Blauw op driE wijzEn - Technopolis

Educatief pakket
Blauw op driE wijzEn
Een verrassend experiment rond redoxreacties, indicatoren en pH-berekening

2
Volg Technopolis ® op
Colofon
Dit project wordt ondersteund binnen het
actieplan Wetenschapscommunicatie, een
initiatief van de Vlaamse overheid.
Het educatief pakket Blauw op drie wijzen
werd gerealiseerd door Technopolis ® , het
Vlaamse doe-centrum voor wetenschap en
technologie in Mechelen.
Met Technopolis ® brengt F.T.I vzw, in opdracht
van de Vlaamse Regering, wetenschap en
technologie dichter bij de mens.
Voor meer informatie over het actieplan
Wetenschapscommunicatie:
www.ewi-vlaanderen.be/actieplan.
Wees altijd voorzichtig! Technopolis ® kan
niet verantwoordelijk gesteld worden
voor gebeurlijke schade of ongevallen
tijdens het uitvoeren van de experimenten.
Minderjarigen dienen de experimenten
steeds uit te voeren onder toezicht van een
volwassene.
Check ook www.experimenteer.be en ontdek
verrassende experimenten om zelf in de
klas te doen. Voor meer informatie over het
volledige aanbod: www.technopolis.be.
Flanders Technology International vzw
- 2012 - alle rechten voorbehouden.
Het educatief pakket mag enkel gebruikt
worden voor educatieve doeleinden en mits
correcte bronvermelding (© Technopolis ® ).
Het pakket mag onder geen beding gebruikt
worden voor commerciële doeleinden.
Verantwoordelijke uitgever: Erik Jacquemyn,
Technologielaan, 2800 Mechelen.

Voorwoord
Beste leerkracht,
Het educatief pakket Blauw
op drie wijzen werd ontwikkeld
om met leerlingen van
de derde graad op een aantrekkelijke
manier te werken
aan de eindtermen rond
redoxreacties, indicatoren
en zuurgraad. De leerlingen
maken enkele oplossingen
aan, waarna ze in een centraal
experiment een reeks opeenvolgende
handelingen uitvoeren. Het
resultaat van die handelingen is
op het eerste gezicht contra-intuïtief,
maar de leerlingen krijgen alle middelen
aangereikt om te kunnen verklaren
wat er gebeurt.
Het eerste deel van dit educatief pakket is
‘Voor de leerkracht’. Daar vind je uitgebreide
info over hoe de les voor te bereiden, hoe de
klas in te delen en welke voorzorgsmaatregelen
te nemen. Ook vind je erin terug welke eindtermen
dit educatief pakket kan helpen bereiken.
Dan volgt een reeks leerlingenfiches (A) voor richtingen
met chemie als hoofdvak (twee of meer lesuren per
week). Wanneer op deze A-fiches berekeningen worden
gevraagd, moeten de leerlingen hun voorkennis inzake
chemie gebruiken en zelf uitzoeken welke berekeningen
gemaakt moeten worden.
In de tweede reeks leerlingenfiches (B) worden de leerlingen
op weg geholpen bij de scheikundige berekeningen. De B-fiches
werden opgesteld voor leerlingen die chemie als bijvak volgen (één
lesuur per week).
Alle juiste antwoorden en berekeningen, die de leerlingen moeten
invullen op de leerlingenfiches, staan uitvoerig beschreven in het deel
‘Voor de leerkracht’.
Wij wensen jouw en je leerlingen veel plezier met dit educatief pakket!
3

4
{ Inhoud }
Colofon .............................................................................................. 2
Voorwoord...................................................................................... 3
Inhoud ................................................................................................ 4
Voor de leerkracht ................................................................... 5
Voorbereiding door de leerkracht ....................... 5
Lesverloop ................................................................................. 6
De juiste antwoorden ...................................................... 7
Eindtermen ............................................................................. 13
Leerlingenfiches A ............................................................... 14
Lijst met benodigdheden ......................................... 14
Gevaren en voorzorgsmaatregelen ............... 14
Voorbereidingen ............................................................... 15
Het experiment: Blauw op drie wijzen ........ 17
Achteraf ......................................................................................21
Leerlingenfiches B ...............................................................22
Lijst met benodigdheden .........................................22
Gevaren en voorzorgsmaatregelen ...............22
Voorbereidingen ...............................................................23
Het experiment: Blauw op drie wijzen ........25
Achteraf ......................................................................................30

