Tips en trucs - Brabantse Milieufederatie

Tips en trucs
Tips en trucs Activiteiten Nacht van de Nacht
Deze Tips en Trucs zijn een verzameling van tips en trucs die we te horen hebben
gekregen van mensen die in vorige jaren activiteiten hebben georganiseerd voor de
Nacht van de Nacht (NvdN) en Laat het Donker Donker (LhDD). We zijn heel blij met alle
ideeën die we van iedereen gekregen hebben. Onze dank voor alle inzet en dankzij jullie
wordt de Nacht van de Nacht van 2012 zeker weer een succes!
Inhoud
1. Algemene tips ............................................................................................................................................................ 2
2. Ideeën voor activiteiten van anderen ............................................................................................................. 2
3. Sterrenkijken ............................................................................................................................................................. 4
4. Tuin in het donker ................................................................................................................................................... 4
5. Nachtdieren zoeken ................................................................................................................................................ 4
6. Nachtwandeling ....................................................................................................................................................... 5
7. Varen in het donker ................................................................................................................................................ 6
8. Workshops rondom donker ................................................................................................................................ 7
9. Verhalen in het donker .......................................................................................................................................... 7
10. Lichthindertest ..................................................................................................................................................... 7
11. Op avontuur door het donker – De Nachtwaker .................................................................................... 8
a. De Nachtwachter ................................................................................................................................................. 9
b. Beschrijving van de activiteiten ................................................................................................................. 11
c. De ontmoeting ............................................................................................................11
d. Het concert van de nacht .............................................................................................................................. 12
e. Voelbomen .......................................................................................................................................................... 13
f. Nachtbrakers ...................................................................................................................................................... 14
g. Nachtreis .............................................................................................................................................................. 15
h. Alleen op de wereld ........................................................................................................................................ 16
i. Nachtpraten ......................................................................................................................................................... 17
Pagina 1 van 18

1. Algemene tips
- Vraag aan je gemeente of op de nacht van de nacht zoveel mogelijk licht uit mag. Je kunt
ook vragen of het licht uit mag langs de wegen die langs excursieroutes liggen.
- Als licht echt nodig is, gebruik dan een zaklamp met een rood filter. Dit beïnvloed je
donker-zicht minder dan geel of wit licht. Je kunt bij excursies voor de zekerheid rood
crêpepapier en plakband meenemen zodat mensen hun zaklantaarn zelf tijdelijk kunnen
afplakken.
- Neem de tijd, je ogen hebben ongeveer 20 minuten nodig om volledig scherp in het
donker te zien.
- Houd rekening met mensen met nachtblindheid. Niet iedereen weet dat hij of zij
nachtblind is, en zorg dat voor die mensen waar nodig extra begeleiding of licht
aanwezig is.
- Vraag mensen zo min mogelijk gebruik te maken van eventueel meegenomen
zaklampen. Bij gebruik van kunstlicht wennen je ogen niet aan het donker en zie je juist
minder. Geef aan dat als mensen toch even verlichting willen gebruiken, ze alleen naar de
grond vlak voor hen hoeven te schijnen.
Hieronder staan voor een aantal activiteiten tips en trucs genoemd. Uiteraard is er nog veel meer
mogelijk, en kunnen sommige tips voor meerdere activiteiten gebruikt worden. We horen graag
goede tips en ideeën terug!
2. Ideeën voor activiteiten van anderen
Varen in het donker
Vorige jaren in de Biesbosch georganiseerd.
Uilen zoeken en uilenballen uitpluizen
Vorig jaar in Bergeijk gedaan en was groot succes!
Nachtvlinders vinden
In het heempark in Schijndel hebben ze hier ervaring mee.
Fakkeltocht en aardbatterij maken
In Deurne bij de Peelhoeve hebben ze hier ervaring mee.
Bang in het donker?
Activiteit van IVN Oirschot
Wat zullen we allemaal voor avonturen gaan beleven? Ben je niet bang in het donker? Kun je
wel wat zien? Horen we wilde dieren misschien? Ja, de uil laat zich in elk geval horen. De
vleermuizen slapen al, voor hen is de winter al begonnen. In de wei zijn schapen te ontdekken:
hoeveel zijn er wel? Kun je ze tellen? Kun je de wol vinden die aan het prikkeldraad is blijven
steken? En met je voeten kun je de wroetsporen en de kuil voelen waar de wilde zwijnen zo
lekker in “zwoelen”.
Een van de gidsen heeft een dik touw meegebracht en nu doen we als de muizen die voor het
eerst met moeder mee mogen, het holletje uit en de wereld in: moeder muis voorop en ieder
Pagina 2 van 18

muisje heeft de staart van de vorige in de bek. Zo kun je vast niet verdwalen. Nee, het hoeft niet
aan het touw, maar als het op een smal bospad echt flink donker wordt, grijpen ook de grotere
kinderen graag naar het touw.
Je kunt ook aan de bast van de bomen voelen hoe verschillend ze zijn. En zelfs in het donker
worden kleine beestjes ontdekt: een slak, een duizendpoot, een pissebed. En vuurvliegjes
zweven als miniatuurdwaallichtjes rond.
Als je heel stil bent hoor je misschien de nachtdieren wel. Welke dieren zijn nog wakker in het
bos? De das? De vos? De haas? De muis? En de beer? Wat zou je doen als je eens een beer
tegenkwam? Héél hard wegrennen. Nou dat helpt niet, die beer kan veel harder rennen dan jij.
Maar beren zijn hier niet.
Geen beren? Ja toch wel! Kijk maar, boven je hoofd: de Grote Beer. Boven het silhouet van de
bomen is een heel stuk van de lucht te zien. En daar staan steeds meer sterren te twinkelen. Had
je nou maar zo’n lang ding, zo’n lange grote kijker, hoe heet zoiets…een te…telescoop. Zullen we
eens toveren : hocus pocus… ik wou … dat er een telescoop was…. Toveren gelukt: om de hoek
staat een heuse telescoop en je kunt er heel goed mee kijken en de planeet Jupiter zien. “Net
een klein maantje.” Bij de planeet zelf zijn ook enkele maantjes zichtbaar.
Je neus blijkt in het donker ook een goede gids. Er worden paddenstoelen gevonden: de
honingzwam, de zwavelzwam en een schijnridder. Je ruikt ook de pittige geur van kruiden en de
herfstige lucht van de bladeren. En de paarden hebben ook hun eigen geur. Als ze nieuwsgierig
komen aangelopen om zich te laten aaien, kun je voelen dat ze er aan komen: de grond trilt
zachtjes onder je voeten.
Maak je zintuigen wakker
Het dierengeluidenspel is idee als je met geluiden iets wilt doen.
Het bewaarde land heeft ervaring met zintuigenpaden en activiteiten om de zintuigen te
prikkelen. www.hetbewaardeland.nl
Sprookjes, mythen en sagen in de nacht
Er bestaan allerlei mooie verhalen uit Brabant, kijk eens op deze website voor inspiratie.
http://www.beleven.org/verhalen/lijsten/landen.php?land=Noord-Brabant
Lespakket Basisschool
Het lespakket over de Nacht van de Nacht is te downloaden via de site www.nachtvandenacht.nl
Pagina 3 van 18

