid.
De steekproef is niet volledig gelijk verdeeld over de drie cohortejaren (tabel 12), dit
wordt veroorzaakt door de specifieke steekproefcriteria die gehanteerd worden.
Het aantal snel-geplaatsten (tabel 13) is gelijk bij de steekproef en de cohorte. Eveneens
61% van de steekproef wordt geplaatst bij de eerste of tweede maatregel. De groep van
snel – geplaatsten bestaat uit 15 meisjes en 77 jongens. Dit betekent dat 50% van de
meisjes snel geplaatst werd en 64% van de jongens.
Daar waar in de cohorte een jongen tot 36 maatregelen opgelegd krijgt, zien we een
maximum van 28 maatregelen (grafiek 2). 55% van de steekproefjongeren krijgt één tot
vier maatregelen opgelegd, 25% van de jongeren tien of meer.
3.3. De eerste plaatsing.
De leeftijd van de jongeren op het moment van de eerste plaatsing ligt gemiddeld één
jaar hoger dan de leeftijd op het moment van de eerste maatregel. Op het moment van
de eerste plaatsing zijn de jongeren gemiddeld 15 jaar. Tabel 14 toont aan dat er toch
zes jongeren onder de leeftijd van twaalf jaar geplaatst worden in een instelling. Deze
zes elfjarigen worden overwegend geplaatst in een gesloten regime, drie meisjes in
Beernem, één jongen in De Hutten, één in De Markt en één in Ruiselede (tabel 15). Wat
ook duidelijk wordt in tabel 14 is de jongere plaatsingsleeftijd bij de meisjes. Meisjes
geplaatst op 18 jaar komen niet voor in de onderzoekspopulatie, hoewel er wel enkele
jongens op 18 jaar geplaatst worden (7 jongens). Tot en met de leeftijd van 15 jaar
worden relatief gezien meer meisjes dan jongens geplaatst: 52,9% van alle meisjes
wordt geplaatst voor of tijdens het 15 de levensjaar tegenover 34% van alle jongens.
Vanaf 16 jaar neemt het aandeel van jongens toe ten opzichte van meisjes, voor de
leeftijd van 16 jaar lopen de twee groepen gelijk, procentueel gezien worden dan bijna
even veel jongens als meisjes geplaatst. Op 17 jaar is de verhouding omgekeerd, 35,9%
van de jongens tegenover 18,5% van de meisjes wordt dan voor een eerste keer
geplaatst. We kunnen dus spreken van een gender-gevoelig plaatsingsmechanisme.
Zoals bleek uit het eerste onderzoek, worden de meeste jongeren geplaatst door de
jeugdrechters van Antwerpen (tabel 16). De opmerkingen gemaakt in het vorige rapport,
moeten in eerste plaats herhaald worden. ‘Het is belangrijk te duiden op het feit dat het
46

gaat om absolute cijfers. Deze gegevens kunnen genuanceerd worden wanneer zij in
context worden geplaatst; ten aanzien van het totaal aantal minderjarigen dat voor de
jeugdrechter moet verschijnen op jaarbasis; alsook ten aanzien van meer socio-
demografische gegevens betreffende de gerechtelijke arrondissementen (aantal
minderjarigen). Toch roepen deze verschillen vragen op naar een verschillend
plaatsingsbeleid’ 110 .
Tabel 17 toont de verdeling over de verschillende instellingen volgens plaatsende
instantie. 41% van de jongeren wordt geplaatst in de gemeenschapsinstelling De Markt.
Het is opvallend dat de maatregel “plaatsing in een instelling” zeer regiogebonden is.
Daar waar Antwerpen, Tongeren, Turnhout en Hasselt vooral plaatsen in De Markt, blijkt
dat de grootste doorverwijzers voor Ruiselede Brugge, Dendermonde, Gent, Kortrijk en
Oudenaarde zijn. Veurne bijvoorbeeld plaatste tussen 2001 – 2003 niet in de
Gemeenschapsinstelling De Kempen. Wat eveneens uit deze tabel blijkt, is dat de twee
instellingen waar half-open plaatsingen mogelijk zijn, De Markt en Ruiselede, procentueel
het grootst aantal jongeren doorverwezen krijgen. Het gaat ook om de grootste
instellingen inzake capaciteit. Kijken we naar De Markt en zijn grootste doorverwijzers,
dan merken we op dat Mechelen 54% van zijn eerst-geplaatste jongeren naar De Markt
doorverwijst, Antwerpen 59%, Tongeren 67%, Turnhout 65% en Hasselt zelfs 81%.
Procentueel gezien is Antwerpen niet de grootste doorverwijzer voor de instelling De
Markt. De Markt krijgt voornamelijk jongeren geplaatst uit het Antwerpse, maar in
vergelijking met andere arrondissementen is het voornamelijk het arrondissement
Hasselt dat het grootste deel van zijn plaatsingen uitvoert in De Markt.
Bij de instelling Ruiselede stellen we dezelfde regiogebondenheid vast: Brugge plaatst
61% van zijn eerst-geplaatste jongeren in Ruiselede, Dendermonde 58%, Gent 62%,
Kortrijk 71,8%, Oudenaarde 74,4% en Ieper 85%. Dit kan er eventueel op wijzen dat
jeugdrechters bij de eerste plaatsing verkiezen te plaatsen in een half-open regime. Het
overgrote deel van deze jongeren (60%) komt in een half- open regime terecht. Het is
wel zo dat het aandeel jongeren geplaatst in een half-open regime afneemt wanneer ook
geplaatst kan worden in Everberg (tabel 18). Brussel plaatst het meest evenwichtig
verdeeld over de verschillende instellingen heen.
Wanneer we kijken naar de drie verschillende cohortejaren (tabel 19), dan blijft De Markt
over de drie jaren heen het grootste aantal jongeren opnemen (41,8%). Sinds de
oprichting van het centrum “De Grubbe”, neemt deze federale instelling in stijgende lijn
jongeren op. De oprichting van De Grubbe zorgt voor een toename in het aantal eerste
plaatsingen. In 2001 worden 449 jongeren geplaatst, in 2002 zijn er dit 512, in 2003 nog
eens 475. Het eerste jaar na oprichting van het centrum De Grubbe zijn het vooral
plaatsingen in De Markt en Ruiselede die licht in aandeel afnemen. Voor De Markt
bijvoorbeeld: 45% van alle jongeren die een eerste keer geplaatst zijn in 2001, worden
geplaatst in De Markt tegenover 43% in 2002 111 . Voor Ruiselede gaat het van 33% naar
26% van alle eerst-geplaatsen. De Hutten kent in eerste instantie een toename in zijn
aandeel van 5% naar zelfs 11% van het totaal van eerste plaatsingen in 2002.
110 J. CHRISTIAENS, C. ELIAERTS, E. ENHUS en L. CURTIS, o.c., 48.
111 Deze daling uit zich in het aandeel van deze instelling ten opzichte van het aandeel van de andere
instellingen, dadelijk zullen we zien dat De Markt in 2002 meer jongeren opneemt dan in 2001.
47

In 2003 krijgt De Grubbe al 23,6% van alle eerste plaatsingen van dat jaar toegewezen.
Dit hoge percentage, bijna één vierde van de eerste plaatsingen in 2003, dient natuurlijk
gerelativeerd te worden gezien de wettelijk opgelegde plaatsingstermijn van maximaal
twee maanden en vijf dagen. Het aantal eerste plaatsingen in alle andere instellingen
neemt hierdoor af (Grafiek 3). De oprichting van De Grubbe kan ervoor zorgen dat
bepaalde arrondissementen meer plaatsen.
Gezien de regiogebondenheid van de plaatsingen, kunnen we ons afvragen of Brussel,
een arrondissement dat tot geen van beide regio’s behoort, anders plaatst vanaf 2002.
Tabel 20 toont duidelijk de verandering in het aandeel van het arrondissement Brussel.
In 2001 zijn 6% van de geplaatste jongeren doorverwezen door Brussel. In 2003 is dit
percentage gestegen tot 10% van alle geplaatste jongeren.
Bij een vergroting van de capaciteit kan het mogelijk zijn dat de duur van de plaatsing
stijgt wegens een minder acuut plaatsgebrek. Dit is echter niet het geval bij de opening
van De Grubbe. Er doet zich geen stijging voor van de duur van de plaatsing binnen de
drie cohortejaren (Tabel 20).
Opvallend is dat ook de instelling Beernem een kleiner aandeel van de eerste geplaatste
jongeren toegewezen krijgt. In 2001 is 16% van alle eerst-geplaatsten een meisje, in
2003 is dit nog slechts 9,9%. Grafiek 3 toont hoe het aandeel van de geplaatste jongeren
binnen een bepaalde instelling over de drie jaren heen evolueert. Ook hieruit blijkt dat de
instelling Beernem minder eerste plaatsingen heeft in 2002 en 2003. Van de 178 meisjes
geplaatst tussen 2001 en 2003, wordt 40% geplaatst in 2001 tegenover 33% in 2002 en
26% in 2003.
Alle jongeren worden geplaatst in een instelling op basis van een vordering voor een als
misdrijf omschreven feit. In 10% van de gevallen wordt het toegepaste artikel van
beslissing niet ingevuld. Bij de overige 90% beslist de jeugdrechter op basis van artikel
37 van de wet van 1965 betreffende de jeugdbescherming. Tijdens het eerste onderzoek
bleek die 10% onbekende gevallen te gaan om een plaatsing in het centrum “De Grubbe”
en dus op basis van artikel 2 van de wet van 1 maart 2002 112 .
Gemiddeld duurt een eerste plaatsing 60 dagen (tabel 21). Binnen de onderzochte
cohorte blijkt één minderjarige slechts twee dagen in een instelling te hebben gezeten.
Daartegenover staat een andere minderjarige die 1055 dagen bleef. Het verbaast dan
ook niet dat er op dit gemiddelde van 60 dagen een standaardafwijking gevonden wordt
die groter is dan dit gemiddelde, namelijk 68 dagen. Daarom kijken we beter naar de
mediaan. (tabel 22). De mediaan bedraagt 43 dagen. 25% van de jongeren kent een
duur gaande van 2 dagen tot 17 dagen. Een kwart van de cohorte wordt tussen de 17 en
43 dagen geplaatst in de instelling en nog eens 25% blijft geplaatst voor 44 tot 86
dagen. De overige 25% van de jongeren of 383 jongeren, kent een veel langere
plaatsingsduur tussen 87 en 1055 dagen. Globaal kunnen we stellen dat jongeren veelal
voor een korte tot zeer korte termijn worden geplaatst in de gemeenschapsinstellingen.
Zoals eerder gemeld wordt iets meer dan 60 % van de jongeren “snel geplaatst” (voor
het eerst geplaatst bij de eerste of tweede maatregel). Deze jongeren kennen dus slechts
een korte tot geen formele voorgeschiedenis van maatregelen opgelegd door de
112 J., CHRISTIAENS, C., ELIAERTS, E., ENHUS en L., CURTIS, o.c., 52.
48

jeugdrechter. Deze snel-geplaatsen vertegenwoordigen 62 % (of 891 jongeren) van de
cohorte. Deze jongeren zijn vaker mannen (91%) behorende tot de leeftijdscategorie 15-
tot 17-jarigen. Toch kan opgemerkt worden (tabel 23) dat enerzijds een deel van deze
jongeren -15-jarigen zijn en dat anderzijds drie jongeren nog geplaatst worden op de
leeftijd van 18 jaar. Ook stellen we vast dat snel-geplaatste meisjes jonger zijn dan de
snel-geplaatste jongens en dit voor alle leeftijden tot en met 15 jaar (59,6% van de
meisjes die snel-geplaatst wordt, is 15 jaar of jonger tegenover 33,6% van de jongens).
De snelle plaatsing verloopt vrij stabiel over de drie jaren heen; enkel in 2002 valt op dat
een groter aandeel snel-geplaatsten in de populatie opduikt. 2002 is, binnen de drie
cohortejaren, dan ook het jaar waarin het grootste aantal eerste plaatsingen terug te
vinden is. Dit is duidelijk het effect van de oprichting van De Grubbe (tabel 24). Dit
betekent eveneens dat een belangrijk deel (zoniet alle) van de snelle plaatsingen ook
voorlopige plaatsingen zijn.
Het gerechtelijk arrondissement Antwerpen plaatst het vaakst jongeren voor een eerste
of tweede maatregel; 33,4% van deze jongeren wordt geplaatst door een jeugdrechter
van Antwerpen. Ook Brugge (10,7%) en Brussel (9%) leveren een behoorlijk aandeel
van deze snelle plaatsingen (tabel 25). De snel-geplaatste jongere komt in 40% van de
gevallen terecht in de half-open instelling De Markt (tabel 26). 45,8% van de jongeren
die snel-geplaatst worden in De Markt, wordt doorverwezen door de jeugdrechters in
Antwerpen (tabel 27). Antwerpen verwijst het vaakst snel-geplaatste jongeren door en
heeft daarbij in alle instellingen het overgewicht, met uitzondering van Ruiselede. Daar
komen voornamelijk snel-geplaatsten vanuit Brugge (24,5%), Dendermonde (16,5%) en
Gent (16,1%) terecht. Na De Markt en Ruiselede krijgt De Grubbe nog 13,5% van de
snel-geplaatsten doorverwezen (tabel 27). Zoals reeds gezegd (tabel 25) heeft
Antwerpen hierin het hoofdaandeel. Op de tweede plaats verschijnt Brussel met 12,5%
van de snel-geplaatsten in De Grubbe. Deze vaststelling van de geografische verschillen
in de praktijk van de snelle plaatsing moet echter genuanceerd en gecontextualiseerd
worden rekening houdende met de diversiteit in case-load en in omvang van de
minderjarige bevolking binnen elk arrondissement.
Grafiek 4 toont ook een aantal jongeren die reeds een heel traject heeft afgelegd
vooraleer zij voor het eerst geplaatst wordt in een gemeenschapsinstelling voor een als
misdrijf omschreven feit. Het gaat om jongeren die dus wel een lange(re)
voorgeschiedenis in de jeugdbescherming hebben.
3.4. Het maatregelentraject.
Zoals eerder in dit hoofdstuk wordt aangehaald, krijgen de cohorte-jongeren tot 36
maatregelen opgelegd (tabel 7 & 28).
Rekening houdend met de startleeftijd (instroom jeugdbescherming), valt op dat
jongeren die een hoger aantal maatregelen opgelegd krijgen door de jeugdrechter, op
jongere leeftijd instromen in de jeugdbescherming (tabel 29). Van alle jongens die
instromen in de leeftijdscategorie 0 tot 9 jaar, heeft bijna 60% een geschiedenis van 10
tot 20 maatregelen, 12% 21 tot 36 maatregelen. Bij de meisjes is dit nog meer. Van de
meisjes die voor hun negende levensjaar instromen, krijgt 65% 10 tot 20 maatregelen
49

opgelegd. Iets meer dan een kwart van de meisjes (26%) kent zelfs een
jeugdbeschermingsgeschiedenis van 21 tot 36 maatregelen.
Aan de andere kant stellen we vast dat wanneer de startleeftijd hoger is, deze jongeren
vaak slechts 1 tot 2 maatregelen opgelegd krijgen. 45% van de jongens die start in deze
categorie krijgt 1 tot 2 maatregelen. Bij de meisjes is dit 51%. Toch zien we dat meisjes
meer maatregelen opgelegd krijgen dan jongens. Vanaf 10 tot 20 maatregelen is hun
aandeel in alle leeftijdscategorieën vaak hoger dan dat van jongens.
We stellen vast dat de categorie 5 tot 9 maatregelen de middenmoot vormt. Jongeren
stromen op elke leeftijd in, weliswaar met een piek rond 14-15-16 jaar. Dit kan verklaard
worden aan de hand van de gemiddelde startleeftijd (14 jaar) en de leeftijd op eerste
plaatsing (15 jaar).
3.4.1. Het voorgeschiedenistraject.
Het artikel van de vordering zou op de bovenstaande vaststellingen enig licht kunnen
werpen. Helaas is deze variabele niet volledig betrouwbaar. Bij 169 jongeren werd de
vorderingsgrond niet ingevuld of aangeduid als “andere”. Uit tabel 30 worden we dan ook
niet veel wijzer. Opgemerkt kan worden dat het aantal vorderingen bij de eerste
maatregel voor een problematische opvoedingssituatie (POS) toeneemt naarmate ook
het aantal maatregelen toeneemt. Voor wat betreft de jongeren die 10 tot 36
maatregelen opgelegd krijgen, starten hun traject vaker op grond van een POS-
vordering. Meer dan 32 % van de meisjes en 16,7% van de jongens in de cohorte heeft
een jeugdbeschermingsvoorgeschiedenis die van start gaat met een problematische
opvoedingssituatie. Meisjes starten het jeugdbeschermingstraject vaker dan jongens met
een problematische opvoedingssituatie. Daartegenover staat dat jongeren die een klein
aantal maatregelen opgelegd krijgen, de jeugdbescherming eerder binnenstromen op
basis van een vordering voor een als misdrijf omschreven feit (MOF).
Minderjarigen die de jeugdbescherming instromen op de leeftijd van 0 tot 9 jaar (Tabel
31), doen dit enkel op basis van een POS-vordering. Bij de leeftijdscategorie 10- tot 11-
jarigen (tabel 32) treffen we wel jongeren aan in de cohorte die hun traject toch starten
met een als misdrijf omschreven feit. Voor deze leeftijdsgroep zien we nog steeds dat
jongeren meer als POS starten dan MOF. Dit is echter niet zo voor de categorie met
slechts 1 tot 2 maatregelen: zij starten hun traject met een MOF vordering.
Bij de 12- tot 13- jarigen (Tabel 33) neemt het aantal MOF-starters toe, zowel bij
meisjes als bij jongens. We merken wel dat het percentage POS-starters groter wordt
naarmate er ook meer maatregelen worden opgelegd. Dit kunnen we ook vaststellen bij
de 14- tot 15- jarigen (Tabel 34).
Jongeren die starten op 16- of 17–jarige leeftijd (Tabel 35) doen dit overwegend op
basis van een als misdrijf omschreven feit. Bijna de helft van de jongens (48,9%) in deze
leeftijdscategorie, die start op basis van een MOF-vordering, krijgt 1 tot 2 maatregelen
opgelegd. Nog eens 35% kreeg 3 tot 4 maatregelen. Bij de meisjes gaat het in dit geval
om respectievelijk 64,7% en 17,6. De groep 18-jarigen is te klein in aantal (3) om
hierover relevante uitspraken te kunnen doen.
50

Meisjes krijgen dus ook wanneer ze instromen voor als misdrijf omschreven feiten meer
maatregelen opgelegd. Later zullen we zien, aan de hand van de steekproef, dat meisjes
na de eerste plaatsing minder nieuwe feiten plegen dan de jongens, maar dat zij echter
wel meer nieuwe maatregelen opgelegd krijgen.
3.4.2. Het post-traject.
Tijdens het eerste onderzoek werd het post-traject na laatsing reeds besproken tot en
met 2004. In huidig onderzoek worden deze gegevens (BJ96-databank) tot en met 2008
betrokken.
De gegevens geven een eerste zicht op het traject na de eerste plaatsing. In die zin sluit
dit aan bij het recidivevraagstuk. We moeten opmerken dat deze gegevens niet de
recidive van de betrokken minderjarigen uitdrukken.
We stellen vast dat er na de eerste plaatsing nog 4589 maatregelen opgelegd worden
(Tabel 36). Dit zijn er bijna 900 meer dan tijdens het vorige onderzoek (toen werden er
nog 3711 maatregelen opgelegd. De mediaan bedraagt 2 maatregelen. We stellen verder
vast dat 14,1% geen nieuwe maatregel opgelegd krijgt na de eerste plaatsing.
29,2% krijgt nog één nieuwe maatregel opgelegd. 75,4% van de cohorte stroomt uit
na 4 maatregelen. Het hoogst aantal maatregelen na eerste plaatsing, zijn er 33, en dit
slechts voor één minderjarige (Tabel 37).
Het zijn vooral de oudere geplaatste jongeren die geen of slechts enkele maatregelen na
plaatsing opgelegd krijgen (Tabel 38). Meisjes krijgen minder dan jongens een maatregel
opgelegd na de eerste plaatsing. 18,5% van de meisjes krijgt geen nieuwe maatregel
opgelegd, tegenover 13, 4% van de jongens. Vanaf vier maatregelen of meer groeit het
aantal meisjes wel aan (Tabel 39).
3.5. Conclusie.
Uit deze eerste beschrijving van de onderzoekspopulatie kunnen we een aantal zaken
vaststellen met betrekking tot het maatregelentraject en de eerste plaatsing.
Opmerkelijk is dat 60% van de jongeren snel geplaatst wordt, dit wil zeggen bij de eerste
of tweede maatregel van de jeugdrechter. Vooral het gerechtelijk arrondissement
Antwerpen levert deze snelle plaatsingen aan, gevolgd door gerechtelijk arrondissement
en Brugge en Brussel.
Een tweede vaststelling die gemaakt wordt, is de regiogebondenheid van de plaatsing.
Jeugdrechters uit Antwerpen, Tongeren, Hasselt, etc. plaatsen voornamelijk in de
gemeenschapsinstelling De Kempen. Jeugdrechters Brugge, Dendermonde, Gent, etc.
plaatsen voornamelijk in de gemeenschapsinstelling Ruiselede. Brussel plaatst, sinds de
komst van de federale instelling, vaker in De Grubbe. Het moet gezegd dat het nog
steeds om zeer grote regio’s gaat, die meestal twee provincies beslaan. Verder moet ook
opgemerkt worden dat er logischerwijze voor meisjes geen sprake kan zijn van
51

egiogebonden plaatsen, gezien voor hen slechts één voorziening bestaat. We zullen later
in de volgende hoofdstukken zien welke gevolgen deze “regiogebondenheid” heeft.
Ten derde kunnen we ook enig Everberg-effect vaststellen, gezien een nieuwe instelling
niet alleen de capaciteit verhoogt, maar in dit geval, ook het aantal plaatsingen. Zeker
door de vastgelegde termijn van twee maanden en vijf dagen is er een hoog verloop van
jongeren in deze instelling. De duur van de overige plaatsingen stijgt niet door de
opening van De Grubbe. De verhoging van capaciteit heeft dus niet het effect dat de
plaatsingen in andere instellingen een langere termijn betreffen. Het heeft dus enkel als
gevolg dat er meer geplaatst kan worden en ook wordt.
Een vierde bevinding betreft de meisjes in de populatie. Over de drie cohortejaren heen,
daalt het aantal geplaatste meisjes. Ook stellen we vast dat meisjes vaker jonger
geplaatst worden dan jongens.
52

Hoofdstuk 4:
De toetsing van de steekproef aan de nieuwe plaatsingscriteria.
4.1. Inleiding.
Dit vierde hoofdstuk is volledig gewijd aan de toetsing van de steekproef aan de nieuwe
plaatsingscriteria van de wetten van 15 mei en 13 juni 2006. 113 Met die nieuwe criteria,
waarbij onder meer eisen gesteld worden aan de leeftijd van de minderjarige maar ook
de ernst van feiten, wenst de wetgever het aantal plaatsingen in openbare instellingen te
beperken en tegemoet te komen aan de internationale verplichting om de plaatsing enkel
als een ultieme maatregel te hanteren. 114 De vraag rijst echter of en in welke mate dit
doel bereikt kan worden door het invoeren van dergelijke criteria.
Om een bijdrage te leveren aan dit vraagstuk onderzoeken we in dit hoofdstuk of onze
150 steekproefjongeren opnieuw geplaatst kunnen worden indien zij vandaag opnieuw
voor de jeugdrechter zouden verschijnen. We gaan met andere woorden na wat het
effect van de nieuwe criteria op de 150 steekproefjongeren is. Zijn er jongeren uit onze
steekproefpopulatie die niet meer geplaatst zouden kunnen worden als gevolg van de
nieuwe plaatsingscriteria?
Vooraleer op deze vraag in te gaan, bespreken we echter eerst de nieuwe
plaatsingscriteria.
4.2. De nieuwe plaatsingscriteria.
De nieuwe jeugdwet van mei 2006 voorziet in stringentere plaatsingscriteria dan vroeger
door zowel voorwaarden aan de leeftijd als aan de ernst van het misdrijf te koppelen.
Ook het niet uitvoeren van vroegere maatregelen en/of het herval in delinquentie na
eerdere maatregelen wordt in de wet vermeld als nieuwe criteria. Tot slot stellen we vast
dat de criteria om jongeren te plaatsen in een gesloten opvoedingsafdeling stringenter
zijn dan de criteria om jongeren te plaatsen in een open opvoedingsafdeling.
113 Voor een bespreking en analyse van de wetten van 15 mei en 13 juni 2006, zie DUMORTIER, E. en
CHRISTIAENS, J., ‘De nieuwe wet op de jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, Tijdschrift
voor Jeugdrecht en Kinderrechten, 2006, nr. 4, 273-280.
114 Art. 37 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind.
53

4.2.1. Plaatsing in een open opvoedingsafdeling.
Zo kan de jeugdrechtbank nog slechts een plaatsingsmaatregel in een open
opvoedingsafdeling bevelen wanneer de minderjarige minstens 12 jaar oud is en behoort
tot één van de volgende categorieën (art. 37, §2quater, eerste lid):
De minderjarige heeft een MOF gepleegd dat, in geval van meerderjarigheid, een
correctionele hoofdgevangenisstraf van drie jaar of meer met zich kan meebrengen.
De minderjarige heeft een als slagen en verwondingen omschreven feit gepleegd.
De minderjarige is reeds eerder onderworpen geweest aan een plaatsingsmaatregel
(ten gronde) in een openbare gemeenschapsinstelling en heeft een nieuw MOF
gepleegd.
De minderjarige is het voorwerp van een herziening overeenkomstig art 60, om de
reden dat een eerder opgelegde maatregel of maatregelen niet heeft nageleefd, in
welk geval een plaatsing voor een niet verlengbare termijn van zes maanden kan
worden opgelegd. Na het verstrijken van deze termijn kunnen andere maatregelen
slecht worden opgelegd na een herziening door de rechtbank.
De minderjarige is het voorwerp van een herziening en is geplaatst in een gesloten
afdeling van een gemeenschapsinstelling op het ogenblik van de herziening.
4.2.2. Plaatsing in een gesloten opvoedingsafdeling.
De jeugdrechtbank kan de plaatsing in een gesloten opvoedingsafdeling opleggen
wanneer de minderjarige minstens 14 jaar oud is en behoort tot één van de volgende
categorieën (art. 37, §2quater, tweede lid):
De minderjarige een MOF gepleegd heeft dat, indien hij meerderjarig zou zijn,
gestraft kan worden met een straf van vijf tot tien jaar opsluiting of meer.
De minderjarige een aanranding van de eerbaarheid met geweld, criminele
organisatie met het oogmerk misdaden te plegen, of bedreiging van personen in de
zin van art 327 van het Strafwetboek omschreven feit heeft gepleegd.
De minderjarige is reeds eerder onderworpen geweest aan een plaatsingsmaatregel
(ten gronde) in een open of gesloten opvoedingsafdeling van een openbare
gemeenschapsinstelling en heeft een nieuwe MOF gepleegd, dat hetzij omschreven
wordt als slagen en verwondingen, hetzij, ingeval het zou zijn gepleegd door een
meerderjarige, een correctionele hoofdgevangenisstraf van drie jaar of meer tot
gevolg kan hebben.
De minderjarige heeft met voorbedachten rade een als slagen en verwondingen
omschreven feit gepleegd dat een ziekte of ongeschiktheid tot het verrichten van
arbeid, hetzij een ongeneeslijk lijdende ziekte, hetzij het volledig verlies van het
gebruik van een orgaan, hetzij een zware verminking tot gevolg heeft, of, in
vereniging of in bende en met behulp van gewelddaden, feitelijkheden of
bedreigingen, vernielingen heeft aangericht aan bouwwerken of stoommachines, of,
met wapens en met geweld, weerspannigheid heeft gepleegd.
54

De minderjarige is het voorwerp van een herziening van de maatregel,
overeenkomstig art 60, om reden dat de eerder opgelegde maatregel of maatregelen
niet werd of werden nageleefd door de betrokkene, in welk geval de plaatsing voor
een niet verlengbare termijn van maximum zes maanden kan worden opgelegd. Na
het verstrijken van deze termijn kunnen andere maatregelen slechts worden opgelegd
na herziening door de rechtbank.
In beginsel is de minimumleeftijd voor plaatsing in een gesloten instelling dus 14 jaar.
Uitzonderlijk kan een minderjarige tussen 12 en 14 jaar echter ook geplaatst worden in
een gesloten opvoedingsafdeling:
o wanneer de minderjarige tot één van de hoger genoemde categorieën behoort en
o hij of zij een ernstige aanslag heeft gepleegd op het leven of op de gezondheid
van een persoon en
o van wie het gedrag uitzonderlijk gevaarlijk is (art. 37, §2quater, derde lid).
4.2.3. Voorlopige plaatsing.
De jeugdrechter kan de plaatsing van de minderjarige in een gemeenschapsinstelling
(open of gesloten opvoedingsafdeling) ook als voorlopige maatregel bevelen, namelijk in
het kader van de voorbereidende fase als maatregel van bewaring (art. 52). In de
praktijk van de jeugdrechter blijkt de plaatsing in een gemeenschapsinstelling bovendien
in de overgrote meerderheid van de gevallen bij beschikking te gebeuren (als voorlopige
maatregel dus) in plaats van bij vonnis.
In dat geval gelden nog steeds dezelfde criteria als zonet uiteengezet. Bovendien mogen
voorlopige maatregelen enkel voor een zo kort mogelijke duur worden genomen, en:
a. wanneer er ernstige aanwijzingen van schuld bestaan,
b. wanneer de finaliteit van de maatregel op geen andere manier kan worden
bereikt (art. 52, zesde lid).
Geen enkele voorlopige maatregel kan worden genomen met het oog op onmiddellijke
bestraffing, noch met het oog op de uitoefening van enige vorm van dwang (art. 52,
zevende lid).
Het Grondwettelijk Hof heeft echter in een arrest van 13 maart 2008 geoordeeld dat de
woorden “ernstige aanwijzingen van schuld” dienen te worden vernietigd. 115
Voor de plaatsing in een gesloten opvoedingsafdeling van de gemeenschapsinstellingen
voorziet de nieuwe jeugdwet nog drie bijkomende voorwaarden die samen met de
plaatsingscriteria moeten vervuld zijn:
Er bestaan ernstige aanwijzingen van schuld
De betrokkene geeft blijk van een gedrag dat voor hemzelf of voor anderen gevaarlijk
is.
115 Arrest Grondwettelijk Hof, 13 maart 2008, punt B.26.6.
55

Er bestaan ernstige redenen om te vrezen dat de betrokkene, indien hij opnieuw in
vrijheid wordt gesteld, nieuwe misdaden of wanbedrijven pleegt, zich aan het gerecht
onttrekt, bewijsmateriaal probeert te doen verdwijnen of tot een heimelijke
verstandhouding komt met derden.
Het Grondwettelijk Hof heeft echter geoordeeld dat de woorden “ernstige aanwijzingen
van schuld” dienen te worden vernietigd 116 , zodat enkel de laatste twee voorwaarden in
voege blijven.
Tot slot dient te worden vermeld dat ook de criteria voor een voorlopige plaatsing in het
Federale Centrum “De Grubbe” in 2006 werden aangepast. In 2002 besliste de wetgever
als gevolg van de afschaffing van art. 53 van de oude jeugdbeschermingwet van 1965 en
het plaatsgebrek in de gemeenschapsinstelling om een Federaal Centrum op te richten.
Daar konden jongens, bij gebrek aan plaats in een openbare inrichting, voor maximum 2
maanden en 5 dagen geplaatst worden. 117
In 2002 stelde de wetgever dat een minderjarige voorlopig geplaatst kon worden in het
Federale Centrum wanneer het als misdrijf omschreven feit een strafdreiging inhield van
vijf tot tien jaar opsluiting of een correctionele hoofdgevangenisstraf van één jaar of
zwaarder indien de jeugdrechter tegenover hem een definitieve maatregel genomen
heeft als gevolg van een als misdrijf omschreven feit dat strafbaar is met dezelfde straf.
Dit tweede criterium wordt met de nieuwe jeugdwet vervangen door: het als misdrijf
omschreven feit waarvoor hij vervolgd wordt, kan, indien hij meerderjarig zou zijn, in de
zin van het Strafwetboek of de bijzondere wetten een straf tot gevolg hebben van
opsluiting van vijf tot tien jaar of een zwaardere straf.
Dus vanaf dan kan een minderjarige (alleen jongens!) enkel voorlopig geplaatst worden
in De Grubbe indien hij cumulatief voldoet aan de volgende criteria 118 :
De minderjarige moet 14 jaar of ouder zijn en er moeten ernstige aanwijzingen
van schuld bestaan.
Het als misdrijf omschreven feit waarvoor hij vervolgd wordt, kan, indien hij
meerderjarig zou zijn, in de zin van het Strafwetboek of de bijzondere wetten een
straf tot gevolg hebben van opsluiting van vijf tot tien jaar of een zwaardere straf.
Het moet dringende, ernstige en uitzonderlijke omstandigheden betreffen.
De opname in een gemeenschapsinstelling, zowel open als gesloten, is onmogelijk
op het ogenblik van de plaatsing.
116 Arrest Grondwettelijk Hof, 13 maart 2008, nr. 49/2008, punt B. 26.6.
117 Zie over de afschaffing van art. 53 van de jeugdbeschermingswet en het ontstaan van de Wet van 1 maart
2002 (de zogenaamde ‘Everbergwet’): Christiaens, J. en Dumortier, E., ‘Wanneer de nood hoog is, is de
gevangenis nabij: over de afschaffing van artikel 53 en de invoering van de jeugdgevangenis’, Tijdschrift voor
Jeugdrecht en Kinderrechten, 2002, nr. 2, p. 53-57.
118 Ministeriële omzendbrief nr 1/2006 van 28 september 2006 betreffende de wetten van 15 mei 2006 en 13
junio 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van
minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, B.S., 29 september 2006, 46.
56

4. 3. Toetsing aan de nieuwe plaatsingscriteria.
4.3.1. Onderzoeksvragen.
Vooraleer over te gaan tot de bespreking van de resultaten, lijkt het ons zowel nuttig als
noodzakelijk om kort te bespreken hoe deze analyse werd uitgevoerd. We hebben onze
steekproef namelijk op twee manieren getoetst aan de nieuwe criteria. Ten eerste werd
voor elke minderjarige uit de steekproef de leeftijd, de instelling, het regime, het misdrijf
en de strafrechtelijke kwalificatie opgezocht. Aan de hand van deze gegevens werd
onderzocht of de jongere in kwestie, rekening houdende met de nieuwe
plaatsingscriteria, opnieuw in diezelfde instelling geplaatst kon worden.
Ten tweede onderzochten we of de jongere, indien hij/zij niet in diezelfde instelling kon
geplaatst worden, eventueel in aanmerking kwam voor een plaatsing in instelling
waarvoor ‘lichtere’ plaatsingscriteria gelden. Op deze manier kunnen we nagaan hoeveel
jongeren helemaal niet meer in aanmerking komen, noch voor een plaatsing in een (open
of gesloten) gemeenschapsinstelling, noch voor een plaatsing in het Federale Centrum.
Kortom, daar waar we bij onze eerste toetsing onderzoeken hoeveel steekproef jongeren
in dezelfde instelling met hetzelfde regime geplaatst kunnen worden, gaan we bij onze
tweede toetsing na hoeveel van onze steekproefjongeren überhaupt nog geplaatst
kunnen worden in een openbare instelling.
Tot slot staan we, ten derde, stil bij de vraag op welke instellingen de nieuwe
plaatsingscriteria het meest weerslag hebben. Door het invoeren van nog stringentere
criteria voor de gesloten opvoedingsafdeling in de gemeenschapsinstellingen en voor het
federale centrum te Everberg hoopte de wetgever immers in het bijzonder om de
plaatsingen met gesloten karakter te bemoeilijken. De vraag rijst echter of dat ook lukt.
Voor onze 150 steekproefjongeren kunnen we alvast toetsen of dit het geval is.
4.3.2. Methodologische problemen.
Een van de eerste vragen die bij dit onderzoek opborrelden, betrof de linguïstische
interpretatie van de wettekst. Zo hanteert de nieuwe wet bij de omschrijving van de
strafdreiging de woorden:
‘De minderjarige een MOF heeft gepleegd dat, in geval van meerderjarigheid, een
correctionele hoofdgevangenisstraf van drie jaar of meer met zich kan
meebrengen’
Na overleg met een jeugdrechter besloten we dat dergelijke omschrijving niet impliceert
dat de jongere een misdrijf moet gepleegd hebben waar een minimale gevangenisstraf
van 3 jaar op staat. In tegendeel, een misdrijf met een maximum strafmaat van 3 jaar
gevangenisstraf, voldoet wel degelijk aan bovenstaand criterium omdat het om een MOF
gaat die “een correctionele hoofdgevangenisstraf van 3 jaar of meer met zich kan
meebrengen”. De strafmaat van 3 jaar dient dus niet als een minimum geïnterpreteerd te
worden maar wel als een mogelijke strafmaat voor een misdrijf. Kan het misdrijf
aanleiding geven tot een gevangenisstraf van 3 jaar (of meer)? Is het antwoord
bevestigend, dan wordt aan het criterium voldaan en zou de jongere (ook onder de
nieuwe voorwaarden) kunnen geplaatst worden.
57

Daarnaast werd deze toetsing van de steekproef aan de nieuwe criteria als eerste
onderzoeksdeel afgerond in oktober 2008. Op dat moment bestond het probleem dat niet
steeds bekend was of een jongere in de open dan wel de gesloten afdeling van de
instelling in Ruiselede geplaatst werd. Vaak was het regime waaronder de jongeren in
Ruiselede geplaatst werden, onbekend (N=15). De gegevens over het soort regime
waaronder de jongeren in Ruiselede geplaatst werden, hebben we via de Vlaamse
Gemeenschap in juni 2009 kunnen ontvangen. Gezien de beperkte tijdsduur die ons toen
nog restte, hebben we deze gegevens niet meer kunnen opnemen in deze analyse. Deze
15 jongeren worden daarom niet betrokken in deze analyse. Tot slot dient nog te worden
vermeld dat er twee minderjarigen zijn waarvan alle informatie ontbreekt. Deze kunnen
dus niet meegenomen worden in de analyse en zullen in de tabellen weergegeven
worden onder “missing”. Dit brengt het totaal aantal “missings” op 17.
4.4. Resultaten.
4.4.1. Plaatsing in dezelfde instelling?
De eerste vraag die gesteld werd, is: ‘Hoeveel minderjarigen kunnen vandaag rekening
houdende met de nieuwe plaatsingscriteria opnieuw in dezelfde instelling met hetzelfde
regime geplaatst worden?’ Welnu, vandaag zou 38.3% van de steekproefjongeren
(N=51) niet opnieuw kunnen geplaatst worden in de instelling van de eerste
plaatsing (Tabel 40) 119 .
Tabel 40: De plaatsing in de oorspronkelijke instelling op basis van de nieuwe criteria.
Frequentie % Valide %
Ja 82 54.7 61.7
Nee 51 34.0 38.3
Totaal 133 88.7 100.0
Missing 17 11.3
Totaal 150 100.0
Dit is een aanzienlijk aantal dat op het eerste zicht lijkt te bevestigen dat het invoeren
van wettelijke criteria wel degelijk een remmende invloed uitoefent op de plaatsing van
jongeren. Maar dit aantal verdient onmiddellijk enkele nuances. Dit aantal mag immers
zeker niet verward worden met het aantal jongeren dat niet meer in een openbare
instelling zou kunnen geplaatst worden. Want natuurlijk zou de jeugdrechter vandaag
steeds kunnen opteren om de minderjarige in een minder streng regime te plaatsen,
waarvoor minder strenge criteria gelden.
119 Zie bijlagen II, bijlagenboek.
58

4.4.2. Plaatsing in een openbare instelling?
Vandaar onze tweede vraag: ‘Kunnen onze steekproefjongeren opnieuw geplaatst worden
ofwel in dezelfde, oorspronkelijke instelling, ofwel in een ander, minder streng regime?’
Uit tabel 41 blijkt dat dan slecht 9% (N=12) niet opnieuw geplaatst kunnen worden.
Tabel 41: Een plaatsing in een minder streng regime.
Frequentie % Valide %
Ja, open 35 23.3 26.3
Ja, gesloten 4 2.7 3.0
Nee 12 8.0 9.0
Nvt 82 54.7 61.7
Totaal 133 88.7 100.0
Missing 17 11.3
Totaal 150 100.0
De nieuwe criteria lijken zodoende hoofdzakelijk de plaatsing in dezelfde instelling te
beletten, doch niet een plaatsing in een openbare instelling an sich. Bovendien dient ook
deze 9% nog verder genuanceerd te worden. Bij drie minderjarigen van de 12 is het
misdrijf immers onduidelijk. Als MOF wordt bij deze ofwel ‘ontvluchting’, ofwel ‘time-out’
genoteerd. Dit zijn in wezen geen misdrijven en dus voldoen ze niet aan de nieuwe
plaatsingscriteria. Maar het is wel mogelijk dat tijdens de ontvluchting een ‘echt’ misdrijf
heeft plaatsgevonden of dat de ‘time out’ een gevolg is van een gepleegd misdrijf, maar
dat dit niet geregistreerd is geworden. Dit valt niet op te maken uit de gegevens.
Evenzeer is het mogelijk dat er bij deze drie minderjarigen sprake is van een herziening
van de maatregel wegens niet-naleving van een eerder opgelegde maatregel, zodat toch
voldaan zou worden aan de nieuwe plaatsingscriteria en een plaatsing toch zou kunnen.
Ook dat valt niet te achterhalen. Deze drie minderjarigen (op 12) kunnen met andere
woorden niet volledig uitgesloten worden, gezien we over onvoldoende informatie
bezitten.
Wat betreft de andere 9 (van de 12) minderjarigen stellen we vast dat bij slechts één
minderjarige met zekerheid kan gesteld worden dat zij niet opnieuw geplaatst kan
worden. Zij is slechts 11 jaar en voldoet dus niet aan de vereiste minimale leeftijdsgrens
van 12 jaar. De overige 8 minderjarigen kennen een strafdreiging voor het door hun
gepleegde MOF dat niet voldoet aan de vereiste van een hoofdgevangenisstraf van 3 jaar
(of meer) voor plaatsing in open regime. Wat deze jongeren betreft, rijst in het bijzonder
59

de vraag of jeugdrechters die deze minderjarigen vandaag toch zouden willen plaatsen,
niet zouden opteren voor een juridische kwalificatie van de feiten die wel voldoet aan
deze nieuwe criteria. Vooral de ‘lichtere’ criteria die gelden voor de open plaatsingen
kunnen immers snel bereikt worden. De door ons gevoerde toetsing biedt dan ook geen
enkel antwoord op de vraag of en hoe de juridische actoren hun kwalificatiebevoegdheid
zullen aanpassen aan de nieuwe wettelijke vereisten.
4.4.3. Gesloten vs. open regime.
Kijken we naar de effecten van de nieuwe criteria op de uiteenlopende regimes dan
stellen we vast dat vooral de nieuwe criteria voor de gesloten gemeenschapsinstellingen
en het federale centrum een aanzienlijk effect uitoefenen. Wat betreft het open regime
blijken slechts 2 minderjarigen van de 33 minderjarigen die in een open
opvoedingsafdeling waren geplaatst, niet opnieuw geplaatst te kunnen worden (Tabel
42). Deze twee minderjarigen zijn wel oud genoeg maar voldoen niet aan de vereiste
strafdreiging.
De plaatsing in een gesloten regime daarentegen ondervindt wel een duidelijk zichtbare
invloed van de nieuwe plaatsingscriteria. Meer dan de helft (55,7%) van de jongeren die
in een gesloten regime geplaatst was, zou vandaag niet opnieuw geplaatst kunnen
worden in een gesloten regime. Vooral voor de meisjes uit de gesloten
gemeenschapsinstelling Beernem is dit effect duidelijk aanwezig. Van de 30 meisjes in
onze steekproef, kunnen er slechts 9 opnieuw geplaatst worden in een gesloten regime
(tabel 43). 21 meisjes zouden dus niet opnieuw in de gesloten instelling te Beernem
geplaatst kunnen worden. Maar sinds enige tijd kunnen meisjes nu ook in een half-open
regime in Beernem terecht. Van die 21 meisjes zouden er vandaag wel 12 in aanmerking
komen voor een plaatsing in dergelijk half-open regime te Beernem. 9 meisjes kunnen
vandaag echter nog steeds niet geplaatst worden, ook niet onder de ‘lichtere’
plaatsingscriteria van de open afdeling.
In contrast met deze resultaten voor de meisjes staan de resultaten voor de jongens. Op
één na alle jongens die geplaatst werden in een gesloten regime, zouden ook vandaag
nog geplaatst kunnen worden in een open instelling (Tabel 44).
Ook wat betreft de plaatsing in de federale instelling De Grubbe stellen we een
aanzienlijke invloed van de verstrengde criteria vast. Sinds de wet van 2006 is een
strafdreiging van vijf tot tien jaar opsluiting of meer vereist. Door deze verstrenging
zouden vandaag tien jongeren of 33,3% niet opnieuw in “De Grubbe” geplaatst kunnen
worden (Tabel 45). Deze tien minderjarigen zouden vandaag wel allemaal geplaatst
kunnen worden, zij het in een open, zij het in een gesloten gemeenschapsinstelling
(Tabel 46).
60

4.4.4. Leeftijd en geslacht?
Uit onze analyse kwamen tot slot nog twee opmerkelijk resultaten aan de oppervlakte.
Ten eerste blijken de nieuwe wettelijke leeftijdsgrenzen geen belangrijke invloed uit te
oefenen op onze steekproefpopulatie, althans zeker niet voor de open afdelingen (Tabel
47). Jongeren die in onze steekproef werden geplaatst in De Markt of in de half-open
afdeling van Ruiselede zijn immers allemaal ouder dan 14 jaar.
Voor de gesloten opvoedingsafdelingen zou de nieuwe leeftijdsgrens wel van belang
kunnen zijn. 9 jongeren (op 70 jongeren geplaatst in gesloten regime) kunnen immers
niet meer geplaatst worden omdat zij nog geen 14 jaar zijn. Enige nuance is echter
opnieuw noodzakelijk. Slechts een minderjarige is onder de 12 jaar en voldoet dus zeker
niet meer aan de nieuwe wettelijke leeftijdscriteria. Maar de andere 8 minderjarigen zijn
12 of 13 jaar en zouden eventueel via de uitzonderingsmaatregel ten aanzien van de 12
en 13-jarigen (cf. supra, de nieuwe plaatsingscriteria) toch geplaatst kunnen worden in
een gesloten afdeling van de gemeenschapsinstelling. Deze criteria zijn echter
onmogelijk te controleren op basis van de beschikbare informatie. Bovendien stellen we
vast dat die acht minderjarigen vandaag allemaal zouden kunnen geplaatst worden in
een open opvoedingsafdeling.
Onze analyse toont verder, ten tweede, aan dat vooral meisjes niet opnieuw zouden
geplaatst kunnen worden.
Tabel 48: Mogelijke plaatsing in dezelfde instelling op basis van geslacht.
Geslacht
Ja Nee Totaal
Man 73 30 103
Vrouw 9 21 30
Totaal 82 51 133
Zo blijkt uit tabel 48 dat uit onze steekproef 21 meisjes op 30 (70% van de meisjes) niet
opnieuw geplaatst zou kunnen worden in dezelfde instelling tegenover 30 jongens op 103
(29,1% van de jongens).
Houden we rekening met de mogelijkheid tot nieuwe plaatsing in een ander (‘lichter’)
regime dan nog stellen we vast dat meer meisjes dan jongens niet opnieuw kunnen
geplaatst worden. Bijna 30% van de meisjes tegenover nog slechts 2.3% bij de jongens
zou niet langer geplaatst kunnen worden.
61

4.5. Conclusie en bedenkingen.
De nieuwe plaatsingscriteria lijken wel degelijk enig effect op de plaatsing van
minderjarigen uit te oefenen. Bijna 40% van steekproefjongeren kan immers niet in
dezelfde instelling met hetzelfde regime geplaatst worden. Dit aandeel daalt echter
onmiddellijk naar een kleine 10% wanneer we onderzoeken hoeveel van onze
steekproefjongeren überhaupt nog geplaatst kunnen worden. Het zijn dan ook vooral de
criteria die voor het gesloten regime werden opgelegd, met name voor de gesloten
opvoedingsafdeling in de gemeenschapsinstellingen en het federale centrum, die de
voorbije plaatsingspraktijk zouden kunnen bemoeilijken.
De nieuwe plaatsingscriteria zouden dus een ‘waterval mechanisme’ in de hand kunnen
werken. Hiermee bedoelen we dat minderjarigen die voor 2006 in aanmerking kwamen
voor een plaatsing in een gesloten gemeenschapsinstelling of in het federale centrum,
maar daarvoor nu niet meer in aanmerking komen, naar een ‘lichter’ regime zullen
moeten gestuurd worden (van gesloten naar open of van het federale centrum naar een
gesloten of open afdeling in de gemeenschapsinstelling). Daardoor kan er ‘druk’ op de
open instellingen ontstaan die op zijn beurt ertoe kan leiden dat jongeren die ‘zware’
feiten hebben gepleegd, doch waarvoor de jeugdrechter een plaatsing in een open
afdeling gepaster acht, niet langer in de open instelling terecht zullen kunnen. In dat
geval zouden de doelgroepen van de open versus gesloten gemeenschapsinstelling
steeds meer bepaald worden de strafrechtelijke ernst van de gepleegde feiten, in plaats
van door de nood aan heropvoeding rekening houdende met de persoon en het milieu
van de minderjarige.
Opmerkelijk is verder dat de nieuwe plaatsingscriteria meer invloed lijken uit te oefenen
op meisjes dan op jongens.
De nieuwe leeftijdscriteria lijken weinig te zullen veranderen omdat zij al vóór de nieuwe
wetgeving in de praktijk werden toegepast, zeker wat betreft de plaatsing in de open
afdeling (vereiste leeftijdsgrens van 12). Voor de gesloten regimes zou de leeftijd van 14
jaar wel van enig belang kunnen zijn. Deze vaststellingen beletten niet dat het invoeren
van minimale leeftijdsgrenzen wel degelijk belangrijk zijn. Op die manier kunnen
plaatsingen die vroeger, weliswaar uitzonderlijk maar toch, voorkwamen (bijvoorbeeld de
plaatsing van 11-jarigen in gemeenschapsinstellingen) in de toekomst definitief
vermeden worden.
Tot slot, moeten we er op wijzen dat het, enerzijds, om een beperkt onderzoek gaat
(slechts 150 jongeren werden getoetst met 17 missings). Verregaande en
gegeneraliseerde uitspraken en conclusies zijn dus niet geoorloofd. Anderzijds betreft het
ook een uiterst theoretische vraagstelling en oefening. Immers, deze oefening gaat er
van uit dat enkel de wettelijke criteria veranderen en al de overige contextvoorwaarden
en het handelen van actoren identiek blijft. Het moet duidelijk zijn dat beslissende
actoren (zoals parketmagistraten en jeugdrechters) een belangrijke rol vervullen in het
kwalificeren van feiten en in het toepassen van de getoetste wettelijke criteria.
62

