Jaarverslag 2008 - Artsen zonder Grenzen

2008
Jaarverslag

Inhoud
Voorwoord Een jaar van crises 3
1 Artsen zonder Grenzen 5
2 Onze hulp is niet vanzelfsprekend: 9
2.1 Kwalitatieve zorg voor mensen in crisissituaties 13
2.2 Logistiek en inkoop verder verbeterd 17
2.3 Aantal hulpverleners in acute crisisgebieden
verdubbeld 18
2.4 Communicatie over ons werk 21
2.5 Inkomsten uit fondsenwerving blijven groeien 22
2.6 Risicomanagement 23
3 Projecten 27
4 Verantwoording van het bestuur 81
5 Samenvatting financiële ontwikkelingen 93

Voorwoord Een jaar van crises
Voor Artsen zonder Grenzen was 2008 een bewogen jaar. We boden hulp
in meer noodsituaties dan in veel andere jaren. Eén daarvan raakte ons
wel heel direct. Op 28 januari 2008 werden drie van onze internationale
hulpverleners gedood bij een laffe bomaanslag in de Somalische
stad Kismaayo. Damien, Victor en Bidhaan waren ’s middags per auto
onderweg van onze kliniek naar ons huis in de stad. De brute moord op
onze drie collega’s schokte ons diep. Hun dood is een teken van de toenemende
onveiligheid waarmee hulpverleners te maken krijgen. We
doen ons uiterste best om te voorkomen dat onze medewerkers worden
geconfronteerd met geweld, maar we realiseren we ons ook dat we niet
alle risico’s kunnen uitsluiten. Dat geldt vooral in landen waar heel
weinig respect en begrip is voor ons werk en regeringen en gewapende
groepen medische zorg zien als ondergeschikt aan hun politieke of
militaire agenda’s.
Terecht dringt zich de vraag op of het risico op misbruik van onze
hulp niet erg groot is, en of het niet te gevaarlijk is te blijven werken
in vijandige omgevingen. Als organisatie nemen we deze vragen erg
serieus en blijven we ze afwegen tegen de noodzaak om onze patiënten
te behandelen. Soms moet dan de conclusie zijn dat we geen andere
keuze hebben dan ons terug te trekken uit een gebied. Zo hebben we na
de moorden besloten om Somalië te verlaten.
In andere situaties blijven we juist wel, omdat we denken dat dit het
beste is voor onze patiënten. In de Sudanese regio Darfur hebben we
geprobeerd om zo lang mogelijk met onze activiteiten door te gaan,
ondanks uitgebreide tegenwerking van de regering en een groot aantal
roofovervallen. We waren woedend en ontzet toen het Sudanese regime
in maart 2009 besloot om ons weg te sturen uit Darfur, waardoor we
gedwongen werden onze patiënten achter te laten. In 2008 vond een
groot aantal natuurrampen plaats. Eén van de grootste was orkaan
Nargis, die op 3 mei over Myanmar raasde. Doordat we al een langlopende
missie in het land hadden, konden we meteen een grootschalige
noodhulpoperatie opzetten, vooral ook dank zij de geweldige inzet
van onze Myanmarese medewerkers. Uiteindelijk bereikten we meer
dan 250.000 mensen.
Geweld en natuurrampen zijn onze voornaamste interventiecriteria.
In 2008 zagen we de extreme gevolgen van geweld in de Democratische
Republiek Congo (DRC) waar de bevolking klem kwam te zitten tussen
het leger en rebellengroepen. Vergelijkbare problemen zagen we in Sri
Lanka waar de mensen in het noorden van het land al jaren het slachtoffer
zijn van gewapend conflict.
In dit soort situaties is het belang van onafhankelijke hulp overduidelijk:
alleen zo krijgt iedereen medische en andere hulp als dat nodig is,
aan welke kant van het conflict iemand zich ook bevindt. Om dit principe
te laten slagen is het nodig dat onze mensen veilig kunnen werken en
mag hun bewegingsvrijheid en de toegang tot slachtoffers niet worden
belemmerd. Voor succes bij ons werk zijn ook gezonde financiën nodig,
iets dat met de wereldwijde kredietcrisis ineens in gevaar leek te kunnen
komen. Gelukkig konden we bijtijds maatregelen nemen, zodat
we in 2008 negatieve effecten konden voorkomen. Hoe de crisis zich in
2009 zal ontwikkelen en wat de mogelijke effecten op Artsen zonder
Grenzen zullen zijn, is uiteraard nog onzeker.