Voor de leerkracht
Voorbereiding door de leerkracht
Wat heb je nodig?
Gedestilleerd water
Ethanol
Zetmeel (aardappelzetmeel)
H 2 SO 4
Thymolftaleïne
Analytische weegschaal
Verwarmingsplaat
Roerstaafje
Thermometer
Labo-handschoenen
Stuk wit katoen (van ongeveer 20 bij 20 cm)
Aan de slag!
De zetmeeloplossing (1%)
Opgelet: Maak deze oplossing maximaal één
dag op voorhand of nog later. Het zetmeel
slaat terug neer, waardoor de oplossing niet
lang houdbaar is.
Los 1 g zetmeel op in 5 ml gedestilleerd water.
Goed roeren tot je een dikke brij verkrijgt. Breng
1 l gedestilleerd water aan de kook. Voeg de
zetmeelbrij toe aan het kokende water. Blijf dit
mengsel nog enkele minuten verwarmen, onder
voortdurend roeren, tot al het zetmeel opgelost is.
De oplossing is dan kleurloos.
H 2 SO 4 (3M)
Maak vooraf ook 100 ml H 2 SO 4 -oplossing (3M).
Vertrek van 80 ml gedestilleerd water en voeg de
juiste hoeveelheid H 2 SO 4 (29,4 g) toe. Wacht tot de
oplossing afgekoeld is, en vul dan aan tot 100 ml.
Thymolftaleïne-oplossing
Los 0,04 g thymolftaleïne op in 50 ml ethanol en 50
ml gedestilleerd water.
Doekjes geïmpregneerd met Congo rood
Opgelet: draag handschoenen om verkleuring
van de huid te voorkomen!
Maak een oplossing van 0,5 g Congo rood in 250 ml
gedestilleerd water. Roer tot de oplossing volledig
rood gekleurd is. Verwarm de oplossing tot 60°C.
Dompel een stuk witte katoenen stof onder in de
oplossing. Laat het katoen gedurende 15 minuten
in het warme water. Roer af en toe om een
gelijkmatige verkleuring van de stof te bekomen.
Haal het stuk stof uit de oplossing en wring er
zoveel mogelijk vloeistof uit. Spoel het katoen
enkele keren in schoon water, tot het geen rode
kleurstof meer afgeeft.
Hang het stuk stof te drogen. Knip het in zoveel
stukken, als je nodig hebt om uit te delen aan je
leerlingen.
5
Voor de
leerkracht

6
Lesverloop
Met behulp van de leerlingenfiches, kunnen de
leerlingen zelfstandig aan de slag met de opdrachten.
Maak in de klas een tafel met al het nodige materiaal
(bekers, proefbuizen, pipetten, rode doekjes,
batterijen, roerstaafjes, …) en een tafel met alle
nodige chemische producten (zetmeeloplossing,
zwavelzuuroplossing, thymolftaleïneoplossing,
kaliumjodide, ascorbinezuur, natriumhydroxide).
Zorg ervoor dat alle leerlingen toegang hebben tot
voldoende latex handschoenen, een weegschaal
en gedestilleerd water.
Verdeel de leerlingen in groepjes van drie tot vier
leerlingen. Deel de juiste leerlingenfiches uit. De
reeks ‘leerlingenfiches A’ zijn voor leerlingen die
chemie als hoofdvak volgen (twee of meer lesuren
per week). De reeks ‘leerlingenfiches B’ zijn voor
leerlingen die chemie als bijvak volgen (één lesuur
per week).
Elk groepje gaat eerst aan de slag met de
‘Voorbereidingen’. De leerlingen verdelen zelf de
taken en zorgen ervoor dat alle bekers met de
juiste stoffen en oplossingen gevuld worden. Voor
beker 1 (KI-oplossing) en beker 3 (NaOH-oplossing)
zijn enkele berekeningen nodig. Pas wanneer de
uitkomst van de berekening nagekeken is door de
leerkracht, kunnen de leerlingen verdergaan met
het aanmaken van de oplossingen.
Als alle voorbereidingen gebeurd zijn, starten
de leerlingen met het experiment ‘Blauw op drie
wijzen’. Het experiment bestaat uit vier stappen, die
één voor één en in de juiste volgorde uitgevoerd
moeten worden. Bij elke stap horen een aantal
vragen, die polsen naar de waarnemingen van
de leerlingen. Dan volgt de wetenschappelijke
verklaring van die waarnemingen.
Bij stap 1 en stap 2 moeten de leerlingen een
redoxreactie vervolledigen. Bij elke stap hoort
ook een huistaak. Meestal begint zo’n huistaak
met wat opzoekingswerk over de gebruikte
chemische stoffen. Zo leren de leerlingen enkele
eigenschappen van jodium, Congo rood en
thymolftaleïne. De leerlingen moeten ook de pH
van enkele oplossingen berekenen, daarvoor
moeten ze opzoeken wat de molmassa van de
gebruikte stoffen is. Indien er leerlingen sneller
klaar zijn, kunnen zij reeds in de klas een deel
van het opzoekingswerk uitvoeren, hetzij op een
beschikbare PC, hetzij via een periodiek systeem of
op de etiketten van de gebruikte chemicaliën.
Voor leerlingen die heel snel werken, is er een
extraatje voorzien bij stap 4. Dat extraatje staat niet
beschreven op de leerlingenfiches, maar kan door
de leerkracht als extra uitdaging uitgelegd worden.
Tien minuten voor het einde van de les, ruimen
de leerlingen alles op zoals beschreven op de
leerlingenfiches.
gedestilleerd
water

