Deelnemerslijst Rome groep Vesta's - Links - Stellingwerf College

Deelnemerslijst Rome groep Vesta’s
Mevr. A Rienks
Dhr. M Mulder
Mevr. L Poiesz
Lisse
Dieuwke
Jara
Rianne
Denice
Anna
Marije
Marjolein
Melina
Tjesse
Douwe
Silke
Machteld
Karen
Cecilia
Michiel
Merel
Hotel Ciampino,
Via A. Grandi 2,
00043 Ciampino (RM)
Tel. Vanuit Nederland:
Tel. +39 06 79321151
http://www.ciampinohotel.com
Actuele informatie:
Romereis.stellingwerfcollege.nl
Contact in Nederland
Via mevr. Broers
School: 0516-568500
Thuis:
Mobiel:
In geval van nood
in Italië:
Alarmnummer: 112
Politie: 113

Programma van 7 tot en met 13 mei 2012
Maandag 7 mei Vesta’s
06.30 Verzamelen parkeerterrein Domineespad
07.00 Vertrek naar luchthaven Düsseldorf
11.10 Inchecken op de luchthaven
13.10 Vertrek vlucht Düsseldorf - Rome Fiumicino
15.10 Aankomst luchthaven Rome Fiumicino
16.40 Vertrek shuttlebus naar Rome Termini
17.50 Vertrek trein Rome Termini naar Ciampino
18.30 Aankomst Hotel Ciampino
20.00 Diner in hotel

Dinsdag 8 mei
07.30 Ontbijt
08.00 Regelen lunch
09.00 Met de metro naar Piazza di Popolo
Bezichtigen van de
"tweelingkerken": Santa Maria in Montesanto en Santa Maria dei
Miracoli
Tip: Bekijk in de Santa Maria del Popolo,de Cerasi-kapel met schilderijen van
Caravaggio, en de Chigi-kapel ontworpen door Rafael, met mozaïekvloer en beelden
van Benini
Wandelen door de Campus Martius naar het Mausoleum van
Augustus en de Ara Pacis Augustae op Piazza Augusto Imperatore
Tip: Bekijk de art deco gevel gebouwd in opdracht van Mussolini
Bekijken van de Trinita dei Monti bovenaan de Spaanse trappen
13.00 Lunch
Genieten op de Piazza di Spagna .
Wandeling naar de Terme di Diocleziano.
Bezichtigen van de San Maria dei Angeli e
Martyri.
Bezoeken van de Basillica Santa Maria Maggiore.
Tips: Loop via de Via Quattro Fontana naar Piazza delle Quattro fontane: Trouw,
Kracht, de rivieren de Arno en de Tiber (1588).
Op de hoek:San Carlo alle Quattro Fontane, gebouwd door Borromini (1767).
Gesloten tussen 13.00 en 15.00 uur
Piazza Barberini: Triton fontein en op de Via Veneto de fontein met de Bijen, van
Bernini.
Aan de Via Veneto: Santa Maria della Concezione dei Cappuccini: In de crypte een
griezelkabinet.
19.00 Vertrek met de trein vanaf Termini naar het hotel Ciampino
20.30 Diner
22.30 Rust

Piazza del Popolo
De naam betekent in het Italiaans letterlijk
"Plein van het volk", maar historisch
gezien komt de naam van de populieren
waar de kerk Santa Maria del Popolo aan
het plein haar naam aan dankt.
Het plein istussen 1811 en 1822 ontworpen
door de architect Giuseppe Valadier
in neoklassieke stijl. In het ontwerp van
het plein zijn de stijl en indeling te
herkennen van het ontwerp van Gian
Lorenzo Bernini voor het Sint-
Pietersplein in Vaticaanstad.
Beide uiteinden van de ovale piazza zijn
versierd met fonteinen met sfinxen en
beelden die de vier seizoenen
symboliseren.
Aan de zuidzijde van het plein staan twee
vrijwel identieke kerken, gescheiden door
de Via del Corso, de Santa Maria dei
Miracoli en de Santa Maria di Montesanto.
Aan de noordzijde staat de oude
kerk Santa Maria del Popolo. Naast deze
kerk staat de Porta del Popolo, de
noordelijke stadspoort van de Aureliaanse
Muur. De poort is gebouwd in 1561,
waarschijnlijk naar een ontwerp
van Michelangelo. De binnenzijde is
opnieuw ontworpen door Bernini in 1655.
Het plein ligt aan de voet van
de Pincio heuvel met prachtige tuinen.
Vanaf de hoog gelegen Piazza Napoleone
heb je een prachtig uitzicht op de Piazza
del Popolo en de skyline van Rome.
In het midden van het plein staat de
grootste obelisk (van Ramses II) ter wereld
die oorspronkelijk in het Circus
Maximus op de spina stond. Na de val van
het Romeinse Rijk werd het Circus niet
meer gebruikt. De obelisk raakte
langzaamaan begraven door het stijgende
grondniveau. Aan het eind van de 16e
eeuw werd de obelisk weer terug
gevonden. In opdracht van paus Sixtus
V werd de obelisk gerestaureerd en naar
de Piazza del Popolo verplaatst.
Santa Maria dei Miracoli
De bouw van Santa Maria dei Miracoli
begon in 1675 en eindigde in 1681. De kerk
bezit een prachtige achttiende-eeuwse
klokkentoren van de hand van Girolamo
Theodoli en een achthoekige koepel. De
prachtige afwerking van de decoratie is
van de hand van Antonio Raggi, een
leerling van Bernini. De monumenten
binnen zijn gemaakt door Carlo Fontana,
die ook de koepel en de kroonluchter
ontwierp.
Santa Maria in Montesanto
Santa Maria in Montesanto is in 1662
gebouwd op de plaats van een kerk met
dezelfde naam en werd in 1675 voltooid.
Later werd het gebouw nog herzien door
Gian Lorenzo Bernini. In de achttiende
eeuw werd er een klokkentoren aan
toegevoegd. Binnenin zijn een
twaalfhoekige koepel te bewonderen, en
een kapel met een altaarstuk van Carlo
Maratta, Maagd met Kind en Heiligen
(1687). Op het hoofdaltaar is een schilderij
te zien uit de 16e eeuw, Maagd van
Montesanto. De heiligenbeelden langs de
buitenkant zijn vervaardigd naar een
ontwerp van Bernini.

De Santa Maria del Popolo
De Santa Maria del Popolo is een
Augustijner kerk. Over het ontstaan van
de kerk bestaan verschillende verhalen. Zo
zou paus Paschalis II in 1099 opdracht
hebben gegeven een kapel te bouwen op
de plaats waar keizer Nero begraven lag.
Na zijn graf geruimd te hebben en de as in
de Tiber te hebben verstrooid kon de
bouw beginnen. Een andere versie
verhaalt echter dat de kapel gebouwd
werd als dank aan de Maagd Maria voor
haar steun aan de kruisvaarders bij het
bevrijden van het Heilig Graf.
In de periode 1472-1477 werd de kerk
herbouwd door in Renaissancestijl,
waarna tussen 1655-1660, tijdens het
pontificaat van paus Alexander VII,
aanpassingen volgden in barokstijl,
waaronder de voorgevel.
Chigi kapel: deze kapel behoorde toe aan
de rijke bankiersfamilie Chigi ten tijde van
de Renaissance. Hij werd ontworpen door
Rafaël Santi. Hier werden de
broers Agostino en Sigismondo begraven;
ook de graftombes (in de vorm van
piramides) zijn van de hand van Rafaël.
De latere paus Alexander VII (Fabio Cpaus
van 1655-1667) maakte de kapel af, door
o.a. de plaatsing van de beelden
“Habakuk en de Engel” en “Daniël en de
leeuw”.
In het naastgelegen klooster
verbleef Maarten Luther rond 1511 bij zijn
bezoek aan Rome.
De Chigi kapel speelt als locatie een rol in
het boek “Het Bernini Mysterie” van de
Amerikaanse schrijver Dan Brown.
Mausoleum van Augustus
Augustus liet het mausoleum bouwen
in 28 v.Chr. aan de oever van de Tiber, aan
de noordelijke rand van het Marsveld. Vijf
jaar later werd het in gebruik genomen,
toen de as van Augustus‟ jong gestorven
schoonzoon Marcellus erin werd bijgezet.
Het mausoleum - dat het grootste
grafmonument in Rome was tot dan toe -
was het eerste van een aantal bouwwerken
die Augustus op het Marsveld liet bouwen
ter ere van de door hem bewerkstelligde
vrede na de burgeroorlogen.
Het Horologium van Augustus
(zonnewijzer met als naald de obelisk op
Piazza Montecitorio) , de Ara Pacis maken
deel uit van dit complex.
Het mausoleum had een grote ronde basis
van 12 m. hoog met een diameter van ca.
89 m. Daarin liepen meerdere
concentrische gangen rond een centrale
grafkamer. De basis was gebouwd van
tufsteen en was aan de buitenkant met
blokken witte travertijn (of marmer)
bekleed. Boven de basis had het
monument de vorm van een heuvel. Deze
was „tot bovenaan toe dicht beplant met
altijd groene bomen‟, aldus de
beschrijving van Strabo. Op de top stond
een groot bronzen standbeeld van
Augustus.
De vorm van een grafheuvel (of tumulus)
was waarschijnlijk ontleend aan
de Etruskische grafheuvels. Het
mausoleum is geïnspireerd op de
mausolea die Augustus in het Oosten had
gezien, zoals de tombe van Alexander de
Grote in Alexandrië.

Voor de ingang van het mausoleum
stonden twee Egyptische obelisken. Deze
staan nu op het plein achter de Santa
Maria Maggiore en op het Quirinaal.
De centrale grafkamer bevatte
vermoedelijke de grafurnen van Augustus
zelf, zijn vrouw Livia, zijn
kleinzoons Lucius en Gaius Caesar, zijn
zuster Octavia en zijn schoonzoon
Marcellus. In de gangen om de centrale
grafkamer werden andere leden van de
Julisch-Claudische familie bijgezet, onder
wie de keizers Tiberius en Claudius.
Na de dood van de keizer werden bij de
ingang van het grafmonument bronzen
platen neergezet waarop de tekst van de
daden van keizer Augustus te lezen was.
De tekst hiervan had hij aan de Vestaalse
Maagden gegeven die ook zijn testament
beheerden. Van deze 'Handelingen van de
vergoddelijkte Augustus' (Res Gestae Divi
Augusti), werden kopieën gemaakt die in
het rijk op verschillende plaatsen werden
opgehangen. Een vernieuwde versie van
de tekst is nu te lezen op de muur van het
gebouw waarin de Ara Pacis wordt
bewaard.
In het begin van de Middeleeuwen is het
monument in verval geraakt. In de
twaalfde eeuw werd het grafmonument in
gebruik genomen door de familie Colonna
die het als burcht gebruikte. In 1241 werd
het bouwwerk door paus Gregorius IX
veroverd en voor een deel afgebroken. In
de zeventiende eeuw kwam het in gebruik
als amfitheater. Nog in de twintigste eeuw
werden er stierengevechten gehouden. In
het begin van de twintigste eeuw was het
een concertzaal. In 1936 werd door
Mussolini begonnen met het vrij leggen
van het monument en werd het zoveel
mogelijk in zijn oorspronkelijke staat
teruggebracht. Mussolini wilde het laten
restaureren en er zelf begraven worden,
maar dat is er nooit van gekomen.
Ara Pacis (Altaar van de Vrede)
Nadat Augustus een grote opstand in
Gallië en Spanje had neergeslagen, besloot
de senaat opdracht te geven voor een
nieuw gebouw op het Marsveld: de Ara
Pacis Augustae (het altaar van de vrede
van Augustus).
De personificatie van de vrede wordt
afgebeeld als de Romeinse godin Pax. Het
is ingewijd op 30 januari in 9 v.Chr.
Op de prachtige reliëfs van het in Carrara
marmeren altaar zijn verschillende
voorstellingen te zien. De afbeeldingen
moesten niet alleen vrede en voorspoed
uitdrukken, maar uiteraard ook de piëteit
(vroomheid) van de machthebbers tonen.
Hierdoor zijn er afbeeldingen van
de Augustus en zijn familie die vee offeren
aan de goden en andere voorstellingen
over de vroomheid van de keizer.

Op beide zijkanten is een optocht te zien
die heeft plaatsgevonden in 13 v. Chr, en
waarop de hele familie van Augustus
levensecht is afgebeeld. Alleen is er een
klein foutje ingeslopen. De dochter van
Augustus staat afgebeeld naast haar
toenmalige man Tiberius, maar ten tijde
van de optocht was ze nog getrouwd met
Agrippa, bouwer van het Pantheon, die op
het moment van de bouw van de Ara
Pacis al overleden was.
In de middeleeuwen leek het gebouw van
de aardbodem verdwenen. Pas in de
negentiende eeuw wist men enkele reliëfs
in de kelder van het Palazzo Fiano
Almagià te identificeren als de verloren
gewaande Ara Pacis.
In 1903 begon met de opgravingen die tot
de jaren '30 duurden. Mussolini, altijd tuk
op wat Romeinse verheerlijking, greep
deze kans aan en liet het hele altaar weer
herbouwen aan de oever van de Tiber
naast het mausoleum van Augustus, ter
meerdere glorie van de dode keizer en
vooral hemzelf.
Door de Amerikaanse architect Richard
Meier is een museum van glas, staal
staal en travertijn ontworpen voor de Ara
Pacis in 2006.
Piazza di Spagna
Het Piazza di Spagna is een van Romes
fantastische openluchtsalons, een plein in
het centrum van het meest exclusieve
winkelgebied van de stad, met de Spaanse
Trappen die ieder uur van de dag en nacht
als een magneet op de bezoekers werken.
De trappen zijn de beroemdste
bezienswaardigheid van het piazza. Ze
werden gebouwd tussen 1723 en 1726 en
vormen niet alleen een van de meest
bezienswaardigheid van het piazza. Ze
werden gebouwd tussen 1723 en 1726 en
vormen niet alleen een van de meest
vermaarde schilderachtige decors van
Rome (vooral in de lente, als de trappen
versierd zijn met potten azalea‟s) , maar
ook een forum (markt) dat al eeuwenlang
een favoriete ontmoetingsplaats is voor
zowel Romeinen als bezoekers.
Het plein en de trappen hebben hun
naam te danken aan het Palazzo di
Spagna, in de 17 de eeuw gebouwd als de
Spaanse ambassade van de Paus.
Vooral de Engelsen waren enorme
bewonderaars van het plein dat de wijk
bekend kwam te staan als het „Engelse
Getto‟.Er zijn twee historische cafés op of
vlakbij het plein: Babbington‟s Tea Rooms
(links van de trappen als je er voor staat),
eind 19 de eeuw opgericht door twee
Engelse oude vrijsters, en het Antico Caffé
Greco in Via dei Condotti, gesticht in 1760
en bezocht door mensen als als Goethe,
Casanova, Shelley, Byron, Baudelaire,
Wagner en Liszt. Een andere cafébezoeker
was waarschijnlijk de Engelse dichter John
Keats, die in een huis rechts van de
Spaanse Trappen woonde en stierf.
Tegenwoordig is het gebouw een museum
gewijd aan de dichter en literaire
ballingen, onder wie Shelley.