Ook onduidelijk is welk effect de crisis zal hebben op de miljoenen
kwetsbare mensen in de landen waar we actief zijn. Hopelijk is de onrust
die ontstond door de die andere grote mondiale crisis van 2008, de
voedselcrisis, geen teken aan de wand.
Uiteindelijk gaat het bij het werk wat we verzetten, de successen die we
boeken, onze worstelingen met dilemma’s en onze pleitbezorging om de
mensen die we dagelijks tegenkomen in onze programma’s en die voor
hun overleving [vaak] afhankelijk zijn van onze medische hulp. Wat we
daarbij in elk geval bieden is een vorm van medemenselijkheid in een
vaak gewelddadige omgeving waar alle zekerheden zijn weggevallen.
De vooruitzichten voor 2009 zijn voorlopig ook onzeker, met het
voortdurende geweld in het hart van Afrika, in Afghanistan en in Irak,
en onzekere tijden op de financiële markten. We blijven ons maximaal
inzetten voor onze patiënten en we hopen dat u ons daarbij wilt steunen.
Pim de Graaf, voorzitter Artsen zonder Grenzen
Hans van de Weerd, algemeen directeur Artsen zonder Grenzen
3

1 Artsen zonder Grenzen
Medische noodhulp
Iedereen heeft recht op levensreddende medische zorg.
Dat geldt ook voor mensen in oorlogs- en conflictgebieden.
Maar in veel van deze gebieden zijn honderdduizenden
mensen verstoken van elke vorm van medische zorg.
Artsen zonder Grenzen vindt dat onaanvaardbaar. Onze
teams proberen overal ter wereld de meest kwetsbare
en geïsoleerde slachtoffers van oorlogen, conflicten en
natuurrampen te bereiken. Wij zijn toegerust om met
noodhulpspecialisten, medicijnen en drinkwatervoorzieningen
snelle medische noodhulp te bieden.
pleitbezorging
In veel gebieden waar Artsen zonder Grenzen werkt,
worden zelfs de meest elementaire mensenrechten op
grote schaal met voeten getreden. Vluchtelingen of ontheemden
staan bloot aan geweld of krijgen om politieke
of andere redenen geen (medische) noodhulp.
In dat soort gevallen is medische hulpverlening alleen
niet voldoende. Artsen zonder Grenzen doet in zulke
gevallen een beroep op de machthebbers, zoals regeringen
en internationale organisaties, en spreekt hen aan
op de misstanden waarmee we tijdens ons werk worden
geconfronteerd.
onafhankelijk, onpartijdig,
neutraal
Artsen zonder Grenzen is volledig onafhankelijk van
welke politieke, religieuze of economische macht
dan ook. Wij kiezen geen partij in een conflict, maar
richten ons op de slachtoffers van geweld en crises. Om
deze principes onder alle omstandigheden te kunnen
handhaven, financiert Artsen zonder Grenzen haar
projecten hoofdzakelijk uit publieke donaties, waar-
onder opbrengsten van de Nationale postcode loterij.
Andere belangrijke inkomstenbronnen zijn bijdragen
uit ons internationale netwerk en projectsubsidies van
institutionele donoren.
saMenwerking
Waar mogelijk neemt Artsen zonder Grenzen mensen
uit het projectland in dienst. Deze nationale medewerkers
fungeren als verbinding tussen onze internationale
medewerkers in de projecten en de plaatselijke gemeenschappen.
Onze nationale medewerkers spreken de taal
en begrijpen de gewoonten en de cultuur van een bepaald
land of een gebied. Zij versterken het team met hun eigen
vaardigheden, bijvoorbeeld als arts, verpleegkundige,
logistiek medewerker of tolk. Indien nodig leidt Artsen
zonder Grenzen de lokale medewerkers op, zodat zij het
project zelfstandig kunnen voortzetten als de internationale
medewerkers zich omwille van de veiligheid moeten
terugtrekken of tijdelijk moeten worden geëvacueerd.
Artsen zonder Grenzen streeft er echter naar om in alle
projectlocaties permanent met internationale medewerkers
aanwezig te zijn. Om de kwaliteit van de hulp te kunnen
waarborgen en verbeteren, hechten wij veel waarde
aan rechtstreeks contact tussen onze veldmedewerkers
en diegenen die van hen afhankelijk zijn. Bovendien zou
het voor lokale medewerkers riskant kunnen zijn om
betrokken te zijn bij het openlijk aan de kaak stellen van
misstanden.
hoe het begon
In 1971 woedde in Nigeria een bloedige burgeroorlog.
Het Rode Kruis was in het gebied aanwezig, maar mocht
volgens zijn mandaat geen hulp verlenen zonder toe-
stemming van de regering. Twee Franse artsen die voor
het Rode Kruis werkten, Bernard Kouchner en Max Reclamier,
konden zich niet verenigen met die werkwijze.
