Een stap op de ladder - brochure - Movisie

Inhoud
ACTIVERINGSTRAJECT
voor daklozen
Een stap op
de ladder
Introductie 1
Definitie van sociale activering en de betekenis
ervan in de praktijk 1
Perspectief van sociale activering 3
Uitgangspunten en werkprincipes 3
Fasen van een activeringstraject 4
Succesvolle ingrediënten in een activeringstraject 6
Verwijzingen 7
Introductie
Activeringstrajecten zijn er in vele varianten. Ieder
mens heeft immers zijn eigen kwaliteiten en interesses.
Om een activeringstraject te laten aansluiten
op de persoonlijke kenmerken van de deelnemer, is
maatwerk dan ook een vereiste. Maar hoewel geen
traject hetzelfde is, gelden er wel bepaalde standaardprincipes
en een standaardfasering. Daarnaast
zijn specifiek voor de doelgroep daklozen enkele
aandachtspunten te noemen. Wat er zoal
komt kijken bij het opzetten en onderhouden
van activeringstrajecten voor
daklozen, daarover gaat deze brochure.
Petra van Leeuwen-den Dekker en Anne-Marie van Bergen
© 2006 Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW
Definitie van sociale activering en de
betekenis ervan in de praktijk
Een veelgebruikte definitie van sociale activering is:
‘het bevorderen van de maatschappelijke participatie
en het doorbreken of voorkomen van sociaal isolement
door maatschappelijk zinvolle activiteiten die
eventueel een eerste stap op weg naar betaald werk
kunnen betekenen.’ Een mooie volzin, maar wat
betekent dit in de praktijk?
De factor sociaal in activering
Het eerste element uit de definitie duidt op het
vergroten van maatschappelijke
participatie of het
voorkomen
van

sociaal isolement. Hierin is een belangrijk kenmerk
van het type activiteiten omsloten. Bij maatschappelijke
participatie gaat het immers om actieve deelname
aan georganiseerde sociale verbanden. Dat
kan uiteenlopen van vrijwilligerswerk tot deelname
aan cursussen en eigen initiatieven gericht op
ontmoeting, ontspanning en ontwikkeling. Het doorbreken
van sociaal isolement heeft ook activiteiten
met anderen als doel. Contact met anderen staat in
het activeringstraject dus nadrukkelijk centraal.
Maatschappelijk zinvolle activiteiten
In de definitie staat voorts dat de activiteiten maatschappelijk
zinvol moeten zijn. Over wat dat precies
inhoudt zullen de meningen uiteenlopen, maar
bepaalde activiteiten worden daarmee uitgesloten,
bijvoorbeeld recreatieve activiteiten. Samen een
spelletje doen kan dus heel nuttig zijn, maar valt niet
onder de noemer sociale activering.
Vaak zijn de activiteiten die georganiseerd worden
vanuit de opvang of zorg nog zo basaal, dat er
eerder sprake is van participatieondersteuning dan
van sociale activering in de termen van de Wet Werk
en Bijstand (WWB): ‘activering op termijn eventueel
leidend tot betaalde arbeid’. Dergelijke activiteiten
vallen volgens de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten (AWBZ) onder ‘ondersteunende en
activerende begeleiding’ en worden in de Wet op de
Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) omschreven
als ‘ondersteuning van de participatie van mensen
met langdurige psychische of psychosociale
problemen’.
De relatie tot betaald werk
Sociale activering kan een eerste stap zijn naar
betaald werk. In de praktijk met daklozen ligt deze
doelstelling echter voor velen te ver weg. Andere
doelen zijn realistischer. Het verminderen van overlast
is een veelgehoorde motivatie om sociale activering
voor daklozen te stimuleren. Met name veel
politici en gemeenteambtenaren streven deze doelstelling
na, maar ook het algemene publiek denkt er
vaak zo over. De gedachte is dat daklozen beter iets
zinvols kunnen doen, in plaats van rondhangen of
bedelen. Ook werkers en belangenorganisaties van
daklozen kunnen dit als doel zien. Daklozen die
zichtbaar bezig zijn met bijvoorbeeld de groenvoorziening
in een stad, dragen bij aan een positiever
imago van de doelgroep.
Naast overlastbestrijding staan het vergroten van de
zelfredzaamheid en het verhogen van de kwaliteit
van leven van deelnemers als doelen centraal. Als
werk niet tot de mogelijkheden behoort, kunnen een
goede daginvulling en adequate zorg het dagelijks
leven van een dakloze wel degelijk positief beïnvloeden.