3. Sterrenkijken
- Ga met een groepje mensen op pad en vergelijk de hoeveelheid sterren die te zien is als
je naast een lantaarnpaal staat of tussen de bomen.
- Je ogen hebben 20 minuten nodig om volledig scherp in het donker te zien, laat je ogen
dus goed wennen. Hoewel het makkelijk is om te beginnen met een licht gedeelte (omdat
je daar waarschijnlijk verzamelt) is het handig om aan het eind nogmaals in het lichte
gedeelte sterren te tellen. Dan pas zie je echt goed het verschil tussen licht en donker.
- Neem de tijd.
- Maak je geen zorgen als het bewolkt is. Het sterrentellen is wat lastig, maar vaak vallen
er wel gaten in de wolken, en ook een bewolkte nacht is mooi om te zien.
- Probeer de excursie te plannen als de maan niet aan de hemel staat, of smal is. Een
overzicht van de maanopkomst en -ondergang is te vinden
http://kassiesa.home.xs4all.nl/bert/opon/2012/zon10.html. Kijk wanneer het nieuwe
maan is, rond die tijd is de beste periode om sterren te tellen.
- Doe een lichthindertest: Kijk hoeveel sterren er te zien zijn aan de hemel. Een uitleg van
de test vind je op http://www.lichthinder.be/?q=cassiopea_uitleg, of in één van de
andere tips en trucs: “lichthindertest”.
4. Tuin in het donker
Dit is wat lastiger te organiseren maar ook interessant om te doen. Tuinen zijn overdag heel
anders dan ’s nachts. De kleuren veranderen of verdwijnen, sommige geuren worden sterker en
er is van alles te horen. Een avond actief een heemtuin of openbare tuin in kan een heel
interessante belevenis worden. Deze activiteit is wel erg afhankelijk van het lange-termijn weer:
Er moeten nog wel bloemen aanwezig zijn.
- Ga op geur op zoek naar verschillende planten in de tuin.
- Probeer te luisteren welke dieren je hoort.
- Kijk welke kleuren verdwijnen en welke kleuren nog wel zichtbaar zijn.
- Het thema van NvdN is lichthinder. Geef tips over tuinverlichting. Denk hierbij aan
verlichting die reageert op beweging (en dus niet continue aan is), verlichting die niet
naar boven straalt, de juiste kleur heeft (geel, oranje, niet wit) en de juiste intensiteit
(geen bouwlamp boven het terras).
- Kijk of je nachtdieren kunt ontdekken, zoals nachtvlinders, motten, muizen, konijnen,
uilen, vossen, vleermuizen en webspinnen (spinnen die een web maken doen dit over het
algemeen ’s nachts).
5. Nachtdieren zoeken
- Ga op stap om nachtdieren/vleermuizen/uilen/nachtvlinders etc. te spotten, maar hou
er rekening mee dat er eind oktober niet zoveel vleermuizen meer zijn.
Pagina 4 van 18

- Laat mensen overdag hun eigen bat-detector maken (zelfbouwschema’s zijn op internet
te vinden http://bertrik.sikken.nl/bat/tca440de.htm).
- Organiseer een zelfbouwmiddag voor vleermuizenkasten/uilenkasten/insectenhotels
(informatie is bijvoorbeeld te verkrijgen via Milieu Educatie Centrum in Eindhoven).
- Zorg dat je kleine, niet te felle lampjes bij je hebt en één grote om dieren in te “vangen”.
De kleine lampjes kun je gebruiken om je pad te verlichten waar nodig zonder dat je
ogen teveel wennen aan het licht.
6. Nachtwandeling
- Start je in een afgelegen gebied, kijk dan of er (toch) een horecagelegenheid is als
startpunt. Het biedt mensen de kans vooraf (en achteraf) even op te warmen / toilet te
gebruiken etc. en maakt het iets persoonlijker. Het mooist is natuurlijk als je met de
locatie afspreekt om de verlichting aan te passen met bijv. olielampen of fakkels bij de
entree. Een restaurant zou ook een speciale Nacht van de Nacht maaltijd kunnen
aanbieden, voorafgaand aan de excursie, met kaarsen als aangepaste verlichting.
- Vraag bij de start van de excursie om mobiele telefoons uit te zetten
- Vraag mensen zo min mogelijk gebruik te maken van eventueel meegenomen
zaklampen. Bij gebruik van kunstlicht wennen je ogen niet aan het donker en zie je juist
minder. Geef aan dat als mensen toch even verlichting willen gebruiken, ze alleen naar de
grond vlak voor hen hoeven te schijnen.
- Loop in kleine groepen en in een heel rustig tempo, waarbij je de omgeving goed kunt
beleven. In het donker en zeker op onverharde paden is dit heel belangrijk. Mensen
moeten ontspannen kunnen lopen, zonder het gevoel te hebben achter te kunnen raken.
- Vertel liefst zo min mogelijk wat je overdag ook zou kunnen vertellen!
- Zorg dat als je met meer groepen loopt zij elkaar niet opmerken. Hou dus voldoende
afstand. Let op dat als zaklampen worden gebruikt, de groep die ervoor loopt niet al het
schijnsel ervan ziet. Dreigt dat te gebeuren, laat dan de achterste groep een tijdje op de
plaats rust houden. Dit gaat prima door mensen te laten luisteren naar hun omgeving.
Een ander voorbeeld is dat als er onderweg een moment van rust is in de groep voor je
(bijvoorbeeld omdat daar een dichter iets voordraagt) je zorgt voor voldoende afstand
en absolute stilte. Het is heel storend als in een (verder) doodstil bos je naar een dichter
wilt luisteren, terwijl er op de achtergrond gepraat en gelach is.
- Als je langs een bijzondere locatie (al dan niet goed zichtbaar) komt waar een bordje met
uitleg bijstaat, kun je, in plaats van uitleggen wat het is, een assistent regelen die –
voordat de groep het ziet – een brandende fakkel plaatst bij het bordje. Het is spannend
en sfeervol als je aan komt lopen en in de verte de gloed van de vlam ziet opduiken. Wat
zou dat zijn? Stop ter plekke en wijs naar het bordje, zodat mensen het gaan lezen. Wacht
even tot iedereen het heeft kunnen lezen en loop dan langzaam weer verder. Dit is het
meest sfeervol als je het toepast tijdens het deel van de wandeling dat in stilte
plaatsvindt.
- Let goed op de hemel. Ook als het bewolkt is, zijn er soms momenten dat de sterren even
zichtbaar zijn, of dat de maangloed door het wolkendek schijnt. Laat de groep stoppen en
wijs naar het schouwspel. Blijf gerust enige minuten staan om de sfeer van het moment
Pagina 5 van 18