Aan de voet van de Spaanse Trappen staat
de aardige, kleine Fontana de Ua Barcaccia
(1629), letterlijk: de „Fontein van de
verrotte (of: waardeloze) boot‟. De naam is
afkomstig van het beeld in het midden,
een half gezonken boot met traag
stromend water over de flanken. De
geringe waterstraal en niet zo
spectaculaire aanblik zijn het gevolg van
de lage druk van het Acqua Vergine
aquaduct waar het water uit afkomstig is.
De fontein is een gezamenlijk werk van
Pietro Bernini en zijn beroemdere zoon,
Gian Lorenzo Bernini.
San Carlo alle Quattro Fontane
Liefkozend noemen de Romeinen hem San
Carlino ("Sint Kareltje").Ontworpen door
Francesco Borromini (de grote rivaal van
Bernini). In 1638 kreeg hij de opdracht om
de San Carlo Alle Quattro Fontane te
bouwen en de kerk werd zijn eerste
bekende werk.
Opvallend is dat de koepel ovaal is in
plaats van rond. Bijna dertig jaar later had
hij de voorgevel opgetrokken en dat was
tevens zijn laatste werk. In 1667 pleegde
hij zelfmoord
Van de kerk wordt gezegd dat hij zo klein
is dat hij in een pilaar van de Sint-
Pieter past.
Crypte Maria della Concezione dei
Cappuccini
De wanden van de kapellen in de crypte
zijn versierd met beenderen en skeletten
van ongeveer 4000 kapucijner broeders.
De broeders zijn tussen 1528 en 1870
gestorven. De botten zijn in de periode
van 1528 tot 1870 'verzameld' en op allerlei
niet alledaagse manieren tentoongesteld.
Van kandelaar tot lampenkap en van een
crucifix tot altaar. Er zijn in totaal zes
kleine kapellen waarin de botten zijn te
zien.
Dit kapucijner kerkhof is ontstaan toen
pausUrbanus VIII de kapucijnen vanuit
hun voormalig klooster op de Quirinaal
hiernaartoe wilde laten verhuizen. De
kapucijnen wilden hier alleen aan
meewerken als ze hun overleden broeders
mochten meenemen. Tussen 1627 en 1631
werden de beenderen bij toortslicht
opgegraven en in meer dan driehonderd
ritten werden honderden wagenladingen
hiernaartoe gebracht. De kunstenaar is
onbekend.
In de tweede kapel bevindt zich een graf
van pauselijke zoeaven die in 1870 bij de
Porta Pia zijn gesneuveld. Onder hen
bevonden zich heel veel Belgen en
Nederlanders.

In de zesde kapel zijn de skeletten van drie
kinderen verwerkt, één prinsesje en twee
prinsjes uit het Barberini-geslacht.
Bij het verlaten van de crypte word je er
nog even aan herinnerd dat wij allemaal
hetzelfde lot zullen ondergaan. “Wat jij
bent, waren wij. Wat wij zijn, zul jij zijn”.
Het is maar dat je het weet...
Terme di Diocleziano
Vanaf de eerste eeuw na Chr. hadden de
Romeinen privé baden in hun huizen of
villa‟s en werd er een openbaar zwembad
geopend in Rome zelf. Het oude Rome
bezat toen 11 openbare thermen, 926 privé
thermen en ongeveer 2000 fonteinen. Deze
enorme hoeveelheden water werden
aangevoerd langs veertien aquaducten.
De medekeizer van Diocletianus, keizer
Maximianus, de eigenlijke bouwer van
diens badhuis, ging geen moeite uit de
weg om een enorm thermencomplex te
bouwen.
Er werd in 299 na Chr. begonnen en in 306
na Chr. was het complex voltooid. Aan de
gehele bouw van de thermen hebben
40.000 dwangarbeiders meegewerkt. Zij
waren allen christenen. Het werd het
grootste thermencomplex in Rome, 370 bij
380 meter groot. Er konden ongeveer 3000
baders tegelijk terecht.
Het hoofdgebouw van het badhuis lag in
een grote tuin van sportvelden die
omgeven was door muren en gebouwen.
Er was een groot overdekt zwembad, een
koud bad, een toeschouwers tribune, een
heet bad, een zweetruimte en een
bibliotheek. Het warme bad is
tegenwoordig de kerk S. Maria degli
Angeli.
De thermen waren in die tijd een
uitstekende plek om even van de rust te
genieten. Je kon er zelfs zaken doen met
andere bezoekers. Ook voor een massage
en een schoonheidsbehandeling kon je er
terecht. De thermen zijn gebouwd onder
het motto: mens sana in corpore sano, „een
gezonde geest in een gezond lichaam‟.
Santa Maria dei Angeli e Martyri
De thermen van Diocletianus zijn voor een
deel bewaard gebleven in de vorm van een
kerk, de Santa Maria degli Angeli. Zij
werd tussen 1563 en 1566 door
Michelangelo gebo uwd in het tepidarium
(warm water bad) en is gewijd aan engelen
en christelijke martelaren die, volgens de
overlevering, gestorven waren bij de
aanleg van de baden.

Santa Maria Maggiore
Santa Maria Maggiore is de belangrijkste –
en mogelijk oudste – van de circa 80
kerken in Rome die aan de Maagd Maria
gewijd zijn. De omgeving is niet de
mooiste van de stad, maar het weelderige
interieur van de oude basiliek is zelfs voor
Italiaanse begrippen uitzonderlijk barok.
Volgens de legende werd de kerk
gebouwd nadat de Maagd op 4 augustus
356 in een visioen aan paus Liberius
verscheen en hem opdroeg om een kerk te
bouwen op de plek waar de volgende dag
sneeuw zou vallen. Hoewel het hartje
zomer was, viel er inderdaad wat sneeuw,
wat zowel de bouw van de kerk, als de
invoering van een feestdag – Onze
Vrouwe van Sneeuw (op 5 augustus) – tot
gevolg had.
In werkelijkheid werd de kerk
waarschijnlijk halverwege de 5 de eeuw
gesticht op de ruïne van een Romeins
gebouw uit de eerste eeuw, misschien nog
ouder.
Dit gebouw was waarschijnlijk een tempel
gewijd aan Juno Lucina, een moedergodin,
die door Romeinse vrouwen aanbeden
werd. Het is dan ook geen toeval dat de
heidense cultus werd vervangen door een
christelijke equivalent: de nieuwe kerk
werd gewijd aan de moeder van Christus
als Santa Maria ad Praesepe (St.-Maria van
de Kribbe). De moederlijke verbondenheid
werd nog versterkt door relikwieën van de
Heilige Kribbe van Christus, waarvan
fragmenten onder het hoge altaar worden
bewaard.
Obelisken en pilaren houden de wacht
voor de noordelijke en zuidelijke ingang
van de kerk.
Sinds de 5 de eeuw is er veel aan de kerk
toegevoegd. Niet in de laatste plaats de
enorme hoeveelheid decoraties, maar de
oorspronkelijke basiliekvorm is bewaard
gebleven, een vorm die waarschijnlijk
rechtstreeks werd ontleend aan het
Romeinse bouwwerk dat eerder op de
plek heeft gestaan. Het eerste dat binnen
opvalt, is de fantastische plafondinbouw,
naar verluidt verguld met het eerste goud
dat uit de Nieuwe Wereld werd gehaald:
een geschenk van Ferdinand en Isabella
van Spanje aan paus Alexander VI.
De kolossale zuilen die het plafond
ondersteunen, leiden de blik naar een
prachtige serie mozaïeken bestaande uit 36
panelen: werken uit de 5 de eeuw die
episodes uit de levens van Mozes, Izaak,
Jakob en Abraham afbeelden. Een
recentere, maar even indrukwekkende
mozaïek (1295) beslaat de apsis achter het
hoge altaar, De Kroning van de Maagd
door Jacopo Torriti.
Een deel van de kerkvloer vult de
decoraties aan met kleurige kronkels,
voorbeelden van Cosmati ingelegd
marmerwerk uit het midden van de 12 de
eeuw.

Voor de liefhebber de plattegrond van de
kerk
A façade met mozaïeken
B standbeeld van Philips IV van
Spanje
C monument voor Clemens IX
D grafgedenkteken voor Nicolaas
E triomfboog-mozaïek
F hoogaltaar
G confessio
H apsismozaïek
I baptisterium
K sacristie
L Michaëlskapel
M relikwieënkapel
N Cappella Sistina, paus Sixtus V
O grafgedenkteken voor
kardinaal Rodriguez
P grafsteen van Bernini
Q Cappella Paolina, paus Paulus
R Cappella Sforza
S altaarstuk : ‘onthoofding van
de heilige Catharina
T graven van Filippo en
Eustachio de Levi

Woensdag 9 mei
07.30 Ontbijt
08.00 Regelen lunch
08.30 Vertrek met de trein naar metrostation Termini
Met de metro naar station Colosseum.
Bezoeken van het Colosseum, Arco di Constantino,
Palatijn en het Forum Romanum.
Lunch
19.30 Diner
23.00 Rust
Vestaalse maagden
Wandelen naar Piazza del Campidoglio en genieten van het uitzicht op
het Forum Romanum bij het Palazzo Senatorio.
Tip:Beklim de steile trappen naar de Santa Maria in Aracoeli, geniet van uitzicht over
de verschillende keizersfora en de marketen van Trajanus. Daal af via de trappen van
Monumento AVictorrio Emmanuele II naar Piazza Venezia.
Naar de Tiber: Ponte Rotto, Isola Tiberina en Theatro Marcelllo.
Tip: Steek bij de Ponte Fabricio rechts bij de stoplichten over en loop de Via dei Portico
d‟Ottavia het Joodse getto in. Links de synagoge. Even verderop rechts de Portico
d‟Ottavia. Blijf de weg volgen en ga rechts de Via delle Reginella naar Piazza Mattei
in. Daar staat de beroemde Fontana delle Tartarughe. Loop via de Via dei Funari
(touwslagers) naar de Via del theatro di Marcello.
Steek de brug over naar het oudste deel van Rome, de wijk Trastevere.
Santa Maria in Trastevere
Terug over de brug naar Forum Boarium aan de Piazza Bocca della
Verità. Bekijken van de de Santa Maria in Cosmedin, de Bocca della
Verità, Tempel van Portunus en de ronde tempel Hercules Invictus
Vertrek naar het hotel Ciampino

Het Colosseum
Het Colosseum (Colosseo) is met niets
anders in Rome te vergelijken. Wat ooit
het toneel van gladiatorengevechten en
ander amusement was, is nu het meest
majestueuze en indrukwekkende
monument uit de Oudheid.Met een lengte
van 188 m, een breedte van 155 m en een
hoogte van 48,5 m is dit bouwwerk het
grootste amfitheater (openluchttheater). Er
konden 50.000 toeschouwers in en had 80
ingangen. In 72 na Chr. werd met de bouw
begonnen en in 96 was de constructie
klaar.
In tegenstelling tot de populaire mythe
zijn weinig tot geen christenen in het
Colosseum gedood, want er werden
voornamelijk gladiatorengevechten en
andere spelen gehouden.
Tegenwoordig is het doolhof van tunnels
en schachten onder het toneel zichtbaar,
waarlangs dieren uit verafgelegen hokken,
gladiatoren en andere hoofdrolspelers
naar het toneel werden gebracht. In het
midden van dit amfitheater lag de arena.
Het Latijnse woord arena betekent zand.
De Romeinen gooide namelijk zand op de
zware houten vloer. Zo kon het weer
makkelijk verschoond worden als er veel
bloed was gevloeid. Naar het schijnt was
het door ingenieuze waterkanalen ook
mogelijk om het podium onder water te
zetten en zeegevechten na te bootsen.
De toeschouwers werden gescheiden naar
status en geslacht en moesten zich speciaal
voor de gelegenheid kleden. De keizer en
de Vestaalse Maagden zaten tegenover
elkaar in speciale loges op de laagste
verdiepingen. Op brede platforms zaten
naast hen de senatoren, die geacht werden
in witte toga‟s te verschijnen en eigen
stoelen (bisellia) mee te brengen. Boven
hen zaten de ridders en aristocraten, dan
kwamen de gewone Romeinse burgers
(plebejers) en ten slotte – zo‟n 40 meter
hoog en 50 meter van het toneel
verwijderd – de vrouwen, slaven en armen
(hoewel naar het schijnt zich maar weinig
vrouwen naar de spelen waagden).
Sommige groepen hadden aparte plaatsen,
met name soldaten, schrijvers en bodes.
De plaatsaanwijzer was een functionaris
die ervoor zorgde dat iedereen op de voor
hem bestemde plaats terechtkwam.
Keizers en toeschouwers hadden vaak het
lot van een hoofdrolspeler in handen. Een
gewonde man kon om genade vragen
door een vinger van zijn linkerhand op te
steken. Het zwaaien met een zakdoek
betekende dan gratie, terwijl de uit Asterix
zo bekende naar beneden gestoken duim
de dood inhield. Gewonden werden vaak
afgemaakt, of de menigte het er nu mee
eens was of niet. En degenen die
probeerden aan hun lot te ontkomen door
zich dood te houden, werden met
roodgloeiende ijzers gepord om te zien of
ze nog leefden.

Tekening Forum Romanum
1 Basilica Aemilia
2 Tempel van Venus en Rome
3 Heiligdom van Venus
4 Curia
5 Comitium
6 Lapis Niger
7 Boog van Septimius Severus
8 Rostra
9. Tempel van Saturnus
10. Basilica Julia
11. Meer van Curtius
12 Tempel van Castor en Pollux
I3 Bron van Juturna
14 Tempel van Julius Caesar
15 Regia
16 Tempel van Vesta
17 Atrium van de VestaaIse maagden
18 Tempel van Antoninus en
Faustina
19 Tempel van Romulus
20 Basilica van Maxentius en
Constantijn
21 Boog van Titus
22 Boog van Constantijn
23 S.Maria Nova
24 Via Sacra (Heilige Weg)

1 Basilica Aemilia
2 Tempel van Venus en Rome
3 Heiligdom van Venus
4 Curia
5 Comitium
6 Lapis Niger
7 Boog van Septimius Severus
8 Rostra
9 Tempel van Saturnus
10 Basilica Julia
11 Meer van Curtius
12 Tempel van Castor en
Pollux
I3 Bron van Juturna
14 Tempel van Julius Caesar
15 Regia
16 Tempel van Vesta
17 Atrium van de VestaaIse
Maagden
18 Tempel van Antoninus en
Faustina
19 Tempel van Romulus
20 Basilica van Maxentius en
Constantijn
21 Boog van Titus
22 Boog van constantijn
23 S.Maria Nova
24 Via Sacra (Heilige Weg)