Bevorderen van zelfredzaamheid
De hoogst haalbare stap in het activeringstraject
verschilt van persoon tot persoon. Een hulpmiddel bij
het bepalen van een persoonlijke doelstelling in het
activeringstraject, is de zelfredzaamheidsladder (zie
figuur hierna). Bij activering van daklozen moet eerst
het niveau van de dakloze worden vastgesteld om
vervolgens te proberen een trede hoger te komen.
Veel feitelijk daklozen bevinden zich nog onder aan
de ladder. Toeleiding naar zorg kan al een eerste
doelstelling zijn van het activeringstraject.
Zelfredzaamheidsladder
2
Economische zelfredzaamheid
Sociale zelfredzaamheid
10. Reguliere baan
9. Gesubsidieerde baan
8. Bemiddeling
7. Werkervaring
6. Scholing & Training
5. Voortraject werknemersvaardigheden: oriëntatie
4. Sociale & communicatieve vaardigheden
3. Dagstructurering & stabiliseren startsituatie
2. Langdurige zorg of hulpverlening
1. Bed, bad, brood, veilige omgeving
Uit de nota ‘Iedereen telt mee’ van de
gemeente Den Bosch
De ladder maakt een knip tussen sociale
redzaamheid en economische zelfredzaamheid.
Sociale activering begint vaak met hulpverlening
en het wegnemen van allerlei belemmeringen
die een volwaardige participatie in de maatschappij
in de weg staan. Eerst moeten allerlei
problemen worden opgelost (op het gebied van
huisvesting, schulden, gezondheid, verslaving et
cetera). De volgende trede is het stabiliseren van
de startsituatie (aanleren van een dagritme,
persoonlijke verzorging, deelname aan dagbestedingsactiviteiten
et cetera). Als de cliënt daar
aan toe is, kan via het werken aan andere
persoonlijke doelstellingen (het leren
aanvaarden van opdrachten, sociale en commu-

nicatieve vaardigheden) geleidelijk aan een
oriëntatie op wensen en mogelijkheden plaatsvinden.
Dan ligt misschien vrijwilligerswerk, een
gesubsidieerde werkplek of een opleiding in het
verschiet waardoor uiteindelijk de laatste trede
– een reguliere baan – wordt bereikt. De praktijk
wijst uit dat velen die laatste tree niet (of pas na
zeer lange tijd) halen.
Perspectief van sociale activering
Het perspectief voor sociale activering is vanuit
maatschappelijk oogpunt gericht op overlastbestrijding
en het bevorderen van persoonlijke zelfredzaamheid.
Het aspect van overlastbestrijding geldt
met name in de grote steden, waar gemeenten het
vaak wenselijk vinden om de doelgroep bezig te
houden. Door activiteiten als veegprojecten streven
gemeenten vaak ook een imagoverbetering van de
doelgroep na. Naast doelstellingen voor overlast en
veiligheid vinden gemeenten ook doelstellingen
belangrijk op het gebied van zorg, opvang en activering
om zo de kwaliteit van leven van daklozen te
verhogen.
Vanuit het perspectief van de hulpverlening speelt de
overtuiging dat zinvolle dagactiviteiten de wens en
mogelijkheden om van de straat af te komen
versterken. Toeleiding naar zorg en opvang zijn
belangrijke doelstellingen. Sociale activering wordt
vaak bezien in het licht van een herstelproces naar
een (weer) zo zelfstandig mogelijk leven. Zinvolle
dagbesteding of werk bevorderen dit herstelproces.
Hulpverlening en sociale activering gaan dan hand
in hand en versterken elkaar.
Het perspectief van de deelnemers ligt meestal in
het hier en nu: iets doen en er geld of waardering
voor krijgen. Zeker voor mensen die op straat leven,
is geld een belangrijke motivatie. Motivatie om te
werken gaat voor residentieel daklozen 1
vaak samen
met het proces van herstel. Door enige stabiliteit en
rust komt er ruimte om na te denken over dagbesteding.
Verveling kan een motivatie zijn voor sociale
activering, maar ook de wens om iets zinvols te doen
of weer een ‘normaal leven op te pakken’. Hoewel
daklozen het zelf niet als zodanig zullen benoemen,
is het herwinnen van zelfrespect vaak een belangrijke
motivator.