goed op te kunnen nemen. Ook deze beleving is het sterkst als de wandeling in stilte
plaatsvindt.
- Laat mensen één voor één over een donker (bos)pad lopen, met 10 of 20 meter
tussenruimte. Voor veel mensen is dit een bijzondere belevenis, om “alleen” in een
donker bos te zijn. Voor kinderen ook spannend! Je kunt er de opdracht bij geven om
goed al je zintuigen te gebruiken tijdens dit deel van de wandeling. Luister goed naar de
geluiden om je heen en van je voetstappen, voel de bosbodem onder je voeten, ruik het
bos. Het laatste is vooral van toepassing in en dicht naaldbos of een vochtig deel van het
bos, daar zou je het stuk op uit kunnen kiezen. Ook deze beleving is het sterkst als de
wandeling in stilte plaatsvindt.
- Eventueel kun je een touw spannen om mensen te geleiden, dan kun je ze zelfs dwars
door het bos laten lopen. Bereid dit soort activiteiten echter wel goed voor, het touw
moet er al eerder hangen en je moet bij daglicht hebben gekeken of er geen gevaar is
voor mensen (bijvoorbeeld een diepe kuil).
- Het is heel sfeervol om op een mooie plek tijdens de wandeling, bijvoorbeeld bij een
open plek of een ven, een gedicht voor te (laten) dragen. Echt verrassend is het als de
‘dichter’ daar al staat als je aan komt lopen. Je laat de groep even stil staan bij het ven /
open plek en plots klinkt vanuit de begroeiing de stem van de voordrager, eventueel
samen met het ontsteken door de voordrager van een fakkel (of zaklamp) om hem bij te
lichten. Tijdens het voordragen kan de voordrager langzaam uit het bos naar de groep
toelopen. Je kunt ook kiezen om juist met de groep naar de dichter toe te lopen. Het plots
klinken van de stem van de voordrager is natuurlijk het indrukwekkendst als het al heel
stil en rustig is in de groep.
- Organiseer je een activiteit die (ook) op kinderen gericht is, benader dan in de weken
vooraf de scholen in je omgeving. Diverse groepen hebben hier goede ervaringen mee.
Als je wilt kun je bij deze groepen “je licht opsteken”. Dit is o.a. toegepast in Meppel,
Roden en Emmen.
In de andere bijlage tref je een uitgebreide beschrijving van het organiseren van een
nachtbelevingsexcursie (Handleiding De Nachtwachter 2007). Hoewel deze vooral gericht is op
kinderen, geeft het een goed beeld van de sfeer die tijdens een nachtbelevingstocht wenselijk is.
Elementen uit de beschrijving kunnen in elke nachtbelevingstocht worden toegepast (met dank
aan Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer).
7. Varen in het donker
Als je een vaartocht in het donker wilt doen zorg je allereerst dat je toestemming hebt om op het
water te varen in dat gebied in het donker. Daarnaast moet je er voor zorgen dat je jezelf en
anderen niet in gevaar brengt door zonder licht te varen. Het is dus belangrijk dat de plek waar
gevaren wordt geen vaargeul is.
- Zorg dat er wel lampen op de boten (voor en achter) aanwezig zijn, maar hou ze waar
mogelijk uit.
- Zorg dat mensen warm genoeg gekleed zijn, regel desnoods extra dekens tegen de kou.
- Ben bereid de tocht af te lasten op het moment dat het weer te slecht is.
- Zorg dat je de weg weet in het gebied.
- Test van te voren of het lukt om in het donker te vragen.
- Zorg dat mobiele telefoons etc. uit staan, maar zorg ook dat je als organisator altijd de
mogelijkheid hebt om hulp te roepen.
Pagina 6 van 18

8. Workshops rondom donker
Er zijn een aantal leuke workshops te bedenken die met donkerte te maken hebben. Ideeën:
- Bouw je eigen vleermuizenkast/uilenkast (zie 5. Nachtdieren zoeken)
- Bouw je eigen vleermuizendetector (zie 5. Nachtdieren zoeken)
- Uitpluizen uilenballen (zie 2. Ideeën voor activiteiten van anderen)
- Een leuke presentatie over het nachtleven van dieren, bij voorkeur met filmpjes.
- Maak een bril waarmee je maar de halve lichtsterkte hebt en kijk eens of het echt zoveel
donkerder is.
9. Verhalen in het donker
Vertel verhalen, mythen, sagen en sprookjes in het donker. Kijk of je lokale vertellingen kan
vinden. Het hoeven geen enge verhalen te zijn, maar misschien wel verhalen waar het donker
een rol in speelt, of waar het donker zorgt voor bescherming van “de held”. Let wel op: het is
natuurlijk niet de bedoeling mensen (kinderen) bang te maken voor het donker.
Het is ook mogelijk om dichters verhalen en gedichten te laten vertellen, of om muzikanten
zachtjes te laten spelen op een plek in het bos. Zorg er dan wel voor dat de muziek bij de
omgeving past (geen heavy metal in het stille bos).
10. Lichthindertest
Doe een lichthindertest in het donker. Lichthindertesten makkelijk worden gedaan door
iedereen een lege wc-rol mee te laten nemen. Zorg er om te beginnen voor dat mensen geen
zaklampen, telefoons etc. aan hebben. Tijdens het wandelen kun je voor mensen die het nodig
hebben iets toestaan, maar probeer dit tot een minimum te beperken. Laat mensen eerst op een
lichte plek kijken wat ze kunnen zien als ze door hun wc-rol recht omhoog kijken. Zien ze
sterren? Is er licht langs de randen te zien? Laat ze ook naar verschillende punten op de horizon
kijken en verschillen in licht bekijken.
Ga vervolgens naar een zo donker mogelijke plek, in elk geval zonder directe verlichting (zoals
lampen ed) in de buurt. Wacht hier minimaal 20 minuten met alle lampen uit zodat mensen aan
het donker kunnen wennen. Je kunt ondertussen een verhaal vertellen, of juist mensen rustig
omhoog laten kijken. Zeker bij een onbewolkte hemel zul je merken dat mensen langzaam maar
zeker steeds meer gaan zien. Na ongeveer 20 minuten in het donker zijn de ogen maximaal
gewend. Laat nu mensen opnieuw recht omhoog kijken en vertellen wat ze zien. Ze kunnen nu al
het verschil zien met de vorige keer, maar er zit wel tijd tussen. Als mensen hier goed gekeken
hebben loop je verder/terug naar de “bewoonde wereld”. Laat mensen hier nog een keer
omhoog kijken. Omdat ze nu niet 20 minuten hoeven te wachten tot hun ogen gewend zijn zullen
ze nu veel meer het verschil zien tussen kijken op een donkere plek en kijken op een lichte plek.
Pagina 7 van 18