Zij vonden dat álle slachtoffers medische zorg moesten
krijgen, desnoods tegen de wil van de regering in. Bij hun
terugkomst in Frankrijk besloten ze een nieuwe organisatie
op te richten: Médecins Sans Frontières.
In 1984 richtten onder anderen Jacques de Milliano
en Roelf Padt de Nederlandse tak van Médecins Sans
Frontières op: Artsen zonder Grenzen. In oktober van dat
jaar werd de eerste vrijwilliger uitgezonden. In de jaren
negentig groeide Artsen zonder Grenzen uit tot een professionele
organisatie die actief werd in meer dan dertig
landen over de hele wereld. In 2008 waren dit er 25.
In 1999 ontving Artsen zonder Grenzen de Nobelprijs
voor de Vrede voor de medische activiteiten en voor het
optreden als pleitbezorger van bevolkingsgroepen in
nood.
Verdeling Van Verantwoordelijkheden
Tegenwoordig is Médecins Sans Frontières een samenwerkingsverband
van negentien landenorganisaties, die
juridisch onafhankelijk van elkaar zijn. Oorspronkelijk
waren er vijf landenorganisaties (waaronder Artsen zonder
Grenzen Nederland) die rechtstreeks veldprojecten
leidden, terwijl de overige veertien waren opgericht om
fondsen en nieuwe veldmedewerkers te werven.
Naarmate de beweging groeide, ontstond het gevoel dat
deze verdeling van verantwoordelijkheden een negatieve
uitwerking had: de meeste vestigingen van Médecins
Sans Frontières waren niet direct betrokken bij het
veldwerk. Om deze situatie recht te zetten, werden vijf
5

groepen van nationale organisaties binnen Médecins
Sans Frontières gevormd rond de oorspronkelijke vijf
operationele landenorganisaties. Deze groepen worden
Operationele Centra (OC’s) genoemd. In elk OC delen de
aangesloten landen de verantwoordelijkheid voor het
aansturen van een aantal projectlanden. Zie ook hoofdstuk
4, pagina 81.
Op 1 oktober 2006 startte Artsen zonder Grenzen samen
met de zusterorganisaties in Canada, Duitsland en het
Verenigd Koninkrijk het Operationeel Centrum Amsterdam
(OCA). Artsen zonder Grenzen OCA heeft geen
juridische grondslag, maar is een eenheid waarin de vier
landenorganisaties op vrijwillige basis samenwerken.
De juridische en financiële eindverantwoordelijkheid
berust bij de Nederlandse Vereniging Artsen zonder
Grenzen.
Eind 2008 was het management van de projecten in
Colombia, Haïti, Nigeria, Papoea-Nieuw-Guinea en
Rusland gedelegeerd aan Artsen zonder Grenzen Canada.
Artsen zonder Grenzen Duitsland beheerde projecten in
de Centraal-Afrikaanse Republiek, Tsjaad, Turkmenistan,
Oezbekistan en Zimbabwe. Artsen zonder Grenzen
Verenigd Koninkrijk steunt het OCA met medische
expertise en ondersteuning bij het opzetten van tuberculoseprojecten.
Ons werk in Bangladesh, de Democratische
Republiek Congo, Ethiopië, India, Irak (uitgevoerd
vanuit Jordanië), Moldavië, Myanmar, Nepal, Sudan,
Pakistan, Somalië, Sri Lanka en Uganda wordt geleid
vanuit Amsterdam.
6
een Vereniging
Zoals alle landenorganisaties van Médecins Sans
Frontières is ook Artsen zonder Grenzen Nederland een
vereniging. De leden zijn huidige en voormalige veld- en
kantoormedewerkers, en mensen die op een of andere
manier bij de organisatie betrokken zijn geweest.
Op 31 december 2008 bedroeg het ledenaantal 844.
Het verenigingsbestuur houdt toezicht op Artsen zonder
Grenzen en controleert of het overeengekomen beleid
naar behoren wordt toegepast. Het bestuur bewaakt de
identiteit van de organisatie en fungeert als klankbord
voor de algemeen directeur en de rest van het managementteam.
De Algemene Ledenvergadering (ALV) is het hoogste orgaan
van de Vereniging Artsen zonder Grenzen en komt
minimaal eenmaal per jaar bijeen. De leden nemen dan
besluiten over zaken die de identiteit van de organisatie
betreffen, geven hun oordeel over de prestaties van het
bestuur gedurende het afgelopen jaar en keuren het
jaarverslag en de jaarrekening goed.
