interview Lisette Thooft in het blad Volzin nr. 13 - Mohammed ...

08
❞‘Ik weet
niet op welke
energie
ik het met
mijn moeder
heb
volgehouden’

Mohammed Benzakour schudt met nieuw boek lezers wakker
Tekst: Lisette Thooft
Beeld: Corbino
interview ✽
‘Onze zorg is er niet
voor migranten’
Een analfabete Marokkaanse
vrouw is slecht af in het Nederlandse
zorgsysteem. Mohammed
Benzakour schreef er een
hartverscheurend mooi boek
over: ‘Yemma’. “Mijn moeder
bungelt aan een draadje,
maar het draadje knapt niet.”
’
Ze woont nu dáár”, zegt Mohammed
Benzakour en hij
wijst uit het raam naar de
grote turquoise flat tegenover
zijn eigen appartementencomplex.
Nee, dat is niet haar eigen huis,
daar zijn zijn ouders naar toe moeten
verhuizen omdat ze hun gezinswoning
niet langer konden handhaven. Ze krijgen
thuiszorg; ’s morgens en ’s avonds
komt er iemand om mevrouw Benzakour
te wassen en aan te kleden, uit bed in de
rolstoel te hijsen en ’s avonds weer terug.
Ja, dat is wel prettiger dan het verpleeghuis,
ook voor de familie, omdat ze hier
de vrijheid hebben om in en uit te lopen.
Maar eigenlijk kan het niet.
“Mijn vader hoort in een verzorgingstehuis
en mijn moeder hoort in een verpleeghuis.
Ze heeft daar ook een indicatie
voor, want ze is zwaar gehandicapt,
ze kan niet praten en zich niet bewegen,
heeft ook cognitief een klap gehad. Dat
is categorie 6, een van de allerhoogste.”
Schim
Hij weet inmiddels van de hoed en de
rand in het Nederlandse zorgsysteem,
want hij bemoeit zich al jaren zeer intensief
met het lot van zijn zieke moeder.
“Mijn vader kan ook niets meer, hij is een
schim. Kan niet lopen, ziet alleen maar
mist, hoort alleen maar galm. Hij heeft
nooit echt voor zichzelf leren zorgen, dat
deed mijn moeder altijd, dus hij kan niet
koken. Mijn schoonzussen brengen pannetjes
met eten maar zelfs het opwarmen
is moeizaam want hij kan moeilijk staan.
Hij heeft suiker, is cholesterolpatiënt…
Maar de culturele kloof tussen hun
belevingswereld en de verpleeghuizen
is te groot. En de heimwee van mijn
moeder was te groot. Zij wil gewoon
thuis zitten, voor haar eigen televisie
met Marokkaanse zenders, tussen haar
eigen spullen, en niet alleen in een groot
anoniem verpleeghuis waar niemand
haar begrijpt.”
Dat verhaal over die kloof wilde hij verteld
hebben, zegt hij, “maar het boek is
niet geboren uit boosheid. Het is geboren
uit liefde voor mijn moeder. Ik vind dat
zij een leven heeft geleid dat het verdient
om opgeschreven te worden.”
Logopediste
Alles deed hij om zijn moeder in het
verpleeghuis op te beuren. “De idiootste
dingen. Als ze lachte, als ze mij met
sprankelende ogen aankeek, was ik blij.
De eenzaamheid waarin zij verkeerde,
daar kon ik niet bij met mijn voorstellingsvermogen.
Als ik niet meer zou
kunnen praten, zou ik na een dag al van
het balkon afspringen.” De passages
waarin hij vertelt over de capriolen die
hij uitspookte, zijn geestige lichtpunten
in het trieste relaas.
Maar Yemma beschrijft vooral ook de
onverschilligheid in de gezondheidszorg
tegenover migranten. De logopediste die
de analfabete oude Marokkaanse vrouw
abstracte puzzelplaatjes en doolhofjes
voorzet, waar ze alleen maar onrustig
en paniekerig van wordt. “Zou het niet
zinniger zijn om aan te sluiten bij de
belevingswereld van moeder?” vraagt
Benzakour. Hij stelt voor om haar koranteksten
voor te schotelen, woorden die
zijn moeder haar hele leven lang gereciteerd
heeft. “Sorry, meneer”, antwoordt
de logopediste, “maar ik ga mij niet
verdiepen in de islam.”
Frikadel
“Ik heb me in het begin van mijn carrière
veel bemoeid met de discussie
over integratie”, zegt Benzakour, “en
iedereen had de mond vol van multiculturele
samenleving en diversiteit.