Het Forum Romanum
Het Forum Romanum is het hart van
Rome. In het begin was het Forum een
moerassig en onbewoond dal aan de voet
van de Palatijn en de Capitoolheuvel.
Stilaan werd dat dal een marktplaats en
groeide uit tot het centrum van alle
activiteiten van het stadje: men hield er
politieke bijeenkomsten, men deed er aan
handel, de rechtbank zetelde er en men
kwam er om elkaar te ontmoeten en de
laatste nieuwtjes te horen. Maar het was
ook een plaats voor plechtige
begrafenisceremoniën. In het algemeen is
het forum rechthoekig van vorm en
geplaveid (maar vrij van verkeer).
Resten tempel van Castor en Pollux
Hoog boven het Forum kun je het
Capitolium zien en de twee toppige
Capitoolheuvel. Op de ene top staat de
machtige tempel van Jupiter, de oppergod.
Op de andere top staat de arx of citadel
met de tempel van Juno, de godin van het
huwelijk en tevens de vrouw van Jupiter.
Overal rijzen er monumenten die de
luisterrijke geschiedenis van Rome
weerspiegelen: triomfbogen, erezuilen,
tempels, basilieken en de Curia.
Tempels
De naam „tempel‟ komt van het Latijnse
woord templum. Dit betekende
oorspronkelijk ”de aan de hemel
afgeperkte ruimte”. Het was het deel van
het heelal waarin de goden hun
persoonlijkheid en wil toonden. Later
werd deze benaming ook gebruikt voor
het gebouw waarin men de goden
vereerden. Een tempel van de oudheid is
echter niet te vergelijken met onze kerk:
De tempel was de woning van de god zelf
en mocht enkel door de priesters betreden
worden; de vereringsdienst met het volk
speelde zich buiten de tempel af.
Op het forum vind je resten van de de
Vestatempel (16) met daarachter het huis
van de Vestaalse maagden (17). In deze
tempel van Vesta brandde het eeuwige
vuur, symbool van het hart van Rome,
onder toezicht van zes Vestaalse Maagden.
Deze vrouwen stamden uit aanzienlijke
families en traden in dienst van Vesta op
hun 18de. Als ze dertig waren mochten ze
weer een normaal leven gaan leiden. Zij
mochten geen gemeenschap hebben met
mannen (maagden), maar na hun
uittreding mocht het wel. Wanneer een
Vestaalse maagd haar belofte had
gebroken werd ze levend begraven in een
onderaards vertrek in een aarden wal.
Curia, Comitium en Rostra
Op het Forum is de Curia (4), het
senaatsgebouw duidelijk te zien. Het is
een hoog rechthoekig gebouw met een
paar ramen. Het wordt wel eens „het huis
van de Romeinse Senaat‟ genoemd. Dit de
plaats waar zo‟n 300 senatoren
samenkwamen om te vergaderen over het
Romeinse bestuur, de economie,
problemen in het Romeinse Rijk. Rome
werd, zo zegt men wel, bestuurd door de
senaat en het volk van Rome. SPQR:
Senatus Populusque Romanus, "De Senaat en
het Volk van Rome

Dat klinkt mooi, maar het is geen
realistische voorstelling van zaken. Alle
belangrijke beslissingen werden genomen
in de Curia, waar de senaat vergaderde.
Het volk kwam bij bepaalde gelegenheden
in vergadering in de open lucht bijeen op
een cirkelvormige ruimte vóór de Curia,:
Comitium ( 5). Daar kon het volk beslissen
over oorlog en vrede. Aan de rand van het
Comitium bevond zich de Rostra (8), een
podium waarvandaan sprekers het
verzamelde volk konden toespreken.
In de buurt van het Comitium stond
volgens de ovérlevering een vijgenboom
(Ficus Ruminalis). De boom was gewijd,
omdat in zijn wortels het mandje met
Romulus en Remus was blijven steken,
toen ze in de Tiber waren gegooid. Hier
zou de wolvin hen hebben gevonden en
gevoed.
Basilica
Reconstructie basilica Maxentius en
Constantijn
Elke basilica had hetzelfde grondpatroon:
een brede, langwerpige ruimte werd door
zuilen verdeeld in een middenschip en
twee (of vier) zijschepen. Het middenschip
was hoger dan de zijschepen en ontving
licht door hoge vensters.
De basilica was een multifunctioneel
gebouw dat diende als een
ontmoetingsplaats; er werd handel
gedreven en recht gesproken.
De eerste grote christelijke kerkgebouwen
zijn naar het model van die basilieken
gebouwd.
Mijlpalen
In deze palen werden de namen van de
dichts bijzijnde steden en de afstand
gegraveerd. Ook kon je er op lezen onder
wiens bewind de paal werd geplaatst. De
beroemdste en mooiste mijlpaal uit de
Romeinse geschiedenis was de Miliarium
Aureum - De Gouden Mijlpaal . Hij stond
in het midden van het Forum Romanum
en was omhuld met goud. Op deze paal
stonden de namen van de belangrijkste
steden en hoeveel mijl ze van Rome
verwijderd waren. Met deze paal werd de
centrale ligging van Rome in het Romeinse
Rijk benadrukt. De paal zelf heeft de tand
destijds niet doorstaan alleen het voetstuk
bleef bewaard.
Reconstructie met Gouden Mijlpaal
Lapis Niger (Zwarte Steen)
Dit is een vierkant bestaande uit platen
van zwart marmer. Men zegt dat het een
steen voor het graf van Romulus kan zijn.
Triomfbogen
Triomfbogen werden opgericht ter ere van
een keizerlijke overwinning of een andere
prestatie. Omdat ze meestal over een weg
werden gebouwd waren één of meerdere
doorgangen absoluut noodzakelijk. Twee
van de bekendste bogen uit de oudheid
staan allebei op het Forum Romanum:
Aan het einde van het Forum bevindt zich
de triomfboog van Titus (21). Deze is
opgericht om de bezetting van Jeruzalem
door toenmalig keizer Titus te eren. Hij is
de oudste en best bewaarde boog in Rome
met één doorgang. De andere befaamde
triomfboog is van Septimius Severus (7).
Hij is gebouwd in 203 en heeft drie
doorgangen.

Santa Maria in Trastevere
De Basiliek van Santa Maria in
Trastevere is waarschijnlijk de oudste
Mariakerk van Rome. Volgens de
overleveringen van de vierde
eeuw ontsprong op de plaats, waar
tegenwoordig het altaar van de kerk staat,
in het jaar 30 na Christus een olieachtige
bron. Iets wat mogelijkerwijze als
vulkanische activiteit verklaard kon
worden, werd door de joodse inwoners
van de wijk als een aankondiging van de
Messias (=de Gezalfde) gezien. Reeds in
de derde eeuw zou er een christelijke
huiskerk gestaan hebben. Op dezelfde
plaats liet paus Julius I in het midden van
de vierde eeuw een grote basiliek bouwen,
die in de twaalfde eeuw door paus
Innocentius II door een nieuwbouw
met campanile vervangen werd.
De mozaïeken in de apsis stammen nog uit
de twaalfde eeuw. Geschonken door Paus
Innocentius II (1130-1143 ). Op een gouden
achtergrond zie je Christus met Maria en
heiligen. Het onderwerp "Tronende
Christus met Maria" wordt hier voor het
eerst afgebeeld en wijst op het begin van
de Romeinse Mariacultus. Onder het fries
het Lam Gods aan de voeten van de
Verlosser.
Apsis van de Santa Maria
De mozaïeken op de triomfboog en in het
onderste gedeelte van de apsis werden in
1290 door Pietro Cavallini gemaakt. Zes
scenes uit het leven van Maria: Maria
geboorte, Maria boodschap, de Geboorte
van Jezus, de Aanbidding der Wijzen,
de Opdracht van Jezus in de Tempel en
de Dood van Maria.
Ondanks barokke verbouwingen en
vervangingen heeft de kerk toch haar
middeleeuwse karakter behouden. De
zuilen komen uit een gebouw uit de
oudheid, mogelijk uit de Thermen van
Caracalla.
In het voorportaal van de kerk staan
sinds 1308 op een hoge pilaster de resten
van een asurn van paus Innocentius II. De
mozaïeken uit het voorportaal stammen
uit de dertiende en veertiende eeuw en
stellen Maria met Jezus en de parabel van
de dwaze en verstandige maagden.
Op het plein voor de kerk vindt je de
oudste fontein van Rome die nog in
gebruik is. Deze Fontana di Santa Maria in
Trastevere dateert uit de 8ste eeuw, maar
werd vernieuwd door Carlo Fontana in
1692.
Dagelijks geopend van 07.30 - 13.00 - 16.00 - 19.00.

Santa Maria in Cosmedin
De Santa Maria in Cosmedin is een kerk
uit de 12 e eeuw. Deze is gebouwd op de
plaats waar ooit het Hercules- altaar stond.
In de 6e eeuw is deze sobere, mooie kerk
gebouwd. In de 12e eeuw zijn de sierlijke
Romaanse klokkentoren en de zuilengang
er bij gebouwd. In de 19e eeuw is een
barok gevel verwijderd en is de kerk in
oorspronkelijke eenvoud hersteld.De
Santa Maria in Cosmedin is ook van
binnen prachtig. Zij bezit een prachtig
vloermozaïek; verder een met fresco's
versierd koor en een gebeeldhouwd
baldakijn boven het hoofdaltaar. De
gehele inrichting is kostbaar. De bijnaam
'in Cosmedin' heeft daarom betrekking op
het Griekse woord 'kósmos' dat versiering
betekent.
De Santa Maria in Cosmedin is zo
bijzonder omdat, in het portiek in de
linkermuur de Bocca della Verità (de
mond van de waarheid) is geplaatst. Het is
een groot antiek putdeksel, waarschijnlijk
nog van voor de 4de eeuw voor Chr. Het
putdeksel heeft de vorm van een gezicht
en stelt de god Oceanus voor. Het deksel
is waarschijnlijk van een put waarin
vroeger het bloed werd opgevangen van
runderen die aan Hercules werden
geofferd. De Bocca della Verità weegt
dertienhonderd kilogram. Oorspronkelijk
stond de Bocca della Verità tegen de
kerkgevel. In 1632 kreeg het zijn huidige
plaats.
De Bocca della Verità
Het is een grote toeristische attractie. In de
middeleeuwen ging het verhaal dat het
deksel leugenaars ontmaskerde. Als men
een eed moest afleggen, moest men
zijn/haar hand in de opengesperde mond
steken, als men loog sloeg de steen
genadeloos toe en beet de hand af.
Wie durft?

Forum Boarium
Het Forum Boarium is een oud marktplein
in Rome. Het is het oudste forum van
Rome en ligt op het kruispunt van enkele
belangrijke wegen uit de oudheid. Het
Forum Boarium betekend letterlijk vertaald
rundermarkt en dit was de plaats waar in
het oude Rome de veemarkt werd
gehouden.
Nadat hier oorspronkelijk een
doorwaadbare plaats in de Tiber was
geweest werden hier de eerste bruggen van
Rome gebouwd. Een oude en belangrijke
haven van de stad, de Portus Tibertinus,
lag ook aan het forum. Hier werd zout
verhandeld dat over de Via Salaria naar
andere delen van Italië werd vervoerd.
Hierdoor groeide de marktplaats uit tot
een dichtbevolkt gebied met een grote
economische betekenis. De openbare
ruimte van het marktplein werd
afgebakend met grensstenen om te
voorkomen dat deze langzaam
volgebouwd zou worden. Naast
woonhuizen stonden er portico's
(zuilengallerijen) en gebouwen voor
goederenopslag.
Forum Boarium en het Tibereilandum
Op het forum werden tempels
opgerichtvoor bijvoorbeeld Hercules
Invictus, Portunus. De Tempel van
Portunus is opgericht ter ere van Portunus,
de Romeinse god van de havens. Vanaf
deze plaats kon Portunus waken over de
schepen met handelswaar die vanuit Ostia
aan kwamen varen. De Tempel van
Portunus werd gebouwd rond 100 v.
Chr.
Tempel van Portunus
De ronde tempel Hercules Invictus
wordt onterecht de Tempel van Vesta
genoemd, vanwege de gelijkenis met de
Ronde tempel op het Forum Romanum.
Dankzij een inscriptie is het bouwwerk
echter geïdentificeerd als de Tempel
van Hercules Victor, ook bekend als
Olivarius, de patroonheilige van het
gilde van olearii (oliehandelaars).De
tempel staat op het oude Forum
Boarium, de rundermarkt, omdat
Hercules daar volgens de overlevering
niet ver vandaan de reus Cacus had
verslagen nadat deze zijn runderen had
gestolen. De tempel werd eind 2de
eeuw v.C. gebouwd door een koopman
die zijn rijkdom mogelijk te danken
had aan de oliehandel. Dit is de oudst
bewaard gebleven tempel in Rome, die
bijna volledig van marmer is gemaakt.
Het gebouw kreeg een cirkelvormige
vorm en staat op een rond podium met
treden en een collonade van twintig
Corinthische zuilen (waarvan er één
ontbreekt).
Op het Forum Boarium werden de
oudst bekende gladiatorengevechten
gehouden. In 264 v. Chr. liet Decimus
Junius Brutus Scaeva hier lijkspelen ter
ere van zijn overleden vader opvoeren
waarbij drie paar slaven als gladiator
moesten optreden.

Isola Tiberina
Volgens een legende is het Tibereiland
ontstaan nadat de laatste koning van
Rome, Tarquinius Superbus in 510 v.
Chr., werd verdreven. De boze
Romeinen verzamelden het graan van
de velden van de Etruskische koning, de
Campus Martius, en gooiden dit in de
Tiber, dit spoelde niet weg maar bleef
liggen en vormde zo de fundering van
het eiland. Een andere versie van het
verhaal vertelt dat het lijk van de
koning zelf in de Rivier werd gegooid
waarna er slib en klei zich aan hem
vastzette en zodoende het eiland
ontstond.
Wegens deze duistere achtergrond werd
het eiland beschouwd als een slechte
plaats. Tot de tempel van Asclepius
werd gebouwd kwam er bijna niemand
en alleen de grootste criminelen werden
erheen verbannen.
Rond 293 v. Chr. heerste de pest in
Rome. De senaat liet de Sibyllijnse
boeken raadplegen en kreeg daaruit het
advies om een tempel voor Asclepius,
de Griekse god van de geneeskunde, te
bouwen. Een afvaardiging werd er op
uit gestuurd om een beeld van de god te
bemachtigen. Bij hun terugkomst in
Rome zag men een slang (het symbool
van Asclepius) uit hun schip
ontsnappen en naar het Tibereiland
zwemmen. Dit werd gezien als een
keuze van Asclepius zelf voor de
locatie van de tempel en deze werd
daar dan ook gebouwd.
Ter herinnering aan de legende werd
het eiland zo gemodelleerd dat het op
een schip leek. De noordwestelijke en
zuidoostelijke oevers werden bekleed
met travertijn en kregen het uiterlijk
van een boeg en achtersteven. Langs
het water werden muren gebouwd en
een obelisk in het midden van het
eiland symboliseerde de scheepsmast.

Palatijn
Volgens de legende is Rome op 21 april 753
v. Chr. op de Palatijn gesticht door
Romulus. Uit archeologisch onderzoek
blijkt dat er daadwerkelijk al bewoning was
op de Germalus (de westelijke top van de
Palatijn). Hier werd ook tot in de keizertijd
de locatie aangewezen van de Hut van
Romulus. Ook de Lupercal, de grot waar
Romulus en Remus door de wolvin zouden
zijn gevoed, bevond zich aan de voet van
de Palatijn. Over de bebouwing uit de
Koningstijd en de Republiek is maar weinig
bekend.
In 44 v. Chr. besloot Octavianus, de latere
keizer Augustus, zich op de Palatijn te
vestigen. Ook stichtte hij de Tempel van
Apollo, die in 28 v. Chr. werd ingewijd.
Sindsdien is de Palatijn de paleisheuvel.
Het huis van Augustus was nog vrij
bescheiden; zijn opvolger Tiberius bouwde
het eerste echte paleis. Vervolgens breidde
Caligula dit uit tot de rand boven het
Forum Romanum. Van een uit twee
verdiepingen bestaande uitbreiding uit de
tijd van Nero liggen resten aan de
noordwestkant van de Palatijn onder de
Farnesische tuinen.
Het grootste paleis op de Palatijn, waarvan
de resten nu nog de heuvel domineren,
werd onder keizer Domitianus aangelegd.
Het was klaar in 92. Het stond in de
oudheid bekend als Domus Augustana en
bestond uit twee delen. Achter deze
Farnesische Tuinen
Binnenhof van de Domus Augustana
gebouwen lag een door zuilen omgeven
binnenhof, die „Sicilië‟ werd genoemd. Het
had een vijver waarin zich een achthoekig
eiland bevond (nu nog te zien). Daar weer
achter bevond zich een eetzaal, die
bekendstond als de Coenatio Iovis
(Eetkamer van Jupiter), en ten slotte een
bibliotheek, die bestond uit een Grieks en
een Latijns gedeelte.
De Domus Augustana, het privé-paleis, is
minder goed bekend. Het had meerdere
verdiepingen en nog altijd is de lager
gelegen binnenhof goed te zien, waar zich
een vijver bevond met fonteinen. Naast de
Domus Augustana, aan de oostkant, ligt de
zogenaamde Hippodroom van Domitianus,
een ruimte in de vorm van een stadion van
160 x 50 m. Dit was geen paardenrenbaan,
zoals de naam doet vermoeden, maar een
siertuin in de vorm van een stadion,
waarvoor de Romeinen ook de naam
hippodromus gebruikten.