Samen met de verenigingsbesturen van de zusterorganisaties
in Canada, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk
houdt het bestuur toezicht op het OCA. Dit gebeurt in de
OCA-raad, waarin elk bestuur met twee leden vertegenwoordigd
is. De OCA-raad stelt de strategische plannen
en jaarplannen voor operationele activiteiten vast en
verschaft strategisch toezicht.
Zie ook hoofdstuk 4, pagina 81.
In dit jaarverslag wordt met ‘Artsen zonder Grenzen’,
tenzij anders aangegeven, het werk van het Operationeel
Centrum Amsterdam bedoeld.
handVest artsen zonder grenzen
Artsen zonder Grenzen is een particuliere,
internationale organisatie. Hierbij zijn voornamelijk
artsen, verpleegkundigen en paramedici aangesloten,
alsmede die beroepsgroepen die van
nut zijn voor de taak die de organisatie zich heeft
gesteld. Zij onderschrijven de volgende principes:
Artsen zonder Grenzen verleent hulp aan
bevolkingsgroepen in nood, aan slachtoffers van
natuurrampen, van rampen door de mens veroorzaakt
en van oorlogen en burgeroorlogen. Zij doet
dit zonder onderscheid te maken naar ras, religie,
levensbeschouwing of politieke opvatting.
Artsen zonder Grenzen is volstrekt neutraal en
onpartijdig. Op grond van de algemeen erkende
medische ethiek en het recht op humanitaire hulp
eist Artsen zonder Grenzen algehele vrijheid in de
uitoefening van haar taak.
De medewerkers van Artsen zonder Grenzen
respecteren de medische gedragscode en
bewaren te allen tijde hun onafhankelijkheid ten
opzichte van welke politieke, religieuze of economische
macht dan ook.
De medewerkers van Artsen zonder Grenzen
beslissen uit eigen vrije wil of zij de gevaren en
risico’s van het werk accepteren en eisen voor
zichzelf of rechthebbenden geen enkele vergoeding,
behalve die welke de organisatie hun kan
verschaffen.

1 Bangladesh
2 Centraal - Afrikaanse Republiek
3 Colombia
4 Democratische Republiek Congo
5 Ethiopië
6 Haïti
7 India
8 Irak
9 Ivoorkust
10 Moldavië
11 Myanmar (Birma)
12 N e p a l
13 Nigeria
14 Oezbekistan
15 Pakistan
16 Papoea-Nieuw-Guinea
17 Republiek Congo
18 Rusland/Noord-Kaukasus
19 Somalië
20 Sri Lanka
21 Noord-Sudan (Darfur)
22 Zuid-Sudan
23 Tsjaad
24 Turkmenistan
25 Uganda
2 6 Z i m b a b w e
6
3
9
10
13
17
23
2
4
21
28
22
26
10
25
5
18
8
19
24
14
15
7
20
12
1
11
7
16

2 Artsen zonder Grenzen in 2008
Onze hulp is niet vanzelfsprekend
2008 was een jaar met veel grote humanitaire crises: gewelddadige conflicten in
Somalië, Pakistan en uiteraard de Democratische Republiek Congo, epidemieën
in Uganda, Zimbabwe en Nigeria, en natuurrampen in Myanmar (Birma) en
Pakistan.
Tijdens al deze crises deden onze teams wat ze konden om levensreddende
medische hulp te bieden, trouw aan de principes van Artsen zonder Grenzen
die ons in 2009, al 25 jaar lang inspireren. Waar nodig combineerden we onze
medische werkzaamheden met de verspreiding van hulpgoederen en materiaal
voor onderdak. Zo gaven we de getroffenen de middelen om zichzelf te helpen
in de eerste weken en soms zelfs maanden van ontreddering, nadat hun levens
grondig overhoop waren gehaald.
Op de meeste plaatsen waar we ons werk wilden doen lukte dat ook – bijvoorbeeld
in gewelddadige en ontwrichte regio’s als het oosten van Congo, de woestijnen
van Darfur of in Myanmar. Onze activiteiten strekten zich ook uit tot in Irak,
via de ondersteuning van vijf Irakese ziekenhuizen vanuit het buurland Jordanië.
Dit betekent zeker niet dat onze hulp vanzelfsprekend is. Ons werk is soms net
zo noodzakelijk als dat het gevaarlijk is. Een tragisch bewijs daarvan was de
dood van drie collega’s in de Somalische stad Kismaayo op 28 januari 2008. We
hadden daar net een project opgezet voor spoedeisende chirurgie en verloskundige
noodhulp voor meer dan 200.000 mensen, toen een bermbom een
voortijdig einde maakte aan het leven van drie van onze teamleden. We hadden
geen andere keuze dan het project te sluiten. Kismaayo viel terug in een situatie
zonder medische zorg van betekenis, een situatie die vóór de komst van Artsen
zonder Grenzen al meer dan acht jaar had bestaan.