Deel II
De onderzoeksresultaten:
Delinquente jongeren,
recidive en de plaatsing.
63

5.1. Inleiding
Hoofdstuk 5:
Recidive van geplaatste jongeren.
In dit hoofdstuk presenteren en analyseren we de verzamelde recidive gegevens van de
cohorte-jongeren. Zoals reeds aangebracht bij het inleidende hoofdstuk (Deel 1) werden
deze gegevens bekomen vanuit twee zeer verschillende bronnen: jeugdparket gegevens
(aanmeldingen van minderjarigen op parket) en gegevens van het Centraal strafregister
(veroordelingen opgelopen in de meerderjarigheid). Beide gegevensbronnen zijn op geen
enkele manier aan elkaar te linken en hebben betrekking op een geheel ander domein
van gerechtelijke afhandeling (jeugdrecht, strafrecht). Daarom wordt in de presentatie
en analyse van de recidive gegevens een onderscheid gemaakt tussen recidive tijdens de
minderjarigheid (gegevens jeugdparket) en recidive tijdens de meerderjarigheid
(gegevens van het centraal strafregister).
Van beide gegevensbronnen is vooral het Centraal strafregister (veroordelingen
meerderjarigheid) het meest volledig en zodoende meest betrouwbaar om uitspraken te
doen over recidive van de cohorte geplaatste jongeren (in dit onderzoek). De gegevens
van de databank van de jeugdparketten zijn ook zeer volledig en betrouwbaar, maar
enkel vanaf 2005. Dit heeft in het kader van dit onderzoek tot gevolg dat we voor de
cohorte-jongeren (voor het eerst geplaatst in 2001-2002-2003) geen gegevens hebben
vóór de periode voor 2005. En dit vormt dus een belangrijke blinde vlek in het zichtbaar
maken van het mogelijke recidivetraject van deze jongeren geplaatst. Uitspraken doen
over de recidive van geplaatste jongeren kort na de eerste plaatsing is aldus onmogelijk.
Uitspraken doen over de recidive van deze geplaatste jongeren binnen de
minderjarigheid kan wel, maar uiteraard enkel voor die jongeren die in 2005 nog
minderjarig zijn.
In dit hoofdstuk bespreken we dus enerzijds de geregistreerde recidive tijdens de
minderjarigheid (voor een deel van de cohorte) aan de hand van de aanmeldingen op
parketniveau. Anderzijds analyseren we de recidive tijdens de meerderjarigheid van de
ganse cohorte aan de hand van de veroordelingen geregistreerd via het Centraal
Strafregister. Vervolgens staan we ook even stil bij het vraagstuk van de aard en de
snelheid van recidive.
64

5.2. Recidive tijdens de minderjarigheid: aanmeldingen op de
jeugdparketten.
Recidive van de cohorte-jongeren binnen de minderjarigheid wordt, zoals gezegd,
gemeten aan de hand van de databank van de jeugdparketten, operationeel sinds 2005.
Echter, een belangrijk deel van onze cohorte is op dat ogenblik reeds meerderjarig.
We kunnen dus niets anders doen dan enkel de jongeren die nog minderjarig waren in
2005 (met één bufferjaar - alle jongeren die meerderjarig werden in 2004) te toetsen
aan de gegevens in de databank van de jeugdparketten. Voor deze deelcohorte werd
nagegaan of zij in 2005 (en tot met 2008) opnieuw aangemeld werden voor een misdrijf
op de jeugdparketten. De databank verstrekt de nodige informatie over de aangemelde
misdrijven: welke misdrijven, datum van het misdrijf, proces-verbaal en inleiding, tot
zelfs mededaderschap.
Minderjarigen hervallen
In 2005 is 54% van de cohorte nog minderjarig of werd meerderjarig in 2004 (Tabel
49) 120 . Onze onderzoekspopulatie van 1436 jongeren dunt zodoende uit tot 776
jongeren die nog minderjarig zijn in 2004-2005 121 : 212 meisjes en 564 jongens.
Van deze (776) minderjarigen in 2005 worden er 196 terug aangemeld in 2005 op het
parket, wat neerkomt op 25 % van deze deelcohorte die recidiveert. Van dezelfde
deelcohorte worden over de ganse meetperiode (2005 tot en met 2008) 212
minderjarigen (197 jongens en 15 meisjes) (Tabel 50) opnieuw aangemeld op het
jeugdparket in de periode 2005-2008. Dit is net iets meer dan 27% (27,3%).
Laten we het bufferjaar 2004 echter vallen, dan blijven er enkel nog 416 jongeren uit de
oorspronkelijke cohorte over die nog minderjarig zijn in 2005. Van deze deelcohorte
worden 174 jongeren opnieuw geregistreerd op het parket in het jaar 2005, wat
neerkomt op bijna 42 % jongeren die recidiveren.
Uit deze verschuiving in de deelcohorte (en hun recidive) blijkt zeer duidelijke de snelle
overgang naar de meerderjarigheid van de onderzoekspopulatie. Van het aantal
aangemelde minderjarigen bij de jeugdparketten (N=212) is iets meer dan 80 % reeds
meerderjarig in 2005. De populatie minderjarigen dunt dus zeer snel uit, wat de analyse
in het licht van recidive niet makkelijk maakt. Uit de gegevens van de jeugdparketten
blijkt dat de aanmeldingen voor nieuwe feiten van onze deelcohorte vooral plaatsgrijpt in
2005 (Grafiek 5 & 6). Deze analyse botst op de discontinuïteit tussen de gegevens m.b.t.
de minderjarigheid en deze m.b.t. de periode van de meerderjarigheid.
Aangemelde feiten
Voor de periode 2005 tot en met 2008 worden dus 212 jongeren opnieuw aangemeld op
het parket voor een totaal van 1529 feiten. Dit is een overschatting van het aantal
misdrijven vanwege dubbeltellingen, aangezien de feiten per minderjarige worden
120 Zie bijlage II in het bijlagenboek.
121 Voor visuele voorstelling: zie bijlage III in het bijlageboek.
65

geregistreerd (cf. principe van het jeugdbeschermingsysteem in geval van bijvoorbeeld
mededaderschap).
Genderverschillen
Er is een beduidend (en gekend) onderscheid tussen jongens en meisjes op het vlak van
het opnieuw plegen van misdrijven. Jongens worden veel meer opnieuw aangemeld bij
de jeugdparketten vanaf 2005. Om en bij de helft van alle jongens uit de deelcohorte
wordt opnieuw aangemeld voor slechts één feit. Een kwart (25%) wordt verdacht van
tien of meer nieuwe misdrijven (Grafiek 7). Eén jongen krijgt tot 73 nieuwe
aanmeldingen. De meisjes echter, plegen beduidend minder nieuwe misdrijven. Acht
meisjes (op 15) worden aangemeld voor één nieuw feit (50 %) (Grafiek 8). Zeven
meisjes krijgen een aanmelding voor meerdere misdrijven (gaande van 2 tot 29
misdrijven). Globaal genomen (en alle beperkingen inzake de meetperiode in acht
genomen) kan men dus aan de ene kant stellen dat het herval van deze jongeren veelal
beperkt blijft tot één nieuw feit. Aan de andere kant is er weliswaar een beperkte groep
die voor vele feiten opnieuw aangemeld worden.
Jeugdbeschermingstraject en recidive
Van de jongeren die recidiveren (N=212) startte het grootste deel (132 = 62 %) zijn of
haar jeugdbeschermingtraject op basis van de MOF-vordering. Iets meer dan een kwart
van deze deelcohorte startte via een vordering voor een problematische
opvoedingssituatie.
Toch zitten er binnen de populatie minderjarigen vanaf 2005 ook 106 jongeren (op 776
jongeren) die in eerste plaats gevorderd werden op basis van een problematische
opvoedingssituatie, een eerste maal geplaatst werden via een als misdrijf omschrijven
feit, maar vanaf 2005 tot de meerderjarigheid nooit meer aangemeld worden voor een
nieuw misdrijf.
Tabel 51 toont een gedetailleerde weergave van de eerste vordering in samenhang met
de aanmelding van nieuwe misdrijven vanaf 2005 (en naar geslacht). Van de deelcohorte
(N=776) starten 464 jongens hun traject op basis van een MOF-vordering. Haast 27%
van deze MOF-starters wordt opnieuw aangemeld voor misdrijf omschreven feiten vanaf
2005. Van de POS-starterende jongens (N=127) daarentegen stellen we vast dat 40 %
opnieuw wordt aangemeld op het jeugdparket voor misdrijf omschreven feiten. Er is dus
een opvallend relatief/proportioneel verschil tussen dit soorten trajecten. Bij meisjes
echter wordt dit verschil tussen POS- en MOF starters niet bevestigd. Integendeel, we
merken een grote proportionele gelijkenis op wat betreft het recidivepercentage
(MOF=11,3. % en POS=14,3 %).
Tabel 52 toont de snelheid van de eerste plaatsing in het licht van nieuwe misdrijven
gepleegd door de deelcohorte. 304 van de nog minderjarige jongeren werden niet snel
geplaatst. 95 jongeren worden opnieuw aangemeld, ofwel 31,3%. Van de 472 jongeren
die snel geplaatst werden, worden 117 jongeren, of 24%, opnieuw aangemeld bij de
jeugdparketten. Het blijkt dat jongeren die snel-geplaatst worden, minder vaak opnieuw
aangemeld worden bij de jeugdparketten. Dit is een vertekend beeld en hieruit mogen
66

geen foute conclusies getrokken worden. Uit het eerste deel blijkt namelijk dat het
grootste deel van deze snel-geplaatste jongeren al zestien of zeventien jaar oud is bij de
eerste plaatsing. Procentueel gezien bestaat de groep van jongeren die een nieuw
misdrijf plegen (212 jongeren) en aangemeld worden op de jeugdparketten wel voor
55% uit snel-geplaatste jongeren.
Instelling
Van de recidiverende jongeren (deelcohorte, N=212) werd 42% voor het eerst geplaatst
vanwege een MOF in de gemeenschapsinstelling De Markt. Een kwart van deze jongeren
werd geplaatst in de gemeenschapsinstelling De Zande te Ruiselede (26,4% zie Tabel
53). Echter als we elke gemeenschapsinstelling op zich bekijken (interne recidivegraad –
zie Tabel 54) dan stellen we vast dat de verhouding tussen recidiverende en niet
recidiverende jongeren globaal gelijk loopt (van 27 tot 30 % recidive). Enkel in Beernem
ligt deze verhouding duidelijk anders: slechts 13,8 % van de meisjes voor het eerst
(MOF) geplaatst in Beernem worden opnieuw aangemeld binnen de minderjarigheid. .
Kijken we naar het aandeel van recidiverende meisjes ten opzichte van de andere
instellingen dan stellen we een percentage van 7% vast. 7% van de jongeren die na
2005 aangemeld wordt voor een nieuw misdrijf werd geplaatst in Beernem (Tabel 54).
Misdrijven
Als laatste kijken we naar de aangemelde misdrijven (Tabel 55). Zoals reeds gemeld,
worden deze 212 jongeren aangemeld voor 1529 nieuwe misdrijven. Het belangrijkste
aandeel betreft de vermogensdelicten, goed voor 54,8%. Misdrijven tegen personen
(13,4%) omvatten vooral slagen en verwondingen. Tenslotte zijn ook de drugsdelicten
met 9 % van de nieuwe feiten van belang. De overige 22% omsluit een grote diversiteit
aan feiten; het verlaten van het ouderlijk huis (statusdelict), verkeersdelicten,
misdrijven inzake identiteitskaart en één familiaal geschil.
5.3. Recidive in de meerderjarigheid: het Centraal Strafregister.
De volgende recidive gegevens hebben betrekking op de misdrijven waarvoor individuen
uit onze onderzoekscohorte werden veroordeeld in hun meerderjarigheid. Hiervoor
steunen wij op de gegevens van het Centraal Strafregister en dit voor de ganse cohorte.
Deze gegevens zijn in het kader van dit onderzoek de meest betrouwbare (voor de ganse
cohorte is het aantal missende gegevens zeer beperkt). Alle veroordelingen tot 2009
werden verwerkt in onze analyse. Dit levert voor de meting van recidive een
posttermijn van 8 tot 6 jaar na de eerste plaatsing. Meer dan 85% van onze
populatie is tegen eind 2005 meerderjarig geworden. Dat betekent dat we voor deze
85% een posttermijn van drie jaar behalen (Tabel 56). In 2009 worden de laatste twee
minderjarigen uit de onderzoekspopulatie meerderjarig.
67

Van de 1436 cohorte-jongeren 122 blijkt 41,7% (599 jongeren) nog minstens één
veroordeling op te lopen in de meerderjarigheid (Tabel 57). Echter, meer dan de helft
(55%) heeft geen veroordelingen in de meerderjarigheid. Opmerkelijk is dat 22
jongeren uit onze onderzoekspopulatie reeds overleden zijn voor maart 2009. Over nog
eens 20 jongeren hebben we geen verdere informatie ontvangen. Wanneer we alle
jongeren uit de analyse waarover we niets weten weglaten, dan vinden we een
recidivegraad van 43% tegenover 57% jongeren die geen veroordelingen oploopt na
de meerderjarigheid. Vanaf nu worden deze onbekende jongeren uit de analyse gelaten.
De recidiverende jongvolwassenen zijn haast uitsluitend jongens (slechts 3,6%
meisjes). Relatief gezien hervallen meisjes veel minder dan jongens, ook dus in de
volwassenheid. Slechts 11 % van de meisjes uit de cohorte worden in hun
meerderjarigheid veroordeeld, tegenover 46% van de jongens. Bijna één vijfde van de
niet-recidiverende jongvolwassenen zijn meisjes (19,6%).
Opvallend is dat snel-geplaatste jongens in mindere mate veroordelingen hebben
in de meerderjarigheid (40,2%) dan jongens die niet snel-geplaatst (58,4%) werden
(Tabel 58). Ook bij meisjes kan dit vastgesteld worden: 17,2% van de niet snel-
geplaatsten tegenover 6,4% van de snel-geplaatsten.
We kunnen een aantal mogelijke hypothesen aanbrengen die dit verschil in recidive van
deze twee groepen kunnen verklaren. Zoals we reeds vaststelden zijn deze snel-
geplaatste jongeren meestal degenen die instromen met een als misdrijf omschreven
feit. De groep niet snel-geplaatste jongeren kan eerder bestaan uit jongeren die al langer
gekend zijn in het jeugdbeschermingssysteem en die instroomden via een
problematische opvoedingssituatie. Eerder werd al gezegd dat POS-jongeren, meer dan
MOF-jongeren, recidiveren. Dit kan enigszins verklaren waarom we een verschil in
recidivegraad vinden, een verschil dat niet zo zeer met het effect van de, al dan niet,
snelle plaatsing te maken heeft, maar met achterliggende kenmerken, zoals het statuut
van instroom. Een tweede mogelijke hypothese heeft eveneens betrekking op een
achterliggend kenmerk en kan enkel vastgesteld worden voor wat betreft de steekproef.
Het gaat vaak om jongeren in een precaire situatie. Voor de steekproef stellen we vast
dat een groot deel, 40%, van de snel-geplaatste jongeren, jongeren zijn die illegalen,
niet-begeleide minderjarigen of Roma-jongeren zijn (Tabel 59). Deze groep jongeren
hanteert vaak verschillende aliassen en zijn zeer mobiel. Hierdoor zijn ze als dusdanig
niet terug te vinden in de veroordelingsgegevens. Een mogelijk verklaring is dat we de
recidive van deze groep gewoonweg niet kennen én niet kunnen blootleggen. Deze
jongeren recidiveren ook minder. (Tabel 60)
Om enige conclusie te kunnen trekken over het effect van een snelle plaatsing op
recidive is het absoluut noodzakelijk de gegevens te contextualiseren. Of nog duidelijker:
we kunnen geen enkele uitspraak doen over de relatie tussen beiden omdat mogelijk
onderliggende elementen, niet betrokken bij het onderzoek, een rol spelen en/of de
gegevens gebiased zijn.
Snelheid eerste veroordeling
122 Jongeren voor de eerste keer geplaatst vanwege MOF-vordering in een Gemeenschapsinstelling voor
Bijzondere Jeugdzorg of de federale instelling De Grubbe in de jaren 2001, 2002 en 2003.
68

De gemiddelde leeftijd bij eerste veroordeling bedraagt 19 jaar (Grafiek 9). Jongens zijn
in 30% van de gevallen 19 wanneer zij hun eerste veroordeling oplopen. Bij meisjes
maken de 18-jarigen de grootste groep uit met 25%. Over meisjes kunnen we slechts
vage uitspraken doen, gezien het aantal meisjes met een veroordeling enorm klein is.
17,8% van de cohorte loopt al bij de leeftijd van 18 jaar zijn eerste veroordeling op.
Haast 50 % van de recidiverende jongvolwassen jongens wordt veroordeeld binnen het
jaar na de meerderjarigheid. Bijna 70% wordt veroordeeld binnen de twee jaar na de
meerderjarigheid. Eerder uitzonderlijk zijn jongens die pas later (op hun 23 ste =2,3%;
24 ste =1%) een eerste veroordeling oplopen. Bij meisjes valt dit moeilijker te bestuderen,
wel valt op dat geen enkel meisjes na de leeftijd van 22 nog een eerste veroordeling
opgelegd krijgt (Tabel 61).
Gezien deze snelheid waarmee recidive optreedt, is het ook opportuun om stil te staan
bij het mogelijks stoppen van het delinquentietraject (Tabel 62- Grafiek 10).
Inderdaad: 46% van de recidiverende jongvolwassenen (N=599) loopt slechts één
veroordeling op. Voor meisjes is dit proportioneel gezien nog sterker: 72,7% loopt nog
één veroordeling op, 22,7% nog twee veroordelingen. Bij de jongens stopt haast 65 %
na twee veroordelingen. We stellen ook de aanwezigheid vast van een beperkte groep
persistente jongeren: nog 13% van de jongens loopt tussen de vijf en de twaalf
veroordelingen op na meerderjarigheid.
Misdrijven
Globaal worden deze jongeren (N=599) veroordeeld voor 5199 nieuwe misdrijven. Hier
moeten we wijzen op het soort misdrijven 123 .
Grafiek 11 toont duidelijk aan hoe deze misdrijven verdeeld zijn over de jongeren die ze
gepleegd hebben. 44% van de jongeren die één veroordeling oploopt, pleegt ook maar
één feit. 30% pleegt twee tot drie nieuwe feiten voor één veroordeling. Jongeren met
meerdere veroordelingen plegen meer misdrijven, maar toch zijn er twee jongens die
voor de eerste veroordeling 121 en 130 misdrijven plegen, nadien plegen ze voor de
tweede veroordeling elk vier misdrijven (Tabel 63).
Instelling
We merken geen grote verschillen op naargelang de instelling van de eerste plaatsing.
inzake recidive tijdens de meerderjarigheid (Tabel 64). Ongeveer voor alle instellingen
vinden we een recidivegraad gaande van 43 tot 49 %. Er kan gesproken worden van een
zeker evenwicht tussen wel/niet recidive in de meerderjarigheid naargelang de
instelling van eerste plaatsing. Grote uitzondering is weer de gemeenschapsinstelling van
Beernem, en dus de meisjes. Slechts 12 % van de meisjes geplaatst in Beernem
recidiveren tijdens de meerderjarigheid. We merken wel op dat van alle jongeren uit de
123 Bij de verwerking van de gegevens stelden we vast dat de gepleegde drugsdelicten op moeilijk verwerkbare
wijze genoteerd worden. Daarom worden deze drugsdelicten per strafbare component ingevoerd, bijvoorbeeld
zowel het bezit, als het gebruik, de vervaardiging en de verkoop van verboden middelen, al deze zaken zijn op
zichzelf strafbaar. De samenloop van de misdrijven is moeilijk weer te geven, gezien we niet beschikken over
de pleegdatum van de misdrijven. Dit zorgt voor een oververtegenwoordiging van dit soort misdrijven in het
totaal van misdrijven.
69

cohorte die recidiveren tijdens de volwassenheid 48% voor de eerste keer geplaatst werd
in De Markt (gevolgd door Ruiselede in 30% van de gevallen. Dit cijfer dient
gerelativeerd te worden (Tabel 65). Gezien de kleine verschillen bij de instellingen intern,
kunnen we hieraan niet veel significante waarde toekennen. Het lijkt er eerder op dat de
instelling van eerste plaatsing weinig verschil maakt naar de recidive na
meerderjarigheid.
5.4. De aard van recidive.
Zoals werd besproken in de literatuurstudie is het moeilijk om reeds bestaande
ernstscores aanpassen voor gebruik in huidig onderzoek en bij sommige methoden is er
veel meer informatie nodig dan de onderzoekers voorhanden hebben. Om onderzoek te
doen naar de ernst dient eerst en vooral een ernstscore te worden opgesteld op basis
van verschillende variabelen en moeten voldoende gegevens geregistreerd worden om
deze ernstscore te kunnen toepassen. Een ernstscore opstellen enkel op basis van een
juridische kwalificatie van het misdrijf en de straf die daaraan vasthangt, zou niet
voldoende zijn. Daarom wordt nu gekozen om de aard en ernst van recidive na te gaan
aan de hand van de strafdreiging van het gepleegde delict voor wat betreft de
steekproef, gezien we enkel voor deze jongeren het startmisdrijf kennen.
Aard van recidive van de steekproefjongeren.
Er zijn, volgens de ons beschikbare gegevens voor de steekproefjongeren, 11 jongeren
die enkel recidiveren tijdens de minderjarigheid, 10 zowel tijdens de minderjarigheid en
de meerderjarigheid en 49 jongeren die recidiveren na meerderjarigheid. De aard van
deze recidive zijn we nagegaan aan de hand van een kwalitatieve analyse op basis van
de strafdreiging van het misdrijf. Hiertoe vergelijken we het eerste als misdrijf
omschreven feit waarvoor de jongere een eerste keer geplaatst wordt, met het eerste feit
waarvoor hij nadien aangemeld wordt hij de jeugdparketten, alsook de feiten van de
eerste veroordeling door de strafrechter. Ook deze methode brengt verschillende
problemen met zich mee omdat we enkel kunnen steunen op de juridische kwalificatie
van het misdrijf zonder daarbij de context van het misdrijf te kennen. Omdat we geen
informatie hebben omtrent de context van het misdrijf is het soms moeilijk tot zelfs
onmogelijk om het misdrijf te kwalificeren. Bijvoorbeeld het misdrijf ‘bedreigingen’: dit
kunnen mondelinge of schriftelijke bedreigingen zijn alsook bedreigingen met
zinnebeelden. Ook de inhoud van de bedreiging is relevant aangezien ook dit de
kwalificatie en strafdreiging kan veranderen. Wanneer we enkel weten dat het om het
misdrijf bedreigingen gaat, is het dus niet mogelijk het feit correct te kwalificeren.
Ook samenloop van misdrijven valt moeilijk te berekenen omdat we opnieuw de context
niet kennen; deze misdrijven kunnen elk apart gepleegd zijn, maar ook als één actie, wat
implicaties heeft voor de strafdreiging. Dit heeft voornamelijk gevolgen voor de
kwalificatie van de misdrijven gepleegd na meerderjarigheid omdat het strafblad, meer
dan in de minderjarigheid, verschillende misdrijven voor één veroordeling vermeld.
Als laatste moeten we vermelden dat het vergelijken van MOF-feiten met misdrijven in
volwassenheid op zich niet correct is. Gezien er in de meerderjarigheid vaak sprake is
70

van samenloop, zal de strafdreiging meestal hoger liggen dan voor de feiten in de
minderjarigheid, waar er misschien wel meerdere feiten gepleegd zijn, maar telkens
maar één gehanteerd wordt om te plaatsen 124 . Dit leidt tot een vertekend beeld van
recidive en ook van aard van recidive.
Op basis van de gegevens die wij ter beschikking hebben kunnen we geen gefundeerde
en wetenschappelijke uitspraken doen over aard en ernst van recidive. Door de
samenloop in de meerderjarigheid leidt dit zeer vaak tot een hogere strafdreiging en dus
lijkt er zich een verzwaring van de gepleegde feiten voor te doen.
Om dus op deze vraag een antwoord te kunnen bieden moet een instrument, een
ernstscore opgebouwd worden en/of moeten de noodzakelijke gegevens i.v.m. het
misdrijf, zoals die hierboven en in de literatuurstudie vermeldt worden, voorhanden zijn.
5.5. Conclusie: Recidive tijdens minderjarigheid én meerderjarigheid?
We zijn ook nagegaan of we een totaalbeeld van recidive kunnen weergeven, over de
grenzen van minderjarigheid en meerderjarigheid heen (tabel 20). 691 jongeren
plegen schijnbaar geen delicten meer na de eerste plaatsing (49,7%). We leggen de
nadruk op schijnbaar omdat we, nogmaals, geen gegevens hebben over de periode 2001
tot 2005 inzake aanmeldingen voor feiten op het jeugdparket.
Van de 212 jongeren (deelcohorte N=776) die recidiveren tijdens de minderjarigheid,
blijft dit voor 12,8 % beperkt tot de minderjarigheid (7,2 % van de oorspronkelijke
cohorte). Deze 100 minderjarigen lopen dus geen veroordelingen op in
meerderjarigheid (tot 2009).
Daarnaast zijn er 493 jongeren die enkel na de meerderjarigheid veroordelingen
oplopen (35,5%). Deze jongeren vinden we niet terug voor de meerderjarigheid. Vandaar
dat het aantal dat ook tijdens de minderjarigheid nieuwe misdrijven pleegt waarschijnlijk
hoger zal liggen dan we kunnen weergeven, maar gezien de meerderjarigheid en het
gebrek aan gegevens tussen 2001 en 2005 bestaat deze kans wel.
Tenslotte zijn er 106 jongeren, ofwel 7,6% van de onderzoekspopulatie die zowel
tijdens de minderjarigheid, als na de meerderjarigheid voor nieuwe feiten werden
geregistreerd. Het gaat om 8,6% van de jongens en 1,1% van de meisjes uit de
oorspronkelijke cohorte. Vanwege de ontbrekende gegevens inzake de aanmeldingen op
het jeugdparket vóór 2005 is dit waarschijnlijk een onderschatting van deze groep die
men in de literatuur omschrijft als persistente delinquenten.
124 Tijdens het eerste onderzoek werd voor alle jongeren het startmisdrijf genoteerd. Hier troffen we
voornamelijk één feit aan. Eventueel kan dit te wijten zijn aan het feit dat het hier voornamelijk beschikkingen
betreft en geen vonnissen.
71

6.1. Inleiding
Hoofdstuk 6:
Recidive en regimegebonden kenmerken.
Een tweede onderdeel van het empirisch luik bestaat uit de beschrijving van de
regimegebonden kenmerken van de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere
Jeugdzorg. Dit hoofdstuk heeft als doel een beeld te schetsen van de mogelijke relatie
tussen recidive en regimegebonden factoren.
Zoals reeds gedeeltelijk uit het vorige hoofdstuk mocht blijken, leveren de analyses op
basis van de ons bekende regimegebonden factoren (instelling en open/gesloten) geen
duidelijk verbanden of effecten op. We bespreken specifiek de regimegebonden factoren.
Uit de literatuurstudie blijkt dat, wanneer gekozen wordt om over te gaan tot een
plaatsing, twee aspecten zeer belangrijk zijn, namelijk de context van die plaatsing en de
condities van de plaatsing. Bij context gaat het om de specifieke invulling van de
plaatsing, de duur, het aanbod, individualisering en aanwending van de persoonlijke
kenmerken, (voorbereiding van) de nazorg,… . In het licht hiervan besteden we aandacht
aan onder meer de leefgroepen, het pedagogisch traject, het aangeboden onderwijs, …
Onder conditie wordt de omkadering van een residentiële interventie, het personeel,
hun vaardigheden en training verstaan. Meer concreet onderzochten we in het licht
hiervan de instellingscultuur, evenals de beroepscultuur. Maar ook bijvoorbeeld de
bezoeken van de jeugdrechter vallen hieronder omdat zij een bepaalde individuele
aanpak doen veronderstellen.
Aangezien er m.b.t. deze indicatoren geen gegevens worden geregistreerd was het
noodzakelijk om een exploratieve onderzoekstap te zetten. Daarom werd ervoor gekozen
om observaties en interviews uit te voeren in de betreffende instellingen. Daarnaast
wordt eveneens gebruik gemaakt van verschillende beleidsdocumenten en
wetenschappelijke literatuur om de resultaten te duiden. De observaties vonden plaats in
de maanden januari en februari van 2009. Er werden vier observatieperioden, één voor
elke instelling, uitgevoerd. Gezien het strikte tijdskader van het onderzoek dienden deze
observaties op korte tijd te worden afgerond. Daarom werd gekozen voor een intensieve
periode van telkens één volledige week (dit zowel tijdens de dag als nacht) per instelling.
De onderzoeker observeerde dagelijks de ochtend- en namiddagdienst van de opvoeders
in de instelling. Tevens werden interviews gevoerd met de verschillende actoren binnen
de instelling. De onderzoeker had interviews met in totaal een twintigtal opvoeders, vier
leerkrachten, drie psychologen, vijf maatschappelijk medewerkers en acht
campusverantwoordelijken. Alle mogelijke aspecten van het leven in de instelling werden
gevolgd, van bezoekmomenten tot teamvergaderingen, van het eten in groep tot het
bezoek en de zitting van een jeugdrechter aan één van de jongeren in de instelling. Door
de permanente aanwezigheid van de onderzoeker op het terrein was het mogelijk om de
uiteenlopende aspecten van een plaatsing in een gemeenschapsinstelling waar te nemen,
te doorlopen, en tot een zekere hoogte, te ervaren.
72

Zoals in hoofdstuk twee reeds uitvoerig werd besproken, stoelen de observaties op de
Grounded Theory van Glaser en Strauss 125 . Grounded Theory is een algemene
wetenschappelijke methode om sociaalwetenschappelijke theorieën te genereren, verder
te ontwikkelen en te valideren. Doel van deze methode is het construeren van theorie om
bepaalde fenomenen/situaties te begrijpen 126 . Het subject van de observaties is een
incident, in dit geval de plaatsing. Aan de hand van observaties, maar ook interviews
wordt er invulling gegeven aan dit incident. Tijdens de observaties wordt er gelet op hoe
het regime in de instelling is, wat dit betekent, en hoe dit materieel en psychologisch
vorm krijgt. Daarnaast is er ook oog voor de omgang met het individu binnen het regime
en de wijze waarop actoren hun doelstellingen trachten te bereiken. Ook de reactie van
de jongeren zelf mag niet uit het oog verloren worden, zonder dat dit echter onze
observatie ‘stuurt’.
Tijdens deze observaties werd enorm veel kwalitatieve informatie verzameld die allemaal
aansluit bij wat het regime (en dus de plaatsing) concreet in zijn dagdagelijksheid
inhoudt. In dit hoofdstuk gaan we echter enkel in op die aspecten die te maken hebben
met de hierboven aangehaalde context en condities.
Het eerste deel van dit hoofdstuk schetst zeer kort de verschillende instellingen. Het gaat
voornamelijk om de verschillen in capaciteit en de ruimtelijke - structurele verschillen.
Daarna wordt de inhoud van de plaatsing overlopen, de leefgroepen, de pedagogische
werking, het onderwijs, etc., zonder telkens specifiek een onderscheid te maken naar de
verschillende instellingen. Tot slot komen een aantal knelpunten aan bod 127 .
In een tweede deel (6.2) komen de meer kwantitatieve analyses aan bod. We zullen
regimegebonden kenmerken kwantitatief in verband trachten te brengen met recidive of
de kans op recidive.
In het derde deel, tenslotte, volgen dan de resultaten van onze studie van de
beleidsdocumenten, onze resultaten en ook het perspectief van de personeelsleden van
de instellingen aan de hand van onze interviews.
6.2. Beschrijving van de Gemeenschapsinstellingen “De Zande” en “De
Kempen”.
In dit eerste deel bespreken we kort de verschillende gemeenschapsinstellingen, hierbij
vooral gelet op de infrastructuur en capaciteit van de instellingen. We doen dit omdat de
fysieke kenmerken van een instelling mede het regime bepalen. Het gaat hier namelijk
om de structuur waarin gewerkt moet worden met de jongeren. Deze verschillende
zaken, zoals bepaalde faciliteiten, bezoekregelingen, etc. hebben een impact op de
inhoud van een plaatsing in een gemeenschapsinstelling.
125
B. GLASER and A. STRAUSS, The Discovery of Grounded Theory: strategies for qualitative research, Aldine
Transaction, New Brunswick, Third Edition 2008.
126
B.D. HAIG, ‘Grounded Theory as Scientific Method’, Philosophy of Education, 1995, p1.
127
Bij het gebruik van citaten uit gesprekken met personeelsleden worden omwille van privacyredenen alle
citaten geanonimiseerd. De namen van de instellingen worden daarom weggelaten. Ook wordt gekozen om het
steeds te hebben over jongeren in plaats van jongens of meisjes.
73

6.2.1. Gemeenschapsinstelling De Zande, campus Ruiselede.
De Gemeenschapsinstelling voor jongens te Ruiselede telt 54 plaatsen onder half-open
regime en 26 plaatsen voor het gesloten regime. Beide regimes hebben hun eigen
onthaalafdeling. Ruiselede telt negen leefgroepen. Een onthaalleefgroep per regime, een
leefgroep voor de gestraften, twee gesloten leefgroepen en vier half-open leefgroepen,
observatie of opvoeding. Enkel het half-open regime beschikt over de mogelijkheid om de
door de jeugdrechter opgelegde observaties uit te voeren. Het gebeurt echter dat een
jongen die start in de gesloten onthaalleefgroep doorstroomt naar een half-open
observatieleefgroep.
Uit de observaties komt de campus Ruiselede naar voor als de meest landelijk gelegen
afdeling van de Gemeenschapsinstellingen, het begrip “in the middle of nowhere” is
volgens ons wel toepasselijk bij eerste aanschouwing van de instelling. Dit maakt deze
campus ook onmiddellijk de meest onbereikbare voor de buitenwereld, vooral wanneer
gebruik gemaakt wordt van het openbaar vervoer. De gesloten afdeling van de campus
werd recentelijk volledig gerenoveerd, wat ervoor zorgt dat de jongens nu over de nodige
sanitaire voorzieningen op kamer beschikken. Ook de leefruimten zijn hierdoor zeer ruim
en overzichtelijk. Voor de half-open afdeling kunnen we stellen dat wat dit betreft nog
wat verbeteringen mogelijk zijn; zo beschikken de kamers van de jongens niet over
sanitaire voorzieningen. De leefgroepen zijn kleiner, sommige leefgroepen bevinden zich
op de gelijkvloerse verdieping met de kamers van de jongens op de eerste verdieping.
Dit werkt de overzichtelijkheid tegen.
De campus bezit een aantal sportvelden rondom de gebouwen van de instelling, één
binnensportzaal en twee fitnessruimten, hiermee heeft deze instelling de meeste
faciliteiten. Toch blijkt uit de observaties dat de dagelijkse verdeling van deze faciliteiten
onder de leefgroepen voor spanningen zorgt. Voornamelijk tijdens de wintermaanden zijn
de drie mogelijkheden om binnen te sporten zeer beperkt voor twee onthaalleefgroepen,
zes gewone leefgroepen en een aantal sportlesuren per dag.
Bezoeken vinden plaats op drie daarvoor voorziene momenten, woensdagavond,
vrijdagavond en zondagochtend. Recent werd de duur van dit bezoek teruggeschroefd
om de twee regimes aparte bezoekmomenten te geven. Zo wordt, volgens het personeel,
de zaal ook meer overzichtelijk voor diegenen die toezicht houden. Telkens moet de
campusverantwoordelijk, een maatschappelijk medewerker of psycholoog aanwezig zijn.
Deze laatste twee om eventuele vragen van de ouders te beantwoorden. De
aanwezigheid van de campusverantwoordelijke kan eerder gezien worden als een
“ordehandhavingsfunctie”. De campusverantwoordelijk heeft dan ook als taak bij
eventuele problemen in te grijpen. Verder zorgt deze spreiding van het bezoek voor meer
ruimte en privacy, indien dit al enigszins mogelijk is, voor de gezinnen tijdens de
bezoekmomenten.
6.2.2. Gemeenschapsinstelling De Zande, campus Beernem.
In de Gemeenschapsinstelling te Beernem kunnen 40 meisjes terecht. Sinds enige tijd
zijn, in theorie, ook tien half-open plaatsen voorzien. Uit de observaties is echter
duidelijk gebleken dat dit onderscheid in de praktijk niet wordt gemaakt, er bestaat geen
74

aparte leefgroep voor meisjes met een beschikking voor een half-open plaatsing. Er
bestaat dan ook geen onderscheid naar regime voor deze meisjes.
De campus bestaat uit vier leefgroepen, één onthaalleefgroep en drie gesloten
leefgroepen. De leefgroepen zijn verspreid over twee verschillende gebouwen. De
onthaalleefgroep en een opvoedingsleefgroep bevinden zich in het oude gebouw. Twee
andere opvoedingsleefgroepen situeren zich tegenover het oude gebouw, ondergebracht
in nieuwere gebouwen. De infrastructuur van de leefgroepen is vergelijkbaar met die van
Ruiselede. De meisjes hebben allen een eigen kamer en de leefruimte is betrekkelijk
ruim. Ook zijn er kamers die niet voorzien zijn van sanitair.
De campus zelf is relatief compact. De leefgroepen kunnen beschikken over een ruime
sportzaal, die tevens dienst doet als bezoekzaal, een tennisveld en een grasveld.
Eigenlijk zijn de faciliteiten in Beernem het best aangepast aan het aantal meisjes dat er
verblijft.
Sinds kort heeft het onderwijs een volledig nieuw gebouw ter beschikking, met zeer
ruime klaslokalen en lokalen voor de leerkrachten. Dit schoolgebouw is volledig
afgezonderd van de andere gebouwen, gescheiden door een poort. De campus is volledig
omheind en toegang tot de instelling is er enkel aan de straatkant of langs de poort voor
de bezoekers, achteraan de instelling. Bezoekmomenten vinden plaats op
woensdagavond, vrijdagavond en zondagochtend. Ook zijn de campusverantwoordelijke
en een sociaal medewerker of psycholoog steeds aanwezig.
6.2.3. Gemeenschapsinstelling De Kempen, campus De Hutten.
De gesloten campus te Mol voorziet 40 plaatsen voor jongens. Behoudens de
onthaalleefgroep bestaan slechts twee gewone gesloten opvoedingsleefgroepen. Naast de
oprichting van de speciale leefgroep de behandelunit, kiest de instelling De Hutten ook
voor de oprichting van een aparte leefgroep voor jongens die moeilijk begeleidbaar zijn
in een gewone gesloten opvoedingsleefgroep. Het aantal jongens in de leefgroep wordt
beperkt tot vijf en de werking wordt aangepast aan hun noden.
De campus beschikt over één kleine binnensportzaal en twee binnenpleinen. De
leslokalen bevinden zich boven de leefgroepen, ook zijn er ateliers aanwezig. Verder is er
in het hoofdgebouw ook een bezoekzaal. Bijna alle leefgroepen werden recent
gerenoveerd. Het gaat om zeer ruime leefgroepen met aparte en afgezonderde
buitenpatio. Binnen de instelling zijn lokalen voorzien voor een in-reachtteam, dat
eveneens werkzaam is in de instelling De Markt en ook daar lokalen ter beschikking
heeft.
Bezoek vindt plaats op woensdagavond en zondagochtend. De campusverantwoordelijke
en een maatschappelijk medewerker of psycholoog zijn dan aanwezig, maar zij zitten
niet in de bezoekzaal. De bezoekregeling is enigszins anders dan in de andere
instellingen. Ouders en andere bezoekers moeten vooraf melden wanneer ze op bezoek
komen. Eenzelfde persoon mag maar eenmaal per week op bezoek komen. Dit wil
zeggen dat wanneer bijvoorbeeld de vader van de jongen op woensdag komt, hij niet
meer op bezoek mag komen op zondagochtend. Dit systeem werd ingevoerd door de
75

instelling om het aantal bezoekers in te perken en om bijvoorbeeld gescheiden ouders
beiden de kans te geven hun zoon op te zoeken.
6.2.4. Gemeenschapsinstelling De Kempen, campus De Markt.
De instelling met de meeste capaciteit is de half-open instelling De Markt. De Markt
beschikt over 72 plaatsen voor jongens. Er kunnen verder tien meisjes terecht voor een
kortdurende time-out en dit onder gesloten regime. Deze instelling heeft ook het meest
gevarieerde aanbod aan leefgroepen. Naast onthaal (1), de gewone
opvoedingsleefgroepen (3) en observatieleefgroepen (3), bestaat er ook een time-
outleefgroep voor jongens en één voor meisjes. De Markt heeft ook een aparte afdeling
met afzonderingscellen en daarboven een deel voor intern gestraften.
De Markt lijkt ruimtelijk ook het grootst. De leefgroepen staan vaak afgezonderd van
elkaar of gegroepeerd per twee. Een groot deel van de instelling werd al verbouwd,
waardoor een aantal leefgroepen in volledig nieuwe gebouwen ondergebracht werden.
Verder werd er ook een volledig nieuwe sportzaal voorzien. De grasvelden die bij en om
de leefgroepen liggen, zijn zeer ruim doch aan herstel toe. De Markt is ook de enige
instelling waar lokalen voorzien werden voor een inreach-team met psychologen en
therapeuten. Leslokalen en ateliers bevinden zich op een apart deel van het domein. Als
laatste moet ook gewezen worden op de zeer speciale leefgroep voor de meisjes. Eén
meisjesleefgroep op een campus voor jongens. Tijdens de observaties stellen we vast dat
het enig zoekwerk vraagt om deze leefgroep te lokaliseren. Het betreft een soort van
barak met plastiek afgeschermde omheining, volledig onttrokken aan de ogen van de
jongens. Deze barak is volledig uitgerust met keuken, kamers, leefruimte, sanitaire
voorzieningen en een binnenplein. Ook deze leefgroep heeft het recht om gebruik te
maken van de faciliteiten van de campus. Bezoek krijgen de jongeren in de leefgroep
zelf, er is geen speciale bezoekruimte voorzien. Dit maakt het bezoek meer huiselijk en
vertrouwelijk.
6.3. Recidive en regime: kwantitatieve gegevens
Zoals vermeld werd in het vorige hoofdstuk over recidive na eerste plaatsing, kunnen we
geen al te grote verschillen vinden naargelang de instelling van eerste plaatsing voor wat
betreft recidive na eerste plaatsing. In dit deel zullen we recidive en regime om een
eerder kwantitatieve wijze benaderingen, en dit zowel op een meer beschrijvende wijze
als via diepgaandere statistische analyses.
Onderstaande tabellen tonen de recidive na meerderjarigheid in het licht van het
oorspronkelijke regime waar de jongeren geplaatst werden. Deze tabellen geven echter
een louter lineaire beschrijving van de relatie tussen regime en geregistreerde recidive
(in de meerderjarigheid!). Dit staat geenszins gelijk met een verklarende of oorzakelijke
relatie.
Wat kan opgemerkt worden is dat binnen het gesloten regime van de
gemeenschapsinstellingen (zonder Everberg) 30% van de geplaatste cohorte-jongeren
76

ecidiveert. Dit is een onderschatting, aangezien ook geplaatste meisjes steeds onder
deze noemer van het gesloten regime terechtkomen (voor meisjes was er geen ander
aanbod). Meisjes plegen minder recidive en dus halen zij het recidivecijfer van de
gesloten afdelingen omlaag. Dat is een sterk verschillend proportioneel gegeven als we
dat vergelijken met de andere regimes (Everberg en half-open). Haast de helft van de
jongeren uit onze cohorte geplaatst in half-open regime recidiveert in de
meerderjarigheid. Dezelfde verhouding vinden we terug voor de jongens geplaatst in
Everberg.
Tabel 66: Recidive meerderjarigheid en regime: interne recidivegraad per regime.
Gesloten, De Grubbe
Gesloten
Half-open
Totaal
77
Strafblad na
meerderjarigheid
Ja Nee Totaal
Aantal 67 83 150
% binnen het regime 44,7% 55,3% 100,0%
Aantal 121 282 403
% binnen het regime 30,0% 70,0% 100,0%
Aantal 424 429 853
% binnen het regime 49,7% 50,3% 100,0%
Aantal 612 794 1406
% binnen het regime 43,5% 56,5% 100,0%
Vergelijken we het aandeel van de verschillende regimes in de vastgestelde recidive, dan
stellen we een gelijkaardige situatie vast. Van de recidiverende jongeren uit onze cohorte
werd bijna 70 % voor een eerste geplaatst in een half-open regime, slechts om en bij de
20 % in een gesloten regime. Deze beschrijvende vaststelling moet dus gelinkt worden
aan de weinig recidiverende meisjes (die dus de recidive van geplaatsten in een gesloten
regime statistisch “onderdrukken”). Het hoge percentage recidiverende jongeren
geplaatst in het half-gesloten regime houdt hiermee dan natuurlijk ook verband. Maar
bovendien ligt het relatieve aantal plaatsingen in het half-open regime ook veel hoger.
We stellen vast dat er proportioneel gezien geen hogere bijdrage is tot de populatie
recidiverende jongeren (dan het aandeel in de cohorte populatie).

Tabel 67: Recidive meerderjarigheid en regime: vergelijking tussen regime.
Regime
Totaal
Gesloten, De Grubbe
Gesloten
Half-open
78
Strafblad na
meerderjarigheid
Ja Nee Totaal
Aantal 67 83 150
% 10,9% 10,5% 10,7%
Aantal 121 282 403
% 19,8% 35,5% 28,7%
Aantal 424 429 853
% 69,3% 54,0% 60,7%
Aantal 612 794 1406
% 100,0% 100,0% 100,0%
In het eerste hoofdstuk hebben we al aangehaald dat we deze regimegebonden
kenmerken en recidive diepgaander zouden bestuderen aan de hand van statistische
analyses, meer bepaald een cox-survival analyse. Deze survival analyse beoogt na te
gaan welke regimegebonden kenmerken de kans op recidive na meerderjarigheid
vergroten.
Op basis van de statistische analyse blijkt dat wanneer we trachten de kans op recidive
(in de meerderjarigheid) te voorspellen binnen de gehanteerde referentietijd dan leidt
een plaatsing in een half-open instelling tot meer kans op recidive. De plaatsing in een
gesloten instelling zou de kans op recidive verlagen. Dit ogenschijnlijke positieve
effect is echter volledig toe te schrijven aan Beernem waar de meisjes geplaatst
worden in een gesloten regime. Zoals we reeds eerder aangaven is de recidivegraad van
de meisjes aanzienlijk lager. De “plaatsing in Beernem” onderdrukt zodoende het
statistisch effect van de voorspellende kracht van de plaatsing in een gesloten regime.
Echter uit deze survival analyse blijkt vooral dat het regime (half-open of gesloten)
slechts een beperkte bijdrage levert in het verklaren van mogelijke recidive. We vinden
een klein maar niet significant verschil tussen de invloed op de kans op recidive van het
half-open of het gesloten regime. Dit wijst erop dat regime geen duidelijke (statistische)
impact heeft op (het voorspellen van) recidive.
Bekijken we de factoren “instelling” (in plaats van regime) dan blijkt een plaatsing in de
federale instelling De Grubbe daarentegen wel degelijk een statistisch effect te hebben
wanneer we de kans op recidive trachten te voorspellen. Een eerste plaatsing in De
Grubbe verhoogt zodoende de kans op recidive.
De gemeenschapsinstelling van Beernem verlaagt dan weer de kans op recidive. Deze
vaststelling sluit eerder aan bij de gemaakte opmerking over de rol van de meisjes in de
gesloten instelling. Ook kunnen we dus opnieuw het gender-verschil vaststellen. We
moeten hierbij dus opletten: het effect van de instelling in Beernem is volledig toe te
schrijven aan de geplaatste meisjes … niet noodzakelijk aan de instelling an sich.

