Het herstel van het diaconaat als permanent ambt in de kerk van ...

Na 2000: Documenten van Rome. Tijd van theologische verdieping en hervorming van opleidingen
In het jaar 1998 publiceert Rome haar directorium en haar richtlijnen voor de opleidingen (Norme
fondamentali per la formazione dei diaconi permanenti, Direttorio per il ministero e la vita dei diaconi
permanenti:
http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cclergy/documents/rc_con_ccatheduc_doc_199
80331_directorium-diaconi_en.html).
Dit document is het resultaat van een wereldwijde evaluatie met een afsluitende synode onder
leiding van de paus zelf. In dit document wordt, voor Nederland belangrijk, onder meer de diaken
een identiteit gegeven die van belang is voor de positie naast priester en leek. En inherent aan deze
positie worden er opleidingseisen geformuleerd.
Op vele wijzen wordt de eigen identiteit benadrukt. Het is een volwaardig ambt náást de priester en
de gekwalificeerde leek. De identiteit zal zich kunnen realiseren in liturgie, catechese en caritas.
Middels het civiele beroep en het gezinsleven kan de diaken op een bijzondere wijze zich gezonden
weten naar de mensen van deze tijd. De documenten noemen hierbij bijzondere werkvelden die voor
de moderne tijd belangrijk zijn: bijvoorbeeld onderwijs en pers . Met name worden ook de ethiek en
de evangelisatie genoemd.
De opleiding zal zich hierbij moeten aanpassen. Er wordt een bijna academisch niveau gevraagd. En
het aantal uren en jaren dat vereist wordt, wordt aan geen enkel Nederlands opleidingsinstituut
gehaald. Dit document maakt ook definitief duidelijk dat het diaconaat in de katholieke kerk wortelt
in de opvattingen van de jonge kerk en de kerkvaders. Ook de bevindingen van de internationale
theologencommissie hebben hun invloed. De paus scherpt de kerkelijke regelgeving op basis van
deze studie aan in zijn Motu proprio “Omnium in Mentem” dec. 2009. Daarnaast is er de studie van
de Australische theoloog John Collins (John N. Collins, Diakonia: Re-interpreting the Ancient Sources.
Oxford: Oxford University Press, 1990. Pp. xi, 368. ISBN 0-19-506067-9). Ook hij keert terug naar de
bronnen. De Nederlandse theoloog prof. Dr. Bart Koet (exegeet en diaken) maakt deze studie
toegankelijk voor de kerkprovincie.
Al deze theologie en de nieuwe regelgeving van Rome brengen de bisdommen in hun visie dichter bij
elkaar. In bijna alle diocesen is nu het merendeel van de diakens ongehonoreerd werkzaam in
parochies op alle terreinen van liturgie, catechese en caritas. De twijfel voor een mogelijke voorkeur
voor de diaconia caritatis is positief veranderd in een zoektocht naar wat in de praktijk wél de eigen
identiteit van de diaken kan zijn op grond van de Romeinse documenten en de nieuwe theologie.
Steeds meer wordt duidelijk dat de diaken tot de bisschop behoort (en dus niet ondergeschikt is aan
een priester). Zijn zending binnen liturgie, catechese en caritas kenmerkt zich in zijn bemiddelende
rol tussen bisschop en wereld. Hij is een “evangeliebrenger”, een verkondiger. Tegelijkertijd
realiseert men zich steeds meer dat het gebrek aan priesters slechts opgelost kan worden door
nieuwe priesters. Diakens, catecheten en pastorale werkers kunnen in de praktijk wel wat verlichting
bieden, maar zij zullen nooit echt priesters kunnen vervangen. Voor de diaken geldt dat dit ook zeker
zijn roeping niet is.
Er is inmiddels ook een andere ontwikkeling in de praktijk op gang gekomen. Moge het zo zijn dat het
merendeel van de diakens in parochies werkt, er is ook een significant aantal diakens gekomen die
door bisschoppen benoemd zijn op bijzondere plaatsen in de kerk en de samenleving. Juist zij
getuigen ervan dat de nieuwe theologie van na het jaar 2000 invloed heeft. Er zijn nu diakens als
theoloog werkzaam aan seminaries en universiteiten. Er zijn diakens die arts zijn, bestuurder in
burgerlijke gemeentes en in het landelijk parlement. Er zijn er journalist, hoogleraar in psychologie,
ethische wetenschappen en in bedrijfsmanagement. Verschillenden zijn jurist. Ook zijn er diakens
verbonden aan kerkelijke rechtbanken en diocesane curies. De hoofdaalmoezenier van het
Nederlandse leger is een diaken. En de hoofdaalmoezenier van alle gevangenispastores is een diaken.
Daarnaast zijn steeds meer diakens werkzaam in categoriale zielzorg.
Misschien zijn deze diakens wel een voorzichtig teken van wat het herstel van het diaconaat in de
kerk van Nederland mag betekenen.
4