De juiste antwoorden
Voorbereidingen door de leerlingen
beker 1
Hoe maak je de KI-oplossing?
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van KI op:
K: 39,098 g/mol
I: 126,9045 g/mol
KI: 166,0025 g/mol
Bereken nu hoeveel gram KI je nodig hebt om een liter KI (0,02 M) aan te maken:
166,0025 g/mol . 0,02 mol/l = 3,32 g/l
Bereken tenslotte hoeveel gram KI je nodig hebt om 300 ml KI (0,02 M) aan te maken:
3,32 g/l . 0,3 l = 1,00 g
beker 3
Hoe maak je de NaOH-oplossing?
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van NaOH op:
Na: 22,990 g/mol
O: 15,999 g/mol NaOH: 40,00 g/mol
H: 1,0079 g/mol
Bereken nu hoeveel gram NaOH je nodig hebt om een liter NaOH (0,25 M) aan te maken:
40,00 g/mol . 0,25 mol/l = 10 g/l
Bereken tenslotte hoeveel gram NaOH je nodig hebt om 300 ml NaOH (0,25 M) aan te maken:
10 g/l . 0,3 l = 3 g
7

8
Het experiment: Blauw op drie wijzen
Stap 1
Giet de inhoud van de proefbuis (zetmeel + H 2 SO 4 ) bij beker 1 (KI-oplossing).
De kleur van de oplossing in beker 1 is: kleurloos
Doe nu de 9-volt batterij in de beker en roer een beetje met de roerspatel.
De kleur van de oplossing is nu: blauw
Wat gebeurt er?
Oxidatie: 2 I- I + 2 e 2 -
Reductie: H O + 2 e 2 - 2 OH- + H2 Redoxreactie: 2 I - + H 2 O I 2 + 2 OH - + H 2
Ga op het internet op zoek naar een eigenschap van de stof in het kadertje. Hoe reageert deze stof op de
aanwezigheid van zetmeel? Kan je nu verklaren wat er in beker 1 gebeurde?
De stof in het kadertje is I 2 of dijood. Bij de gelijktijdige aanwezigheid van zetmeel en dijood, ontstaat er
een jood-zetmeelamylose complex. Dat heeft een blauwe kleur.

Stap 2
Giet de vloeistof (kleur: blauw) uit beker 1 in beker 2. De batterij blijft in beker 1.
De kleur van de oplossing (beker 1 + beker 2) is nu: kleurloos
Neem het rode doekje en dompel het onder in beker 2.
De kleur van het doekje is nu: blauw
Wat gebeurt er?
Reductie: I 2 + 2e - 2I -
Oxidatie: C 6 H 8 O 6 C 6 H 6 O 6 + 2 H + + 2 e -
Redoxreactie: C 6 H 8 O 6 + I 2 C 6 H 6 O 6 + 2 I - + 2 H +
Verklaar ook de kleurverandering van de oplossing in de beker:
Het dijood reageerde terug weg, waardoor het niet meer met het zetmeel kan reageren. De blauwe kleur
verdwijnt.
Het rode doekje is gekleurd met Congo rood. Zoek op welke speciale eigenschap deze kleurstof heeft:
Congo rood is een zuur-base indicator. Bij een pH hoger dan 5,2 is de kleurstof rood. Bij een pH lager dan
3,0 is de kleurstof blauw. Tussen pH 3,0 en 5,2 vindt een kleuromslag plaats.
Bereken de pH van de oplossing in beker 2 (die is gelijk aan de pH van de oplossing in beker 1).
Ga daarvoor als volgt tewerk:
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van H 2 SO 4 op:
H: 1,0079 g/mol
S: 32,065 g/mol H 2 SO 4 : 98,08 g/mol
O: 15,999 g/mol
Bereken nu de concentratie (in mol/l) aan H 2 SO 4 in beker 1:
Wat is het volume van de oplossing in beker 1?
310 ml
Hoeveel gram H 2 SO 4 zat er in de 5 ml toegevoegde H 2 SO 4 -oplossing (3M)?
3 mol/l . 98,08 g/mol . 0,005 l = 1,47 g
Wat is nu de concentratie (in g/l) aan H 2 SO 4 in beker 1?
1,47 g = 4,74 g/l
0,310 l
9