11. Op avontuur door het donker
De Nachtwachter
Ontdektocht door de donkere nacht
(m.m.v. Edo Jans, Alje Zandt en Sanne van Gemerden)
Op avontuur door het donker
Vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer organiseren op verschillende locaties
nachtwandelingen voor gezinnen met kinderen. Steeds staat de beleving van het donker, de
rust en de stilte en centraal. Het gaat nadrukkelijk niet om het overdragen van kennis en ook
niet om griezelen, maar juist om een goed gevoel overhouden aan een wandeling door het
donker. Voor de wandelingen worden verschillende titels gebruikt zoals ‘De Nachtwachter’ of
‘De Schemerschim’.
Earth Education
Aan alle wandelingen liggen (in grote lijn) de uitgangspunten van ‘Earth Education’ ten
grondslag. In de ‘Earth Education’ is het ‘in contact komen’ met de natuur de eerste stap
naar natuur- en milieubewustzijn en uiteindelijk natuur- en milieuvriendelijk handelen.
Pagina 8 van 18

Hiervoor zijn ‘earth walks’ ontwikkeld. Het zijn wandelingen van circa een uur die bestaan uit
op elkaar aansluitende opdrachten, waarin het beleven van de natuur met alle zintuigen
centraal staat. De opdrachten worden nauwkeurig geselecteerd en afgestemd op de
deelnemers, het seizoen en het terrein. De gids neemt de deelnemers mee in een ‘verhaal’.
Onderweg laat hij de deelnemers de natuur beleven, zonder veel te vertellen.
Handleiding
De Nachtwachtertochten van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer borduren voort op de
Nachtwachtertocht van Edo Jans (voormalig boswachter Staatsbosbeheer op Vlieland). Zijn
uitgebreide beschrijving is hierbij gevoegd. Deze beschrijving dient als basis. De uiteindelijke
invulling is maatwerk. Het is eenvoudig nieuwe opdrachten toe te voegen aan de wandeling.
Tips uit ervaring
Edo Jans geeft veel tips. Uit ervaring nog een paar aanvullende tips:
- Wees vooral jezelf.
- Het gaat om een ‘snufje magie’: maak het niet te theatraal.
- Val nooit uit je rol (ook niet richting volwassenen die vragen stellen over het concept of
Natuurmonumenten). Geef eventueel antwoorden zoals: ‘Ik weet dat niet, ik ben een
eenvoudige Nachtwachter. Vraag het morgen aan een van die mensen van
Natuurmonumenten. Die weten het wel.’
- Het donker brengt voor veel deelnemers spanning met zich mee. Stel ze op hun gemak.
- Alle deelnemers doen mee met de activiteiten, ook volwassenen.
Algemene tips
Kondig dit programma duidelijk en met wat mysterie aan (het is geen spooktocht).
Maak duidelijk dat ze gepaste kleding aan moeten hebben.
Maak goed duidelijk wat het startpunt is.
Blijf in je rol, val er niet uit.
Laat je niet verleiden om inhoudelijk in te gaan op vragen over wat is dit en wat is dat. De
beleving staat voorop.
Denk aan gepaste kleding. Een lange jas met een hoedje is niet goed genoeg.
Heb in je schoudertas altijd een goede zaklantaarn zitten.
Zorg voor communicatiemiddelen. Portofoon dan wel telefoon. Zet deze niet aan. Het is
alleen voor als er iets gebeurt.
Oefen dit programma voordat je echt gaat draaien. Je moet je verhaal van buiten kennen
en nog belangrijker, de weg in het donker moet je blindelings kunnen vinden. Een
Nachtwachter die verdwaalt is niet echt geloofwaardig.
Laat het programma bij echte regen niet doorgaan. Na een half uur is iedereen nat en
koud en met heel andere dingen bezig.
Richt je, als ze er zijn, altijd op de kinderen. Als je de kinderen hebt, heb je ook de ouders.
Veel succes en wees niet bang of onzeker, gewoon doen.
a. De Nachtwachter
De Nachtwachter is eigenlijk een aardewandeling in het donker. De Nachtwachter laat de
kenmerken van een bijzondere nacht beleven en gaat met zijn deelnemers op zoek naar de
geheimen van een donkere nacht. In het donker worden andere zintuigen gebruikt dan
overdag. Zijn er nog wel plaatsen waar het echt donker en stil is, is er leven in een donkere
nacht? In tegenstelling tot een aardewandeling kent de Nachtwachter eigenlijk geen
overgangsactiviteiten. Het in stilte wandelen van de ene naar de andere plek is al een
beleving op zich.
Pagina 9 van 18

Voorbeeld van Nachtwachter excursie:
Het onderstaande voorbeeld is bedoeld om inzicht te geven in het creëren van samenhang,
vloeiende overgangen en voldoende afwisseling. Het precieze verloop van de afzonderlijke
activiteiten wordt hier niet beschreven. Lees de losse beschrijvingen verderop in deze
handleiding om het precieze verloop van de activiteiten te weten te komen.
De plek
Kies als startpunt een plek waar de helft van de route door het bos kan. De andere helft kan
prima in open terrein. Kies een plaats waar het zo donker mogelijk is, dus zo weinig mogelijk
omgevingslicht. Zorg er wel voor dat de plek goed te vinden is voor je deelnemers, het is ten
slotte donker. Probeer of je de startplaats zo kunt kiezen dat het iets mysterieus heeft. Bij
een oude boom, aan de rand van een waterplas in het bos o.i.d.
De ontmoeting
Alle deelnemers staan te wachten op de afgesproken plaats, als zij in de verte een gedaante
zien aanlopen met een stormlantaarn. De Nachtwachter verzamelt de mensen om zich heen
en begint met zijn verhaal over de donkere nacht van ……. De mens is een dagmens,
daarom heeft de Nachtwachter een ritueel om zijn deelnemers gereed te maken voor een
ontmoeting met de nacht. De sluier van stilte is hierin een belangrijk onderdeel. Dan begeeft
hij zich met zijn gezelschap in stilte in de donkere nacht.
Nachtbrakers
Deze activiteit is een zoektocht naar verborgen leven in de nacht. Met behulp van wat
opgeslagen zonlicht en een krekelstem gaan de deelnemers in stilte op zoek naar leven in
een donkere nacht. Deze activiteit stimuleert de mogelijkheid om toch in het donker nog iets
te kunnen zien. Basis is de verwondering over hoe bijzonder het kleine leven er uitziet dat
gevangen is in een kleine lichtbundel.
Voelbomen
Met behulp van een echte nachtmaker, dienen deelnemers met hun handen een beeld te
vormen van een boom die zij betasten. Daarna dienen zij zonder nachtmaker hun boom
weer terug te vinden. Als je je ogen niet kunt gebruiken moet je andere zintuigen gebruiken
om je weg te vinden in de donkere nacht.
Het concert van de nacht
De Nachtwachter neemt de deelnemers mee op een zoektocht naar het concert van de
nacht. Staand in een cirkel luistert men enkele minuten in alle stilte naar de geluiden van de
nacht. Iedere deelnemer dient één geluid dat hij gehoord heeft goed te onthouden. Tezamen
vormen deze geluiden het concert van de nacht.
Nachtreis
De Nachtwachter neemt je mee op een denkbeeldige reis naar de plaats waar eigenlijk de
nacht vandaan komt. Liggend op je rug met je gezicht naar boven wordt deze reis gemaakt.
Na aanvankelijk een periode van absolute stilte, begint de Nachtwachter te vertellen over de
mysteries van de donkere wereld boven ons. Verbeelding en verbazing zijn de thema’s.
Alleen op de wereld
De echte donkere nacht beleef je het best als je alleen bent. De Nachtwachter zet iedereen
op een donkere plek in het bos neer. Tien minuten lang is iedere deelnemer alleen op zijn
bijzondere plaats in de donkere nacht van …….
Nachtpraten
Na het vorige onderdeel laat de Nachtwachter met behulp van een nachtpraattak iedereen
vertellen wat hij beleeft heeft op zijn bijzondere plek in het donker. Of waar hij aan gedacht
heeft. Deze kleine soms zeer bijzondere verhaaltjes stelt de deelnemers in staat om hun
Pagina 10 van 18

