Inleiding - Vereniging van Bouwkunst Tilburg

Een bronzen Boeddha van zestien meter hoog, de zogenaamde
gouden tempel, die in zijn geheel bedekt is met
bladgoud, of het bijwonen van een authentiek ritueel
met de daarbij horende instrumenten, zang en kostuums
en attributen raakte mij door schoonheid en authenticiteit.
De bizarre klanken, de ritmiek die volkomen ontbreekt,
het schijnbaar ad hoc uitstoten van klanken of
het volkomen onverwachte geluid van twee tegen elkaar
slaande latten, of het extreem lang aanhouden van tonen
in herhaling. De manier van lopen en bewegen, de
kleuren van de kostuums en de absurde visagie die heel
vervreemdend aan doet maar ook weer alles met elkaar
verbindt op een of andere manier. Wonderbaarlijk en
fris. Melodieën? Hoezo? Gagaku.
De zen-tuinen die wij bekijken zijn adembenemend. Het
geharkte grind. De sereniteit die er heerst en de met
nagelschaartjes geknipte bomen en struiken het is heel
speciaal.
Metropool.
Lopend door de metro met twintig hollandse grove lijven en
dito kleding in dit fijnzinnige land. Het ziet er niet uit.
De Japanse meiden in Tokio ze zijn fijntjes gebouwd, erg
slank, modebewust en lopen tik tak tok met hun hoge hakjes,
modieuze korte rokjes en Louis Vuitton tasjes heel zelfbewust
en eigentijds te zijn. Mobieltjes in de hand, vooral
niet alleen om te bellen of te smssen dan wel om een fotootje
te trekken. Maar met duizenden reizigers die zich in de
grote metrostations te voet verplaatsen van het ene naar
het andere perron of naar de uitgang, klinkt geen onvertogen
woord. Er klinkt uberhaupt geen woord, lijkt het. De
massa verplaatst zich schuifelend en zwijgend van A naar
B. Heel bijzonder deze ervaring zoveel mensenstromen die
zich zonder stemgeluid of onderling contact lijken te verplaatsen.
Individuen. Toch voelt het opvallend veilig en
zeker niet bedreigend. Ze zijn er duidelijk aan gewend,
deze manier van reizen. Het lijkt of deze mensen nauwelijks
communiceren maar het is er wel. Maar een andere
golflengte dan wat wij kennen, heel subtiel. Niet meteen
met geluid of met blikken of aanraken maar veel subtieler.
Als de metro stopt is het nog geen minuut om in en uit te
stappen. Daarna volgt het geluidssignaal en vertrekt hij
onherroepelijk. Vol is vol zou je denken maar in een overvolle
metro in Tokyo kunnen er nog makkelijk mensen bij.
Gewoon proppen en met je neus tegen het glas. Soms zijn
de perronwerkers met uniformen en witte handschoenen
aan behulpzaam door de passagiers in de treinstellen te
duwen. Een komisch gezicht. Men laat het gelaten toe.
De treinen rijden ook heel nauwkeurig op tijd. Vreemd. Te
laat komen is voor een machinist zowat gelijkwaardig aan
hara - kiri. En het verantwoordelijkheidsgevoel is erg
groot.
Buiten aangekomen besef je ineens dat er nog een buiten is.
Een wereld van ondergrondse steden bijna, stations, eethuisjes,
mega - stores, winkels, zonder daglicht, japanners
zijn meesters in het ondergronds bouwen. Het went snel
zelfs zonder daglicht. Sporen boven en onder elkaar. Gestapelde
verkeerslijnen, hoge snelheidstrein, trein en metro
van min dertig meter tot plus twintig meter boven maaiveld
over en onder elkaar. Een laag of tien van verkeerssporen
is geen uitzondering. Het gigantisch grote station van Osaka
is hiervan het beste voorbeeld. Volwassen bomen worden in
grote getalen ingeplant bij nieuwbouwprojecten. Ook op
verdiepingsniveau. Geen enkel probleem.
In Tilburg ging een van de voorbereidende lezingen over
een studie naar een tweede maaiveld op ongeveer dertig
meter hoogte in het hart van de metropool. Een kris / kras
routing die wolkenkrabbers via een hoger gelegen looproute
met elkaar verbindt. Het lijkt hier wel te passen.