1 Daklozen die in instellingen wonen. Zie voor het onderscheid tussen
potentieel daklozen, feitelijk daklozen en residentieel daklozen de brochure
Leven van uur tot uur. Daklozen als doelgroep van activeringstrajecten.
Uit de nota ‘Iedereen telt mee’ van de gemeente
Den Bosch
Een steeds grotere groep mensen raakt door
individuele of maatschappelijke omstandigheden
in de problemen. Sociale activering biedt
sociaal kwetsbare mensen een kans. Dit dient
zowel een individueel als maatschappelijk
belang. Het is in het belang van het individu dat
zijn of haar talenten en potenties worden benut.
En het is in het belang van de gemeente dat zo
veel mogelijk mensen deelnemen aan de samenleving
en zich betrokken voelen bij hun leef- en
werkomgeving.
Uitgangspunten en werkprincipes
In een activeringstraject staat een aantal uitgangspunten
en werkprincipes centraal.
Uitgaan van de mogelijkheden en krachten van
mensen, niet van belemmeringen
Sociale activering gaat uit van de mogelijkheden en
wensen van mensen, niet van hun problemen.
Kansen staan centraal, niet de onmogelijkheden.
Relevante problemen op andere leefgebieden dan
werk of vrijetijdsbesteding komen aan bod als het
sociale activering in de weg staat.
Actieve en flexibele benadering
Het bevorderen van de zelfredzaamheid van de
deelnemer blijft altijd vooropstaan in het activeringstraject.
Deelnemers aan sociale activering hebben
soms bepaalde vaardigheden niet (meer). Van de
activeerder wordt een actieve en flexibele houding
verwacht om te werken aan een goede samenwerking
met de deelnemer en hem bepaalde vaardigheden
weer opnieuw aan te leren.
Integrale aanpak
Sociale activering staat niet los van andere leefgebieden,
zoals financiën of psychisch of sociaal functioneren.
Een activeringstraject gaat dan ook samen
met vormen van ondersteunende begeleiding. Van
deelnemers aan een activeringstraject wordt overigens
wel enige stabiliteit verwacht. In geval van een
ernstige verslavingsproblematiek waarbij de betrokkene
de hele dag bezig is met het verkrijgen van
geld en middelen, heeft een activeringstraject weinig
kans van slagen.
Vrijwilligheid
Een activeringstraject heeft vaak een vrijwillige deelname
als uitgangspunt. Als de deelnemer zelfs niet
3

een minimale wens heeft om zijn situatie te veranderen,
is de kans op mislukken heel groot. De wens
van de deelnemer is immers het vertrekpunt.
Vrijwilligheid betekent echter niet vrijblijvendheid. De
deelnemer moet zich houden aan afspraken zoals
gemaakt in het plan, en in wettelijke voorwaarden
die gesteld worden in verband met de uitkering
(zoals maximale vrijwilligersvergoeding).
Fasen van een activeringstraject
Een activeringstraject bestaat uit een aantal fasen.
Het traject heeft dus een duidelijke kop en staart.
Voor elke fase kunnen er ondersteunende instrumenten
worden ingezet. Voorbeelden daarvan zijn te
vinden op de website (zie de verwijzingen in de
tekst). Omdat de praktijk weerbarstig is, is flexibiliteit
in een traject onmisbaar. De volgende fasen komen
echter in elk traject terug, of men nu met daklozen
werkt of met andere doelgroepen voor reïntegratie.
Fase 1: Kennismaking en oriëntatie
In deze fase maken activeerder en dakloze kennis
met elkaar en ontdekken zij wat zij elkaar te bieden
hebben. De start van een traject is bepalend voor
het verdere verloop. Dat begint al bij de eerste
indruk tijdens de kennismaking. Het is belangrijk om
een goede intake te houden. In de oriënterende fase
gaat het erom achter iemands wensen en mogelijkheden
te komen. De motivatie van de deelnemer is
heel belangrijk in een traject. Het is de taak van de
activeerder om te ontdekken waar iemand écht voor
in beweging komt. Activeerders kunnen gebruikmaken
van verschillende instrumenten om de interesse
van cliënten te peilen, zoals interessetests of
beroepentests. Voorbeelden staan op de website
www.werkenaanperspectief.nl. In de vraagverheldering
komt iemands werkverleden aan de orde en zijn
situatie op andere leefgebieden.