Meer algemeen dient opgemerkt dat de gegevens waarover we beschikken om
‘regimekenmerken’ te operationaliseren uiterst beperkt zijn. We beschikken slechts over
twee proxy’s van deze latente variabele: regime en de voorziening/instelling. We kunnen
nauwelijks spreken over een goede operationalisering van regimekenmerken. Uit de
literatuur blijkt immers dat een aantal kenmerken van het traject van de minderjarige en
van de interventies zelf, de kans op recidive beïnvloeden. Uit onze survival analyse blijkt
dit ook. Zo is de leeftijd van de eerste plaatsing een belangrijk (statistisch) element: hoe
lager die leeftijd, hoe meer kans er bestaat op recidive (in de meerderjarigheid). We
stellen vast dat het aantal maatregelen een zeer beperkt effect heeft op de kans op
recidive: hoe meer maatregelen een jongere opgelegd krijgt, hoe meer kans er is dat
deze jongere recidiveert na meerderjarigheid.
De beïnvloeding van deze kenmerken van het traject en van de interventies wijst op het
belang van de manier waarop een jongere instroomt. Deze bevindingen tonen het
belang van het effect van interventie aan. Het lijkt erop dat hoe problematischer de
instroom is en dus de start van het jeugdbeschermingtraject, hoe moeilijker het verloop
van dit traject.
Uit vorig hoofdstuk blijk dat niet snel-geplaatste jongeren meer recidiveren dan snel-
geplaatste jongeren. Verder ook dat jongeren die instromen omwille van een
problematische opvoedingssituatie tijdens de minderjarigheid meer recidive plegen dan
jongeren die hun traject starten met een als misdrijf omschreven feit te plegen. Tenslotte
blijkt ook dat hoe jonger de minderjarige instroomt en geplaatst wordt, hoe groter de
kans op het plegen van recidive.
Een piste om deze vaststellingen verder te verdiepen en begrijpen kan gezocht worden in
mogelijke persoonsgebonden factoren die juist deze instroom mee zou kunnen bepalen.
In het volgende hoofdstuk (7) staan we kort stil bij dit vraagstuk.
Echter, deze partiële resultaten en vaststellingen, in samenspraak met wetenschappelijke
literatuur, kunnen ook wijzen op een effect van iatrogenese vanwege de interventie (het
systeem). We kunnen deze piste echter onvoldoende onderzoeken, wegens een gebrek
aan ruimere kwantitatieve gegevens over regimegebonden kenmerken, met uitzondering
van het beperkte effect van regime en voorziening, in verband gebracht met recidive.
6.3. Op zoek naar context en conditie van de plaatsing
We hebben het gebrek aan geregistreerde kwantitatieve gegevens m.b.t. het regime
uitgediept door een kwalitatieve démarche op te zetten, om zo te onderzoeken wat een
plaatsing in de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzonder Jeugdzorg inhoudt en
kenmerkt. Omdat onze statistische analyse weinig verheldering brengt (gezien het
gebrek aan registratie van regimegebonden factoren), was een bijkomend onderzoek
vereist. Daarom werd besloten om zowel beleidsdocumenten over de plaatsing door te
nemen, als observaties in de instellingen te voeren en personeelsleden te interviewen.
Op die manier hopen we de regimegebonden kenmerken van de instellingen, zowel wat
betreft de condities als de context van de plaatsing, alvast te kunnen blootleggen en te
verkennen. Hierbij was het vooral belangrijk te achterhalen welke inhoudelijke verschillen
gegeven worden aan een plaatsing in een gesloten of in een halfopen regime. Er werden
79

dus observatie verricht in de instellingen. Gezien het strikte tijdskader van dit onderzoek
was het onmogelijk om de observaties ook in De Grubbe uit te voeren.
De verwerking en analyse van deze gegevens gebeurde vanuit de vaststelling op basis
van de wetenschappelijke literatuur dat zowel de factoren verbonden aan de context van
de plaatsing als de factoren verbonden aan de condities van de plaatsing belangrijk zijn
in een studie naar het effect van een interventie. De analyse van beleidsdocumenten van
de Vlaamse overheid plaatsen we in perspectief op basis van onze observaties en
interviews met personeelsleden van de instellingen.
6.3.1. De context van de plaatsing.
In dit deel zullen we stilstaan bij de specifieke invulling van de plaatsing zoals dit inhoud
gegeven wordt in beleidsdocumenten en zoals wij deze hebben geobserveerd in de
praktijk. In de literatuur wordt aangegeven dat zaken zoals de duur, het aanbod, de
individualisering en (het voorbereiden van) de nazorg behoren tot de context van de
residentiële interventie. We zullen een vijftal grote thema’s bespreken: de leefgroepen,
het onderwijs, het pedagogisch traject, de nazorg en de zorg op maat en individualisering
van het regime. De duur komt hier niet rechtstreeks aan bod. Hierop komen we later, in
punt 6.3.3. terug. Verder kan onder de individualisering van het regime het nieuwe
registratiesysteem Domino en de werking van de handelingsplannen besproken worden,.
Wij kiezen er echter voor om dit aspect te bespreken wanneer we het hebben over de
condities van de plaatsing, aangezien wij vanuit onze observaties vaststellen dat er zich
hier nog een aantal problemen voordoen die ook gerelateerd kunnen worden aan het
aspect van personeel, hun training en vaardigheden.
6.3.1.1. De leefgroepen.
De leefgroepen van de instellingen worden voor de periode dat de jongere geplaatst
wordt een soort van thuis. Hij/zij eet, leeft, slaapt in de leefgroep met een aantal andere
jongens/meisjes en met de opvoeders. Er zijn verscheidene soorten leefgroepen binnen
de instellingen. De schets van deze verschillende leefgroepen geeft een algemeen beeld
weer, we gaan hierop niet specifiek per instelling in. De volgende leefgroepen zijn te
onderscheiden: onthaalleefgroepen, time-outleefgroepen, opvoedingsleefgroepen,
observatieleefgroepen, afzonderingsleefgroepen en strafleefgroepen. Deze laatste twee
vallen niet echt onder de noemer van leefgroepen, de jongeren worden in beide gevallen
in een afzonderingsregime geplaatst. In sommige gevallen kan er verder een onderscheid
gemaakt worden naar gesloten en halfopen leefgroepen. Om volledig te zijn moet er ook
gewezen worden op de speciale leefgroep in De Hutten; de behandelunit. Op deze laatste
komen we later terug, aangezien het gaat om een zeer specifieke en recent opgerichte
leefgroep.
Regime bepaalt in principe de werking van een leefgroep. Logischerwijze is het regime
van een open instelling minder strikt en de omgang met de jongeren verloopt veel losser.
Maar regime wordt voornamelijk bepaald door extramurale activiteiten. De
onthaalleefgroepen zijn zodoende gesloten. Tijdens het verblijf in een onthaalleefgroep
krijgt een jongere namelijk geen toestemming voor extramurale activiteiten, zoals
80

dagbezoek, weekendverloven of begeleide activiteiten. Eigenlijk zou deze fase gezien
kunnen worden als gesloten. Wanneer de jongere in een gewone leefgroep terechtkomt,
kunnen extramurale activiteiten na enig verloop van tijd wel aangevraagd worden bij de
jeugdrechter 128 . Indien deze geen toestemming verleent, blijft het regime eigenlijk
gesloten, de jongere kan niet buiten de instelling gaan. Verleent de jeugdrechter echter
wel toestemming dan gaat de jongere over naar een eerder half-open regime.
Activiteiten als dagbezoek, weekendverlof, begeleide activiteiten (denk aan activiteiten in
het kader van ervaringsleren) kunnen dan stapsgewijs ingepland worden.
a. Zoals gezegd zijn de onthaalleefgroepen volledig gesloten, de jongeren blijven continu
op deze leefgroep, met uitzondering van eventuele sportactiviteiten op het domein van
de instelling. Deze leefgroepen werken steeds met een gefaseerd systeem, bestaande uit
drie fasen. Tijdens de eerste fase verblijft de jongere bijna de volledig dag op kamer,
tijdens de volgende twee fasen wordt de jongere gradueel geïntegreerd in de leefgroep,
mag hij meer deelnemen aan de activiteiten van de leefgroep en krijgt hij ook dagelijkse
huishoudelijke taken toegewezen. Tijdens de onthaalfase worden alle persoonlijke
bezittingen en kleren afgegeven, de jongeren dragen dan kledij van de instelling.
Onderwijs wordt meestal niet aangeboden tijdens onthaal, wat een invloed heeft op de
invulling van de tijd die de jongere niet zelfstandig op kamer doorbrengt. Dit vraagt een
hogere motivatie en inventiviteit van de opvoeders. Indien dit niet aanwezig is bij het
team van opvoeders of individuele opvoeders, kan het leven tijdens de onthaalfase al
snel als vervelend aangevoeld worden.
b. De time-outleefgroepen richten zich op jongeren die slechts voor een korte periode
van twee weken in de gemeenschapsinstelling geplaatst worden. De Markt heeft er twee,
één voor jongens en één voor meisjes. De jongens komen eerst nog in de
onthaalleefgroep terecht. De meisjes doorlopen de onthaalfase op de time-outleefgroep.
De structuur wordt geobserveerd als zijnde minder streng bij deze leefgroepen. Het gaat
dan ook vaak om jongeren die uit een andere particuliere instelling overgeplaatst
worden. Vanuit de observaties lijkt het zo dat deze leefgroepen door de jeugdrechter
gebruikt wordt als tussenoplossing, in afwachting van een vrije plaats in een instelling
voor drughulpverlening of psychiatrie.
c. De opvoedingsleefgroepen, gesloten of halfopen, kennen een minder strikt regime dan
de onthaalleefgroepen. Jongeren brengen minder tijd door op kamer en vertoeven vaker
in groep. Op de gewone opvoedingsleefgroep wordt in sommige instellingen eigen kledij
gedragen.
d. De observatieleefgroepen kennen een zelfde werking als de opvoedingsleefgroepen,
met de extra taak van observatie voor alle personeelsleden, opvoeders, leerkrachten,
psycholoog,… . Jongeren in deze leefgroepen worden gedurende een bepaalde periode
geobserveerd door alle betrokken actoren. Op het einde van de termijn wordt hiervan
een verslag opgemaakt, waaraan elke actor bijdraagt.
128 Volgens een arrest van het Grondwettelijk Hof nr 49 van 13 maart 2008 mbt het artikel 52quater aangaande
de “uitgangsregeling” voor jongeren in de Gemeenschapsinstellingen en het gesloten centrum De Grubbe en
meer bepaald de vernietiging van het derde tot zesde lid van artikel 52quater, worden extramurale activiteiten
slechts voor advies voorgelegd aan de jeugdrechter. Strikt genomen is hier dus geen sprake van toestemming.
Echter, uit de observaties blijkt dat er wel gesproken wordt over het hebben van een toestemming van de
jeugdrechter. En dit is bij personeelsleden onderling, maar zeker ook, en evenwel zeer belangrijk, in de
communicatie naar de jongeren toe.
81

e. Als laatste zijn er nog de afzonderingsleefgroepen en gestraften. Hier worden jongeren
geplaatst voor periode van één nacht tot maximaal vijf dagen 129 . De reden hiervoor zijn
divers: roken op kamer, agressie, ontvluchting. Gedurende de observaties werd zeer
duidelijk dat rond het afzonderingsbeleid enorme discrepanties bestaan. Er lijkt geen
eenduidige richtlijn te bestaan. Enige vereiste is dat opvoeders en
campusverantwoordelijke in overleg moeten treden vooraleer over te gaan tot
afzondering. Dit geldt eveneens voor de plaatsing op isoleerkamer.
Het officiële spreken over leefgroepen, verschillen, gelijkenissen, etc, blijkt na de
observatieperioden geen eenduidig strokend beeld op te leveren. Het is zeer moeilijk om
een lijn te trekken in het regime en de werking van de verschillende soorten leefgroepen
te onderscheiden. De werking van een leefgroep wordt, volgens onze observaties, in
grote mate mede bepaald door de opvoeders. Elke leefgroep kan een eigen reglement
opstellen 130 . Er bestaat echter geen echte uniformiteit tussen de instellingen en binnen
de instellingen. Uit de observaties blijkt dat dagindeling en dagactiviteiten bijvoorbeeld
afhankelijk zijn van de dienstdoende opvoeders en hun motivatie of ook goodwill. De
vraag die we ons stellen vanuit methodisch perspectief is: Wat is een leefgroep? En wat
houdt die methodisch in?
Later, wanneer we het hebben over de rol van de opvoeder, zal duidelijker blijken dat het
leven in een leefgroep niet geproblematiseerd of bevraagd wordt. Er worden geen vragen
gesteld naar de inhoud en werking van een leefgroep. Uit de observaties blijkt dat het
leven of samenleven in een leefgroep voornamelijk bestaat uit het gezamenlijk verrichten
van huishoudelijke taken. De term ‘gezamenlijk’ is echter niet precies: het gaat veeleer
om het gezamenlijk uitvoeren van de individuele taken door de jongeren.
Groepsactiviteiten, met uitzondering van sportactiviteiten (uitzondering hierop is dan
weer fitness als sport), zijn vaak ver te zoeken. Nuttige vrijetijdsbesteding binnen de
leefgroep bestaat meestal uit de keuze televisie, playstation, tafelvoetbal of ping pong.
Het nut en belang van deze activiteiten (hun methodische rol?) moet vanuit het
perspectief van de invulling van de plaatsing in vraag gesteld worden.
6.3.1.2. Het pedagogisch traject en therapeutisch handelen.
Volgens beleidsnota’s heeft het pedagogische handelen tot doel de jongeren te leren hoe
zij betere relaties kunnen onderhouden met hun gezin, hoe zij hun vrije tijd zinvol
kunnen besteden en hun maatschappelijke verantwoordelijkheden kunnen opnemen.
Daarnaast moet dit de jongeren stimuleren om identiteit te verwerven en attitude te
vormen. Een derde doelstelling is de bescherming van de jongeren tegen de
maatschappij en de maatschappij tegen de jongeren. Als laatste moeten de jongeren
gescreend worden en dient een diagnose gesteld te worden in functie van de interne
129 Hierbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen afzondering en isolatie. De periode van vijf dagen
heeft betrekking op jongeren in isolatie. De instellingen hebben hierover een duidelijke visie en richtlijnen
ontwikkeld (Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand, Afzondering en isolatie GIBJ,
Verantwoording en praktijk van afzondering en isolatie in de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere
Jeugdbijstand, gevalideerd 02-03-2009 en Jongerenwelzijn, Afzondering en isolatie GIBJ, Procedure isolatie in
de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand, gevalideerd 02-02-09) Tijdens de observaties
kwam dit onderscheid niet duidelijk naar voor. De twee richtlijnen zijn dan ook gevalideerd tijdens of na de
observatieperioden, waardoor wij het effect hiervan niet hebben kunnen waarnemen tijdens de observaties.
130 Vanuit het begeleidingscomité hebben wij vernomen dat er sinds kort een algemeen huisreglement voor de
Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand bestaat.
82

hulpverlening of de oriëntatie na het verblijf in de instelling 131 . Het therapeutisch
handelen heeft andere doelstellingen. In de eerste plaats wordt nagegaan welke de
problemen zijn en wordt gezocht naar een oplossing tijdens of na de plaatsing. Het
persoonlijk en gezinsfunctioneren dient geoptimaliseerd te worden. Ook motivatie naar
verdere hulpverlening na de plaatsing is een belangrijk aspect. Als laatste moeten er
gedragsveranderingen verwezenlijkt worden, en dit zowel bij de jongeren, als bij het
systeem, zijn context 132 .
Wat het pedagogische traject betreft dient een onderscheid gemaakt naar het basaal
(voor elke jongere) hulpverleningsaanbod en het specifiek (jongere met concrete
hulpvraag en met bijzondere hulpbehoeften) hulpverleningsaanbod. Het basale bestaat
uit drie essentiële componenten: opvoedkundige vaardigheden van Patterson,
ervaringsleren en contextgericht werken. Het specifieke omvat zaken als
competentievergroting, ervaringsleren, individuele counseling en psychotherapie,
psychiatrische begeleiding, ouderbegeleiding, nazorg,… 133 . In praktijk zijn al deze
regime-onderdelen zeer moeilijk te observeren. Wat het basale aanbod betreft kunnen
wij hierbij, vanuit onze observaties, drie bedenkingen plaatsen.
Ten eerste voor wat betreft de methode van Patterson. Hoewel hier wel degelijk
cursussen voor de opvoeders worden voorzien, blijkt uit de observaties dat het
systematisch hanteren en toepassen van dit model op de werkvloer geen evidentie is.
Vooral discipline en overzicht houden zijn de twee makkelijkste vaardigheden. De setting
van de gesloten instelling leent zich gemakkelijk tot het handhaven van discipline en
overzicht gezien de strikte structuur van deze gesloten regimes en de gehanteerde
leefregels. Uit de observaties die we hebben kunnen uitvoeren blijken de andere drie
(positieve betrokkenheid, positieve bekrachtiging en samen problemen oplossen) minder
waarneembaar of expliciet aanwezig te zijn, en in het bijzonder de positieve
bekrachtiging lijkt men al eens te vergeten. Het puntensysteem gehanteerd door De
Kempen, is volgens sommigen een concretisering van de positieve bekrachtiging. Er werd
geen opvolging, super- of intervisie waargenomen tijdens het onderzoek.
Ten tweede dient gezegd dat het contextgericht werken zeer moeilijk te verwezenlijken is
vanuit een instelling. Eigenlijk is contextgericht werken zo goed als onmogelijk binnen de
huidige instellingen gezien de geografische beperkingen en gebrek aan middelen. Het
basale aanbod klinkt mooi in theorie, in de praktijk ziet het toch net iets anders uit.
Het specifieke aanbod toetsen in de praktijk gedurende de observaties was haast
onbegonnen werk. Alle verschillende methoden, technieken, therapieën, het is moeilijk te
zeggen wie wat doet in de instelling. Individuele counseling komt duidelijk de psycholoog
toe, psychiatrische begeleiding zal voor de rekening van inreach- en outreach – teams
zijn en ouderbegeleiding is een taak voor de sociale dienst. De overheid tracht een divers
aanbod in de praktijk te implementeren, vraag blijft of dit alles in praktijk ook effectief
aangeboden kan worden, voor elke jongere met een specifieke hulpvraag. Het
pedagogisch traject hangt vermoedelijk samen met de handelingsplannen, individuele
131 VLAAMSE GEMEENSCHAP, Procesimplementatieplan, Eindrapport: “Pedagogische en therapeutische werking
in de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand”, 25 april 2003, 5.
132 Ibid., 7.
133 Ibid., 26-27.
83

egeleiders en cliëntbesprekingen, waarbij tussentijdse evaluaties gehouden worden en
gekeken wordt naar de voortgang en specifieke problemen van de individuele jongeren.
6.3.1.3. Het onderwijs.
Het onderwijs in de Gemeenschapsinstellingen heeft een nieuw kader gekregen in de
vorm van het proces- en personeelsplan. De hele onderwijsstructuur werd daarbij
hertekend. De knelpunten die toen bestonden werden in dit plan geclusterd in vijf
thema’s. Geen continuïteit, te weinig differentiatie, te weinig sturing, te weinig
inschatting van de beginsituatie van de jongeren en te heterogene onderwijsgroepen.
Hieraan moet het nieuwe onderwijs tegemoetkomen. Jongeren in gewone
opvoedingsleefgroepen worden gescreend en georiënteerd naar vijf trajectprofielen.
Traject schoolloopbaan, alternerend leren en werken, zelfstandigheid, anderstaligen en
een restgroep. Het traject schoolloopbaan richt zich vooral op jongeren die de intentie
hebben om na hun plaatsing opnieuw voltijds onderwijs te volgen. Dit is meteen ook de
externe doelstelling. De interne doelstellingen beogen de motivatie, oriëntatie naar
verschillende beroepenvelden en aanleren van technische vaardigheden. Het traject
alternerend leren en werken spits zich toe op jongeren van voornamelijk zestien jaar of
ouder. De jongere wordt aangespoord om school te lopen in een onderwijssysteem van
alternerend leren en werken. Tijdens de plaatsing worden dezelfde doelen nagestreefd
zoals dit bij het traject schoollopen gedefinieerd wordt. Het traject zelfstandigheid is
voornamelijk gericht op +17-jarigen, waarbij de voorbereiding op zelfstandig wonen en
werken centraal staan. Hier staan arbeidsattitudes, specifieke beroepsgerichte kennis en
maatschappelijke zelfstandigheid centraal. Anderstaligen komen in een apart traject
terecht, waarbij het belangrijk is om de maatschappelijke reïntegratie te bevorderen door
middel van het aanleren van het Nederlands en het geven van kansen op onderwijs
binnen de instelling. Er zijn ook jongeren die niet in één van deze profieltrajecten
thuishoren. Voor hen wordt er een restgroep opgericht, gericht op individuele noden en
behoeften met oog op een betere reïntegratie na de plaatsing 134 .
Voor jongeren die niet verblijven in de gewone opvoedingsleefgroepen, worden andere
doelstellingen vooropgesteld. Voor de observatieleefgroepen vallen deze doelstellingen
samen met de doelstellingen van de plaatsing, met name een diepgaande observatie,
waarbij het onderwijs dan fungeert als een instrument voor deze observaties. Voor
kortverblijvers beoogt de instelling de motivatie te stimuleren en het verzekeren van de
voortzetting van de schoolloopbaan. Tijdens de onthaalfase wordt het onderwijs ingezet,
als het al ingezet wordt, als een middel tot screening. Voor de time-outleefgroepen wordt
verwacht dat onderwijs de medewerking van de jongeren zal uitlokken 135 . Het
belangrijkste doel is de motivatie verhogen en de reïntegratie in de maatschappij en de
school te bevorderen. En dit laatste wordt ook aangegeven als een zeer belangrijk punt
door de leerkrachten in de instellingen. Daarnaast blijkt voor de leerkrachten het
wegwerken van de leerachterstand eveneens een belangrijk aandachtspunt te zijn.
134 Vlaamse Gemeenschap, Proces- en personeelsplanning; ontwerp van eindrapport: “Onderwijs in de
Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand”, 11 december 2000, 5-9.
135 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 10.
84

Leerkracht: “Aansluiting vinden bij de school. Ze hebben allemaal een leerachterstand, wij
gaan proberen om dat een beetje weg te werken, om die achterstand te verkleinen. Wat
natuurlijk niet gemakkelijk is op drie maanden. Dus dan proberen we vooral kleine dingen te
doen in een korte periode.”
Leerkracht: “Algemeen gaat het om de leerplicht, de jongeren moeten nog naar school. Het
doel is eerder om de jongere zoveel mogelijk achterstand te laten wegwerken. Probleem hierbij
is dat zij meestal slechts drie maanden hier verblijven. Als zij dan nog lang op onthaal zitten en
onderwijs pas na een tijd kan worden opgestart, dan blijft er niet veel tijd meer over. Een
voordeel is wel dat het om zeer kleine klassen gaat. Mijn doelstelling is om de jongeren
basisvaardigheden bij te brengen. En om ze te laten inzien dat school niet saai hoeft te zijn.
Omdat zij toch allemaal schoolmoe zijn. Ze terug op school krijgen is de grote doelstelling.”
Het motiveren van de jongeren lukt volgens de volgende leerkracht wel. Hieruit blijkt ook
dat het wegwerken van die achterstand geen al te gemakkelijke opdracht is. Soms
moeten de leerkrachten aan de slag met jongeren die tijdens hun schoolloopbaan jaren
achterstand hebben opgebouwd.
Leerkracht: “Eigenlijk wel. De jongeren zijn gewend aan grote klassen, van 25 leerlingen. In
het beste geval gaan zij normaal naar school en houden ze zich daar met iets anders bezig. In
het slechtste geval gaan ze helemaal niet. Die leerkrachten laten die jongeren dan overgaan,
dan zijn ze er van af, maar dan zitten ze het volgende jaar met dezelfde problemen. School
kan leuk zijn, losser en vrijer. Hier is alles wat strenger. Als ze hier naar de les gaan en
vrienden maken is dat eigenlijk ook niet positief.”
De lesgroepen worden aanzienlijk kleiner gemaakt tegenover deze in de reguliere
scholen, tot een zestal jongeren per klas. Dit wordt door de leerkrachten als positief
aangevoeld. Het geeft hen ook de mogelijkheid om de jongere meer individueel te
begeleiden. Gezien er gezorgd moet worden voor het wegwerken van een
leerachterstand en het vergroten van de motivatie, dringt een individuele aanpak zich
ook op. In lessen als Nederlands en wiskunde krijgen de jongeren tijdens de les vaak
andere opdrachten, die aansluiten bij hun eigen leertraject.
Leerkracht: “Ja, in Nederlands en wiskunde geven we individuele taken, omdat je kijkt naar
specifieke tekorten en problemen.”
Wekelijks zijn er 28 lestijden van telkens 50 minuten ingepland, drie uur in de voor- en
namiddag, met een vrije namiddag op woensdag en dit met een 50-50 verhouding
algemene vorming en praktijk. De jongeren zitten niet steeds in dezelfde klas, de
samenstelling kan variëren naargelang het algemene vorming of praktische vorming
betreft. Deze klasgroepen worden slechts eenmaal per week samengesteld. Jongeren die
overgaan naar de opvoedingsleefgroep en te lang moeten wachten op deze nieuwe
samenstelling, komen in een bufferklas terecht. Tijdens deze bufferperiode kan de
screening voor het profieltraject afgerond worden.
De lestijden algemene vorming worden verdeeld over zes lesdomeinen: taal, wiskunde en
rekenen, maatschappelijke vorming, sociale vaardigheden, informatica en sport.
Levensbeschouwelijke materies komen niet als afzonderlijk vak aan bod, wat niet wil
zeggen dat er geen ruimte wordt gelaten om deze zaken tijdens andere vakken, zoals
maatschappelijke vorming, aan bod te laten komen. Het aantal uren dat aan elk
85

afzonderlijk lesdomein besteed wordt, varieert naargelang het trajectprofiel. Zo zal het
traject anderstaligen meer aandacht schenken aan het vak Nederlands. De praktische
vakken verschillen van instelling tot instelling. Ruiselede biedt vijf praktijkvakken aan,
Beernem en De Hutten vier, en De Markt drie 136 .
Uit onze observaties blijkt echter dat niet iedereen even enthousiast is over het nieuwe
onderwijs. Sommigen geven aan dat de introductie ook zijn zwakheden kent. Vroeger
gaven opvoeders in sommige instellingen zelf les, waardoor ze een nauwere band met de
jongeren konden opbouwen. Anderen kaarten aan dat ze nu geen diploma meer kunnen
behalen in de instelling. En sommigen stellen dat het onderwijs nog niet helemaal op
punt staat en er verbetering mogelijk is.
Campusverantwoordelijke: “Vroeger gaven de opvoeders zelf les. En had elke leefgroep een
eigen leslokaal. Het is nog niet zo lang dat er hier onderwijs wordt voorzien en het is er niet
beter op geworden. In het onthaal wordt er wel nog zelf lesgegeven. Maar voordeel is dat de
teamverantwoordelijke dit lesgeven erg stimuleert. Vroeger hadden de opvoeders een hele
andere band met de jongeren. De opvoeders hadden ze heel de dag op leefgroep. Nu zijn ze
vaak weg, ze gaan naar de les, ze komen pas om 8u uit de kamer en verblijven tussendoor ook
veel op kamer. Wanneer ze zelf les konden geven, groeide er een andere band. Vaak mondden
de lessen ook uit tot echt goede gesprekken. In plaats van het onderwijs met leerkrachten te
introduceren, hadden ze de situatie beter gehouden zoals ze was en voor de opvoeders
begeleiding voorzien in het lesgeven.”
Opvoeder: “Vroeger duurde de plaatsing veel langer waardoor de jongeren via VAB en ateliers
aan een diploma konden geraken.”
Opvoeder: “Ja, voor het atelier, ze kregen toen een hele opleiding en konden dan via de
middenjury examens doen. En dan hadden ze een diploma.”
Campusverantwoordelijke: “Vroeger veel les en kregen ze een diploma van de RVA, ze kwamen
hier soms zelfs buiten met werk. Normaal gaan ze niet naar school, ze komen in de instelling,
behalen een diploma en komen buiten met werk, dan hebben ze geen tijd meer om op straat te
hangen. Nu is dat niet meer zo.”
Opvoeder: “Ze kunnen onderwijs volgen, maar dit stelt niet veel voor. Het kan nog veel beter.”
Psycholoog: “Ze zijn ook schoolmoe, en hierbinnen krijgen ze wel onderwijs en misschien
houden ze dat buiten wel even vol, maar uiteindelijk hervallen ze vaak in hetzelfde patroon.”
Vooral de kortere duur van de hedendaagse plaatsingen en het feit dat de opvoeders nu
minder tijd met de jongeren kunnen doorbrengen wordt als een knelpunt gezien. Meer
dan het vinden van aansluiting bij de lessen buiten de instelling kan niet nagestreefd
worden. In de eerste plaats dient dit onderwijs voorzien te worden in het kader van de
Belgische leerplicht. Daarnaast is een tweede doelstelling voornamelijk het wegwerken
van schoolse achterstand en de schoolmoeheid. Met het nieuwe onderwijs komt men
tegemoet aan de leerplicht voor minderjarigen. Alle jongeren in de instellingen, vanaf het
moment dat zij in de gewone leefgroep geplaatst worden, volgen 28 uur les per week.
Daarbij wordt in de mate van het mogelijke rekening gehouden met hun schoolloopbaan
voor de plaatsing. De wettelijke bepalingen zijn hiermee vervuld, maar in hoeverre helpt
136 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 11-15, 27.
86

het nieuwe onderwijs de jongeren ook echt vooruit? Kan de achterstand die sommige
jongeren al jarenlang opgebouwd hebben ook werkelijk (deels) weggewerkt worden
tijdens deze (korte) plaatsing? De instellingen werken ook niet altijd samen met de
scholen 137 . Enkel wanneer de jongere voor zeer lange tijd geplaatst is, zal de school
gecontacteerd worden om na te gaan wat de jongere moet inhalen. In sommige gevallen,
hoewel dit eerder uitzonderlijk is, leggen de jongeren examens af tijdens het verblijf in
de instelling. Als het gaat om het wegwerken van een achterstand en niet het creëren
van een nog grotere achterstand, zou dit dan niet eerder standaard moeten zijn? Het
plan voor het nieuwe onderwijs dateert van 2000, in die negen jaar tijd blijkt uit onze
observatie, en deze stem weerklinkt ook vanuit het werkveld, dat er nog in zeer grote
mate ruimte voor verbetering is, betere afstemming op de reguliere scholen en beter
interne afstemming tussen de pedagogische en schoolse werking. De school wordt niet
ingebed in de structuur van de instelling, met een aantal spanningvelden tot gevolg en
dan voornamelijk tussen de leefgroep en het onderwijs. Ook het gebruik van de
behandelingsplannen verloopt vrijwel volledig naast elkaar, en niet als een geïntegreerd
geheel.
Hoe de jongeren zelf over het onderwijs in de instelling denken, valt moeilijk uit te
maken. Voor sommigen is het in ieder geval een positieve verandering na een tijd in de
onthaalfase verbleven te hebben. Jongeren geven aan dat schoollopen binnen de
instelling niet gelijk staan aan schoollopen in een reguliere school.
Jongen: “Dat is niet erg, dat is ook niet echt “school school”, je krijgt wat praktijk en wat
lessen. Maar echt school is dat niet.”
6.3.1.4. De nazorg.
Over de nazorg in de praktijk in de Gemeenschapsinstellingen kunnen we kort zijn.
Hoewel de Vlaamse Overheid in haar beleidsdocumenten 138 blijk geeft van veel aandacht
voor de nazorg, observeren we daarvan in de praktijk maar weinig tot niets. Over
concrete vormen van nazorg beschikken de instellingen namelijk, op de behandelunit na,
niet. De nazorg van de behandelunit heeft nog niet echt een op punt staande invulling
gekregen, maar hierop komen we later terug. Wat de nazorg van de gewone leefgroepen
betreft, zijn de volgende twee citaten typerend.
Opvoeder: “Nazorg bestaat hier eigenlijk niet, ze gaan hier buiten en dat is het.”
Maatschappelijk werker: “Wij doen dit niet zelf, maar zetten het wel in gang, maar dat is niet
gestandaardiseerd. We werken samen met GKB en Oikon, maar dat is heel specifiek, dat is hoe
het eigenlijk zou moeten zijn. Ook wanneer ze naar een home moeten, doen we de
contactname. Eigenlijk zouden we dat meer moeten doen, dat gebeurt niet altijd. Wanneer een
andere dienst het overneemt, ook bij thuisbegeleiding, dan gaan we wel een gesprek aan om
duiding te geven.”
137 Ondertussen zijn er in elke instelling verbindingsfunctionarissen aangesteld met als specifieke taak om de
communicatie en samenwerking met externe scholen te verbeteren. Toch blijkt uit de observaties dat deze
samenwerking nog niet optimaal verloopt en vaak eerder uitzondering dan wel regel is.
138 Vlaamse Gemeenschap, Proces- en personeelsplanning; ontwerp van eindrapport: “Onderwijs in de
Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand”, 11 december 2000, 36-37.
87

Tijdens de observaties wordt duidelijk dat de sociale dienst in het nazorgproces een iets
grotere rol speelt. Het is niet zo dat personeelsleden hiermee niet begaan zijn, vooral
wanneer het aankomt op de oplossing na de plaatsing. Maar hierin hebben zij een
beperkte bewegingsvrijheid. Het is niet aan hen om hierover te oordelen, maar aan de
jeugdrechter en dan is nazorg opstarten een zeer moeilijke zaak. De sociale dienst heeft
meer bewegingsruimte, zij kunnen wel met een aantal oplossingen aandraven, maar in
principe zijn het de consulenten van de jeugdrechtbanken die deze oplossing moeten
zoeken. Maar soms heeft zelfs de consulent beperkte mogelijkheden.
Maatschappelijk werker: “De verdere opvolging naar de toekomst toe, je voert de verdere
gesprekken. Wat moet er gebeuren, wat is haalbaar? In overleg met de consulent. De sociale
dienst zoekt zelf naar oplossingen, hoewel dit eigenlijk de taak van de consulent is. Maar
bijvoorbeeld GKRB’s kan de consulent niet aanvragen, omdat jongeren vanuit instellingen
voorrang hebben. Wij gaan ook samen zitten met externen. Sommige projecten mag de
consulent niet aanmelden. De intake gebeurt soms ook door de SD, bij psychiatrische
problemen, meer door de psycholoog.
De sociale dienst en de consulenten zoeken samen, elk met eigen beperkingen en
mogelijkheden, naar een oplossing voor de vraag “wat na de plaatsing?”. Maar echte
begeleiding vanuit de instelling na de plaatsing is er niet. Ook tijdens de plaatsing wordt
er wel gezocht naar de noden en behoeften van de jongere, het is nog steeds de
jeugdrechter die de beslissing zal moeten nemen.
Er wordt wel gewerkt aan het opzetten van nazorgtrajecten. Zo staat er naast het
domein van de instelling te Beernem een GRT-huis 139 voor een zestal jongens. Het
geïndividualiseerd residentieel traject richt zich tot jongens vanaf 17 jaar en 6 maanden.
Doel van dit project is om de jongeren, ofwel voor te bereiden op een zelfstandig leven,
ofwel op begeleid zelfstandig wonen of kamertraining. Zij kunnen van daaruit schoollopen
of werken. Enige contra-indicatie is druggebruik. Een enorm voordeel van dit project is
dat het gezien wordt als een intern traject tijdens de plaatsing in de instelling van
Ruiselede, waardoor de jeugdrechter hierover geen beschikking moet opmaken. Tijdens
de observaties gingen stemmen op dat een tweede GRT-project zal worden opgestart.
Het opstarten van nazorgtrajecten kan een enorme bijdrage leveren aan het beperken
van recidive. Onderzoek toont aan dat nazorg niet enkel een directe impact heeft op
recidiveverlaging, maar ook gezien moet worden als het continuüm van de interventie
bedoeld om het aantal risicofactoren te verlagen en de protectieve factoren te verhogen
en te versterken tijdens de reïntegratie van de jongere in de maatschappij 140 .
6.3.1.5. Zorg op maat en de individualisering van het regime.
Een plaatsing in een gesloten setting is een ingrijpende gebeurtenis voor de jongere. De
jongeren zitten met acht of tien anderen samen in een leefgroep. Niet al deze jongeren
kennen dezelfde achterliggende problematiek. Soms is het ook zo dat jongeren met een
problematische opvoedingssituatie en jongeren die als misdrijf omschreven feiten
139 Gestructureerd residentieel traject
140 C. VAN DAM, Juvenile Criminal Recidivism: Relations with personality and post release environmental risk
and protective factors, proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor, Radboud Universiteit Nijmegen,
Nijmegen, 2005, 105
88

gepleegd hebben, samen in een leefgroep terechtkomen. Er zijn jongeren met
drugsproblemen, met psychiatrische problemen, met leerachterstand, met minder dan
gemiddelde begaafdheid. Ook culturele verschillen en verschillen in het normen en
waarden patroon worden in deze setting uitvergroot. Waar mogelijk wordt er door de
opvoeders en de campusverantwoordelijken een oplossing gezocht, maar de “zorg op
maat” kan niet voor iedereen bereikt worden. Vaak is de wil er wel, maar de middelen
niet.
a. Drugsproblemen.
Jongens en meisjes die in de maatschappij geregeld of dagelijks cannabis, XTC of zelfs
heroïne gebruiken, worden door de plaatsing verplicht dit gebruik stop te zetten en in
sommige gevallen zorgt dit voor een echte afkick tijdens de plaatsing. De instelling is
hierop niet echt voorzien. Verder dan de eventuele opvolging van het medisch team,
voorzien van verplegers die dagelijks aanwezig zijn en een dokter die elke dag kan
langskomen en de aanwezige psychologen, kan men niet gaan. De dokters kunnen ook
niets doen om de ontwenningsverschijnselen voor de jongere te verlichten, de jongere
moet er zelf door. De echte ondersteuning gebeurt door de opvoeders van de
leefgroepen, wat een enorme belasting voor de werking van de leefgroep betekent.
Vaak worden deze jongeren geplaatst in afwachting van een behandeling in een
gespecialiseerd drugshulpverleningcentrum. De wachtlijsten zijn daar vaak lang en de
jongere moet zich hiervoor vrijwillig willen opgeven. Binnen de instelling wordt niet aan
deze problematiek gewerkt, daarvoor zijn de opvoeders ook niet opgeleid.
Opvoeder: “Er zijn ook jongeren die wij gewoonweg niet kunnen helpen. Drugsgerelateerde
problematieken kunnen wij niet aan, daarvoor zijn wij niet opgeleid.”
En wanneer we de personeelsleden van de instelling bevragen, blijkt nu net deze
problematiek een belangrijke reden te zijn waardoor jongeren opnieuw in aanraking
komen met de jeugdrechter of terugkeren naar de instelling.
Campusverantwoordelijke: “Wat ook veel terugkomt zijn jongeren met drugsproblemen.
Drugsproblemen en recidive gaan hand in hand.”
Opvoeder: “Misschien ook omdat er veel jongeren met een drugsproblematiek zitten. Het is niet
omdat ze hier een paar maanden zitten, dat ze daar vanaf zijn. Velen dealen ook, als je weet wat
ze daar soms met verdienen, dan kun je ze niet gemakkelijk motiveren om te gaan werken. Dat
is een hoog percentage dat terugkeert.”
b. Zelfdoding en automutilatie.
Slechts eenmaal kwam het onderwerp zelfdoding en automutilatie spontaan aan bod
tijdens de observaties. Het blijft zeer duidelijk een moeilijk onderwerp binnen de
instellingen. De eerste reactie is vaak dat het niet veel voorvalt. Met zelfdoding werd de
onderzoeker tijdens de observatieperioden niet geconfronteerd, met automutilatie wel,
en dan voornamelijk bij meisjes. De enige keer dat zelfdoding spontaan in een discussie
op de voorgrond trad, was tijdens een gesprek tussen een campusverantwoordelijke en
een aantal opvoeders. Hij deelt zijn ervaringen, na 34 jaar dienst.
89

Campusverantwoordelijke: “Bij het minste dat de jongere vreemd doet, controleer zijn kamer
meermaals. Bij jongens gaat het vaker om een echte poging, maar dat ook zij toch dit durven
gebruiken als chantage. Maar elke hint moet serieus genomen worden, want dan ben je
ingedekt. Bij meisjes is het veel erger. Maar moest er een jongere neigingen vertonen dan
moet de nachtwaker verwittigd worden. Dan ben je ingedekt, want dan staat dat in het
nachtverslag, dat hij op vraag van … kamer zoveel … moest controleren.”
Hoewel dit lijkt alsof de campusverantwoordelijke dit voornamelijk zegt als overdracht
van ervaring, weerklinkt hierin ook een vorm van indekking, ervoor zorgen dat je alles
hebt gedaan. Dit wekt een gevoel op dat de personeelsleden en dan vooral de opvoeders
hierin niet echt begeleid worden. Zelfdoding is een moeilijk onderwerp om aan te halen
en niets geeft tijdens de observaties blijk van enige vorm van begeleiding of
ondersteuning van de opvoeders binnen deze problematiek. Er moet eigenlijk een
onderscheid gemaakt worden tussen de aanpak van zelfdoding en de aanpak van
automutilatie. Voor de aanpak bij zelfdoding bestaan procedures omtrent de
problematiek, celplaatsing, kamercontrole, verhoogde waakzaamheid,… maar dit zijn
allen materiële en formele maatregelen, eerder repressief dan preventief. Het emotionele
aspect daarin ligt veel moeilijker en komt volledig bij psychologen en psychiaters te
liggen, hoewel deze niet altijd aanwezig zijn.
Psycholoog: “Dat komt wel voor. Automutilatie blijft nu nog redelijk beperkt, maar het komt
wel voor. We hebben vorig jaar twee, drie serieuze pogingen tot zelfdoding gehad. In de eerste
plaats wordt er een beschermingsmaatregel genomen en worden zij op isolatie geplaatst. Voor
hun eigen veiligheid. En dan moeten wij dit ondersteunen vanuit de PSD en vanuit het
inreachteam. Wij zullen dan doorverwijzen naar de psychiatrie.”
Psycholoog: “Ja, dat wordt hier wel besproken. Soms worden zij ook in de cel gestopt, maar
dan wordt hen goed uitgelegd dat dit niet gebeurt omdat zij iets fout doen, maar om hen te
beschermen. Er worden dan extra controles uitgevoerd. Er wordt wel een gesprek gehouden.
Niet onmiddellijk, hij/zij moet eerst kalmeren. Maar meestal zit hij/zij dan in afzondering,
waardoor ze kunnen kalmeren. Maar het is dan standaard dat we met die jongere praten.”
Opvoeders zijn doorlopend aanwezig van zeven uur ’s ochtends tot tien uur ’s avonds,
waarop de nachtwakers het overnemen. Over de begeleiding en de opleiding van de
nachtwakers kunnen de nodige vragen gesteld worden. Nachtwakers krijgen geen
opleiding, hoewel zij toch soms problemen, zoals pogingen tot zelfdoding, moeten
oplossen tijdens de nacht. Als een poging tot zelfdoding voorvalt zijn het in de eerste
plaats de opvoeders die dit opvangen. En dit zijn bijzonder zware (professionele en
persoonlijke) ervaringen.
De voorbije jaren zijn er een aantal veranderd, die hierin een verbetering zijn gebleken.
Vóór de dubbele bezetting van de opvoeders, stond een opvoeder alleen met dit
probleem. Nu ze telkens met twee zijn, is de aandacht gemakkelijker te verdelen en
wordt de alertheid verhoogd. Ook zijn alle cellen voorzien van camera’s waardoor het
verhoogd toezicht bevorderd wordt.
Opvoeder: “Ik heb het één keer zelf meegemaakt, dat er een jongere zichzelf probeerde te
doden in de cel. Ik heb toen alles alleen opgeruimd omdat ik niet wilde dat de mensen van de
leefgroep dit zagen. Ik ben toen toch een paar uur eerder naar huis vertrokken. Vroeger was
dit wel veel moeilijker, geen biepers, geen dubbele bezetting, geen speciaal crisisteam.”
90

Niet iedereen is even positief over de veranderingen die doorgevoerd worden, en over de
invloed die zij hebben op de preventie van zelfdoding. Zo mogen de deuren van de
kamers niet meer uitgerust worden met een luik omwille van het recht op privacy. De
deuren worden dan wel voorzien van raampjes, maar deze geven niet de mogelijkheid
om de volledige kamer te inspecteren, zonder de deur te moeten openen. De instelling
De Markt heeft naast de afzonderingscellen ook strafkamers, deze zijn niet voorzien van
camera’s, wat toezicht bemoeilijkt.
Opvoeder: “In de strafkamer zit nu een jongere met zelfmoordgedachten- en dreigingen.
Hiervoor wordt verhoogde waakzaamheid ingesteld, er zijn geen camera’s in de strafkamers.
Maar het komt niet zo heel vaak voor, ik heb weet van één poging, waarbij ikzelf niet
betrokken was. Het luik dat vroeger aanwezig was in de celdeur was hiervoor interessant. Toen
kon je gemakkelijk in de cel kijken. Als er geen camera in de kamer hangt, moet je al bijna de
deur opendoen.”
Automutilatie wordt anders aangepakt, hiervoor zijn ook geen procedures opgesteld en
lijkt het soms een beetje “natte vinger werk”. Verder dan het verzorgen van de wonden
en het voorstellen van alternatieven komt men niet. Ofwel wil men er niet teveel
aandacht aan besteden, ofwel wordt het bestraft. Hoewel de psycholoog in het volgende
citaat wel aanhaalt dat er aan die onderliggende problematiek gewerkt moet worden.
Psycholoog: “Dat komt niet zo heel vaak voor. We gaan daar vrij sec met om. Wat bedoel ik
met sec. Vooral richten op de leefgroep. Wonden verzorgen, niet teveel aandacht aan
schenken, niet uitvergroten, aanleren van zelfverzorging, alternatieven voorstellen. Maar onder
die problematiek zit veel onder. Als je zegt dat het gevaarlijk is, dat kan hen niet schelen. Als
je zegt dat ze zo littekens maken, dan zeggen ze dat ze die mooi vinden. En daar moet ook aan
gewerkt worden.”
Opvoeder: “Op een bepaald moment was dat een hele hype en dan had je een volledige groep
die daarmee bezig was. Nu gebeurt dat nog sporadisch. Ik probeer daaraan niet teveel
bijzondere aandacht te besteden. Begrijpend te reageren, alternatieven aan te reiken. Zeker
niet bestraffen, zoals sommigen hier wel doen, misschien dat de oudere generatie daar
sancties voor geeft. Of afwijzende opmerkingen over maakt. Maar daardoor geef je ze een
extra negatief gevoel en dat is niet productief.”
Het feit dat deze opvoeder het probleem van automutilatie omschrijft als een ware hype
onder de jongeren, een besmettingsgevaar of een vorm van subcultuur impliceert, duidt
op een zeker kloof tussen wat opvoeders doen rond het probleem, hun kennis over het
probleem en wat de psychologische literatuur hierover te zeggen heeft. Er komt ook een
zeker vijandsbeeld naar voor: het zijn wij, de opvoeders, tegen zij, de jongeren, en deze
besmetten elkaar. Het geven van het statuut ‘hype’ aan een probleem als automutilatie
wijst op een zeker beeld dat leeft onder opvoeders over problemen die zich stellen in de
leefgroepen en bij de jongeren (zie ook instellings- en beroepscultuur). Wanneer een
probleem zich plots vaak voordoet, dan wordt het gezien als een vorm van verzet tegen
de opvoeders of het opzettelijk veroorzaken van problemen om de werking te
ondermijnen. Het omgaan met deze weerstandsvormen of problemen is nu juist een
belangrijk gegeven (ook methodisch) in het dagdagelijkse werk met geplaatste jongeren.
De opvoeders zijn er soms ook gewoonweg niet mee bezig. Zo observeerden we dat bij
de vaststelling van een jongere die zichzelf automutileerde, dat hierop slechts een
91

negatieve opmerking volgde en dat vervolgens de feiten niet gerapporteerd werden via
de overdracht van dienst aan de opvoeders van de volgende dienst.
Jongere X: “Kijk, opvoeder, Y snijdt zichzelf.”
Opvoeder: “Ja, dat is dom van Y hé.”
Rond de aanpak van dit probleem bestaat onduidelijkheid. Vanuit onze observaties valt
moeilijk te achterhalen of het hier gaat om een geïmplementeerd beleid of om de
individuele aanpak door de opvoeders. Opnieuw treedt hier de rol van de opvoeder op de
voorgrond. De aanpak is niet consequent, de visies hierover verschillen bij de opvoeders
onderling. Zij worden hierin niet ondersteund. Hierdoor grijpen zij terug naar
minimalisering, het wordt bijna een taboe.
In één van de leefgroepreglementen die de jongeren bij aankomst krijgen kunnen we het
volgende fragment lezen, dit geeft duidelijk deze taboesfeer weer:
Reglement: “Wonden die je hebt opgelopen door middel van zelfverminking dek je af met lange
mouwen.”
Op deze manier blijft er een taboe rusten op deze problemen. Zowel voor de jongeren,
die er niet over durven spreken, als voor de opvoeders, die er steeds voor moeten
zorgen dat ze “ingedekt” zijn wanneer het toch fout gaat. Indien van opvoeders en
andere personeelsleden verwacht wordt dat zij de jongeren ook hierin te begeleiden, dan
zouden personeelsleden ook begeleiding en ondersteuning mogen verwachten via
intervisie en/of supervisie.
c. Oneigenlijke plaatsingen.
De oneigenlijke plaatsingen vormen, volgens de personeelsleden, een groot probleem
voor de gemeenschapsinstellingen die in wezen voorzien zijn op echte
jeugddelinquenten. Aan de ene kant is er een toename van de plaatsingen van jongeren
met psychiatrische problemen. Aan de andere kant komen, aldus de respondenten,
steeds vaker jongeren met een zwakkere begaafdheid naar de gemeenschapsinstellingen.
Beide problemen vragen een specifieke aanpak, die een “ver-van-mijn-bed-show” is voor
de opvoeders.
Psychiatrische problematieken komen ook steeds vaker voor in de instelling. Onderzoek
heeft dit al eerder aangekaart en aangepaste setting voor minderjarigen met
psychiatrische problemen noodzakelijk is 141 . Te meer omdat tijdens de observaties is
gebleken dat dit volgens opvoeders, sociaal assistenten en psychologen aangegeven
wordt als één van de grote problemen waarmee zij vandaag mee geconfronteerd worden.
De populatie van de instelling verandert volgens hen van zware moffers naar verdoken
oneigenlijke plaatsingen.
Opvoeder: “Ja, vroeger zaten hier vooral zware jongeren, nu meer en meer possers. Vooral in
open leefgroepen zitten veel possers, vooral met een psychiatrische problematiek. Omdat er
141 I. WELZENIS en M. LEMMENS, ‘Gesloten instellingen binnenstebuiten. Deel : De huidige gesloten
gemeenschapsinstellingen voor jongens en meisjes in Vlaanderen’, In opdracht van de Vlaams Minister van
Cultuur , Gezin en Welzijn, Katholieke Universiteit Leuven, maart 1997, 63.
92

nergens anders plaats is. Dat is het probleem. En wij zijn daarvoor niet opgeleid. Er zijn meer
plaatsingen en meer psychiatrische problematieken.”
Opvoeder: “De groep verandert omdat er meer en meer psychiatrische gevallen binnenkomen.
We hebben al gezegd dat we er niet zoveel willen opnemen, maar dat gebeurt, we moeten
wel.”
Maatschappelijk werker: “De psychiatrie heeft ook geen opnameplicht. Maar in gesloten setting
mogen geen possers zitten. Dus veranderen ze de vordering, en zo krijgen ze hen hier toch
binnen.”
En dit mede doordat de wachtlijsten voor de kinderpsychiatrie alsmaar aangroeien en de
jeugdrechters met deze jongeren geen blijf weten. Daarnaast hebben psychiatrische
instellingen niet snel de neiging deze jongeren op te nemen, wanneer deze gekend is
voor agressieve uitbarstingen.
Campusverantwoordelijke: “De psychiatrie dumpt de lastige gevallen hier, want zij moeten ze
niet nemen, dus ze nemen de makkelijksten.”
Opvoeder: “De psychiatrie heeft de keuze en als je kunt kiezen tussen een moeilijke of een
makkelijke, dan is de keuze snel gemaakt.”
Psycholoog: “Maar wanneer er sprake is van agressie is de kans zeer klein dat de psychiatrie
de jongere zal opnemen. Forka’s wel. Die nemen jongeren met agressieve problemen op.”
Ook speelt de motivatie van de jongeren een rol. De psychiatrische instellingen hebben
geen opnameplicht en vereisen de motivatie van de jongere. In aanvulling hierop werden
de forensische psychiatrische instellingen opgericht, FOR K’s 142 , zij nemen jongeren op
onder minder strenge voorwaarden. Daarnaast kunnen de instellingen ook beroep doen
op in & out-reach teams. Het gaat dan om een team van psychiaters die naar de
instellingen komen voor individuele begeleiding indien nodig. De instelling De Markt kan
hierin nog verder gaan, gezien er binnen de instelling plaats voorzien werd voor dit team.
Dit team heeft ook verschillende therapeuten in dienst. Dit initiatief is er gekomen om de
tendens naar meer opnames van jongeren met psychiatrische problematieken op te
vangen, maar in de praktijk is volgens de opvoeders voelbaar dat dit project een
aanzuigeffect creëert, zoals onderstaande citaten duiden.
Psycholoog: “De jongere heeft dat in de hand. De jeugdrechter kan dat opleggen en de
psychiatrie kan hem willen opnemen, maar zonder de motivatie van de jongere… De
forensische psychiatrie nemen wel op, onder minder strenge voorwaarden. Mitst ze niet de boel
op stelten zetten tijdens de intake. De For k’s zijn daarvoor eigenlijk opgestart. Maar voor een
gewone reguliere psychiatrische afdeling is er altijd nood aan motivatie. En je hebt niet alleen
jongeren met een psychiatrische problematiek of gedragsproblemen, maar ook
drugsproblemen, achterstand. En die krijg je hier heel moeilijk weg.”
Campusverantwoordelijke: “Nu zitten we met heel veel oneigenlijke plaatsingen, psychiatrische
problemen. En daarvoor is in-reach opgestart. Maar dat heeft een aanzuigeffect. De
jeugdrechters weten nu dat dit bestaat. Maar door de korte termijnen heeft die therapie geen
effect. Er kan geen goede therapie opgezet worden. Dat aanzuigeffect zorgt er ook voor dat
veel opvoeders afhaken.”
142 Forensische k(inder)-diensten in psychiatrische instellingen.
93