Het Joodse Getto
Achter het theater van Marcellus bevindt
zich ter hoogte van het Tiber eiland het
Romeinse getto waarin joden vanaf 26 juli
1555 op last van Paulus IV (die toen amper
twee maanden paus was) om godsdienstige
redenen werden afgezonderd en
opgesloten. In 1559 liet hij de talmoed (de
joodse gezaghebbende boeken buiten de
Heilige Schrift) verbranden. Alle joodse
mannen moesten een gele punthoed
dragen, en de vrouwen een gele sjaal.
Voorheen hadden ze zelfs helemaal in het
geel moeten lopen. Joden mochten
uitsluitend handelen in tweedehands
kleding, wol, linnen, huiden en oud ijzer,
zodat de Romeinse voddenrapers allemaal
jood waren. Joden waren al in de oudheid
naar Rome gehaald als slaven, hoewel ze
waardering genoten voor hun kennis van
de geneeskunde en hun bedrevenheid in
financiële zaken. Verschillende lijfartsen
van pausen waren van joodse afkomst. Het
was paus Adrianus VI (1522-1523) die
joodse geneesheren vrijstelde van de gele
kleding en hun toestond om zwart te
dragen.
Het getto was een soort stad in de stad, een
kleine ommuurde wijk die slechts via twee
poorten toegankelijk was. De joden
moesten zelf opdraaien voor de kosten van
de muur en de bewaking van de poorten.
Weliswaar mochten de joden er vrij in en
uit, maar 's avonds gingen de poorten dicht
tot de volgende ochtend. Wie zich na het
sluitingsuur buiten het getto waagde
riskeerde de doodstraf, maar kon die
afkopen door zich te bekeren tot het
katholicisme. In dit laatste geval kreeg men
bovendien nog een geldelijke beloning.
In 1798, tijdens de kortstondige Romeinse
republiek (1798-1799), toen Napoleon paus
Pius VI had ontvoerd, werden de poorten
van het getto onder het zingen van de
Marseillaise (Franse volkslied) door de
Romeinen afgebroken. De muren werden
pas neergehaald in 1870. De Via del
Progresso, de Vooruitgangstraat, brengt het
openstellen van het getto in herinnering.
Voor de joden was het na al die eeuwen
inderdaad een hele vooruitgang.
Ook nu nog is het getto gedeeltelijk de
jodenbuurt. De grote synagoge dateert uit
1904. De oorspronkelijke synagoge, die zich
aan de overzijde van de Tiber bevond,
brandde in 1268 af. De Piazza delle Cinque
Scole ontleent haar naam aan het feit dat er
in de tijd van het afgesloten getto vijf
synagogen onder één dak gevestigd waren.
De Porticus van Octavia
De Porticus van Octavia was een herbouw
van de Porticus van Metellus gebouwd in
146 v. Chr. door Quintus Caecilius
Metellus, die dat jaar Macedonië had
veroverd. Net als andere zegevierende
generaals uit deze tijd, liet hij ter ere van
zijn triomftocht een groot publiek
bouwwerk neerzetten op het Marsveld, in
de buurt van het Circus Flaminius .Hij was
een groot plein, omringd door galerijen met
meer dan driehonderd zuilen. Hij deed
dienst als bibliotheek maar werd ook
gebruikt voor officiële feestelijkheden en
als wandelplaats. Alleen de toegangspoort
is bewaard gebleven
Keizer augustus r Augustus liet de Porticus
tussen 27 en 25 v. Chr. herbouwen en
wijdde hem daarna aan zijn zuster Octavia.

Fontana delle Tartarughe
(De schildpadfontein)
Hertog Mattei was verliefd. Verliefd op een
alleraardigst meisje, dat mogen we wel
zeggen. Maar hij was ook een klaploper
eerste klas, kwam altijd geld te kort, en als
hij eens geld had dan verspeelde hij het
weer met een gokspelletje. De vader van
zijn vriendinnetje was er dan ook helemaal
niet blij mee dat Mattei hem de hand van
zijn dochter kwam vragen.
In een ultieme poging om de dochter voor
zich te winnen, nodigde Mattei zijn
schoonvader bij hem thuis uit voor een
dineetje. Deze laatste was echter
onvermurwbaar: "Jij bakt er helemaal niks
van in dit leven, Mattei!" Mattei
antwoordde: "Komt U morgenochtend
maar eens terug, dan zal ik U eens laten
zien wat ik in één nacht voor elkaar kan
krijgen!"
De schoonvader komt de volgende ochtend
terug in het Palazzo Mattei, samen met zijn
dochter. Ze zijn net binnen als Mattei het
raam opendoet en zegt: "Mijnheer, kijkt U
eens aan waartoe ik in staat ben! Dit heb ik
in één nacht hier neergezet." Zonder al te
hoge verwachtingen kijkt de schoonvader
uit over het pleintje, en ziet daar een
werkelijk prachtig klein fonteintje staan. Hij
is zó aangenaam verrast dat hij meteen zijn
dochter als bruid aanbiedt.
Mattei op zijn beurt vindt dit zo geweldig
dat hij belooft het raam dicht te metselen
zodat niemand ooit meer door het raam
kan kijken.
Het spreekt voor zich dat Mattei en zijn
bruid nog lang en gelukkig zouden leven.
Tegenwoordig is het fonteintje, de "Fontana
delle Tartarughe", nog steeds te zien op de
Piazza Mattei, zo'n tweehonderd meter ten
oosten van de Via Arenula. Ook het
dichtgemetselde raam in het Palazzo
Mattei, op de tweede verdieping tussen de
nummers 17 en 18, getuigt van het
bovenstaande verhaal.
[Helaas voor de romantici onder ons volgt hier een kleine domper.
In weerwil van het prachtige verhaal van hertog Mattei, is het
fonteintje gefabriceerd door Giacomo della Porta, in 1585. Het
schijnt dat Gianlorenzo Bernini later hoogstpersoonlijk de
schildpadjes heeft toegevoegd. Het palazzo Mattei, met dat
dichtgemetselde raam dus, werd echter pas gebouwd in 1615...]

Donderdag 10 mei
07.30 Ontbijt
08.00 Regelen lunch
09.00 Vertrek vanaf Termini naar Ostia Antica
12.30 Lunch
17.00 Vertrek naar Ciampino
19.30 Diner
22.30 Rust
Voorkant van een pakhuis
De Via della Casa di Diana

Ostia de verlaten havenstad
Ostia was in de Romeinse tijd tot
ongeveer 70 na Chr. de belangrijkste
havenplaats van Rome. De stad is
grotendeels opgegraven en is een van
de best bewaarde Romeinse steden in
Italië. De opgravingen liggen bij het
moderne plaatsje Ostia Antica aan de
monding van de Tiber zo‟n 25 km ten
westen van Rome. De naam is afgeleid
van het Latijnse ostium, riviermonding.
Vroeger lag de stad aan zee, maar door
verzanding ligt hij nu enkele kilometers
van de zee verwijderd.
Thermopolium van Ostia Antica,
een snackbar uit de oudheid.
Geschiedenis
Zeeschepen roeiden tot ver in de vierde
eeuw v. Chr. vaak de Tiber op om aan
te leggen in dehaven in Rome zelf.
Vanaf ca. 300 v. Chr. echter werd de
functie van zeehaven van Rome
overgenomen door Ostia. De lading
van de zeeschepen– vooral graan, maar
ook allerlei andere producten – werd
vanuit Ostia naar Rome getransporteerd.
Omdat de monding van de
rivier niet breder dan 100 meter was en
er verzanding optrad, werd het
aanleggen van schepen in Ostia na
Christus steeds gevaarlijker. Ook
omdat er steeds grotere schepen
gebruikt werden. Daarom werd onder
keizer Claudius begonnen met de
aanleg van een nieuwe zeehaven, aan
de kust ca. vier kilometer ten noorden
van Ostia. Deze Portus was een min of
meer ronde haven.
In de jaren 100-112 liet keizer Trajanus
een nieuwe zes-hoekige haven
aanleggen achter de haven van
Claudius, meer land-inwaarts en beter
beschut.
Langzamerhand ontstond er bij deze
zeehavens een aparte stad, Portus
Ostiae ('haven van Ostia'), met baden,
een theater en tempels. In de tweede
eeuw telde de stad 50.000 inwoners,
van wie er 17.000 slaven waren
Op het eiland dat was ontstaan tussen
de zee, de Tiber en het kanaal van
Trajanus, in de late oudheid Isola Sacra
('Het heilige eiland') genoemd, lag een
grote begraafplaats (voor een deel
blootgelegd en te bezoeken). Vanaf
Ostia en Portus werd de lading van de
zeeschepen – vooral graan, maar ook
allerlei andere producten – naar Rome
vervoerd. Dit gebeurde soms over de
weg, maar vooral over de Tiber. Voor
het vervoer over de bochtige Tiber
werd gebruikgemaakt van trekschuiten,
die werden voortgetrokken
door ossen vanaf een jaagpad langs de
Tiber.
Theater
Marcus Agrippa liet in 18-12 v.Chr. een
theater bouwen dat plaats bood aan
3000 toeschouwers. Het was gebouwd
van blokken tufsteen. Het werd uitgebreid
in de tijd van keizer Septimius
Severus. Het bouwmateriaal was toen
baksteen.

Tussen de bakstenen aan de straatkant
bevonden zich 16 winkeltjes. Het
publiek kon via drie ingangen, in het
midden en aan de zijkanten, de cavea
(zitplaatsen) bereiken.
Forum
Het rechthoekige forum van Ostia
bevindt zich op de kruising van de
twee hoofdstraten. Het rechthoekige
plein was omgeven door een
zuilengalerij. Aan de noordkant werd
het Capitolium, de tempel voor de
Capitolijnse trias Jupiter, Juno en
Minerva, aangelegd. Dit meet 35 x 15,5
meter. Het staat op een enorm podium
en is in zijn huidige toestand meer dan
17 m. hoog.
Wonen in Ostia
Verreweg de meeste inwoners van
Ostia huurden een appartement in een
insula, een flatgebouw. Vroeger iets
voor de armen maar door ruimtegebrek
in Ostia ook een trend voor de rijken.
De verhouding domus – insulae was
ongeveer 1 - 25. De insulae in Ostia
weerspiegelen waarschijnlijk hoe ze er
in Rome uitzagen. Deze insulae waren
tot vier verdiepingen hoog. Ze waren
van beton gemaakt. Ze hadden grote
ramen aan de straatkant en de
binnenplaats voor de lichtinval. De
appartementen in een insula bestonden
uit meerdere vertrekken rondom een
centraal vertrek dat aan de straatkant
lag.
Begraafplaats
De necropolis (begraafplaats) van Ostia
lag direct buiten de Porta Romana. De
necropolis bestaat voornamelijk uit
columbaria, gezamenlijke graven die
bestaan uit muren met nissen waarin
urnen hebben gestaan. Hier en daar
zijn fragmenten van marmeren of
terracotta sarcofagen, maar de
necropolis is in de loop der eeuwen
door grafrovers flink geplunderd.
Bedrijvigheid
Typerend voor Ostia als overslaghaven
is de aanwezigheid van een groot
aantal complexen van horrea,
pakhuizen. Deze dienden vooral voor
de opslag van graan. De meeste van de
horrea waren gemaakt om graan op te
slaan bestemd voor de bevolking van
Rome. In de tijd van keizer Septimius
Severus zou er in Ostia een voorraad
van zeven jaar zijn aangehouden.
Het einde van Ostia
Vanaf de derde eeuw werd Ostia
langzaam verlaten, omdat de handel
afnam en de bevolkingnaar Portus
verhuisden. De stad raakte in verval.
Het antieke Ostia werd nog wel

gebruikt als vindplaats voor
bouwmateriaal: marmeren platen,
beeldhouwwerken en zuilen. In de
zesde eeuw woonde er nog slechts een
paar mensen in de overblijvende
ruines. Daarna was het dooreen
malaria-epidemie uitgestorven.
Nadat schatzoekers het antieke Ostia in
de 18de eeuw geplunderd hadden,
werd dat in 1801 door paus Pius VII
verboden. Deze begon ook met de
opgravingen. Omvangrijkere
opgravingen en de eerste restauraties
vonden plaats vanaf 1855 onder paus
Pius IX. Deze liet ook in 1865 het
museum oprichten in een 14de-eeuws
gebouwtje dat eerder als zoutopslag
was gebruikt. Verdere restauraties en
opgravingen begonnen in 1909. In de
20e eeuw en vooral vanaf 1938 onder
Mussolini vonden grootschalige
opgravingen plaats. Inmiddels is
ongeveer tweederde van de stad
blootgelegd. Straten, woonhuizen,
theaters, kantoren, kazernes, ateliers en
winkels, graven en opslagruimtes,
thermen en stadpoorten, kroegen en
herbergen, sportcomplexen en
havenkades, standbeelden en
mozaïeken kwamen aan het licht. De
indeling van de stad in vijf wijken met
een rechthoekig stratenplan is duidelijk
zichtbaar in Ostia

Vrijdag 11 mei
08.00 Ontbijt
08.30 Regelen lunch
09.00 Vertrek naar metrostation Vaticaanse musea .
Wandelen naar Castel San ʹAngelo via de Via Dei Corridori Borgo
(Passeto). Santʹ Angelo bezichtigen.
Wandelen naar Vaticaans museum.
Tip: Loop via de Borgo Santo Spirito en kijk op nr. 2 naar de
“Vondelingentrommel”ingesteld door paus Innocentius III (1198-1216)
12.00 Bezoeken Vaticaans Musea.
Tips:Cortile della Pigna (binnenplaats voor lunch);
Cortile Ottagonale: Laocoöngroep en Apollo Belvédere;
Galleria degli Arazzi: wandtapijt opstanding Christus;
Stanze di Raffaello: De School van Athene, De brand
in de Borgio, De bevrijding van Petrus. Sixtijnse Kapel
20.00 Diner
22.30 Rust
Wandelen naar de Piazza San Pietro.
Bezichtigen Basilica di San Pietro en het plein.
Tip: Wandeling in de oude ambachtenwijk Trastevere en beklimmen van de
Gianicolo (één van de zeven heuvels):
Via de Via della Lungaretta wandelen naar de Santa Maria in Trastevere;
Via de Via della Paglia en Via Garibaldi naar de San Pietro in
Montorio; Via de Via Garibaldi wandelen naar de Fontana Paola
en doorlopen naar de Porta Pancrazio;
Via de Passeggiata del Gianicolo (langs de Mura Aurelie) naar Piazza
Giuseppe Garibaldi voor een prachtig uitzicht over Rome;
Passeggiata del Gianicolo vervolgen en naar het klooster Santʹ Onofrio en
afdalen via de Salita Santʹ Onofrio naar Piazza della Rovere.
Vertrek naar het hotel Ciampino

De Sint Pieter
Misschien is de Sint Pieter niet voor
iedereen de beroemdste of mooiste
kerk van de hele wereld, maar ze was
(met haar lengte van 186 en breedte
van 140 meter) tot voor kort in ieder
geval wel de grootste. Wie haar
bezoekt komt onder de indruk van de
perfecte vorm van het voorplein, de
reusachtige afmetingen van de
voorgevel, het ruime en hoge interieur
en de ruimtewerking van de koepel.
De kerk is gebouwd op de graftombe
van Petrus, een van de eerste
volgelingen van Jezus en de eerste
paus. Petrus werd ergens tussen 64 en
76 gekruisigd tijdens de vervolgingen
van keizer Nero.
In 1452 stelde paus Nicolaas V voor om
een nieuwe basiliek te bouwen. Voor
de bouw liet hij 2500 wagens vol steen
uit het Colosseum verwijderen en over
de Tiber vervoeren. De bouw begon
uiteindelijk in 1506 en zou ongeveer
300 jaar in beslag nemen. De nieuwe
kerk werd uiteindelijk op 18 november
1626 ingewijd.
Enkele bezienswaardigheden:
De standbeelden boven op de
voorgevel stellen Christus, Johannes de
Doper en de 11 apostelen
(volgelingen)voor. De apostel die
ontbreekt is Sint Petrus.
Onderaan de trap naar de ingang van
de kerk staan Petrus (met de sleutel) en
Paulus (met het zwaard). Het portaal
geheel rechts is de heilige deur of de
Porta Santa, die alleen in een Heilig jaar
geopend is (eens in de 25 jaar). De
laatst keer was in 2000.
De kerk is 185 meter lang, 119 meter
hoog en er kunnen 60.000 mensen in.
Een paar meter van de ingang geeft een
rode schijf de plaats aan waar Karel de
Grote in 800 werd gekroond tot heilige
Romeinse keizer.
Rechts van de ingang staat het
wereldberoemde kunstwerk van
Michelangelo: de Pietá (1498-1499). Het
stelt Maria voor die het dode lichaam
van Christus op schoot houdt.
Michelangelo maakte dit
beeldhouwwerk toen hij 23 jaar was!