10
Zet deze concentratie om in mol/l:
4,74 g/l = 0,048 mol/l
98,08 g/mol
Bereken nu de pH van de oplossing:
Wat is de concentratie aan H 3 O + -ionen in de oplossing?
2 . 0,048 mol/l = 0,096 mol/l
Bereken de pH:
pH = -log [H 3 O + ] = - log 0,096 = 1,018
Verklaar de kleurverandering van het doekje:
In experiment 1 werd H 2 SO 4 aan beker 1 toegevoegd. Dat sterke zuur kwam tijdens experiment 2 in beker
2 terecht. De resulterende oplossing is zuur genoeg (pH = 1,018), om het Congo rood blauw te doen
kleuren.
Stap 3
De kleur van de oplossing in beker 3 is: kleurloos
Dompel het doekje (kleur: blauw) nu onder in beker 3.
De kleur van het doekje is nu: rood
Wat gebeurt er?
Bereken de pH van de oplossing in beker 3. Ga daarvoor als volgt tewerk:
Wat is de NaOH concentratie (in mol/l) van deze oplossing?
0,25 mol/l
Wat is de concentratie aan OH - -ionen in de oplossing?
0,25 mol/l
Bereken de pH:
pH = 14 – pOH = 14 + log [OH - ] = 14 + log 0,25 = 14 – 0,60 = 13,40
Verklaar de kleurverandering van het doekje:
Het doekje kleurt terug rood omwille van het NaOH in de oplossing in beker 3. NaOH is een base. De
pH van de oplossing is 13,40; waardoor het Congo rood van het doekje terug rood kleurt.

Stap 4
De kleur van de oplossing in beker 4 is: kleurloos
Wring het doekje (kleur: rood) uit boven beker 4.
De kleur van de oplossing in beker 4 is: blauw
Wat gebeurt er?
In beker 4 zit thymolftaleïne. Zoek op welke speciale eigenschap deze stof heeft:
Thymolftaleïne is een zuur-base indicator. Bij een pH lager dan 9,3 is de indicator kleurloos. Bij een pH
hoger dan 10,5 is de kleurstof blauw. Tussen pH 9,3 en 10,5 vindt een kleuromslag plaats.
Verklaar de kleurverandering van de oplossing in beker 4:
Door het doekje uit beker 3 uit te wringen in beker 4, komt de base NaOH in beker 4 terecht. Daardoor
stijgt de pH van de oplossing in beker 4. De resulterende oplossing is basisch genoeg om de
thymolftaleïne blauw te kleuren.
11

12
Extra bij stap 4
Aan leerlingen uit een wetenschappelijke richting,
of aan leerlingen die vroeger klaar zijn, kan je als
extraatje vragen om de vermoedelijke pH van de
resulterende oplossing in beker 4 te berekenen.
Daarvoor moet uitgetest worden hoeveel vloeistof
uit beker 3 gemiddeld uit het doekje gewrongen
wordt en terechtkomt in beker 4. De leerlingen
kunnen daarvoor zelf een strategie uitwerken:
bijvoorbeeld drie maal het volume bepalen dat
uitgewrongen wordt en daar het gemiddelde van
Zoek de molmassa (g/mol) van NaOH op:
Na: 22,990 g/mol
O: 15,999 g/mol NaOH: 40,00 g/mol
H: 1,0079 g/mol
Bereken de concentratie (in mol/l) aan NaOH in beker 4:
Wat is het volume van de oplossing in beker 4?
330 ml
berekenen. Hiervoor kan gewoon leidingwater
gebruikt worden.
De verdere berekening van de pH verloopt
gelijkaardig aan de berekening in experiment 2
(voor de berekening hieronder gaan we ervanuit
dat je 30 ml uit het doekje kan wringen, maar
afhankelijk van de gekozen stof (dun of dik katoen),
kan dit volume hoger of lager zijn).
Hoeveel gram NaOH zat er in de 30 ml uitgewrongen NaOH-oplossing (0,25M)?
0,25 mol/l . 40,00 g/mol . 0,030 l = 0,3 g
Wat is nu de concentratie (in g/l) aan NaOH in beker 4?
0,3 g = 0,91 g/l
0,330 l
Zet deze concentratie om in mol/l:
0,91 g/l = 0,023 mol/l
40,00 g/mol
Bereken de pH van de oplossing:
Wat is de concentratie aan OH - -ionen in de oplossing?
0,023 mol/l
Bereken de pH:
pH = 14 + log [OH - ] = 14 + log 0,023 = 12,36