Maar ik ben er enorm geschrokken van
de mate waarin verzorgingshuizen en
verpleeghuizen achterlopen. Er is in de
hele regio Rijnmond, met zoveel Marokkanen
en Turken, niet één verzorgings-
of verpleeghuis dat enigszins is gericht
op een andere cultuur. Dat is schokkend.
Want nu begint die eerste generatie, die
van mijn vader en moeder, de leeftijd
te bereiken van de infarcten en ouderdomskwalen.
Demente mensen vallen
terug op de dingen uit hun kindertijd.
Ik ken geen liedjes van mijn moeder
van vroeger, maar wel die soera’s die ze
zangerig reciteerde. Wil de zorg er ook
09

zijn voor migranten, dan moet men die
mogelijkheid bieden.”
Halal eten, ja, dat is er wel. Maar hoe
werkt dat? Hilarisch is de passage in het
boek waarin Benzakour beschrijft hoe
zijn moeder telkens weer een vleesstaaf
van haar bord afschuift, ondanks de verzekering
van het verplegend personeel
dat het heus halalvlees is. Ze vertrouwt
het niet; het lijkt te veel op een gewone
frikadel. “Mijn moeder is geen eigenwijze
vrouw, maar in de religie kan ze
koppig zijn.”
Grootverbruikster
Trouwens, waarschijnlijk was het een
medische fout die mevrouw Benzakour
een infarct bezorgde. Hij wil er niet veel
over kwijt, want daarover gaat zijn boek
niet, maar hij is er wel mee bezig. Er
is indertijd zonder aanwijsbare medische
reden afgeweken van het normale
protocol. Mensen die bloedverdunnende
middelen slikken moeten daarmee stoppen
als ze geopereerd worden, anders
geneest de wond niet. Maar ze mogen
er niet te lang mee stoppen. En dat is bij
zijn moeder wel gebeurd. Bovendien is
er ook niet meteen ingegrepen toen ze
verschijnselen van een beroerte vertoonde.
“Mijn boek is geen aanklacht tegen de
artsen. Het is meer een emotionele aanklacht
tegen het lot, en bij dat lot hoort
ook dat artsen hebben zitten suffen.”
Overigens was mevrouw Benzakour haar
leven lang een grootverbruikster van
medicijnen.
“Een van haar beste vriendinnen, zei
ik wel eens, was de apotheker. Ze had
migraineaanvallen, hoge bloeddruk…
Ze had ook standaard slaappillen naast
haar bed. Nee, een gezond leven heeft ze
niet geleid, ook als huisvrouw die altijd
binnen zat.”
Dit soort mensen zullen we steeds meer
aantreffen in de ziekenhuizen en de
verpleeghuizen, wil hij maar zeggen.
In 2050 zullen er meer niet-westerse
ouderen in Nederland wonen dan Nederlandse.
“Ik hoop dat mijn boek maatschappelijk
iets wakker maakt.”
Allah
De moeder-zoonrelatie verandert radi-
10
‘Dezelfde God die
ik soms vervloek,
is ook haar laatste
strohalm’
❞
Paspoort
Mohammed Benzakour (1972) is publicist,
columnist van o.a. Volzin, toneelschrijver
en dichter.
. Geboren in Marokko, in een familie van
Berbers. Kwam als kleind kind met moeder
naar Nederland, waar vader gastarbeider
was.
. Groeide op in Zwijndrecht. Was daar
tijdens studie sociologie en bestuurskunde
gemeenteraadslid voor de PvdA.
. Korte politieke carrière in Den Haag.
Bracht zijn ambtelijke carrière naar eigen
zeggen “vooral op het toilet door met
de boeken van Gerard Reve, Sören Kierkegaard
en Jean-Jacques Rousseau”.
Sindsdien literair actief.
. In 2008 verscheen bundel Stinkende
heelmeesters. Op 2 april verschijnt nieuwe
boek Yemma bij uitgeverij De Geus (224
blz., € 18,50).
caal door het aftakelingsproces van
moeder. Wonderlijk, schrijft Benzakour,
dat één moeder wel vijf kinderen
kan verzorgen, maar dat vijf volwassen
kinderen de verzorging van één moeder
eigenlijk niet aankunnen.