Achter in de kerk kun je het enorme
baldakijn of baldacchino (van Bernini)
zien dat boven het hoofdaltaar is
aangebracht. De bronzen gedraaide
zuilen van het baldakijn zijn 29 meter
hoog! Ze zijn versierd met olijf-en
lauriertakken. Bernini deed er tien jaar
over en gebruikte het brons van het
dak van het Pantheon.
Rechts van het baldacchino staat het
standbeeld van Sint Petrus op de Troon
uit de 13 e eeuw. Zijn rechtervoet is
helemaal glad geworden omdat
iedereen zijn voet aait. Dit komt omdat
paus Pius in 1857 aan iedereen die had
gebiecht en de voet van dit beeld had
gekust vergeving van zonden schonk.
Piazza San Pietro
Het plein voor de Sint Pieter werd
ontworpen door Bernini (1656-1667). Er
is tien jaar aan gewerkt. De enorme
zuilengalerijen van het plein vormen
twee halve cirkels, symbolen voor
uitgestrekte armen die de gelovigen
omhelzen. De zuilengalerij zijn vier
pilaren dik en bevatten 284 zuilen. Op
het plein, tussen de obelisk in het
midden en de zuilengang, liggen twee
stenen schijven. Op dit punt kun je de 4
rijen zuilen als één rij zien. De
standbeelden op de zuilengalerijen
stellen 140 heiligen voor.
Oprichten van de obelisk 1586
De kolossale 350 ton zware obelisk in
het midden van het plein werd uit
Egypte naar Rome gehaald door
Caligula in 37 en in het circus van Nero
geplaatst. Paus Sixtus V liet de obelisk
in 1586 naar het Sint-Pietersplein
verplaatsen. 700 matrozen tilden met
behulp van katrollen en koorden de
obelisk op zijn plaats. Tijdens de hele
operatie moest het muisstil zijn omdat
de matrozen anders de bevelen en de
trompet signalen niet zouden horen. De
paus had zelfs gedreigd met de
doodstraf als ze ook maar een kik
zouden geven!
Paus Benedictus XVI

Sixtijnse kapel in de
Vaticaanse musea
De Sixtijnse Kapel, in het Italiaans
„Capella Sistina‟, is de pauselijke
huiskapel in het Vaticaan. De bouw
ervan duurde acht jaar, van 1473 tot
1481, en werd gerealiseerd onder
leiding van Giovanni dei Dolci. De
Sixtijnse Kapel dankt zijn naam aan
Sixtus IV, paus van 1471 tot 1484. Het
gebouw is voornamelijk in gebruik
voor plechtige ceremonieën en als
plaats van samenkomst van het
conclaaf, een gebeurtenis waarbij de
kardinalen bijeenkomen om de paus te
kiezen.
In 1508 kreeg Michelangelo van Julius
II de opdracht tot het beschilderen van
de gewelven van de Sixtijnse kapel.
Zijn vrienden hadden het hem
dringend afgeraden. Het beschilderen
van de gewelven was fysiek erg
moeilijk en bovendien was
Michelangelo geen ervaren
frescoschilder (schildering met
waterverf op natte kalk).
De huid met het gezicht van
Michelangelo, detail van het Laatste
Oordeel
Michelangelo zou zich vier lange,
‘rugbrekende’ jaren wijden aan de
Sixtijnse kapel, staande op een stellage,
met zijn gezicht naar boven gekleefd,
daarbij in voortdurend gevecht met
ziektes, financiële tegenslagen,
huisvestingsperikelen en ruzie met de
paus. De paus zou hem met een stok
hebben geslagen en hem gedreigd
hebben hem van de steiger af te gooien
als hij niet snel opschoot.
Toen het resultaat in 1512 kon worden
tentoongesteld, waren de toeschouwers
sprakeloos van bewondering. Sommige
van zijn naakte lichamen zijn zo
gedetailleerd weergegeven dat zelfs het
kleinste spiertje zichtbaar is.
De fresco’s op het plafond
Michelangelo schilderde in negen
beeld- vlakken thema‟s uit het Oude
Testament. De eerste drie laten vanaf
het altaar de schepping van de aarde
zien.
De middelste drie beelden de
schepping van Adam en Eva en hun
zondeval uit, de laatste drie vlakken
tonen gebeurtenissen uit het leven van
Noach. Naar het altaar toe worden de
vlakken groter en bevatten minder
figuren.
Deze vlakken worden afwisselend
omlijst door vijf „heidense‟ profetessen,
de Sibillen, en zeven profeten uit het
Oude Testament, elk in een andere
houding. Zij voorspellen de geboorte
van Christus.
In de vier hoekvlakken zien we
wonderlijke reddingen van het joodse
volk.

De Engelenburcht
De Engelenburcht is gebouwd als
monumentaal graf voor keizer
Hadrianus (117-138). In de
middeleeuwen is er een vesting van
gemaakt. In 600 zou paus Gregorius
tijdens een pest epidemie de aartsengel
Michael op de burcht hebben gezien,
die aankondigde (door zijn zwaard in
de schede op te bergen) dat de
epidemie ten einde liep.
Verschillende pausen lieten in de
Middeleeuwen de Engelenburcht
verbouwen tot een sterke vesting die
het Vaticaan moest beschermen tegen
invallers. De burcht kreeg een
gevangenis waaruit ontsnappen
nauwelijks mogelijk was. In latere
tijden werd de burcht ook als
pauselijke schatkamer gebruikt. Tot en
met de 16 e eeuw werden de
verdedigingswerken verbeterd en de
zalen steeds mooier versierd. Zo liet
paus Paulus III (1434-1549) de burcht
comfortabeler inrichten voor het geval
een van de pausen voor langere tijd in
de burcht zou moeten verblijven.
Pas na september 1870, toen het
Vaticaan de Engelenburcht overdroeg
aan het Italiaanse leger, kreeg het
voormalige praalgraf een vreedzame
functie. In de burcht werd een museum
gevestigd waar je in 58 zalen de
geschiedenis van de engelenburcht
leert kennen.
De rijk versierde pauselijke
slaapvertrekken, de keizerlijke
grafkamer en de langzaam oplopende
rondgang naar het graf van Hadrianus
kun je bekijken.
De Engelenbrug
De Engelenburcht wordt met de andere
oever van de Tiber verbonden door de
Ponte Sant‟ Angelo (de Engelenbrug),
vroeger Pons Aelius (vernoemd naar
keizer Hadrianus, wiens volledige
naam Publius Aelius Hadrianus was),
die gelijktijdig met het praalgraf is
gebouwd. Ook de brug kreeg zijn
huidige naam in de 15 e eeuw. Wanneer
je de brug oversteekt, wordt je begeleid
door tien schitterend engelen, die er in
de 1669 eeuw bij de restauratie van de
brug op zijn gezet. De engelen dragen
elk een voorwerp dat te maken heeft
met de lijdenstijd van Jezus. Ze zijn in
1668 ontworpen door de 70-jarige
Gianlorenzo Bernini. Paus Clemens IX
echter vond de beelden te mooi om op
de brug te plaatsen en hield ze in
familiebezit, tot hij in 1729 uiteindelijk
toch besloot ze terug te geven. Hij
schonk ze aan de kerk S. Andrea delle
Fratte waar ze nu nog te zien zijn. Op
de brug staan twee kopieën. Aan de
zuidkant staan de beelden van de
heiligen Petrus en Paulus die dateren
uit het jaar 1530.

Zaterdag 12 mei
07.30 Ontbijt
08.00 Regelen ontbijt
08.30 Vertrek naar metrostation Circus Maximus
Bekijken plaats Circus Maximus.
Tip: Neem de metro naar Piramide en bezoek Cimiterio
Acattolico. Tot het einde van de 18de eeuw mochten nietkatholieken
niet op een katholieke begraafplaats en ook niet
in een katholieke kerk worden begraven. De doden
moesten „s nachts onder bewaking van de Romeinse politie
bij het licht van fakkels ter aarde worden besteld. De paus
had dit gebied, dat buiten de Porta San Paolo vlak tegen de
Aureliaanse muur lag, ter beschikking gesteld als
begraafplaats voor niet-katholieken. In 1748 stond deze
plek voor het eerst op de kaart van Rome met de aanduiding
"plaats waar men protestanten begraaft". Bekende personen die er begraven
liggen: de Britse dichters John Keats en Percy Shelley en de zoon van Goethe.
Met de metro naar kathedraal San Giovanni in Laterano en
vervolgens naar de Basilica San Clemente.
Tips: Bekijk op Piazza San Giovanni de hoogste en oudste obelisk van Rome,
het Babtisterium van Constantijn en het aquaduct van Claudius. Bezoek zeker
de Scala Santa (aan de overkant van de Sint Jan) met de heilige trap die Jezus
moest beklimmen om het huis van Potius Pilatus binnen te gaan (gesloten
tussen 12 en 15.30).
Wandeling naar de Trevi fontein via de zuil en de Markten van
Trajanus
Bekijk de Trevi fontein en drink het “Aqua Virgo”.
Tips: Loop via de Via dei Crociferi en de Via Dei Sabini naar
Piazza Collona. Bekijk de zuil van Marcus Aurelius. De zuil is
een antieke triomfzuil op het Marsveld in Rome, gebouwd aan
het einde van de 2e eeuw. Op de zuil staat in spiraalvorm de
oorlog afgebeeld van de keizer tegen de Germaanse stammen. In
de Romeinse tijd waren deze afbeeldingen in kleur beschilderd,
de afbeeldingen van de keizer waren waarschijnlijk verguld.
Loop door naar Piazza di Monecitorio en bekijk de obelisk die
oorspronkelijk door Augustus is gebruikt als naald voor zijn
zonnewijzer op het Marsveld om de Pax Romana te eren. Loop
naar Piazza di Pietra langs de borsa (Romeinse beurs) naar het
Partheon.
Bezichtigen Pantheon en vervolgens de gotische kerk Santa Maria
Sopra Minerva.

Wandeling naar Piazza Navona
Tip: 3 D Plafond (Trompe-l'œil) in de Sant`Ignazio (Piazza di Sant'Ignazio,
1) De kerk heeft geen koepel, maar het plafond is zo geschilderd dat het net lijkt
of er een koepel in zit. Door een ronde tegel in de vloer geeft Andrea Pozzo aan
waar je moet gaan staan om de schijnarchitectuur het beste te zien.
Tip: Santissimo Nome di Gesù. De kerk is
eind 16e eeuw in opdracht van kardinaal
Alessandro Farnese gebouwd door Vignola
en Della Porta die in 1568 begonnen. Van
Farnese werd gezegd dat hij de drie
schoonste zaken in Rome bezat: het Palazzo
Farnese, zijn dochter en de Gesù. De Gesù
is sinds haar inwijding in 1584 de
belangrijkste kerk van de Orde der
Jezuïeten. De Gesù werd het model voor
kerken gebouwd tijdens de contrareformatie
en de barok.
Op de hoek van deze kerk waait het vrijwel altijd. De legende wil dat de duivel en de
wind waren eens op stap en toen ze bij de kerk aankwamen, ging de duivel naar binnen
om een debat aan te gaan met de Jezuïeten. De wind zou op hem wachten en hij wacht
tot op de dag van vandaag nog steeds op de duivel.
18.00 Diner in de stad (Spaanse Trappen) en aansluitend opera
20.15 Aankomst All Saints Church (via del Babuino 153)
23.00 Vertrek naar hotel Ciampino

Circus Maximus
Tegenwoordig zie je er zo goed als
niets meer van, maar op het kale
grasveld tussen de Palatijn en de
Aventijn lag in de klassieke tijd de
oudste en grootste renbaan van Rome.
De paardenrennen waren enorm
populair.
Al in 329 vóór Chr. is de constructie
van de zgn. „carceres‟ voltooid.
Letterlijk betekent dit woord kerkers
(of gevangenis), maar hier worden de
stallen voor de paarden bedoeld, die
tevens werden gebruikt als startplaats
voor de eigenlijke races. Na de carceres
werd de rest van de circus
geconstrueerd, met name de tribunes.
Deze tribunes hebben volgens
berekeningen plaats kunnen bieden
aan meer dan 150.000 mensen. Aan de
buitenkant bestond de onderste
verdieping uit winkeltjes en kroegen en
de verdiepingen daarboven uit mooi
versierde bogen en zuiltjes.
De circus werd gebruikt voor
paardenrennen. Het parcours waarover
gereden werd (een U-vorm) was
ongeveer 600 meter lang en vrij smal.
Het midden van de baan werd
gevormd door de „spina‟ (ruggegraat).
Aan het uiteinde van de spina stonden
de „metae‟ (keerpunten) en zeven „ova‟
(eieren) en dolfijnen. Na elke ronde
werd er een ei en een dolfijn
weggehaald. Ter decoratie stonden er
twee obelisken op de spina. In
1587 zijn beide obelisken verplaatst
naar respectievelijk de Piazza del
Popolo en de Piazza San Giovanni in
Laterano.
Circus Maximus werd maar liefst 240
dagen per jaar gebruikt. Tijdens de
regeringsperiode van keizer Augustus
waren er dagelijks 12 wedstrijden en
Caligula hield er 34 per dag.
Als er een race was kwamen alle
inwoners van Rome en alle bezoekers
van de stad naar de circus. De
paardenmenners, jockeys, hoefden niet
eens van hoge afkomst te zijn om snel
beroemd en rijk te worden. In ongeveer
zeven jaar hadden sommige een
onmetelijk fortuin vergaard: ze
moesten natuurlijk wel goed betaald
worden, niet alleen vanwege hun
lichamelijke inspanning, maar ook
omdat de wedstrijden heel gevaarlijk
waren. Veel jockeys vonden de dood
als ze bijvoorbeeld van de wagen
werden geslingerd en daarna
terechtkwamen onder de wielen van de
volgende jockey. Gruwelijk voor het
slachtoffer, maar plezier voor het
publiek.
Misschien wel de bekendste jockey was
Diocles, die in 150 na Chr. ermee
stopte, nadat hij maar liefst 3000
tweespanwedstrijden en 1450
vierspanwedstrijden had gewonnen.
Hiermee had hij in zes jaar tijd 35
miljoen sestertiën gewonnen (ongeveer
zes miljoen euro), genoeg om de rest
van zijn leven niet meer te hoeven
werken.

