Inleiding - Vereniging van Bouwkunst Tilburg

Inleiding
Internet
In Voorbereiding
Interessant
Introductie
Interview
Ingezonden
Inzicht
Intern
Instroom
Interactie
Intercity
Intersectie
Itching
Inzage
Inventief
Intijds
Internationaal
260602
Iets

Colofon
Redactie: Jasper Knoop
Leo van Beek
Redactieadres:
Vereniging van Bouwkunst Tilburg
Bisschop Zwijsenstraat 5
5038 VA Tilburg
tel: 0877-874925
fax: 0877-873522
VBT@freeler.nl
Van het bestuur
Beste Leden,
Inleiding
Over het afgelopen half jaar mag onze vereniging best tevreden
zijn. Alle excursies werden zeer goed bezocht en de eerste
aanmeldingsformulieren voor de komende excursies zijn
alweer ontvangen. Voor het bestuur bestaat geen betere stimulans
om ondertussen ook weer nieuwe excursies te organiseren.
Daarom staan er weer spannende onderwerpen op de
agenda voor het komende academiejaar, waaronder een driedaagse
reis naar Hamburg omstreeks de herfstvakantie.
Dat de VBT nu meer gaat sprankelen valt op te maken uit het
feit dat ons bulletin nu samengesteld wordt door bijdragen
van steeds meer leden. Ook de AAS-genomineerden voor
Archiprix waren zeer bereid om hun inzendingen te publiceren
in ons bulletin, waarvoor wij hen zeer erkentelijk zijn.
Onze contacten met de andere regionale archi-tectuurfora
worden intussen verstevigd. Regelmatig vinden verkenningen
plaats van elkaars activiteiten maar concrete doelstellingen
zijn hieruit nog niet voortgekomen. Wel kan hieruit worden
gemeld dat op woensdag 24 juli ter gelegenheid van het 750jarige
bestaan in het Topolis-paviljoen te Breda door een onzer
bestuursleden een lezing zal worden verzorgd over een
roemruchte exotische VBT-excursie uit de afgelopen jaren.
Op 8 februari werd aan de VBT gelegenheid gegeven om
zichzelf te presenteren aan de studenten tijdens de academievergadering
van de AAS. De VBT heeft hiermee een goede
manier gevonden om een hechtere band met de AAS te scheppen
en hopelijk zal deze presentatie zich dan ook jaarlijks
herhalen. Aansluitend op de academievergadering en vooruitlopend
op de komende Japan Excursie in 2003, gaf Jan
Westra voor veel belangstellenden een lezing en video vertoning
van zijn ervaringen in Japan. Daarop werd wegens het
15-jarig bestaan van de VBT een borrel aangeboden in de
orgelzaal, welke gelegenheid door vrijwel alle aanwezigen
werd aangegrepen om elkaar weer eens bij te praten. Het
concept van deze drietrapsraket blijkt voor onze vereniging
dus goed bruikbaar om op een prettige wijze de ontmoetingsfunctie
te behouden van de in 1994 afgeschafte jaarlijkse algemene
ledenvergadering.
Tot slot mochten we recentelijk een aantal nieuwe leden begroeten
en ook is het bestuur inmiddels uitgebreid met
Marco Visser. Marco is stedebouwkundige, genomineerd geweest
voor Archiprix en werkzaam bij de gemeente Tilburg
en woonachtig in Tilburg. Daarbij geeft hij ook les op de Academie.
Kortom een aanwinst voor ons bestuur, temeer daar
wij de contacten met de Academie en de studenten aldaar
willen versterken.
Jasper Knoop
1

Excursie Japan mei 2003
2
In voorbereiding
Excursie- agenda 2002 - 2003
22 juni Maas en Waal
14 september Floriade
25/26/27 oktober(onder voorbehoud) Hamburg
maart 2003 (onder voorbehoud) Dusseldorf
mei 2003 (onder voorbehoud) Japan
Juni 2003 (onder voorbehoud) Neuweiler /
Krefeld /
Hombroich
Kort na de excursie naar Mexico is al het idee geboren om de
met volgende grote buitenland excursie naar Japan te gaan.
Afgelopen januari is gepeild in hoeverre er onder de VBTleden
voldoende belangstelling is om deze reis te organiseren.
Als ‘opwarmertje’ voor deze excursie hebben we een lezing
georganiseerd door Jan Westra. Hij heeft reeds een aantal
malen Japan bezocht en kon ons dus zeker een beeld geven
van de Japanse cultuur en architectuur. De opkomst voor deze
lezing was enorm.