Opvoeder: “Dan nu heb je die out-reachprogramma’s, en dan zegt de jeugdrechter dat we
moeten opnemen omdat we nu de middelen hebben. Maar die programma’s zijn beperkt omdat
het meer en meer om psychiatrie gaat”
In- en out-reachteams zijn dan ook niet de oplossing. De meeste teams zijn niet
permanent in de instelling aanwezig en dienen dan ook opgeroepen te worden in geval
van nood. Enkel De Markt heeft zijn eigen intern in-reachteam. Tijdens de observaties
wordt ook duidelijk dat niet alle instellingen in even grote mate gebruik maken van deze
mogelijkheid. We merkten ook op dat jongeren dit aanbod soms zelf helemaal niet willen
maar ertoe verplicht worden.
Vooral opvoeders wijzen erop dat zij eigenlijk niet de juiste opleiding hebben gekregen
om met deze problemen om te gaan. Dit kan een enorme extra belasting voor de
werking van de leefgroep teweegbrengen. En hoewel zij trachten deze jongeren op te
vangen en op een zo goed mogelijke wijze te begeleiden, is de frustratie omtrent deze
problemen merkbaar.
Opvoeder: “Voor psychiatrische problematieken zijn wij niet opgeleid. We proberen daar wel
met te werken, maar worden daarin weinig gesteund door de psychologen.”
Campusverantwoordelijke: “Dat is nog een probleem, die oneigenlijke plaatsingen, zoals je dit
hier ziet. En dat is roeien met de riemen die je hebt. Iedereen doet maar wat hij denkt dat
goed is. Maar wij zijn daarop niet voorzien. Wij praten met hen, maar eigenlijk kun je
evengoed iemand van straat pakken en die persoon daar mee laten praten. En je hoort het, die
jongere beseft dat zelf ook. Er is voor X geen oplossing. En het is erg dat X met zijn/haar
niveau dat zelf moet beseffen. Die oneigenlijke plaatsingen wegen ook enorm op de groep. Alle
aandacht gaat naar hem/haar. Neem hem/haar mee op activiteit, want ja, je wilt je collega
daar niet met belasten, maar de helft van de activiteit gaat de aandacht naar die ene jongere.
Medicatie is vaak een oplossing. Maar vooraleer je de juiste combinatie hebt gevonden, staan
ze al terug op straat en daar nemen ze hun pillen niet, maar ze komen dan wel terug naar
hier.”
Naast de psychiatrische problemen, vallen ook veel jongeren met een zwakkere
begaafdheid onder de noemer ‘oneigenlijke plaatsingen’. Jongeren die tijdens hun
plaatsing in een private instelling, begeleidingstehuis of internaat gedragsproblemen
stellen en zo de gemeenschapsinstellingen worden binnengeloodst.
Casus via opvoeder: “De jeugdrechter van X is hier een keer op bezoek geweest. Ze heeft met
X gesproken over het toekomstbeelden, X heeft dan foto’s laten zien. Die jeugdrechter is hier
huilend buitengegaan. Zij kon er maar niet over dat zij zo’n beslissing moest nemen en die
jongere hier moest plaatsen, omdat X nergens anders heen kon. Wij staan allemaal op één lijn:
jeugdrechter, consulenten, opvoeders,… Maar wij hebben een opnameplicht en de psychiatrie
of andere instellingen niet en waar moeten ze ermee naartoe? X heeft niemand meer, geen
moeder of geen vader. Hij kan nergens naartoe, is hier al bijna twee jaar. Voor die ene jongere
hebben we heel de werking van de groep moeten veranderen. Bij zo’n jongeren werkt die
structuur niet, het werkt niet te zeggen dat mag en dat niet. Dat kunnen zij niet. En dus
moeten wij de groep opofferen. En het werkt voor hen. X komt van elke dag vastgebonden op
bed in het internaat, naar tweemaal in de week zelfstandig naar een zorgproject in de buurt te
gaan. Maar dat vraagt veel.”
94

Het gebeurt niet enkel in De Markt dat een hele leefgroep vrijwillig of gedwongen
aangepast wordt of moet worden aan de noden van enkele jongeren. De instellingen
hebben soms geen andere keuze. In de instelling De Hutten gaan ze nog een stap
verder. Daar werd een aparte leefgroep opgericht omdat aangevoeld werd dat deze
jongens nooit zullen functioneren in een gewone leefgroep. En zo werd sectie A
omgebouwd in twee aparte leefgroepen, H1 voor onthaal en H5 voor de zwakkere
jongens, die niet kunnen aarden in een gewone gesloten opvoedingsleefgroep. De
jongens verblijven hier maximum met vijf, de leefgroepgrootte wordt daarmee
aanzienlijk beperkt. Tijdens de observaties was de zoektocht van de opvoeders in
samenwerking met de directie naar de concrete invulling van het dagprogramma en de
aanpak van de begeleiding nog aan de gang. De opvoeders willen gaan naar een regime
dat een beloning koppelt aan verworven vaardigheden, op een dusdanige wijze
aangeleerd dat deze jongens hierin meekunnen.
Opvoeder: “Omdat die jongeren niet kunnen functioneren in de gewone leefgroepen. Daar
moesten we dus iets aan doen en daarom hebben we die leefgroep opgestart. We proberen
hier een beetje een huiselijke sfeer te creëren. Dat vraagt een andere manier van omgaan met
de jongeren. Programma wordt aan hun noden aangepast.”
Psycholoog: “Ja, die oneigenlijke plaatsingen. We kijken in de eerste plaats naar gedrag, naar
ingesteldheid. Sommigen kunnen niet terecht in een gewone leefgroep. We proberen dat wel
eerst, maar als dat niet werkt dan gaan ze naar de speciale leefgroep.”
Opvoeder: “We zeggen dan heel duidelijk, dat moet je nu kunnen en als je dat kunt, dan mag
je een stapje verder. In andere leefgroepen werken ze andersom, daar krijgen de jongeren in
een keer alles, maar kan hen wel altijd worden afgenomen.”
De oneigenlijke plaatsingen vragen veel van de instelling, het regime en de opvoeders en
andere personeelsleden. En vaak zijn zij zeer creatief in het zoeken en vinden van
oplossingen, ook wanneer ze dit eigenlijk niet meer moeten doen.
Opvoeder:“Dat is een jongere die hier uiteindelijk 4,5 jaar heeft gezeten, tot 20 jaar. De
jongere is hier zelfs nog twee maanden langer geweest, nadat de beschikking was afgelopen,
gewoonweg omdat deze jongere nergens anders naartoe kon. X was dan de elfde jongere op
de leefgroep en daarvoor zijn wij dan in overtal gegaan. Daarna kon X terecht bij beschut
wonen. Maar daarvoor bestaan zeer lange wachtlijsten. X was ook laag begaafd.”
d. De persistente jeugddelinquenten.
Campusverantwoordelijke: “Die jongeren die het voorwerp zijn van jouw onderzoek”.
Sinds anderhalf jaar heeft de instelling De Hutten een aparte leefgroep opgericht voor de
persistente jeugddelinquenten. Dit programma stelt zichzelf als doel om de jongeren
bewust te maken van de actuele vastgelopen situatie, om verantwoordelijkheid op te
nemen. Het beoogt een blijvend effect te genereren op het gebied van wonen, school en
werk en sociaal netwerk. Als laatste zal het trachten de jongeren een maatschappelijk
aanvaarde leefstijl te doen ontwikkelen. “Door de specificiteit van de doelgroep is
gekozen voor een aantal sterk activerende, confronterende, motiverende en
95

inzichtgevende methodieken die een actieve medewerking vragen van zowel de jongere
als zijn ouders, maar ook uitgaan van de mogelijkheden van de jongeren” 143 .
Aan de deelname aan het programma zijn vanuit het beleid een aantal indicaties en
contra-indicaties verbonden. Het moet gaan om jongeren met een langdurige,
meervoudige problematiek, met een verbrokkeld relationeel netwerk; jongens die
vastzitten in een neerwaartse spiraal op verschillende levensdomeinen, die school- en
hulpverleningsmoe zijn. Jongens met een tekort aan maatschappelijke participatie, met
weinig zicht op hun eigen mogelijkheden en beperkingen. Zij die steeds de
verantwoordelijkheid van zich afschuiven, veelvuldig gefaald zijn, diverse ontvluchtingen
ondernomen hebben en die zich agressief en destructief opstellen. Er moet een
uitzichtloosheid van de situatie aanwezig zijn. Er mag echter geen primaire
psychiatrische problematiek noch drugsproblematiek aanwezig zijn. De jongen mag geen
ernstige mentale achterstand hebben. Ook zuivere seksuele delinquenten komen hiervoor
niet in aanmerking. Hij mag en wil in België verblijven en moet het Nederlands voldoende
beheersen 144 .
De behandelunit werkt volgens verschillende fasen. Elke jongen moet in principe al deze
fasen doorlopen vooraleer hij opnieuw naar huis kan. Elke fase kent zijn eigen specifieke
thema. Zowel vrijheid als verantwoordelijkheid worden geleidelijk aan opgebouwd. Om
de overgang naar een volgende fase te verzekeren moet de jongen een aantal
overgangscriteria bereiken. Tijdens de eerste fase, die vier tot zes weken duurt, worden
grenzen gesteld. Doel is om de jongen de regels van de instelling te doen aanvaarden en
gezag te respecteren. Hij moet bereid zijn om mee te werken en zijn probleemgedrag
kunnen situeren in de levensloop. Hij moet zich ook bewust zijn van de schade die hij
heeft aangericht. Gedurende fase twee moeten het inzicht en de competenties vergroot
worden. Deze fase zal ongeveer een tweetal maanden in beslag nemen. De
overgangscriteria hebben hier betrekking op inzicht in de achtergrond van de problemen,
erkenning van eigen aandeel, adequate probleemoplossing, bewustwording van de
indirecte schade en het opstellen van een actieplan voor latere fasen. De derde fase staat
in het teken van herstel. Gedurende drie maanden zal de jongere hier moeten werken
aan het nemen van concrete initiatieven rond herstel van familiale en sociale bindingen.
Hij moet zelf een concreet voorstel voorleggen betreffende herstelgerichte en
constructieve acties. Het standpunt van het slachtoffer komt hier ook aan bod en de
jongen moet aantonen dat hij zich hierin kan inleven. Er moet ook een reëel perspectief
op extern schoollopen of werken of een andere constructieve vorm van dagbesteding
uitgedacht zijn. En opnieuw dient er een actieplan opgesteld te worden voor de volgende
fase. De vierde en laatste fase in de instelling, is de inclusie-fase. Nu moet het
persoonlijk toekomstplan opgesteld en gepresenteerd worden. Er dient een micronetwerk
rond de jongere aanwezig te zijn. School, werk en nuttige tijdsbesteding zijn ingevuld. En
ook de woonsituatie van de jongen is uitgeklaard. Hierna kan de fase van reïntegratie en
nazorg beginnen. De duur hiervan zal afhankelijk zijn van de jongere en in functie staan
van concrete hulpvragen 145 .
143 Vlaamse Gemeenschap, Evaluatieverslag De Behandelunit, Mol, Gemeenschapsinstelling De Hutten, oktober
2007-oktober 2008, 7-8.
144 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 8.
145 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 8-15.
96

Opvoeder: “Het dagschema is niet zo verschillend, maar elke fase heeft zijn eigen identiteit. De
eerste fase bestaat uit beperkingen en regels, het aanvaarden van gezag. De tweede fase is de
aanpassingsfase. En vanaf de derde wordt er gewerkt met de context.”
Van oktober 2007 tot en met september 2008 werden er 149 jongens aangemeld voor
opname in de behandelunit. Slechts 16 werden effectief opgenomen. 71 jongens werden
niet aanvaard omdat zij niet voldeden aan de bovenstaande vooropgestelde criteria.
Opvallend is dat jeugdrechters deze maatregel ook willen opleggen voor jongens die voor
de eerste maal geplaatst worden (12), voor de eerste feiten (4) of wanneer het niet gaat
om veelplegers (8). Jeugdrechters vragen deze plaatsing soms ook wanneer de
plaatsingstermijn minder dan drie maanden (39) bedraagt, hoewel de begeleiding in de
behandelunit een termijn van negen maanden inhoudt. 146 Acht jongens vertrokken weer
tijdens dit eerste jaar. Vier omdat zij door de jeugdrechter werden vrijgesteld, drie
ontvluchtten en voor één werd het programma stopgezet 147 . Tijdens de observaties werd
duidelijk dat slechts één jongen in anderhalf jaar tijd het programma officieel doorlopen
had en gestart was met nazorg.
Opvoeder: “We zijn nu anderhalf jaar bezig en vandaag is de eerste officieel vertrokken. Naar
huis, met begeleiding en opvolging van de IB en de consulent. De termijn van zijn beschikking
loopt nog wel.”
Heel verschillend van een gewone leefgroep lijkt de behandelunit op het eerste zicht niet.
Er wordt contextgericht gewerkt, ervaringsleren wordt aangewend, het instrument Equip
wordt ook in andere leefgroepen gebruikt. Het verschil is te vinden in de meer individuele
aanpak van de jongens. Ze krijgen apart les en vanaf fase vier volgen ze les of werken ze
buiten de instelling. Door de fasering van het verblijf wordt de groep die volledig in de
leefgroep geïntegreerd is verkleind. Doordat er ook nog eens steeds drie opvoeders
aanwezig zijn, vergroot dit de mogelijkheid om elke jongen individueel aandacht te
schenken. Vanaf fase 4 staat alles in het teken van reïntegratie in de maatschappij en de
voorbereiding daarvan. De unit verbindt zich ertoe om ook na de plaatsing, tijdens de
vijfde fase, mee te werken aan de begeleiding van de jongen en hem, bij eventuele
problemen, terug op te nemen. Gezien het hier gaat om een recent en nieuw project
kunnen er geen conclusies genomen worden over de effectiviteit van het programma.
6.3.2. De condities van een plaatsing.
Naast de context van de plaatsing, waren onze observaties en interviews ook gericht op
het blootleggen van de regimegebonden factoren gelieerd aan de condities van een
plaatsing. Condities hebben betrekking op de omkadering van een residentiële
interventie, op het personeel, hun vaardigheden en training. Hieronder zullen de
aspecten beroepscultuur, instellingscultuur, de invloed van de jeugdrechter en Domino
en de handelingsplannen besproken worden.
6.3.2.1. De instellingscultuur.
146 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 20-21.
147 Vlaamse Gemeenschap, o.c., 44-45.
97

Tussen de verschillende instellingen onderling bestaan een aantal duidelijke
discrepanties. Een groot verschil tussen De Zande en De Kempen is het aanspreken van
de jongeren. De jongeren zelf spreken in beide instellingen de opvoeders aan met
meneer en mevrouw. De opvoeders in De Zande spreken de jongens vaker aan met de
voornaam, in De Kempen zullen opvoeders de jongeren sneller aanspreken met de
achternaam. Dit is een algemene vaststelling, hierop zijn natuurlijk uitzonderingen (zoals
de time-outunit voor meisjes), dit is ook zeer persoons- en leefgroepsgebonden.
Een tweede verschil is het gebruik van een puntensysteem, waarmee jongeren extra’s
kunnen verdienen. Dit wordt niet meer gehanteerd in De Zande 148 . In De Kempen
gebruikt men dit nog wel.
Opvoeder: “Niet zo gemakkelijk te zeggen, het meest opvallende is natuurlijk het roken, omdat
daar nu veel over gesproken wordt. En het puntensysteem bestaat daar niet.”
Hierbij kunnen ze per dagdeel een maximum aantal punten verdienen, beoordeelt op de
uitvoering van taken, de houding, participatie tijdens de lessen, … . Behalen zij niet het
vooropgestelde dagminimum dan verliezen ze de activiteit in de leefgroep na het laatste
kameruur en blijven ze tot de volgende ochtend op kamer. Wanneer dit een aantal keer
tijdens de week gebeurt, dan kan het weekendverlof ingetrokken worden. Er moeten
genoeg punten verdiend worden om weekendverlof of dagbezoek te verkrijgen. Dit wil
niet zeggen dat opvoeders in De Zande geen sancties opleggen, maar hiervoor wordt
geen score bijgehouden. De meeste opvoeders van De Kempen zien nut in deze
methode.
Opvoeder: “De jongeren komen dan altijd vragen waarom ze welke punten krijgen en dat houdt
de opvoeders alert, ze gaan nadenken over wat ze doen. Maar dat werkt ook conformisme in de
hand, de jongeren gaan daarover niet nadenken.”
Enerzijds percipiëren opvoeders dit systeem zelf als een stok achter de deur, en vaak
wordt dit ook als dusdanig gebruikt, anderzijds houdt het, volgens hen, de opvoeders
alert, gezien zij bij elke puntenverdeling ook moeten motiveren naar de jongeren en naar
collega’s toe. Het kan dus zowel een middel tot ordehandhaving als een instrument voor
zelfevaluatie zijn. Of het ook de jongeren aanzet tot denken of eerder doet overgaan tot
conformisme is een andere vraag. Volgens sommigen werkt het, anderen zeggen dan
weer van niet. Veel hangt natuurlijk af van de gebruikte bovenvermelde doelstellingen.
Een derde verschil betreft er één van veiligheid. De Kempen maakt gebruik van een
alarmsysteem voor de veiligheid van de personeelsleden. Alle personeelsleden lopen rond
met een soort van bieper voorzien van een alarmknop. Indien de
opvoeder/leerkracht/psycholoog/… in een gevaarlijke situatie terechtkomt of om een
andere reden bijstand nodig heeft, hoeft hij enkel die knop in te drukken en alle andere
personeelsleden krijgen een alarmboodschap waarbij wordt weergegeven in welke
regio/leefgroep er zich een probleem voordoet. Dit systeem wordt blijkbaar gehanteerd
148 Enkel wat Beernem betreft zou een soort van beloningssysteem gehanteerd worden. Tijdens de observaties
werd niet helemaal duidelijk hoe dit systeem werkt en of het in elke leefgroep gehanteerd wordt. Uit de
Masterproef van studente Elke Wouters, in het kader van dit onderzoek, blijkt ook dat dit system bij de meisjes
zelf ook niet helemaal duidelijk of zelfs niet echt gekend is. Zie E., WOUTERS, “Geplaatste jongeren en het
regime: does it work? Een onderzoek naar de beleving van jongeren”, Masterproef tot Master in de
Criminologische Wetenschappen, onuitg., Vrije Universiteit Brussel, 2009, p77.
98

als middel tot verhoging van het veiligheidsgevoel bij personeelsleden. De vraag blijft
echter hoe dit soort van beveiligingssysteem het regime beïnvloedt. Opvoeders, die een
pedagogische rol hebben, worden zo eveneens in de rol van bewaarder geduwd.
Een laatste opmerking in verband met de instellingscultuur gaat niet zozeer over
verschillen tussen de instellingen, maar houdt verband met de samenstelling van de
leefgroepen, die niet steeds op willekeur of “eerst komen en eerst gaan” berust. Ook
hierachter gaat een beleid schuil, maar het is moeilijk om vanuit onze observaties dit
proces bloot te leggen. Opvoeders geven soms aan dat zij het gevoel hebben alle
moeilijke jongeren te krijgen, zonder echt de vinger te kunnen leggen op het waarom. Zo
bestaat er in De Markt een leefgroep die veel minder - begaafde jongeren toegewezen
krijgt. Ook in De Hutten kent dit fenomeen, desondanks de oprichting van een leefgroep
specifiek voor zwakbegaafde jongeren blijven andere leefgroepen in De Hutten deze
problematiek kennen. In Beernem lijkt dit nog een stapje verder te gaan. Daar geven
sommige opvoeders blijk van een onderscheid tussen het nieuwe en oude gedeelte van
de instelling en hoe de samenstelling van de verschillende leefgroepen anders lijkt te
zijn.
Opvoeder: “Ik denk niet dat dit toeval is, het fijne weet ik daar ook niet echt van, maar het kan
zijn dat daarop gelegd wordt.”
Maatschappelijk werker: “Jullie daar (een leefgroep in de nieuwe blok) hebben wel een goed
team, hé.”
Campusverantwoordelijke: “Wij hebben daar ook hard aan gewerkt.”
Dit lijkt erop te wijzen dat hierin bewuste keuzes worden gemaakt, en bepaalde
leefgroepen meer gestimuleerd worden dan anderen.
6.3.2.2. De beroepscultuur en de rol van de opvoeder.
Naast een instellingscultuur, kan er ook een beroepscultuur waargenomen worden. Zo
bestaan er belangrijke generatiekloven tussen teams en soms binnen één leefgroep. Dit
blijkt uit de observaties, maar eveneens uit ander onderzoek 149 .
Opvoeder: “Dit is heel anders dan wat je de eerste dagen gezien hebt zeker? De andere
opvoeders controleren alles strikt, staan er als gezaghebber bij, je moet eerder als opvoeder
samenwerken met de jongeren. Bij de oudere generatie hangt er een zeer negatieve sfeer naar
de jongeren toe. Wanneer ze iets fout doen, moeten ze direct op kamer. Dat is gemakkelijk
voor hen natuurlijk, dan zijn ze er vanaf en zijn ze op hun gemak. Ze overleggen daarin niet en
dat hoeft ook niet want ze passen allen die methode toe. Ik verkies ervoor om niet met deze
groep te werken. Ik ga ervan uit dat de opvoeders waar ik met werk, ook anders denken. Je
geeft ze eerst een waarschuwing, een tweede kans. En dan zelf wanneer later identiek
149 Het fenomeen van de generatiekloof wordt eveneens vastgesteld door twee studenten Master in de
criminologie die beiden onderzoek verrichtten in de Gemeenschapsinstelling te Beernem in het kader van de
masterproef. Uit de interviews die zij hebben gevoerd met meisjes uit Beernem, stellen zij eveneens die
generatiekloof vast. Zie: M., D’HONT, Opgesloten meisjes: een kritische analyse van de
gemeenschapsinstellingen De Zande en Saint-Servais, Masterproef in de Criminologische Wetenschappen,
onuitg., Brussel, Vrije Universiteit Brussel, 2008 en E., WOUTERS, Geplaatste jongeren en het regime: does it
work? Een onderzoek naar de beleving van jongeren, Masterproef in de Criminologische Wetenschappen,
onuitg., Brussel, Vrije Universiteit Brussel, 2009.
99

hetzelfde gebeurt, geef je nog eerst een waarschuwing, een tweede kans. Het gaat om
bijsturing. Jongeren die problemen hebben met eerlijk zijn en dan toch iets komen opbiechten,
dat is positief. De ouderen vinden dat maar normaal. Maar je moet blijven geloven in de
mogelijkheid van deze jongeren om te groeien. Geloven in zaken waarin deze jongeren kunnen
veranderen.”
Leerkracht: “De generatiekloof in (leefgroep X) werkt op de jongeren in, zij dragen dat mee
naar de les. Het verschil tussen de twee weken en twee groepen opvoeders is merkbaar in de
les. En dat zoiets eigenlijk kan, de directie weet dat zelf ook.”
Het is niet omdat die generatiekloof in dit geval zo treffend is, dat zij niet, zij het in iets
minder opvallende mate, aanwezig is in andere instellingen. In dit geval stelt dit zich zo
overduidelijk omdat er binnen deze leefgroep twee opvoedersteams gevormd worden. In
andere instellingen zijn verschillende strekkingen, verschillende opvoedingsstijlen of
verschillende generaties meer gespreid over de instelling. Hiervoor zijn een aantal
mogelijke verklaringen voorhanden. Uit gesprekken tijdens de observaties blijkt dat het
vaak gaat om personen die al een hele carrière achter de rug hebben, die teveel
beleidsveranderingen hebben doorgemaakt, die de hoop op positieve verandering hebben
laten varen, of die het gevoel hebben niet meer gemotiveerd of gestimuleerd te worden.
De beroepscultuur kan variëren tussen opvoeders onderling, wat al eens tot wrijving of
conflict kan leiden, maar ook tussen andere personeelsgroepen, zoals leerkrachten,
campusverantwoordelijken, directie. Dit kan zorgen voor frustratie bij de
personeelsleden, wat indirect zijn invloed kan uitoefenen op het werken met jongeren. Zo
hebben leerkrachten en opvoeders conflicten wanneer het aankomt op het bestraffen van
de jongeren. Wanneer een jongere tijdens de les straf opgelegd krijgt en deze op kamer
moet uitvoeren, menen sommige leerkrachten dat het de taak van de opvoeder is om dit
te controleren. Opvoeders vinden dit dan weer een brug te ver. Overleg verloopt soms
moeizaam. Dit kan eventueel zorgen voor een gezagsconflict bij de jongere. De
leerkracht legt een straf op, de opvoeder trekt dit in twijfel, of hecht geen belang aan de
uitvoering ervan. Consequente handelingen zijn hierdoor soms ver zoek.
Leefgroepen onderling kunnen ook conflicten kennen. Vooral tussen de onthaalleefgroep
en de gewone leefgroepen kan de spanning al eens te snijden zijn. Vaak gaat het om het
doorschuiven van jongeren. Sommige leefgroepen nemen een bepaalde jongere liever
niet opnieuw, na nieuwe plaatsing of na een interne bestraffing, op in hun leefgroep,
waardoor de onthaalleefgroep de jongen moet overslaan. De directie heeft het laatste
woord wanneer het komt op doorschuiven van jongeren, over op celplaatsing van
jongeren, etc. Hier kunnen zich eveneens conflicten voordoen, bijvoorbeeld wanneer een
campusverantwoordelijke beslist een jongen, die op cel werd geplaatst wegens agressie
ten aanzien van de opvoeders, opnieuw naar dezelfde leefgroep terug te sturen.
Binnen dit onderwerp is het ook gepast om de rol van de opvoeder aan te snijden. Zowel
het beleid als de opvoeder zelf heeft invloed op de invulling van deze rol. Eerst gaan we
in op hoe wijzigingen in beleid en werking een impact kennen op de rol en functie van de
opvoeder. De rol van de opvoeder wordt aan de ene kant enorm uitgehold, aan de
andere kant wordt er almaar meer verwacht van een opvoerder. Enerzijds brengt de
opvoeder minder tijd door met de jongeren in de leefgroep, waardoor een nauwe band
moeilijker ontstaat, anderzijds wordt van de opvoeder verwacht dat hij niet enkel kan
100

omgaan met delinquente jongeren, maar ook met een mengelmoes van psychiatrische
problemen, mindere begaafdheid, drugsproblematieken, zelfdestructieve gedragingen en
oneigenlijke plaatsingen.
De uitholling van de rol is gestart met de invoering van huisonderwijs. De jongeren
volgen nu zes uur per dag les. Wanneer zij wel in de leefgroep zijn, krijgen zij vaak een
verplicht kameruur, door de dienstoverdracht of na het avondmaal. De opvoeders krijgen
daarnaast ook steeds meer administratieve taken toegewezen, denk hierbij aan de
invoering van de handelingsplannen en het systeem van individuele begeleiding 150 (IB)
waardoor een jongere steeds één opvoeder krijgt toegewezen die deze jongere
intensiever opvolgt. Dit alles zorgt ervoor dat het contact met de jongeren beperkt wordt.
De band die zo met de jongere dient opgebouwd te worden zal zodoende een grotere
investering vragen, indien dit al mogelijk is. Naast deze beperking worden van hen
steeds meer vaardigheden verwacht, zonder dat daarbij enige ondersteuning en
begeleiding bij komt kijken.
Campusverantwoordelijke: “Vroeger waren er dan nog maar 4 à 5 opvoeders voor een
leefgroep van 16 jongeren, dan had je bijna dagelijks contact met de jongeren. Nu zijn er tien
opvoeders voor evenveel jongeren. Elke jongere heeft een eigen IB. Alle andere opvoeders zijn
belasting voor de jongere, ze gaan enkel naar hun IB. Er kan dan ook geen echte relatie
opgebouwd worden.”
Een personeelslid berekende dat, gezien de gemiddelde duur van de plaatsing (twee
maanden) en de dubbele bezetting van het personeel, een opvoeder de jongere twaalf
diensten ziet tijdens de plaatsing van die jongere. Op twaalf dagen tijd kan er geen band
gecreëerd worden. Hoe moet een IB de vooruitgang van een jongere beoordelen op
twaalf diensten? Het lijkt dan ook dat de rol van opvoeder gereduceerd wordt tot de rol
van toezichthouder. De opvoeders blijven natuurlijk het eerste en meest nabije
aanspreekpunt voor de jongeren. Indien er zich problemen voordoen, is het steeds de
opvoeder die hier als eerste op moet reageren.
Daarnaast verandert de populatie van jongeren in de instellingen. Jongeren met
psychiatrische problemen, met drugsproblemen, met een zwakkere begaafdheid, of een
combinatie hiervan, lijken, althans volgens de opvoeders, steeds vaker in deze
instellingen terecht te komen. 151 Opvoeders geven ook soms zelf aan hiervoor niet de
juiste kennis te hebben. Uit die getuigenissen komt naar voor, direct of indirect, dat
hieromtrent geen beleid gevoerd wordt, dat opvoeders geen begeleiding of ondersteuning
krijgen betreffende deze zeer gevoelige thema’s.
Opvoeder: “Er zitten veel possers, vooral met een psychiatrische problematiek. Omdat er
nergens anders plaats is. Dat is het probleem. En wij zijn daarvoor niet opgeleid.”
Vooral wat betreft automutilatie, pogingen van zelfdoding en zelfdoding en omgaan met
conflicten veroorzaakt door zwakkere jongeren, tasten de opvoeders soms in het duister.
150 Een individuele begeleider volgt de jongere die hem toegewezen wordt op. Hij maakt de verslagen voor deze
jongere en bespreekt de actie- en werkpunten van de jongere en de vorderingen die hij maakt tijdens de
cliëntbesprekingen. Indien er naar de jeugdrechtbank gegaan moet worden, is het ook soms de individuele
begeleider die meegaat.
151 Uit historisch-criminologisch onderzoek naar de praktijk van de kinderrechter blijkt deze problematiek al
langer te bestaan. Zie hierover: E. Dumortier, De jeugdrechter in twijfel. Een onderzoek naar het ontstaan en
de praktijk van de kinderrechter, Brussel, Vrije Universiteit Brussel, onuitgegeven, 2006. Deze vaststelling
belet daarom niet dat deze problematiek misschien verergert.
101

Het lijkt erop dat hierover geen eenduidige en gestructureerde visie bestaat. De
opvoeders trachten hiermee zo goed mogelijk om te gaan, hier lijkt conformisme
vanwege de opvoeders te bestaan. Ze weten niet hoe ermee om te gaan, dus voeren ze
een soort van struisvogelpolitiek die impliciet wordt doorgegeven onder personeelsleden.
Men conformeert aan het huidige informeel en impliciet discours; om er geen werkelijk
beleid rond te voeren.
Tijdens de observaties werd ook niet duidelijk of over deze rol van de opvoeder en het
functioneren van de opvoeder gesproken wordt. Het lijkt niet zo te zijn dat opvoeders
zichzelf in vraag moeten stellen of in vraag gesteld worden door de directie. Gedurende
de observaties werd geen enkele vorm van supervisie en intervisie ontdekt. Dit maakt
het voor de opvoeder zeer moeilijk te weten wat van hem/haar verwacht wordt. Zoals al
gezegd, opvoeders bepalen in zekere mate de werking van hun leefgroep. Hierdoor
ontstaat er een soort discontinuïteit van regime en structuur. De werking kan tussen
leefgroepen verschillen, maar ook de opvoeders van eenzelfde leefgroep kunnen er een
andere visie op nahouden. Dit zorgt eveneens voor een verlies van consequent gedrag.
Als een opvoeder X op dienst A iets verbiedt en opvoeder Y laat dit wel toe op dienst B,
welke impact zal dit dan hebben op de heropvoeding, begeleiding en behandeling van de
jongeren? Om een klein voorbeeld te geven: roken gebeurt altijd buiten in groep met een
opvoeder, behalve in bepaalde onthaalleefgroepen. De ene opvoeder verplicht de
jongeren elk apart buiten te roken, in beurtrol, een andere opvoeder laat ze alleen in
groep buiten roken en nog een derde opvoeder laat toe dat ze in groep roken, maar
houdt toezicht. Dit zijn in de eerste plaatst drie, in principe zeer kleine, wijzigingen van
het leefgroepreglement en van de structuur. Jongeren moeten zich houden aan de
regels, maar dit voorbeeld toont dat de opvoeder deze regels, op minimale wijze, kan
ombuigen. De impact hiervan lijkt misschien miniem, maar zijn opvoeders geen
voorbeeldfuncties die deze jongeren moeten aanleren opgestelde regels na te leven?
Visies van opvoeders hebben dus een invloed op de invulling van regime, van structuur,
van werking en van leefregels. Wanneer over deze visies niet gesproken wordt, er geen
zelfreflectie doorgevoerd wordt, kan er geen consequente werking opgebouwd worden 152 .
Discussie hierover is noodzakelijk, zoals ook gebleken is uit hoofdstuk drie zijn
vaardigheden en training van personeelsleden, cruciaal. Enerzijds omdat de begeleider
zelf de minderjarige moet blijven motiveren om deel te nemen aan bepaalde
behandelingen of activiteiten. Een vaste begeleider kan een positieve invloed hebben op
de motivatie van de jongere. De hantering van individuele begeleiders in de instelling
sluit hier reeds bij aan. Anderzijds moet er ook begeleiding bij het oplossen van
problemen worden voorzien. Hierbij denken we aan het aanleren van
probleemoplossende strategieën en het wijzigen van denkprocessen. Ondersteuning kan
hier het best bestaan uit het bespreken van beslissingen of handelingen alvorens ze
worden uitgevoerd 153 . Dit gebeurt eveneens al in het kader van de behandelingsplannen
en actie- en werkpunten. Hier dient de continuïteit met deze van de leefgroepen, het
onderwijs, maar ook de samenwerking met de ouders tijdens dagbezoeken of
152 Tijdens de observaties werd een deontologische code naar alle personeelsleden gestuurd. Deze code was
toen nog niet goedgekeurd ten tijde van de observaties. Uit de discussie op de werkvloer blijkt deze code te
gaan over welke zaken kunnen en welke niet en dit ook ten aanzien van het gedrag van de opvoeders, als
voorbeeldfunctie.
153 A. MENGER en L. KRECHTIG, o.c., 58-60.
102

weekendbezoeken gegarandeerd te worden. Ook zeer specifieke problemen zoals
hierboven reeds vermeldt verdienen een bijzondere aandacht bij de opleiding en training
van personeelsleden in de instelling. Het voorkomen van routine, continuïteit van
aangeboden programma’s en begeleiding en training zijn belangrijke aandachtspunten. 154
6.3.2.3. De invloed van de jeugdrechter.
De jeugdrechter zelf kan een invloed uitoefenen op de werking van de instellingen, op
wat er tijdens de plaatsing gebeurt met de jongeren. Hierboven vermelden we al dat
vooral de oneigenlijke plaatsingen een beperking voor de werking met zich mee brengen.
Er zijn ook andere invloeden van de jeugdrechter die opvoeders soms voor uitdagingen
stellen. Zo blijkt dat het verlengen van beschikkingen een probleem vormt voor het
doorschuiven van jongeren van de onthaalleefgroep naar de opvoedingsleefgroep.
Wanneer alles strop zit en er geen doorstroom meer verwezenlijkt kan worden, bestaat
de kans dat jongeren hun termijn gewoon uitzitten in de onthaalfase, wat volledig haaks
staat op het eigenlijk doel van de plaatsing. Het kan niet de bedoeling zijn om een
jongere drie maanden in een onthaalleefgroep, waar hij geen onderwijs krijgt, waar hij
een zeer strikte structuur opgelegd krijgt, waar verloven moeilijk te regelen zijn, te laten
verblijven. Daardoor wordt immers voorbij gegaan aan de doelstellingen van de plaatsing
en komt de jongere uiteindelijk terecht in een eerder repressieve, bestraffende
maatregel. Tijdens de observatie bleek dit probleem vooral actueel in Ruiselede. Zo was
er minstens één jongen in de gesloten onthaalleefgroep die vanuit het onthaal naar de
jeugdrechter zou gaan op het einde van zijn termijn.
Opvoeder: “Dat gebeurt soms, in perioden. In september hebben de jeugdrechters liefst dat ze
opnieuw met de school starten en dan is het hier een leegloop. Probleem is soms dat ze te lang
op onthaal moeten wachten.”
Opvoeder: “Sinds enkele maanden zijn er langverblijvers in het onthaal. Er kan maar iemand
verschuiven wanneer er op een leefgroep een jongere vrijkomt, daarna is er doorstroom en
kunnen er nieuwe jongeren opgenomen worden, die dan ook weer langer blijven in onthaal.
Er zijn meer verlengende beschikkingen waardoor de doorstroom stopt. Verlengingen gebeuren
omdat er geen andere oplossing gevonden wordt. Vooral in de psychiatrie is dit een groot
probleem.”
Opvoeder: “Ja, hier is dat ook zo. De jongeren krijgen steeds vaker verlengingen. Ik denk dat
het altijd zo geweest is, ik werk hier nu acht jaar. De gesloten zit meer en meer vast. Jongeren
die hier zitten, staan op alle wachtlijsten, zowel voor een open afdeling als andere diensten.
Maar daar zijn geen plaatsen vrij en de jeugdrechters kunnen/willen hen niet naar huis laten
gaan, waardoor ze langer in de gesloten afdeling blijven steken.”
Opvoeder: “De procureur des Konings of de jeugdrechter beslist soms om bepaalde jongeren die
in groep handelen van straat te plukken en die dan collectief in de instelling te plaatsen. Meestal
wel verspreid. Dan wordt er actie ondernomen en worden zij in dezelfde periode, voor dezelfde
termijn geplaatst. Dat is één van de redenen, een andere reden is toeval.”
154 A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, Interventies, 2001, 303, In R. Loeber, N.W. Slot, & J.A.
Sergeant (Eds.), Ernstige en gewelddadige jeugddelinquentie, Houten, NL/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum,
2001, A.A.J. BARTELS, S. SCHUURSMA en N.W. SLOT, o.c., 309.
103

Ook blijkt uit de observaties dat jeugdrechters de beschikkingen kunnen aanpassen om
jongeren alsnog de gesloten afdelingen binnen te loodsen. Tijdens de observatieweek in
Beernem, waar momenteel tien half-open en dertig gesloten plaatsen bestaan, verbleven
er 21 meisjes die geplaatst worden omwille van een problematische opvoedingssituatie,
waarvan slechts zes in half-open regime.
Maatschappelijk werker: “En dan bijvoorbeeld die possers die omslaan in moffers, eens ze dat
etiket opgeplakt gekregen hebben, is het veel moeilijker om dat nog recht te trekken. De
verborgen possers zijn allemaal psychiatrische problematieken. Die psychiatrische gevallen die
volgen de regels soms niet in de psychiatrie, daar willen ze hen dan niet meer. Dienen klacht
in, de jeugdrechter buigt dat om naar bedreigingen en zo komen ze dan hier terecht.”
Maatschappelijk werker: “Maar jeugdrechters veranderen vaak de vordering om de jongeren
toch op de buffer binnen te krijgen, anders kunnen de jeugdrechters ze niet plaatsen. Het
gebeurt dan dat zij een posser in een moffer veranderen op basis van druggebruik.”
Jeugdrechters kunnen, misschien zonder het te beseffen, door de plaatsingsmaatregel en
verbonden voorwaarden, de werking van de instelling en het regime in bemoeilijken.
Wanneer bijvoorbeeld verschillende mededaders geplaatst worden in dezelfde instelling
en contactverbod krijgen, of wanneer weekendverloven voor verschillende mededaders
worden goedgekeurd met contactverbod, zorgt dit in de praktijk voor een waar
puzzelwerk voor de opvoeders. Zo werden er in de observatieperiode in Ruiselede vier
jongens uit eenzelfde bende door twee verschillende jeugdrechters in de gesloten
afdeling van de instelling geplaatst. Met een extra voorwaarde dat zij geen contact
mochten hebben met elkaar. Nu telt de gesloten afdeling van Ruiselede slechts één
onthaalleefgroep en twee opvoedingsleefgroepen. Daardoor ontstond er een probleem
wanneer de tijd gekomen was om de jongens door te schuiven naar de leefgroepen. De
instelling tracht hiermee rekening te houden. Doorschuiven wordt dan soms even
uitgesteld. Maar zoals in dit voorbeeld blijkt, kunnen zij vaak niet anders dan de jongens
toch samen te plaatsen. Ook in andere instellingen kent men dit probleem.
Campusverantwoordelijke: Maar we doen dat wel. De eerste jongere op de lijst, diegene die
hier het langst is, moet doorschuiven. En dan wordt dat ook gedaan. We mogen ze niet uit
gemakzucht uit elkaar houden. Het is beter dat ze hierbinnen samen zitten en dat we dan
kijken naar de interactie en nagaan waar de problemen zitten om daaraan te werken. Ze uit
elkaar houden en dan komen ze elkaar buiten tegen en dan zijn de problemen er nog of nog
erger. Dan begint dat toch opnieuw. We gaan ze niet hierbinnen uit elkaar houden om brokken
te voorkomen. Daarvoor zijn we er, om daaraan te werken. Het wordt wel gedaan wanneer de
jeugdrechter het expliciet oplegt in het kader van een lopend onderzoek. Dan houden we ze
wel uit elkaar, anders kunnen ze elke stap overleggen.
Of ze de jongens en meisjes nu uit elkaar houden of niet, het vraagt telkens een
inspanning om al deze zaken in rekening te brengen. Conflicten met jeugdrechters zijn
dan ook niet ondenkbaar. Zowel tijdens als na de plaatsing. Tijdens de plaatsing krijgen
instellingen soms niet de nodige ruimte om met de jongeren te werken. Bepaalde
activiteiten, zoals een buitenactiviteit van ervaringsleren, vereisen de toestemming van
de jeugdrechter, wanneer die niet verkregen wordt, kunnen de opvoeders niet verder.
Opvoeder: “Aan de ene kant is die invloed soms te zwaar. Aan de andere kant hebben we soms
gewoon geen middelen. Om werkpunten te kunnen opleggen, moeten we weten waarom die
104

jongeren hier terechtkomen. En als er dan enkel staat diefstal met geweld of een artikel, dan
zijn wij daar niets mee. Dan moeten we echt van nul beginnen. Of dingen die we willen
proberen, maar we krijgen de kans niet, omdat we geen toestemming krijgen omwille van
bijvoorbeeld vluchtgevaar. Maar plaats ze, na maanden in gesloten setting, in een open
instelling, dan gaat het zeker mis, dan zijn ze weg.”
De jeugdrechters beslissen na de plaatsing over het verdere traject van de jongeren. Dit
doen zij op basis van verslagen van alle betrokken partijen en dus ook van de instelling.
In deze verslagen wordt vaak een oplossing gezocht voor de jongere, op basis van de
noden die tijdens de plaatsing naar voor kwamen. Toch kan gesteld worden dat
jeugdrechters en/of consulenten hier soms geen rekening mee houden. Zo verbleef er
een meisje in Beernem, zonder thuis, waar de opvoeders een oplossing voor hadden
gevonden, maar die door de jeugdrechter geweigerd werd.
Opvoeder: “Er was een concreet plan voor X, maar op het laatste moment trok de consulent
haar handen er van af en de jeugdrechter wist van niets”.
Campusverantwoordelijke (over dezelfde zaak): “Maar goed, ik heb geleerd conflicten met de
jeugdrechter te voorkomen. Maar we zijn hier wel om de belangen van de jongeren te
behartigen, dus soms gaan we op kousenvoeten verder.”
6.3.2.4. Domino en de handelingsplannen.
De bespreking van het systeem Domino en de werking met handelingsplannen kan ook
thuishoren onder de condities van de plaatsing en dat doet het natuurlijk ook, maar
vanuit de observaties kwamen een aantal knelpunten naar voor waardoor wij dit aspect
eerder willen bespreken onder de condities van de plaatsing.
Sinds 2005 wordt een nieuw registratie- en informatieverzamelingsysteem gebruikt. Doel
van Domino is om alle actoren binnen de jeugdbescherming informatie in eenzelfde
bestand per aangemelde jongeren te laten invoeren, om zo te komen tot een continuïteit
van informatie. Een initiatief dat niet enkel de continuïteit van de informatie en de
jongere ten goede zal komen, maar ook vanuit wetenschappelijk oogpunt onontbeerlijk is
voor verder onderzoek.
De consulenten op de jeugdrechtbanken worden verondersteld het dossier op te starten
voor de jongere een maatregel opgelegd krijgen, zodoende hebben de instellingen
(eveneens private instellingen) aan de start van de opname al informatie over de
jongeren. Dit vraagt ook een tijdsinvestering van alle verschillende actoren.
Opvoeder: “Domino is nog niet echt in gebruik. Maar meestal kies ik ervoor om de jongere
eerst te leren kennen. Niet over wat ze gedaan hebben, maar wie ze zijn. De rest volgt dan
later wel. Ik denk ook niet dat Domino echt al efficiënt gebruikt wordt. Ik dacht dat het de
bedoeling was dat alle instellingen hiervan gebruik zouden maken. En dat de consulenten het
dossier zouden opstarten en dat de hulpverlening zou aanvullen.”
Campusverantwoordelijke: “Domino is nog zoiets. Dat had al lang moeten werken. Maar de
sociale diensten hebben geen tijd om dat in te vullen. Zij zeggen als ze al die zaken moeten
doen, al die administratie, dan hebben ze geen tijd meer om de jongere te zien, of de ouders
105

en de school. Vroeger werd er heel veel individueel gedaan, en dan werd daar nooit over
gesproken. Nu wordt er heel veel gesproken en gebeurt het niet meer.”
Campusverantwoordelijke: “Domino bijvoorbeeld. Maar dat vraagt enorm veel administratie en
dat loopt nog niet. Mensen van de sociale dienst die daarvoor geen tijd hebben, maar dat
dossier moet er wel inzitten. En dan komt die jongere hier toe en dan vind je het dossier met
enkel de verplichte velden ingevuld. Dan hebben wij geen informatie om mee te werken.”
Zelfs als het Domino-dossier opgestart wordt en later effectief aangevuld, is het nog
maar de vraag of deze aangewend wordt tijdens de plaatsing. Vooral voor de
handelingsplannen, de actie- en werkpunten die per jongere opgesteld worden, wordt
Domino gehanteerd. Maar er zijn zeer weinig opvoeders die bij aankomst van de jongere
zijn persoonlijke achtergrond uitpluizen. Zij achten dit ook niet relevant. Toch niet
onmiddellijk; zij willen de jongere de kans geven om in de instelling van nul te starten.
Opvoeder: “Neen, dat doe ik niet, ik heb daar al veel kritiek op gekregen en veel discussie over
gehad hier in de groep. Sommigen vinden dat je dat moet doen. Maar ik lees dat pas na een
tijdje om mijn objectiviteit te bewaren. Ik moet in de eerste plaats niet weten wat ze gedaan
hebben want dat kan het werken met die jongere beïnvloeden.”
Opvoeder: “Nooit, en ik raad mijn collega’s en beginnende stagiairs dat ook af. In de beginfase
natuurlijk. Na een dag of twee kan dat wel. Maar je hoeft de ganse historiek niet op voorhand
te kennen. Eerst ervaren hoe de jongere is en deze leren kennen. Op die manier ga je niet met
vooroordelen starten. Je moet de jongeren een kans geven. En dan als je hen beter kent, dan
kun je daar naar kijken.”
Opvoeder: “Ja, maar ik werk gewoon meer met de jongeren en doe niet zoveel administratie.
Er zijn er die dat wel doen, die al die dossiers bekijken. Maar ik kan dat niet. Ik wil met een wit
blad vertrekken. En als je teveel weet dan kun je misschien niet meer objectief zijn. Ik moet
niet teveel weten over feiten en achtergrond. Voor mij zijn die jongeren allemaal gelijk, of dat
nu gaat over moord, verkrachting of diefstal, dat klinkt misschien cru. Maar het gaat om hun
gedrag hierbinnen.”
De persoonsgebonden informatie in de dossiers wordt zelden tijdens de plaatsing echt
aangewend. Voor de werk- en actiepunten wordt vooral gekeken naar het gedrag binnen
de instelling, op welke wijze dit gedrag kan bijgestuurd worden zodat ze er nadien iets
aan gehad hebben. Alleen zit er geen continuïteit in het werken met actie- en
werkpunten. De leefgroepen hebben eigen punten, onderwijs legt andere
aandachtspunten op voor de jongere en hierover bestaat geen overleg.
Leerkracht: “Nee, dat zijn anderen. De onze worden aangegeven op de supervisie 155 . Op
leervlak zijn er andere doelstellingen dan in de leefgroep. Soms is dat wel zinvol. Er is eigenlijk
onvoldoende overleg. Wij zijn daarin wel de vragende partij.”
Ook wanneer jongeren op weekendverlof of dagbezoek gaan, is er vaak geen overleg met
de ouders. Sommigen zien dit als een gemiste kans; de lijn moet doorgetrokken worden
naar het leven na de plaatsing. Door de ouders hierin te betrekken, geef je hen ook
handvatten om het gedrag van de jongere na de plaatsing bij te sturen en wordt indirect
bijgedragen tot een vorm van nazorg.
155 Supervisie op vlak van de implementatie van het Domino-systeem en het werken met handelingsplannen,
actie- en werkpunten.
106