San Giovanni in Laterano
Niet de St.-Pieter, maar de San
Giovanni in Laterano is de kathedraal
van Rome; de St.-Pieter ligt in het
Vaticaan, een aparte soevereine staat.
Zelfs zonder deze status is de
belangrijke kerk beslist een bezoek
waard vanwege de immense façade en
schoonheid van interieur, klooster en
doopkapel.
San Giovanni in Laterano is van
antieke oorsprong. Op het terrein stond
een Romeins paleis waar Constantinus,
de eerste christelijke keizer, in 313 paus
Miltiades ontmoette. Constantinus
stichtte hier de eerste officieel erkende
kerk (waar eerst de barakken van zijn
persoonlijke bewakers stonden).
Van het begin af aan stond de cathedra
(troon) van de bisschop van Rome in
deze kerk. Het gebouw bleef
eeuwenlang belangrijk – zo werden
hier tot de 19 de eeuw pausen gekroond.
In de loop der tijd werd de
oorspronkelijke kerk verwoest door de
Vandalen en daaropvolgende kerken
op de plek, werden herhaaldelijk
vervangen of hersteld na branden en
aardbevingen.
In de zuilengang aan de voet van de
façade (uit 1735) , staat een oud
standbeeld van Constantinus en rechts
hiervan bevinden zich de bronzen
deuren van de hoofdingang, die zijn
overgebracht uit de Curia (of Senaat) in
het Romeinse Forum (50-55). Het
sobere interieur (1646-1650) van de
kerk is grotendeels het werk van de
barokarchitect Borromini, die terecht
de oudere goudkleurige
plafondversiering van het schip in
stand hield. Afgezien van het plafond
is er relatief weinig grote kunst in het
interieur te ontdekken, maar het
pauselijk altaar en de baldakijn
(begonnen in 1367) zijn de moeite
waard.
Hier kon tot voor kort alleen een paus
de mis opdragen. Er wordt beweerd
dat het altaar de schedels van de
heiligen Petrus en Paulus bevat, alsook
een stuk van een houten tafel die
Petrus schijnt te hebben gebruikt. De
glorie van San Giovanni is het klooster
(1215-1232), dat links (noordelijk) van
de kerk kan worden betreden. Het is
een rustige plek met tientallen
vormgegeven zuilen, velen versierd
met uitgelezen Cosmati-werk (ingelegd
gekleurd marmer en steen).
Buiten bij de achterkant – de kerk uit en
dan linksaf – bevindt zich de San
Giovanni in Fonte van Constantinus, of
doopkapel van St.-Jan, een gebouw met
een achthoekig ontwerp dat eeuwenlang
model stond voor doopkapellen in heel
Italië. Sommige delen van het gebouw
werden door de jaren heen gewijzigd,
maar belangrijke oudere gedeeltes zijn
bewaard gebleven, met name het
mozaïek uit de 5 de eeuw in de
noordelijke apsis en de kapel van St.Jan
(461-468), nog altijd met de
oorspronkelijke deuren.

A hoofdfaçade
B façade voor het transept
C fresco: ‘Madonna met kind’
D grafgedenkteken voor
kardinaal Acquaviva
E Torlonia-kapel
F derde kapel rechts, o.a. met
grafgedenktekens
G grafgedenkteken voor
kardinaal Casati
H grafgedenkteken voor
kardinaal de Chaves
I frescofragment: ‘Bonifatius
VIII kondigt het eerste
jubeljaar af’
K Corsini-kapel
L grafgedenkteken voor
kardinaal Casanate
M kruiskapel
In de voorhal links een beeld van
keizer Constantijn; de bronzen deuren
komen uit de Curia op het Forum
Romanum.
N tabernakel en pauselijk altaar
(waarin veel relikwieën, o.a. de
hoofden van Petrus en Paulus)
O grafgedenkteken voor paus
Martinus V
P apsismozaïek
Q Capella Colonna
R gang
S oude sacristie
T kloostergang u omgang

Forum van Trajanus
Het keizersforum van Trajanus (5)
werd voltooid in 112. Het is het laatst
aangelegd en is zonder twijfel de
mooiste. In de Romeinse tijd werd het
complex gezien als een architectonisch
wonder. Gefinancierd met de
oorlogbuit van de Daciërs.
De toegang tot het forum bestond uit
een lange, rechthoekige binnenplaats
met twee zuilenrijen van 112 meter
lang en die aan de noordzijde werd
afgesloten door de kolossale twee
verdiepingen tellende Basilica Ulpa.
Achter de basilica lag een tweede,
kleinere binnenplaatst met twee
bibliotheken, een Griekse en Latijnse.
Daar staat de Zuil van Trajanus
(Colonna Traiana) waar in relief het
beeldverhaal van Trajanus' militaire
campagnes tegen de Daciërs
(Roemenen). De reliëfs vormden samen
een belangrijke bron van kennis over
het Romeinse leger. Hierop was te zien
met welke wapens en wapenuitrusting
de Romeinen vochten. De zuil is ruim
30 meter hoog en is opgebouwd uit 29
cilindrische blokken. Binnenin zit een
trap, verlicht door 40 kleine ramen. In
de 16e eeuw is het grote beeld van de
keizer op de top vervangen door een
beeld van Petrus. Na Trajanus'
onverwachte dood in 117 is zijn
gouden grafurn in de holle voet van de
zuil gezet.
Mark van Trajanus (6)
Architect Apollodorus van Damascus
liet een groot deel van de heuvel van
het Quirinaal weghalen (had dezelfde
hoogte als de Zuil van Trajanus). Er
werd een drie verdiepingen hoog, half
rond markt-en winkelcomplex
gebouwd.De winkels op de begane
grond verkochten waarschijnlijk droge
goederen, zoals bloem en suiker. De
ruimten op de galerijen waren wellicht
opslagplaatsen voor wijn en olie. Er
waren ook visvijvers en in oosterse
kruiden gespecialiseerde winkels. Leek
dus erg op onze moderne winkelcentra.
Er waren ook enkele kantoren, zoals de
congiaria, een instelling die de armen
ondersteunde.

Pantheon
Van tempel tot kerk
Het huidige Pantheon werd tussen 118
en 125 gebouwd door keizer
Hadrianus. Het verving grotendeels
twee oudere tempels op dezelfde
plaats. De eerste ervan was zo‟n 150
jaar eerder tussen 27 en 25 v.C.
gebouwd door Marcus Agrippa,
schoonzoon van keizer Augustus. Dit
bouwwerk werd beschadigd door een
enorme brand in Rome in het jaar 80.
Een tweede tempel, gebouwd door
keizer Domitianus, onderging een
soortgelijk lot toen het in 110 getroffen
werd door de bliksem.
In het licht van deze geschiedenis is de
opdracht die in grote bronzen letters op
de façade van het gebouw werd
aangebracht een raadsel, want er wordt
duidelijk gerefereerd aan Marcus
Agrippa: m. agrippa I.J. cos tertium fecit
(Marcus Agrippa, zoon van Lucius,
maakte dit in zijn derde termijn als
consul). Deze onjuistheid toont de
bescheidenheid van Hadrianus, die
gewoonlijk de naam van de
oorspronkelijke bouwer op Romeinse
monumenten die hij herbouwde of
herstelde, aanhield.
Latere keizers waren minder
bescheiden, zoals te zien is aan de twee
inscripties in kleine letters: pantheum
vetustate comlptum cum omni cu/tu
restituerunt (met alle finesses herstelden
ze het Pantheon, dat door de tijd was
aangetast). Dit verwijst naar renovaties
door de keizers Severus en Caracalla in
202. Ze waren onbescheiden in hun
bewering, maar ook oneerlijk, want het
ziet ernaar uit dat de restoraties nooit
plaatshadden.
De betrokkenheid van Hadrianus werd
in 1892 bevestigd, toen archeologen,
die tot dan toe het gebouw in verband
brachten met Agrippa, ontdekten dat
veel van de stenen van het Pantheon
het persoonlijke stempel van de keizer
droegen. Hadrianus hield zich ook
bezig met het ontwerp, de vierkanten
en cirkels waarmee een architectonisch
haast perfect gebouw werd gemaakt.
Er zijn genoeg Romeinse gebouwen die
de tand des tijds hebben doorstaan,
maar geen ervan is in al die eeuwen in
zo‟n ongerepte staat gebleven als het
Pantheon. De reden voor de
uitstekende conditie is dat het in 608
een christelijke kerk werd, toen de
Byzantijnse keizer Phocas, bestuurder
van Rome in die tijd, het gebouw aan
paus Bonifatius IV schonk.
Het was voor het eerst dat een tempel
die voor heidense riten was bestemd,
werd omgedoopt tot kerk – voorheen
zou dit verboden zijn geweest – en de
verandering bracht de bepaling met
zich mee dat zelfs het verwijderen van
een steen gelijkstond aan een
doodzonde.

De schilder Rafaël is overeenkomstig
zijn laatste wens in het Pantheon
begraven. Een van de andere
grafmonumenten is dat van Vittorio
Emanuelle II, de eerste koning van het
verenigd Italië (1871).
Santa Maria Sopra Minerva
Deze gotische kerk is opgericht in
de 8 e eeuw op de plek van een
Romeinse tempel gewijd aan
Minerva. Voor de kerk staat een
standbeeld van de olifant van
Bernini (1598-1680), die een
Egyptische obelisk steunt. In de
kerk kun je de volgende
Piazza Navona
kunstwerken bekijken: de fresco‟s van
de Maria-Boodschap en Maria-
Hemelvaart van de kunstenaar
Filippino, het standbeeld de Verlosser
van Michelangelo links van het hoge
altaar.

Zondag 13 mei
05.00 Ontbijt, inpakken koffers, inleveren kamersleutels
06.00 Vertrek naar station Ciampino
06.20 Vertrek trein naar Termini
07.10 Vertrek shuttlebus naar de luchthaven
08.25 Inchecken op de luchthaven
10.25 Vertrek vlucht Rome Fiumicino - Düsseldorf
12.40 Aankomst op de luchthaven Düsseldorf
16.30 Geschatte aankomst in Oosterwolde (parkeerterrein Domineespad)

Het oude Rome
Het heuvelige landschap aan de
benedenloop van de Tiber heette Latium
en werd bewoond door de Latijnen. Hun
gebied was in staatjes verdeeld, waarvan
de bevolking, vooral om de veiligheid, in
stadjes was gevestigd. Volgens de
overlevering werd een van die steden,
Rome, in 753 gesticht door Rómulus, die
verwant was aan de goden en ook
afstamde van een der Trojaanse helden.
De bevolking van het oude Rome leefde,
zoals trouwens vrijwel alle overige
bewoners van Italië, van de landbouw.
Evenals vele andere volken namen ook de
Romeinen het bestaan van geesten aan; die
der afgestorvenen beschermden de
familie. In later tijd werd aan de geesten
van de keizers geofferd. De Romeinen
kenden ook vele goden, o.a. Jupiter, de
hemelgod, Mars, de god van de oorlog en
Vesta, de godin van het huisgezin. Bij de
latere verovering van vreemde landen
leerden de Romeinen vele uitheemse
godheden kennen. Vaak voegden zij die
bij hun eigen godenwereld, of stelden zij
hen geheel gelijk aan godheden, die ze zelf
vereerden. Zeer gebruikelijk was onder de
Romeinen zich te richten naar voortekens.
Deze kon men afleiden uit bijv. de vlucht
van vogels. Ook raadpleegden de priesters
de ingewanden van offerdieren om te zien
of de voortekenen gunstig waren.
Rome werd in de eerste eeuwen bestuurd
door koningen, die behalve
legeraanvoerders ook hoofden van de
rechtspraak en de eredienst waren. De
senaat was de vergadering van de hoofden
der aanzienlijke families.
In 510 moet de laatste koning zijn
verdreven. Rome werd toen een republiek
(509 – 31 v. Chr). Hierin was de senaat
zeer machtig. De koningen werden
vervangen door twee, jaarlijks in de
volksvergadering gekozen,
consuls. Alleen als Rome in zeer dreigend
gevaar verkeerde, werd het eenhoofdig
gezag hersteld en voor een bepaald aantal
maanden aan een dictator opgedragen. De
staat werd bestuurd door hen, die door de
volksvergadering werden aangewezen. Ze
kregen geen salaris, wat tot gevolg had,
dat slechts welgestelden naar deze
ereplaatsen konden dingen. Aanvankelijk
was welgesteldheid alleen niet voldoende
om te kunnen mededingen naar een ambt.
Het Romeinse volk bestond uit twee
groepen: patriciërs en plebejers. Alleen de
patriciërs hadden volledige rechten, en
konden o.a. ambten bekleden. De plebejers
waren waarschijnlijk nakomelingen van
vreemdelingen en onderworpenen. Zij
hadden alleen plichten.
Monte Palatino, vanaf 8 ste eeuw v.Chr
bewoond
Toen de koningen verdreven werden,
kregen de patriciërs meer macht en de
plebejers voelden zich door hen
onderdrukt. Dit gaf aanleiding tot een
lange tijd van botsingen. Tegen de
willekeur kregen zij gedaan, dat de wetten
werden opgetekend. Voortaan was niets
strafbaar, dan wat in die wetten was
verboden. Tevens kreeg de
volksvergadering het recht, volkstribunen
aan te wijzen. Deze konden elke maatregel
van de overheid krachteloos maken door
er hun veto (= ik verbied) over uit te
spreken. Ze waren onschendbaar,
waardoor elk verzet tegen hen een zeer
ernstig misdrijf werd.

De veroveringen
Eeuwenlang was het Romeinse leger een
volksleger. Elke burger kon tot de
krijgsdienst worden opgeroepen. In dit
leger, dat in legioenen was verdeeld,
heerste een zeer strenge tucht.
Aanvankelijk was Rome een onbelangrijk
staatje. In Zuid-Italië hadden de Grieken
het overwicht, die langs de kusten
belangrijke steden hadden gesticht. Ook
op Sicilië overwoog het Griekse element.
Hier was Syracuse het machtigst.
Machtig waren ook de Etrusken, die ten
noorden van Latium waren gevestigd.
Rome kreeg in het verzet tegen de
overheersing van Etrurië de leiding over
de Latijnse staatjes. Etrurië moet toen
aanmerkelijk verzwakt zijn geweest,
doordat het in het noorden het hoofd had
te bieden aan de Galliërs, die zich in de
Povlakte vestigden.
Etruskische ruiter
430 v. Chr
De Galliërs vernietigden de macht van de
Etrusken en kort na 400 v. C. werd ook
Rome door hen verbrand. De Romeinen
konden zich alleen op het Capitool
handhaven, een van de heuvels, waarop
Rome was gebouwd. De ganzen in de
tempel van Juno voorkwamen toen een
verrassing, maar de belegeraars
vertrokken pas, nadat hun een zware
schatting was betaald. “Vae victis” (wee
de overwonnenen), zou de aanvoerder
hebben gezegd, toen hij bij de afweging
van het goud zijn zwaard mede op de
weegschaal wierp. Rome wist dit alles te
boven te
komen en zijn gebied voortdurend uit te
breiden. Omstreeks 300 v. C. werden de
Etrusken onderworpen. Vervolgens
keerde Rome zich tegen Tarente, de
grootste Griekse kolonie in Zuid-Italië.
Deze stad riep de hulp in van Pyrrhus, de
koning van Epirus (Noordwest
Griekenland). Zijn overwinningen
bezorgden hem alleen zware verliezen en
brachten geen beslissing. Toen hij daarop
een nederlaag leed, ontruimde hij Zuid-
Italië, dat in handen van Rome viel.
Koning Pyrrus
Rome kon nu gaan meespreken in het
westen van de Middellandse zee.
Om hun macht overal te doen gelden,
legden de Romeinen een wegennet aan. Zij
vestigden in vele streken Romeinse
kolonisten.
Door de veroveringen in Zuid-Italië kwam
Rome in contact met de Cartagers. Na de
eerste Punische Oorlog ( Phoenicië:
Carthago was gesticht door Phoenicische
kolonisten) verkregen de Romeinen Sicilië
en annexeerden Sardinië en Corsica (238 v.
Chr). Na de Tweede Punische Oorlog
tegen Hannibal werd Spanje Romeins
gebied. In 146 v. Chr. (Derde Punische
Oorlog) werden Carthago en Korinthe
verwoest.