Veel daklozen hebben moeite met concentratie en
langetermijndenken. Daarom is het noodzakelijk om
naar een manier te zoeken om de situatie op een
laagdrempelige, liefst snelle manier, in kaart te
brengen. Een formele intake op kantoor is niet voor
elke dakloze wenselijk. De wil om te gaan is er wel,
maar de fysieke afstand, zeker als die groot is, kan
een belemmering zijn. Het is daarom aan te raden
dicht bij de doelgroep te blijven, bijvoorbeeld door
als ambulant werker naar daklozen toe te gaan of
aanwezig te zijn op laagdrempelige vormen van
opvang.
Sommige daklozen zijn verbaal niet zo sterk.
Beeldende instrumenten, zoals foto’s, kunnen
helpen om iemands interesses op een andere dan
verbale manier in zicht te krijgen. Ook met iemand
een (aantal) mogelijke activiteit(en) bezoeken, zo
mogelijk echt iets laten uitproberen, zijn reacties
observeren en nabespreken kan een goede manier
zijn om iemands wensen en mogelijkheden te
achterhalen.
Fase 2: Plan maken
De wens van de dakloze vormt het vertrekpunt voor
het opstellen van een activeringsplan. Omdat sociale
activering vrijwilligheid als uitgangspunt heeft, staat
de motivatie van de deelnemer centraal. Hoewel
iemands wensen per dag kunnen verschillen, is het
nodig vast te stellen wat (soms globaal) het doel is
van het traject, welke aanpak/activiteiten worden
gevolgd en volgens welk tijdpad, en hoe de verantwoordelijkheden
verdeeld zijn. Daarmee kan de richting
van het traject worden bepaald en kan worden
afgestemd met zowel de dakloze zelf als met de
opdrachtgever (bijvoorbeeld de Sociale dienst).
Kleine en haalbare doelen sluiten het beste aan bij
de belevingswereld van daklozen, hoewel sommige
daklozen zelf hun doelstellingen tegelijkertijd heel
hoog stellen. Zij willen bijvoorbeeld alleen een fulltime,
goedbetaalde baan. Het is de taak van de
activeerder om tot reële mogelijkheden te komen.
Kleine doelen die daadwerkelijk gehaald worden,
werken vaak motiverend.
Daklozen hebben vaak een kortetermijnvisie. Op
straat telt alleen het hier en nu. Ook daklozen die
weer ergens gaan wonen, moeten zich weer een
langetermijnvisie eigen maken. De toekomst ligt
voor velen van hen ver weg. Bij het uitzetten van een
traject is het cruciaal hierop aan te sluiten.
Ervaringen uit de praktijk wijzen uit dat een lange
oriëntatieperiode, bestaande uit bijvoorbeeld meerdere
gesprekken, onvoldoende aansluit bij de belevingswereld
van daklozen. Snel iets kunnen doen
spreekt meer aan. Bij voorkeur wordt direct gestart
met een laagdrempelige activiteit.
Fase 3: Aan de slag!
Na het opstellen van een plan volgt de derde stap:
de daadwerkelijke uitvoering. De activeerder doet dit
niet alleen. Ketensamenwerking is een belangrijke
succesfactor voor het slagen van een activeringstraject.
Problemen met bijvoorbeeld financiën of familie
4

kunnen de voortgang immers in de weg staan. Het
werken aan zorg en welzijn gaat dan samen met het
werken aan dagbesteding.
De activeerder heeft in ieder geval de taak om
tijdens deze fase te bemiddelen naar een activeringsplek,
afspraken op de werkvloer te maken,
ondersteuning te regelen op de werkplek en regelmatig
driegesprekken te voeren met de cliënt en de
werkbegeleider. De activeerder is degene die de
deelnemer gedurende het gehele traject ondersteunt
en begeleidt. Los van de trajectmatige begeleiding is
ondersteuning op mentaal en sociaal-emotioneel
niveau belangrijk. Het behalen van successen en
positieve feedback stimuleren de dakloze om door te
zetten.
Mislukkingen of tegenslagen in het traject zijn eerder
regel dan uitzondering. Daklozen kunnen soms
weken redelijk goed functioneren en dan ’ineens’
weken of maanden niet. Soms verloopt dit proces in
dagen, soms in jaren. Een (flinke) tegenslag mag
niet het einde van een traject betekenen.