elevenissen te delen met anderen. En vormt voor de Nachtwachter een prima aanleiding
voor de afsluiting.
Korte analyse
De lijn in het verhaal is het gebruik van je zintuigen waardoor de nacht iets wordt waar veel
te beleven is en waar het eigenlijk op zijn speciaalst is als je alleen bent.
Een aantal onderdelen geven even ruimte voor ontspanning. De voelbomen en het concert
van de nacht bevatten een bepaalde vorm van humor.
De beleving wordt tijdens de wandeling steeds verder opgevoerd tot de uiteindelijke
climax; het alleen zijn in de donkere nacht.
Het programma van de Nachtwachter neemt ongeveer 1½ uur in beslag. De starttijd is op
zijn vroegst één uur na zonsondergang.
De rol van de Nachtwachter is essentieel. Het is een performance. Hij valt nooit uit zijn rol.
b. Beschrijving van de activiteiten
De activiteiten waaruit ‘de Nachtwachter’ is opgebouwd.
(N.B. Veel onderdelen uit de aardewandelingen kunnen vertaald worden naar de
Nachtwachter. Op dit moment is het echter nog niet zover. Ik heb tot dusver alleen het nu
beschreven programma gedraaid. In de winter van 2000 is een verdere vertaling van
onderdelen voor de Nachtwachter gemaakt. Deze zijn in het voorjaar van 2000 beschikbaar
gesteld. Echter, met de nodige fantasie kun je ook zelf dingen bedenken, als je de
randvoorwaarden van een aardewandeling maar goed in beeld houdt. Dus verwondering,
verbazing, zintuiglijke ervaring, etc.)
De Nachtwachter
De Nachtwachter waakt over de donkere nacht van Het Dwingelderveld (of het Drents Friese
Woud). Als geen ander kent hij de bijzonderheden en de geheimen van de nacht. Af en toe is
hij bereid om dagmensen vertrouwd te maken met de nacht. De Nachtwachter komt altijd
vanuit het westen. In het oosten komt de zon op (de plek waar het licht vandaan komt) en
daar hoort hij niet. Overdag verblijft de Nachtwachter in zijn daghut met het takkendak. De
Nachtwachter is gekleed in een lange zwarte cape met capuchon en heeft een kleine
lantaarn bij zich. Deze kleine lantaarn is de enige lichtbron voor de nacht. Indien de
Nachtwachter geen baard heeft maakt hij zijn gezicht enigszins zwart. Praten doet de
Nachtwachter uitsluitend op gedempte toon.
c. De ontmoeting
Samenvatting
De Nachtwachter introduceert de deelnemers in de donkere nacht en bereidt ze voor op een
zoektocht naar de geheimen van de donkere nacht.
Plaats
Een mooie, liefst enigszins mysterieuze plaats. Onder een oude boom op de rand van een
ven in het bos o.i.d. Het moet een plek zijn waar de deelnemers direct een speciaal gevoel
bij krijgen.
Materialen
een potje met nachtsel. Dit is een huidcrème gemengd met zwarte schmink.
een klein flesje nachtwater (gewoon water)
een antiek uitziende nachtlantaarn met een kaars of met lampolie
Het is handig om onder de cape een broek te dragen met eenvoudig te bereiken en ruime
broekzakken. Hierin kan het nachtsel en nachtwater.
Pagina 11 van 18

Beschrijving
De deelnemers staan te wachten op de afgesproken plaats. Niet ver hier vanaf heeft de
Nachtwachter zich verstopt. De verstopplek is dusdanig dat hij de groep wel kan zien maar
de groep hem niet en ook het licht van zijn lantaarn niet. Eén minuut na de afgesproken tijd
komt de Nachtwachter aanlopen vanuit het westen. Bij de deelnemers aangekomen plaatst
hij zijn nachtlantaarn op de grond en verzoekt iedereen om in een cirkel om zijn lantaarn te
komen staan. De Nachtwachter zelf blijft midden in de cirkel. De Nachtwachter begint te
vertellen. Bijvoorbeeld:
“Het is alweer enige tijd geleden dat ik op een nacht de boswachter van Staatsbosbeheer
tegenkwam in een donkere nacht van …… Ook boswachters schijnen af en toe ’s nachts op
pad te zijn. Wij raakten op een omgevallen boomstam aan de praat en ik vertelde hem over
de bijzonderheden en de geheimen van een donkere nacht op ……. En vlak voordat in het
oosten de zon weer wilde opkomen en het voor mij tijd werd om weer naar mijn daghut met
het takkendak te gaan (ik kan het daglicht niet verdragen) zei hij: “Nachtwachter, dit zou je
vaker moeten doen”. Ik zei wat. “Nou, mensen vertellen wat je mij net hebt verteld”. Ik zei:
“Nou, dat weet ik niet. De mensen zijn niet zo vertrouwd met de nacht. De mens is een
dagmens en als het al nacht wordt gaan ze onmiddellijk lichten aandoen”. Stop en kijk de
cirkel goed rond. “Ja, geef maar toe. Ook jullie fietsen ’s nachts harder dan overdag alsof de
nacht op je bagagedrager duwt om je zo snel mogelijk weer naar veiliger oorden te brengen”.
“Goed, zei ik tegen de boswachter. Ik wil het wel eens proberen”. En vanaf die tijd neem ik af
en toe mensen mee in de donkere nacht van ……”.
(Als je specifieke dingen hebt van de nacht op je plek kun je die nu wel inbrengen
bijvoorbeeld. “Maar bedenk wel dat ik u meeneem in zo ongeveer de donkerste nacht van
Nederland. Want bijna nergens zijn de nachten donkerder dan op Vlieland”).
Tijdens dit verhaal loop je rustig door de cirkel en kijkt de mensen eens diep in de ogen.
“Nu heb ik iedereen eens goed aangekeken en het is mij opgevallen dat jullie niet klaar zijn
voor de nacht. Ten eerste hebben jullie nog de kleur van de dag. Daarom heb ik speciaal
nachtsel bij me. Dit nachtsel stelt jullie in staat om nog beter de donkere nacht van ….. te
beleven”.
De Nachtwachter haalt uit zijn broekzak een potje nachtsel. Hij loopt bij iedereen langs en
geeft een ieder een zwarte streep op een van de wangen.
“Toen ik net bij jullie langs liep is mij opgevallen dat jullie de geur van de dag bij jullie
hebben. De nacht houdt niet van de geur van de dag. Daarom heb ik speciaal nachtwater bij
me. Dit nachtwater verdrijft de geur van de dag”.
De Nachtwachter besprenkelt iedereen met nachtwater. Als hij klaar is loopt hij de cirkel nog
even langs en ruikt even of de geur van de dag weg is. Eén persoon pikt hij eruit om nog
even extra te besprenkelen.
d. Het concert van de nacht
Samenvatting
De Nachtwachter neemt zijn deelnemers mee naar een bijzondere plaats waar af en toe het
concert van de nacht is te horen. Tijdens een paar minuten van absolute stilte luisteren de
mensen naar de geluiden van de nacht. Iedereen onthoudt één geluid wat hij bijzonder of
mooi vindt. Aan het einde vormen al deze geluiden het concert van de nacht.
Pagina 12 van 18