De burgeroorlogen
Lang niet altijd waren zij, die hoge ambten
bekleedden, onkreukbare en bekwame
mannen en er kwam steeds meer
omkoperij onder hen voor. Ontevreden
hierover koos het volk tot consul niet
iemand uit de senatorenstand, maar
Marius, een officier, die hoofd werd van
de volkspartij.
Nog hoger steeg zijn aanzien toen hij de
Kimbren en Teutonen versloeg. Dit waren
Germaanse volken, die ten noorden der
Alpen rondtrokken en telkens Italië
bedreigden. Hun woest uiterlijk had de
legioenen schrik ingeboezemd, maar
Marius wist hen te verslaan.
Door het verval van de kleine boerenstand
viel het Rome evenwel steeds moeilijker,
zijn legers uit dienstplichtige burgers
samen te stellen. Marius voerde nu het
stelsel in, de legioenen te vormen uit
beroepssoldaten, voor wie de oorlog een
betaald handwerk was. Maar beroeps
soldaten voelden zich nauwer verbonden
met hun veldheer dan de dienstplichtige
burgers. Zij hoopten door hem na afloop
van hun soldatenjaren een stuk grond te
verwerven om zich te vestigen. Wilde hun
generaal zich van de staatsmacht meester
maken, dan zouden ze hem graag bijstaan,
al was het alleen maar om hun akkers te
ontvangen.
De tegenstelling tussen de senaatspartij en
die van het volk leidde weer tot een
botsing, toen een oorlog in Klein-Azië
losbarstte en de senaat Sulla, het volk
Marius als veldheer aanwees. Sulla
verdreef Marius, die naar Afrika vluchtte,
en trok met zijn leger naar het oosten.
Nauwelijks was hij evenwel vertrokken, of
Marius keerde in Rome terug. Vreselijk
hielden zijn benden er huis onder de
senaatspartij.
Sulla sloot snel vrede in het oosten en
kwam weer op Rome aan, waar Marius
ondertussen was overleden. Sulla bezette
de stad en op hun beurt vielen nu vele
aanhangers van Marius onder
moordenaarshanden. Hun grondbezit
werd ten dele aan Sulla‟s soldaten
geschonken.
Na Sulla‟s dood trad weldra de veldheer
Pompejus,op de voorgrond. Hij vergrootte
zijn aanzien door vele overwinningen.
Bij zijn terugkomst in Italië raakte
Pompejus openlijk in conflict met de
senaat. Toen verbond hij zich met de
schatrijke Crassus en met GajusJulius
Caesar, een familielid van Marius, die bij
het volk in de gunst stond. Dit verbond
tegen de senaat van een generaal, een man
met geld en een volksleider heet het eerste
driemanschap of triumviraat.

Caesar werd in 59 consul, en na afloop van
zijn ambtsjaar als consul aanvaardde hij
het bestuur over het Romeinse deel van
Gallië Transalpina, dat tot de Rhóne reikte.
Hij wilde rijkdom en roem verwerven
door de verovering van heel Gallië. Daar
onderwierp hij de Keltische bevolking,
drong door tot in België, dreef de
binnengedrongen Germanen over de Rijn
terug en bezette ook Zuid-Brittannië.
Terwijl Caesar Gallië onderwierp,
sneuvelde Crassus tegen de Parthen.
Pompejus was in Rome gebleven en,
beducht voor het groeiende aan zien van
Caesar, sloot hij zich weer bij de
senaatspartij aan. Caesar besefte echter het
gevaar, dat hij liep, als hij zich als
ambteloos burger Rome waagde. Hij rukte
dan ook ondanks het verbod met zijn leger
over de Rubico en op Rome los (49 v. Chr),
waar de verraste Pompejus met vele
senaatsleden naar Griekenland vluchtte.
Hier werd hij in 48 door Caesar
verslagenen en als vluchteling in Egypte
op bevel van de koning vermoord.
Caesar onderdrukte toen ook het verzet in
andere delen van het rijk. Daarop keerde
hij naar Rome terug om er als dictator te
heersen.
Ook voerde hij de Juliaanse kalender in.
Het jaar kreeg 365 dagen en om de vier
jaren werd een schrikkeljaar ingevoerd
Het nieuwe jaar begon in maart
(oorlogsgod Mars) en de maand waarin
Julius Caesar was geboren werd ter ere
van hem juli genoemd.
Onverwacht kwam aan dit bewind een
einde, toen Caesar in de senaat werd
vermoord door samenzweerders, onder
wie Brutus, die de republikeinse
regeringsvorm wilden redden (44 v. Chr).
De moord op Caesar in de Senaat
Onder leiding van Antonius, een vriend
van Caesar, keerde zich de volkswoede
tegen de moordenaars. Antonius verbond
zich met Caesars aangenomen zoon
Octavianus en met de generaal Lepidus tot
een tweede driemanschap. Zij keerden
zich tegen de senaatspartij, waarvan velen
werden vermoord. Het leger der
samenzweerders werd verslagen.
Hierop werd Lepidus terzijde geschoven
en Octavianus nam het bewind op zich
over het westen, Antonius over het oosten.
Antonius huwde daar de Egyptische
koningin Cleopatra en Rome vreesde, dat
hij het gehele oosten van het rijk zou
losscheuren. Het viel Octavianus hierdoor
gemakkelijk het hele westen tegen
Antonius op te stoken. Het lot besliste ten
gunste van Octavianus in de zeeslag bij
Actium en heel het rijk lag - nu vergroot
met Egypte - aan diens voeten. Voortaan
zou één man aan dat rijk zijn wil
opleggen.

De bloeitijd van het keizerrijk
Toen Octavianus overal de orde had
hersteld, legde hij de dictatuur neer. In
feite bleef hij echter alleenheerser. Hij liet
zich nl. bekleden met alle hoge ambten,
die hem samen de absolute macht gaven.
Na de burgeroorlogen wist hij veiligheid
en welvaart te brengen. Ook de provincies
werden welvarender en kregen een beter
bestuur.
De senaat verleende Octavianus de naam
Augustus (de Gezegende). Tevens voerde
hij die van Imperator (overwinnend
veldheer, empereur) en heette hij ook
Caesar (keizer, tsaar). Oorlogen heeft
Augustus niet meer gevoerd.
Het Pantheon 118 - 125
Door de aanraking met de Grieken in
Zuid-Italië kwamen de Romeinen al vroeg
onder de bekoring van de Hellenistische
beschaving en begonnen zij Griekse
kunstwerken na te volgen. Eeuwenlang
was het Grieks de taal, die iedereen die op
beschaving aanspraak maakte, kon het
lezen en spreken.
Toch heeft Rome ook een belangrijke eigen
letterkunde nagelaten. Onder Augustus
leefden de geschiedschrijver Livius, en de
dichter Vergilius. In die “gouden eeuw”
was Maecenas, Augustus‟ vriend, de
beschermer der kunst.
Het was ook Augustus, die begon, Rome
door grootse bouwwerken te verfraaien.
De Romeinen waren wel niet geheel
oorspronkelijke kunstenaars, maar, in
navolging van wat zij hadden Ieren
kennen in het Hellenistische oosten,
bouwden zij indrukwekkende paleizen en
tempels. O.a. pasten zij de koepelbouw
toe, bijv. bij de bouw van het Pantheon.
Triomfbogen ter ere van keizers,
amfitheaters, badhuizen, waterleidingen
en wegen, leveren het bewijs, dat zij
knappe bouwmeesters waren. Wij gaan
een aantal van deze gebouwen tijdens
onze excursie in Rome bekijken.
Mausoleum Augustus 28 v. Chr
Augustus werd opgevolgd door een reeks
familieleden, de Julische Keizers, die
echter allen in bekwaamheid bij Augustus
achterbleven. Van hun daden hebben hun
levensbeschrijvers, die tot de oude
senatorengeslachten behoorden, veel
kwaad verteld.

Volgens Tacitus, die omstreeks 100 n. C.
leefde, verwekte de laatste Julische keizer,
de beruchte Nero, algemene weerzin door
als zanger, wagenmenner en toneelspeler
op te treden.
Zijn stiefbroer en moeder, evenals zijn
leermeester Seneca liet hij doden. Men
verdacht hem er zelfs van, de grote brand
te hebben gesticht, die Rome voor een
belangrijk deel in de as legde, maar
waarvan hij de schuld op de christenen
wierp, die toen voor het eerst bloedig
vervolgd werden. 64 n.Chr). Tenslotte
ontstond er verzet tegen zijn bewind en als
vluchteling maakte hij een eind aan zijn
leven.
Keizer Nero
Na Nero‟s dood ontstond een troonstrijd
die door een van de generaals,
Vespasianus, werd gewonnen. Hij
herstelde de orde, ook aan de Beneden-
Rijn, waar de Bataaf Julius Civilis in
opstand was gekomen.
Onder Titus‟ regering werd Pompeï door
de Vesuvius onder de as bedolven. De
resten bleven hieronder bewaard en zij
zullen ons tijdens onze excursie naar
Pompeï een beeld geven van het leven in
een Romeinse provinciestad.
Van de latere keizers is Trajanus een der
bekendste. Op zijn zuil in Rome staan
afbeeldingen van zijn veldtocht over de
Donau, in het tegenwoordige Hongarije.
Ook de Parthen (Perzen)
drong hij terug, zodat onder hem het rijk
zijn grootste omvang kreeg.
De verval van het rijk
In de derde eeuw van onze jaartelling
begon een verval, dat enkele latere keizers
wel probeerden te stuiten, maar dat
tenslotte eindigde met de ineenstorting
van het Romeinse gezag in het westen.
Omstreeks 200 n. C. begon een tijdperk,
waarin voortdurend eerzuchtige generaals
elkaar de troon betwistten en de Pax
Romana plaats maakte voor wanorde.
Soms viel het rijk in delen uiteen. De
belastingen werden steeds drukkender,
terwijl de welvaart verdween.
Doordat er geen veroveringsoorlogen
meer werden gevoerd, werden slaven
schaarser. Het rijk ging ook in bevolking
achteruit. Vele grootgrondbezitters lokten
toen Germanen binnen om hen als kleine
boeren op hun landerijen te vestigen.
Enkele keizers probeerden het verval met
hervormingen tegen te gaan (Dioclecianus,
Constantijn de Grote en Theodocius). Zij
slaagden daar niet echt in. In 395 werd het
rijk verdeeld in Oost en West.
In 476 werd de laatste keizer van de troon
gestoten door Odoakar, een Germaans
hoofd van huurtroepen. Deze zond de
keizerlijke onderscheidingstekenen naar
Constantinopel en noemde zich koning
der Germanen in Italië. Het Westromeinse
rijk bestond niet meer. Er was nog één
keizer in het oosten, maar die had geen
macht in het westen.

Het Christendom
In het ver van Rome gelegen Palestina
bracht Jezus van Nazareth een nieuwe
leer. Dat was tijdens de regering van
keizer Tiberius, die in 14 n.C.
Augustus was opgevolgd. De leiders van
het joodse volk, waartoe Jezus behoorde,
haatten hem en brachten hem ter dood.
Zijn leer, een leer van vergeving van
zonden en verlossing van het kwaad,
leefde echter voort. Dat voor God alle
mensen gelijk waren, sprak de mensen,
vooral vrouwen en slaven, bijzonder aan.
Ook in Rome gingen velen tot het
christendom over.
Tijdens keizer Nero brandde in 64 n.C. een
groot deel van Rome af. De keizer gaf de
schuld daarvan aan de christenen. Hij liet
ze vervolgen. Velen werden ter dood
gebracht. Eén van de slachtoffers was
Petrus, die gekruisigd werd in de renbaan
van Nero, aan de rand van de heuvel
Vaticanus. Hij werd in de onmiddellijke
omgeving begraven en op zijn graf werd
later de St. Pieterskerk gebouwd. Dit graf
en vele andere graven zijn 12 m diep
onder de kerk in 1939 teruggevonden. Er
bleek onder de grond een straat van 66 m
lengte te liggen. Aan weerszijden daarvan
lagen graven.
Catacomben van San Callisto
Ook in de eeuwen daarna werden de
christenen af en toe erg vervolgd. Velen
van hen zijn begraven in de catacomben,
de onderaardse steengroeven in de
omgeving van Rome. De gangen zijn
samen meer dan 800 km lang en liggen in
zes verdiepingen onder elkaar. Men schat,
dat er ongeveer 8 miljoen mensen zijn
begraven. Van de wijze van begraven krijg
je een indruk tijdens de excursie naar de
catacomben van San Callisto.
Christenen worden verbrand
Het bloed der martelaren werd het zaad
van de kerk: de gemeenten groeide tegen
de vervolging in. Deze stonden onder
bisschoppen, priesters (oudsten) en
diakenen (helpers). Elke gemeente zorgde
voor haar armen en hield tevens streng
toezicht op het levensgedrag van haar
leden.
Het christendom stond behalve door zijn
verheven beginselen en hechte organisatie
ook sterk door de grondslag, die het had
in de bijbel. Grote zekerheid gaven de
concilies, daar ze de geloofsbelijdenis
vaststelden. Geleerde kerkvaders als de
bisschop Augustinus lichtten de kerkleer
nader toe.
Het christendom werd geleidelijk een
macht, waartegen elke vervolging doelloos
bleek. Er moest een einde komen aan de
tweespalt die het rijk nog meer verzwakte.
Keizer Constantijn de Grote, die op zijn
sterfbed christen werd, vaardigde dan ook
een edict uit, dat het christendom erkende
als een door de regering geoorloofde
godsdienst. Keizer Theodosius bepaalde
weldra, dat het christendom de enige
geoorloofde godsdienst was.

Zo hadden de keizers zich aan de zijde
van het christendom geschaard. Zij
hadden als opperpriesters de hoogste
macht over de godsdienst gehad en
wensten die ook in de christelijke kerk te
bezitten.
Onder de bisschoppen van het westen
kreeg die van Rome het grootste gezag. Hij
„voerde de titel van paus (vader) en was
voor de gelovigen, als opvolger van
Petrus, Christus‟ plaatsvervanger op
aarde.
Feesten
Een der meest geliefde schouwspelen was
de strijd van zwaardvechters (gladiatoren)
in het amfitheater. Hiertoe werden slaven
opgeleid, die door hun meester voor deze
bloedige vertoningen werden verhuurd.
Ook wilde beesten liet men er vechten. En
wie de zeldzaamste en onbekendste met
grote kosten voor het publiek kon
brengen, had de meeste bijval.
Zo liet Caesar eens 600 gladiatoren en 20
olifanten in twee partijen tegen elkaar
strijden en liet hij een zeeslag vertonen.
Ook hitste men wel dieren op tegen
misdadigers en in later tijd tegen
christenen. Er verrees een amfitheater, het
Colosseum (80), dat 50.000 toeschouwers
kon bevatten.
Reconstructie van het Colosseum
In het Circus Maximus (326 v. Chr) konden
150.000 Romeinen de rennen volgen.