Een vergelijkbaar incident in een project van Artsen zonder Grenzen Nederland
vond plaats in juni 2004, toen we vijf collega’s verloren tijdens een gerichte
aanslag op een van onze voertuigen in de Afghaanse provincie Badghis. In juni
2007 werd logistiek medewerker Elsa Serfass van onze Franse zuster organisatie
in de Centraal-Afrikaanse Republiek doodgeschoten. Deze gebeurtenissen
kunnen als zorgwekkende tekens van onze toenemende kwetsbaarheid worden
beschouwd.
In 2008 vonden er nog meer tragische voorvallen plaats: in de Centraal-Afrikaanse
Republiek werd de moeder van een patiënt in een ambulance van Artsen
zonder Grenzen in koelen bloede doodgeschoten, en onze hulpoperaties in
Tsjaad en Darfur werden getroffen door diverse gewelddadige roofovervallen.
de realiteit Verandert
De incidenten laten een werkelijkheid zien waarin het respect voor medische
humanitaire hulp niet meer vanzelfsprekend is. De afgelopen jaren zijn in een
aantal gevallen politieke en humanitaire belangen vermengd, waardoor de
veiligheid van humanitaire hulpverleners ernstig in gevaar is gekomen. Een
duidelijk voorbeeld hiervan is Pakistan, waar hulpverleners vaak als vertegenwoordigers
van een politieke agenda worden gezien. In dit soort situaties
betaalt de onschuldige bevolking het gelag: ze moet het doen zonder essentiële
hulp of krijgt alleen hulp als ze in een bepaalde politiek-militaire strategie past.
Helaas is dit vandaag de dag de realiteit waarin het humanitaire werk zich
afspeelt. Dit zijn de uitdagingen die we het hoofd moeten bieden, zoals we in
het verleden vaak uitdagingen zijn aangegaan. Niet door ons naïef op te stellen
en er maar het beste van te hopen, maar door de ontwikkelingen om ons heen
onder ogen te zien en ons tot het uiterste in te spannen om de juiste oplossing te
vinden, met het belang van onze patiënten voor ogen.
Wat betekent dat nu in de praktijk? Naast een uitgebreid onderzoek naar de
gebeurtenissen van 28 januari en de achtergronden daarvan, hebben we de tijd
genomen om de risico’s binnen onze missies te analyseren en met de hele orga-
9

nistatie te bediscussiëren. Hieruit bleek dat de medewerkers van Artsen zonder
Grenzen zich onverminderd willen blijven inzetten om te werken op plaatsen
waar onschuldige burgers het slachtoffer worden van conflicten. We weigeren
ons door het geweld om ons heen te laten intimideren, ook als dat rechtstreeks
tegen ons is gericht.
Het onderzoek naar de moorden in Kismaayo heeft helaas weinig duidelijk
gemaakt over wie er achter de aanslag zat. De onveiligheid in het land en het
ingewikkelde Somalische clanlandschap maakten het onmogelijk om heldere
conclusies te trekken. We hadden geen andere keus dan het Kismaayo-project
te sluiten. We hebben ook onze internationale medewerkers teruggetrokken
uit de andere projecten in Somalië. Dankzij de toewijding van onze Somalische
medewerkers konden we veel projecten toch door laten lopen.
We hebben ook een extern onderzoek naar ons veiligheidsbeleid in het algemeen
laten doen. Dat bevestigde dat het risico van politiek gemotiveerd geweld
is toegenomen en dat we door de grotere omvang van onze missies meer risico
lopen het slachtoffer te worden van berovingen en andere vormen van criminaliteit.
In het onderzoek werd ook vastgesteld dat we onze werkwijze beter
moeten aanpassen aan de lokale omstandigheden door meer gebruik te maken
Het onderscheid tussen hulpverleners
en strijdende partijen moet helder blijven
van de kennis en vaardigheden van onze medewerkers uit de projectlanden
zelf. Dat doen we bijvoorbeeld al in de Kaukasus. Concreet betekent het dat bij
missies met een hoog risico een jaarlijkse intensieve veiligheidscontrole wordt
uitgevoerd en dat een medewerker uit het projectland zelf wordt aangewezen
als assistent-landencoördinator voor deze missies. Daarnaast hebben we het
veiligheidsbeleid aangepast en is in ons hoofdkantoor in Amsterdam een
speciaal team geformeerd dat het lijnmanagement over veiligheidskwesties
adviseert.