Plaats
Kan op iedere willekeurige plaats, liefst met zo weinig mogelijk omgevingsgeluiden. Een
beetje een hoog punt kan helpen.
Materialen
dirigeerstokje
Beschrijving
De Nachtwachter verzamelt iedereen weer in een cirkel om zich heen.
“Dit is een bijzondere plaats. Af en toe kun je hier het concert van de nacht horen. Ik wil jullie
meenemen op een zoektocht naar dit concert van de nacht”. Hij vraagt iedereen om met zijn
gezicht naar de buitenkant van de cirkel te gaan staan. “Goed, we gaan nu een paar minuten
in alle stilte, dus met de sluier van stilte over ons heen, luisteren naar de geluiden van de
nacht. Ik vraag jullie om één geluid, eentje maar, die je mooi of bijzonder vindt goed te
onthouden. We doen nu de sluier van stilte over en luisteren naar de geluiden van de nacht”.
Na enkele minuten doet de Nachtwachter de sluier af en vertelt dat de anderen dat ook
mogen en het gezicht kan weer naar de binnenkant.
“We hebben geluisterd naar de geluiden van de nacht. Ik heb jullie gevraagd om één geluid
goed te onthouden. Als je het goed onthouden hebt, kun je het ook nadoen. Als ik je aanwijs
laat je ons je geluid horen door het na te doen”. De Nachtwachter wijst nu beurtelings
iedereen aan die dan het geluid nadoet. Door combinaties te maken van geluiden kun je nu
een soort van concert maken. Na enige tijd stop je en zegt: “Dit was het concert van de
nacht”.
Nadat iedereen weer de sluier van stilte over gedaan heeft, loop je verder naar de volgende
plek.
e. Voelbomen
Samenvatting
De Nachtwachter laat de deelnemers een ander zintuig gebruiken welke belangrijk is om je
weg te vinden in de donkere nacht. Hij laat ze een foto van een boom maken tussen de oren
om deze later weer terug te kunnen vinden.
Plaats
een donker bos
Materialen
blinddoeken
Beschrijving
De Nachtwachter heeft iedereen weer in een cirkel om zich heen en de sluier van stilte is af.
“Ondanks dat het nacht is kun je nog altijd wel een beetje zien (kan komen door de
bewolking, de maan, etc.) maar soms, niet vaak maar soms is de nacht op ……. zo donker
dat je geen hand voor ogen ziet. Dan heb je dus andere zintuigen nodig om je weg te vinden
in de donkere nacht. Een zintuig die jullie als dagmens een beetje verloren zijn en dat is
voelen”. De Nachtwachter zet nu iedereen weer twee aan twee. Hij neemt één persoon bij
zich om uitleg te geven. “Ik heb echte nachtmakers bij me, door deze nachtmakers zie je
geen hand voor ogen”. Nu legt de Nachtwachter uit aan de hand van die ene persoon wat de
bedoeling is. Eén van de twee doet de nachtmaker voor de ogen. De andere neemt hem bij
de arm en loopt voorzichtig naar een boom hier een beetje in de buurt. Laat ze geen honderd
meter ver weg gaan. Geef duidelijk aan tot hoever ze ongeveer mogen gaan. Als ze bij de
boom zijn moet diegene met de nachtmaker op proberen een foto voor zichzelf van de boom
Pagina 13 van 18

te maken door deze te betasten. Als hij aangeeft dat hij klaar is, neemt de ander hem weer
bij de arm en loopt voorzichtig terug naar de nachtlantaarn, draait de persoon één keer rond
en dan mag de nachtmaker af. De persoon moet nu zijn boom terugvinden. Als dit gelukt is
wordt er van persoon gewisseld.
“Ik geef jullie nu een echte nachtmaker”.
De Nachtwachter deelt de nachtmakers uit en het kan beginnen. Bij dit onderdeel hoeft de
sluier van stilte niet over. De praktijk leert dat dit niet werkt. Dit onderdeel kan op de
lachspieren werken in het begin en je bent dan constant bezig om de mensen stil te houden.
Een beetje praten is nu niet zo erg, even een moment van ontspanning. Voorkom wel teveel
lawaai, grijp dan in.
Als Nachtwachter loop je constant rond om te zien hoe het gaat. Als iemand zegt dat dit zijn
boom was kun je even vragen waarom hij dit zo zeker weet. Als je een oneven aantal
deelnemers hebt neem je zelf de overgebleven persoon onder je hoede.
Nadat iedereen geweest is en je hebt de nachtmakers weer ingenomen komt iedereen weer
in een kring om je heen staan. Je vraagt even of het iedereen gelukt is. Meestal zal dit wel zo
zijn. Je kunt nu even een klein complimentje maken door te zeggen dat je deelnemers al een
beetje meer nachtmens worden. Dan begin je: “Wees eens eerlijk, heb je om je boom terug
te vinden allen gevoeld aan je boom of heb je ook gelet op andere dingen”? Nu zal blijken
dat er mensen zijn die zeggen dat ze geprobeerd hebben om de richting te bepalen of gelet
hebben op geluiden onder hun voeten. Je speelt daar op in door te vertellen dat wanneer je
geen gezichtsvermogen hebt, er direct andere zintuigen hun werk beginnen te doen. Je
vraagt iedereen weer om de sluier van stilte over zich heen te trekken en neemt ze mee naar
een volgende bijzondere plaats.
f. Nachtbrakers
Samenvatting
De Nachtwachter neemt de deelnemers mee op een zoektocht naar leven in een donkere
nacht op ……. Het zoeken gebeurt met z’n tweeën. Daardoor ontstaat er een soort van
interactie tussen de personen.
Plaats
Kan op iedere willekeurige plaats. Een stuk bos waar dood hout in ligt verdient de voorkeur.
In ieder geval een plaats waar enige vochtige plekken zijn te vinden. Veelal gebruik ik de
bermen van een pad omdat je daarmee goed kunt aangeven hoever men weg mag gaan.
Materialen
kleine zaklampjes zgn. autosleutellampjes
krekelstemmen - dit zijn kleine potjes (fotorolbusjes) gevuld met rijst
Beschrijving
De Nachtwachter vertelt op gedempte toon:
“De zon is de bron van al het leven, maar hij is er niet voor heel even. Zonder de zon dus
geen leven????? Dat is één van de geheimen van de donkere nacht. Ik ga jullie zo
uitnodigen om op zoek te gaan naar leven in de nacht”.
Geef nu duidelijk aan wat het gebied is waar men kan zoeken (bijvoorbeeld in de bermen
van dit pad ongeveer 50 meter naar links en 50 meter naar rechts of gebruik duidelijke
herkenningspunten zoals een wandelroutepaaltje). “Maar ja, het is donker en je kunt weinig
zien. Daarom heb ik een beetje opgeslagen zonlicht bij me”. De Nachtwachter haalt een
lampje uit zijn tas. “Met dit kleine beetje opgeslagen zonlicht gaan jullie op zoek naar leven”.
Pagina 14 van 18

