je schuldiG voelen (meestal) Geen zin heeft - De Spiraal

Waarom
je schuldiG
voelen
(meestal)
Geen zin heeft
Vrouwen hebben er zowat een dagtaak aan: zich schuldig voelen.
Soms is zo’n schuldgevoel nuttig, meestal niet. Tekst: Annemarie van Dijk
Haar man en kinderen willen niets liever
dan skiën in de winter. Maar sinds Annelies
(39) keihard is gevallen, durft ze niet meer.
“En zonder mij gaan zij ook niet. Daar voel
ik me schuldig over: door mij kunnen
zij niet doen wat ze dolgraag willen. Het
knaagt echt aan me.”
Wij vrouwen hebben er soms een dagtaak
aan: ons schuldig voelen. Over dat we de
verjaardag van een vriendin zijn vergeten.
Dat wij onze baan mochten houden terwijl
sommige collega’s de ontslagronde niet
overleefden. Dat we te weinig bij onze
ouders komen. Zelfs over kleine dingen
voelen we ons schuldig, zoals een bonbon
eten terwijl we eigenlijk willen afvallen.
“Je krijgt schuldgevoelens als je in je hoofd
een ideaalplaatje hebt waaraan je wilt
voldoen”, zegt psychosociaal therapeut
Marian Lijnse. “Als je vindt dat je er altijd
moet zijn voor je kinderen, ouders en
vriendinnen.” Een onmogelijk opgave,
natuurlijk. Toch heeft schuldgevoel wel
degelijk een functie. “We hebben het nodig
als smeermiddel van de samenleving.
Gezond schuldgevoel maakt dat je naar je
eigen gedrag kijkt en dat aanpast. Stel, je
bent de verjaardag van je beste vriendin
vergeten. De schaamte die je hierover
voelt, maakt dat je je gedrag wilt corrigeren:
je belt of stuurt een kaart. De volgende
keer vergeet je die verjaardag waarschijnlijk
niet nog eens.”
Schuldgevoel beschermt en versterkt
relaties, zegt ook de bekende Amerikaanse
onderzoeker Roy Baumeister. Alleen al het
idee dat je je schuldig gaat voelen, zorgt
ervoor dat je er niet zomaar met de man
van je beste vriendin vandoor gaat.
ongezond
Er is dus gezond schuldgevoel, maar ook
een ongezonde vorm. Die ontstaat als je je
schuldig voelt zonder geldige reden. Zoals
de vrouw uit de praktijk van Marian Lijnse,
die de laatste bonbons die ze in huis heeft
niet durft op te eten, want stel dat er be-
zoek komt. Ze voelt zich al bij voorbaat
schuldig. Deze vorm komt vaak voor bij
mensen die weinig gevoel van eigenwaarde
hebben, zoals perfectionisten.
Onderzoek toont aan dat onterechte
schuldgevoelens zowel in psychisch als in
lichamelijk opzicht ongezond zijn, aldus
psycholoog Pieternel Dijkstra. “Je blijft
malen over wat je zogenaamd fout hebt
gedaan, terwijl het eigenlijk helemaal niet
Genieten van je
pleziertjes is
Gezonder dan je er
schuldiG over voelen
aan jou ligt. Of je hebt het gevoel dat je
tekortschiet en dat de ander je nu vast niet
meer aardig vindt. Door jezelf dat in te wrijven,
ondermijn je je zelfbeeld. In extreme
gevallen krijg je zelfs een hekel aan jezelf,
voel je je minderwaardig en onzeker. Verder
verpest het je vermogen om te genieten.”
Britse onderzoekers zetten in een studie
schuldgevoel en genot naast elkaar. Proefpersonen
moesten op een schaal van één
tot tien aangeven hoe ze zich voelden
bij het eten van een bonbon. Ze gaven
gemiddeld een zeven voor het plezier dat
ze eraan beleefden, maar een acht voor
het schuldgevoel dat ze erbij voelden. Ook
overdag kijken naar soaps leverde meer
schuldgevoelens op dan plezier.
Naast deze psychische gevolgen zijn er
ook lichamelijke gevolgen, weet Pieternel
Dijkstra. “Mensen die zich schuldig voelen
over dagelijkse pleziertjes zoals snoepen,
tv-kijken of sex, hebben een lager immunoglobine
A-niveau in hun speeksel.
Dat wijst op een slechter functionerend
immuunsysteem. Je kunt dus maar beter
genieten van je pleziertjes.”