Ervaringen, zowel positief als negatief, kunnen benut
worden voor het vervolg. Voor daklozen is het activeringstraject
vaak confronterend. Ze hebben vooraf
het idee dat ze meteen weer op het werkniveau van
voor hun dakloosheid aan de slag kunnen, als… (ze
maar weer wonen, ze niet meer de hele dag met
hun verslaving bezig zijn, ze weer een tijd lang goed
gegeten en geslapen hebben). Het valt hun heel erg
tegen te merken dat ze vaardigheden en concentratie
missen die ze vroeger wel hadden. Ze worden
zo soms meerdere malen geconfronteerd met vooroordelen
uit de omgeving, eigen onkunde, tegenslagen
en onzekerheden. Van de activeerder wordt
een flink doorzettingsvermogen en geduld gevraagd.
De specifieke kenmerken van de doelgroep vragen
om een lange adem van de activeerder.
Fase 4: Evaluatie en nazorg
Idealiter mondt een activeringstraject uit naar
uitstroom naar enige vorm van werk. De activeerder
zal zich dan meer op de achtergrond bewegen. Na
een evaluatie van het activeringstraject houdt de
activeerder nog enige tijd vinger aan de pols om
snel in te kunnen spelen op eventuele vragen of
terugval. Uitval komt bij deze doelgroep vaak voor.
Als iemand een tijd meedraait in een project of activiteit,
is het vaak moeilijk dit ook vast te houden.
Soms wil de deelnemer na een tijdje bijvoorbeeld
meer verantwoordelijkheden, omdat het werk goed
verloopt. Soms ontbreekt het de deelnemer aan
realiteitsgevoel; de deelnemer zit qua (vooral
sociale) competenties aan zijn grens maar vindt dat
hij veel meer kan doen. Dat leidt tot wrijvingen en
onvrede als de deelnemer merkt dat de werkbegeleider
zijn ideeën niet zit zitten. Een mogelijke oplossing
voor dit probleem is de deelnemer dan een
ander type activiteit aan te bieden, met dezelfde
verantwoordelijkheden, maar andere uitdagingen
(ook wel horizontale verplaatsing genoemd).
Omdat de kans op terugval groot is, is deze fase
minstens zo belangrijk als de vorige. Door continue
aandacht en nazorg kan de activeerder signalen snel
oppikken en er iets mee doen. De dakloze heeft
iemand om op terug te vallen. De activeerder kan
uitval zien aankomen en weer nieuwe kansen
bieden.
5
Een voorbeeld uit de praktijk
Ray is een man van 42 jaar en woont sinds twee
jaar in een maatschappelijke opvangvoorziening.
Ray heeft in het verleden een jaar een lbo-opleiding
gevolgd en is op jonge leeftijd gaan werken.
Ray is jarenlang aan heroïne verslaafd geweest
en gebruikt sinds zes maanden alleen methadon.
Bij het methadonteam heeft hij aangegeven dat
hij zich verveelt. Ray wordt verwezen naar de
sociaal activeerder van de verslavingszorg,
Shania.
In het kennismakingsgesprek in september geeft
Ray aan dat hij in de toekomst graag betaald
werk wil doen, maar dat hij eerst vrijwilligerswerk
wil gaan doen. Zijn interesses komen een
week later in het gesprek met Shania aan de
orde. Shania gebruikt een beroepskeuzetest voor
vrijwilligerswerk om de mogelijkheden te
bespreken. Aan het einde van het gesprek
besluit Ray diezelfde week een kijkje te gaan
nemen bij het dagactiviteitencentrum (DAC) om
computerles te volgen.
Een week later komt Ray zijn afspraak met
Shania niet na. Nog een week later verschijnt
Ray wat ontmoedigd bij Shania. Hij is nog niet
naar het DAC geweest en ze besluiten om een
paar dagen later samen te gaan. Ray is erg
enthousiast over de computerlessen bij het DAC
en begint meteen met de lessen op dinsdagochtend.
Een week later vergeet hij de afspraak met
Shania, maar nog een week later vertelt hij
enthousiast dat hij wel twee ochtenden per week
iets zou willen doen. Het DAC bevalt hem nog
prima.
De komende twee afspraken komt Ray niet
opdagen. Shania belt hem steeds voor een
nieuwe afspraak. Dat lukt na drie weken. Dan

lijkt dat het lichamelijk en geestelijk niet zo
goed gaat met Ray. Een paar persoonlijke tegenslagen
hebben hem aan huis gebonden. Hij is de
afgelopen weken niet naar het DAC geweest.