De Middeleeuwen
De Middeleeuwen waren in het algemeen
niet het beste hoofdstuk in de geschiedenis
van Rome. Na het einde van de Romeinse
keizertijd nam de bevolking van Rome ten
gevolge van de plunderingen en
verwoestingen door volken als de
Vandalen en Longobarden snel af. De stad
waar ooit een miljoen mensen woonden,
had in de zesde eeuw nog maar 50.000
inwoners, al trok de stad wel vele
pelgrims. De pausen waren voortaan de
leiders van de stad. Na het ontstaan van
het „Heilige Roomse Rijk‟ ging het beter:
Rome en de paus waren het geestelijk
middelpunt van het rijk en de keizer was
de wereldlijke heerser. De pausen
kroonden de keizers van het rijk, te
beginnen met Karel de Grote in 800. Maar
er waren ook vele conflicten tussen de
pausen en de keizers. Dieptepunt was de
veertiende eeuw. Er kwamen toen Franse
pausen die niet meer in Rome, maar in het
Franse Avignon verbleven. In 1377 waren
er nauwelijks meer dan 15.000 inwoners in
Rome. In de vijftiende eeuw waren de
pausen weer in Rome en krabbelde de stad
op. De pausen waren al lange tijd feitelijk
de heersers over grote gebieden in Italië.
In de vijftiende eeuw werd dit officieel, en
ontstond de zogenaamde „Kerkelijke Staat‟
met Rome als hoofdstad, de pausen waren
nu niet alleen meer geestelijk leider, maar
ook wereldlijk heerser.
Pausin Johanna
De
paus dient een man te zijn, maar volgens de
overlevering was er in de negende eeuw (855) ook
een pausin JohannaZij was verliefd op een
monnik en om bij hem te kunnen zijn had ze zich
altijd als man verkleed. Maar het feit dat ze een
vrouw was, kwam uit toen ze tijdens een processie
plotseling beviel van een kind. Moeder en kind
werden gedood. Om te voorkomen dat iets dergelijks
nog eens zou gebeuren, werd in de Sint-Jan van
Lateranen een speciale stoel in gebruik genomen.
Wanneer een nieuwe paus aantrad, moest hij hierop
plaats nemen. Vervolgens werd gecontroleerd of hij
echt een man was, wat bevestigd werd met de
uitspraak Testiculos habet, bene pendentes (Hij
heeft ballen en ze hangen goed). Dit gebruik werd
in 1513 weer afgeschaft
Renaissance
Een nieuwe tijd voor Rome brak tegen het
eind van de vijftiende eeuw aan. Er trad
een generatie pausen aan die Rome en de
Kerkelijke Staat met krachtige hand
bestuurden. Zij hielden zich nauwelijks
met geestelijke zaken bezig, maar vooral
met het versterken van hun eigen macht
en rijkdom. Het was een beruchte tijd
waarin de pausen hun tegenstanders uit
de weg ruimden met gif, zich overgaven
aan seksuele uitspattingen en zich met
steekpenningen lieten betalen. Bovendien
kwam men nu op het idee om een
aflatenhandel te beginnen: de pelgrims
hoefden nu niet meer iets te dóen om
aflaten te verdienen, maar ze konden ze
gewoon kopen. Deze handel leverde de
pausen zeer veel geld op.
Aflaat 1284
De periode duurde maar kort. Toch
leidden deze vijfendertig jaar, en zeker de
tien jaar dat paus Julius II aan de macht
was (1503-1513), tot een enorme bloei.
Julius II haalde de belangrijkste
kunstenaars van zijn tijd, Michelangelo,
Rafael en Bramante, naar Rome. Zij
maakten Rome tot het absolute
middelpunt van de Renaissance met hun
bouwwerken, beelden en schilderingen.

De pausen hadden na de periode dat de
pauselijke macht in Avignon was
gevestigd, zich op het Vaticaan gevestigd.
Daar werd een begin gemaakt met het
ontwerp van een geheel nieuwe Sint-Pieter
en was een nieuw paleis voor de pausen
aangelegd. Rafael beschilderde de privévertrekken
van paus Julius II, de zgn.
Stanze (=kamers) van Rafael, en
Michelangelo beschilderde plafond en
achterwand van de privé-kapel voor de
pausen, de Sixtijnse kapel.
Michelangelo Buonarotti (1475-1564) geldt
als een van de grootste kunstenaars aller
tijden. Hij was zeer veelzijdig. Niet alleen
beschilderde hij de Sixtijnse kapel, maar
hij ontwierp ook de koepel van de Sint-
Pieter, maakte een groot aantal
beeldhouwwerken, schreef gedichten en
ontwierp zelfs de kleding van de
Zwitserse Garde, de lijfwacht van de
pausen. Op zevenentachtig-jarige leeftijd,
in 1562, ontwierp hij nog een nieuw plein
voor het Capitool.
Detail Laatste Oordeel
De belangrijkste inspiratiebron voor de
kunstenaars uit de Renaissance was de
klassieke Oudheid. Het besef drong nu
ook langzamerhand door dat de
overblijfselen uit de Oudheid bewaard
moesten blijven. Typerend is de vondst
van de zgn. Laocoöngroep. Deze antieke
beeldengroep werd in 1506 door een
wijnbouwer teruggevonden in de ruïnes
van het Gouden Huis van Nero. Meteen
werd Michelangelo erbij gehaald, die het
beeld als het mooiste beeldhouwwerk ter
wereld bestempelde. De beeldengroep
werd op een praalwagen naar het Capitool
gebracht, waar hij tentoongesteld werd.
Vervolgens ging het naar een speciale zaal
die door Bramante in het Vaticaanse paleis
was gebouwd, het begin van de enorme
Vaticaanse musea. Toen het beeld de
pauselijke residentie binnenreed werden
vanaf de Engelenburcht saluutschoten
afgevuurd.
Laocoön was een Trojaanse priester, die de
Trojanen waarschuwde om het houten paard
(de list van Odysseus), dat op het strand was
achtergelaten door de Grieken, vooral niet
binnen de stadsmuren te halen. Maar de goden
hadden besloten dat Troje ten onder moest
gaan, dus stuurde de god van de zee een grote
zeeslang die Laocoön en zijn beide zoontjes
wurgde en mee in zee sleurde. De Trojanen
waren er nu van overtuigd dat Laocoön
leugens verteld had en daarvoor door Poseidon
gestraft was. Blij haalden de Trojanen het
paard binnen de stad, met het gevolg dat Troje
ingenomen werd.
Vijgenblaadjes en boorgaatjes
De pausen waren bezitter van de meeste grond
in Rome en de Kerkelijke staat. Daarom
werden zij ook eigenaar van de antieke
Romeinse beelden die daar werden
teruggevonden. Deze beelden maken nu deel
uit van de collecties van de Vaticaanse musea.
Een probleem was dat de antieke Romeinse
beelden vaak naakten waren. Dit openlijke
vertoon van naaktheid werd door de kerk als
onwelvoeglijk beschouwd. Daarom werden de
beelden voorzien van een vijgenblaadje.
Tegenwoordig vindt men deze vijgenblaadjes
onzinnig. Vandaar dat vele weer zijn
verwijderd. De aanwezigheid van boorgaatjes
verraadt echter waar ooit vijgenblaadjes hebben
gezeten.

Risorgimento en koninkrijk
Sinds de tijd van de oude Romeinen was
Italië nooit meer een eenheidsstaat
geweest. Het bestond uit kleine
vorstendommen, die dikwijls met elkaar in
oorlog waren. De Kerkelijke Staat van de
paus met zijn hoofdstad Rome was er daar
één van. In de 19 de eeuw ontstond er een
beweging, het Risorgimento
(„Opstanding‟) genoemd, die er genoeg
van had dat niet-Italische landen,
Oostenrijk met name, macht hadden in
Italiaanse staten. Tegelijkertijd was het
Risorgimento ook een nationale beweging
die streefde naar een eenheidsstaat Italië.
Een belangrijke stuwende kracht achter
het eenheidsstreven was Victor Emanuel
II, de vorst van Piëmonte-Sardinië. Het
lukte hem langzaam de verschillende
vorstendommen aaneen te smeden, maar
de paus wilde daar niet aan mee doen.
Ook met geweld kon de paus niet
gedwongen worden, omdat Franse
troepen hem bijstonden. In 1861 werd
Victor Emanuel II tot koning van Italië
uitgeroepen zonder dat de Kerkelijke Staat
met Rome daar toe behoorde. Turijn was
eerst de hoofdstad, en in 1865 werd
Florence dat. Maar toen in 1870 de Frans-
Vittorio Emanuele
Duitse oorlog uitbrak en de Franse troepen
Rome niet langer bleven beschermen,
werd Rome in 1870 ingenomen door
Victor Emanuel II samen met de
vrijheidsstrijder Garibaldi. Hij bezette de
Quirinalis-heuvel, waar hij zijn paleis
inrichtte, en hij riep Rome uit tot de
hoofdstad van het nieuwe koninkrijk
Italië. Dit betekende het einde van de
Kerkelijke Staat; Rome werd vanaf nu
door koningen geregeerd. De paus had
geen wereldlijke macht meer en werd de
„gevangene van het Vaticaan‟. Om Victor
Emanuel II en de eenheid van Italië te
herdenken werd een enorm monument
opgericht aan de voet van het Capitool:
het Monumento Vittorio Emanuele II.
Garibaldi
(1807-1882)

Het moderne Rome
Na de Tweede Wereldoorlog en de dood
van Mussolini werd in 1946 de Republiek
in Italië uitgeroepen. Het land heeft
sindsdien talloze regeringen gehad die het
meestal maar enkele jaren uithielden. Het
paleis op de Quirinaal is tegenwoordig de
residentie van de president ( Giorgio
Napolitano). In Italië heeft de president
vooral een ceremoniële functie, de
minister-president is veel belangrijker.
Momenteel Romano Prodi (Christen
Democraat)
In het noorden van Italië wordt veel meer
geld verdiend dan in het midden en het
zuiden. Vele Italianen uit het noorden
zouden het noordelijke deel van Italië
daarom wel willen afsplitsen. Maar
vooralsnog is Italië een eenheidsstaat met
„het eeuwige Rome‟ als hoofdstad. Rome
heeft 2655.000 inwoners.
Tot 1870 was het Quirinaal feitelijk het verblijf
van de paus.
De pausen vonden al vlug dat Vaticaanstad
wel imposant maar niet comfortabel en gezond
was. Ze verbleven daarom meer in hun tweede
verblijf: het Quirinaal(een van de zeven
heuvels van Rome).
In 1870, toen Italië een koninkrijk werd, kreeg
het Quirinaal de rol van koninklijk paleis. Na
de Tweede Wereldoorlog werd het Quirinaal
het ambtsverblijf van de president van Italië.

Wist je dat ...
Na de val van het Romeinse Rijk het Forum Romanum ook wel Campo Vaccino genoemd
werd? In het Nederlands betekent dit “de koeienweide”!
Ieder jaar in de nacht van 11 op 12 september de geest van ene Beatrice Cenci rondwaart
rond de Engelenburcht?
Zij werd in 1599 onthoofd, en spookt rond met haar hoofd in haar hand!
In het Circus Maximus de enorme brand van 64 na Christus uitbrak?
Elf van de veertien wijken in Rome brandden toen af!
Men zegt dat Keizer Nero de brand heeft laten aansteken.
Rome toen zeven dagen achtereen brandde.
Het Ruiterstandbeeld van Koning Victor Emanuel het grootste ter wereld is?
Toen het beeld werd onthuld 40 mensen in de buik van het paard hebben gedineerd?
Er in de oudheid meer dan één miljoen mensen in Rome woonden?
In 1377 na Christus er nog maar 15.000 mensen in Rome woonachtig waren?
Dit er ongeveer net zo veel zijn als er nu in Oosterwolde wonen!
Elf Aquaducten in de oudheid samen 1,15 miljoen kubieke meter water naar Rome brachten?
Als je in de middeleeuwen het Pantheon binnen wilde, je de trap af moest in plaats van op?
Dit kwam door het vele afval dat Romeinse marktkooplieden achterlieten op het plein
ervoor!
Rome lang ruzie gemaakt heeft met Carthago, een plaats aan de andere kant van de
Middellandse zee?
Dit geschil in drie zogenaamde Punische oorlogen moest worden uitgevochten!
De Carthaagse generaal Hannibal olifanten gebruikte in zijn leger?
Senator Cato de Oude zijn redevoeringen in de Senaat altijd afsloot met de woorden:
Ceterum censeo Carthaginem esse delendam (“En verder ben ik van mening dat Carthago
vernietigd dient te worden!”)
Hannibal met z’n olifanten

Leeslijst Romereis
Constantijn Huygens Journaal van de reis naar Venetië
Nederlandse klassieken
Vertaald en ingeleid door Frans R. E. Blom
Uitg. Prometheus/Bert Bakker, A‟dam, 2003
Arthur Japin De droom van de leeuw
Arbeiderspers, Amsterdam 2002
Maja Lundgren Pompeij een liefdesgeschiedenis
Vertaald uit het Zweeds door Reneé Vink
Uitg. Vassaluci, Amsterdam 2003
Simone van der Vlugt De Slavenring
Uitg. Lemniscaat, Rotterdam, 2003
Rosita Steenbeek Thuis in Rome
Uitg. Prometheus, Amsterdam, 2002
Ross King De hemel van de paus
Michelangelo en de Sixtijnse kapel
Vertaald door G. Houtzager
Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 2004
Aanraders:
Luc Verhuyck SPQR
Anekdotische reisgids voor Rome
Athenaeum, Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2001
Capitool Reisgids Reisgids Rome
Uitg. Van Reemst, 2000
De titel, SPQR, is het oude acroniem voor de stad Rome:
Senatus Populus Que Romanus, de senaat en het volk van
Rome. Je vindt die letters als eerbetoon en eigendomsbewijs op
allerlei zaken van de stad.
National Geographic Reisgids Rome
Uitg. Kosmos-Z&K Uitgevers, 2006

Aantekeningen
Metro lijn A stopt bij de volgende stations:
Anagnina - Cinecittà - Subaugusta - Giulio Agricola - Lucio Sestio - Numidio
Quadrato - Porta furba quadraro - Arco di Travertino - Colli Albani - Furio Camillo -
Tuscolana - Ponte lungo - Re di Roma - S. Giovanni - Manzoni - V. Emanuele –
Termini - Repubblica - Barberini - Spagna - Flaminio Lepanto - Ottaviano - Cipro
(Vaticaan Museum) - Valle Aurelia - Baldo Degli Ubaldi - Aurelia Cornelia -
Battistini.
Metro lijn B stopt bij de volgende stations:
Laurentina, Eur Fermi, Eur palasport, Eur Magliana, Marconi, Basilica S. Paolo,
Garbatella, Piramide, Circo Massimo, Colosseum, Cavour, Termini, Castro Pretorio,
Policlinico, Bologna, Tiburtina, Quintiliani, Monti Tiburtini, Pietralata, S. Maria del
Soccorso, Rebibbia.

Werp een munt in de Trevi fontein en je komt zeker terug in Rome.
Stellingwerf College 2012
Technische productie: dhr. Philip Sapulette
Eindredactie: mevr. L. Poiesz