De Nachtwachter doet even voor wat hij bedoelt, dus gebukt met het lampje op de grond
schijnen. “Stel nu dat jullie leven vinden, dan ben je natuurlijk helemaal opgewonden en wil
je dat iedereen wel vertellen. Maar we doen zo de sluier van stilte over en dan mag er niet
meer gesproken worden en toch wil je laten weten aan anderen of aan mij dat je iets
gevonden hebt. Daarom heb ik ook krekelstemmen. Als je iets gevonden hebt laat je even je
krekelstem horen. Ik ga jullie nu even twee bij twee zetten”. De Nachtwachter deelt per twee
een nachtlampje uit en een krekelstem. “Goed, we gaan nu zo op zoek naar leven in de
nacht. Als ik de roep van de uil nadoe, dan komen jullie allemaal weer terug bij mijn
nachtlantaarn. We doen nu allemaal weer de sluier van stilte over en gaan op zoek”.
De Nachtwachter neemt nu zelf ook een nachtlampje en loopt bij de diverse koppels langs
om te zien of ze iets gevonden hebben. Probeer zelf ook iets te vinden. Mochten er koppels
zijn die er moeite mee hebben dan kun je ze even meenemen naar de plaats waar jij iets
gevonden hebt. Dit kan stimuleren om verder te blijven zoeken.
Na ongeveer 5 minuten doet de Nachtwachter de roep van de uil. Iedereen komt terug en je
neemt de lampjes en de krekelstemmen weer in. Je doet de sluier van stilte af.
Al naar gelang er dingen gevonden zijn ga je hier even kort op in. Bijvoorbeeld: “Het duurde
even maar na enige tijd hoorde ik toch steeds meer krekelstemmen”. Je kunt één persoon
even laten vertellen wat hij/zij gevonden heeft. Ga hier niet te diep op in. Hoe het allemaal
heet is niet belangrijk. Het gaat erom dat ze de zintuigen hebben gebruikt en ontdekt hebben
dat als je goed kijkt er zelfs in het donker nog heel veel leven is.
Nadat iedereen weer de sluier van stilte over zich heen heeft getrokken neem je ze mee naar
een volgende bijzondere plek. Aangekomen op deze plek kan de sluier weer af.
“Zo, jullie zijn er klaar voor. Twee dingen zijn nog erg belangrijk; ten eerste mogen er geen
zaklantaarns worden gebruikt. De nacht is donker en het enige licht wat wij hebben is het
schijnsel van mijn nachtlantaarn. Ten tweede is het belangrijk dat wij ons in volkomen stilte
door de nacht bewegen. Daarvoor heb ik een hulpmiddel dat iedereen heeft, alleen je weet
het niet te vinden en dat is de sluier van stilte. Als wij de sluier van stilte over ons heen doen
mag er niet meer gesproken worden. Dit is heel belangrijk. Op sommige momenten mag de
sluier van stilte af. Ik zal dit duidelijk aangeven. Als de sluier van stilte af is mogen we met
elkaar praten, maar alleen op gedempte toon”.
De Nachtwachter vraagt nu iedereen om zijn beide handen in zijn nek te leggen en de sluier
van stilte over zich heen te trekken.
De Nachtwachter pakt zijn nachtlantaarn, hangt de tas met attributen over zijn schouder en
wandelt de nacht in.
Aangekomen op de plaats voor het volgende onderdeel verzamelt hij stilzwijgend iedereen
weer in een cirkel om zich heen en doet zijn eigen sluier van stilte af en maakt duidelijk dat
anderen dit ook kunnen doen.
g. Nachtreis
Samenvatting
De Nachtwachter neemt deelnemers mee op een denkbeeldige reis naar de plek waar de
echte nacht vandaan komt. Gelegen op de rug in een cirkel laat hij de mensen hun eigen
gedachten vormen bij de wereld boven hen. Bij heldere hemel de oneindige sterrenwereld en
bij bewolkt weer de wereld achter de wolken. Bij bewolkt weer komt het meer aan op de
fantasie van de deelnemers. De Nachtwachter zal moeten proberen deze fantasie te
prikkelen. Bij helder weer is de sterrenhemel op zich al een belevenis.
Pagina 15 van 18

Plaats
Een open plek met voldoende ruimte om met ongeveer 25 mensen in een cirkel op de grond
te kunnen liggen.
Materialen
geen
Beschrijving
De Nachtwachter verzamelt iedereen weer in een cirkel. Deze keer dient de cirkel voldoende
wijd te zijn. De sluier van stilte mag af. “Deze plaats is misschien wel de meest bijzondere
plaats in de donkere nacht van ….. Tot nu toe hebben we de nacht verkend op de grond en
recht voor ons. Maar de echte nacht bevindt zich boven ons. Dat is de plek waar de echte
nacht vandaan komt. Ik wil jullie meenemen op een denkbeeldige reis naar de plaats waar
de nacht vandaan komt”.
De Nachtwachter vraagt nu iedereen om weer met zijn gezicht naar de buitenkant van de
cirkel te komen staan. Mensen met een rugzakje om vraagt hij om deze af te doen. Nu
vraagt hij iedereen om op zijn rug te gaan liggen met het gezicht naar boven. (Let op als het
koud is of het heeft net geregend; laat dit onderdeel niet te lang duren.) Als iedereen op zijn
rug ligt doet iedereen weer de sluier van stilte over en kijken we in alle stilte naar de donkere
wereld boven ons.
Na enige tijd begint de Nachtwachter te vertellen: om dit uit te schrijven heeft geen zin, maak
er een mooi verhaal van over hoe ver kun je gaan daarboven, houdt het nooit op, zijn wij de
enige bol met leven of is daarboven nog ergens een planeet met een Nachtwachter die met
20 mensen in het bos op de rug ligt te kijken naar ……. “Het barst van de dieren daarboven;
grote beer, kleine beer, zwaan. Nou, ik kan met de beste wil van de wereld geen beer maken
van de grote beer. Maar misschien kun je je eigen sterrenbeeld maken. Neem allemaal je
favoriete dier in gedachten en probeer nu met je wijsvinger, door sterren met elkaar te
verbinden, je dier te tekenen, dus je eigen sterrenbeeld te maken. Als ik zo op de grond lig
en ik zie in mijn ooghoeken de toppen van de bomen wuiven in de wind, dan denk ik wel
eens bij mezelf: wie kijkt er nu naar wie”.
Afhankelijk van de omstandigheden staat de Nachtwachter na een bepaalde tijd weer op,
doet de sluier van stilte af en vraagt ook de rest weer te gaan staan. Bij mooi weer met
aangename temperaturen en een heldere hemel kun je dit onderdeel gerust tien minuten
laten duren.
“Bewaar dit moment op een hele bijzondere plaats opdat je vaak weer terug zult denken aan
de prachtige sterrenhemel die je gezien hebt. Laat dit ook een uitnodiging zijn om zelf eens
ergens op je rug te gaan liggen op een mooie plek in een donkere nacht. Goed, we zijn
toegekomen aan het laatste en misschien wel het meest bijzondere van deze donkere nacht
van .. …”. (verder met Alleen op de wereld)
h. Alleen op de wereld
Samenvatting
De Nachtwachter nodigt iedereen uit om de donkere nacht alleen op hun eigen plek te
beleven. Persoonlijk zet hij iedereen ergens neer voor minimaal! 10 minuten. De deelnemers
kunnen nu op hun eigen plek alleen zijn met hun eigen gedachten en emoties.
Plaats
Kan in principe overal als het er maar goed donker is. Een pad in een donker bos verdient de
voorkeur.
Pagina 16 van 18