Een twintigtal personen hebben interesse getoond voor deelname
aan een excursie naar Japan. Voor ons als bestuur voldoende
om de mogelijkheden verder te gaan onderzoeken.
Inmiddels zijn we een half jaar verder en hebben enkele oriënterende
bijeenkomsten gehad en hebben ook reeds contacten
gelegd met personen en instellingen die ons zouden kunnen
helpen bij de organisatie. Binnenkort krijgt ieder lid een brief
waarin hij nogmaals zal worden gevraagd om deze belangstelling
aan te geven. In september zal dan de definitieve aanmelding
plaatsvinden voor deelname aan deze excursie.
Een eerste aanzet voor een excursieprogramma is al opgesteld.
De reis zal 17 dagen duren en je zult een behoorlijk deel
van Japan zien. Er zal ook veel worden gereisd (ook met de
supersnelle ‘kogeltrein’). De projecten die worden bezocht
lopen uiteen van tempels, traditionele dorpen, hypermoderne
steden, grote uitbreìdingsgebie-den, moderne architectuur van
bekende Japanse architecten maar we vergeten ook zeker
niet om enkele ‘rustdagen’ in te bouwen, zodat ook af en toe
een moment van bezinning kan worden ingebouwd. Japan is
een land van uitersten en dat proberen we ook in het excursieprogramma
tot uiting te laten komen.
Ivo Bastiaansen
Arie van Kuijk
Robin Janicki
Excursie Breda, 19 januari 2002
Een buitenproportioneel druk bezochte excursie naar Breda!
Waar ligt dat nu aan; is dat omdat wij als bestuur gewaardeerd
worden vanwege de compleetheid en perfectie van de
organisatie van de laatste excursies? We zouden het willen, of
is het gewoon omdat toevallig niemand iets beters te doen
had die dag? Enfin we zullen het nooit te weten komen, hoewel
ingeval van hypothese 1 zou onze volgende excursie
(Nijmegen) ook druk moeten worden bezocht tenzij velen die
dag toevallig nog betere dingen te doen hebben! We bezochten
die dag Chassé-park inclusief een introductie en rondleiding
door gemeentelijk projectleider Hans Thoolen, we konden
diverse woningen van binnen zien, ons in de gelegenheid
gesteld door enthousiaste nieuwbakken bewoners. We kregen
een uitgebreide rondleiding door het majestueuze
Chassétheater waarin Breda zich geenszins vertild heeft, werd
ons nogmaals te verstaan gegeven. We bezochten villa Hoppen
in Prinsenbeek, eveneens van binnen. Familie Hoppen nam
een dag vrij om het huis in die staat te brengen waarin architecten
het graag zien; leeg met uitzondering van de designmeubelen!
En we bezochten de kantoormeubelen fabriek van
Lensvelt al waar we als potentiële klanten werden onthaald
met champagne en rondleiding; kortom keurig. Voor liefhebbers
kon daarna Bourgondisch Breda nog worden bezocht.
Nogmaals bleek uit de reacties waarin de kracht van de Vereniging
schuilt; gezelligheid en openheid! Zelfs met een grote
groep blijft die sfeer zoals tie moet zijn, keuvelen over de
architectuur met een vleugje contacten en altijd zonder op je
qui vive te moeten zijn. Onder elkaar dus!
Ivo Bastiaansen
Interessant
3

Excursie Nijmegen, 13 april
Excursie Rome, 3 mei tot 12 mei
Dit was een gezamenlijk georganiseerde excursie met de 1e
jaars studenten van de AAS . De reis was door deze studenten
voorbereid onder leiding van Rob van Leeuwen in het kader
van het programma cultuurgeschiedenis.
Als opmaat voor deze excursie gaf architectuurcriticus en publicist
Hans Ibelings op 11 april jl. een drukbezochte lezing
over de moderne architectuur in Italie in de periode 1920 -
1960, i.c. de architectuur voor, tijdens en na het fascisme.
4
Ingezonden
Klein lexicon van een Romereis
A Aansluiting. Op dag vier van ons verblijf in Rome wordt,
waar anders dan in het Mediapark in Hilversum, Pim Fortuyn
vermoord, de man die politiek bedreef door drie maal daags
in tv-shows te verschijnen, de man die (vreemdelingen-)haat
zaaide en geweld oogstte. In Nederland breekt de gekte uit:
totale ontreddering, openbare hysteriesessies, heiligverklaringen.