Werkende moeders
Het meeste last van schuldgevoel hebben
misschien wel werkende moeders. “Omdat
psycholoGie
Schuld of Schaamte?
• De neiging om je schuldig te voelen
ontstaat al rond de achttien maanden,
als een kind zich losmaakt van zijn
moeder. Als deze boos naar hem kijkt,
ervaart hij voor het eerst schaamte en
voelt zich afgewezen. De angst om de
liefde van de moeder – die immers van
levensbelang is – te verliezen, is ook
op latere leeftijd dé oerangst achter
schuldgevoelens. Om die liefde niet
te verliezen, probeert het kind zich
zo goed mogelijk aan te passen, want
kinderen willen niets liever dan verbondenheid
voelen met hun ouders.
Zo ontstaan persoonlijke normen en
waarden, die tot schuldgevoelens
kunnen leiden.
• Schaamte is iets anders dan schuldgevoel.
Schaamte heeft te maken
met de buitenwereld, met verlies van
aanzien, met betrapt worden: wat
zal een ander er niet van zeggen? Bij
schuldgevoelens zijn mensen vooral
bezig met wat je ergens zelf van hoort
te denken. Soms gaan schaamte en
schuldgevoelens samen. Als we een
belangrijke afspraak vergeten, voelen
we schaamte over onze vergeetachtigheid
en hebben we een schuldgevoel
omdat we niet aan de norm voldeden
om afspraken na te komen.
ik zo nodig wil werken, moeten mijn kinderen
naar de crèche en buitenschoolse opvang”,
zegt Linda (34). “Mijn ideaalplaatje
is toch: als moeder hoor je bij je kind te
zijn. En ook naar mijn collega’s toe voel ik
me schuldig als ik eerder dan zij wegga omdat
ik mijn kinderen moet halen.” Terecht?
Nee, wijst onderzoek door sociaal psycholoog
Elianne van Steenbergen uit. Zij
concludeerde dat wie op een bevredigende
manier werk en de zorg voor de kinderen
organiseert, beide rollen – die van werkneemster
en die van moeder – juist beter
kan vervullen. Toch denken veel moeders
dat het beter is voor hun kind als zij ook
altijd thuis zijn. “Dat komt door het beeld
van hun eigen moeder, die vroeger niet of ▼
9-44 9-45

▼
parttime werkte”, legt Marian Lijnse uit.
“Maar je kunt het ook anders bekijken:
dat het goed is als kinderen zien dat beide
ouders werken. En dat ze weerbaar worden
als ze soms door een ander worden
opgevangen. Bovendien vinden kinderen
het vaak gezellig om na school naar de opvang
te gaan, waar al hun vriendjes zijn.”
Opvallend is trouwens dat dochters die
het helemaal niet erg vonden dat hun
werkende moeder vroeger niet elke middag
met de thee zat te wachten veel
minder last hebben van deze schuldgevoelens.
Kinderen vinden het
vaaK GezelliG om
na school naar de
daGopvanG te Gaan
goede intentie
Petra (33) wilde haar kinderen dolgraag
borstvoeding geven, maar het lukte niet.
Het bezorgde haar een enorm schuldgevoel.
“Mijn man is erg allergisch en je
leest overal dat moedermelk beschermt
tegen allergieën. Dat ik mijn kinderen dat
niet kon geven, zorgde voor een gevoel
van falen, ik was een slechte moeder.”
Dit is misschien wel de ergste vorm van
schuldgevoel, zegt Marian Lijnse. “Het gevoel
dat je kind iets overkomt door jouw
schuld. Je leest wel eens dat een kind zich
losrukt tijdens het wandelen, de straat op
rent en onder een auto komt. Het verdriet
is dan al zo groot, dat het bijna ondraaglijk
wordt om ook nog dat schuldgevoel
erbij te hebben. Ik adviseer dan altijd om
te kijken naar wat je intentie was. Die was
niet om je kind de straat op te laten lopen.
Er gebeuren nu eenmaal dingen in het
leven die je niet zo had bedoeld. Hetzelfde
is het met de vriendin die je bent vergeten
een verjaardagskaart te sturen. Ook dat
was niet je intentie, het is gewoon per
ongeluk gebeurd. Probeer in zo’n geval
met een minder hard oordeel naar jezelf
te kijken.”
9-46
5x omgaan
met SchuldgevoelenS
Zijn die eisen wel reëel?