Opvoeder: “Bijvoorbeeld die werkpunten. Nu gelden deze hierbinnen. Maar eigenlijk zouden we
ook de ouders hierin moeten bevragen, om na te gaan wat er thuis misloopt en daar
werkpunten van maken, die ook tijdens weekendverloven gehanteerd kunnen worden. Maar
werkpunten worden niet doorgetrokken tijdens de weekends dat ze hier niet zijn.”
Ook al is de persoonlijke achtergrond van de jongere tijdens de plaatsing gekend, wat na
verloop van tijd meestal het geval is, blijkt toch ook dat de opvoeders niet voor alle
problemen een gepaste oplossing kennen. De problematieken, of combinatie van
problematieken, zijn vaak zo gecompliceerd, dat opvoeders in het duister moeten tasten.
Opvoeder: “Voor elk probleem moet er een individuele aanpak uitgedacht worden. Maar
sommige dingen kunnen wij gewoon niet oplossen. Daarvoor zijn er de psychologen en
outreach. Bijvoorbeeld enorme verwaarlozing, incestverledens. Je kunt daar altijd naar
luisteren, maar wat kunnen wij daarop zeggen? Ik zeg ze dat ook steeds. Ik wil wel luisteren,
maar ik kan daar niets op zeggen. Meestal ga je daar niet dieper op in, omdat je niet weet hoe.”
6.3.3. Doel van de plaatsing: recidive beperken?
Het doel van een plaatsing bepaalt zowel de condities als de context van die plaatsing.
Daarom ook bespreken we hieronder deze doelstellingen van de plaatsing en een aantal
problemen die hiermee verbonden zijn, zoals deze blijken uit onze observaties. Hieruit
komt naar voor dat de beperking van recidive niet de belangrijkste doelstelling van de
instellingen is.
Psycholoog: “Recidive is niet iets dat wij in de hand hebben. Wij hebben geen tovenaarskast.”
Volgens de Vlaamse Overheid hebben de Gemeenschapsinstellingen tot doel “een
opsluiting in de instelling met de daarbij horende vrijheidsbeperking te zien als een
middel om door opvang, begeleiding of behandeling de jongere opnieuw op het goede
spoor te brengen 156 .” Dit is het uitgangspunt; de vrijheidsberoving die daarmee gepaard
gaat kan geen doel op zich zijn, het is enkel een maatregel om effectief hulpverlening te
kunnen uitvoeren. Toch kunnen er ook nog andere motieven zijn, zoals afzondering en
opsluiting met oog op recidivebeperking, maatschappijbeveiliging, omwille van de ernst
van de feiten, of omwille van de publieke opinie. Maar deze worden door de Vlaamse
Gemeenschap niet als vertrekpunt gehanteerd. 157 Toch bestaat hierover geen consensus
onder de personeelsleden. Voor de ene is de plaatsing een maatschappijbeveiligende
maatregel, voor de andere een moment van rust voor jongere en omgeving. Sommigen
vinden dat het doel van de plaatsing voorbijgestreefd is. En dat er teruggegrepen moet
worden naar vroeger discours binnen de instelling.
Opvoeder: “Gewoon de context die tot rust kan komen. Het milieu krijgt een paar dagen
ademruimte. Je probeert te gaan naar de hulpverlening, maar we zitten met onze handen in
het haar, want 70 tot 80% komt terug.”
156
Vlaamse Gemeenschap, Programma-aanbod Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdzorg, Nota
interne werkgroep juni 2007, 3.
157
Vlaamse Gemeenschap, Programma-aanbod Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdzorg, Nota
interne werkgroep juni 2007, 3-4.
107

Opvoeder: “Rust brengen. Voor de jongere en de context. We moeten trachten om de tiener
die binnenkomt, bij vertrek als een meer volwassenendenkende persoon naar buiten te laten
gaan. Meer gericht op de maatschappij, op waarden en normen.”
Maatschappelijk werker: “Er zijn verschillende doelen. Individueel dan per jongere. Voor veel
jongeren is dit een rustpauze. Zij komen uit een chaotisch leven, met veel miserie en veel
onveiligheid. Hier kunnen ze tot rust komen, zijn ze veilig.”
De plaatsing wordt in deze citaten gezien als een rustpauze voor de jongeren. Jongeren
dienen tijdens de plaatsing de tijd te nemen om tot inzichten te komen over hun
problemen. De rustpauze en ademruimte die de jongeren gegund wordt, is slechts van
korte duur. Het moment dat kan doorgaan voor een rustpauze, zijn de eerste dagen in de
onthaalleefgroep. Hier worden de jongeren bijna permanent verplicht op kamer te
blijven, waarna ze al snel instromen in de dagdagelijkse orde van de dag. Vanaf dan
moeten ze hun taken uitvoeren, de activiteiten volgen en later ook naar de les gaan. Ze
komen vanuit ‘chaotische, problematische en onveilige situaties’ terecht in een omgeving
die ze niet kennen, tussen jongeren die ze nooit eerder ontmoet hebben, in een kamer
die niet de zijne/hare is. De kans is dan ook reëel dat zij deze plaatsing die eerste dagen,
die bedoeld zijn als rustpauze en ademruimte, aanvoelen als chaotisch, problematisch en
onveilig. Tijdens de observaties bleek meermaals dat jongeren zich niet veilig voelen in
de instelling, dat ze tijdens de nacht amper slapen (de vraag naar slaapmiddelen wordt
dan ook bijna dagelijks gesteld) en dat sommige jongeren soms zelf vragen om voor het
normale uur naar kamer te gaan. En dit laatste gebeurt voornamelijk in de gewone
leefgroepen, waar de jongeren veel meer activiteiten krijgen en veel minder
rustmomenten. De vraag kan ook gesteld worden of deze maatregel, deze tijdelijke
oplossing, de context, het gezin, een echt rustmoment geeft. Voor sommigen zal deze
scheiding inderdaad een ademruimte zijn. Maar de ademruimte die deze het gezin
schenkt, kan eventueel al snel op de achtergrond verdwijnen door de extra zorgen die
een dergelijke justitiële interventie met zich meebrengt. Denk hierbij aan het verlies van
contact met het kind, de lange afstanden van en naar de instellingen tijdens de
bezoekdagen en de onzekerheid van een voorlopige plaatsing. Sommige instellingen zijn
nu eenmaal moeilijk bereikbaar met het openbaar vervoer. Het lijkt dan ook dat deze
doelstelling een aantal tegenstrijdigheden in zich heeft.
Verder komt ook de beschermende factor van de plaatsing naar voor, zowel tegen
zichzelf, als tegen zijn context. De plaatsing kan ook dienen als een short-sharp-shock.
Maatschappelijk werker: “Daarnaast ook de bescherming tegenover zichzelf. Tegenover de
context. Ook het geven van een shock kan een doel zijn, maar dan enkel voor zeer korte
periode, maximaal twee weken, anders slaan ze om. Nestelen is heel gevaarlijk en dat kan
zeker niet het doel zijn. De plaatsing is de schakel tussen samenleving en een gepaste
instelling. Hier moeten we ze bewust maken en doen stilstaan. Of het doel recidivebeperking is
weet ik niet. Wij zijn eigenlijk de laatste halte. Soms is er ook een plaats beschikbaar en krijgt
de jeugdrechter een nieuw dossier en wordt er te snel overgegaan tot een plaatsing. Er moet
een soort klik gemaakt worden waardoor ze niet meer in dezelfde situatie terechtkomen. Dat is
misschien idealistisch.”
108

Indien de jongere beschermd moet worden tegen zijn context, lijkt een plaatsing
misschien tijdelijk een goede oplossing te zijn. Maar gezien eerder al aangewezen werd
dat werken met die context vanuit de instelling zeer moeilijk is, komt de jongere vaak
opnieuw in diezelfde, onveranderde context terecht. Dit aspect komt zo dadelijk
uitgebreider aan bod wanneer we het hebben over plaatsing en recidive.
Ook een korte shockperiode kan niet verwezenlijkt worden wanneer de jongere voor één
tot drie maanden geplaatst wordt. Zoals personeelsleden ook zelf aangeven, mag dit
nooit langer dan twee weken aanhouden.
Als laatste wordt het belang van het zoeken naar oplossingen tijdens de plaatsing
aangehaald als doelstelling.
Opvoeder: “De beveiliging van de maatschappij, het is een straf. Er is een fout gemaakt en op
dat moment is er geen ander gepast antwoord. Officieel vanuit de overheid hé. Voor ons is dat
anders. Wij kijken naar wat die jongeren nodig hebben naar de toekomst toe. Om hen er beter
uit te krijgen.”
Campusverantwoordelijke: “Crisisopvang, verbeteren van de situatie zodat ze beter in het
leven staan en niet de vermindering van recidive. Recidive is geen meetinstrument want
wanneer ben je daarin geslaagd? Het probleem zit hem ook in het bestraffen versus
heropvoeden. Recidive kun je onmogelijk in cijfers uitdrukken.”
Maatschappelijk medewerker: “Jongeren die binnenkomen, uitstroomperspectieven bieden.
Kijken en zoeken naar wat het beste is voor de jongere zelf. De jongere komt binnen, wij
denken: naar waar moet hij/zij, wat kunnen wij doen.”
Personeel staat niet altijd op dezelfde lijn wanneer het gaat over de doelstellingen van de
plaatsing. En dit is ook niet noodzakelijk nadelig. Er kunnen vanzelfsprekend
verschillende doelstellingen naast elkaar bestaan. Toch blijkt vooral rust brengen voor de
jongere en de omgeving een belangrijke rol te zijn. Ook het zoeken naar oplossingen die
de situatie van de jongere verbeteren, krijgen een prominente rol. Dit loopt parallel met
de officiële doelstelling van de overheid. Toch klinken er ook pessimistische stemmen.
Een gevoel van machteloos heerst bij een aantal opvoeders. Deze dualiteit in visie van de
opvoeders kent verschillende oorzaken. Voor sommigen lijkt dit voort te komen uit hun
eigen ervaring na een jarenlange carrière binnen de instelling. Anderen zijn steeds tegen
de stroming ingegaan, de frustratie die opgebouwd werd, uit zich in een pessimistische
gedachtegang.
Opvoeder: “Het doel van de plaatsing is volledig voorbijgestreefd. Het is geen straf meer om
naar een instelling te gaan. Het moet veel strenger. Deze “luxe” die ze hier kennen is niet
goed. Ik gun het ze wel, maar het is niet iets dat de jongeren zelf buiten kunnen opbouwen. Ze
kunnen gewoon geen normale job, aan een normaal tempo aan. Al dat budget dat daarvoor
vrijgemaakt wordt, moesten we dat gewoon gebruiken, we zouden de helft meer jongeren
kunnen helpen.”
Campusverantwoordelijke: “Ik blijf hopen dat er iets zal veranderen. Ik ben zelf altijd tegen de
stroom ingegaan, maar ik merk de laatste tijd dat het niet meer lukt. Er zijn er zo veel zo vroeg
vertrokken, op 56, op 46. Allemaal burn-out. Ik vraag me af wanneer iemand in Brussel dit in
vraag durft stellen en er iets aan doet.”
109

Beperking van recidive kan ook een doelstelling zijn van de plaatsing, zij het door
behandeling en begeleiding, zij het door exclusie. Ook recidive en opnieuw geplaatst
worden kennen volgens de personeelsleden van de instelling verschillende oorzaken.
Voornamelijk de context blijkt hierin een prominente rol te spelen. Bijna elke keer komt
context en de instabiliteit van het leefmilieu aan bod.
Maatschappelijk werker: “Een oorzaak van het waarom zoveel jongeren terugkomen, is de
context. Als de context niet mee verandert, dan mag je ze hier nog zo lang houden… Wij zijn
tegenwoordig eerder een eindterminus. Als alle andere opties niet werken. Er is meer
slaagkans wanneer de jeugdrechter ze veel vroeger plaatst.”
Opvoeder: “Sommige jongeren schieten hier wakker. Maar sommigen zitten al te ver, zij
komen uit een bepaald milieu en dan is het veel moeilijker om zich te herpakken.”
Psycholoog: “Daar valt moeilijk een lijn in te trekken. Soms kun je jezelf daaraan mispakken,
dat je denkt die gaat het goed doen, die staat er nooit meer terug, maar na een paar maanden
komt hij toch opnieuw binnen. Er zijn zoveel verschillende mogelijkheden daarvoor.
Persoonlijkheid van de jongere. Het normen- en waardepatroon, geen schuldbesef. Ook de
context is van belang, de context die niet met de jongere mee wil veranderen.”
Uit de observaties komt duidelijk naar voor dat alles draait rond context, een context die
niet vanuit de instelling bereikt kan worden. Vooral omdat de context veraf staat van de
instelling. Ouders worden gecontacteerd, uitgenodigd om op gesprek te komen, kunnen
elke week op bezoek komen, jongeren krijgen dagbezoeken en weekendverloven, maar
dit loopt niet altijd even vlot. Voor sommige ouders zijn de instellingen moeilijk
bereikbaar, door openbaar vervoer of door het feit dat er niet altijd regiogebonden
geplaatst wordt (denk hierbij voornamelijk aan meisjes), en soms zijn de ouders voor de
instelling moeilijk bereikbaar, door desinteresse, door taalbarrières, … . Dit is ook een
vaststelling die reeds door vroeger onderzoek gedaan werd. Welzenis en Lemmens
formuleerden in 1997 al de aanbeveling dat ‘de bestaande hoeveelheid gesloten plaatsen
meer gespreid moeten worden over de verschillende regio’s zodat er een gezinsgerichte
werking mogelijk is en vervolgmaatregelen beter voorbereid kunnen worden’ 158 .
Maatschappelijk medewerker: “De context is een grote factor. Minimaal gaan wij zaken
bespreken met de ouders. Wij zorgen voor de voorbereiding van de thuisbegeleiding. We zien
de ouders niet zo veel. In de instelling worden jongeren van over heel Vlaanderen geplaatst,
waardoor het contact met de context bemoeilijkt wordt. Die regio geeft problemen. Dit is veel
te beperkt.”
Opvoeder: “In theorie is alles zeer mooi omschreven, maar in de praktijk kan dat niet
uitgevoerd worden. Werken met de context is enorm belangrijk, maar er wordt niet gewerkt
met de context. We kunnen die context niet veranderen, maar we kunnen wel veranderingen
brengen in het feit dat de context soms geen vertrouwen meer heeft. Daaraan moet gewerkt
worden.”
158 I. WELZENIS en M. LEMMENS, ‘Gesloten instellingen binnenstebuiten. Deel : De huidige gesloten
gemeenschapsinstellingen voor jongens en meisjes in Vlaanderen’, In opdracht van de Vlaams Minister van
Cultuur , Gezin en Welzijn, Katholieke Universiteit Leuven, maart 1997, 63.
110

Vaak wordt ook aangehaald dat de jongeren tijdens hun verblijf goed meewerken, de
regels volgen, dat de dagdagelijkse taken goed uitgevoerd worden, etc., maar dat zij dan
terugkeren naar een context die nog steeds dezelfde is. Zelden wordt de vraag gesteld of
de jongeren tijdens de plaatsing niet gewoonweg conformeren aan het leven in de
instelling. Dat jongeren misschien beseffen dat conformisme hen het leven in de
instelling gemakkelijker maakt en dat ze op die manier eventueel ook weer sneller naar
de eigen context, naar het thuismilieu kunnen terugkeren.
Opvoeder: “Door het contact met de context. Hierbinnen zijn ze goed bezig, je merkt dat soms
ook als ze telefoon gekregen hebben, dat ze hervallen in ouder patronen. En andere
instellingen waar zij naartoe gaan zijn veel minder gestructureerd. Ze gaan dan ook buiten
naar school, krijgen veel meer prikkels.”
Opvoeder: “De context is heel erg belangrijk. Ze gaan steeds terug naar hun slechte milieus en
hun slechte vrienden. Hier binnen werken ze goed mee, maar eens buiten is het heel moeilijk
om dat vol te houden door de context waarin zij leven.”
Opvoeder: “Ik denk dat jongeren die een sterkere binding hebben met thuis, met school, dat
zij minder kans hebben om terug te keren. En lagere kans op recidive. Zij die wel terugkomen,
hebben een slechtere opvang thuis, doen het minder goed op school.”
Ook de laksheid van andere private instelling wordt aangekaart. En dit is ook een
opmerking die vaak terugkomt. Het zijn de andere instellingen die minder gestructureerd
werken en daardoor de jongeren de kans geven te hervallen. Dit is ook intern in de
gemeenschapsinstelling voelbaar. Dit spanningsveld tussen de onthaalleefgroepen en de
gewone leefgroepen, uit zich op deze manier. Onthaalleefgroepen zijn zeer
gestructureerd, gewone leefgroepen staan voor een iets minder strak regime. Wanneer
er dan iets misloopt op de gewone leefgroep, dan heeft de onthaalleefgroep de jongere
niet “werkbaar” 159 afgeleverd. Volgens de onthaalleefgroep ligt dit dan weer aan de
versoepeling van het regime.
Een andere reden die aangehaald wordt en volgens sommigen in verband staat met
recidive is de laksheid van het regime, de aangeboden en ongekende “luxe” van de
instelling.
Opvoeder: “Wat ze hier ook doen, ze zijn toch zeker van hun boterham met choco ’s avonds.
Wij maken hier een artificieel milieu. Die jongeren kennen dat niet en kunnen dat niet zelf
halen. Zij komen uit arme milieus, ze hebben daar geen voeling mee. Hier moeten ze het
maar pakken uit de kast. Oplossing moet zijn minder luxe, beter onderwijs, net zoals buiten
de instelling, meer voldoen aan de realiteit. Dat is juist hetzelfde met die stapprojecten.
Wanneer gaan zij in hun leven nog ooit meemaken dat er altijd iemand is, 1 op 1. En
therapie, buiten de instelling, wat kost dat niet? Gemakkelijk 30 tot 50 euro, dat kunnen zij
nooit betalen. Ik hoor heel graag positieve dingen, liefst zelfs, maar de realiteit is anders.
Vroeger mochten ze ook veel minder buiten. De vuilbak buiten zetten was dan een eer. Ze
krijgen hier alles, als ze iets breken, mogen we het zelfs niet van hun zakgeld aftrekken. Dat
is geen realiteit.
159 Met werkbaar afleveren wordt bedoeld dat de jongeren, bij overplaatsing van onthaal naar een gewone
leefgroep, nog niet klaar zijn zich in die structuur te integreren en dus te snel werden overgeplaatst.
111

Opvoeder: Ook intern is de werking te soepel geworden. Het is hier soms beter dan thuis.
Vroeger was het meer een opvoedingsinstelling. Het is te mak soms. Zoals met verloven, dat
moeten ze verdienen. Nu is het meer een recht geworden, moet een gunst zijn.”
Volgens dit laatste citaat dient de instelling strenger en strikter te zijn. Gunsten mogen
geen rechten worden en moeten verdiend worden. Weekendverlof mag volgens
sommigen geen automatisch gegeven zijn. Maar wat met de reïntegratie? Een
gemeenschapsinstelling dient toch te werken aan heropvoeding, begeleiding, behandeling
en ook reïntegratie van de jongere in de samenleving. Een plaatsing in een
gemeenschapsinstelling lijkt volgens de opvoeders niet op de realiteit, het gaat om een
artificieel milieu. En dit is natuurlijk inderdaad zo, maar niet omdat de jongeren plots een
luxe leren kennen die ze misschien nooit zelf kunnen nastreven, maar omdat zij in hun
vrijheid worden beperkt. En het is omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheden waar
deze jongeren moeten leren mee omgaan om te kunnen integreren in de maatschappij.
Dit wordt ook aangegeven in beleidsnota’s, omgaan met verantwoordelijkheid is een
belangrijk werkpunt binnen de instelling. In dit opzicht zijn zaken als begeleide
activiteiten, dagbezoeken en weekendverloven geen gunst, maar zeker wel een recht en
te meer een noodzakelijkheid om de reïntegratie van de jongeren te verzekeren.
Vanuit de instelling komt naar voor dat de plaatsing geen perfecte, kant en klare
oplossing kan bieden voor het probleem van recidive. Omdat de juiste middelen vanuit
het beleid niet aangereikt worden of, zoals in de drie laatste citaten blijkt, omdat het bij
de jongeren zelf misloopt.
Opvoeder: “Wij kunnen in de instelling zeer weinig doen. Er zou meer contextgericht gewerkt
moeten worden, veel individueler. Op de leefgroepen gebeurt alles in groep. Als ze meer
personeel hadden, kunnen ze elk zes tot acht jongeren op zich nemen en echt contextgericht
werken.”
Leerkracht: “Dat heeft verschillende oorzaken. Ofwel zijn ze niet genoeg verschoten. Hebben
ze niet zoiets van “als ik dat doe, dan moet ik terug en dat wil ik niet. Soms vinden ze het niet
erg. Of ze hebben gewoon pech en kunnen er eigenlijk niets aan doen. Dat heeft verschillende
oorzaken. Feit is gewoon dat een groot deel terugkeert. Eén keer, twee, drie of vier keer, dat is
hun keuze, uiteindelijk. Ofwel zijn ze niet slim genoeg en worden ze gepakt. Ofwel zijn ze niet
slim genoeg en stoppen ze er niet mee.”
Opvoeder: “En als laatste hebben zij zelf zeer weinig mogelijkheden. Ze gaan niet naar school.
Iemand die hier niet werkt gelooft zoiets niet, maar ik mag dat zeggen à la fin du carrière, zij
hebben weinig mogelijkheden, weinig capaciteiten.”
Psycholoog: “Niet alle jongeren zijn in staat om alles wat ze hier leren ook buiten te gebruiken.
Het gaat hierbinnen ook niet om de echte wereld. Buiten moeten ze zichzelf begrenzen of de
begrenzing door de ouders lukt niet. Ze komen in een omgeving die niet in staat is om grenzen
te stellen. Velen komen ook uit een ontwrichtend milieu, vriendenkring. Ze kunnen misschien
veranderd zijn, maar de omgeving is dat niet en het is moeilijk om je los te weken van je
milieu. Ze zijn ook schoolmoe, en hierbinnen krijgen ze wel onderwijs en misschien houden ze
dat buiten wel even vol, maar uiteindelijk hervallen ze vaak in hetzelfde patroon. En misschien
mag ik dat niet zeggen maar sommigen blijven gewoon het pad van de criminaliteit opgaan. De
context is belangrijk. In de meest ruime zin van het woord natuurlijk.”
112

Wat hier sterk op de voorgrond treedt, is het aangeven van mogelijke oorzaken van falen
die elders liggen, buiten de invloedsfeer van de instelling. Ofwel zijn het de jongeren die
niet kunnen of niet willen veranderen, die steeds opnieuw het pad der criminaliteit
verkiezen boven een “normale” levenswandel. Ofwel is het de context die hen hiervan
weerhoudt. De context verandert niet mee, en hoewel de jongere veranderd kan zijn
tijdens zijn verblijf, hij zal niet sterk genoeg zijn om aan de invloed van de context te
weerstaan. Ook de jeugdrechter blijft niet buiten beeld. De jeugdrechters beslissen om
bijvoorbeeld jongeren met psychiatrische problemen, jongeren met een zwakkere
begaafdheid, de instelling binnen te loodsen. Het is dan de instelling die hiervoor een
oplossing moet zoeken. Enkel De Hutten voert hierover ook effectief een beleid door met
de oprichting van een speciale leefgroep. In de andere instellingen worden deze jongeren
systematisch in bepaalde en dan ook gemengde leefgroepen geplaatst, zonder overleg,
gezien als een “historische verworvenheid” van de leefgroep, eerder een verdoken beleid.
Andere private instellingen zorgen er dan weer voor dat het werk verricht in de
gemeenschapsinstellingen verloren gaat door een versoepeling van het regime en de
leefregels. En ook de eigen interne leefgroepen durven de verantwoordelijkheid binnen
de eigen instelling af te schuiven op hetzij de gewone leefgroep, die te soepel wordt,
hetzij de onthaalleefgroep, die niet “werkbaar” aflevert.
Als laatste wordt vaak ook met de vinger naar het beleid gewezen. Het beleid verandert
om de zoveel tijd zijn stokpaardje waardoor de personeelsleden op de werkvloer een
bocht moeten nemen en zich opnieuw moeten inwerken in nieuwe programma’s. Als er
dan al eens een stem weerklinkt die stelt dat zij (de instelling) recidive niet in de hand
hebben, dan is dat ook steeds met een knipoog naar beleid, omdat de middelen er niet
zijn. Zelden wordt de interne werking van de instelling zelf in vraag gesteld, de
dagdagelijkse praktijk, de omgang met de jongeren. Personeelsleden reiken de
knelpunten en mogelijke oplossingen aan, maar kijken niet naar wat zij anders kunnen
doen, waar zij eventueel aan kunnen werken. Het blijkt zeer duidelijk uit de vele citaten
hier vermeld dat personeelsleden stellen recidive niet in de hand te hebben. Zij doen wat
ze kunnen doen, is er dan nog sprake van recidive dan is dit zo omdat ze niet de juiste
middelen hebben, omdat de jongere of zijn context niet wil. Zij werken met deze
jongeren, maar velen lijken er niet in te geloven, ze geloven niet in de job die ze moeten
uitvoeren.
Een laatste aspect dat tijdens de gesprekken in verband gebracht wordt met recidive,
een aspect waarop de instelling nogmaals zelf geen vat heeft, is de duur van de
plaatsing. De duur wordt volgens personeelsleden alsmaar korter. De tijd dat jongeren
vroeger één tot twee jaar in de instelling verbleven en buitenkwamen met een VDAB-
diploma is al lang verleden tijd. Met een gemiddelde duur ergens tussen drie en zes
maanden, hebben de personeelsleden het gevoel dat zij maar weinig kunnen veranderen.
Opvoeder: “Nu moeten we heropvoeden, op een maand tijd. Wat kunnen wij dan doen? Je mag
idealistisch zijn, maar niet naïef.”
Campusverantwoordelijke: “Vroeger zaten de jongeren hier veel langer. Je kon dan een band
aanmaken. Wordt die band dan doorgeknipt dan hervallen ze. Nu zijn ze hier gemiddeld twee
maanden. Eerst twee weken op onthaal. Daarna mogen ze op weekend, dan zijn ze al twee
dagen per week weg. Als je uitrekent, op die twee maanden dat ze hier zitten, met tien
113

opvoeders, dat zijn 120 werkdagen, per individuele begeleider betekent dat 12 dagen waarin zij
contact hebben met de jongen. Op twaalf dagen kun je geen relatie opbouwen”.
Maatschappelijk werker: “De plaatsing is te kort. Er is een druk voor de jeugdrechters om niet
te verlengen. En de sociale dienst moet oplossingen zoeken. Maar eigenlijk is het soms te
vroeg om ze te laten vertrekken. Of de gepaste hulpverlening is niet voorhanden. Omdat er
geen plaatsen zijn”.
Aan de andere kant wordt ook gewezen op de positieve kanten van een kortere
plaatsing. Zodoende kunnen de jongeren volgens opvoeders gemakkelijker aansluiting
vinden in de maatschappij. Een kort verblijf kan ook een shockeffect teweegbrengen.
Maar dan mag deze echter niet te lang duren, want na enige tijd treedt er gewenning en
soms (voornamelijk bij meisjes) nesteldrang op.
Opvoeder: “Kortere plaatsingen hebben hun voor- en nadelen. Vroeger duurde de plaatsing
veel langer waardoor de jongeren via VAB en ateliers aan een diploma konden geraken. Nu ze
korter zijn, vinden ze makkelijker weer aansluiting in de samenleving, maar dan komen ze
vaker opnieuw naar hier. Maar dat wordt nu dus niet meer gedaan, is niet het doel van de
instelling. Vroeger kon je jongeren echt zien veranderen en open bloeien, ze konden nog iets
maken van hun leven.”
Maatschappelijk werker: “Als de jongere langer blijft, kunnen we meer doen. Hoewel dat langer
niet altijd beter is. Voor sommige jongeren is een korter verblijf beter voor een shockeffect, na
enige tijd treedt er toch gewenning op.”
Hoewel ook hier doorschemert dat een langere plaatsing meer voordelen met zich
meebrengt.
Als laatste heerst er een gevoel van verlies van continuïteit. Met de beste bedoelingen
worden recent nieuwe therapeutische programma’s ingevoerd, nieuwe infrastructuren
bijgebouwd en nieuwe informatiesystemen opgezet. Naast diversiteit van het
hulpverleningsaanbod creëert dit ook verwarring en instabiliteit binnen het regime.
Opvoeder: “Iedere directeur heeft zijn dada, voor de ene is dat sport, de volgende wil
onderwijs, deze wil context. Je moet bijna al de rest dan straal negeren.”
Campusverantwoordelijke: “Wat doen ze tegenwoordig, ze verzamelen allemaal verschillende
methoden en dan komt de jongere binnen. Wat beter gedaan wordt, is de jongeren in de eerste
plaats goed screenen en dan het aanbod aan de noden aanpassen.”
Opvoeder: “Wij moeten nog 15 jaar in dit gebouw zitten. Er worden alsmaar nieuwe gebouwen
gebouwd. Dat is mooi voor de buitenwereld maar dat gaat veel te snel opeens, ze moesten
daar al veel langer met bezig zijn. Er komt een nieuwe bezetting, nieuwe directeur, dat is 100
jaar traditie die goed was en die verloren zal gaan.”
Door deze opeenvolgende veranderingen verliest de instelling niet enkel zijn continuïteit,
maar voert het ook geen consequent beleid. Deze beleidsveranderingen, zowel op niveau
van de instellingen als de overheid, creëren op de werkvloer een gevoel van onmacht en
frustratie.
Campusverantwoordelijke: “We zijn iets heel belangrijk verloren. En dat is continuïteit. We
krijgen nu een opdracht, maar vooraleer we die gewoon zijn en kunnen invullen, is de opdracht
al veranderd. En dat zorgt ook voor verwarring bij de opvoeders.”
114

6.4. Conclusie.
Dit hoofdstuk heeft tot doel om de invloed van de regimegebonden factoren op recidive
te verkennen en te kunnen begrijpen. Daarom is een verkennende beschrijving van die
plaatsing noodzakelijk. Naast de beperkte kwantitatieve analyses die we konden
uitvoeren, beoogt de kwalitatieve benadering van het regime daarom net het uitwerken
en oplijsten van de dimensies/indicatoren/domeinen en hun knelpunten die “het regime”
vorm (kunnen) geven.
Uit de literatuurstudie bleek dat, wanneer gekozen wordt om over te gaan tot een
plaatsing, twee aspecten zeer belangrijk zijn, namelijk de context van die plaatsing en de
condities van de plaatsing. Verder bleek uit hoofdstuk drie ook dat het niet alleen
belangrijk is om de persoonsgebonden (risico)factoren te kennen, maar deze ook tijdens
de plaatsing aan te wenden. Een interventie verlaagt slechts de kans op recidive wanneer
deze multimodaal is, wanneer zij inspeelt op alle probleemaspecten die de geplaatste
jongeren ondervinden. Daarnaast is het van even groot belang ook na de plaatsing een
intensieve begeleiding en opvolging op te stellen, gezien uit onderzoek blijkt dat het
effect van een interventie afneemt met de tijd.
Vanuit dit wetenschappelijk perspectief hebben we getracht een aantal geobserveerde
knelpunten te bespreken, die van invloed kunnen zijn op recidive. Enerzijds vinden we
een aantal structurele problemen, anderzijds een aantal problemen op pedagogisch vlak.
Deze structurele problemen zijn eerder extern, problemen die hun oorzaak buiten de
instelling vinden. Ten eerste zijn er de regio’s van waaruit jongeren geplaatst worden.
Hoewel jeugdrechters regiogebonden plaatsen, zijn deze regio’s voor de werking van de
instelling nog steeds groot en kan dit een aantal pedagogische aspecten tegenwerken
(hierbij denken we aan contextgericht werken, nazorg, samenwerking met school).
Daarnaast bepaalt de jeugdrechter nog steeds welke populatie in de instelling
terechtkomt. Hierdoor is de populatie van de instellingen geen homogene groep. Ook
jongeren met een problematische opvoedingssituatie, niet-begeleide minderjarigen,
Roma-jongeren, drugsverslaafden, oneigenlijke plaatsingen en jongeren met zware
psychiatrische problematieken komen in deze populatie terecht. Voor deze jongeren kan
er eventueel een ander passend antwoord mogelijk zijn. De heterogeniteit en de
specifieke problemen die hiermee gepaard gaan, zorgen voor druk op de werking van de
instelling. Leefgroepen trachten zich zo adequaat mogelijk aan te passen aan de
specifieke noden van het individu, met gevolgen voor de structuur van de leefgroep.
Ten derde heeft de jeugdrechter ook zijn invloed op andere aspecten van de plaatsing,
zoals de termijn van die plaatsing. Deze is volgens sommigen, zowel actoren in de
instelling als wetenschappelijke literatuur, te kort om binnen deze periode enig effect te
veroorzaken. Ook het al dan niet toekennen van extramurale activiteiten door de
jeugdrechter heeft gevolgen. Wanneer de jeugdrechter geen extramurale activiteiten
toekent, dan kan de jongere niet mee op groepsactiviteiten, mag hij niet op dag- en
weekendbezoeken, of zal hij niet kunnen deelnemen aan buitenactiviteiten van
bijvoorbeeld ervaringsleren. Dit heeft gevolgen voor het traject dat de jongere binnen de
115

instelling aflegt en de mogelijkheden die deze activiteiten kunnen bieden met oog op re-
integratie na de plaatsing.
Naast deze externe problemen, vinden we een aantal pedagogische problemen die eigen
zijn aan de interne werking van de instellingen. Zoals reeds aangehaald dient een
plaatsing een multimodale interventie te zijn, wil zij enig effect hebben op recidive.
Interveniëren op alle probleemgebieden van de individuele jongere is in het kader van
een (gesloten) plaatsing echter zeer moeilijk. Hier duiken een aantal knelpunten op.
Beleidsmatig werden op dit vlak al verschillende initiatieven genomen. We denken hierbij
aan het contextgericht werken, vernieuwing van het onderwijs, het geïndividualiseerd
traject. Maar de omzetting in praktijk loopt soms moeizaam.
Ten eerste kan enerzijds de samenwerking met school en gezin geoptimaliseerd worden,
en anderzijds de continuïteit van initiatieven als het handelingsplan en de actie- en
werkpunten tijdens dagbezoeken en weekendbezoeken garanderen. Ook nazorgtrajecten,
zoals die reeds gestart zijn voor enkele jongens in de gemeente Beernem, kunnen de
effecten van de plaatsing verhogen door risicofactoren ook na de plaatsing weg te
werken en protectieve factoren te versterken.
Ten tweede behoeven specifieke problemen als druggebruik, psychiatrische problemen,
automutilatie, depressie, etc., extra aandacht. Onderzoeken tonen aan dat deze
problemen mogelijks het risico op recidive in de hand werken. De instelling heeft als doel
de situatie van de jongere te verbeteren om recidive tegen te gaan. Vaak worden deze
problemen wel erkend maar is er geen adequate begeleiding voorzien.
Ten derde speelt de beroepscultuur en positie van de opvoeder een rol. De rol van
opvoeder komt soms onder druk te staan, en dit is van belang wanneer net de
begeleiders, hun training en opleiding cruciaal zijn voor een effectieve interventie. Hierbij
dient er niet enkel nagedacht te worden over de rol van de opvoeder, maar ook van alle
andere actoren binnen de instelling. Visies over aanpak en opvolging moeten duidelijk
zijn en iedereen dient te weten wat er van hem verwacht wordt.
Als laatste blijkt uit de observaties dat verschillende actoren recidive wijten aan een
aantal van deze problemen zoals discontinuïteit van beleid, de beperkte duur van de
plaatsing, problemen waarvoor zij niet zijn opgeleid, etc. Hierdoor ontstaat verbitterdheid
en cynisme onder de personeelsleden, hoewel net zij degenen zijn die de jongeren
moeten motiveren om begeleiding te accepteren en deel te nemen aan activiteiten.
116

Hoofdstuk 7:
Recidive en persoonsgebonden kenmerken.
Dit hoofdstuk zal dieper ingaan op de algemene beschrijving van de persoonsgebonden
kenmerken van de 150 steekproefdossiers. Deze informatie werd verzameld en
samengevoegd aan de hand van de instellingsdossiers, de gerechtelijke dossiers bij de
jeugdparketten en de dossiers van de sociale diensten. Het gaat om gegevens die door
diverse instanties verzameld zijn, aan de hand van rapporten opgesteld door de
personeelsleden van deze verschillende instanties, door de bevraging van verschillende
personen, zoals ouders, scholen en de jongeren zelf. Deze informatie is nooit volledig en
we beschikken niet voor alle jongeren over evenveel en gelijkaardige informatie. Soms is
er zeer weinig geweten over de leefwereld van de jongere, over de schoolse carrière of
over de persoonlijkheid. Deze dossiers bevatten zeer gevarieerde informatie, doordat
deze informatie niet op een consequente wijze wordt verzameld en genoteerd, is de
verwerking ervan niet voor de hand liggend. Het is dan ook met enige voorzichtigheid dat
onderstaande bevindingen voorgelegd en geïnterpreteerd dienen te worden. In een
eerste deel geven we een algemene beschrijving van de steekproefpopulatie op niveau
van het individu, het gezin, de school,… Dit gebeurt op een eerder kwantitatieve wijze.
Gezien de gegevens zich niet lenen tot een echte kwantitatieve analyse (door de niet
consequente notatie en het beperkte aantal individuen), zullen we nadien kwalitatief
dieper ingaan op een aantal aspecten.
Over 43 steekproefjongeren hebben geen informatie, het betreft voornamelijk niet-
begeleide minderjarigen, illegale jongeren en Roma-jongeren.
7.1. Algemene beschrijving van de persoonsgebonden kenmerken van de
steekproef.
Uit de literatuurstudie blijkt dat een aantal persoonsgebonden kenmerken samen kunnen
hangen met recidive bij minderjarigen, de zogenaamde risicofactoren. De
wetenschappelijke literatuur geeft weer dat er zeer veel verschillende factoren mogelijks
in verband gebracht worden met recidive. Een doorgedreven analyse vereist
betrouwbare, nauwkeurige en consequent geregistreerde informatie. Dit is bij de dossiers
van de steekproefjongeren niet het geval. Vandaar dat wij in deze algemene beschrijving
summier een aantal kwantitatieve bevindingen zullen weergeven op basis van een aantal
grote categorieën waarbinnen risicofactoren zich bevinden: het individuele niveau, het
gezinsniveau, de schoolse carrière en de vriendenkring.
7.1.1. Individu
Op individueel niveau wordt er nagegaan of er bij deze steekproefjongeren, volgens de
gegevens uit de verschillende individuele dossiers, sprake is van eventuele
gedragsproblemen, psychologische en/of psychiatrische problemen, middelengebruik en -
misbruik, zowel fysiek als seksueel.
117

Gedragsproblemen zijn zeer moeilijk te definiëren. Wat onder gedragsproblemen
verstaan wordt door de opstellers van de dossiers is niet steeds duidelijk. De
aanwezigheid van gedragsproblemen werd daarom enkel erkend wanneer dit duidelijk als
zodanig in het dossier opgenomen werd. Dit is het geval bij 41 jongeren.
Onder het begrip psychologische problemen begrijpen we zaken als zelfdoding of poging,
automutilatie, depressie, post traumatisch stresssyndroom… Bij psychiatrische
problematieken gaat het dan om deze stoornissen als persoonlijkheids- en
gedragstoornissen. 23 jongeren kampen met psychologische problemen, 12 jongeren
met psychiatrische problematieken.
Wat het middelengebruik betreft wordt er een onderscheid gemaakt naar alcoholgebruik,
softdruggebruik en harddruggebruik. In slechts zes dossiers wordt melding gemaakt van
alcoholgebruik. Het is niet steeds duidelijk of het gaat om gebruik of misbruik. 39
jongeren gebruiken of misbruiken softdrugs, bij 12 jongeren wordt melding gemaakt
van harddrugs. Eén jongeren heeft problemen met zowel alcohol, als soft- en
harddrugs. Zeven jongeren gebruiken soft- en harddrugs.
Acht jongeren zijn het slachtoffer van seksueel misbruik, vaak gaat het om
incestsituatie of misbruik door een stiefouder. In één geval gaat het om gedwongen
prostitutie van de minderjarige door de ouder. Vijf jongeren worden het slachtoffer van
fysiek misbruik. Het gaat om 13 verschillende jongeren, geen van deze jongeren wordt
zowel het slachtoffer van seksueel als fysiek misbruik. Enige andere vorm van
mishandeling is zeer moeilijk vast te stellen op basis van deze dossiers.
7.1.2. Gezin
Wanneer gesproken wordt over het gezin binnen de wetenschappelijke literatuur, dan
wordt ook gesproken over de relatie met de ouders, de opvoedingsstijl, etc. Ook deze
zaken kunnen niet teruggevonden worden in de dossiers. We kunnen slechts kijken naar
de gezinsstructuur en de ouders: samenstelling van gezin, agressie binnen het gezin, het
werk van de ouders, strafrechtelijk en/of jeugdbeschermingsverleden van de ouders,
middelenmisbruik en psychologische problemen van de ouders.
Bij 40 jongeren blijft de samenstelling van het gezin onbekend. De meest
voorkomende gezinssituatie is deze van het twee-oudergezin (53 jongeren) Vijf jongeren
worden opgevoed door één ouder, waarbij er zelden nog contact gehouden wordt met de
andere ouder. Bij 24 jongeren zijn de ouders gescheiden. 8 jongeren groeien op in een
nieuw samengesteld gezin. Bij elf jongeren is één van de ouders reeds overleden, bij één
jongere beide ouders. Acht jongeren worden niet opgevoed door de beide natuurlijke
ouders, zij groeien op bij de grootouders (3), in een pleeggezin (4) of bij adoptieouders
(1).
Bij 74 jongeren blijft de werksituatie van de ouders onbekend. Bij 39 jongeren werken
beide ouders (22) of één van de ouders (17). 22 jongeren leven in een gezin waar beide
ouders werkloos zijn. De ouders van 2 jongeren zijn officieus tewerkgesteld. Zes
jongeren hebben minstens één ouder die erkend wordt als invalide. Het gaat om
gezinnen waarbij ofwel beide ouders invalide zijn of waarbij de vader invalide is en de
118

moeder huisvrouw is. Bij zeven jongeren is minstens één van de ouders reeds met
pensioen.
We kijken ook naar eventuele problemen bij de ouders. Een aantal jongeren wordt
geconfronteerd met een ouder die problemen kent met alcohol- of druggebruik. In de
dossiers stellen we vast dat acht moeders en dertien vaders kampen met alcohol- of
drugproblemen. Verder zien we ook een aantal ouders met een gerechtelijk verleden
(of gerechtelijke problemen in het heden): zeven moeders hebben een strafblad
tegenover zestien vaders. Zes ouders hebben ook zelf een
jeugdbeschermingsverleden, het gaat dan om ouders die zelf onder toezicht van de
jeugdrechter hebben gestaan. Ook de ouders kunnen kampen met psychologische of
psychiatrische problemen. In elf dossiers vinden we terug dat ofwel moeder ofwel vader
psychologische of psychiatrische problemen ervaart.
Als laatste kunnen we vermelden dat, naast de 13 gezinnen waar er sprake is van
seksueel of fysiek misbruik van de jongere, er bij nog eens vijf andere gezinnen een
agressieve thuissituatie vermeld wordt, waarbij de agressie zich niet noodzakelijk richt
ten aanzien van de minderjarige.
7.1.3. School
Voor wat de school betreft, is de informatie soms zeer schaars en moeilijk kwantitatief
verwerkbaar. Daarom kunnen we slechts ingaan op de relatie tot de school, spijbelgedrag
en eventuele schorsing. Bij relatie tot de school duiden we op eventuele
gedragsproblemen, slechte resultaten, eveneens spijbelgedrag en schorsingen. 23
jongeren hebben een goede relatie tot de school. Bij deze jongeren worden geen
problemen vermeld. Bij 68 jongeren is dit echter wel het geval. 32 jongeren spijbelen
en slechts 6 jongeren krijgen een schorsing. We zijn natuurlijk afhankelijk van de
opstellers van de dossiers.
7.1.4. Vrienden en vrijetijdsbesteding.
Over vriendenkring en vrijetijdsbesteding wordt weinig informatie verzameld. Slechts bij
22 jongeren wordt vrijetijdsbesteding (sport, jeugdbeweging, etc.) vermeld. Bij 13
jongeren wordt expliciet vermeld dat deze vrijetijdsbesteding afwezig is of bestaat uit
negatieve invulling zoals rondhanggedrag. Wat de vriendenkring betreft, vinden we meer
informatie wanneer jongeren “slechte vrienden” hebben. In 41 dossiers wordt melding
gemaakt van een “slechte of zelfs delinquente vriendenkring”. Bij acht jongeren
wordt expliciet vermeld dat zij ofwel goede vrienden hebben, ofwel geen vrienden
hebben.
7.2. Recidive na meerderjarigheid en persoonsgebonden kenmerken.
Zoals blijkt uit deze eerste beschrijving van de persoonsgebonden kenmerken van de
steekproef kunnen een aantal verschillende problemen en situaties voorkomen. Om dit
119

verder te duiden geven onderstaande tabellen op een kwantitatieve wijze de
persoonsgebonden kenmerken van deze jongeren weer in het licht van de recidive die zij
al dan niet plegen na de meerderjarigheid. In eerste instantie verkiezen wij te werken
met de graad van recidive na meerderjarigheid, gezien deze de meest betrouwbare is in
dit onderzoek. Het gaat echter om een minder genuanceerd en een eerder simplistisch
beeld van de verschillende individuele kenmerken van de jongeren. Later zullen we op
een meer kwalitatieve wijze dieper ingaan op verschillende groepen binnen de
steekproef.
Ten eerste kan er een onderscheid gemaakt worden naar de gezinssituatie, zoals dadelijk
zal blijken, groeit één groep jongeren op in labiele, conflictueuze gezinnen. Een kleinere
groep lijkt eerder te leven in meer normale, stabiele gezinnen.
Tabel 68: Steekproef – De gezinsstructuur van de jongeren.
Twee-oudergezin
Een-oudergezin
Gescheiden
Een ouder overleden
Nieuw samengesteld
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 25 27 52
% 48,1% 51,9% 100,0%
Aantal 3 2 5
% 60,0% 40,0% 100,0%
Aantal 13 10 23
% 56,5% 43,5% 100,0%
Aantal 6 5 11
% 54,5% 45,5% 100,0%
Aantal 5 2 7
gezin % 71,4% 28,6% 100,0%
Beide ouders overleden
Grootouders
Pleeggezin
Adoptie
Totaal
Aantal 0 1 1
% ,0% 100,0% 100,0%
Aantal 2 1 3
% 66,7% 33,3% 100,0%
Aantal 1 3 4
% 25,0% 75,0% 100,0%
Aantal 0 1 1
% ,0% 100,0% 100,0%
Aantal 55 52 107
% 51,4% 48,6% 100,0%
120

Tabel 69: Steekproef – De werksituatie van de ouders.
Beide ouders werken
Eén ouder werkt
Geen van de ouders
werkt
Beide ouders werken
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 15 2 17
% 88,2% 11,8% 100,0%
Aantal 12 9 21
% 57,1% 42,9% 100,0%
Aantal 10 12 22
% 45,5% 54,5% 100,0%
Aantal 1 1 2
officieus % 50,0% 50,0% 100,0%
Minstens één ouder met
Aantal 1 6 7
pensioen % 14,3% 85,7% 100,0%
Minstens één ouder
Invalide
Totaal
Aantal 3 3 6
% 50,0% 50,0% 100,0%
Aantal 42 33 75
% 56,0% 44,0% 100,0%
Tabel 70: Steekproef – Agressie binnen het gezin.
Nee
Ja
Totaal
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 52 44 96
% 54,2% 45,8% 100,0%
Aantal 3 5 8
% 37,5% 62,5% 100,0%
Aantal 55 49 104
% 52,9% 47,1% 100,0%
Uit bovenstaande tabellen wordt duidelijk dat binnen de verschillende gezinsstructuren
en problemen die zich kunnen stellen zoals agressie of werkloosheid, sommige jongeren
recidiveren en anderen niet. Wat wel gezegd kan worden is het feit dat de variabele
“werkende ouders” eventueel gezien kan worden als een protectieve factor voor het niet
plegen van recidive. Agressie binnen het gezin dient eerder gezien te worden als een
risicofactor. Twee bedenkingen dienen echter gesteld te worden. Enerzijds gaat het om
zeer kleine aantallen, waardoor veralgemenen uitgesloten is. Anderzijds wordt in deze
tabellen slechts een bivariate relatie weergegeven; we gaan het effect na van slechts één
kenmerk op recidive. De maatschappelijke realiteit wordt dus aanzienlijk versmald; uit de
121

literatuur blijkt duidelijk dat de kans op recidive wordt beïnvloed door een complex
samenspel van verschillende individuele kenmerken van de jongeren.
Het valt bovendien op dat een groot deel van deze jongeren zeer gelijkaardige problemen
kennen: gedragsproblemen, psychologische problemen, druggebruik, etc. Ondanks deze
gelijklopendheid bemerken we dat er jongeren zijn die na meerderjarigheid doorzetten in
het plegen van recidive terwijl anderen met een gelijkaardig profiel dit niet doen.
Tabel 71: Steekproef – Gebruik van softdrugs
Nee
Ja
Totaal
Recidive tijdens meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 36 30 66
% 54,5% 45,5% 100,0%
Aantal 19 19 38
% 50,0% 50,0% 100,0%
Aantal 55 49 104
% 52,9% 47,1% 100,0%
Tabel 72: Steekproef – Gedragsproblemen bij jongeren.
Nee
Ja
Totaal
Recidive tijdens meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 32 33 65
% 49,2% 50,8% 100,0%
Aantal 24 16 40
% 60,0% 40,0% 100,0%
Aantal 56 49 105
% 53,3% 46,7% 100,0%
Ook voor de schoolse carrière kunnen we deze bedenking maken. Uit volgende tabel
blijkt dat een goede relatie tot de school als een eerder protectieve factor kan werken.
Maar nogmaals, belangrijk is het feit dat deze tabellen geen interactie vertonen met
andere individuele kenmerken, met andere risico- en protectieve factoren.
122