Zullen we bij terugkeer de aansluiting nog kunnen
vinden bij de superieure Nederlandse cultuur? Wacht ons
een verplichte herinburgeringscursus?
B Wie Rome zegt, zegt Bernini. Zijn mooiste werk: de ovale
Sant’Andrea al Quirinale. De bescheiden maat en schaal maakt
de exuberantie hier draaglijk. Nergens zijn schilderkunst,
beeldhouwkunst en architectuur met meer plezier vermengd
als in de Heilige Andreassen die deze kerk bevolken.
C Clemente. Al een cappuchino gehad, een ommetje gemaakt,
een verstandhouding met een zwerfkat opgebouwd,
maar de reisgenoten blijven maar onder het aardoppervlak
verborgen, meters onder de vloer van de San Clemente, in de
ruïneuze resten van de twee kerken die onder de basiliek schuilgaan.
Wat stenen, gangen en schaars verlichte kamers, meer is
het niet. Voltrekt zich hier een scheiding der geesten? Ik sta
hier oog in oog met de geschiedenis en wacht op de zogenaamde
‘historische ervaring’. Maar de brokstukken zeggen
me niets. In de tekst over de San Clemente die ik heb gelezen
werden louter feitelijkheden gemeld, alsof juist die van eminent
belang waren: wat zijn de materialen, wie zwierf hier
vroeger rond, in welk jaar gebeurde wat? Bekijk het maar.
Zonder ruimte om te interpreteren zijn feiten dood. Op naar
de villa’s en appartementen van de Monti Parioli voor een
injectie twintigste-eeuwse virtuositeit!
D Dertien. De dertiende rij, bij de nooduitgang, heeft dertig
centimeter extra beenruimte. Altijd handig om te weten. Maar
welk type vliegtuig was het ook alweer?
E En terecht. Nadat de man één hap van zijn broodje albatros
had genomen pakte hij zijn pistool en schoot zijn vriend
dood. En terecht. Wat was er gebeurd? Antwoorden alleen
met ja en nee. Een raadsel om de tijd door te komen als de
Italiaanse spoorwegen de laatste trein in de donkere nacht
naar Nederlands model proberen te laten rijden.
F Fascistische stedebouw. In een poging het Pontijnse moerasgebied
ten zuiden van Rome te ontwikkelen en te verlossen
van de malaria initieerde Mussolini de bouw van vijf nieuwe
steden: Pontinia, Littoria, Aprilia, Pomezia en Sabaudia. In dit
laatste kleinschalige, rationalistisch opgezette stadje heeft de
betonrot hard toegeslagen. Alleen de monumentale gebouwen
onttrekken zich aan het verval.
5

De SS Annunziata laat mooi zien hoe de conventies uit de
kerkenbouw kunnen worden uitgehold. Alles dat weg kon
worden gelaten is weggelaten. Hier geen Pozzo om het plafond,
zoals in de Sant’Ignazio di Loyola, in een uitnodigend
paradijs om te toveren. De hemel in Sabaudia is een pleinvrees
opwekkende leegte. Verlossing zoek je maar in het werken
op het land, in dienst van het algemeen belang.
G Gemist: de anamorfose van Emmanuel Maignan in het
klooster van de San Trinità dei Monti. Grrr.
H Hadid. De tentoonstelling van het werk van Zaha Hadid
was uitstekend op zijn plaats in Il Centro d’Arte
Contemporanea in Rome. Als een hogepriesteres van de architectuur
was zij te werk gegaan: overdonderende maquettes
en computersimulaties, maar geen idee van oriëntatie of
materialisatie. De heilige boodschap wordt verkondigd, maar
de nagalmtijd van de retoriek laat er slechts flarden van opvangen.
Met het bezoek aan de prachtige tentoonstelling over
Renzo Piano’s Auditorium (en het gedeeltelijk al opgeleverde
concertgebouwencomplex zelf) staan we enkele uren later
weer met beide voeten stevig op de grond.
I Ivo Stativo. Personage uit de Romeinse mythologie. Dwaalt
met zijn drietand door de stad. Hindert het verkeer. Alles
moet stilgezet worden. Wie hij vangt met zijn blik wordt gefixeerd
tot een bewegingloos beeld.
J Japan. Ook geen zin in urenlange wachttijden bij het
Vaticaans Museum en het voetje voor voetje temidden
van drommen toeristen door de Sixtijnse Kapel schuifelen?