1 Waar komen de schuldgevoelens vandaan?
Zijn het uw eigen eisen, vraag u dan af of ze wel
reëel en haalbaar zijn.
vriendinnentip
2 Doe of een vriendin over haar schuldgevoel
vertelt en bedenk wat u haar zou zeggen als
reactie. Er is dan meer afstand en minder emotionele
betrokkenheid.
niet moeten, maar willen
3 Denk in termen van ‘willen’ in plaats van
‘moeten’. ‘Ik wil proberen niet te snoepen’ in plaats
van ‘Ik moet proberen niet te snoepen’. Zo wordt
duidelijk dat er verschil is tussen de eisen die u aan
uzelf stelt en de eisen die anderen stellen.
weg met onredelijkheid
4 Wees u bewust van onredelijke gedachten.
Moet het perfect zijn? Moet iedereen u aardig
vinden? Is het nodig om elke week op bezoek te
gaan bij ouders en schoonouders? Bedenk dat
dit uw leven is, dat niemand perfect is en dat er
altijd wel iemand is die u niet aardig zal vinden.
focus op positief
5 Geniet van een verboden pleziertje, bijvoorbeeld
een bonbon tijdens een dieet. focus op
het positieve gevoel dat het geeft.
Eerste hulp bij schuldgevoel
Zorgen zijn niet gezond. Een Spaans
onderzoek uit 2010 wees uit dat mensen
die zich veel zorgen maken een zwakker
immuunsysteem hebben. Sterker: je
schuldig voelen omdat je chocolade eet
of een leugen vertelt, kan je letterlijk ziek
maken. Dat ‘zondigt’ een stuk prettiger...
En de mannen…
Mannen lijken zich veel minder
vaak schuldig te voelen dan
vrouwen. Uit een enquête door
Psychologie Magazine onder
1200 vrouwen en 200 mannen
bleek dat 18% van de vrouwen
zich dagelijks schuldig voelt
(van de mannen 10%) en 30%
voelt zich een paar keer per week
schuldig (mannen: 24%). Volgens
experts komt dit doordat vrouwen
vaak zichzelf de schuld geven van
fouten, terwijl mannen sneller de
fout bij externe factoren zoeken.
Weetje
Schuldgevoelens hebben veel te
maken met vergeving. Van het
knagende gevoel afkomen? Begin
met erkennen dat u iets ‘fout’ hebt
gedaan en beken dat het misschien
anders had gekund. Letterlijk
uithuilen en opnieuw beginnen,
voorkomt dat u last blijft houden
van gevoelens van schuld en pijn.
Zoals Oprah Winfrey ooit zei: we
doen allemaal wat we kunnen met
de kennis die we op dat moment
hebben. Wie eenmaal beter weet,
doet het daarna (meestal) ook beter.
Ps
Vrouwen die vreemdgaan, voelen zich
daarover minder schuldig dan mannen
die dat doen. Dat blijkt uit de enquête
Hoe zondig ben jij? door Quest Psychologie
en Bureau Intomart Gfk. 24%
van de zondigende mannen voelt zich
na afloop schuldig, tegenover 15%
van de zondigende vrouwen.
TEkST: LAuRA VAn DER MEER. fOTOGRAfIE: GETTy
column
van die
dingen
om nog eens over door te denken
Er zit een mooie kant aan het eeuwige schuldgevoel
van vrouwen, en een gekke. De mooie
heeft met onze empathie te maken. Omdat
we zo goed kunnen inschatten hoe iemand
die ziek of alleen is zich voelt, willen we dat
verdriet graag verlichten met een bezoekje of
telefoontje, en voelen we ons schuldig als het
daar niet van komt. Dat is schuldgevoel waar
de wereld wat aan heeft. De gekke kant ervan
is dat het een truc is van onze psyche om ons
te laten geloven dat er een betere versie van
onszelf binnen handbereik ligt. Schuldgevoel
over wat ons niet lukt, houdt de illusie in
stand dat als we net dat beetje extra zouden
doen, we wél afgetrainde, slanke uitblinkers
zouden zijn die op zaterdag helpen bij de
Voedselbank. Dat we er met een beetje meer
inspanning wél in zouden slagen drie keer per
week te sporten, wekelijks alle administratie
weg te werken, het tweede glas wijn te laten
staan, en in bed te presteren op een manier
waar Kim Holland bij zou verbleken. In werkelijkheid
liggen al die dingen helemaal niet
binnen ons bereik. We zijn geen supervrouwen,
we zijn heel normale mensen met een
De beste remedie:
word je ervan bewust
hoe prima je al bent
half jaar aan ongestreken was achter de kastdeur
en paddestoelen in de waterkoker, die
het, alles bij elkaar opgeteld, toch heel aardig
doen. Er wordt niet dagelijks uit de frituur
gegeten, er zijn geen torenhoge schulden, we
hebben niet steeds slaande ruzie met man en
kinderen. Je bewust zijn van hoe prima je al
bent, is een effectieve remedie tegen schuldgevoel.