Eindtermen
Dit educatief pakket kan helpen om volgende eindtermen uit het vak ‘Chemie’ te bereiken:
C2 De leerlingen kunnen veilig en verantwoord omgaan met stoffen en chemisch afval,
gevarensymbolen interpreteren en H- en P-zinnen opzoeken.
C3 De leerlingen kunnen met eenvoudig materiaal een neutralisatiereactie en een redoxreactie
uitvoeren.
C4 De leerlingen kunnen de aanwezigheid van een stof vaststellen met behulp van een gegeven
identificatiemethode.
C5 De leerlingen kunnen chemische informatie in gedrukte bronnen en langs elektronische weg
systematisch opzoeken, en met behulp van ict weergeven in grafieken, diagrammen of tabellen.
C12 De leerlingen kunnen in een gegeven redoxevenwicht de betrokken deeltjes, op basis van de
elektronenoverdracht, identificeren als oxidator of als reductor.
C19 De leerlingen kunnen een gemeten of gegeven pH van een oplossing in verband brengen met de
concentratie aan oxonium- en aan hydroxide-ionen.
13

14
Leerlingenfiches A
Wat heb je nodig?
4 grote bekers (1l), gemarkeerd met de cijfers
1 t.e.m. 4
Een proefbuis
Roerstaafjes
Een weegschaal of analytische balans
(tenminste tot op 0,1 g nauwkeurig)
Latex handschoenen
Een 9-volt batterij
Gedestilleerd water
Kaliumiodide (KI)
Zwavelzuuroplossing (H 2 SO 4 ) (3M)
Natriumhydroxide (NaOH)
Ascorbinezuur of vitamine C (C 6 H 8 O 6 )
Zetmeeloplossing (1%)
Thymolftaleïne-oplossing
Een rood doekje (gekleurd met Congo rood)
Gevaren en voorzorgsmaatregelen
H 2 SO 4 (zwavelzuur of waterstofsulfaat)
H314 Veroorzaakt ernstige brandwonden.
P260 Stof /rook/gas/nevel/damp/spuitnevel niet inademen.
P264 Na het werken met dit product … grondig wassen.
P280 Beschermende handschoenen/beschermkleding/oogbescherming/gelaatsbescherming
dragen.
P363 Verontreinigde kleding wassen alvorens deze opnieuw te gebruiken.
NaOH (natriumhydroxide)
H314 Veroorzaakt ernstige brandwonden
P280 Beschermende handschoenen/beschermkleding/oogbescherming/gelaatsbescherming
dragen.
P305
P351
P338
Bij contact met de ogen: voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten.
Contactlenzen verwijderen, indien mogelijk.
Blijven spoelen.
P310 Onmiddellijk een ANTIGIFCENTRUM of een arts raadplegen.
Leerlingenfiches
A

Voorbereidingen
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
zure zetmeeloplossing
Neem een proefbuis en vul ze met 5 ml van de zetmeeloplossing (1%).
Voeg 5 ml zwavelzuur of H 2 SO 4 (3M) toe.
beker 1
Maak 300 ml KI-oplossing (0,02 M).
Doe daarvoor eerst 250 ml gedestilleerd water in de beker. Voeg de nodige hoeveelheid KI toe en
roer tot al het KI opgelost is. Vul aan met gedestilleerd water tot 300 ml
Bereken hier hoeveel gram KI je moet toevoegen.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
beker 2
Doe 1 g ascorbinezuur (vitamine C) in de beker.
15

16
beker 3
Maak 300 ml NaOH-oplossing (0,25 M).
Doe daarvoor eerst 250 ml gedestilleerd water in de beker. Voeg de nodige hoeveelheid NaOH toe
en roer tot al het NaOH opgelost is. Vul aan met gedestilleerd water tot 300 ml.
Bereken hier hoeveel gram NaOH je moet toevoegen.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
beker 4
Vul de beker met 300 ml gedestilleerd water en 3 ml thymolftaleïne-oplossing.