Ga naar Japan! In Kyoto bevindt zich sinds 1995
Tadao Ando’s betoverende Garden of Fine Art, een openluchtmuseum,
magistraal geënsceneerd door middel van
betonnen hellingbanen en wanden van vallend water. En
daar staat, in volle glorie, onder de onbedekte hemel, een
reproductie van Michelangelo’s Laatste Oordeel. Op ware
grootte.
K Kerk. Die kerk aan dat pleintje, dat was toch wel het
hoogtepunt van de vakan…, ehm, studiereis.
L Lexicon. Wie als (architectuur-)toerist de eeuwige stad
bezoekt doet losse impressies op, zapt door de tijd, accepteert
het toeval als leidraad. Weg met de altijd te dik wordende
readers die greep op het totaal proberen te krijgen,
leve het lexicon!
6
M Monumentaal, dat is het zeker, dat Rome. Wie de kerken,
kunstwerken en ruïnes wel gezien heeft wijkt uit naar Napels.
Dezelfde stad, in omvang, kleur, geur en geluid, maar dan zonder
monumenten, zonder assen, zonder pleinen, zonder kerken.
Zelfs aan de Dom loop je bijna voorbij. Rome en Napels:
het moeten wel twee verhalen uit Italo Calvino’s Onzichtbare
steden zijn. Zo verschillend en tegelijkertijd identiek kan de
geschiedenis ze niet maken.
N Nolli. De kaart van Nolli wordt opeens werkelijkheid als
je ziet hoe het Pantheon in de stad ligt: als een drempelloze
voortzetting van de openbare straatruimte nodigt het je uit je
wandeling binnen voort te zetten. Een moderne Nolli-ervaring
is op te doen in het sportpaleis van Nervi. Binnenkomend
door onaanzienlijke klapdeurtjes sta je pardoes in de ronde,
bekoepelde sportzaal. Uit een tijd dat er nog geen behoefte
was aan intermediërende ruimten voor controle en commercie.
Ruimte waar je nog ouderwets welkom bent.
O Obelisk. De negentien obelisken in Rome zijn niet alleen
effectieve stedebouwkundige markeringen, het zijn ook manifestaties
van parasitaire beschavingen, die zich voedden met
geroofde kunstschatten. Als de misdaden twintig eeuwen oud
zijn is de schande wellicht te dragen. Bij de drieduizend jaar
oude Obelisk van Axum, bij het Circus Maximus, ligt dat anders.
Dit is geen eeuwenoude trofee; hij is pas in 1937 door
Mussolini uit Ethiopië geroofd. Tijdens de olympische spelen
van 1960 liep Abebe Bikila ‘s nachts, vanwege de hitte, en
blootvoets, vanwege gebrek aan schoeisel, naar de eerste Afrikaanse
gouden medaille in de geschiedenis. De route liep niet
alleen over de met fakkels verlichte Via Appia en onder de
boog van Constantijn door, maar voerde ook langs de oorlogsbuit
uit het land van de atleet. Onder de obelisk zette
Bikila zijn beslissende demarrage in. Bij tekening van het vredesverdrag
in 1947 had Italië zich verplicht het monument
aan Ethiopië terug te geven. Tot op de dag van vandaag staat
hij op de Piazza di Porta Capena. Op 20 juli 2001 citeerde de
BBC Vittorio Sgarbi van het Italiaanse ministerie van Cultuur:
‘Anything that is here for 73 years has by now become
naturalised and Italian’. Ook een mooie is deze: ‘Returning the
obelisk to Ethiopia would be inopportune. At its age it would
arrive broken.’
P Pilotis. Het voormalig olympisch dorp in het noorden van
de stad: een woonwijk op pilotis. Dit ideaal van de moderne
stedebouw werkt hier zowaar eindelijk een keer. Omdat het
geen flats zijn in kijkgroen waar niemand verantwoordelijkheid
voor voelt. De huizenstroken zijn slechts drie lagen hoog.
Een opgetilde tuinstad, niet massaal, maar bijna kleinburgerlijk.
De ruimte onder de gebouwen heeft als belangrijkste verdienste
overzicht te bieden over de eigen leefomgeving: alles
wordt van jou.
Q Quirinaal. Tja, je moet wat met die q. Wat was dat ook
alweer, een quirinaal? De huiskamervraag. 1) Een kardinaal
die na ontucht met tenminste drie koorknaapjes promotie heeft
gemaakt. 2) De pauselijke bokaal die degene die eruit drinkt in
staat stelt in 148 talen ‘vrolijk pasen’ te stamelen. 3) Het geheime
bacchanaal dat jaarlijks in vele parochies wordt aangericht
als de voorjaarscollectie priestergewaden is binnengekomen.
