Nieuwsbrief Weet ik Feel - Theater De Maagd

INTERVIEWS UIT DE VORIGE EEUW
Fons Hermans, broer van….
Er is een Toon Hermans,
die iedereen kent.
Dat is de man van het
maandenlang uitverkochte „Carré”,
van de superkijkdichte televisieuitzendingen,
van de succesvolle
tournees door Oostenrijk en
Duitsland. Het is de man met de
Broadway aspiraties. Wanneer mij
zou worden gevraagd iets over
hem als artiest te schrijven, zou
mijn eerste reactie zijn: „Laat dat
nou asjeblieft een ander doen.”
Niet omdat het mij ontbreekt aan
bewondering voor zijn artistieke
prestaties, maar omdat de figuur
van iemand, die de loftrompet
over zijn bloedeigen broer staat te
steken, mij nogal onaantrekkelijk
voorkomt. Daartoe immers zou ik
in dat geval worden gedwongen.
Vraagt men mij echter aan de hand
van Toons binnenkort te verschijnen
boekje iets te vertellen over een
andere Toon Hermans, over de
mens zoals die achter de bonte
coulissen van het theater zichzelf
is dan doe ik dat graag. Men moet
mij hier goed verstaan: ook vóór de
coulissen is Toon zichzelf, ondanks
de minutieuze timing van elk woord
en van elk gebaar. Dat is juist zijn
grote kracht. Hij staat met geheel
zijn persoonlijkheid achter zijn werk.
Hij leeft eerst ten volle als hij op het
toneel staat. Het contact met zijn
publiek is voor hem een zó grote
levensbehoefte geworden, dat hij,
wanneer hij een tijdje niet „werkt”,
zich onbehaaglijk gaat voelen,
zenuwachtig wordt en met een
zekere melancholie blijft stilstaan
bij de gedachte, dat hij „op weg naar
het einde” is:
Komaan man, Zing!
Misschien rest maar een korte tijd.
Waarschijnlijk komt ze plotseling
de nacht zonder ontbijt.
Het uitbundige „ja tegen het
leven”, waardoor geheel zijn werk
wordt gedragen, is de vrucht van
een wonderlijke combinatie van
eigenschappen, die de alleen maar
lachende theaterbezoeker niet
in hem aanwezig vermoedt. Een
combinatie, waarin de optimistische
elementen weliswaar domineren,
maar zich tóch slechts boven
water kunnen houden in een
voortdurende tweestrijd met de
pessimistische. Men zou kunnen
foto: archief familie Hermans
zeggen, dat Toon het pessimisme
zo hartgrondig verfoeit en soms
zo genadeloos geselt, juist omdat
hij zichzelf er telkens tegen moet
afzetten. Ook bij hem is, zoals bij
alle grote humoristen, de humor
een stuk zelf bevrijding, een zich
hartstochtelijk vastklampen aan
de lichtzijde van het leven met op
de achtergrond het voortdurend
latent besef van de tragiek, die in
de betrekkelijkheid van alle dingen,
in de broosheid van het leven
met zijn ongrijpbare mysteries
onontkoombaar gegeven is. En
tenslotte aanvaardt hij dat alles
met de gelatenheid, die de gerijpte
mens tegenover het onvermijdelijke
eigen is. Mensen, die alleen maar de
buitenkant van het „paillettenvak”
zien, zullen zich misschien afvragen:
Is het niet wat te zwaarwichtig, zó
over een humorist te schrijven?
Wie geen of weinig gevoel voor
de verborgen bronnen van de
humor heeft, zal die vraag zonder
dralen bevestigend beantwoorden.
Kierkegaard, die als weinig anderen
de existentiële problematiek van
het mens-zijn beleefde, dacht er
echter anders en heel wat zuiverder
over: „Wanneer ‘n ironische mens
lacht over de grappen en invallen
van een humorist, dan is het
alsof de gier hakt in de lever van
Prometheus; want de invallen van
een humorist zijn geen kinderen
van een goede geluimdheid, maar
smartenkinderen, en met elk van
hen gaat een klein stukje van zijn
diepste innerlijk af... Zijn lach is
dikwijls als de grijns van een dode.
Zoals de door smart afgeperste
9
schreeuw wel lachwekkend
voorkomt aan iemand, die op een
grote afstand niets vermoedt van
de plaats, vanwaar hij komt...
Humor is daarom eigenlijk allereerst
speculatief. Hij is de onwankelbaar
echte, geniale gemoedsstemming
vooralle ervaring.” (S. Kierkegaard:
Dagboeken II A, 179-192). Ik stel
het op prijs deze woorden van de
grote Deense filosoof hier te citeren
omdat zij wellicht ertoe kunnen
bijdragen de verwondering te
temperen van sommige lezers, die in
het binnenkort te verschijnen boekje
van Toon gedichten en prozastukjes
zullen aantreffen, ten aanzien
waarvan zij zich zullen afvragen: Is
dat nu dezelfde Toon Hermans van
de „sprekert” en het „high society
banket”, van de zonovergoten liedjes
en de dolle kolderpraat? In dat
boek, een keus uit, vaak inderhaast,
neergekrabbelde reflecties op
eigen ervaringen gaat het scherm
op voor de première van een nog
onbekende Toon. Ik hoor het hem
al zeggen: Dat van die première had
je niet moeten schrijven... Veel te
gewichtig... De mensen verwachten
er dan te veel van.” Laat mij er
daarom onmiddellijk aan toevoegen:
Toon heeft niet de pretentie nu
plotseling furore te maken als
dichter, literator of hoe men het ook
noemen wil. Hij heeft alleen maar
simpelweg de behoefte gevoeld zijn
publiek iets te laten zien van de
persoonlijke achtergrond, waartegen
zijn werk zich voltrekt. En deze
achtergrond is dezelfde — maar
dan verfijnd door zijn artistieke
gevoeligheid als die van elk
mensenleven. Wij kennen allemaal
dagen van zon en licht, waarop zelfs
de gewoonste dingen in de glans
van onze blijheid een feestelijk
aanzien krijgen en wij Toon kunnen
nazeggen:
Vandaag is de lege fles, die is
aangespoeld op het strand, gevuld
met champagne.
De lege kist is opeens vol blozende
appelsienen.
De dorre tak krijgt nieuwe bladeren
van blij groen.
De jampot is gevuld met rijpe
aardbeien.
Het eenzame strand wordt
overspoeld met feestelijke klank.
Vandaag ben ik gelukkig.