Eten.
Sushi, mierikswortel, tempura, rijst en rijstvelden, vis en
nog vis en rauwe vis, bouillon en noodles, rauw ei, geklutst
met sojasaus, zeewier in alle soorten en maten, sake, warm
of koud, groene thee, ondefinieerbare hapjes, niet thuis te
brengen smaken, verrassend en anders maar heeeel lekker
en erg gezond, de japanse keuken. Vers en nauwelijks vet.
Onderdompelen, soppen, in allerlei verrukkelijke sausjes
en sapjes het hoort er helemaal bij. Lekker slurpen hoor je
ook vaak. En het eten met stokjes dat leer je snel. Eigenlijk
bedoeld om de tijd te nemen en de maaltijd met kleine beetjes
tot je te nemen. Het eten mag geen vanzelfsprekendheid zijn
en niet zonder respect. Besef dat de natuur je dit geeft en
dat deze vis of deze kip voor jou gestorven is om tot voeding
te dienen. Realiseer dat dit leven jouw voedt.
Maar een sushi bar met een lopende band is wel het summum.
De hapjes komen in een onafgebroken stroom langs je
neus en de koks staan een paar meter verderop alles vers
klaar te maken. Ze zijn het middelpunt van de lopende band
die om hen heen loopt. Het ziet er fantastisch en feestelijk
uit. De japanner weet dat het oog ook verwend moet worden.
En ze verstaan de kunst heel goed. Prachtig, ik ben er niet
weg te slaan.
Ook verpakken kunnen ze als de besten. Maaltijden in een
pakketje, eerst een papiertje en dan een houten doosje,
dekseltje eraf en alle hapjes in een ander vakje. Ook de
hapjes zelf zijn ingepakt in een zeewiertje of vis filetje
gerold met in het midden een lekkernijtje.
Dat verpakken of verstoppen zit verweven in allerlei andere
dingen in de japanse cultuur. De plattegrond van de
woning laat zich bijvoorbeeld niet meteen aflezen, het
wordt als het ware verstopt en het vraagt enige tijd om te
ontdekken hoe een en ander in elkaar steekt. Ook de Japanner
zelf verstopt zich. Wie hij nou echt is wordt mij niet
duidelijk. Ik zie veel mensen die respectvol met elkaar om
gaan, maar realiseer me dat dit ook veel ingehouden emoties
met zich mee moet brengen. De geschiedenis, de traditie
en de cultuur waarin de onderdrukking en de hierarchie
en het afgesloten zijn naar de buitenwereld spelen hierin
nog een grote voelbare rol.
Die zogenaamde bescheidenheid heeft natuurlijk ook een
andere kant, maar die is slechts heel zelden voelbaar. Eén
keer zie ik op straat twee vrouwen ongelooflijk heftig fel
tekeer gaan tegen elkaar. Heel even valt het masker waaronder
het voelbaar broeit. Later terug merk ik een zekere gevoeligheid
bij mezelf voor nieuwsberichten die met Japan
te maken hebben.
Honderden pubers per jaar sluiten zich op in hun kamer,
om niet meer te voorschijn te willen komen, er wordt teveel
van ze geëist teveel pressie op hiërarchie en maatschappelijk
functioneren. Films met veel bloed zijn erg
populair in dit land. Kinderen vermoorden andere kinderen.
Berichten van mensen die het niet meer redden en of
heel agressief handelen naar hun omgeving of afknappen
op deze individuele prestatiemaatschappij en een leven
als hoogopgeleide zwerver beginnen.
Hoe zal dat verder gaan met de jonge Japanners, die zich
vrij willen voelen en hun haar blonderen of kastanje rood
laten verven en hun ogen laten vergroten.
Hoe rekbaar is deze maatschappij waarin collectief presteren
en het zoeken naar de hoogste kwaliteit en het beste
product boven persoonlijke beleving en individuele waarde
en betekenis gaat? Het japanse spreekwoord “als je een spijker
ziet die boven het oppervlak uit steekt geef je ‘m een
klap” zegt veel.
Ben Baudoin
16 17