10
De onderzoekers waren terughoudend over het gebruik van gewapende
bescherming. Dit bevestigt ons in de overtuiging dat het onderscheid tussen
hulpverleners en strijdende partijen helder moet blijven.
Alles bij elkaar worden ons huidige veiligheidsbeleid en de manier waarop we
dat in de praktijk brengen, gezien de context waarin wij werken, als afdoende
beschouwd. In het kader van dit beleid hebben medewerkers van de hoofdkantoren
en in het veld relaties opgebouwd met lokale, nationale en internationale
partijen in crisiszones, om zo tot een zo goed mogelijke inschatting van
de veiligheidssituaties te komen. Internationale medewerkers worden voor
vertrek getraind in het omgaan met veiligheid en ze krijgen een briefing over
de specifieke omstandigheden in hun projectgebied. In het veld gelden strenge
veiligheidsprocedures voor zowel internationale medewerkers als medewerkers
uit het land zelf.
De harde werkelijkheid blijft dat geen enkel beleid de veiligheid volledig kan
garanderen. De veldmedewerkers van Artsen zonder Grenzen zijn zich bij hun
werkzaamheden volledig bewust van deze akelige waarheid. De enige manier
waarop we diegenen kunnen bereiken die onze hulp het meeste nodig hebben,
is vaak door in onveilige gebieden te werken. In 2008 hebben we tienduizenden
mensen op de meest onherbergzame plaatsen ter wereld geholpen. Deze mensen
waren letterlijk van onze hulp afhankelijk om te kunnen overleven. In 2009
en daarna zullen wij niet aarzelen om dit werk voort te zetten.
uitzonderlijk Veel crises
Ondanks de vele uitdagingen op het gebied van humanitaire hulpverlening
zijn we in 2008 in uitzonderlijk veel grote humanitaire crises in actie gekomen.
Het dichtst bij onze missie stonden de situaties waarin mensen te maken
kregen met gruwelijke oorlogen en binnenlandse conflicten: naast Somalië in
het bijzonder Darfur, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Tsjaad, Pakistan, Sri
Lanka en uiteraard de provincies Noord en Zuid-Kivu van de Democratische
Republiek Congo.
In 2008 hebben onze teams levensreddende medische zorg verleend, hulpgoederen
als dekens, toiletartikelen en kookgerei verstrekt en psychosociale hulp
geboden aan 1,7 miljoen slachtoffers van gewapende conflicten. Waar mogelijk
en nodig deden we dit aan beide zijden van het front. Alleen in Sri Lanka werd
ons categorisch de toegang ontzegd tot een bevolking in een uiterst gevaarlijke
situatie: vanaf september weigerde de regering ons de toegang tot de noordelijke
regio Vanni.

In 2008 vonden ook veel natuurrampen plaats, waarbij de meeste media-aandacht
ging naar de ramp in Myanmar, waar de Irrawaddy-delta op 2 mei werd
geteisterd door de cycloon Nargis. Doordat we in het land al een langdurige
missie hadden lopen, waren we in staat om binnen 48 uur in actie te komen.
Wekenlang liet Myanmar geen hulp van buiten toe. Dankzij de toewijding van
onze Birmese medewerkers uit onze projecten in het hele land konden we naast
medische zorg ook noodhulpgoederen als voedsel, materiaal voor onderdak,
dekens en pakketten met toiletartikelen aanvoeren. In de periode mei-november
hielpen 450 medewerkers meer dan 250.000 mensen. Tegen die tijd was in
de eerste noden van de bevolking voorzien.
Gedurende het jaar boden we ook hulp aan 100.000 slachtoffers van een overstroming
van de Koshi rivier in Nepal en India, en meer dan 2.500 mensen die in
het westen van Pakistan waren getroffen door een aardbeving.
En dan waren er nog diverse medische noodsituaties waarin we levensreddende
hulp verleenden. In Nigeria en de provincie Katanga van de DRC vaccineerden
we bijna 160.000 mensen (vooral kinderen) tijdens grootschalige meningitis- en
mazelenepidemieën. In Uganda zorgden we voor latrines en veilig drinkwater
om een uitbraak van hepatitis E, een ongeneeslijke ziekte waartegen geen vaccin
bestaat, in te dammen. Met succes bestreden we een uitbraak van malaria in
Zuid-Sudan, net als een groot aantal kleinere medische noodsituaties, door het
verzorgen van basisgezondheidszorg, voeding, water en hygiëne, vaccinaties
en psychosociale en chirurgische zorg.