In de positieve psychologie, de wetenschap
die onderzoek doet naar geluk, is een
dankbaarheidsoefening ontwikkeld waarbij
je voor het slapengaan vijf dingen opsomt die
goed zijn gegaan die dag. Maar voel je niet
schuldig als je er niet aan toekomt.
TEkST: AnnEMIEk LECLAIRE. ZIJ IS fREELAnCE JOuRnALISTE
En SCHREEf Rituelen van de liefde.
psycholoGie
denktank
1 probleem, 7 meningen
“ mijn man klaagt altijd
over zijn werk”
Mylène (37): “Al jarenlang klaagt mijn man over zijn werk, elke keer dezelfde
negatieve verhalen – maakt niet uit waar hij werkt. Ik heb geen zin in een man
die de hele tijd zeurt. Hoe ga ik hiermee om?”
Alles waard
“Toen mijn man in die situatie zat, vroeg ik
hem welk beroep hij had gekozen als hij
het over mocht doen. Sportleraar. We zijn
gaan kijken wat we daar nu mee konden
doen. Inmiddels werkt hij twee avonden
als gediplomeerd fitnessinstructeur. Over
een tijdje hoopt hij zijn andere baan op
te kunnen zeggen. Het is alle tijd en geld
waard gebleken. De garantie dat het lukt,
heb je niet, maar je kunt nooit zeggen dat
je het niet hebt geprobeerd.” DaMe (52)
Laat je stem horen!
“Hij hoeft niet weg, hij kan ook de mogelijkheden
bij zijn huidige werkgever bespreken.
Het is net als met stemmen:
wie zijn stem niet laat horen, moet ook
niet aan de ‘zijlijn’ gaan staan klagen.”
Joyce (26)
Steun
“Realiseer je dat als hij wel actie gaat
ondernemen, hij je steun hard nodig zal
hebben. Want voor een verandering van
baan of werk is moed nodig.” Carla (48)
Inspireren
“Veel mensen kunnen goed zeggen wat
ze niet willen. Dan raak je makkelijk in een
negatieve spiraal. Misschien is het goed
om hem eens de vraag te stellen: wat wil
je wel? Dat kan motiverend zijn en het
zet hem misschien aan tot nadenken en
het creëren van nieuwe dromen. Je weet
maar nooit.” Monique Rutgers (57)
Echt luisteren
“Arme man, hij heeft het dus al heel lang
moeilijk op zijn werk. Ga eens echt het
gesprek met hem aan. Wat maakt dat hij
blijft waar hij zit? Stap over je irritatie heen
en luister echt naar hem, vraag door.”
Bibian (39)
Ook jouw probleem
“Het is inderdaad niet leuk om oeverloos
gezeur aan te horen als hij er niets aan
doet om zijn probleem op te lossen. En
het zo ook jouw probleem maakt. Je man
moet goed weten hoe je over de nu ontstane
situatie denkt. Je bent er niet om
telkens naar zijn gezeur te luisteren. Wel
om mee te denken als hij het probleem
aan wil pakken.” Marianne (43)
Terug in de tijd
“Is je man zich bewust van zijn geklaag?
En wat dit met jou doet? Het is goed om
dit uit te spreken. Daarna volgt een aantal
vragen. Wil hij de dag van zich af praten
of is er meer aan de hand? Wil hij dat er
iets verandert, neem hem dan mee terug
in de tijd. Waar was hij goed in? En hoe
voelde dat voor hem? Als je man daar te
ver van verwijderd is, dan kan hij daar iets
aan doen. Hiervoor is energie, tijd, geld
en lef nodig. Misschien betekent dit weer
studeren of een aantal uur minder werken
om iets nieuws uit te proberen. Durf de
stappen te zetten naar werk waar je man
echt gelukkig van wordt.”
Lydia, www.coach2day.nl
Stel uw vraag of geef uw mening op Libelle.nl/denktank of
discussieer mee op Facebook.com/libelleNL
pRODuCTIE: kIM MunTEnAAR