Tabel 73: Steekproef – Relatie van de jongeren tot de school.
Goed
Slecht
Gaat niet naar
school
Totaal
Recidive tijdens meerderjarigheid Totaal
Nee Ja
Aantal 16 7 23
% 69,6% 30,4% 100,0%
Aantal 31 34 65
% 47,7% 52,3% 100,0%
Aantal 5 5 10
% 50,0% 50,0% 100,0%
Aantal 52 46 98
% 53,1% 46,9% 100,0%
Bovenstaande is slechts een zeer algemene beschrijving van de samenstelling van de
steekproef naar de verschillende persoonsgebonden eigenschappen. Ten eerste blijkt dat
het allesbehalve gaat om een homogene groep. Echter, deze algemene voorstelling kan
de complexiteit van de persoonsgebonden kenmerken niet weergeven.
Ook voor de persoonsgebonden kenmerken werd een cox-survival analyse, zoals
uitgelegd in hoofdstuk 1, uitgevoerd. Kenmerken als gezinsstructuur, werk van de
ouders, relatie tot school, spijbelgedrag, gedragsproblemen, psychologische problemen,
druggebruik, etc. werden in verband gebracht met de kans op recidive na eerste
plaatsing tijdens de meerderjarigheid. Geen enkele van bovenvernoemde variabelen
blijkt een bijdrage te leveren aan de kans op voorspelling van recidive. Aangezien deze
vaststelling in het licht van de literatuur over recidive afwijkend is, vermoeden dat dit
gebrek aan effect te wijten is aan problemen met de gegevens zelf. De analyses werden
uitgevoerd voor de steekproefjongeren (150 dossiers), waarvan we over 43 jongeren
(Roma, illegalen en niet-begeleide minderjarigen) geen verdere informatie hebben.
Aangezien de informatie over persoonsgebonden eigenschappen opgeslagen in de
geconsulteerde dossiers niet gesystematiseerd is, hebben we te kampen met variabelen
die voor heel wat jongeren missende waarden hebben. De cox-regressie kan enkel
worden uitgevoerd worden op de jongeren met volledige informatie. Het kleine aantal
waarvoor een zekere volledigheid werd bekomen, is te beperkt om significante resultaten
te bekomen. Dit kan een verklaring bieden waarom er geen persoonsgebonden
kenmerken in verband gebracht kunnen worden met recidive na de eerste plaatsing.
Door deze eerder simplistische voorstelling gaat veel informatie verloren en krijgen we
een te eenvoudig beeld van de situatie waarin deze jongeren leven en opgroeien.
Hiervoor dringt een eerder kwalitatieve kijk zich op.
123

7.3 De persoonsgebonden kenmerken per specifieke groep.
Om de complexiteit van de levenssituatie van de steekproefjongeren duidelijk weer te
geven, zullen we kwalitatief dieper ingaan op deze dossiers waarbij we over voldoende
informatie beschikken. Door de kwantitatieve verwerking van de gegevens komt een al te
simplistisch beeld naar voor. De geplaatste jongeren kunnen niet beschouwd worden als
één homogene groep wanneer we spreken over de persoonsgebonden kenmerken van
deze minderjarigen. We zullen dieper ingaan op een aantal specifieke groepen. We
maken een onderscheid tussen de jongens en de meisjes van de steekproef. Deze
complexiteit zullen we duiden aan de hand van een aantal casussen 160 .
7.3.1. De geplaatste jongens.
Jongens met een problematische opvoedingssituatie.
25 jongeren, waarbij we over voldoende informatie beschikken, starten hun
jeugdbeschermingtraject als een problematische opvoedingssituatie.
De (labiele) gezinsstructuur.
Wanneer we kijken naar de gezinssituatie van de jongeren die instromen als
problematische opvoedingssituatie, merken we dat slechts twee jongeren uit een
“normaal en stabiel gezin” opgroeien (Casus 2) 161 . Om de instabiliteit van het gezinsleven
duidelijk te schetsen, verwijzen we naar de casussen in bijlage. Daar valt op dat er vaak
een gebrek aan standvastigheid bestaat binnen het gezinsleven. (Casussen 1,3 & 5)
Specifieke problematieken.
Bij deze jongeren, die toch starten als een problematische opvoedingssituatie, zien we
een aantal specifieke problemen. Deze problemen zijn zeer divers. Meest voorkomende
problemen zijn: druggebruik (13), waarbij er bij twee jongens sprake is van echte
drugsproblemen, gedragsproblemen (8), agressie (4), psychiatrische problemen (4) en
kindermishandeling of –verwaarlozing (4). Verder komen ook problemen als
zwakbegaafdheid (3), een hechtingsstoornis (3), psychologische problemen (3) en
pogingen tot zelfmoord (3) voor. Drie jongens hebben een ontvluchtingdrang. Daarnaast
komen er eerder uitzonderlijke problemen voor binnen deze subgroep: bij twee jongens
is sprake van automutilatie, bij eentje van seksueel misbruik en bij één jongen wordt
prostitutie als een mogelijk probleem genoteerd. Daarnaast is er telkens ook één jongen
met grensoverschrijdend seksueel gedrag; met alcoholgebruik en met
zelfmoordneigingen. Eén jongen uit deze subgroep pleegt een geslaagde zelfmoord.
(Casus 4)
160 Zie bijlage : casussen in bijlagenboek.
161 Zie bijlage V, Deel II, bijlagenboek.
124

Jongens en misdrijf omschreven feiten.
In de steekproef zijn er 61 jongens die instromen omwille van een als misdrijf
omschreven feit (waarbij we over voldoende informatie beschikken).
De gezinsstructuur.
Opvallend is dat deze jongens minder vaak opgroeien in labiele, destructieve en
conflictueuze gezinnen. Bij de jongeren instromend met een als misdrijf omschreven feit
groeien 21 jongens op in labiele gezinnen met verstoorde gezinsdynamieken. Daarnaast
is er één jongen geadopteerd en zijn er verder nog twee gezinnen die absoluut niet
betrokken zijn en waarover we niet veel informatie ter beschikking hebben. 34 jongens
groeien op in gezinnen waarbij het lijkt, volgens de gegevens van het dossier, alsof het
gaat om “normale, goede gezinnen”. Er kunnen eventueel wel een aantal problemen
bestaan, zoals een overleden ouder of gezondheidsproblemen, maar de gezinsdynamiek
en opvoedingsklimaat lijken daarbij niet verstoord. (Casussen 6 & 7) Verder zijn er nog
vijf gezinnen die als normaal beschouwd kunnen worden, maar waarbij er volgens de
dossiers sprake is van, ofwel een zwak pedagogisch klimaat, ofwel ouders die geen vat
meer hebben op het kind. Het gebruik van het begrip ‘zwak pedagogisch klimaat’ komt
enkel voor binnen deze groep van de geplaatste jongeren, het wordt niet gehanteerd bij
de meisjes of de jongens met een problematische opvoedingssituatie in deze steekproef.
Specifieke problemen.
De jongens die opgroeien in normale gezinnen en hebben verder, volgens het dossier,
geen andere problemen. Bij vijf van hen is er sprake van “slechte vrienden”. Verder
kunnen we geen enkel persoonsgebonden kenmerk naar voren brengen dat enigszins
negatief een invloed heeft op het plegen van misdrijven.
Bij de andere jongens zijn vooral druggebruik (17), waarvan bij vier jongens sprake is
van een drugsproblematiek, en gedragsproblemen (9) (alsook gedragsstoornissen (1)) de
meest voorkomende problemen. Ook ontvluchtingen komen vaak voor (8). Voor de
overige problemen, die we eveneens bij de POS-jongens zien en verder in dit hoofdstuk
ook bij de meisjes zullen zien, zijn vooral agressie (3) en verbale agressie (3) belangrijk.
Maar ook de eerder psychologische problemen kunnen we terugvinden: psychiatrische
problemen (2), psychologische problemen (3), seksuele stoornissen (3), depressie (2),
poging tot zelfmoord (3) en automutilatie (1). Daarnaast wordt ook melding gemaakt van
zwakke begaafdheid (5), leerproblemen (1), kindermishandeling (1) en alcoholgebruik
(3).
Recidive bij geplaatste jongens.
Wanneer we kijken naar de recidive van de jongeren die hun traject starten als
‘problematische opvoedingssituatie’, en later overschakelen naar een traject als ‘misdrijf
omschreven feit’, dan kunnen we onderling geen al te grote verschillen vinden in de
persoonsgebonden kenmerken wanneer het gaat om recidive. 11 jongeren plegen geen
recidive tegenover 14 jongeren die wel recidiveren. Bijna al deze jongeren leven in een
zeer labiel thuismilieu. Bij een van de twee jongeren, die opgroeien in een eerder stabiel
milieu, wordt recidive vastgesteld tijdens de minderjarigheid. De andere jongen is al
overleden op de leeftijd van 18 jaar. Deze en alle andere POS-jongeren kennen
gelijkaardige problematieken, zoals werd besproken. Tussen de groep recidiverende
125

POSSERS en niet-recidiverende POSSERS zijn geen grote verschillen te vinden in
achtergrondkenmerken op basis van de ons beschikbare gegevens.
Bij de jongeren die hun traject beginnen in het statuut van ‘als misdrijf omschreven feit’
zijn wel enige verschillen te bemerken. We kunnen deze groep opdelen in de jongeren
die opgroeien in eerder stabiele thuismilieus en deze die eerder een labiele, conflictueuze
gezinssituatie kennen.
Zoals gezegd leven 34 jongeren in stabielere gezinssituaties en 5 in relatief stabiele
gezinnen maar waarbij in het dossier sprake is van een zwak pedagogisch klimaat.
Binnen deze groep plegen 18 jongeren geen recidive en 21 jongeren wel. Bij de 18
jongeren die geen misdrijven meer plegen valt op dat er achterliggend minder problemen
aanwezig zijn. Er wordt voornamelijk melding gemaakt van “slechte vrienden” en zeer af
en toe van druggebruik en gedragsproblemen. Wat zeer opvallend is, is het feit dat 15
van deze jongeren snel-geplaatst werden. Bij de 21 jongeren die wel recidiveren, tijdens
minderjarigheid, meerderjarigheid of beiden, komen vaker een aantal problematische
achterliggende kenmerken naar voor, maar nog niet in die mate zoals bij de POS-
starters. Het gaat dan nog steeds voornamelijk om het hebben van “slechte vrienden”,
maar ook agressief gedrag, en ook enkele meldingen van psychologische problemen. Het
gaat om 13 snel-geplaatsten en 8 niet-snel-geplaatsten. Opmerkelijk is het grote aantal
snelle plaatsingen bij jongeren die eigenlijk kunnen steunen op een relatief thuismilieu.
Het lijkt erop dat de jeugdrechter een signaal wil geven aan deze jongeren én aan de
gezinnen. Een mogelijke hypothese van deze snelle plaatsingen is dat de jeugdrechter
zodoende het al betrokken thuismilieu verder tracht te mobiliseren. Alleen komen niet
alle snel-geplaatsten uit de steekproef uit stabiele gezinssituaties. Wanneer we kijken
naar de gepleegde recidive van deze groep, dan stellen we vast dat recidive bijna gelijk
verdeeld is onder de snel-geplaatsten: 14 niet tegenover 13 wel. Bij de niet-snel-
geplaatsten is de recidive iets hoger: 2 niet tegenover 8 wel. Maar we zien ook dat de
jongeren die recidive plegen iets vaker meer individuele problemen kennen. Bij de niet
recidiverende jongeren kan de thuissituatie een sterke protectieve factor zijn, zoals blijkt
uit andere onderzoeken in hoofdstuk 3, en zijn risicofactoren minder aanwezig. Daar
waar de recidiverende jongeren eveneens kunnen steunen op deze protectieve factor,
maar mogelijks achterliggend andere individuele problemen, als agressie en
psychologische problemen, kennen.
De andere groep jongeren die starten door een als misdrijf omschreven feit te plegen,
kennen allen een zeer verstoorde gezinsdynamiek en andere individuele problemen
(Casussen 8 tot 10), die in vele opzichten te vergelijken zijn met deze van jongeren die
binnen de jeugdbescherming starten via een vordering ‘problematische
opvoedingssituatie’. Enerzijds kennen deze jongens een zeer labiele, conflictueuze en
verstoorde gezinsdynamiek, anderzijds hebben zij onderliggend problemen gekend of
kennen zij nog problemen als kindermishandeling, druggebruik, zelfmoordpogingen,
psychiatrische problemen, psychosomatische problemen, agressief gedrag, etc. Verder is
er binnen deze groep geen onderscheid tussen snel-geplaatsten en niet-snel-geplaatsten.
Het lijkt erop dat het enige verschil tussen deze groep en de POS-starters zit in het feit
dat de situatie van deze jongeren pas op de voorgrond treedt wanneer deze jongeren
een als misdrijf omschreven feit plegen. Binnen deze groep recidiveren 15 jongeren (10
126

snel-geplaatsten en 5 niet-snel-geplaatsten), 8 anderen doen dit niet (4 snel-geplaatsten
en 4 niet-snel-geplaatsten).
7.3.2. De geplaatste meisjes.
Onze steekproefpopulatie bestaat voor één vijfde uit meisjes, twintig uit Antwerpen en
tien uit Brugge. Gezien onderzoek vaak vermeldt dat meisjes een andere problematiek
kennen, wordt er verder ingegaan op hun specifieke kenmerken, zodoende kan nagegaan
worden of er werkelijk een wezenlijk verschil bestaat.
Een eerste obstakel zijn de elf meisjes die ofwel samen met familie illegaal in België
verblijven, ofwel Roma-jongeren zijn, ofwel alleen in België verblijven, als niet-begeleide
minderjarigen. Op deze problematiek wordt later in dit hoofdstuk ingegaan. Belangrijk is
wel dat we voor deze meisjes niet over voldoende informatie beschikken om ze te
betrekken bij een diepgaandere kwalitatieve analyse.
De (labiele) gezinsstructuur.
Algemeen gezien worden de gezinnen van de 19 meisjes waarvan we over diepgaandere
informatie hebben, gekenmerkt door een enorme instabiliteit, zowel qua structuur van
het gezin als invulling van het gezin (Casus 11). Slechts drie meisjes kennen een
normale situatie (Casus 13), bij eentje zijn de ouders gescheiden maar dit zonder
problemen. Het gaat om warme en goede leefomgevingen, waar beide ouders werken,
waar geen financiële problemen zijn en waarbinnen schijnbaar geen conflicten bestaan
(Casus 12). Daarnaast zien we in sommige dossiers zeer duidelijk het gebrek aan
standvastigheid, vele meisjes worden steeds verplaatst van pleeggezin naar pleeggezin,
of instelling naar instelling, naar begeleidingstehuis, naar psychiatrisch ziekenhuis, en dit
met één of meerdere tussenpauzes in de gemeenschapsinstelling te Beernem (Casussen
11 & 14).
Specifieke problematieken.
Naast deze instabiele gezinssituaties, merken we bij deze meisjes een aantal zeer
specifieke achterliggende problematieken, gaande van druggebruik (10), alcoholgebruik
(5), ontvluchtingen (11), automutilatie (4) gedachten over (1) en pogingen (4) tot
zelfdoding, psychiatrische problemen (7); tot seksueel misbruik (5), prostitutie (4) en
zwangerschap (2). Deze specifieke problemen kunnen aanleiding zijn tot een plaatsing in
de gemeenschapsinstelling te Beernem op basis van een vordering voor een als misdrijf
omschreven feit; zeven meisjes worden geplaatst omwille van druggebruik,
ontvluchtingen of prostitutie. In tegenstelling tot de jongens uit de steekproef, is er bij de
meisjes nooit sprake van gedragproblemen, dit begrip komt niet voor in de dossiers van
de meisjes.
Recidive
Er bestaat een zeer dunne grens tussen de aanmelding als problematische
opvoedingssituatie en de aanmelding als misdrijf omschreven feit. Vaak liggen echte
feiten aan de basis van de plaatsing op basis van een als misdrijf omschreven feit;
diefstallen, maar ook druggebruik en ontvluchtingen, misdrijven die strafbaar zijn voor
127

minderjarigen. Maar de status van de instroom voor een bepaald feit is niet steeds
dezelfde. Druggebruik kan bij het ene meisje omschreven worden als problematische
opvoedingssituatie, bij het andere als een misdrijf omschreven feit met aanleiding tot een
plaatsing. Het lijkt erop dat de status van bepaalde feiten of problemen aangepast
kunnen worden door de jeugdrechter.
Recidive is dan ook zeer moeilijk in te schatten. Op basis van de gegevens van de
jeugdparketten en het Centraal Strafregister, plegen zeven meisjes in de steekproef
gekende recidive. Drie daarvan enkel tijdens de minderjarigheid, drie enkel tijdens de
meerderjarigheid en één zowel tijdens de minderjarigheid als de meerderjarigheid.
Vier van deze meisjes worden onder toezicht gesteld van de dienst pleegzorg. Zij kennen
zeer labiele thuismilieu, bestaande uit ofwel grootouders ofwel echte pleeggezinnen. Zij
kampen allemaal met psychologische of psychiatrische problemen en in één geval
eveneens een drugproblematiek. Twee andere meisje hebben eveneens zeer specifieke
problemen: een eerste kent enorme psychiatrische problemen, een tweede kampt met
een drugverslaving waarvoor zij geen hulp wil. Een laatste meisje verblijft illegaal, met
haar ouders, in België en wordt door de ouders gedwongen diefstallen te plegen. Deze
situaties verschillen niets met die van meisjes die niet recidiveren. Ook de leeftijd van
instroom verschilt niet echt tussen de twee groepen, enkel de meisjes die opgroeien in
pleeggezinnen stromen vaker op zeer jonge leeftijd in. We kunnen op basis van de ons
beschikbare informatie geen onderscheid maken tussen de groep meisjes die recidive
pleegt en deze die dat niet doet.
7.3.3. Roma, illegalen en niet-begeleide minderjarigen.
De situatie van deze jongeren is zeer specifiek. Vaak zijn zij alleen in België. En hebben
zij geen gekende woonplaats. Het zijn vaak jongeren die al geruime tijd alleen leven of in
groep met andere illegalen of vluchtelingen. Het gaat steeds om rondzwervende
jongeren, ofwel trekken ze met familie van Roma gemeenschap nar Roma gemeenschap,
ofwel als vluchteling met de ouders van land naar land, ofwel helemaal alleen. Vaak zijn
ze ook op doortocht.
De 43 dossiers uit onze steekproef zijn zeer schaars wat betreft informatie over de
betrokken personen. Duidelijk is wel dat de opstellers van de dossiers evenals de politie
vaak niet zeker zijn van de nationaliteit of de echte leeftijd, dit onder andere door
taalproblemen. Uit de drie casussen (Casussen 15 tot 17) blijkt duidelijk de specifieke
situatie van deze jongeren en ook de andere kijk van verschillende actoren op de
leefsituatie van deze jongeren en op de jongeren zelf.
128

7.4. Conclusie.
Uit dit hoofdstuk blijkt zeer duidelijk dat geplaatste jongeren vaak problemen kennen op
verschillende levensdomeinen gaande van een problematische schoolse carrière tot
conflictueuze gezinssituatie. Om na te gaan of deze persoonsgebonden kenmerken
mogelijks samenhangen met recidive hebben we een dossieranalyse uitgevoerd voor de
steekproef van 150 jongeren. Een eerste probleem was de zeer schaarse informatie voor
bepaalde groepen in de populatie: de niet-begeleide minderjarigen, illegalen en Roma.
Daarnaast is ook de informatie voor de andere dossiers niet op een consequente wijze
verzameld. Informatie wordt niet op een gestandaardiseerde wijze verzameld door de
verschillende betrokken actoren, wat het soms moeilijk maakt bepaalde uitspraken te
doen. Een goed en efficiënt registratiesysteem is cruciaal voor de te onderzoeken
vraagstelling.
Zo zijn er een aantal relevante verschillen merkbaar bij de registratie. Een eerste is de
melding van gedragsproblemen. Gedragsproblemen worden enkel bij jongens
geregistreerd onder deze noemer, in de dossiers van meisjes komt het begrip
gedragsproblemen niet voor. Hoewel, wanneer gekeken wordt wat mogelijks dient
verstaan te worden onder gedragsproblemen, zien we dezelfde gedragingen bij jongens
als meisjes: spijbelen, liegen, negeren van regels, etc.
Ten tweede komt het begrip ‘zwak pedagogisch klimaat’ niet vaak voor en slechts bij
jongens die starten met een als misdrijf omschreven feit én die leven in een zeer labiele
gezinssituatie. Bij andere MOF-starters of POS-starters komt dit zelden voor. Ook bij
meisjes komt dit niet voor. Hoewel ook de gezinssituatie van meisjes en POS-starters
zeer sterk lijkt op die van deze groep MOFfers en dat in andere dossiers toch ook
aangegeven wordt dat de ouders geen vat meer hebben op de jongere. Dit begrip wordt
voornamelijk gebruikt wanneer de thuissituatie instabiel is en de ouders geen vat hebben
op de jongere of niet erg aanwezig zijn bij de opvoeding van de jongere.
Als laatste dient ook gezegd dat actoren steeds op andere punten focussen bij het
opstellen van deze dossiers. Soms is er zeer weinig bekend over de thuissituatie of over
de schoolse carrière, etc.
Wat voornamelijk uit dit hoofdstuk naar voorkomt is de zeer complexe situaties en
problemen waarmee deze jongeren geconfronteerd worden. Een grote groep van deze
jongeren heeft een aangepaste begeleiding nodig volgens de verschillende
probleemgebieden. Uitspraken doen omtrent recidive is zeer moeilijk op basis van de ons
beschikbare gegevens aangezien er niet voldoende geregistreerd wordt en we niet het
volledige beeld van recidive kunnen weergeven. Wat wel gezegd kan worden is de
vaststelling dat er een aantal verschillende soorten jongeren in de instellingen
terechtkomt. Ten eerste hebben we niet-begeleide minderjarigen, illegalen en Roma,
jongeren met een statuut dat op zich al problematisch is. Voor deze jongeren beschikken
we over zeer weinig tot geen informatie. Ten tweede is er de groep meisjes. Een groep
die gelijkaardige kenmerken vertoont met de groep jongens die starten in een
problematische opvoedingssituatie en met een kleinere groep MOF-starters die eigenlijk
verdoken POS-jongeren zijn, maar die effectief overgaan tot het plegen van feiten. De
problemen onder deze jongeren zijn zeer divers. Het gaat om kindermishandeling,
psychologische en psychiatrische problemen, druggebruik, zelfmoordpogingen,
129

automutilatie, prostitutie, seksueel en fysiek misbruik, verwaarlozing, gedragsproblemen,
etc. Vele van deze zaken komen uit de literatuur naar voor als zijnde risicofactoren voor
recidive. Vaak zijn bij deze jongeren, op enkele na, de protectieve factoren afwezig.
Conflictueuze en chaotische gezinsstructuren en problematische relatie met de school zijn
bij deze groep geen uitzondering.
Als laatste is er de groep jongeren die starten door een als misdrijf omschreven feit te
plegen en die opgroeien in een stabieler milieu. De overgrote meerderheid van deze
jongeren wordt snel-geplaatst. Deze snelle plaatsing kan een signaal zijn van de
jeugdrechter naar de jongere en zijn ouders, om zodoende het thuismilieu, dat reeds
betrokken is, te mobiliseren. Opvallend is dat deze jongeren, naast de protectieve factor
van een stabiel thuismilieu, verder geen al te grote problemen kennen. Andere
risicofactoren (met uitzondering van: een slechte relatie tot de school en het hebben van
slechte vrienden) zijn nagenoeg bijna afwezig. De problematieken zijn in ieder geval niet
te vergelijken met deze van de andere, grotere groep jongeren.
Bij al deze groepen zijn er jongeren die recidiveren en jongeren die dat niet doen. Ook
tussen snel-geplaatsten en niet-snel-geplaatsten kan er geen onderscheid gemaakt
worden in persoonsgebonden kenmerken wanneer het gaat om recidive. Vanuit deze
kwalitatieve dossieranalyse, is het dus onmogelijk om een duidelijk antwoord te geven op
de vraag welke persoonsgebonden kenmerken samenhangen met recidive. Dit hoofdstuk
schets enkel de dynamieken die schuilgaan achter het leven van deze jongeren. In een
volgend hoofdstuk gaan we via kwantitatieve analyses dieper om in.
130

Deel III
Algemene conclusies en
aanbevelingen:
Delinquente jongeren,
recidive en het effect van de
plaatsing.
131

Conclusies en aanbevelingen.
In het licht van de centrale onderzoeksvragen van dit vervolgonderzoek naar recidive van
geplaatste jongeren en aansluitend op de verzamelde gegevens en onderzoeksresultaten
kunnen we een aantal conclusies en centrale pistes voor aanbevelingen formuleren.
Recidive van geplaatste jongeren.
Dit onderzoek toonde aan dat recidive onderzoeken van geplaatste jongeren in
Vlaanderen problematisch is. De gegevens van/uit de instellingen, sociale dienst, …
kennen een hele reeks van beperkingen. De administratieve invalshoek waarmee de
opslag van gegevens over jongeren, hun traject worden bijgehouden, hinderen een
ernstig wetenschappelijk onderzoek. De gegevens van de jeugdparketten zijn gelukkig
voorhanden sinds 2005 maar ook zijn hiaten die een genuanceerd onderzoek hinderen
(fouten, problemen ivm registratie van feiten, probleem van de samenloop, …).
Onderzoek dat zich beperkt tot recidive in de meerderjarigheid wordt dan weer gehinderd
doordat een reeks jongeren wegvallen (Roma, niet-begeleide minderjarigen..), door een
andere wijze van registratie van samenloop,…) Een traject van de jongeren op het vlak
van recidive in minder- en meerderjarigheid uittekenen is onmogelijk wegens verschillen
in juridische status (jeugdrecht versus strafrecht: maatregelen zijn niet te vergelijken
met veroordelingen), wijze van omgaan met samenloop, verschillende eenheid van
analyse (parket = jongere, veroordelingsgegevens = feiten)
Rekening houdend met al deze beperkingen geven we de belangrijkste resultaten weer.
Er kan niet genoeg benadrukt worden dat ze slechts partiële kijk opleveren op de recidive
van geplaatste jongeren en met de grootste omzichtigheid moeten geïnterpreteerd
worden.
Voor de minderjarigheid hebben we slechts vanaf 2005 betrouwbare gegevens over
recidive. Dit betekent dat we geconfronteerd worden met een blinde vlek van 2001-2004
waarbij we geen enkele informatie hebben over recidive. Dit heeft grote gevolgen gezien
ongeveer de helft van de cohorte de meerderjarigheid heeft bereikt voor 2005. Kijken we
enkel naar het jaar 2005 dan stellen we vast dat 25% van de 776 jongeren die ofwel
meerderjarig werden in 2004 of nog minderjarig waren in 2005 opnieuw aangemeld
wordt bij de jeugdparketten. Laten we echter de meerderjarig geworden jongeren uit
2004 weg, dan stellen we een recidivegraad van 42% vast voor het jaar 2005. Voor de
volledige periode 2005-2008 bedraagt de recidivegraad 27% voor de deelcohorte van
776 jongeren. Het gaat voor ongeveer de helft van deze jongeren over een beperkt
herval, één nieuwe aanmelding. Opmerkelijk is de vaststelling dat POS-startende jongens
meer recidiveren tijdens de minderjarigheid (40%), dan MOF-startende jongens (27%).
Deze vaststelling is volgens ons uitermate belangrijk.
Een vergelijking tussen de recidivegraad van de verschillende instellingen toont een
eerder gelijklopend beeld, gaande van 43% tot 49%. De grote uitzondering is de
gemeenschapsinstelling te Beernem, met een veel lagere recidivegraad. Niet zo
132

uitzonderlijk, aangezien het gaat om meisjes. Dit gender-verschil loopt als een rode
draad doorheen deze conclusies.
De recidivegraad na het bereiken van de meerderjarigheid, is het meest betrouwbare
gegeven over recidive binnen dit onderzoek. We stellen een recidivegraad vast van
41,7%. Dit betekent dat 41,7% van de cohorte-jongeren nog minstens één veroordeling
oploopt na de meerderjarigheid. 50% van deze jongeren worden veroordeeld tijdens het
eerste jaar van de meerderjarigheid. 46% van de meerderjarige recidiverende jongeren
stopt ogenschijnlijk na één veroordeling. We stellen ook de aanwezigheid vast van een
beperkte groep persistente jongeren. Het gaat voornamelijk om jongens: nog 13% van
de jongens loopt tussen de vijf en twaalf veroordelingen op na meerderjarigheid. Net als
tijdens de minderjarigheid treffen we een gender-verschil. Slechts 3,3% van deze
recidiverende jongeren betreft meisjes. We kunnen haast geen verschil terugvinden naar
recidivegraad per instelling van eerste plaatsing. Opnieuw met uitzondering van de
gemeenschapsinstelling Beernem, en dus de meisjes.
De vaststelling dat ook dit onderzoek de aanwezigheid van een groep persistente
jongeren aantreft, is uiterst belangrijk.
Omwille van verschillende beperkingen (zoals de blinde vlek voor de minderjarigheid,
aanmeldingen versus veroordelingen) is het zeer moeilijk om een algemeen beeld van
recidive te schetsen over minderjarigheid en meerderjarigheid heen, Deze bevindingen
moeten met enige voorzichtigheid en het vermoeden van onderschatting gelezen worden.
Voor 49,7% van de cohorte vinden we geen delicten na de eerste plaatsing. Dit is
waarschijnlijk een overschatting omdat we tijdens de minderjarigheid geconfronteerd
worden met de blinde vlek voor 2001 tot 2005 en voor deze jaren geen gegevens hebben
over mogelijk recidive. Bij 12,8% van de jongeren beperkt de recidive zich tot de
minderjarigheid. 35,5% vinden we slechts terug na meerderjarigheid. Verder treffen we
een beperkte groep ‘persistente’ jongeren (7,8%) die zowel tijdens de minderjarigheid
als meerderjarigheid nieuwe feiten plegen.
Regime en recidive.
Analyses.
Regime en recidive worden in dit onderzoek op twee niveaus bestudeerd. Enerzijds
voeren we kwantitatieve analyses uit op de zeer beperkte regimekenmerken die
voorhanden zijn. Anderzijds worden aan de hand van observaties in de
Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdzorg (niet in de federale instelling De
Grubbe) de condities en context van de plaatsing onder de loep genomen.
Plaatsing in een half-open instelling leidt tot meer recidive, plaatsing in een gesloten
instelling vermindert de kans op recidive. Dit verschillend effect wordt veroorzaakt
doordat meisjes steeds in een gesloten regime worden geplaatst. Het regime levert
slecht een zeer beperkte bijdrage aan het voorspelling van de kans op recidive. Een
plaatsing in de federale instelling De Grubbe blijkt wel degelijk een effect te hebben
wanneer we de kans op recidive trachten te voorspellen. Een eerste plaatsing in De
Grubbe verhoogt de kans op recidive. We moeten de bedenking plaatsen dat dit effect
gecontextualiseerd moet worden. Allereerst richt dit onderzoek zich op de beginfase van
133

de plaatsing in Everberg. Het gebruik van de Everberg plaatsing deed pas zijn intrede in
de wijze waarop jeugdrechters jongeren konden plaatsen. Uit die begin fase bleek dat de
plaatsing in Everberg dikwijls werd gehanteerd als een short-sharp-shock reactie (waarna
de jongere snel naar huis mocht). Daarnaast kan ook de selectie van jongeren op basis
van de misdrijven (voorzien in de toenmalige Everberg-wet) een element zijn in wat we
in dit onderzoek vaststellen. Tenslotte moeten we misschien ook opmerken dat op het
vlak van het regime er toch een duidelijk verschil is met de Gemeenschapsinstellingen, al
was het maar de aanwezigheid van “echte bewakers”. Echter, gezien de beperkte
registratie van regime-gebonden alsook persoonsgebonden kenmerken kunnen op basis
van onze onderzoeksresultaten geen verdere uitspraken doen over dit “negatieve” effect
van de plaatsing in Everberg.
Er zijn zeer weinig echte regimekenmerken ter beschikking voor kwantitatief onderzoek.
We stellen vast dat een aantal (eerder) kenmerken van het traject en de interventies zelf
van invloed zijn op de kans op recidive. Het lijkt erop dat hoe problematischer de
instroom is en de start van het jeugdbeschermingtraject, hoe moeilijker het verloop van
het jeugdbeschermingstraject. Verder blijkt dat niet snel-geplaatste jongeren meer
recidiveren dan snel-geplaatste jongeren en dat jongeren die instromen omwille van een
problematische opvoedingssituatie tijdens de minderjarigheid meer recidive plegen dan
jongeren die starten door een als misdrijf omschreven feit te plegen. We vermoeden dat
de hypothese van de iatrogene effecten van de interventie plausibel is maar er ontbreken
gegevens om dit zichtbaar te maken.
Belangrijk is o.i. ook de bevinding dat hoe jonger een minderjarige voor het eerst
geplaatst wordt, hoe hoger de kans op recidive na meerderjarigheid. Het is belangrijk om
in verder onderzoek te kunnen nagaan of dit effect van de plaatsing op jonge leeftijd
veeleer moet begrepen worden in relatie tot kenmerken van de jongere, dan wel
kenmerken van de interventie zelf.
Regime-dimensies: condities en context.
Uit het kwalitatieve onderzoek komen een aantal knelpunten naar boven.
Ten eerste zijn er een aantal problemen die zich afspelen naast of boven van de werking
van de instellingen. Zo zijn de regio’s van waaruit jongeren geplaatst worden nog steeds
omvangrijk. Dit kan een aantal pedagogische aspecten bemoeilijken (het contextgericht
werken, de nazorg, de samenwerking met school). Daarnaast bepaalt de jeugdrechter
welke populatie in de instelling terechtkomt, waardoor de populatie van de instellingen
geen homogene groep jeugddelinquenten betreft. De heterogeniteit en de specifieke
problemen die hiermee gepaard gaan, zorgen voor druk op de werking van de instelling.
Verder komen uit de observaties ook een aantal tegenstrijdigheden in verband met de
invloed van de jeugdrechter, zoals uitgangsbepalingen, aanzuigeffect door bepaalde
nieuwe programma’s,… etc.
Ten tweede treffen we een aantal interne problemen rond de context en de conditie van
de plaatsing. Wat de context van de plaatsing betreft, stellen we in de wetenschappelijke
literatuur vast dat deze een multimodale interventie dient te zijn, wil zij enig effect
hebben op recidive. Echter, interveniëren op alle probleemgebieden van de individuele
134

jongere is in het kader van een (gesloten) plaatsing zeer moeilijk. Er duiken een aantal
knelpunten op: de moeilijkheid van contextgericht werken, het voorbereiden van nazorg,
problemen rond onderwijs, de moeilijke start van domino en de afstemming van
handelingsplannen. Daarnaast bestaan er een aantal zeer specifieke problemen, als
druggebruik, psychiatrische problemen, automutilatie, depressie, etc., die momenteel
extra aandacht vragen en waarbij oog moet zijn vanuit beleid en aanbod.
Vanuit de observaties stellen we ook een aantal problemen rond de condities van de
plaatsing vast. En deze problemen hebben veelal te maken met de vaardigheden,
opleiding en training van de personeelsleden, en met discontinuïteit van beleid, waardoor
er verbitterdheid en cynisme ontstaat bij sommige personeelsleden, hoewel het net zij
zijn die de jongeren moeten motiveren om begeleiding te accepteren en deel te nemen
aan activiteiten. Aansluitend vinden we enkele problemen met de rol van de opvoeder en
andere actoren binnen de instelling. Visies over aanpak en opvolging zijn niet steeds
duidelijk en niet iedereen weet wat er van hem verwacht wordt.
Persoonsgebonden kenmerken van geplaatste jongeren.
De persoonsgebonden kenmerken van geplaatste jongeren werden voor de 150
steekproefjongeren in dit onderzoek verder geanalyseerd. Dit zowel op kwantitatieve als
kwalitatieve wijze.
Voor de kwantitatieve analyse worden gegevens als gezinsstructuur, relatie tot school,
druggebruik, gedragsproblemen, vriendenkring, etc. opgenomen. Door de niet-
gestandaardiseerde wijze van registratie op elk betrokken niveau gaat het telkens om
zeer beperkte informatie. Na grondige controle blijven 106 dossiers met voldoende
informatie over. Deze werden opgenomen in de statistische analyses. Op basis van deze
informatie wordt er geen effect in voorspelling van de kans op recidive tijdens de
meerderjarigheid teruggevonden. We mogen echter niet concluderen dat individuele
kenmerken geen invloed hebben op recidive of niet meespelen in het recidivevraagstuk.
Het niet vinden van effecten kan hier te wijten zijn aan de kleine aantallen. Door de niet-
gestandaardiseerde wijze van registreren, beschikken we niet voor elke jongere over
dezelfde informatie.
Uit de kwalitatieve analyse van de persoonsgebonden kenmerken komt de zeer complexe
situaties en problemen waarmee deze jongeren geconfronteerd worden. Duidelijk blijkt
dat geplaatste jongeren vaak op verschillende levensdomeinen problemen kennen,
gaande van problematische schoolse carrière tot conflictueuze gezinssituaties. Opnieuw,
we kunnen zeer weinig uitspraken doen over recidive omwille van de beperkte registratie
gegevens.
De invloed van de nieuwe plaatsingscriteria.
Op basis van de theoretische oefening rond de nieuwe criteria kunnen we een aantal
resultaten en hypotheses aanbrengen.
Ten eerste kunnen de nieuwe plaatsingscriteria wel degelijk effect hebben indien zij ook
in praktijk worden toegepast. Het zijn dan voornamelijk de criteria die voor het gesloten
135

egime gelden, vooral voor de gesloten opvoedingsafdeling in de
gemeenschapsinstellingen en het federale centrum, die de voorbije plaatsingspraktijk
zouden kunnen bemoeilijken.
Ten tweede lijken de nieuwe leeftijdscriteria lijken slechts weinig invloed te hebben op
een mogelijke plaatsing: de nieuwe leeftijdscriteria werden voor de nieuwe wetgeving al
ruimschoots in de praktijk toegepast. Deze vaststellingen beletten niet dat het invoeren
van minimale leeftijdsgrenzen wel degelijk belangrijk is. Op die manier kunnen
plaatsingen die vroeger, weliswaar uitzonderlijk maar toch, voorkwamen (bijvoorbeeld de
plaatsing van 11-jarigen in de gemeenschapsinstellingen) in de toekomst definitief
vermeden worden.
Ten derde is er een duidelijk gender-verschil door de invoer van deze nieuwe
plaatsingscriteria. Deze hebben duidelijk een groter effect op de plaatsing van meisjes
dan deze van jongens.
Naast deze bevindingen moeten wij ook de hypothese poneren dat de invoer van deze
criteria kan een ‘waterval mechanisme’ in de hand werken. Minderjarigen die voor 2006
in aanmerking kwamen voor een plaatsing in een gesloten gemeenschapsinstelling of in
het federale centrum, maar daarvoor nu niet meer in aanmerking komen, zullen nu naar
een ‘lichter’ regime gestuurd moeten worden (van gesloten naar open of van het federale
centrum naar een gesloten of open afdeling in de gemeenschapsinstelling). Daardoor kan
een ‘druk’ op de half - open instellingen ontstaan, die op zijn beurt ertoe kan leiden dat
jongeren die ‘zware’ feiten hebben gepleegd, doch waarvoor de jeugdrechter een
plaatsing in een open afdeling gepaster acht, niet langer in de open instelling terecht
zullen kunnen. In dat geval zouden de doelgroepen van de open versus gesloten
gemeenschapsinstelling steeds meer bepaald worden de strafrechtelijke ernst van de
gepleegde feiten, in plaats van door de nood aan heropvoeding rekening houdende met
de persoon en het milieu van de minderjarige.
Wat betreft het effect van de nieuwe plaatsingscriteria is verder onderzoek noodzakelijk.
Daarvoor zouden de plaatsingen vanaf 2006-2007 onder de loep kunnen nemen en
nagaan of deze nieuwe criteria, enerzijds effectief worden toegepast in de praktijk, en
anderzijds om bepaalde hypotheses die wij naar voor brengen al dan niet te staven.
Aanbevelingen.
1. Optimalisering van de dataverzameling en gegevensbronnen.
Ten eerste moeten we een conclusie uit het vorige onderzoek herhalen, namelijk dat de
overheid bevoegd voor de uitvoering van maatregelen, in het bijzonder de plaatsing,
beschikt over elementaire, correcte gerechtelijke gegevens omtrent deze
plaatsing/maatregel legitiem maken. Ook in huidig onderzoek bleek het moeilijk, tot zelfs
onmogelijk, een koppeling te maken tussen gepleegde feiten en de maatregel. We zijn
ons ervan bewust dat de Vlaamse Overheid momenteel de overgang doormaakt naar een
nieuw registratiesysteem Domino, toch lijkt het ons inziens net daarom belangrijk deze
lacunes nogmaals aan te halen. In het bijzonder dient daarbij aandacht te gaan naar de
registratie van:
136

De aard van de juridische beslissing tot het opleggen van een maatregel.
(beschikking, vonnis, herziening)
De oorspronkelijke feiten die aan de basis liggen van de getroffen maatregel, met
als belangrijk aandachtspunt de strafrechtelijke kwalificatie van de feiten in de
beschikking, het vonnis of het herzieningsvonnis.
Het tijdstip van elke beslissing zodat het uitstippelen van het tijdsverloop van het
traject mogelijk wordt.
Wat betreft de gerechtelijke gegevensbronnen van de jeugdparketten, de
gegevensbronnen van de sociale diensten en deze van de gemeenschapsinstellingen zelf,
moeten wij ook wijzen op de noodzaak van systematische registratie van de gerechtelijke
en regime- en persoonsgebonden kenmerken. Zoals zeer duidelijk naar voor kwam
tijdens de analyse van voornamelijk de persoonsgebonden gegevens, maken deze
analyses en gegevensverzamelingen opnieuw de fragmentatie en geïsoleerdheid van de
bestaande gegevensbronnen duidelijk. Indien de overheid in de toekomst degelijk
wetenschappelijk onderzoek wil voeren rond het recidive- en effectiviteitvraagstuk dan
dient een criminologisch relevant, gestructureerd en gesystematiseerd instrument
ontwikkeld te worden en dit voorbij de mogelijks administratieve en justitiële
doelstellingen.
We moeten eveneens wijzen op een zeer belangrijk probleem binnen de
dataverzameling van persoonsgebonden kenmerken in het kader van
effectiviteitonderzoek en recidive. Tijdens huidig onderzoek werd duidelijk dat
individuele dossiers op niveau van de sociale diensten van de jeugdparketten
slechts tot vijf jaar na ofwel het bereiken van de meerderjarigheid, ofwel het
afsluiten van het dossier van de jongere bewaard worden en dit in het kader van
het recht op privacy van het individu. Hierbij willen wij twee bedenkingen
plaatsen. Ten eerst kunnen bijkomende notities van personeelsleden van de
sociale diensten een bijkomende bron van informatie zijn over de jongere, een
bron die niet teruggevonden kan worden in het gerechtelijk dossier van de
jongeren. Dit maakt dat (historisch) onderzoek via exploitatie van deze
gegevensbron op termijn zeer moeilijk, tot zelfs onmogelijk, wordt. Ten tweede
verliest het individu zelf de mogelijkheid tot het inkijken van zijn eigen dossier.
In navolging van vorig onderzoek en van bovenstaande opmerkingen willen wij nogmaals
de noodzaak benadrukken van het ontwikkelen van een geïntegreerd instrument waarbij
de koppeling tussen verschillende gegevensbanken mogelijk wordt. De overheid dient na
te gaan of een samenwerking met de federale overheid hierin niet mogelijk is gezien de
nu betrouwbare databank van de jeugdparketten. Maar eveneens moet nagegaan worden
of een koppeling met de gegevens van de databanken van de Vlaamse Overheid, de
jeugdparketten, justitie CIV en het Centraal Strafregister niet tot de toekomstige
mogelijkheden behoort om zodoende te komen tot een gesystematiseerd, geïntegreerd
en volwaardig instrument vergelijkbaar aan de Nederlandse recidivemonitor.
Als laatste moet de Vlaamse Overheid de personeelsleden van de verschillende instanties
die instaan voor deze registratie, blijvend motiveren om dit op een gesystematiseerde en
137

efficiënte wijze te realiseren. Uit dit onderzoek blijkt namelijk ook dat deze registratie en
doorstroom van deze informatie op elk niveau met de nodige problemen verloopt.
Hiervoor is een mentaliteitswijziging noodzakelijk die de overheid tot zijn taak moet
nemen.
2. Aanbevelingen naar de Gemeenschapsinstellingen en beleid toe.
Vanuit onze onderzoeksresultaten kunnen we een aantal aanbevelingen formuleren
gericht op de interne werking van de gemeenschapsinstellingen, het beleid en de
samenwerking met de Federale Overheid. Deze aanbevelingen zijn zeer belangrijk met
het oog op de op punt staande uitbreiding van zowel de federale als de Vlaamse
capaciteit.
1. We stellen vast dat jongeren die hun jeugdbeschermingstraject starten omwille
van een problematische opvoedingssituatie opmerkelijk meer recidiveren tijdens
de minderjarigheid dan jongeren die dit doen door het plegen van een als misdrijf
omschreven feit. Dit is o.i. een eerder zorgwekkende vaststelling. Uit de
persoonsgebonden analyse van de steekproef jongeren (kwalitatieve analyses)
blijkt dat deze jongeren vaker geconfronteerd worden met problemen op diverse
levensdomeinen en dat zij vaker opgroeien in labiele, conflictueuze gezinnen. De
mogelijke specificiteit van deze groep zou gekoppeld kunnen/moeten
worden aan een specifiek regime/aanpak binnen de
gemeenschapsinstellingen. Horen deze POS- en MOF starters wel thuis in
dezelfde instelling, of dezelfde leefgroep? We kunnen nog een stap verder gaan in
de reflectie door te stellen dat het scheiden van POS- en MOF jongeren een
essentiële piste moet zijn in het reflecteren over onze vaststellingen. Bovendien
lijkt in dit kader dat de druk op de capaciteit en het mechanisme van makkelijker
toegang te krijgen tot de plaatsing via een MOF-kwalificatie (de buffercapaciteit)
een kritische analyse waard.
2. Dit onderzoek treft ook, net als verschillende internationale onderzoeken, een
kleine groep persistente delinquenten aan. Het is evident dat een specifieke
aanpak van deze groep een aanbevelingspiste is. Een behandelunit, zoals deze
bestaat in GI De Kempen, lijkt een mogelijke stap in die richting. De vraag blijft of
dit project inderdaad als een uitgesproken aanpak van de persistente jongeren
kan/moet gezien worden. Deze unit is bovendien nog maar sinds kort
operationeel, en resultaten betreffende de specifieke aanpak kunnen nog niet
beoordeeld worden. Een onafhankelijke evaluatie lijkt ons belangrijk vanuit dit
perspectief.
3. Hoe jonger geplaatst, hoe meer kans op recidive: gezien uit onze analyses blijkt
dat net deze groep meer kans heeft op het plegen van recidive na
meerderjarigheid, is het noodzakelijk hierover te reflecteren. Het hanteren van de
leeftijdsondergrenzen (wettelijk voorzien) is daarbij al een eerste belangrijke stap.
Het bewaken van de toepassing van de uitzonderingsmogelijkheid voor
een gesloten regime lijkt in dit perspectief ook belangrijk. Tenslotte is ook
de reflectiepiste m.b.t. een specifieke eventueel leeftijdsgebonden invulling
van de plaatsing (het regime) essentieel in het licht van onze bevindingen.
138