“Haar ziekte heeft de boel op scherp
gesteld in ons gezin, er zijn behoorlijk
wat spanningen ontstaan. Omdat het
zo uitputtend is. Je wilt dat iedereen
evenveel bijdraagt, maar dat kunnen
sommigen niet, ze raken er depressief
van, weten niet hoe ze moeten
omgaan met die stiltes tijdens de lange
bezoeken… Als ik thuiskwam na zo’n
middag was het of ik een marathon
had gelopen, zo uitgeput was ik. En dat
vier dagen in de week – ik weet niet op
welke energie ik het heb volgehouden.
In de nacht werd ik wakker en dan ging
ik schrijven. Dit is helemaal een nachtboek,
alleen ’s nachts geschreven.”
Als lezer van Yemma zit je bijna te
hopen dat de moeder aan het eind van
het boek netjes sterft. De beklemming
en de uitzichtloosheid van de situatie
zijn voortreffelijk beschreven.
“Het is uitzichtloos”, bevestigt Benzakour.
“Ze krijgt wel steeds allerlei kwalen,
dan is er weer een blaasinfectie,
dan weer huidbeschadigingen door het
zitten de hele dag, er wordt geprobeerd
met pappen en nathouden decubitus
tegen te gaan, maar haar motor is goed,
haar hart en andere organen. Deze
aftakeling kan zo vijf, zes, zeven, acht,
negen jaar duren… Ze bungelt aan een
draadje, maar het draadje knapt niet.
Dat is de tragiek.”
Heel veel mensen zouden… zegt hij en
die zin maakt hij niet af. “Haar religie
verbiedt haar dat, maar in het verpleeghuis
heb ik wel meegemaakt dat
mensen die een infarct hadden gehad,
zeiden: ik wil dood.”
En toch, en toch. “Het gekke is: hoe
dramatisch haar situatie ook is, toch
maakt ze relatief gezien een gelukkige
indruk. Ze lacht weer. Als wij er zijn
en het is gezellig en er staat koffie op
tafel, dan is ze in haar element. Ze kan
niets zeggen, ze maakt alleen gebaren
(wijst met zijn hand alle kanten uit) en
niemand begrijpt het…. Maar volgens
mij heeft ze geaccepteerd dat het niet

Tekst: Lisette Thooft
Beeld: Corbino
beter wordt. Dat is een enorm rouwproces
geweest dat ze heeft doorgemaakt.
Ze heeft veel aan Allah, haar God.”
Worsteling
Zelf is hij ook ergens doorheen gegaan,
wat godsvertrouwen betreft.
“Rationeel kan ik het geen plek geven.
Als er één vrouw is die toegewijd is in
haar geloof, zó naïef toegewijd… Grote
gelovigen zijn naïeve gelovigen, die het
allemaal als vanzelfsprekendheid aannemen:
het is gewoon zo. Als er íemand
is die toegewijd ging vasten ook als ze
het eigenlijk niet kon, die altijd bad en
nooit een dag heeft overgeslagen… Als
er één vrouw haar leven in dienst gesteld
heeft van de Schepper, is dat wel mijn
moeder. En als het allemaal in handen
ligt van de Schepper kan ik niet begrijpen
dat hij háár pakt. Ik weet dat je daar
eindeloze theologische discussies over
kunt hebben. Maar emotioneel kan ik
het niet vatten. Ik worstel er enorm mee.
En tegelijkertijd zie ik ook wel weer dat
diezelfde God die ik soms heb vervloekt,
ook de reden is dat mijn moeder erdoorheen
is gekomen. Zonder hem was er
geen enkele strohalm waaraan ze zich
kon vasthouden in de duisternis. De enige
waarop ze haar vertrouwen vestigt, is
God. Nog steeds bidt ze, met één handje
want het andere is verlamd, ze houdt
de klok in de gaten en op gezette tijden
gaan die ogen dicht en dan is ze aan het
bidden. Haar liefde voor God lijkt alleen
nog maar sterker, die is onverwoestbaar.
En dat maakt indruk.”
Koekjes
Hij schrikt ineens: “Had je geen koek
gewild? Mijn moeder had al vijf pakken
koekjes op tafel gezet.” Hij komt met
Franse boterkoekjes: “Kom, eet, ze zijn
lekker.”
Elk jaar houdt hij zich trouw aan de
Ramadan, zegt hij.