In augustus werd de ineenstorting van Zimbabwe ook zichtbaar in de gezondheidssituatie
van de bevolking. Het falen van riolering- en drinkwatersystemen
leidde tot een enorme cholera-epidemie, die begon in de hoofdstad Harare en
zich al snel over het hele land verspreidde. We waren vanaf het begin bij deze
noodsituatie betrokken en hebben in Harare meer dan de helft van alle mensen
met de symptomen van cholera behandeld.
Voedseltekorten
Tijdens een groot aantal hulpoperaties bonden we de strijd aan met ondervoeding.
In de eerste helft van 2008 haalde de ‘voedselcrisis’ overal ter wereld
de voorpagina’s. Deze crisis was een combinatie van slechte oogsten, hoog
oplopende energiekosten en een toenemend gebruik van landbouwareaal voor
biobrandstoffen. Daardoor stegen de voedselprijzen snel. De voedselcrisis maskeerde
de chronische ondervoedingscrisis waar veel bevolkingen in gebieden
waar Artsen zonder Grenzen in 2008 actief was, onder lijden. Veel gemeen-
schappen krijgen elk jaar te maken met voedseltekorten in de maanden voor de
oogst. In die periode kunnen vele gezinnen zich niet de voeding veroorloven die
voor de groei en ontwikkeling van hun kinderen nodig is. Maar al te vaak leidt
dit tot acute ondervoeding en een verhoogd risico op infecties en sterfgevallen.
Zelfs toen de energiekosten – en daardoor de voedselprijzen – in de laatste
maanden van 2008 onder druk van de mondiale financiële crisis daalden, bleven
deze kinderen de gevolgen van ondervoeding voelen.
De combinatie met het chronische geweld
in Somalië maakte een uitgebreid voedselprogramma
noodzakelijk
Een van de landen waar de jaarlijkse periode van voedseltekorten in 2008 groot
effect had, was Somalië. De combinatie met het chronische geweld in het
land maakte een uitgebreid voedselprogramma noodzakelijk, onze grootste
hulpoperatie op het gebied van ondervoeding in 2008. Onze Somalische teams
behandelden ongeveer 10.000 ernstig ondervoede kinderen.
In de provincie Noord-Kivu in de DRC namen 4.000 kinderen deel aan onze
voedingsprogramma’s en in de regio Karamoja in het noordoosten van Uganda
hebben we bijna 3.800 kinderen behandeld.
Een voedselcrisis die veel media-aandacht kreeg, was die in Ethiopië, waar we
samen met onze zusterorganisaties actief waren. Vooral het zuiden van het land
werd hard getroffen. Daarnaast richtten we ons op de roerige Somali-regio waar
regeringstroepen een rebellenbeweging bestrijden. Helaas werden we daarbij
door de regionale autoriteiten zo gedwarsboomd, dat we onze hulp niet zo ver
konden uitbreiden als we wilden.
De Somali-regio in Ethiopië was een van die situaties waar we (deels) geblokkeerd
werden door bureaucratische maatregelen, ondanks onze voortdurende
lobbypogingen bij de betrokken autoriteiten. Andere schrijnende voorbeelden
waren de weigering om Artsen zonder Grenzen toe te laten tot het opstandige
Vanni-gebied in Sri Lanka in september 2008 en de gedwongen beëindiging
van ons programma voor psychosociale hulp in Darfur, Sudan. Deze hindernissen
stelden ons voor grote dilemma’s. Ze trokken een zware wissel op het
uitgangspunt dat wij onafhankelijk bepalen aan wie wij welke zorg leveren
11

om de kwaliteit van ons werk te waarborgen. Zodra we met dit soort obstakels
worden geconfronteerd, komt altijd de vraag op of we ons moeten aanpassen
of dat we het crisisgebied helemaal moeten verlaten. Na zorgvuldige afweging
van alle mogelijkheden trokken we in de genoemde gevallen de conclusie dat
de zorg die we ondanks alles konden verlenen, de concessies rechtvaardigden
die we noodgedwongen moesten maken. Intussen gingen we onvermoeibaar
door met lobbyen bij de betrokken autoriteiten om hen bewust te maken van de
medische noden die wij zagen. Hier zullen we in 2009 mee doorgaan.
twijfels aan nut Van hulp
2008 was ook een jaar waarin de kritiek uit de Nederlandse samenleving op hulp
in MeMoriaM
Damien Lehalle, Victor Okumu en Mohamed Abdi Ali (Bidhaan)
Op maandag 28 januari 2008 vond er in het Somalië-programma van Artsen
zonder Grenzen een verschrikkelijke gebeurtenis plaats: in de Somalische
stad Kismaayo waren onze mensen betrokken bij een explosie.