7

R Ruggewervels. Stel: broeder Harry en broeder Sander
komen te overlijden. Wat doet u? U weekt ze enkele dagen in
een zoutoplossing, kookt ze gaar in de grote kannibaalpan –
een van de handige souvenirs van de excursie naar donker
Afrika – en ontbeent ze vervolgens – pardon, u ontvleest ze
vervolgens, zodat u de beenderen overhoudt. Hoe u van het
vlees afkomt is van latere zorg. Op de pezen en aanhechtingen
moet u nog flink hakken, want u wilt alle botjes graag afzonderlijk
kunnen benutten. De schedels schraapt u zorgvuldig
leeg via de oogkassen. De wervelkolommen dient u stevig
beet te pakken en dan met een kleine aanloop overhoeks tegen
een muur te beuken totdat ze in delen uiteenvallen. U wilt
immers – als lid van het creatief-in-de-crypte-team van de
kapucijner monniken van de Via Vittorio Veneto – graag met
de afzonderlijke wervels leuke guirlandes op het plafond samenstellen.
S Sleutelgat. Hoe maak je een armoedig uitzicht, half belemmerd
door een van de zeven heuvelen, toch tot spektakel?
Met de sleutelgatmethode, natuurlijk! Piranesi was niet voor
één gat te vangen. Het perspectief, dat hij in zijn etsen liet
oplossen in een oneindige ruimte, wordt in de tuin van de kerk
voor de Malteser ridders op de Aventijn net zo makkelijk
uitgebuit voor een scenogra-fische, welhaast sacrale ervaring.
Door een sleutelgat in een deur, langs een lange as van hagen,
is in de verte de koepel van de Sint Pieter te ontwaren. Wordt
het Vaticaan te kijk gezet als object van voyeurisme? En welke
goede christen spiedt er nu door sleutelgaten? Of zou het zo
niet bedoeld zijn? Dat is het leuke aan Piranesi: zijn werk is
niet eenduidig, maar is op verschillende wijzen te interpreteren.
Waar Bernini razend knap is en louter lof en bewondering
oogst, provoceert Piranesi en scherpt hij de geest.
T De Tempietto van Bramante bij de San Pietro in Montorio
moet het hebben van zijn, zoals dat heet, ‘perfecte proporties’.
Er waren twee hoofdstromen in de renaissancistische
proportieleer. De eerste was gebaseerd op de muziek. ‘Wat
goed is voor het oor, is ook goed voor het oog’, luidde de
toverspreuk. De ruimtelijke vertaling van consonanten leidde
tot goedgekeurde maatverhoudingen. Nog afgezien van het
feit dat het onderscheid tussen consonant en dissonant historisch
en cultureel bepaald blijkt, is de uitgangsstelling natuurlijk
volstrekt arbitrair. De tweede hoofdstroom, door Bramante
gevolgd, met de ‘Vitruviaanse mens’ als logo, is gebaseerd
op een zo mogelijk nog onhoudbaarder uitgangspunt:
‘de mens is geschapen naar het evenbeeld van God’.
8
Vandaar dat de menselijke verhoudingen goddelijk zouden
zijn en architecten die deze verhoudingen ‘vertaalden’ naar de
bouwkunst goddelijke perfectie zouden bereiken. Proportieleer
is bedoeld voor architecten die willen maskeren zelf geen
ideeën te hebben.
U U mag zelf ook wel een tekstje verzinnen, hoor.
V Vespasianus. Het wordt steeds gekker met de toeristenindustrie
in Rome. Nadat eerder al op diverse plaatsen
gladiatoren met plastic zwaarden opdoken waarmee u op de
foto kon (metalen zwaarden werden onlangs door de autoriteiten
uit veiligheidsoverwegingen verboden), is nu niemand
minder dan keizer Vespasianus, bouwer van het Colosseum,
in de stad gesignaleerd. Zijn doel is hetzelfde: uw geld uit uw
zak kloppen. Trap er niet in: het betreft hier slechts een
zwartwitreproductie waarvan bovendien wordt beweerd dat
hoofd en lichaam op Frankensteiniaanse wijze aan elkaar zijn
gemonteerd!
W Wereldtentoonstelling in 1942? Die ging niet door.