Materialen
horloge
klein zaklantaarntje, bij voorkeur met rood licht
zitmatjes (zitten werkt beter dan staan)
Beschrijving
“Tot dusver zijn we nog met elkaar de donkere nacht in geweest. En dat gaat nog wel;
samen zijn we sterk. De echte donkere nacht beleef je in je eentje. Ik weet het, het klinkt eng
maar dat is het niet. Even voor de kleine kinderen; als je het durft vind ik dat heel moedig, als
je het niet durft is dat niet erg. Dan moet je dat gewoon zeggen en kun je bij iemand anders
gaan zitten”.
De Nachtwachter vertelt nu wat de bedoeling is. Langs een pad in het donkere bos zet hij
iedereen apart op een plek aan de kant van het pad. De eerste die hij neerzet heeft een
horloge en een klein beetje opgeslagen zonlicht. Na tien minuten begint de eerste gewoon
het pad uit te lopen en neemt iedereen op zijn weg weer mee terug naar de plaats waar de
nachtlantaarn staat. Hij zet de mensen zover uit elkaar dat ze elkaar niet kunnen zien. Het is
wel belangrijk dat iedereen heel stil is op zijn eigen plekje. Alleen dan kun je de echte nacht
beleven. De Nachtwachter loopt nu het pad in en zet diegene die zich heeft gemeld om als
eerste te staan op zijn plek, eventueel met een horloge en een klein zaklantaarntje. Zet
iedereen aan dezelfde kant van het pad neer. Als je van richting verandert zet dan altijd
iemand precies op de kruising neer en vertel duidelijk welke kant je opgaat. Zet hier nooit
een kind neer. Altijd een ouder of begeleider. Probeer je route zo te kiezen dat je precies
weer uitkomt bij het startpunt. Dan kun je het startpunt weer gebruiken als plaats om af te
sluiten. Zet je lantaarn midden op deze plaats neer en plaats je tas voor de lantaarn in de
richting van waar men vandaan komt. Als je tegen het licht van de lantaarn in moet kijken zie
je namelijk niets. Degene die als eerste staat en die de zaklantaarn heeft kun je influisteren
dat hij, als dat nodig mocht blijken, best de zaklantaarn mag gebruiken om het pad een
beetje te beschijnen. Dit kan vooral belangrijk zijn als je weet dat er bijvoorbeeld
boomwortels boven de grond uitsteken op het pad.
Na verloop van tijd komt een ieder weer naar je toe en je verzamelt ze weer in een kring om
je heen.
i. Nachtpraten
Samenvatting
Dit onderdeel geeft de mogelijkheid om met elkaar de gedachten en belevenissen te delen
van het alleen zijn in de donkere nacht.
Plaats
op de startplaats
Materiaal
nachtpraattak
Beschrijving
Iedereen staat weer in een cirkel om de Nachtwachter heen. De Nachtwachter staat deze
keer ook in de cirkel. “Iedereen heeft 10 minuten op zijn eigen plekje gestaan, gezeten of
gelegen in de donkere nacht van ….. Iedereen met zijn eigen gedachten en gevoelens. Voor
de een was 10 minuten te kort, voor een ander misschien wel veel te lang. Misschien heb je
wel teruggedacht aan die gezellige verjaardag van Mieke of Bart om daarmee je gedachten
aan de enge nacht te verdrijven. Maar misschien heb je ook wel aan iets heel bijzonders
gedacht of iets bijzonders beleefd. Iets waarvan je denkt: dat zou ik eigenlijk wel even willen
Pagina 17 van 18

vertellen. Maar ja, dat valt natuurlijk niet mee om zomaar even in een groep te vertellen waar
je aan gedacht hebt. Daarom heb ik een nachtpraattak bij me. Als je deze in de handen hebt
wordt het wat gemakkelijker om even te vertellen waar je aan gedacht hebt of wat je beleefd
hebt. Maar dat hoeft niet. Je kunt ook denken: dat zijn mijn eigen belevenissen, daar heeft
niemand iets mee te maken en zonder iets te zeggen geef je de nachtpraattak door aan de
volgende. Maar als je wel iets wilt vertellen en je hebt de nachtpraattak in de handen dan
wordt het iets eenvoudiger”.
De Nachtwachter begint zelf met een kort verhaaltje en geeft de tak door aan de volgende.
Aan het eind vertel je even dat je hele mooie verhalen hebt gehoord. Dan sluit je af. Je
bedankt iedereen dat ze met je mee gegaan zijn de donkere nacht van …… in en hoopt dat
je iedereen een bijzondere nacht hebt kunnen laten beleven. Zo’n nacht die je in een doosje
wilt stoppen en waarbij je op sommige momenten even het doosje opendoet en de
bijzondere nacht er even weer uitfloept.
“Ik ga weer richting het westen daar waar de zon ondergaat en net voor het eerste licht er is
vanuit het oosten zit ik weer in mijn daghut met het takkendak en wacht ik weer op een
volgende bijzondere nacht. Misschien gaat u nu zelf wel eens op pad in de donkere nacht
van … … En kom ik u misschien wel tegen. Dan kunnen we op een omgevallen boomstam
nog even praten over deze bijzondere nacht. Ik wens u verder nog een hele goede nacht toe
en misschien tot ziens”.
De Nachtwachter neemt zijn lantaarn en loopt in westelijke richting. Hij doet zijn lantaarn pas
uit als hij zeker weet dat niemand hem meer kan zien.
Pagina 18 van 18