Shania bespreekt met Ray toch het aanbod van
het reïntegratiebedrijf en hij heeft interesse. Ze
maken een afspraak voor een intakegesprek in
december. Daar wordt Ray geaccepteerd.
Shania houdt contact met Ray en bezoekt hem
op zijn woonplek. Daar hebben ze ook een
gesprek met de trajectbegeleider van de woonvoorziening.
Ray uit zijn ongenoegen over de
woonvoorziening en Shania stimuleert hem om
mee te denken in de cliëntenraad. Ondertussen
is het januari en heeft Ray nog niets gehoord van
het reïntegratiebedrijf. Het lange wachten wordt
hij zat. Daarom gaat hij twee ochtenden in de
week werken bij Bureau Dagloon, een daglonersproject
waar hij in de groenvoorziening kan
werken. Het bevalt hem dat hij kan gaan
wanneer hij zin heeft.
In maart krijgt Ray bericht dat Sociale Zaken
akkoord gaat met het traject bij het reïntegratiebedrijf.
Vanaf half maart heeft hij gesprekken bij
het reïntegratiebedrijf, waaruit naar voren komt
dat hij graag met lassen aan de slag zou willen
gaan. Ray wil daarvoor eerst een opleiding
volgen. De begeleider van het reïntegratiebedrijf
laat Ray echter weten dat zijn methadongebruik
een belemmering vormt.
In april besluit Ray dat hij eerst eens gewoon wil
proberen om te solliciteren en gaat hij naar het
CWI. Eind april biedt het reïntegratiebedrijf hem
aan om op zoek te gaan naar een vangnetbaan,
maar dat vindt Ray zonde van de tijd. Hij wil het
liefst een lasopleiding of een goedbetaalde baan.
Hij probeert zelf via het CWI vacatures te vinden.
Het is inmiddels half mei en het traject duurt nu
acht maanden.
Succesvolle ingrediënten in een
activeringstraject
Naast de eerdergenoemde uitgangspunten van een
traject, zijn er enkele andere succesvolle ingrediënten
aan te wijzen.
Bed, bad, brood als basisvoorwaarde
Daklozen die op straat leven hebben hun eerste
prioriteit liggen bij primaire levensbehoeften als
onderdak en voeding. Voor verslaafden valt het
verkrijgen van drugs ook onder primaire levensbehoeften.
Activiteiten zijn vaak gericht op het
verkrijgen van geld of een slaapplaats. Daardoor is
er weinig ruimte om met sociale activering aan de
slag te kunnen. Enige basisvoorzieningen op het
gebied van bed, bad en brood dragen bij aan deelname
aan activeringstrajecten indien de wens van
de deelnemer verder reikt dan deelname aan
dagloonprojecten.
Werken aan successen
Voor het zelfbeeld en de motivatie van deelnemers is
het van groot belang om te werken aan het behalen
van successen. Daklozen zien graag snel resultaat
van hun inspanningen. Werken met kleine en haalbare
doelen bevordert dan ook de kans op succes.
Op korte termijn een beloning voor hun inspanning
werkt motiverend. Een beloning hoeft niet altijd uit
geld te bestaan, maar kan ook een compliment, een
gezamenlijke maaltijd of een gezellige sfeer zijn.
Daklozen zijn geneigd om vooral te focussen op wat
er nog niet gerealiseerd is. De activeerder zal regelmatig
moeten terugblikken en daarbij moeten benadrukken
dat er al veel bereikt is.
Integrale aanpak
Soms zijn er voor de hulp- en zorgverlening en
sociale activering wel zeven verschillende professionals
bij een traject betrokken. Een goede ketensamenwerking
komt het activeringstraject ten goede.
Het moet duidelijk zijn wie welke verantwoordelijkheden
heeft en op welke manier de verschillende
begeleidingsplannen het beste op elkaar aansluiten.
Goede communicatie en afstemming zijn van
cruciaal belang.
Aanbod op maat
Een aanbod op maat is misschien een voor de hand
liggend ingrediënt, maar blijft in de praktijk toch nog
moeilijk. Activeerders hebben creativiteit nodig om
buiten bestaande kaders te kunnen denken. Een
valkuil voor activeerders is om alleen op het bekende
aanbod af te gaan. Om zo veel mogelijk tegemoet
te komen aan de wens van de deelnemer, kan een
activeerder zelf ook buurthuizen, verenigingen,
bedrijven of zorginstellingen benaderen. Om contact
te blijven houden en het traject te kunnen vasthouden
of opnieuw te kunnen starten, is continue
aandacht van de activeerder nodig.