X Dieci. Bernardo Celentano, Il Consiglio dei Dieci, 1861:
een van de hoogtepunten uit de collectie van de Galleria
Nazionale d’Arte Moderna. Niet vaak zal de combinatie van
almacht, arrogantie en gesmiespel zo treffend weergegeven
zijn als in het schilderij van Celentano. De Raad van Tien was
een uit de veertiende eeuw stammend tribunaal van de doge,
een soort binnenlandse veiligheidsdienst, met vergaande bevoegdheden
en geheime vergaderingen. Censuur, spionage,
inquisities en martelingen behoorden tot het vaste repertoire.
Macchiavelli is er nog even secretaris van geweest.
Y IJs. Tip van de dag uit d’n Trotter. Da Quinto, Via di Tor
Milina 16: een klein, eenvoudig zaakje dat al twintig jaar in
handen is van een sympathieke, uitbundige knaap. Zijn vader
had vroeger op deze plek een eettentje zonder kapsones, met
onbreekbare glazen en papieren servetten. Zijn zuster zit bij
de zusters karmelietessen, vandaar de verzameling bidprentjes
linksboven achter de kassa. Die zorgen er op hun beurt
weer voor dat elke dag om stipt vijf over half vijf drie jezuïten
een ijsje komen halen. Sinds mensenheugenis likken ze al dezelfde
smaken: banaan, chocola en hostiatella, die dan ook
zijn uitgegroeid tot de specialeiten van het huis. Let op de
handigheid waarmee ze, het ijsje al in de hand, een kruis slaan
voordat ze de delicatesse met devote gulzigheid tot zich nemen.
Z Zzzzz. Wat slaapt het toch lekker als je dag in dag uit van
‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat op pad bent. Thuis ook
eens proberen? Nah, laat maar…
Arthur Wortmann
9

10 11

Kritische Massa
Het project “Kritische Massa” gaat in op de vragen: Welke rol
speelt architectuur als de sociale druk in onze complexe gelaagde
samenleving wordt opgevoerd? Wat is de wisselwerking
tussen architectuur en gebeurtenis? Naar aanleiding van
de roman “De Torenflat” van J.G. Ballard (1) hebben deze
vragen hun uitwerking gekregen in het ontwerp van een torenflat
op een fictieve stedelijke locatie. Het programma omvat
zo’n 1000 woningen, een sportcomplex, school, permanente
marktplaats, zwembad en diverse commerciële functies, zoals
winkels, horeca en een bioscoop.
In onze maatschappij komt een veelheid aan informatie op
ons af. Deze wordt door de samenleving opgenomen, gefilterd
en in een nieuwe context geplaatst. Hierdoor ontstaan
beelden met een steeds hogere dichtheid aan informatie. Ik
herken in deze beelden een vorm van complexiteit. Het begrip
complexiteit wordt in de chaostheorie omschreven als
een fase die ontstaat wanneer orde overgaat in chaos. Ook
onze maatschappij doet zich voor als een complex systeem.
Architectuur kan niet anders dan zich hier rekenschap van te
geven.
De druk in de torenflat wordt opgevoerd door de dichtheid
van bewoning en de variatie aan activiteiten op een zodanige
manier te organiseren dat in hun onderlinge relaties een “Kritische
Massa” wordt bereikt. Deze “Kritische Massa” kan
dan beschouwd worden als de massa als synoniem voor het
gebouw dat kritisch is in zijn houding tegenover de maatschappij
of tegenover zijn bewoners, of als de massa die op
een kritiek punt tot complexiteit komt. De toren ligt ingebed
in zijn omgeving en speelt de rol van een verticaal stukje stad.
Hij functioneert als een reactor waarbinnen de architectuur
de gebeurtenis kan veranderen en waarbinnen de gebeurtenis
de architectuur kan veranderen.
Het ontwerp heeft de vorm van een atriumgebouw waarin
het atrium functioneert als openbaar gebied. De ruimte wordt
zo bespeeld dat ze enerzijds als interactie en anderzijds als
bufferzone werkt om de verschillende programmaonderdelen
te laten functioneren. De woningen vormen het intermediair
tussen het atrium en de stad. De voet van de toren is opgebouwd
uit een complex systeem van volumes en straten die
hun aansluiting vinden op de directe omgeving. Via de straten
kan men naar boven lopen tot men op een plein komt waaraan
een bioscoop en een zwembad liggen. Bij de bioscoop is het
plein vrij omsloten, bij het zwembad opent het zich naar de
stad. Boven het plein verheft zich een enorm atrium. De “wanden”
van dit atrium bestaan uit eengezinswoningen die variëren
in grootte en reiken van atriumgevel tot buitengevel. Volgens
het principe van de Unité van Le Corbusier bevindt zich
om de twee verdiepingen een gang die de woningen ontsluit,
waardoor iedere woning aan één zijde een dubbel hoge ruimte
heeft
12
Inzage
die afwisselend aan de atriumgevel of aan de buitengevel ligt.