Het experiment: Blauw op drie wijzen
Stap 1
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
Giet de inhoud van de proefbuis (zetmeel + H 2 SO 4 ) bij beker 1 (KI-oplossing).
De kleur van de oplossing in beker 1 is: .........................................................................
Doe nu de 9-volt batterij in de beker en roer een beetje met de roerspatel.
De kleur van de oplossing is nu: .........................................................................
Wat gebeurt er?
Het kaliumiodide splitst in de waterige oplossing in K + -ionen en I - -ionen. Onder invloed van de batterij,
oxideren de jodiumionen aan de anode en reduceren de watermoleculen aan de kathode. Beschrijf hier wat
er gebeurt aan beide polen van de batterij en schrijf als conclusie de volledige redoxreactie neer (tip: hou
de elektronenbalans in evenwicht!):
Oxidatie: 2 I - .......................... + ..........................
Reductie: H 2 O + ............................ .......................... + ..........................
Redoxreactie: .......................... + .......................... .......................... + .......................... + ..........................
Huistaak
Ga op het internet op zoek naar een eigenschap van de stof in het kadertje. Hoe reageert deze stof op
de aanwezigheid van zetmeel? Kan je nu verklaren wat er in beker 1 gebeurde?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
17

18
Stap 2
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
Giet de vloeistof (kleur: ............................................................... ) uit beker 1 in beker 2. De batterij blijft in beker 1.
De kleur van de oplossing (beker 1 + beker 2) is nu: .........................................................................
Neem het rode doekje en dompel het onder in beker 2.
De kleur van het doekje is nu: .........................................................................
Wat gebeurt er?
Het vitamine C of ascorbinezuur (C 6 H 8 O 6 ) in beker 2 is een anti-oxidant. Het zorgt ervoor dat het dijood,
ontstaan in experiment 1, opnieuw reduceert. Beschrijf hier de reactie die plaatsvindt in de beker:
Reductie: I 2 + ............................ ..........................
Oxidatie: C 6 H 8 O 6 .......................... + .......................... + .........................
Redoxreactie: .......................... + .......................... .......................... + .......................... + ..........................
Huistaak
Verklaar de kleurverandering van de oplossing in de beker:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Het rode doekje is gekleurd met Congo rood. Zoek op welke speciale eigenschap deze kleurstof heeft:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken de pH van de oplossing in beker 2 (die is gelijk aan de pH van de oplossing in beker 1).
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Verklaar de kleurverandering van het doekje:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Stap 3
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
De kleur van de oplossing in beker 3 is: ...............................................................
Dompel het doekje (kleur: ............................................................... ) nu onder in beker 3.
De kleur van het doekje is nu: ...............................................................
Wat gebeurt er?
Huistaak
Bereken de pH van de oplossing in beker 3.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Het rode doekje is gekleurd met Congo rood. Zoek op welke speciale eigenschap deze kleurstof heeft:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
19

20
Stap 4
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
De kleur van de oplossing in beker 4 is: ...............................................................
Wring het doekje (kleur: ............................................................... ) uit boven beker 4.
De kleur van de oplossing in beker 4 is: ...............................................................
Wat gebeurt er?
Huistaak
In beker 4 zit thymolftaleïne. Zoek op welke speciale eigenschap deze stof heeft:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Verklaar de kleurverandering van de oplossing in beker 4:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Achteraf
Giet de inhoud van de bekers weg in de gootsteen, samen met overvloedig stromend leidingwater.
Spoel de batterij af en droog ze af.
Spoel het rode doekje schoon in gedestilleerd water (draag handschoenen!).
21