“Fantastisch. Vooral als je weer mag
eten. Maar ook het lijden, ik houd ook
van het afzien. Het eindigt elke dag, als
de zon ondergaat. Het is ook een houding
van consuminderen – ik eet echt
minder en val altijd af. Veel mensen
maken er een schranspartij van, maar
het idee is soberheid. Ik probeer het te
doen zoals het hoort:
als je mag eten, eet dan
matig. We komen nu weer
in de moeilijke jaren, als
de Ramadan in hartje
zomer valt. Vreselijk, en
je kunt erover klagen,
maar het bestaat al honderden
jaren en iedereen
die wil, die kan het. Ik
doe dan ook islamstudie.
Vorige jaren heb ik de
twee biografi eën van
Mohammed door Karen
Armstrong gelezen en
dit jaar ga ik een boek
lezen over Mohammed
van Maxim Robinson. De
andere maanden ben ik
niet zo met het geloof
bezig, maar dat is voor
mij de Maand van de
Spiritualiteit. Ik lees
trouwens ook boeken
over Jezus.”
Halve christen
In zijn wanhoop
knielde Benzakour
Benzakour
ook eens eens voor Jezus,
beschrijft hij in
Yemma, , in de kapel van
het verpleeghuis. verpleeghuis. Hoe
kwam dat zo?
“Er was daar geen
andere andere God, ha ha. Ik
geloof ook in in Jezus,
hij is in de islam een
belangrijke profeet,
maar maar hij wordt niet
aangeroepen aangeroepen of
aanbeden. aanbeden. Op een
avond toen ik ik het
niet meer zag zitten,
deed ik dat wel. Het
deed me goed.”
Is hij hij soms stiekem bezig
een halve christen te
worden, worden, met zijn zijn liberale
geloof?
“Een goede moslim is
ook een goede christen.
Omgekeerd is een goede
christen christen ook ook een een goede goede
moslim.” .
Marjoleine de Vos Column
Het hekje voor de angst
Hoe het kwam, maar ineens ging het over enge fi lms.
Zo gaan gesprekken als je met mensen met wie je
normaal gesproken niet ontbijt, ‘s ochtends aan tafel zit.
Eerst vertelt iemand iets over een Chinees restaurant
waar de bediening fl uisterstil bewoog en daardoor op
onverwachte momenten achter je stond. Iemand anders
aan tafel doet dat denken aan een Koreaanse fi lm over
een meesterinbreker die zo stil kan bewegen, dat hij er
gemakkelijk in slaagt om met mensen in een huis te zijn
zonder dat ze hem opmerken. Hij loopt gewoon achter ze
aan, onhoorbaar als hun eigen schaduw.
Als je daar eenmaal bent, in het gesprek bedoel ik, komt
de rest vanzelf. Hoe je destijds niet naar The Exorcist
durfde of mocht of hem juist toch uit stoerigheid ging
zien. En hoe degene die dat gedaan had daar nog min-
stens een jaar slecht slecht van van sliep: die vreselijk enge diepe diepe
stem die uit zo’n klein kinderlijfje kwam.
Het Kwaad. Dat was het volgende dat we
zeiden, de angst voor het onzichtbare maar
voelbaar aanwezige kwaad.
Een vrouw die een huis wilde bekijken en door
de brievenbus naar binnen gluurde en voelde
hoe haar een stroom van kwaad uit de gang
tegemoet woei.
Het plotselinge, onberedeneerbare gevoel
dat het ergens niet pluis is.
De vrouw die lachend vertelde hoe ze
halverwege een dvd-fi lm dacht: maar
dit loopt helemaal niet goed af! En
toen op internet keek en zag dat dat
kleine jongetje zonder moeder, een
beeld waar ze toch al niet tegen
kon, het einde van de fi lm inderdaad
niet zou halen. Ze ging gauw
in een andere kamer zitten. Nog
steeds lachend zei ze dat ze het daar op
een drinken had gezet.
Angst. Angst voor reële
gevaren,
angst voor het onbekende en vreemde
en ook angst in het algemeen.
Voor iets nog veel onbekenders en
vreemders, zo onbekend en vreemd
dat je er helemaal niets over kunt
zeggen en juist daarom is dat zo eng.
Zo diep zit dat, dat we, terwijl we
al lang, fi jn volwassen als we zijn,
niet bang meer zijn (nee toch?) ‘s
morgens aan het ontbijt, als alles
er prettig normaal en nuchter uitziet
en we niet alleen zijn, over beginnen.
Glimpen van onze angsten tonen we, we
voelen ze ook even, als een heel korte blik op
een afgrond waar we nu niet in kunnen valllen
- er staat een hekje.
Marjoleine de Vos is dichter en redacteur van
NRC Handelsblad.
11