De woningen profiteren zo van het atrium en van de stad.
Door de plaatsing van het programma en de activiteiten die in
het atrium plaatsvinden ontstaat een levendige binnenruimte
die zich duidelijk manifesteert tegenover de stad. Vanaf een
bepaald niveau wordt het grote atrium opgedeeld in drie kleinere
atria door een smalle toren die zich in het hart van het
gebouw bevindt. Deze toren bevat, naast compacte eenpersoonsappartementen,
een restaurant en een permanente
marktplaats, die vanaf drie zijden middels loopbruggen vanuit
het atriumgebouw te bereiken is. Naast de diverse trap- en
liftkokers start vanaf het maaiveld in het hart van de toren een
schacht waarlangs glazen liften aan de buitenzijde omhoog
lopen die alle delen van de toren doorkruisen, via de lagen met
winkels, straten en nauwe stegen het grote atrium in en halverwege
het atrium de middelste toren in, via een ruime
schacht die hierin is uitgehold. Op de top van het atriumgebouw
bevindt zich rondom een dakterras met ruimte voor
spel, sport en recreatie.
Kyra Frankort
Mentor: Arjen Oosterman
Docenten: Pnina Avidar & Martien Jansen
Noten:
(1) J.G. Ballard, De Torenflat, A.W. Bruna & Zoon, 1977
13

M.A.S. Museum aan de Stroom - Antwerpen
Ontwerpen gaat steeds gepaard met onzekerheid. Twijfel over
keuze en beslissingen, twijfel over mijn eigen visie en kennis.
Het project werd gebaseerd op een prijsvraag, uitgeschreven
door de stad Antwerpen. Men wil drie aparte musea bundelen
op het Eilandje, te venieuwen deel van de Antwerpse Haven.
Het betreft de collecties uit het Scheepvaartmuseum, het
Volkskundemuseum en het Vleeshuis. Vertrekkende vanuit
een cartografie van onzekerheden werd de geprojecteerde
functie getoetst aan locale / regionale en continentale krachtenvelden.
Dit om tegenspraak met de ambities van de Stad
aan te tonen. Er rezen immers vragen over de status en de
gevolgen die zulk een programma op die plaats met zich meebrengt.
Aanvankelijk hoefde dit ontwerp a priori helemaal
geen gebouw te zijn.
De bestaande loods werd alvast behouden en gecopieerd.
hierdoor bekwam ik niet een maar twee identieke musea. Het
nieuwe werd verschoven en gekanteld. Samensmelting volgde
waarbij in de laatste ontwerpfase voor afbraak van de bestaande
loods werd geopteerd. Samen met de aanwezige ruines
van het Hanzahuis (18e eeuw) en de restanten van de
bestaande loods archiveert het nieuwe museum naast de diverse
collecties ook haar eigen verleden.
Vervolgens bracht een vormelijk onderzoek me tot een ruimte
principe dat toeliet om verschillende gescheiden niveau's continu
ervaarbaar te maken door middel van beweging door de
structuur. De betrekking van een holle op een bolle vorm werd
voelbaar in de doorsnede. De ontsnapping of omkanteling die
je doormaakt wanneer je door de structuur heenbeweegt,
maakt de illusie van begrenzing en massa duidelijk.
Tegelijkertijd lag aan de basis van dit onderzoek een programmatische
organisatie die zowel aansluiting zoekt met de directe
buitenomgeving als met onderlinge functionele en inhoudelijke
verbanden. De uitdaging was om programmaonderdelen
met verschillende gevoelswaarden tegelijkertijd
te scheiden als te vervlechten. De geplooide structuur doet
de bezoeker steeds een verdieping overslaan. Het is echter
mogelijk om alle pro-grammaonderdelen achtereenvolgens
af te werken in een continue beweging. Het gebouw werd
daarom georganiseerd rond-om een openbare binnenstraat.