4. Gezien de eerder verontrustende resultaten voor de federale instelling De
Grubbe, stellen wij de toepassing van dit soort instelling en de uitbreiding van dit
soort capaciteit in vraag. Wij pleiten voor een onafhankelijke evaluatie van
deze instelling, aangezien het voor ons niet mogelijk was de regimekenmerken
in de praktijk te onderzoeken enerzijds, en voor een dialoog tussen alle
partijen betrokken in het nieuwe investeringsbeleid en de nieuwe
capaciteitsuitbreiding anderzijds. Vanuit onze onderzoeksbevindingen sporen wij
dan ook aan op een herstructurering van de capaciteitsverdeling over de
verschillende regimes.
5. Er blijkt een duidelijke afstand tussen het beleidsniveau en het werken in
de instelling m.b.t. de visies over aanpak van bepaalde problemen die zich
stellen in het dagdagelijkse leven binnen de instelling (automutilatie). Het belang
van een gedragen beleid, van een professionele doorzetting en implementatie van
dat beleid tot op de werkvloer van de leefgroep mag/kan niet ontkend worden.
Met dit onderzoek kunnen we alvast een bijdrage leveren door de
onderzoeksresultaten voor te leggen aan het personeel van de instellingen en in
het bijzonder een reflectie op gang te brengen over de condities van de
plaatsing. Het lijkt ons belangrijk dat er gezocht wordt naar systematische
instrumenten, zoals intervisie en supervisie, om de condities van de plaatsing te
versterken.
6. Vanuit het werkveld (observaties en interviews) worden we gewezen op
discontinuïteit van het beleid. Programma’s volgen elkaar vaak zeer snel op en
het aanbod wordt steeds ruimer, maar vaak ontbreken middelen en vaardigheden
om deze effectief en efficiënt om te zetten in de praktijk. Evaluatie over de
verschillende aspecten van het aanbod dienen dan ook te gebeuren in
samenwerking met elk niveau. Enkel zodoende kunnen knelpunten blootgelegd
en de problemen aangepakt worden.
7. Uit dit onderzoek blijkt dat de instroom (de jeugdbeschermingsvoorgeschiedenis
van jongeren) belangrijk is in het recidivevraagstuk. Het is evident dat de
beslissingen van de jeugdrechter (zowel voorlopig als ten gronde) een
doorslaggevende factor is in dit kader. Het zou dus interessant kunnen zijn om
onze onderzoeksresultaten te plaatsen ten aanzien van eventuele
wetenschappelijke inzichten m.b.t. het vervolgingsbeleid (en beslissingen van de
jeugdrechters) te kunnen plaatsen (cf. Onderzoek verricht ook in opdracht van de
Vlaamse Gemeenschap).
8. Wat betreft het effect van de nieuwe plaatsingscriteria dienen we ook nog
volgende aanbevelingen te formuleren. De nieuwe plaatsingscriteria kunnen
mogelijks zorgen voor een ‘waterval-effect’ ten aanzien van de half-open
afdelingen, die op die manier onder druk komen te staan. Bovendien is en blijft de
toegang tot het private aanbod niet gebonden door enige vorm van opnameplicht
(ondanks de subsidiëring vanwege de overheid). Daarnaast zal de plaatsing in de
gesloten afdelingen steeds meer afhankelijk worden van de strafrechtelijke ernst
van de feiten en zal het (theoretisch) moeilijker zijn om op basis van mogelijke
individuele kenmerken van de minderjarige te plaatsen in een gesloten sectie. Dit
(theoretisch) effect op de huidige en toekomstige plaatsingspraktijk kan het
139

karakter van doelgroep (de geplaatste jongeren) in de verschillende regimes
beïnvloeden. Het lijkt dan ook nodig om het effect van deze
plaatsingscriteria in de concrete praktijk op te volgen en te monitoren.
Het betrekken van een reflectie over de meer gestuurde instroom in de private
voorzieningen lijkt een noodzakelijke piste.
Pistes voor toekomstig onderzoek.
Ten eerste dient gewezen te worden op de noodzaak van contextualisering van huidig
onderzoek. Verder onderzoek moet voorbijgaan aan de momentopname van een
plaatsing. Door onze aandacht te richten op recidive na plaatsing kunnen we geen
vergelijking maken met de recidivegraad van andere mogelijke maatregelen. Evenmin
kunnen we de interactie van opeenvolging van de maatregelen opgelegd binnen het
volledige jeugdbeschermingstraject onderzoeken. Toekomstig onderzoek dient daarom de
huidige onderzoeksresultaten te plaatsen binnen de context van het afgelegde
jeugdbeschermingsstraject. Zoals duidelijk blijkt uit dit onderzoek is recidive niet zozeer
afhankelijk van regime kenmerken of individuele kenmerken van de jongere, maar
hebben ook het opgelegde traject en de interventies zelf een belangrijke invloed. De
iatrogene effecten van het systeem dienen daarom in een bredere context onderzocht te
worden.
Ten tweede lijkt een opvolging van dit onderzoek belangrijk. In eerste instantie zou dit
gericht kunnen/moeten zijn op het verder verdiepen van de gegevens en inzichten m.b.t.
recidive in de minderjarigheid. Daarvoor is een analyse nodig van een cohorte geplaatste
jongeren in de periode dat er ook gegevens zijn m.b.t. aanmeldingen op het parket
(vanaf 2005).
140

Bibliografie
AKMAN, D.D. et.al., ‘The measurement of delinquency in Canada’, Journal of Criminal Law,
Criminology and Police Science, 58, 1967, 241-243.
ALTSCHULER, D.M. en ARMSTRONG, T.L., ‘Aftercare not afterthought: testing the IAP model’,
Juvenile Justice, 1994, 1, 15-22.
ALTSCHULER, D.M. en BRASH, R., ‘Adolescent and Teenage Offenders Confronting the Challenges
and Opportunities of Re-entry’, Youth Violence and Juvenile Justice, 2004, 2, 72-87.
ANDREWS, D.A. en BONTA, J., The psychology of criminal conduct, Anderson Publishing, 2006,
520p.
ARMSTRONG, T.A., ‘The Effect of Moral Reconation Therapy on the Recidivism of Youthfull
Offenders: A Randomized Experiment’, Criminal Justice and Behavior, 2006, Vol 30, 6, 668-687.
AYERS, C.D., WILLIAMS, J.H., HAWKINS, J.D., PETERSON, P.L., CATALANO, R.F. en ABBOTT, R.D.,
‘Assessing Correlates of Onset, Escalation, De-escalation, and Desistance of Delinquent Behavior’,
Journal Of Quantitative Criminology, 1999, Vol 15, 3, 277-306.
BAAS, N.J., ‘Wegen naar het rechte pad; Strafrechtelijke interventies voor delinquente jongeren,
inclusief verplichte nazorg, en naar het effect van interventies die zich voor een strafrechtelijk
kader zouden kunnen lenen, alsmede naar interventiecondities die dat effect beïnvloeden’, WODC,
2005, 106.
BARTELS, A.A.J., SCHUURSMA, S., & SLOT, N.W., Interventies, 2001, 291-318, In R. Loeber, N.W.
Slot, & J.A. Sergeant (Eds.), Ernstige en gewelddadige jeugddelinquentie, Houten, NL/Diegem,
Bohn Stafleu Van Loghum, 2001.
BENDA, B.B., CORWYN, R.F. and TOOMS, N.J., ‘Recidivism Among Adolescent Serious Offenders;
Prediction of Entry Into the Correctional System for Adults’, Criminal Justice and Behavior, 2001,
Vol 28, 5, 588-613.
BERLIN, L., ‘Adolescent Recidivism’, Crime & Delinquency, 1958, 4, 275-277.
BLOKLAND, A. and NIEUWBEERTA, P., ‘Recidive en het beëindigen van de criminele carrière over
een periode van 25 jaar.’, Tijdschrift voor Criminologie, 2004, 1, 18-36.
BLUMSTEIN A., ‘Seriousness Weights in an Index of Crime’, American Sociological Review, 39,
1974, 854-864.
BONTA, J., ‘Offender risk assessment; guidelines for selection and use’, Criminal justice and
behavior, Vol 29/4, 2002, 355-379.
BONTA, J., ‘Recidivepreventie bij jeugddelinquenten; een overzicht van de huidige kennis en een
visie op de toekomst’, Justitiële Verkenningen, 8, 2002, 20-35.
BOTTOMS, A., ‘Desistance, social bonds and human agency, in WIKSTRÖM, P.H. en SAMPSON,
R.J., The Explanation of Crime; Context, Mechanisms and Development, Cambridge, Cambridge
University Press, 2006, 243-290.
BOTTOMS, A., SHAPLAND, J., COSTELLO, A., HOLMES, D. en MUIR, G., ‘Towards Desistance:
Theoretical Underpinnings for an Empirical Study’, The Howard Journal, 2004, Vol 43, 4, 368-389.
141

BOUFFARD, J.A. and BERGSETH, K.J., ‘The Impact of Re-entry Services on Juvenile Offenders’
Recidivism’, Youth Violence and Juvenile Justice, 2008, Vol 6, 3, 295-318.
BORUM, R., ‘Managing At-Risk Juvenile Offenders in the Community: Putting Evidence-Based
Principles Into Practice’, Journal of Contemporary Criminal Justice, 2003, 19, 114 - 137.
BRAIN, H.D., ‘Grounded Theory as Scientific Method’, Philosophy of Education, 1995, 9
BURNETT, R. en MARUNA, S., ‘So ‘Prison Works’, Does it? The Criminal Careers of 130 Men
Released from Prison under Home Secretary, Michael Howard’, The Howard Journal, 2004, Vol 43,
4, 390-404.
CHUNG, I., HILL, K.G., HAWKINS, J.D., GILCHRIT, L.D. en NAGIN, D.S., ‘Childhood predictors of
offense trajectories’, Journal of Research in Crime and Delinquency, 2002, 39, 60-90.
COTTLE, C.C., LEE, R.J., HEILBURN, K., ‘The Prediction of Criminal Recidivism in Juveniles; A Meta-
Analysis’, Criminal Justice and Behavior, 2001, Vol 28, 3, 367-394.
CULLEN, F.T., LINK, B.G., POLANZI, C.W., ‘The Seriousness of Crime Revisited’, Criminology, 20,
1982, 83-102.
CULLEN, F.T. and GENDREAU, P., ‘From Nothing Works to What Works: Changing professional
ideology in the 21 st century’, The Prison Journal, 2001, Vol 81, 3, 313-338.
DECORTE, T. en ZAITCH, D. (red), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, ACCO,
Leuven, 2009, 544.
ELIAERTS, C., Ernstige jeugddelinquentie: mythe of realiteit? Prevalentie, risicofactoren, justitiële
afhandeling en interventies, Brussel, VUBpress, Politeia, 2006, 280.
FARRELL, S., Rethinking What works with offenders probation, social context and desistance from
crime, USA, Willan Publishing, 2002, 248.
FARRELL, S. en BOWLING, B., ‘Structuration, Human Development and Desistance from Crime,
British Journal of Criminology, 1999, Vol 39, 2, 253-268.
FARRELL, S. and CALVERLEY, A., Understanding desistance from crime; emerging theoretical
directions in resettlement and rehabilitation, Maidenhead, Open University Press, 2006, 230.
FARRINGTON, D.F., ‘Advancing knowledge about desistance’, Journal of Contemporary Criminal
Justice, 2007, 23, 125-134.
FERGUSON, J.L., ‘Putting the “What Works”research into practice; an organised perspective’,
Criminal, Justice and Behavior, 2002, Vol 29, 4, 472-492.
GARRETT, C.J., ‘Effects of residential treatment on adjudicated delinquents: a meta-analysis’,
Journal of Research in Crime and Delinquency, 1985, Vol 22, 4, 287-308.
GADD, D., ‘The role of recognition in the desistance process: a case analysis of a former far-right
activist’, Theoretical Criminology, 2006, 10, 179-202.
GADD, D. en FARRALL, S., ‘Criminal careers, desistance and subjectivity: interpreting men’s
narratives of change’, Theoretical Criminology, 2004, 8, 123-156.
GLASER, B.G., ‘Conceptualization: On Theory and Theorizing Using Grounded Theory’, International
Journal of Qualitative Methods 1 (2), 2002, 31
142

GIORDANO, P.C., CERNKOVICH, A. en RUDOLPH, J.L., ‘Gender, Crime, and Desistance: Towards a
Theory of Cognitive Transformation, American Journal Of Sociology, 2002, Vol 107, 4, 990-1064.
GOETHALS, J., Predictie van recidive,
GORIS, P. en WALGRAVE, L., Van kattenkwaad en erger; Actuele thema’s uit de jeugdcriminologie,
Leuven, Garant, 2005, 232.
GREEN, A.E., GESTEN, E.L., ea, ‘Predicting Delinquency in Adolescence and Young Adulthood; A
Longitudinal Analysis of Early Risk Factors, Youth Violence and Juvenile Justice, 2008, Vol 6, 4,
323-342.
HAAPANEN, R., BRITTON, L. en CROISDALE, T., ‘Persistent criminality and career length’, Crime
and Delinquency, 2007, 53, 133-155.
HAGAN, F.E., Research Methods in Criminal Justice and Criminology, 5 th edition, Allyn and Bacon,
Boston, 2000.
HEILBURN, K., BROCK, W., WAITE, D., LANIER, A., SCHMID, M., WITTE, G., KEENYE, M.,
WESTENDORF, M., BUINAVERT, L., SHUMATE, M., ‘Risk Factors for Juvenile Criminal Recidivism;
The Postrelease Community Adjustment of Juvenile Offenders’, Criminal Justice and Behavior,
2000, Vol 27, 3, 275-291.
HOWELL, J.C., Preventing and Reducing Juvenile Delinquency: A Comprehensive Framework,
California, Sage Publications, 2004, 392.
HINTON, W.J., SHEPERIS, C. and SIMS, P., ‘Family-Based Approaches to Juvenile Delinquency: A
Review of the Literature’, The Family Journal, 2003, 11, 167 – 173.
HSU, M., ‘Cultural and Sexual Differences on the Judgement of Criminal Offences: A replication
study of the Measurement of Delinquency’, Journal of Criminal Law and Criminology, 64, 1973,
348-353.
HUCKLESBY, A., ‘Vehicles of desistance?: The impact of electronically monitored curfew orders’,
Criminology and Criminal Justice, 2008, 8, 51-71.
KLAUS, P. en KALISH C.B., The severity of crime, Bureau of Justice Statistics Bulletin, Washington
D.C., U.U., Department of Justice, January 1984.
LAHEY, B.B., MOFFITT, T.E., CASPI, A., Causes of Conduct Disorder and Juvenile Delinquency, New
York, The Guilford Press, 2003, 370.
LAUB, J.H. and SAMPSON, R.J., ‘Turning points in the life course: why change matters to the study
of crime’, Criminology, 1993, 3, 301- .
LAUB, J.H. and SAMPSON, R.J., Shared beginnings, divergent lives: delinquent boys to age 70,
Cambridge, Harvard University Press, 2006, 338.
LEBEL, T.P., BURNETT, R., MARUNA, S. en BUSHWAY, S., ‘The ‘Chicken of Egg’ of subjective and
social factors in desistance from crime’, European Journal of Criminology, 2008, 5, 131-145.
LISSENBERG, E., VAN RULLER, S., VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Tegen de regels IV. Een inleiding
in de criminologie, 2001, Nijmegen, Ars Aequi Libri.
LOEBER, R., ‘Development and Risk Factors of Juvenile Antisocial Behaviour and Delinquency’,
Clinical Psychology Review, 1990, Vol 10, 1-41.
143

LOEBER, R. and FARRINGTON, D.P., ‘Never Too Early, Never Too Late: Risk Factors and Successful
Interventions for Serious and Violent Juvenile Offenders’, Final Report of the Study Group on
Serious and Violent Juvenile Offenders, Washington, DC: U.S. Department of Justice, Office of
Justice Programs, Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention, 7-30.
MACKENZIE, D.L., ‘Evidence-Based Corrections. Identifying What Works’, Crime and Delinquency,
2000, Vol 24, 4, 457-471.
MAGUIRE, M. en RAYNOR, P., ‘How resettlement of prisoners promotes desistance from crime: Or
does it?’, Criminology and Criminal Justice, 2006, 6, 19-38.
MARUNA, S. & FARRALL, S, ‘Desistance from crime: a theoretical reformulation’, Kölner Zeitschrift
für Soziologie und Sozialpsychologie, 2004, 43, 171-194.
MARUNA, S. en ROY, K., ‘Amputation of Reconstruction? Notes on the concept of “Knifing Off” and
Desistance from Crime’, Journal of Contemporary Criminal Justice, 2006, Vol 22, 2, 1-21.
MASSOGLIA, M. en UGGEN, C., ‘Subjective desistance and the transition to Adulthood’, Journal of
Contemporary Criminal Justice, 2007, 23, 90-103.
MCARA, L. en MCVIE, S., ‘Youth Justice? The impact of system contact on patterns of desistance
from offending’, European Journal of Criminology, 2007, 4, 315 – 345.
MCVIE, S., ‘Patterns of deviance underlying the age-crime curve: the long term evidence’, Centre
for Law and Society, University of Edinburgh, presented at European Society of Criminology
Conference, Amsterdam, 2004, 15.
MCGUIRE, J., What Works: Reducing Reoffending; Guidelines from Research and Practice,
Chichester, Wiley, 1995, 242.
MENGER, A. en KRECHTIG, L., Het delict als maatstaf; Methodiek voor werken in gedwongen
kader, Amsterdam, SWP, 2006, 251.
MOFFITT, T.E., ‘Juvenile Delinquency and Attention Deficit Disorder: Boys’ Development
Trajectories from Age 3 to Age 15, Child Development, 1991, 61, 893-910.
MOFFITT, T.E. en CASPI, A., ‘Childhood predictors differentiate life-course persistent and
adolescence-limited antisocial pathways among males and females’, Development and
Psychopathology, 2001, 13, 355-375.
MOFFITT, T.E., CASPI, A., HARRINGTON, H. en MILNE, B.J., ‘Males on the life-course-persistent
and adolescence-limited antisocial pathways: Follow-up at age 26 years’, Development and
Psychopathology, 2002, 14, 179-207.
MUNCIE, J., Youth and Crime, London, Sage Publications, 2004, 351.
NUYTIENS, A., CHRISTIAENS, J., ELIAERTS, C., ‘Stoppen of doorgaan? Recent onderzoek naar
‘desistance from crime’ bij persistente (jeugd)delinquenten’, PAN, 2007, 2, 41-56.
PANDIT, N.R., ‘The Creation of Theory: A Recent Application of the Grounded Theory Method’, The
Qualitative Report, Vol l 2, 4, 1996, 16.
PIQUERO, A.R., BRAME, R. en LYNAM, D., ‘Studying criminal career length through early adulthood
among serious offenders’, Crime Delinquency, 2004, 50, 412-435.
RUBIN, S., ‘Recidivism and Recidivism Statistics’, Crime & Delinquency, 1958, 4, 233- 240.
144

REX, S., ‘Desistance from Offending: Experiences of Probation’, The Howard Journal, 1999, Vol 38,
4, 366-383.
ROSSI, P.H., et. Al., ‘The Seriousness of Crimes: Normative Structure and Individual differences’,
American Sociological Review, 39, 1974, 224-237.
ROSSI, P.H., HENRY, J.P., ‘Seriousness as a Measurement for All Purposes?’, in: KLEIN, M.,
TEILMANN, K., (eds.), Handbook of Criminal Justice Evaluation, Beverly Hills, California, Sage,
1980, 488-505.
SAMPSON, R.J. and LAUB, J.H., ‘Crime and deviance in the life course’, Annu. Rev. Sociol., 1992,
18, 63-84.
SAMPSON, R.J. en LAUB, J.H., ‘A life-course view of the development of crime’, The ANNALS of the
American Academy of Political and Social Science, 2005, 602, 12-45.
SEITER, R.P. and KADELA, K.R., ‘Prisoner Re-entry: What Works, What Does Not, and What Is
Promising’, Crime and Delinquency, 2003, Vol 49, 3, 360-388.
SELLIN, T., MARVIN, E.W., The measurement of Delinquency, New York, Wiley, 1966.
SMITH, D.J., ‘Crime and the life course’ in MAGUIRE, M., MORGAN, R. and REINER, R., The Oxford
Handbook of Criminology, Oxford, Oxford University Press, 2002, 702-745.
SMITH, D.J., ‘The effectiveness of the juvenile justice system’, Criminal Justice, 2005, 5, 181-195.
STOUTHAMER-LOEBER M., LOEBER R., WEI, E., FARRINGTON, D.P. and WIKSTRÖM, P.H., ‘Risk and
Promotive Effects in the Explanation of Persistent Serious Delinquency in Boys’, Journal of
Counselling and Clinical Psychology, 2002, Vol. 70, 1, 111-123.
SWABLE, C.S., FRASER, M.W., ea, ‘Classifying Juvenile Offenders According to Risk of Recidivism;
Predictive Validity, Race/Ethnicity, and Gender’, Criminal Justice and Behavior, 2006, Vol 33, 3,
305-324.
TRULSON, C.R., MARQUART, J.W., MULLINGS, J.L. en CAETI, T.J., ‘In between adolescence and
adulthood: Recidivism outcomes of a cohort of state delinquents’, Youth Violence and Juvenile
Justice, 2005, 3, 355-387.
VAN DEN HURK, A.A. en NELISSEN, P.P., ‘ ‘What Works’. Een nieuwe benadering van resocialisatie
van delinquenten’, Sancties, 2004, 5, 280-297.
VAN DER LAAN, A.M., VAN DER KAAP, L.M. en WARTNA, B.S.J., ‘Recidivemeting onder
jeugdreclasseringscliënten’, WODC, 2005, 78.
VANNESTE, C., GOEDSEELS, E., DETRY, I., Onderzoek met betrekking tot de productie en
wetenschappelijke exploitatie van cijfergegevens aangaande jeugddelinquentie en
jeugdbescherming, Eerste onderzoeksrapport: Analyse van de instroom op de jeugdparketten voor
het jaar 2005, Nationaal Instituut voor Criminologie en Criminaliteit, Hoofdafdeling Criminologie,
juli 2007, 157p, www. nicc. fgov.be, geraadpleegd op 22 september 2009.
WASSERMAN, G.A., KEENAN, K., TREMBLAY, R.E., COLE, J.D., HERRENKOHL, T.I., LOEBER, R.,
PETECHUK, D., ‘Risk and Protective Factors of Child Delinquency’, U.S. Department of Justice,
Office of Justice Programs, Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention, April 2003, 15p.
145

WEBSTER, C., MACDONALD, R. en SIMPSON, M., ‘Predicting Criminality? Risk Factors,
Neighbourhood Influence and Desistance’, The National Association for Youth Justice, Sage
Publications 2006, Vol 6,1, 7-22.
WEIJERS, I., De aanpak van jeugdige recidivisten,
WIESNER, M. en CAPALDI, D.M., ‘Relations of childhood and adolescent factors to offending
trajectories of young men’, Journal of Research in crime and delinquency, 2003, 40, 231- 262.
WIKSTRÖM, P.H. and Butterworth, D.A., Adolescent Crime; Individual differences and lifestyles,
Devon, Willan Publishing, 2006, 286.
WILSON, D.B., et al, ‘A Quantitative Review of Structured, Group-oriented, cognitive-behavioral
programs for offenders’, Criminal Justice and Behavior, 2005, Vol 32, 2, 172-204.
WOLFGANG, M.E., et. Al., The National Survey of Crime Severity, Washington, D.C., U.S.
Department of Justice, 1985.
146

Bijlagen onderzoek geplaatste
minderjarigen en recidive.
147

Bijlagen onderzoek geplaatste minderjarigen en recidive.
Bijlage I: Hoofdstuk 3: De beschrijving van de onderzoekspopulatie.
Tabel 1: Onderzoekspopulatie over de drie cohortejaren.
Frequentie % Cumulatief %
2001 449 31,3 31,3
2002 512 35,7 66,9
2003 475 33,1 100,0
Totaal 1436 100,0
Tabel 2: Onderzoekspopulatie - Startleeftijd versus leeftijd van de eerste
plaatsing.
Minimum Maximum Gemiddelde
Leeftijd eerste maatregel 0 18 14,15
Leeftijd eerste plaatsing 11 18 15,72
148

Tabel 3: Onderzoekspopulatie - Leeftijd tijdens eerste maatregel.
Leeftijd
Frequentie % Cumulatief %
0 14 1,0 1,0
1 12 ,8 1,8
2 8 ,6 2,4
3 9 ,6 3,0
4 4 ,3 3,3
5 15 1,0 4,3
6 8 ,6 4,9
7 12 ,8 5,7
8 13 ,9 6,6
9 19 1,3 7,9
10 33 2,3 10,2
11 39 2,7 13,0
12 55 3,8 16,8
13 132 9,2 26,0
14 205 14,3 40,3
15 259 18,0 58,3
16 308 21,4 79,7
17 288 20,1 99,8
18 3 ,2 100,0
Totaal 1436 100,0
149

Grafiek 1: Onderzoekspopulatie - Verhouding jongens–meisjes naar
cohortejaar.
, " o
U
ref.JiI3.r ref.Jaar
BarChart
150
-­ Geslacht Gesla cht
. v,aow Vraow

Tabel 4: Onderzoekspopulatie - Nationaliteit.
Frequentie %
Afghanistan 1 ,1
India 1 ,1
Iran 1 ,1
Italië 3 ,2
Macedonië 1 ,1
Marokko 49 3,4
Nederland 4 ,3
Polen 2 ,1
Portugal 1 ,1
Roemenië 2 ,1
Rusland 2 ,1
Albanië 3 ,2
Rwanda 1 ,1
Servië en Montenegro 23 1,6
Slovakije 5 ,3
Spanje 2 ,1
Turkije 18 1,3
Verenigd Koninkrijk 1 ,1
Marokko/België 7 ,4
Turkije/België 2 ,1
Onbekend 248 17,3
Angola 1 ,1
België 1050 73,1
Colombia 1 ,1
Congo-Brazzaville 1 ,1
Filippijnen 1 ,1
Frankrijk 4 ,3
Georgië 1 ,1
Totaal 1436 100,0
151

Tabel 5: Onderzoekspopulatie - Aantal opgelegde maatregelen.
Frequentie % Cumulatief %
1 tot 2 maatregelen 415 28,9 28,9
3 tot 4 maatregelen 306 21,3 50,2
5 tot 9 maatregelen 397 27,6 77,9
10 tot 20 maatregelen 280 19,5 97,4
21 tot 36 maatregelen 38 2,6 100,0
Totaal 1436 100,0
Tabel 6: Onderzoekspopulatie – Totaal aantal opgelegde maatregelen.
N Minimum Maximum Som Gemiddelde Std afwijking
Aantal maatregelen 1436 1 36 9072 6,32 5,325
Tabel 7: Aantal opgelegde maatregelen.
N 1436
Gemiddelde 6,32
Mediaan 4,00
Modus 2
Standaard afwijking 5,325
Minimum 1
Maximum 36
Som 9072
Percentielen
25 2,00
50 4,00
75 9,00
152

Tabel 8: Onderzoekspopulatie - Startleeftijd van het traject in licht van het
aantal opgelegde maatregelen.
Leeftijd
1 tot 2
maatregelen
3 tot 4
maatregelen
5 tot 9
maatregelen
153
10 tot 20
maatregelen
21 tot 36
maatregelen
0 0 0 0 11 3
1 0 0 1 8 3
2 0 0 2 5 1
3 0 0 1 5 2
4 0 0 1 2 1
5 0 0 7 6 2
6 0 0 3 6 0
7 0 2 3 7 0
8 0 1 3 7 1
9 0 1 3 12 4
10 1 5 4 16 5
11 4 2 13 17 4
12 7 4 14 23 5
13 34 13 36 45 5
14 32 28 84 57 1
15 60 52 99 43 1
16 103 98 92 9 0
17 172 99 31 1 0
18 2 1 0 0 0
Tabel 9: Onderzoekspopulatie – De snel-geplaatsen.
Geplaatst bij eerste of
tweede maatregel
Totaal
Nee
Ja
Geslacht
Man Vrouw Totaal
Aantal 447 98 545
% Geslacht 35,5% 55,1% 38,0%
Aantal 811 80 891
% Geslacht 64,5% 44,9% 62,0%
Aantal 1258 178 1436
% Geslacht 100,0% 100,0% 100,0%

Tabel 10: Steekproef - Verdeling naar geslacht.
Frequentie %
Man 120 80,0
Vrouw 30 20,0
Totaal 150 100,0
Tabel 11: Steekproef – Verdeling naar startleeftijd.
Leeftijd op
eerste
maatregel
Man Vrouw Totaal
0 3 0 3
1 0 1 1
3 1 1 2
4 1 1 2
5 1 1 2
6 1 0 1
9 1 0 1
10 2 1 3
11 5 1 6
12 3 1 4
13 8 3 11
14 13 6 19
15 14 5 19
16 31 5 36
17 34 4 38
18 2 0 2
Tabel 12: Steekproef - Cohortejaar.
Frequentie %
2001 42 28,0
2002 60 40,0
2003 48 32,0
Totaal 150 100,0
154

Tabel 13: Steekproef - De snel-geplaatsten.
Frequentie %
Nee 58 38,7
Ja 92 61,3
Totaal 150 100,0
Grafiek 2: Steekproef - Aantal opgelegde maatregelen.
Tabel 14: Onderzoekspopulatie – Leeftijd van de eerste plaatsing.
Frequentie %
11 6 ,4
12 21 1,5
155

13 72 5,0
14 138 9,6
15 287 20,0
16 421 29,3
17 484 33,7
18 7 ,5
Totaal 1436 100,0
Tabel 15: Onderzoekspopulatie - Leeftijd eerste plaatsing volgens voorziening.
De Grubbe
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI: Ruiselede
Totaal
GI: Beernem
11 12 13 14 15 16 17 18 Totaal
Aantal 0 0 1 16 33 33 67 1 151
% ,0% ,0% ,7% 10,6% 21,9% 21,9% 44,4% ,7% 100,0%
Aantal 1 1 6 11 16 34 41 2 112
% ,9% ,9% 5,4% 9,8% 14,3% 30,4% 36,6% 1,8% 100,0%
Aantal 1 9 35 55 117 195 186 2 600
% ,2% 1,5% 5,8% 9,2% 19,5% 32,5% 31,0% ,3% 100,0%
Aantal 1 3 14 34 76 108 157 2 395
% ,3% ,8% 3,5% 8,6% 19,2% 27,3% 39,7% ,5% 100,0%
Aantal 3 13 56 116 242 370 451 7 1258
% ,2% 1,0% 4,5% 9,2% 19,2% 29,4% 35,9% ,6% 100,0%
Aantal 3 8 16 22 45 51 33 178
% 1,7% 4,5% 9,0% 12,4% 25,3% 28,7% 18,5% 100,0%
Totaal Aantal 3 8 16 22 45 51 33 178
Totaal
% 1,7% 4,5% 9,0% 12,4% 25,3% 28,7% 18,5% 100,0%
6 21 72 138 287 421 484
156
1436

Tabel 16: Onderzoekspopulatie - Verdeling naar plaatsende instantie – in absolute
cijfers.
Frequentie %
Antwerpen 463 32,2
Brugge 146 10,2
Brussel 126 8,8
Dendermonde 98 6,8
Gent 113 7,9
Hasselt 54 3,8
Ieper 20 1,4
Kortrijk 78 5,4
Leuven 92 6,4
Mechelen 85 5,9
Oudenaarde 39 2,7
Tongeren 65 4,5
Turnhout 43 3,0
Veurne 14 1,0
Totaal 1436 100,0
Tabel 17: Onderzoekspopulatie – Verdeling over verschillende instellingen volgens
instantie.
Antwerpen
Brugge
Brussel
Dendermond
De Grubbe GI: Beernem
157
GI: De
Hutten GI: De Markt
GI:
Ruiselede Totaal
Aantal 65 61 42 275 20 463
% 14,0% 13,2% 9,1% 59,4% 4,3% 100,0%
Aantal 11 25 7 13 90 146
% 7,5% 17,1% 4,8% 8,9% 61,6% 100,0%
Aantal 19 21 14 41 31 126
% 15,1% 16,7% 11,1% 32,5% 24,6% 100,0%
Aantal 6 6 6 23 57 98
e % 6,1% 6,1% 6,1% 23,5% 58,2% 100,0%
Gent
Hasselt
Aantal 15 12 7 9 70 113
% 13,3% 10,6% 6,2% 8,0% 61,9% 100,0%
Aantal 1 5 3 44 1 54
% 1,9% 9,3% 5,6% 81,5% 1,9% 100,0%
Ieper Aantal 1 1 1 0 17 20

Kortrijk
Leuven
Mechelen
Oudenaarde
Tongeren
Turnhout
Veurne
Totaal
% 5,0% 5,0% 5,0% ,0% 85,0% 100,0%
Aantal 5 4 5 8 56 78
% 6,4% 5,1% 6,4% 10,3% 71,8% 100,0%
Aantal 3 12 11 66 0 92
% 3,3% 13,0% 12,0% 71,7% ,0% 100,0%
Aantal 10 10 6 46 13 85
% 11,8% 11,8% 7,1% 54,1% 15,3% 100,0%
Aantal 3 4 0 3 29 39
% 7,7% 10,3% ,0% 7,7% 74,4% 100,0%
Aantal 6 5 7 44 3 65
% 9,2% 7,7% 10,8% 67,7% 4,6% 100,0%
Aantal 3 7 3 28 2 43
% 7,0% 16,3% 7,0% 65,1% 4,7% 100,0%
Aantal 3 5 0 0 6 14
% 21,4% 35,7% ,0% ,0% 42,9% 100,0%
Aantal 151 178 112 600 395 1436
% 10,5% 12,4% 7,8% 41,8% 27,5% 100,0%
Tabel 18: Onderzoekspopulatie – Verhouding soort regime over de drie cohortejaren.
2001
2002
2003
Totaal
Gesloten, De
158
Regime
Grubbe Gesloten Half-open Totaal
Aantal 2 97 350 449
% ,4% 21,6% 78,0% 100,0%
Aantal 40 176 296 512
% 7,8% 34,4% 57,8% 100,0%
Aantal 112 137 226 475
% 23,6% 28,8% 47,6% 100,0%
Aantal 154 410 872 1436
% 10,7% 28,6% 60,7% 100,0%

Tabel 19: Onderzoekspopulatie – Verhouding voorziening naar cohortejaren – Jaarlijks
aandeel per instelling.
Centrum "De Grubbe"
GI: Beernem
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI:Ruiselede
Totaal
159
Jaar van eerste plaatsing
2001 2002 2003 Totaal
Aantal 0 39 112 151
% ,0% 7,6% 23,6% 10,5%
Aantal 72 59 47 178
% 16,0% 11,5% 9,9% 12,4%
Aantal 24 59 29 112
% 5,3% 11,5% 6,1% 7,8%
Aantal 202 221 177 600
% 45,0% 43,2% 37,3% 41,8%
Aantal 151 134 110 395
% 33,6% 26,2% 23,2% 27,5%
Aantal 449 512 475 1436
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Grafiek 3: Verdeling van de instellingen volgens de verschillende cohortejaren.
Tabel 20: Duur van de plaatsing naar cohortejaar.
Duur
1 tot 7 dagen
8 tot 14 dagen
15 tot 30 dagen
31 tot 60 dagen
61 tot 90 dagen
91 tot 120 dagen
160
Jaar van eerste plaatsing
2001 2002 2003 Totaal
Aantal 30 66 79 175
% 6,7% 12,9% 16,6% 12,2%
Aantal 38 55 51 144
% 8,5% 10,7% 10,7% 10,0%
Aantal 83 76 71 230
% 18,5% 14,8% 14,9% 16,0%
Aantal 107 106 111 324
% 23,8% 20,7% 23,4% 22,6%
Aantal 96 92 75 263
% 21,4% 18,0% 15,8% 18,3%
Aantal 40 56 41 137
% 8,9% 10,9% 8,6% 9,5%

121 tot 150 dagen
151 tot 180 dagen
181 tot 210 dagen
211 tot 240 dagen
241 tot 270 dagen
271 tot 300 dagen
301 tot 330 dagen
331 tot 360 dagen
361 tot 390 dagen
391 tot 420 dagen
451 tot 480 dagen
511 tot 540 dagen
541 tot 570 dagen
571 tot 600 dagen
631 tot 660 dagen
Aantal 18 34 23 75
% 4,0% 6,6% 4,8% 5,2%
Aantal 15 9 10 34
% 3,3% 1,8% 2,1% 2,4%
Aantal 6 4 5 15
% 1,3% ,8% 1,1% 1,0%
Aantal 5 2 0 7
% 1,1% ,4% ,0% ,5%
Aantal 4 2 2 8
% ,9% ,4% ,4% ,6%
Aantal 0 4 2 6
% ,0% ,8% ,4% ,4%
Aantal 1 1 1 3
% ,2% ,2% ,2% ,2%
Aantal 1 1 0 2
% ,2% ,2% ,0% ,1%
Aantal 0 2 1 3
% ,0% ,4% ,2% ,2%
Aantal 1 0 1 2
% ,2% ,0% ,2% ,1%
Aantal 0 0 1 1
% ,0% ,0% ,2% ,1%
Aantal 2 0 1 3
% ,4% ,0% ,2% ,2%
Aantal 0 1 0 1
% ,0% ,2% ,0% ,1%
Aantal 1 0 0 1
% ,2% ,0% ,0% ,1%
Aantal 1 0 0 1
% ,2% ,0% ,0% ,1%
1041 tot 1055 dagen Aantal 0 1 0 1
Totaal
% ,0% ,2% ,0% ,1%
Aantal 449 512 475 1436
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
161

Tabel 21: Onderzoekspopulatie – De duur van de eerste plaatsing.
Duur eerste
plaatsing
N Minimum Maximum
162
Gemiddelde in
dagen Std afwijking
1436 2 1055 60,88 69,856
Tabel 22: Onderzoekspopulatie – Verdeling van de populatie naar de duur van de
plaatsing.
N 1436
Gemiddelde 60,88
Mediaan 43,00
Standaard Afwijking 69,856
Percentielen
25 17,00
50 43,00
75 86,00
Tabel 23: Onderzoekspopulatie – Verdeling snel-geplaatsten naar geslacht.
11
12
13
14
15
16
17
18
Totaal
Man Vrouw Totaal
Aantal 3 3 6
% ,4% 3,8% ,7%
Aantal 5 4 9
% ,6% 5,1% 1,0%
Aantal 36 12 48
% 4,4% 15,2% 5,4%
Aantal 74 12 86
% 9,1% 15,2% 9,7%
Aantal 155 16 171
% 19,1% 20,3% 19,2%
Aantal 235 17 252
% 28,9% 21,5% 28,3%
Aantal 301 15 316
% 37,1% 19,0% 35,5%
Aantal 3 0 3
% ,4% ,0% ,3%
Aantal 812 79 891
% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabel 24: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsten naar plaatsingsjaar.
Frequentie %
2001 271 30,4
2002 327 36,7
2003 293 32,9
Totaal 891 100,0
Tabel 25: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsten naar plaatsende instantie.
Frequentie %
Antwerpen 298 33,4
Brugge 95 10,7
Brussel 80 9,0
Dendermonde 72 8,1
Gent 63 7,1
Hasselt 34 3,8
Ieper 10 1,1
Kortrijk 44 4,9
Leuven 49 5,5
Mechelen 57 6,4
Oudenaarde 22 2,5
Tongeren 39 4,4
Turnhout 19 2,1
Veurne 9 1,0
Totaal 891 100,0
Tabel 26: Onderzoekspopulatie - De snel-geplaatsen en de instelling van eerste
plaatsing.
Frequentie %
Centrum "De Grubbe" 120 13,5
GI: Beernem 79 8,9
GI: De Hutten 87 9,8
GI: De Markt 356 40,0
GI: Ruiselede 249 27,9
Totaal 891 100,0
163

Tabel 27: Onderzoekspopulatie – Snel-geplaatsten volgens plaatsende instantie en
instelling.
Antwerpen
Brugge
Brussel
Dendermonde
Gent
Hasselt
Ieper
Kortrijk
Leuven
Mechelen
Oudenaarde
Tongeren
Turnhout
Veurne
Totaal
De Grubbe GI: Beernem
164
GI: De
Hutten GI: De Markt
GI:
Ruiselede Totaal
Aantal 51 36 34 163 14 298
% 42,5% 45,6% 39,1% 45,8% 5,6% 33,4%
Aantal 10 8 7 9 61 95
% 8,3% 10,1% 8,0% 2,5% 24,5% 10,7%
Aantal 15 12 13 18 22 80
% 12,5% 15,2% 14,9% 5,1% 8,8% 9,0%
Aantal 5 3 3 20 41 72
% 4,2% 3,8% 3,4% 5,6% 16,5% 8,1%
Aantal 11 1 6 5 40 63
% 9,2% 1,3% 6,9% 1,4% 16,1% 7,1%
Aantal 0 2 2 29 1 34
% ,0% 2,5% 2,3% 8,1% ,4% 3,8%
Aantal 1 0 0 0 9 10
% ,8% ,0% ,0% ,0% 3,6% 1,1%
Aantal 2 1 5 6 30 44
% 1,7% 1,3% 5,7% 1,7% 12,0% 4,9%
Aantal 2 10 5 32 0 49
% 1,7% 12,7% 5,7% 9,0% ,0% 5,5%
Aantal 10 2 5 34 6 57
% 8,3% 2,5% 5,7% 9,6% 2,4% 6,4%
Aantal 1 1 0 3 17 22
% ,8% 1,3% ,0% ,8% 6,8% 2,5%
Aantal 6 1 4 27 1 39
% 5,0% 1,3% 4,6% 7,6% ,4% 4,4%
Aantal 3 1 3 10 2 19
% 2,5% 1,3% 3,4% 2,8% ,8% 2,1%
Aantal 3 1 0 0 5 9
% 2,5% 1,3% ,0% ,0% 2,0% 1,0%
Aantal 120 79 87 356 249 891
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Grafiek 4: Onderzoekspopulatie – Eerste plaatsing moment in het traject.
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
MR1
MR2
Bij hoeveelste maatregel geplaatst?
MR3
MR4
MR5
MR6
MR7
MR8
MR9
MR10
MR11
MR12
MR13
MR14
MR15
MR16
MR17
MR18
MR19
Tabel 28: Onderzoekspopulatie - Aantal opgelegde maatregelen.
Frequentie % Cumulatief %
1 tot 2 maatregelen 415 28,9 28,9
3 tot 4 maatregelen 306 21,3 50,2
5 tot 9 maatregelen 397 27,6 77,9
10 tot 20 maatregelen 280 19,5 97,4
21 tot 36 maatregelen 38 2,6 100,0
Totaal 1436 100,0
165
MR20
MR21
MR22
MR23
MR24
MR25
MR26
MR27
MR28

Tabel 29: Aantal maatregelen in het licht van de startleeftijd en het geslacht.
Man
Vrouw
0 - 9 jaar
10 - 11
1 tot 2
maatregelen
3 tot 4
maatregelen
166
5 tot 9
maatregelen
10 tot 20
maatregelen
21 tot 36
maatregelen Totaal
Aantal 0 4 22 54 11 91
% ,0% 4,4% 24,2% 59,3% 12,1% 100,0%
Aantal 2 6 15 29 9 61
jaar % 3,3% 9,8% 24,6% 47,5% 14,8% 100,0%
12 - 13
Aantal 28 17 46 52 7 150
jaar % 18,7% 11,3% 30,7% 34,7% 4,7% 100,0%
14 - 15
Aantal 74 73 166 76 2 391
jaar % 18,9% 18,7% 42,5% 19,4% ,5% 100,0%
16 - 17
Aantal 253 191 109 9 0 562
jaar % 45,0% 34,0% 19,4% 1,6% ,0% 100,0%
18 jaar
Totaal
0 - 9 jaar
10 - 11
Aantal 2 1 0 0 0 3
% 66,7% 33,3% ,0% ,0% ,0% 100,0%
Aantal 359 292 358 220 29 1258
% 28,5% 23,2% 28,5% 17,5% 2,3% 100,0%
Aantal 0 0 2 15 6 23
% ,0% ,0% 8,7% 65,2% 26,1% 100,0%
Aantal 3 1 2 4 0 10
jaar % 30,0% 10,0% 20,0% 40,0% ,0% 100,0%
12 - 13
Aantal 13 0 4 16 3 36
jaar % 36,1% ,0% 11,1% 44,4% 8,3% 100,0%
14 - 15
Aantal 18 7 17 24 0 66
jaar % 27,3% 10,6% 25,8% 36,4% ,0% 100,0%
16 - 17
Aantal 22 6 14 1 0 43
jaar % 51,2% 14,0% 32,6% 2,3% ,0% 100,0%
Totaal
Aantal 56 14 39 60 9 178
% 31,5% 7,9% 21,9% 33,7% 5,1% 100,0%

Tabel 30: Onderzoekspopulatie – Artikel vordering bij eerste maatregel – geslacht.
Andere
MOF
Onbekend
POS
Totaal
Man Vrouw Totaal
Aantal 71 17 88
% 5,6% 9,6% 6,1%
Aantal 906 93 999
% 72,0% 52,2% 69,6%
Aantal 71 10 81
% 5,6% 5,6% 5,6%
Aantal 210 58 268
% 16,7% 32,6% 18,7%
Aantal 1258 178 1436
% 100,0% 100,0% 100,0%
Tabel 31: Onderzoekspopulatie - Artikel van de vordering bij eerste maatregel –
Leeftijdscategorie 0 tot en met 9 jaar.
0 - 9 jaar
Man
Vrouw
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20
167
Artikel eerste vordering Totaal
Andere MOF Onbekend POS
Aantal 4 0 0 4
% 6,2% ,0% ,0% 4,4%
Aantal 14 3 5 22
% 21,5% 42,9% 26,3% 24,2%
Aantal 38 4 12 54
maatregelen % 58,5% 57,1% 63,2% 59,3%
21 - 36
Aantal 9 0 2 11
maatregelen % 13,8% ,0% 10,5% 12,1%
Totaal
5 - 9 maatregelen
10 - 20
maatregelen
21 - 36
Aantal 65 7 19 91
% 100,0%
100,0% 100,0% 100,0
Aantal 0 0 2 2
% ,0% ,0% 40,0% 8,7%
Aantal 11 2 2 15
% 68,8% 100,0% 40,0% 65,2%
Aantal 5 0 1 6
maatregelen % 31,3% ,0% 20,0% 26,1%
Totaal
Aantal 16 2 5 23
% 100,0%
%
100,0% 100,0% 100,0
%

Tabel 32: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 10 tot en met 11 jaar.
10 - 11
jaar
Man
Vrouw
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20 maatregelen
21 - 36 maatregelen
Totaal
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20 maatregelen
Totaal
168
Artikel eerste vordering Totaal
Andere MOF Onbekend POS
Aantal 0 2 0 0 2
% ,0% 13,3% ,0% ,0% 3,3%
Aantal 1 2 3 0 6
% 20,0% 13,3% 15,0% ,0% 9,8%
Aantal 1 4 4 6 15
% 20,0% 26,7% 20,0% 28,6% 24,6%
Aantal 3 5 9 12 29
% 60,0% 33,3% 45,0% 57,1% 47,5%
Aantal 0 2 4 3 9
% ,0% 13,3% 20,0% 14,3% 14,8%
Aantal 5 15 20 21 61
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0
%
100,0
Aantal 0 3 0 0 3
% ,0% 75,0% ,0% ,0% 30,0%
Aantal 0 0 1 0 1
% ,0% ,0% 50,0% ,0% 10,0%
Aantal 0 1 0 1 2
% ,0% 25,0% ,0% 33,3% 20,0%
Aantal 1 0 1 2 4
% 100,0% ,0% 50,0% 66,7% 40,0%
Aantal 1 4 2 3 10
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0
%
%
100,0
%

Tabel 33: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 12 tot en met 13 jaar.
12 - 13
jaar
Man
Vrouw
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20
maatregelen
21 -36
maatregelen
Totaal
1 - 2 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20
169
Artikel eerste vordering Totaal
Andere MOF
Onbeken
d POS
Aantal 28 0 0 28
% 32,9% ,0% ,0% 18,7%
Aantal 9 2 6 17
% 10,6% 11,1% 12,8% 11,3%
Aantal 20 11 15 46
% 23,5% 61,1% 31,9% 30,7%
Aantal 23 5 24 52
% 27,1% 27,8% 51,1% 34,7%
Aantal 5 0 2 7
% 5,9% ,0% 4,3% 4,7%
Aantal 85 18 47 150
%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0
Aantal 13 0 0 13
% 76,5% ,0% ,0% 36,1%
Aantal 3 0 1 4
% 17,6% ,0% 6,3% 11,1%
Aantal 1 3 12 16
maatregelen % 5,9% 100,0% 75,0% 44,4%
21 - 36
Aantal 0 0 3 3
maatregelen % ,0% ,0% 18,8% 8,3%
Totaal Aantal 17 3 16 36
%
%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0
%

Tabel 34: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 14 tot en met 15 jaar.
14 - 15
jaar
Man
Vrouw
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20
170
Artikel eerste vordering Totaal
Andere MOF Onbekend POS
Aantal 73 1 0 74
% 25,2% 5,0% ,0% 18,9%
Aantal 64 2 7 73
% 22,1% 10,0% 8,6% 18,7%
Aantal 115 12 39 166
% 39,7% 60,0% 48,1% 42,5%
Aantal 36 5 35 76
maatregelen % 12,4% 25,0% 43,2% 19,4%
21 - 36
Aantal 2 0 0 2
maatregelen % ,7% ,0% ,0% ,5%
Totaal
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20
maatregelen
Totaal
Aantal 290 20 81 391
%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0
Aantal 18 0 0 18
% 47,4% ,0% ,0% 27,3%
Aantal 7 0 0 7
% 18,4% ,0% ,0% 10,6%
Aantal 7 1 9 17
% 18,4% 33,3% 36,0% 25,8%
Aantal 6 2 16 24
% 15,8% 66,7% 64,0% 36,4%
Aantal 38 3 25 66
%
%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0
%

Tabel 35: Onderzoekspopulatie – Artikel van de vordering bij eerste plaatsing –
Leeftijdscategorie 16 tot en met 17 jaar.
16 - 17
jaar
Man
Vrouw
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20 maatregelen
Totaal
1 - 2 maatregelen
3 - 4 maatregelen
5 - 9 maatregelen
10 - 20 maatregelen
Totaal
171
Artikel eerste vordering Totaal
Andere MOF
Onbeken
d POS
Aantal 0 251 0 2 253
% ,0% 48,9% ,0% 4,8% 45,0%
Aantal 0 180 3 8 191
% ,0% 35,1% 50,0% 19,0% 34,0%
Aantal 1 77 3 28 109
% 100,0% 15,0% 50,0% 66,7% 19,4%
Aantal 0 5 0 4 9
% ,0% 1,0% ,0% 9,5% 1,6%
Aantal 1 513 6 42 562
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0
Aantal 22 0 22
% 64,7% ,0% 51,2%
Aantal 6 0 6
% 17,6% ,0% 14,0%
Aantal 6 8 14
% 17,6% 88,9% 32,6%
Aantal 0 1 1
% ,0% 11,1% 2,3%
Aantal 34 9 43
%
100,0%
Tabel 36: Totaal aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing.
N
Aantal 1436
Gemiddelde 3,20
Mediaan 2,00
Mode 1
Som 4589
%
100,0% 100,0
%

Tabel 37: Aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing.
Frequentie % Cumulatief %
0 202 14,1 14,1
1 419 29,2 43,2
2 226 15,7 59,0
3 143 10,0 68,9
4 93 6,5 75,4
5 89 6,2 81,6
6 59 4,1 85,7
7 55 3,8 89,6
8 31 2,2 91,7
9 22 1,5 93,2
10 25 1,7 95,0
11 13 ,9 95,9
12 15 1,0 96,9
13 10 ,7 97,6
14 14 1,0 98,6
15 3 ,2 98,8
16 2 ,1 99,0
17 2 ,1 99,1
18 1 ,1 99,2
19 4 ,3 99,4
20 3 ,2 99,7
21 3 ,2 99,9
27 1 ,1 99,9
33 1 ,1 100,0
Total 1436 100,0
172