22
Leerlingenfiches B
Wat heb je nodig?
4 grote bekers (1l), gemarkeerd met de cijfers
1 t.e.m. 4
Een proefbuis
Roerstaafjes
Een weegschaal of analytische balans
(tenminste tot op 0,1 g nauwkeurig)
Latex handschoenen
Een 9-volt batterij
Gedestilleerd water
Kaliumiodide (KI)
Zwavelzuuroplossing (H 2 SO 4 ) (3M)
Natriumhydroxide (NaOH)
Ascorbinezuur of vitamine C (C 6 H 8 O 6 )
Zetmeeloplossing (1%)
Thymolftaleïne-oplossing
Een rood doekje (gekleurd met Congo rood)
Gevaren en voorzorgsmaatregelen
H 2 SO 4 (zwavelzuur of waterstofsulfaat)
H314 Veroorzaakt ernstige brandwonden.
P260 Stof /rook/gas/nevel/damp/spuitnevel niet inademen.
P264 Na het werken met dit product … grondig wassen.
P280 Beschermende handschoenen/beschermkleding/oogbescherming/gelaatsbescherming
dragen.
P363 Verontreinigde kleding wassen alvorens deze opnieuw te gebruiken.
NaOH (natriumhydroxide)
H314 Veroorzaakt ernstige brandwonden
P280 Beschermende handschoenen/beschermkleding/oogbescherming/gelaatsbescherming
dragen.
P305
P351
P338
Bij contact met de ogen: voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten.
Contactlenzen verwijderen, indien mogelijk.
Blijven spoelen.
P310 Onmiddellijk een ANTIGIFCENTRUM of een arts raadplegen
Leerlingenfiches
B

Voorbereidingen
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
zure zetmeeloplossing
Neem een proefbuis en vul ze met 5 ml van de zetmeeloplossing (1%).
Voeg 5 ml zwavelzuur of H 2 SO 4 (3M) toe.
beker 1
Maak 300 ml KI-oplossing (0,02 M).
Roer met een roerstaaf tot al het KI opgelost is.
Hoe maak je de KI-oplossing?
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van KI op:
K: ……………………………………………
I: ……………………………………………
KI: ..............................................................................................................
Bereken nu hoeveel gram KI je nodig hebt om een liter KI (0,02 M) aan te maken:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken tenslotte hoeveel gram KI je nodig hebt om 300 ml KI (0,02 M) aan te maken:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Maak de oplossing als volgt: Doe eerst 250 ml gedestilleerd water in de beker. Voeg de nodige
hoeveelheid KI toe en roer tot al het KI opgelost is. Vul aan met gedestilleerd water tot 300 ml.
beker 2
Doe 1 g ascorbinezuur (vitamine C) in de beker.
23

24
beker 3
Maak 300 ml NaOH-oplossing (0,25 M).
Roer met een roerstaaf tot al het NaOH opgelost is.
Hoe maak je de NaOH-oplossing?
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van NaOH op:
Na: …………………………………………
O: …………………………………………… NaOH: ............................................................................................
H: ……………………………………………
Bereken nu hoeveel gram NaOH je nodig hebt om een liter NaOH (0,25 M) aan te maken:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken tenslotte hoeveel gram NaOH je nodig hebt om 300 ml NaOH (0,25 M) aan te maken:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Maak de oplossing als volgt: Doe eerst 250 ml gedestilleerd water in de beker. Voeg de nodige
hoeveelheid NaOH toe en roer tot al het NaOH opgelost is. Vul aan met gedestilleerd water tot 300 ml.
beker 4
Vul de beker met 300 ml gedestilleerd water en 3 ml thymolftaleïne-oplossing.

Het experiment: Blauw op drie wijzen
Stap 1
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
Giet de inhoud van de proefbuis (zetmeel + H 2 SO 4 ) bij beker 1 (KI-oplossing).
De kleur van de oplossing in beker 1 is: .........................................................................
Doe nu de 9-volt batterij in de beker en roer een beetje met de roerspatel.
De kleur van de oplossing is nu: .........................................................................
Wat gebeurt er?
Het kaliumiodide splitst in de waterige oplossing in K + -ionen en I - -ionen. Onder invloed van de batterij,
oxideren de jodiumionen aan de anode en reduceren de watermoleculen aan de kathode. Beschrijf hier wat
er gebeurt aan beide polen van de batterij en schrijf als conclusie de volledige redoxreactie neer (tip: hou
de elektronenbalans in evenwicht!):
Oxidatie: 2 I - .......................... + 2e -
Reductie: H 2 O + ............................ .......................... + ..........................
Redoxreactie: .......................... + .......................... .......................... + .......................... + ..........................
Huistaak
Ga op het internet op zoek naar een eigenschap van de stof in het kadertje. Hoe reageert deze stof op
de aanwezigheid van zetmeel? Kan je nu verklaren wat er in beker 1 gebeurde?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
25