Deze voetgangers en fietserszone zorgt voor de verbinding
tussen het stadscentrum en de havenbuurt. Deze openluchtgang
is tegelijkertijd de inkomhal voor de tijdelijke tentoonstelling,
het cafe, het auditorium en de polyvalente zaal. De
vloer bestaat uit typische kasseikoppen van het Eilandje. In
diverse niches is ruimte voor gesprek.
Een verzonken gang in het water leidt naar een extra expositieruimte
in het midden van het bassin. Immense gaten in vloer en
plafond tonen flarden van de collectie ne haar bezoekers. De
houten trappen en vloeren kraken onder de voetstappen. Kleine
schepen, oude en nieuwe, kunnen binnenvaren in de kanalen
die het museum binnendringen. De projectie van de laatavondfilm
weerkaatst in het water terwijl de plaatselijke fanfare
haar deuntjes oefent in het glazen verlengde van de polyvalente
zaal op zolder.
Ralf van der Donck
14
15

De laatste plaats
De laatste plaats is een project waar alle vormen van rouw,
cremeren en begraven samen komen op Kop van Zuid te Rotterdam.
Het terrein is gelegen tussen de Spoorweghaven en
de Laan op Zuid en heeft uitzicht over het centrum van Rotterdam,
de Maas en de Erasmusbrug. De locatie biedt een
stedelijke context die noodzakelijk is om de dood opnieuw
een plaats in de huidige samenleving te geven. De dood als
dagelijkse realiteit.
De laatste plaats is een plaats waar tijd en ruimte is voor
verschillende manieren van rouw en afscheid nemen. Het concentreert
zich op de diversiteit en individualiteit van de doodsbeleving.
Het project geeft de nabestaanden en de overledenen
de vrijheid om te kiezen voor een afscheid zoals ze dat
zelf graag willen. Er is een plaats voor rouw, een plaats voor
het nemen van afscheid en de mogelijkheid te cremeren, te
begraven, uit te strooien of bij te zetten. de laatste plaats is
geschikt voor de meest in Nederland voorkomende culturen.
De gebouwen dragen deze culturen echter niet uit, maar bieden
mogelijkheden aan, die de diversiteit aan rituelen en tradities
kunnen verwerken.
Het project bestaat uit een viertal onderdelen: een rouwplaats,
een plaats van afscheid, een galerij en een begraafplaats.
De rouwplaats, is een gebouw dat de nadruk legt op individualiteit
en diversiteit. Het biedt plaats aan verschillende
manieren van rouw, rituele wassingen en opbaren, De 20 rouwkamers
en opbaarkamers zijn ruimtelijk maar ook programmatisch
verschillend van elkaar, zo zijn er voorzieningen om
gezamenlijk te eten, herdenkingsdiensten te houden en te overnachten.
Het gebouw bestaat uit zeven bouwlagen met in het
midden een groot atrium. De gevel is van gestraald glas en het
interieur van het gebouw is in hout.
16
Het tweede gebouw is de plaats van afscheid en het biedt
diverse scenario¹s aan waarmee de nabestaanden op hun eigen
manier afscheid kunnen nemen van de overledene. Er zijn
twee aula¹s en ruimtes voor samenkomst voor en na de dienst
die synchroon en onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren.
Na de dienst is er keuze voor crematie, begraven, bij te
zetten of uitstrooien. Het gebouw is volledig transparant met
daaromheen horizontale houten lamellen die naar behoefte
kunnen worden gesloten. Tijdens de diensten heeft men uitzicht
over de Maas en het centrum.
Het derde onderdeel is een galerij over twee verdiepingen die
de twee gebouwen met elkaar verbind en die plaats biedt aan
grafnissen en urnengalerijen. Deze galerij omsluit het terrein
en is op maaiveld volledig geopend.
Het vierde onderdeel is een begraafplaats, een parkachtige
tuin en heeft het karakter van een vrijplaats. Er is een minimum
aan regels, het is een plaats waar de individualiteit en creativiteit
van de overledene en de nabestaanden gerespecteerd
wordt. De begraafplaats bestaat uit diverse 'groene kamers¹
met ieder een eigen karakter waardoor men kan kiezen voor
de sfeer die bij de overledene past. Voor de verstrooiing van
de as kan men kiezen uit een strooiveld of een uitstrooiplateau
in de Spoorweghaven. Het totale terrein ligt 1,2 meter onder
maaiveld en wordt omsloten door het water van de Spoorweghaven.
Het is bereikbaar door een drietal bruggen naar de
rouwplaats, de plaats van afscheid en de begraafplaats.
Ilona van Alphen
17

18 19

20
Een goede vakantie