Tabel 38: Aantal maatregelen na plaatsing volgens leeftijd eerste plaatsing.
11
12
13
14
15
16
17
18
Totaal
Aantal maatregelen na plaatsing
Geen 1 2 tot 3 4 tot 8 9 tot 15 16 tot 20 21 tot 33 Totaal
Aantal 4 1 0 0 1 0 0 6
% 2,0% ,2% ,0% ,0% 1,0% ,0% ,0% ,4%
Aantal 2 5 1 6 4 0 3 21
% 1,0% 1,2% ,3% 1,8% 3,9% ,0% 60,0% 1,5%
Aantal 23 14 4 11 15 5 0 72
% 11,4% 3,3% 1,1% 3,4% 14,7% 41,7% ,0% 5,0%
Aantal 17 20 19 43 35 4 0 138
% 8,4% 4,8% 5,1% 13,1% 34,3% 33,3% ,0% 9,6%
Aantal 33 54 51 112 33 3 1 287
% 16,3% 12,9% 13,8% 34,3% 32,4% 25,0% 20,0% 20,0%
Aantal 33 122 133 119 14 0 0 421
% 16,3% 29,1% 36,0% 36,4% 13,7% ,0% ,0% 29,3%
Aantal 86 201 160 36 0 0 1 484
% 42,6% 48,0% 43,4% 11,0% ,0% ,0% 20,0% 33,7%
Aantal 4 2 1 0 0 0 0 7
% 2,0% ,5% ,3% ,0% ,0% ,0% ,0% ,5%
Aantal 202 419 369 327 102 12 5 1436
% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
173
%

Tabel 39: Aantal nieuwe maatregelen na eerste plaatsing volgens geslacht.
Geen maatregel
1 maatregel
2 tot 3 maatregelen
4 tot 8 maatregelen
9 tot 15 maatregelen
16 tot 20 maatregelen
21 tot 33 maatregelen
Totaal
Man Vrouw
Aantal 169 33 202
% binnen geslacht 13,4% 18,5% 14,1%
Aantal 377 42 419
% binnen geslacht 30,0% 23,6% 29,2%
Aantal 332 37 369
%binnen geslacht 26,4% 20,8% 25,7%
Aantal 273 54 327
% binnen geslacht 21,7% 30,3% 22,8%
Aantal 94 8 102
% binnen geslacht 7,5% 4,5% 7,1%
Aantal 10 2 12
% binnen geslacht ,8% 1,1% ,8%
Aantal 3 2 5
% binnen geslacht ,2% 1,1% ,3%
Aantal 1258 178 1436
% binnen geslacht 100,0% 100,0% 100,0%
174

Bijlagen II: Hoofdstuk 4: De toetsing van de steekproef aan de nieuwe
plaatsingscriteria.
Tabel 40: De plaatsing in de oorspronkelijke instelling op basis van de nieuwe criteria.
Frequentie % Valide %
Ja 82 54.7 61.7
Nee 51 34.0 38.3
Totaal 133 88.7 100.0
Missing 17 11.3
Totaal 150 100.0
Tabel 41: Een plaatsing in een minder streng regime.
Frequentie % Valide %
Ja, open 35 23.3 26.3
Ja, gesloten 4 2.7 3.0
Nee 12 8.0 9.0
Nvt 82 54.7 61.7
Totaal 133 88.7 100.0
Missing 17 11.3
Totaal 150 100.0
Tabel 42: Plaatsing in het oorspronkelijke open regime.
Voorziening bij eerste
plaatsing
175
Open regime?
Ja Nee Totaal
De Markt 29 1 30
Ruiselede 2 1 3
Totaal 31 2 33

Tabel 43: Plaatsing volgens instelling.
Voorziening bij eerste
plaatsing
Plaatsing in de oorspronkelijke instelling
Ja Nee Totaal
De Hutten 14 13 27
Beernem 9 21 30
Ruiselede 8 5 13
Totaal 31 39 70
Tabel 44: Plaatsing in een ander regime volgens instelling.
Voorziening bij eerste
plaatsing
Tabel 45: Nieuwe plaatsing in De Grubbe.
176
Plaatsing in een open regime
Ja, open Nee Nvt Totaal
De Hutten 12 1 14 27
Beernem 12 9 9 30
Ruiselede 5 0 8 13
Totaal 29 10 31 70
Frequentie % Valide %
Ja 20 66.7 66.7
Nee 10 33.3 33.3
Totaal 30 100.0 100.0
Tabel 46: Plaatsing in De Grubbe naar andere instellingen.
Frequentie % Valide %
Ja, open 6 20.0 20.0
Ja, gesloten 4 13.3 13.3
Nvt 20 66.7 66.7
Totaal 30 100.0 100.0

Tabel 47: De leeftijd van de eerste plaatsing.
Leeftijd
Plaatsing in gesloten regime
Ja Nee Totaal
11 0 1 1
12 0 2 2
13 0 6 6
Totaal 0 9 9
Tabel 48: Mogelijke plaatsing in dezelfde instelling op basis van geslacht.
Geslacht
Ja Nee Totaal
Man 73 30 103
Vrouw 9 21 30
Totaal 82 51 133
177

Bijlage III: Hoofdstuk 5: Recidive van geplaatste jongeren.
Tabel 49: Onderzoekspopulatie - Minderjarig vanaf 2004.
Frequentie %
Nee 659 46,0
Ja 777 54,0
Totaal 1436 100,0
Tabel 50: Deelcohorte naar geslacht en aanmelding.
Nee
Ja
Totaal
178
Geslacht
Man Vrouw Totaal
Aantal 470 94 564
% binnen geslacht 70,5% 86,2% 72,7%
Aantal 197 15 212
% binnen geslacht 29,5% 13,8% 27,3%
Aantal 667 109 776
% binnen geslacht 100,0% 100,0% 100,0%

Grafiek 5: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven.
Grafiek 6: Deelcohorte - Jaar waarin feiten gepleegd worden.
179

Grafiek 7: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven – jongens.
Grafiek 8: Deelcohorte - Aantal aangemelde misdrijven – meisjes.
180

Tabel 51: Deelcohorte - Nieuwe aanmelding in licht van de vordering bij eerste maatregel
jeugdrechter.
Man
Vrouw
Vordering: Andere
Vordering: MOF
Vordering:
181
Nieuwe misdrijven
Nee Ja Totaal
Aantal 29 9 38
% 76,3% 23,7% 100,0%
Aantal 339 125 464
% 73,1% 26,9% 100,0%
Aantal 24 12 36
Onbekend % 66,7% 33,3% 100,0%
Vordering: POS
Totaal
Artikel vordering:
Aantal 76 51 127
% 59,8% 40,2% 100,0%
Aantal 468 197 665
% 70,4% 29,6% 100,0%
Aantal 7 2 9
andere % 77,8% 22,2% 100,0%
Artikel vordering:
Aantal 55 7 62
MOF % 88,7% 11,3% 100,0%
Artikel vordering:
Aantal 4 1 5
onbekend % 80,0% 20,0% 100,0%
Artikel vordering:
Aantal 30 5 35
POS % 85,7% 14,3% 100,0%
Total
Aantal 96 15 111
% 86,5% 13,5% 100,0%
Tabel 52: Deelcohorte - De snelheid van de plaatsing en nieuwe misdrijven.
Geplaatst bij eerste of
tweede maatregel
Totaal
Nee
Ja
Nieuwe misdrijven
Nee Ja Totaal
Aantal 209 95 304
% 68,8% 31,3% 100,0%
Aantal 355 117 472
% 75,2% 24,8% 100,0%
Aantal 564 212 776
% 72,7% 27,3% 100,0%

Tabel 53: Deelcohorte - De instelling van eerste plaatsing – Recidive verhouding tussen
instellingen onderling.
De Grubbe
GI: Beernem
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI: Ruiselede
Totaal
Nee Ja Totaal
Aantal 66 36 102
% 11,7% 17,0% 13,1%
Aantal 94 15 109
% 16,7% 7,1% 14,0%
Aantal 37 16 53
% 6,6% 7,5% 6,8%
Aantal 230 89 319
% 40,8% 42,0% 41,1%
Aantal 137 56 193
% 24,3% 26,4% 24,9%
Aantal 564 212 776
Tabel 54: Deelcohorte – De instelling van eerste plaatsing – Interne recidivegraad van
een instelling.
De Grubbe
GI: Beernem
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI: Ruiselede
Totaal
% 100,0% 100,0% 100,0%
Nieuwe misdrijven
Nee Ja Totaal
Aantal 66 36 102
% 64,7% 35,3% 100,0%
Aantal 94 15 109
% 86,2% 13,8% 100,0%
Aantal 37 16 53
% 69,8% 30,2% 100,0%
Aantal 230 89 319
% 72,1% 27,9% 100,0%
Aantal 137 56 193
% 71,0% 29,0% 100,0%
Aantal 564 212 776
% 72,7% 27,3% 100,0%
182

Tabel 55: Deelcohorte – De gepleegde feiten.
Feiten Aantal %
A. Misdrijven tegen personen 204 13,4%
• Aanrading 9 0,6%
• Bedreigingen 41 2,7%
• Belaging/stalking 1 0,1%
• Foltering 1 0,1%
• Moord 2 0,1%
• Slagen en verwondingen 127 8,3%
• Poging moord/doodslag 7 0,5%
• Verkrachting 16 1%
B. Vermogensmisdrijven 838 54,8%
• Afpersing 10 0,7%
• Autodiefstal met braak 24 1,6%
• Diefstal dmv braak 183 12%
• Diefstal met geweld 191 12,5%
• Fietsdiefstal met braak 12 0,8%
• Zware diefstal 145 8,4%
• Diefstal met wapen 34 2,2%
• Gewone diefstal 129 8,4%
• Gewone diefstal auto 11 0,7%
• Gewone diefstal fiets 40 2,6%
• Huisdiefstal 5 0,3%
• Poging diefstal met braak 26 1,7%
• Winkeldiefstal 25 1,6%
• Zakkenrollerij 3 0,2%
C. Drugsmisdrijven 137 9%
• Bezit harddrugs 18 1,2%
• Bezit softdrugs 42 2,7%
• Gebruik harddrugs 10 0,7%
• Gebruik softdrugs 38 2,5%
• Verkoop harddrugs 7 0,5%
• Verkoop softdrugs 22 1,4%
D. Andere misdrijven 350 22,8%
Totaal 1529 100%
183

Tabel 56: Onderzoekspopulatie – Het jaar van meerderjarigheid.
Frequentie % Cumulatief %
2001 67 4,7 4,7
2002 251 17,5 22,1
2003 341 23,7 45,9
2004 358 24,9 70,8
2005 224 15,6 86,4
2006 117 8,1 94,6
2007 54 3,8 98,3
2008 22 1,5 99,9
2009 2 ,1 100,0
Totaal 1436 100,0
Tabel 57: Onderzoekspopulatie – Veroordelingen na meerderjarigheid.
Man
Vrouw
Totaal
Strafblad na meerderjarigheid
Ja Nee Totaal
Aantal 590 639 1229
% 96,4% 80,5% 87,4%
Aantal 22 155 177
% 3,6% 19,5% 12,6%
Aantal 612 794 1406
% 100,0% 100,0% 100,0%
184

Tabel 58: Onderzoekspopulatie – Veroordeling en snelheid van eerste plaatsing.
Man
Vrouw
Tabel 59: Steekproef - Snelle plaatsing en precaire situatie.
Tabel 60: Steekproef - Recidive van de jongeren in een precaire situatie.
Precaire situatie
Nee
Ja
Totaal
Geplaatst bij eerste of
tweede maatregel
Totaal
Geplaatst bij eerste of
tweede maatregel
Totaal
Geplaatst bij eerste of
tweede maatregel
Totaal
Nee
Nee
Ja
Nee
Ja
Nee
Ja
Enkel tijdens
minderjarigheid
185
Enkel na
Veroordeling
Ja Nee Totaal
Aantal 260 175 435
% 59,8% 40,2% 100,0%
Aantal 330 464 794
% 41,6% 58,4% 100,0%
Aantal 590 639 1229
% 48,0% 52,0% 100,0%
Aantal 17 82 99
% 17,2% 82,8% 100,0%
Aantal 5 73 78
% 6,4% 93,6% 100,0%
Aantal 22 155 177
% 12,4% 87,6% 100,0%
meerderjarigheid
Precaire situatie
Nee Ja Totaal
Aantal 49 2 51
% 45,8% 4,7% 34,0%
Aantal 58 41 99
% 54,2% 95,3% 66,0%
Aantal 107 43 150
% 100,0% 100,0% 100,0%
Zowel minderjarig
als meerderjarig Onbekend Totaal
Aantal 45 9 40 10 3 107
% 42,1% 8,4% 37,4% 9,3% 2,8% 100,0%
Aantal 32 2 9 0 0 43
% 74,4% 4,7% 20,9% ,0% ,0% 100,0%
Aantal 77 11 49 10 3 150
% 51,3% 7,3% 32,7% 6,7% 2,0% 100,0%

Tabel 61: Onderzoekspopulatie – Leeftijd van de eerste veroordeling volgens geslacht.
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Totaal
Geslacht
Man Vrouw Totaal
Aantal 1 0 1
% 100,0% ,0% 100,0%
Aantal 1 1 2
% 50,0% 50,0% 100,0%
Aantal 6 0 6
% 100,0% ,0% 100,0%
Aantal 12 0 12
% 100,0% ,0% 100,0%
Aantal 105 5 110
% 95,5% 4,5% 100,0%
Aantal 180 3 183
% 98,4% 1,6% 100,0%
Aantal 131 5 136
% 96,3% 3,7% 100,0%
Aantal 92 4 96
% 95,8% 4,2% 100,0%
Aantal 43 4 47
% 91,5% 8,5% 100,0%
Aantal 13 0 13
% 100,0% ,0% 100,0%
Aantal 6 0 6
% 100,0% ,0% 100,0%
Aantal 590 22 612
% 96,4% 3,6% 100,0%
186

Tabel 62: Onderzoekspopulatie - Aantal veroordelingen.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
Totaal
Man Vrouw Totaal
Aantal 266 16 282
% 45,1% 72,7% 46,1%
Aantal 116 5 121
% 19,7% 22,7% 19,8%
Aantal 79 0 79
% 13,4% ,0% 12,9%
Aantal 53 0 53
% 9,0% ,0% 8,7%
Aantal 33 1 34
% 5,6% 4,5% 5,6%
Aantal 16 0 16
% 2,7% ,0% 2,6%
Aantal 17 0 17
% 2,9% ,0% 2,8%
Aantal 2 0 2
% ,3% ,0% ,3%
Aantal 6 0 6
% 1,0% ,0% 1,0%
Aantal 1 0 1
% ,2% ,0% ,2%
Aantal 1 0 1
% ,2% ,0% ,2%
Aantal 590 22 612
% 100,0% 100,0% 100,0%
187

Grafiek 9: Leeftijd bij eerste veroordeling.
Grafiek 10: Onderzoekspopulatie – Aantal veroordelingen.
188

Grafiek 11: Onderzoekspopulatie – Aantal gepleegde misdrijven.
189

Tabel 63: Onderzoekspopulatie – Aantal misdrijven per veroordeling.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
Totaal
1 misdrijf
2 tot 3
misdrijven
Aantal misdrijven Totaal
4 tot 7
misdrijven
190
8 tot 14
misdrijven
15 tot 134
misdrijven
Aantal 128 87 42 20 6 283
% 45,2% 30,7% 14,8% 7,1% 2,1% 100,0%
Aantal 2 46 43 21 9 121
% 1,7% 38,0% 35,5% 17,4% 7,4% 100,0%
Aantal 5 34 21 18 78
% 6,4% 43,6% 26,9% 23,1% 100,0%
Aantal 11 23 19 53
% 20,8% 43,4% 35,8% 100,0%
Aantal 2 18 14 34
% 5,9% 52,9% 41,2% 100,0%
Aantal 1 7 8 16
% 6,3% 43,8% 50,0% 100,0%
Aantal 0 7 10 17
% 41,2% 58,8% 100,0%
Aantal 2 2
% 100,0% 100,0%
Aantal 1 5 6
% 16,7% 83,3% 100,0%
Aantal 1 1
% 100,0% 100,0%
Aantal 1 1
% 100,0% 100,0%
Aantal 130 138 133 118 93 6123
% 21,2% 22,5% 21,7% 19,2% 15,2% 100,0%

Tabel 64: Onderzoekspopulatie – Instelling eerste plaatsing en veroordelingen na
meerderjarigheid – Interne recidivegraad naar instelling
Centrum "De Grubbe"
GI: Beernem
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI: Ruiselede
Totaal
191
Ja Nee Totaal
Aantal 66 81 147
% 44,9% 55,1% 100,0%
Aantal 22 155 177
% 12,4% 87,6% 100,0%
Aantal 49 60 109
% 45,0% 55,0% 100,0%
Aantal 291 292 583
% 49,9% 50,1% 100,0%
Aantal 184 206 390
% 47,2% 52,8% 100,0%
Aantal 612 794 1406
% 43,5% 56,5% 100,0%
Tabel 65: Onderzoekspopulatie – Instelling eerste plaatsing en veroordelingen na
meerderjarigheid – Verdeling tussen de instellingen.
De Grubbe
GI: Beernem
GI: De Hutten
GI: De Markt
GI: Ruiselede
Totaal
Veroordeling
Ja Nee Totaal
Aantal 66 81 147
% 10,8% 10,2% 10,5%
Aantal 22 155 177
% 3,6% 19,5% 12,6%
Aantal 49 60 109
% 8,0% 7,6% 7,8%
Aantal 291 292 583
% 47,5% 36,8% 41,5%
Aantal 184 206 390
% 30,1% 25,9% 27,7%
Aantal 612 794 1406
% 100,0% 100,0% 100,0%

Bijlage IV: Hoofdstuk 6: Regime en recidive.
Tabel 66: Recidive meerderjarigheid en regime: interne recidivegraad per regime.
Gesloten, De Grubbe
Gesloten
Half-open
Totaal
192
Strafblad na
meerderjarigheid
Ja Nee Totaal
Aantal 67 83 150
% binnen het regime 44,7% 55,3% 100,0%
Aantal 121 282 403
% binnen het regime 30,0% 70,0% 100,0%
Aantal 424 429 853
% binnen het regime 49,7% 50,3% 100,0%
Aantal 612 794 1406
% binnen het regime 43,5% 56,5% 100,0%
Tabel 67: Recidive meerderjarigheid en regime: vergelijking tussen regime.
Regime
Totaal
Gesloten, De Grubbe
Gesloten
Half-open
Strafblad na
meerderjarigheid
Ja Nee Totaal
Aantal 67 83 150
% 10,9% 10,5% 10,7%
Aantal 121 282 403
% 19,8% 35,5% 28,7%
Aantal 424 429 853
% 69,3% 54,0% 60,7%
Aantal 612 794 1406
% 100,0% 100,0% 100,0%

Bijlage V: Hoofdstuk 7: Persoonsgebonden kenmerken en recidive.
Deel 1: Tabellen.
Tabel 68: Steekproef – De gezinsstructuur van de jongeren.
Twee-oudergezin
Een-oudergezin
Gescheiden
Een ouder overleden
Nieuw samengesteld
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 25 27 52
% 48,1% 51,9% 100,0%
Aantal 3 2 5
% 60,0% 40,0% 100,0%
Aantal 13 10 23
% 56,5% 43,5% 100,0%
Aantal 6 5 11
% 54,5% 45,5% 100,0%
Aantal 5 2 7
gezin % 71,4% 28,6% 100,0%
Beide ouders overleden
Grootouders
Pleeggezin
Adoptie
Totaal
Aantal 0 1 1
% ,0% 100,0% 100,0%
Aantal 2 1 3
% 66,7% 33,3% 100,0%
Aantal 1 3 4
% 25,0% 75,0% 100,0%
Aantal 0 1 1
% ,0% 100,0% 100,0%
Aantal 55 52 107
% 51,4% 48,6% 100,0%
193

Tabel 69: Steekproef – De werksituatie van de ouders.
Beide ouders werken
Eén ouder werkt
Geen van de ouders
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 15 2 17
% 88,2% 11,8% 100,0%
Aantal 12 9 21
% 57,1% 42,9% 100,0%
Aantal 10 12 22
werkt % 45,5% 54,5% 100,0%
Beide ouders werken
Aantal 1 1 2
officieus % 50,0% 50,0% 100,0%
Minstens één ouder met
Aantal 1 6 7
pensioen % 14,3% 85,7% 100,0%
Minstens één ouder
Aantal 3 3 6
Invalide % 50,0% 50,0% 100,0%
Totaal
Aantal 42 33 75
% 56,0% 44,0% 100,0%
Tabel 70: Steekproef – Agressie binnen het gezin.
Nee
Ja
Totaal
Recidive in de meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 52 44 96
% 54,2% 45,8% 100,0%
Aantal 3 5 8
% 37,5% 62,5% 100,0%
Aantal 55 49 104
% 52,9% 47,1% 100,0%
194

Tabel 71: Steekproef – Gebruik van softdrugs
Nee
Ja
Totaal
Recidive tijdens meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 36 30 66
% 54,5% 45,5% 100,0%
Aantal 19 19 38
% 50,0% 50,0% 100,0%
Aantal 55 49 104
% 52,9% 47,1% 100,0%
Tabel 72: Steekproef – Gedragsproblemen bij jongeren.
Nee
Ja
Totaal
Recidive tijdens meerderjarigheid
Nee Ja Totaal
Aantal 32 33 65
% 49,2% 50,8% 100,0%
Aantal 24 16 40
% 60,0% 40,0% 100,0%
Aantal 56 49 105
% 53,3% 46,7% 100,0%
Tabel 74: Steekproef – Relatie van de jongeren tot de school.
Goed
Slecht
Gaat niet naar
Recidive tijdens meerderjarigheid Totaal
Nee Ja
Aantal 16 7 23
% 69,6% 30,4% 100,0%
Aantal 31 34 65
% 47,7% 52,3% 100,0%
Aantal 5 5 10
school % 50,0% 50,0% 100,0%
Totaal
Aantal 52 46 98
% 53,1% 46,9% 100,0%
195

Deel 2: Casussen.
Casus 1: Jongen C.
De ouders van C zijn gescheiden. Het gaat hier om een echte vechtscheiding en dan ook letterlijk.
Na een echtelijke ruzie eindigen beide ouders in het ziekenhuis met messteken. C was hiervan
getuige. Het gaat hier om een complex geheel van familiale en ouderlijke context. Beide ouder
hebben ze een problematische jeugd gekend. Zowel moeder als vader verblijven in een
psychiatrische instelling. C wordt geplaatst op vierjarige leeftijd. Hij heeft twee halfbroers en één
halfzus, zij zijn ook allen geplaatst. C kan uiteindelijk terecht bij de grootouders. Wanneer de
grootmoeder een hartaanval krijgt, geeft grootvader C de schuld hiervan.
Op school zijn er veel problemen. Hij is onhandelbaar. Zijn laatste schooljaar liep hij in BuSo,
daarna start hij een leercontract. Hij heeft een goed contact met zijn werkgever en wil zijn diploma
behalen.
De gedragsproblemen uiten zich van zijn vierde levensjaar. Hij is egoïstisch, arrogant en uitdagend
in zijn taalgebruik. C heeft graag het laatste woord. Hij heeft steeds commentaar op alles en
iedereen. Ook bij verschillende instellingen wordt hij door zijn gedrag aan de deur gezet.
C gebruikt cannabis. Over de feiten ontkent hij zijn betrokkenheid, maar geeft wel toe er kennis
van gehad te hebben. Deze feiten bestaan uit diefstal van bromfietsen (2) en bendevorming. Dit is
zijn enige feit, hij pleegt geen recidive.
Casus 2: Jongen Y.
Y groeit op in een normaal gezin. Zijn Marokkaanse moeder werkt als intercultureel bemiddelaar,
zijn Belgische vader als maître d’hôtel. Beiden hebben een veeleisende job. Ze hebben samen drie
kinderen.
De Marokkaanse gebruiken zijn belangrijk, maar het is een eigen keuze, er wordt hiermee niet
fanatiek omgegaan. De ouders willen verhuizen om Y een nieuwe start te geven. Y wordt
aangemeld bij de jeugdrechter via een aanmelding om gedragsproblemen op school en thuis.
Y wil een opleiding tot ko volgen en een cursus bedrijfsbeheer.
Hij is hoog begaafd, heeft een negatief zelfbeeld, dyslexie. Y is emotioneel gesloten, heeft
agressieve uitbarstingen, vluchtgedrag en identiteitsproblemen. Er is ook sprake van
zelfvernietiging en een kritische ingesteldheid. Y onderneemt een zelfmoordpoging en heeft
drugproblemen, hierdoor wordt hij aangemeld.
Alle maatregelen worden tot een goed einde gebracht. Hij pleegt geen recidive.
196

Casus 3: Jongen W.
W. wordt geplaatst in een pleeggezin wanneer hij zeven maanden oud is naar aanleiding van een
echtscheiding en kinderverwaarlozing. Eén jaar later gaat hij samen met zijn zus bij vader wonen.
Maar vader mishandelt de kinderen. Hierop worden de kinderen opnieuw geplaatst. Er is binnen dit
gezin sprake van kinderverwaarlozing, kindermishandeling, gebrek aan pedagogische
vaardigheden, relatiemoeilijkheden, financiële problemen, drankzucht bij de vader, depressie bij de
moeder, partnermishandeling, mentale handicap bij zus en gedragsmoeilijkheden bij W.
Na de tweede plaatsing komt vader niet meer op bezoek, in het dossier kunnen we wel
briefwisseling terugvinden tussen vader en jeugdrechter met de vraag tot recht op bezoek. Met
moeder is er jarenlang geen enkel contact. Geen van beide ouders wil de kinderen, er is ook geen
bezoek van de ouders aan de kinderen in de instellingen of pleeggezinnen.
Uiteindelijke duikt de moeder terug op, zij is hertrouwd en heeft een derde kind. Ze wil W weer bij
zich. Dit is voor W een grote schok en een moeilijke aanpassing, er zijn gedragsproblemen. De
stiefvader is streng. Moeder en stiefvader kunnen het niet aan en W wordt opnieuw geplaatst in
een instelling.
W heeft op school problemen, die starten in de derde kleuterklas. Vanaf dan dubbelt hij een aantal
leerjaren. Hij wordt doorverwezen naar BuSo. Vanaf januari 2002 wisselt hij elke zes maanden van
school. Hij zoekt steeds negatieve aandacht door te pesten en door ruzie te maken. Hij is defensief
en uitdagend ten opzichte van de leerkrachten. Uiteindelijk start hij met een leercontract als
slager. Dit gaat goed tot hij op begeleid zelfstandig wonen gaat. Na tal van onregelmatigheden
wordt het leercontract stopgezet.
W is een jongen die nood heeft aan duidelijke structuur en richtlijnen. Hij wordt door verschillende
instellingen aan de deur gezet door herhaaldelijk grensoverschrijdend gedrag. Hij stelt
vluchtgedrag met gebrekkig vertrouwen in volwassenen. W heeft een extreme nood aan aandacht.
Hij heeft een laag zelfbeeld, kan moeilijk zijn gevoelens verwoorden en heet weinig zelfvertrouwen.
Hij denkt zeer zwart-wit. W heeft een onveilige hechtingsstoornis.
Tijdens zijn verblijf in de instelling De Hutten weigert hij in therapie te gaan. Er is sprake van
sporadisch cannabisgebruik. Zijn agressief gedrag wordt onder controle gehouden door medicatie.
Na tal van plaatsingen, pleeggezinnen en andere begeleiding, krijgt hij de kans om deel te nemen
aan begeleid zelfstandig wonen.
De feiten die hij pleegt lijken vooral te bestaan uit ontvluchtingen, agressie, druggebruik,
weerspannigheid en één maal opzettelijke slagen en verwondingen. W pleegt recidive na de
meerderjarigheid.
197

Casus 4: Jongen K.
K. woont bij zijn moeder en stiefvader. Er zijn nog drie eigen kinderen. Moeder is huisvrouw en
stiefvader is werkloos. De natuurlijke vader is onbekend. Tot zijn negende is K alleen met moeder,
dit is volgens hem dan ook de gelukkigste tijd uit zijn leven. De moeder was zelf nog minderjarig
toen ze K kreeg en stond toen onder toezicht van de jeugdrechter. K heeft een moeilijke relatie
met stiefvader. Deze is gelovig en K niet. K staat een beetje buiten het gezin. Voordien zou de
moeder ook al om hulp gevraagd hebben, omdat zij de opvoeding niet aankon. Moeder vertrouwt K
niet.
Vanaf ’99 zijn er problemen op school. K heeft weinig vrienden en ook weinig contact met familie.
Hij wordt geplaatst voor een overval, maar blijft ontkennen. Ook de ouders twijfelen en in het
dossier wordt gesteld dat K waarschijnlijk onschuldig was. Moeder vertrekt tijdens de plaatsing
naar Marokko en komt een maand later dan afgesproken terug opdagen. Vanaf dan starten de
problemen met K pas echt. Na de eerste plaatsing wordt hij nog een tweede maal geplaatst op
basis van een POS omwille van psychose door druggebruik in 2005. K is introvert en toont weinig
initiatief. Hij geeft blijk van weinig inzet, gebrek aan realiteitszin. K staat laat op. Hij maakt
misbruik van vertrouwen en vertoont pestgedrag.
Vanaf juli 2006 is er een verslechtering. K voelt zich slecht, hij huilt meer dan hij praat. Op dat
moment verblijft hij in een instelling. Zijn medicatie wordt verhoogd. Er volgt een brief van de
instelling aan de jeugdrechter in verband met de zorgwekkende toestand van K. Zij vragen op
korte termijn geschiktere hulp. Een time-out in de psychiatrie is mogelijk op dat moment, maar
deze piste wordt niet uitgevoerd door de jeugdrechter. K pleegt zelfmoord twee weken na de
beslissing van de jeugdrechter.
Casus 5: Jongen D.
D komt uit een conservatief, Turks gezin. De vader is al decennia in België. Het gaat om een
gearrangeerd huwelijk. Moeder mag geen Nederlands leren. Ze mag ook niet gaan werken, geen
contacten hebben en zichzelf niet ontplooien. Vader is automecanicien. Vader had zelf een
moeilijke jeugd met agressieve ouders. Hij heeft een drankprobleem en neemt regelmatig drugs en
kalmeermiddelen. Moeder wordt door hem mishandeld, ook tijdens haar zwangerschap. D wordt te
vroeg geboren en is een huilbaby. D is getuige en slachtoffer van het geweld van vader. D heeft
één broertje.
Na een ongeval wordt vader invalide. De ouders scheiden, maar vader blijft moeder lastigvallen. Er
volgen doodsbedreigingen. Moeder verblijft af en toe met de kinderen in een vluchthuis. Wanneer
vader moeder van het balkon gooit en zij in het ziekenhuis terechtkomt, worden de kinderen
geplaatst. Dit is de tweede moordpoging van vader, de eerste deed zich voor in 1997, toen vader
moeder trachtte dood te schieten. Na zijn vervroegde vrijlating, blijft vader dreigen via de telefoon.
Ondertussen heeft D ernstige emotionele en gedragsproblemen. Na problemen met een nieuwe
vriendin, zit vader nu voor zes jaar in de gevangenis.
Op school zijn er niet echt problemen. D is verstand, hoewel hij zich niet echt inzet.
198

D stelt antisociaal gedrag en is zelf agressief, dit komt misschien door traumatische ervaringen en
het feit dat hij getuige is van het extreem geweld van vader. D vraagt veel aandacht. Hij
manipuleert en is onbetrouwbaar, impulsief, heeft driftbuien en weinig normbesef. Hij stelt
grensoverschrijdend seksueel gedrag. D pest en is dominant, angstig, sympathiek en lief in
individueel contact. In 1998 onderneemt D een zelfmoordpoging, op tienjarige leeftijd. Hierna volgt
de diagnose: PTSS, ADHD, conduct disorder, hechtingsgestoord, trauma en verwenning. D heeft
nood aan aangepaste psychiatrische verzorging. Hij wordt ook enkele keren opgenomen. Er is
vrees voor latere internering (CSR: inderdaad internering?) Ook de deskundige die aangesteld
wordt, wijst op de noodzaak van een opname.
D verzamelt 43 feiten tijdens zijn lang jeugdbeschermingstraject (8 jaar), waaronder
ontvluchtingen, opzettelijke slagen en verwondingen, bedreiging, diefstal, brandstichting,
aanranding, wapendracht en heling.
D schrijft heel wat brieven aan de jeugdrechter, waarin hij vraagt om thuis op bezoek te mogen.
Deze brieven zijn zeer theatraal. Vanaf 2005 vraagt hij om begeleid zelfstandig wonen.
Er is ook sprake van automutilatie en het nemen van medicatie. In de instelling zelf wordt hij vaak
geplaatst in crisisplaatsing.
Casus 6: Jongen J.
De ouders van J zijn gescheiden. Er zijn twee kinderen in het gezin. De vader heeft het hoederecht
en moeder omgangsrecht. Er was geen sprake van een vechtscheiding, maar wel sprake van een
moeilijke problematiek thuis. Vader is licentiaat wiskunde en leerkracht, moeder werkt eveneens
als leerkracht, maar zij is manisch-depressief. De opvoeding gebeurt op basis van vertrouwen, dat
nu geschonden is. De feiten waren een donderslag bij heldere hemel.
Op school is er sprake van gedragsproblemen. J krijgt een contract vanwege gedrag en drugs op
school. Hij behaalt goede resultaten. Tot het vierde middelbaar volgt hij Latijn-Wiskunde, vanaf het
vijfde Wiskunde-Wetenschappen. Hij doet ook vakantiewerk.
J heeft een enorme fantasie en hij vraagt veel aandacht. Hij wil niet meelopen met de kudde, maar
iets speciaal doen. Hij moet ontladen. Hij heeft een eigengereide mening over het leven en over
zijn druggebruik. Hij gebruikt softdrugs sinds zijn veertiende, de laatste tijd gebruikt hij dagelijks.
Verder doet hij aan basketbal en heeft hij lange tijd klarinet gespeeld.
Het feit waarvoor hij wordt geplaatst betref druggebruik. Voordien en nadien zijn er geen gekende
feiten gepleegd.
Casus 7: Jongen JB.
JB groeit op in een doorsnee gezin met twee kinderen. Moeder is bediende, vader arbeider. Er zijn
geen financiële problemen. Geen andere problemen tot de feiten. JB gaat op regelmatige basis
naar school. Hij studeert goed. Uiteindelijk haalt hij zijn diploma ASO en gaat hij naar het hoger
onderwijs.
199

Hij is goedgelovig en beïnvloedbaar. Het is een beleefde, rustige jongen, die conflicten tracht te
vermijden. JB heeft veel zelfcontrole. JB wordt verdacht als mededader moord. Het gaat hier om
een uit de hand gelopen zaak van verkeersagressie. Mededader en meerderjarige Paul is tien jaar
ouder. Paul is opdringerig en een macho. Hij gaf veel aan JB.
Verder gaat JB zelden uit. Hij is zeer sportief, doet aan muurklimmen, lopen, squashen. Alle
maatregelen en voorwaarden van de jeugdrechter worden probleemloos uitgevoerd. JB pleegt geen
gekende recidive.
Casus 8: Jongen KT.
De ouders zijn gescheiden. Moeder is hertrouwd. Er zijn vier kinderen. De ouders zijn gescheiden
omdat moeder een buitenechtelijke relatie had. Zij mocht niet gaan werken van vader. Vader heeft
na de scheiding een zelfmoordpoging ondernomen. KT heeft 8 jaar lang bij vader gewoond. Vader,
moeder en stiefvader zijn alle verslaafd aan de harddrug speed. Vader voorziet hen van drugs.
Moeder moest met vader naar bed om KT te mogen zien. Zij heeft ook een tijdje als prostitué
gewerkt om drugs te kunnen betalen. De kinderen weten dit niet. Uiteindelijk kicken moeder en
stiefvader af en duiken zij onder bij grootmoeder. Moeder is niet streng.
KT wordt op school gepest en gaat dus niet meer. Hij is vriendelijk, onzeker en heeft nood aan
mannelijke identificatiefiguren. In mei 2002 wordt KT vermoedelijk vader van een zoon, hij is op
dat moment 14 jaar. Zijn feiten bestaan uit: diefstallen, vandalisme, vernieling, bedreigingen,
slagen en verwondingen en wapendracht. Uit geen enkele “betrouwbare” bron blijkt dat hij
gekende recidive pleegt.
Casus 9: Jongen AO.
AO heeft Turkse ouders. Zij hebben vijf kinderen. De ouders zijn getrouwd in België. Vader heeft
een drugverslaving en handelt in harddrugs. Hij zit geregeld opgesloten in de gevangenis. Vader is
soms weken van huis weg, hij is werkloos en agressief. Zelf laat AO niets los over zijn familie. Hij
heeft een goed contact met twee zussen. Op school zijn er geen opmerkingen over hem. Tijdens
het lager onderwijs was hij zelf de beste van de klas. Hij heeft wel slechte vrienden, maar hij wil ze
niet meer zien. AO schaamt zich over zijn gedrag. Hij is zwijgzaam en onzelfzeker. Hij heeft
problemen met het aanvaarden van het gedrag van vader. Deze conflicten wegen zwaar op hem.
Hij wil niet stilstaan bij het emotionele aspect. Hij wil zelf uit de problemen geraken zonder
hulpverlening. AO is normaal begaafd en aangenaam in de omgang. Hij heeft weinig schuldbesef
en wil niet veel kwijt over de feiten. Hij ontkent de feiten. Tijdens de plaatsing is hij meestal
positief en doet hij erg zijn best. Maar naarmate het einde nadert, doet hij moeilijker en krijgt hij
meer kamerarresten. Hij ontvlucht ook. AO pleegt recidive tijdens de meerderjarigheid.
Casus 10: Jongen CM.
200

Beide ouders van CM zijn pedagogisch zwak. Moeder was al eens getrouwd en kreeg uit dat
huwelijk drie kinderen. Vader drinkt en is agressief ten aanzien van moeder. Zij krijgen nog vier
kinderen. Na de scheiding gaan de kinderen bij de moeder wonen. Beide ouders hebben financiële
problemen. Vader is niet betrokken en hij kan niet helpen. Vader heeft een lang strafblad: diefstal,
afpersing, inbraak, opzettelijke slagen en verwondingen, … . Moeder keert zich naar Jehova. De
twee oudsten verzetten zich, en worden geplaatst door CJB. CM is tegen het geloof en behandelt
moeder zoals vader dat vroeger deed. In ’97 wordt hij geplaatst, hij is dan elf jaar oud. Later is er
terug contact met moeder, maar samenwonen is niet meer mogelijk. Een halfbroer wil helpen,
maar dan moet CM eerst zelf contact opnemen. Deze broer haakt later ook af. Een jaar later krijgt
moeder een hartaanval en overlijdt. De kinderen worden geplaatst. Er is een goed contact met de
oudste broer.
Op school zet CM zich beperkt in. Hij volgt deeltijds onderwijs en wil hiermee stoppen op zijn
achttiende.
CM is onverzorgd en kan niet met mes en vork eten. Hij is een echt instellingskind. Hij is koppig.
Hij heeft structuur en bijsturing nodig. Hij is oppervlakkig, maar ook leergierig. Niemand
bekommert zich om de kinderen, zij leven op een eiland. Contact met broers en zussen doet CM
goed.
De feiten pleegt hij met zijn broer. Het gaat om dealen en het plegen van een overval al dan niet
met verkrachting, hier gaat het om feiten uit ’97 op elfjarige leeftijd. Hij wordt geplaatst omwille
van eigendomsdelicten. Zelf gebruikt hij drugs. Hij heeft een tekortschietend normbesef. Hij
onderneemt tal van ontvluchtingen. Hij heeft een beperkte concentratie, is kinderlijk naïef. Hij
heeft een ontoereikend realiteitsbesef en een simplistisch toekomstbeeld. Hij verknalt constant de
aangeboden kansen. CM krijgt geen bezoek. CM pleegt recidive na de meerderjarigheid.
Casus 11: Meisje C.
C is iets ouder dan drie wanneer zij voor een eerste maal aangemeld wordt bij de jeugdrechter.
Haar ouders zijn gescheiden en beide opnieuw gehuwd. In totaal zijn er zeven kinderen binnen het
gezin. In 1989 worden alle kinderen bij de moeder weggehaald en in verschillende pleeggezinnen
onder gebracht. De vader is al ontzet uit de ouderlijke macht en over de moeder wordt geoordeeld
dat zij slechts over weinig opvoedkundige capaciteiten beschikt. Het contact met de moeder wordt
drie jaar lang onderbroken. Later, wil ze de kinderen opnieuw op bezoek. Dit zorgde voor heel wat
wrijvingen met de pleeggezinnen. C. wil het contact met de moeder onderhouden, maar dit wil niet
lukken, totdat er uiteindelijk geen contact meer is. De moeder dwong haar dochter in de
prostitutie.
Ook op school zijn er signalen van problemen, voornamelijk spijbelgedrag. C. zal uiteindelijk
overschakelen op deeltijds onderwijs.
C. wil vrijheid zonder bemoeienissen. Het is een bodemloos kind. Ze heeft een gebrek aan
affectieve banden en heeft negatieve gevoelens over haar verleden. Ze heeft moeilijkheden met
het aanvaarden van gezag. Ze heeft een laag zelfbeeld, een hechtingsproblematiek, automutilatie
en zelfmoordgedachten. C; heeft trauma’s opgelopen door de gedwongen prostitutie en heeft
201

hierdoor ook een seksuele ongeremdheid. Uiteindelijk wordt ze eenmalig en kortstondig
opgenomen in de psychiatrie.
C. kampt met zowel een cannabisverslaving als een alcoholverslaving. Hoewel zij dit zelf niet als
een verslaving ziet en dus geen hulp wil.
Haar feiten bestaan uit: spijbelen, winkeldiefstal, weglopen, ontvluchtingen, dronkenschap,
drugmilieu en prostitutie.
Haar parcours doorheen de jeugdbescherming start in een begeleidingstehuis, verder komt zij
terecht bij verschillende pleeggezinnen, verschillende begeleidingstehuizen, psychiatrisch
ziekenhuis, verschillende keren in de gemeenschapsinstelling te Beernem.
C. pleegt recidive tijdens de minderjarigheid.
Casus 12: Meisje S.
S. start haar jeugdbeschermingparcours vlak voor het bereiken van de meerderjarigheid en dit
omwille van een overval met slagen en verwondingen en voorbedachte rade op haar moeder.
Ogenschijnlijk lijkt dit een normaal gezien. Beide ouders werken; moeder als maatschappelijk
assistent, vader als regent talen, hij is reeds op vervroegd pensioen. Er zijn geen schulden in het
gezin. De minderjarige participeerde aan het culturele leven van de hogere klasse. Toch is de
moeder-dochterrelatie kil en afstandelijk. Gedurende vier jaar werd S. misbruikt door vader. Eerst
vond zij dit normaal, maar later veranderde dit. Zij begrijpt niet waarom zij het enige kind is van
haar ouders en pas geboren is na elf jaar huwelijk. Er zou nog een kindje geboren zijn voor haar
geboorte, maar hierover mag niet gesproken worden. Er wordt binnen dit gezin niet gesproken
over problemen. De ouders zijn conflictvermijdend. Deze doofpotoperatie leeft binnen de hele
familie. De moeder kiest de kant van vader. Over de feiten zegt ze dan ook dat ze moeder aanviel
om vader te raken.
S. kende geen problemen op school, later zal zij in het hoger onderwijs starten, richting
maatschappelijk werk.
Er worden een aantal psychologische/psychiatrische problematieken vastgesteld bij S. Er zijn
psychopathologische afwijkingen, posttraumatisch stresssyndroom, stoornissen op seksueel gebied.
Ook worden vervagende morele grenzen vastgesteld en heeft dit meisje een soort Bonnie & Clyde
dubbelleven als student. S. gebruikt ook drugs.
Naast de ene overval op moeder, pleegt zij verder geen gekende nieuwe feiten. Niet tijdens als na
de meerderjarigheid. Na haar 18 de verjaardag start zij met begeleid zelfstandig wonen tot haar
twintigste.
Casus 13: Meisje A.
A komt uit een zeer normaal en stabiel gezin. Haar Nederlandse moeder is huisvrouw, haar
Belgische vader onderhoudsingenieur. Een gezin met twee kinderen. Er zijn geen financiële
problemen, goede woonomstandigheden. Het gaat om een goede en warme opvoeding. Op school
gaat alles ook goed, hoewel er zich vanaf het eerste middelbaar een aantal kleine problemen
202

voordoen, buiten de school. A. wil zich op een eerder negatieve manier aandacht trekken. Ze zit
erg met zichzelf in de knoop. Er is ook sprake van automutilatie. Dit alles start na de dood van
haar grootmoeder. Ze loopt weg van huis, ontvlucht instellingen/psychiatrisch ziekenhuis waar ze
moet blijven en is agressief tegenover het personeel. Zo komt ze ook terecht in de
gemeenschapsinstelling van Beernem.
Ze verzint verhalen over seksueel misbruik en verkrachtingen, die ze later weer terug intrekt.
Naast de automutilatie onderneemt A ook een zelfmoordpoging. Er is dringend psychiatrische
hulpverlening nodig, maar blijkbaar is deze op dat moment niet beschikbaar voor haar. Ze wordt
tweemaal gedwongen opgenomen in de psychiatrie. Na Beernem zal dit nog meerdere malen
voorkomen. Uiteindelijk wordt borderline, een persoonlijkheidsstoornis, bij haar vastgesteld.
A pleegt enkel recidive binnen de minderjarigheid. Na de meerderjarigheid wordt geen gekende
recidive vastgesteld. Haar feiten hangen nauw samen met haar psychiatrische problematiek. Het
gaat om slagen en verwondingen ten aanzien van het personeel.
Casus 14: Meisje F.
F. komt vanaf haar twaalfde onder toezicht van de jeugdrechter. Zij is een incestslachtoffer. Vader
was niet gelukkig met een meisje en nam dit F kwalijk. De ouders lijken gescheiden. Met vader is
er geen contact meer. Met moeder heeft F een moeilijke relatie, maar de moeder geeft F niet op.
Er zijn vier kinderen in het gezin. Eén zusje verdrinkt, wanneer ze samen met F, op dat moment 2
jaar en half, in bad zit. Eén jongere broer vertoont dezelfde problemen als F.
Moeder werkt niet, maar er zijn geen financiële problemen. Moeder heeft al verschillende partners
gehad. Ook door één van deze partners wordt F seksueel misbruikt.
Er is sprake van druggebruik, prostitutie en ontvluchtingen. F heeft een laag zelfbeeld en een
eetstoornis. Ze is brutaal door onzekerheid, een gekwetst kind. Ze kan niet praten over haar
gevoelens en onderdrukt haar verleden.
Uiteindelijke krijgt ze een relatie met een Afrikaanse man. Deze slaat haar, ze loopt weg, maar
gaat telkens terug naar hem. In december 2005 bevalt ze van een dochter, ze is dan 17 jaar, ze
weet niet of haar Afrikaanse vriend de vader is. Ze wil het kind houden en na de geboorte opnieuw
naar school gaan. De school staat open om haar te steunen in de zwangerschap. Na de bevalling
gaat ze opnieuw deeltijds naar school en start ze met begeleid zelfstandig wonen.
F pleegt zowel tijdens als na de minderjarigheid geen nieuwe feiten. Ze doorloopt verschillende
maatregelen: begeleidingstehuizen, crisisopvang, gemeenschapsinstelling, jongerenpsychiatrie,
studiowonen en uiteindelijk begeleid zelfstandig wonen.
Haar feiten bestaan uit: druggebruik, prostitutie, ontvluchtingen.
Casus 15: Jongen A.
Zijn ouders en drie andere kinderen verblijven in een asielcentrum in Nederland. In totaal zijn er
vijf kinderen binnen dit gezin. Waar het vijfde kind verblijft, wordt niet vermeld in het dossier. Het
gezin is afkomstig uit Afghanistan en via Moskou naar Nederland gevlucht. Van daaruit wilden ze
203

via België naar Londen trekken. Via een vriendin komt men aan de identiteitsgegevens. Over de
geboortedatum en leeftijd bestaat onzekerheid. Volgens zijn eigen verklaringen is A 15, 16 of 18
jaar. Maar volgens drie uitgevoerde botscans is hij 17, 18, 19 jaar of ouder. A heeft een zwangere
vriendin in Duitsland. Hij kende een moeilijke jeugd in Afghanistan. In Moskou werd hij als
straatkind aan zijn lot overgelaten. Hij leeft op grond van een overlevingsstrategie, hij liegt en stelt
delinquent gedrag. Hij is introvert en onbetrouwbaar en stelt zichzelf steeds in de slachtofferrol. Hij
wordt verdacht van mensenhandel, maar betwist zijn aandeel. Bij de gerechtelijke instantie is hij
eveneens gekend onder twee andere namen.
Casus 16: Jongen K.
Ouders en zes kinderen komen uit Kosovo. De ouders werden vier jaar geleden vermoord. Hij liegt
hier waarschijnlijk over. K is een vluchteling. Hij heeft geen asiel aangevraagd in België omdat hij
hier niet wil blijven. Zijn zus woont in Italië en wil daar naartoe. B spreekt geen Nederlands, enkel
Albanees, een beetje Italiaans en Frans. Hij is niet ziek, heeft een normale intelligentie, is creatief.
B heeft gebrekkige tafelmanieren en een geringe zelfzorg. Hij maakt schunnige opmerkingen. Zijn
persoonlijkheid kan niet meer gewijzigd worden.
B wordt verdacht van mensenhandel, maar hij beweert hiermee niets te maken te hebben.
Casus 17: Jongen F.
F is een Roma-jongen. Zijn ouders wonen in Roemenië. Zelf is hij drie jaar geleden vertrokken uit
Roemenië richting Parijs. Hij heeft nog één broer. Daar woont hij in een zigeunerkamp. Hij wordt
verdacht van inbraak. Hij werd al viermaal opgepakt door de Federale politie en eveneens door de
politie in Antwerpen. Hij is vier jaar naar school geweest in Roemenië.
204