26
Stap 2
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
Giet de vloeistof (kleur: ............................................................... ) uit beker 1 in beker 2. De batterij blijft in beker 1.
De kleur van de oplossing (beker 1 + beker 2) is nu: .........................................................................
Neem het rode doekje en dompel het onder in beker 2.
De kleur van het doekje is nu: .........................................................................
Wat gebeurt er?
Het vitamine C of ascorbinezuur (C 6 H 8 O 6 ) in beker 2 is een anti-oxidant. Het zorgt ervoor dat het dijood,
ontstaan in experiment 1, opnieuw reduceert. Beschrijf hier de reactie die plaatsvindt in de beker:
Reductie: I 2 + ............................ ..........................
Oxidatie: C 6 H 8 O 6 C 6 H 6 O 6 + .......................... + 2 e -
Redoxreactie: .......................... + .......................... .......................... + .......................... + ..........................
Huistaak
Het rode doekje is gekleurd met Congo rood. Zoek op welke speciale eigenschap deze kleurstof heeft:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken de pH van de oplossing in beker 2 (die is gelijk aan de pH van de oplossing in beker 1). Ga
daarvoor als volgt tewerk:
Zoek eerst de molmassa (g/mol) van H 2 SO 4 op:
H: ............................
S: ............................ H 2 SO 4 : ............................
O: ............................
Bereken nu de concentratie (in mol/l) aan H 2 SO 4 in beker 1:
Wat is het volume van de oplossing in beker 1?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Hoeveel gram H 2 SO 4 zat er in de 5 ml toegevoegde H 2 SO 4 -oplossing (3M)?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Wat is nu de concentratie (in g/l) aan H 2 SO 4 in beker 1?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Zet deze concentratie om in mol/l:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken nu de pH van de oplossing:
Wat is de concentratie aan H 3 O + -ionen in de oplossing?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken de pH:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Verklaar de kleurverandering van het doekje:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
27

28
Stap 3
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
De kleur van de oplossing in beker 3 is: ...............................................................
Dompel het doekje (kleur: ............................................................... ) nu onder in beker 3.
De kleur van het doekje is nu: ...............................................................
Wat gebeurt er?
Huistaak
Bereken de pH van de oplossing in beker 3. Ga daarvoor als volgt tewerk:
Wat is de NaOH concentratie (in mol/l) van deze oplossing?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Wat is de concentratie aan OH - -ionen in de oplossing?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bereken de pH:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Verklaar de kleurverandering van het doekje:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Stap 4
OpGELEt: DrAAG tIjDEnS DE ExpErImEntEn StEEDS BESCHErmEnDE HAnDSCHOEnEn!
De kleur van de oplossing in beker 4 is: ...............................................................
Wring het doekje (kleur: ............................................................... ) uit boven beker 4.
De kleur van de oplossing in beker 4 is: ...............................................................
Wat gebeurt er?
Huistaak
In beker 4 zit thymolftaleïne. Zoek op welke speciale eigenschap deze stof heeft:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Verklaar de kleurverandering van de oplossing in beker 4:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
29

30
Achteraf
Giet de inhoud van de bekers weg in de gootsteen, samen met overvloedig stromend leidingwater.
Spoel de batterij af en droog ze af.
Spoel het rode doekje schoon in gedestilleerd water (draag handschoenen!).

Technopolis ®
Meer info?
www.technopolis.be
mijnbezoek@technopolis.be
015 34 20 00
Technopolis ®
Technologielaan
2800 Mechelen
In Technopolis ® , het Vlaamse doe-centrum
voor wetenschap en technologie in
Mechelen, experimenteert iedereen,
jong én oud, op een verrassende manier
met wetenschap en techniek.
Fietsen op een kabel op 5 meter hoogte?
Zelf een vliegtuig aan de grond zetten?
Een dutje doen op een spijkerbed? Wandelen
op de ‘maan’? Je voelt, probeert
en test alles zelf.
Al doende ontdek je de wetenschap en
technologie die schuilgaan achter vertrouwde
dingen en bekijk je gewone dingen
vanuit een ongewone invalshoek:
leuk, spannend én leerrijk tegelijk.
Bovendien verrassen Technopolis ® -
edutainers je nog meer met spectaculaire
wetenschapsshows en demo’s …
Voor scholen heeft Technopolis ® een
uitgebreid educatief aanbod: van educatieve
pakketten en padvinders tot
scholenshows en workshops gegeven
door edutainers in de klas.
Op www.technopolis.be vind je gratis
downloadbaar educatief materiaal en
meer informatie over het educatieve
aanbod van Technopolis ® .
Check ook www.experimenteer.be voor
tal van filmpjes en leuke proefjes die
je zelf thuis of in de klas kan doen, met
eenvoudige materialen!
Veel experimenteerplezier!

Technologielaan
2800 Mechelen
T 015 34 20 00
F 015 34 20 01
mijnbezoek@technopolis.be
www.technopolis.be
Volg Technopolis ® op