Als er één schaap over de dam is, volgen er meer
Het principe van ‘één schaap over de dam’ werkt
vooral in woonvoorzieningen voor daklozen. Een
bewonersgroep kan gemotiveerd raken om iets te
6

gaan doen door een goed voorbeeld van een van
hen. Het succesverhaal van één persoon kan medebewoners
het vertrouwen geven hetzelfde te kunnen.
Ook kan iemands enthousiasme aanstekelijk werken
voor anderen in de groep.
Een voorbeeld uit de praktijk
Klaas woont in een 24 uursvoorziening van de
maatschappelijke opvang. Na enkele
gesprekken met zijn trajectbegeleider over
dagbesteding, gaat hij sporten met andere
daklozen in de stad. Elke donderdag is er zaalvoetbal.
Hij is erg enthousiast en is elke week
aanwezig. Klaas moedigt medebewoners aan om
mee te gaan voetballen. Na een maand zijn er
vier andere cliënten die zo nu en dan met hem
meegaan.
Verwijzingen
Internet
Op de website www.werkenaanperspectief.nl zijn
voorbeelden van instrumenten te vinden, zoals:
• een interessetest, om interesses met cliënten te
bespreken;
• een stroomschema, om toelatingscriteria voor
deelname te toetsen;
• een vragenlijst, om een kennismakingsgesprek te
voeren;
• foto’s, om met cliënten in gesprek te gaan over
hun wensen;
• een trajectplan, om gezamenlijk doelen en acties
op te stellen.
Verder lezen
Davelaar, M. e.a.
Aan de slag in de rafelrand. Werk en activering voor
daklozen en verslaafden. Assen: Van Gorcum, 2005
Verslag van een onderzoek naar werk- en activeringsplekken
voor daklozen en verslaafden in
Nederland.
Dekker, A. en P. van der Aa
Methodiek en beleid van sociale activering. Een
individuele, vraaggerichte benadering. Den Haag:
Elsevier, 2000
Uitgebreide beschrijving van de algemene methodiek
van sociale activering.
Partoer
Sociale activering door maatschappelijk werk. De
kracht van het leren ontdekken van mogelijkheden
en talenten. Leeuwarden: Partoer, 2004
Een werkmap voor maatschappelijk werkers met
uitwerkingen van trajectmodulen en instrumenten.
Partoer
Sociale activering door verslavingszorg. De kracht
van het motiveren door inzet van kansen en mogelijkheden.
Leeuwarden: Partoer, 2004
Een werkmap met beschrijvingen van modulen in de
verslavingszorg.
Bronnen
Prochaska J.O. en C.C. DiClemente
Stages and processes of self-change in smoking:
toward an integrative model of change. Journal of
Consulting and Clinical Psychology 5 (1983) 390-
395
Prochaska, J.O., J.C. Norcros en C.C. DiClemente
Changing for good: a revolutionary six-stage
program for overcoming bad habits and moving your
life positively forward. New York: Avon Books, 1994
Sok, K.
Perspectief op werk. Een methodiek voor activering
en arbeidstoeleiding van cliënten in de maatschappelijke
opvang. Utrecht: NIZW, 2002
In het kader van Werken aan perspectief zijn
brochures gepubliceerd over verschillende onderdelen
van het project. Naast Een stap op de ladder,
over het opzetten en onderhouden van activeringstrajecten
voor daklozen, zijn de volgende brochures
te downloaden van www.werkenaanperspectief.nl:
• Leven van uur tot uur. Daklozen als doelgroep van
activeringstrajecten
• Een combinatie van rollen. Taakverdeling en
verantwoordelijkheden in activeringstrajecten
• Zorgen dat het werkt. Randvoorwaarden voor
succesvolle activering van daklozen
• Verandering in de praktijk. Aanwijzingen voor een
stapsgewijze implementatie.
De brochures zijn geprint en gebundeld te bestellen
bij Adrepak.
NIZW-bestelnummer
E 102
Adrepak
Postbus 45666
2504 BB Den Haag
telefoon (070) 359 07 20
fax (070) 359 07 01
e-mail nizw@adrepak.nl
7