Goed stoken - alles aan boord

Een volledige verbranding gaat in twee stappen. Eerst verbrandt
de vaste brandstof, dit is de primaire verbranding.
Bij dit proces komen vluchtige stoffen vrij, zoals CO en teerachtige
verbindingen. Deze stoffen kunnen op hun beurt ook
verbranden, dit heet naverbranding of secundaire verbranding
en ook hierbij komt warmte vrij. Zonder secundaire verbranding
haal je niet de maximale energie uit de brandstof en
zetten de niet naverbrande stoffen zich af in de schoorsteen
(als roet of creosoot) of worden uitgestoot de buitenlucht in.
De kachel
Kachels zijn er in veel verschillende ontwerpen. Open deur
nummer twee: in een houtkachel stook je hout, in een kolenkachel
kolen. De ontwerper van de kachel heeft deze geoptimaliseerd
voor een bepaald type brandstof, andere brandstoffen
branden aanzienlijk slechter en kunnen de levensduur
van de kachel verminderen. Bedenk dus eerst welke
brandstof je wilt gebruiken en kies dan een geschikte
kachel. Laat je er niet inluizen met een ‘allesbrander’, want
dan krijg je een kachel aangesmeerd die geen enkele
brandstof optimaal verbrandt. Omdat er op schepen nog
maar weinig op kolen gestookt wordt, beperken we ons
hier tot de houtkachel.
Eén van de belangrijkste eigenschappen waar je bij aanschaf
van een kachel op moet letten is het rendement.
Moderne houtkachels en dan met name de tegelkachels of
Fin-ovens kunnen een rendement van 80% bereiken. Ter vergelijking:
een stalen of gietijzeren houtkachel zit op zo’n
60%. Een kachel met een hoog rendement verbrandt het
hout zo volledig mogelijk en is daardoor zuiniger en schoner
in het gebruik. Verder moet een kachel afgestemd worden
op de grootte van de te verwarmen ruimte. Een te kleine
kachel betekent voortdurend bijvullen of in de kou zitten.
Met een te grote kachel gebruik je onnodig veel brandstof
en krijg je de neiging om de kachel teveel te knijpen.
Zowel een te grote als een te kleine kachel leiden in de
praktijk tot een hoger brandstofgebruik.
De luchtinlaat van de kachel waar de verbrandingslucht
wordt aangezogen moet goed regelbaar zijn. Dit is gekoppeld
aan het perfect sluiten van de kachel, zodat hij geen
valse lucht door kieren aan kan trekken. Veel kachels hebben
twee luchtinlaten: de onderste voor de primaire verbranding,
de bovenste voor de secundaire.
Een goed rookkanaal is essentieel voor de werking van de
kachel, omdat de rook moet worden afgevoerd en er voor
trek gezorgd moet worden. Het rookkanaal mag nooit horizontaal
lopen, bevat zo min mogelijk bochten, mag niet lekken
en niet kunnen inregenen. Ook moet het regelmatig
schoongemaakt worden.
De brandstof
Als brandbare stof gebruik je droog en onbehandeld hout.
Nat hout brandt slecht en veroorzaakt veel roet. Het kan
wel drie jaar duren voordat hout voldoende gedroogd is,
dat wil zeggen naar maximaal 20% vocht. Geverfd of verlijmd
hout (multiplex) kan allerlei giftige rookgassen afgeven
en dat mag je daarom nooit in de kachel stoppen. Papier
en karton geven veel roetvorming, maar kunnen in kleine hoeveelheden
wel gebruikt worden om de kachel aan te maken.
Wat betreft de houtsoort zijn de hardere inlandse soorten als
eiken, essen, beuken en appel het meest geschikt. Zachthout
zoals vuren geeft weinig warmte en kan spatten, bij tropisch
hardhout kunnen schadelijke stoffen vrijkomen. Voor alle houtsoorten
geldt dat het soortelijk gewicht bepaalt hoeveel
warmte er bij verbranding vrijkomt. Eén kilo eiken geeft ongeveer
evenveel warmte als één kilo vuren, maar heeft een kleiner
volume. Dat betekent minder opslagruimte en minder vaak
de kachel bijvullen.
Zuurstof
Om genoeg zuurstof bij het vuur te krijgen moet er voldoende
aanvoer via de luchtinlaat en voldoende trek via de kachelpijp
zijn. Knijpen, dus het verminderen van de zuurstoftoevoer,
mag nooit tijdens de vlamfase van een houtvuur omdat
dit onvolledige verbranding veroorzaakt. Alleen bij voldoende
zuurstof kan naverbranding van de rookgassen plaatsvinden,
daarom moet de secundaire luchttoevoer (indien aanwezig)
geopend worden zodra het opstartvuur goed brandt. Zie de
‘stookhandleiding’ voor meer informatie. Ook moet de ruimte
waarin de kachel staat geventileerd worden, want de voor
het vuur benodigde zuurstof wordt daar aan onttrokken.
Trek speelt een essentiële rol in het aanzuigen van zuurstof.
Door bij het stoken eerst een goed opstartvuur te maken, verwarm
je de kachelpijp voor en verbeter je de trek. Wind
bevordert de trek, stoken bij volledige windstilte is af te
raden. Veel kachels hebben in de rookafvoeropening een
trekregelaar of ‘sleutel’ zitten. Dit is een draaibaar klepje
waarmee de trek verminderd kan worden, bijvoorbeeld als
het hard waait. Te ver dicht draaien (3/4 of meer) brengt het
risico van koolmonoxidevergiftiging met zich mee.
Temperatuur
Een brandstof heeft een bepaalde ontstekingstemperatuur, bij
hout is deze 250°C. Voor volledige verbranding is een nog
hogere temperatuur nodig, omdat de verschillende stoffen
waaruit de rookgassen bestaan pas verbranden bij 250 tot
600°C. Deze temperaturen worden bereikt door de combinatie
van een goed geconstrueerde kachel en de juiste manier
van stoken. Afkoeling in de brandkamer kan ontstaan door
teveel secundaire luchttoevoer of door teveel in één keer of te
vaak bijvullen, met onvolledige verbranding tot gevolg.
De laatste open deuren
Open deur nummer drie: goed stoken begint met goed isoleren.
Want des te minder je hoeft te stoken, des te minder
rookgassen je de buitenlucht in jaagt en des te minder je de
omgeving tot last bent. Stoken bij windstilte en mist veroorzaakt
veel overlast, omdat de rook laag blijft hangen. Bij
deze weersomstandigheden kun je de kachel beter niet
gebruiken. En laat het vuur altijd vanzelf uit gaan, een brandende
kachel uitmaken geeft veel rook.
23