Het team in Kismaayo had een hectische maar productieve ochtend achter
de rug – er waren spoedeisende operaties uitgevoerd in het ziekenhuis van
Kismaayo – en was op weg om te gaan lunchen in het huis, toen de brute
aanval plaatsvond. Een bermbom verwoestte het tweede voertuig van het
konvooi. In de auto zaten drie internationale medewerkers van Artsen zonder
Grenzen en hun chauffeur. De ontploffing kostte het leven aan Damien
Lehalle (een 27-jarige logistiek medewerker uit Frankrijk), Victor Okumu (onze
51-jarige chirurg) en Mohamed Abdi Ali (de chauffeur, bij het team bekend
als Bidhaan). Charles Macharia, de andere internationaal logistiek medewerker
binnen het programma, zat ook in het voertuig. Charles overleefde het
ongeluk maar liep ernstige verwondingen op. De andere vier leden van het
team die op dat moment in Kismaayo waren, bleven ongedeerd.
Victor en Damien waren nog niet zo lang werkzaam binnen het Kismaayoproject,
maar werkten wel al eerder voor Artsen zonder Grenzen. Wij zullen
ons Victor altijd blijven herinneren vanwege zijn integriteit, vriendelijkheid en
toewijding aan zijn patiënten in Sierra Leone, Darfur en Zuid-Sudan, waar
hij vele jaren werkte. Damien was het team eerder in 2008 komen verster-
12
aan en in ontwikkelingslanden toenam. Die kritiek spitste zich vooral toe op
de ontwikkelingshulp op lange termijn, maar richtte zich in sommige gevallen
ook op humanitaire noodhulp. Volgens sommige critici doen humanitaire organisaties
niet genoeg om ervoor te zorgen dat de hulp de kwetsbaarste mensen
bereikt en niet in handen van de strijdende partijen in een conflict belandt. Verder
is de kritiek te horen dat humanitaire organisaties niet transparant genoeg
zijn over de keuzes in hun werk.
Artsen zonder Grenzen verwelkomt het debat over haar activiteiten en is van
mening dat kritisch maar fair commentaar op humanitaire hulp nuttig en
nodig is. Er is veel discussie mogelijk over wat de beste manier is om mensen
ken, nadat hij vorig jaar zijn eerste missie in de Democratische Republiek
Congo had afgerond. In korte tijd werd hij een zeer gewaardeerd lid van het
team door zijn inzet, zijn warme persoonlijkheid en sprekende blauwe ogen.
Bidhaan was de Somalische chauffeur. Hij laat zijn vrouw en drie kinderen
achter en hij zal herinnerd worden om zijn toewijding aan het werk van Artsen
zonder Grenzen.
Bij de explosie kwamen triest genoeg ook twee voorbijgangers om het leven.
Hoewel deze verschrikkelijke gebeurtenis een verpletterende indruk maakte
op de teamleden die niet bij de aanslag aanwezig waren, zorgden zij op
een snelle en professionele manier binnen enkele uren voor evacuatie van
de slachtoffers naar Nairobi. Damien is op 5 februari 2008 in het Franse
Vandières begraven. Victor is op 9 februari 2008 te ruste gelegd in zijn geboortedorp
Busia in Kenia. Bidhaan is volgens lokale gebruiken direct na het
incident in Kismaayo begraven.
We zijn allemaal geschokt door deze brute aanval. We zullen de toewijding
van Damien, Victor en Bidhaan in ere houden door in Somalië zo goed mogelijk
hulp te blijven bieden aan degenen die dat het meeste nodig hebben.
Victor, Damien en Bidhaan worden erg gemist en we betuigen onze oprechte
deelneming aan hun families en vrienden.

te helpen wier leven is verwoest door gewapende conflicten waar ze tegen hun
wil bij betrokken zijn geraakt. In ons werk staat er veel op het spel: wij zijn vaak
actief in omstandigheden waar de politieke druk enorm is, waar grote risico’s
worden gelopen en waar veel factoren onzeker zijn. Ondanks onze uitgebreide
ervaring met deze omstandigheden is het vrijwel onmogelijk om alles 100%
nauwkeurig te doen. Maar ook aan de andere kant staat er veel op het spel: als
onze teams een crisisgebied verlaten of er helemaal niet naartoe gaan, kan dat
mensenlevens kosten. De ervaring leert ons dat er geen kant-en-klare oplossin-
Een groot succes was de integratie van de
behandeling met aidsremmers in onze
projecten voor basisgezondheidszorg
gen zijn voor de dilemma’s waar wij voor staan. Wij benaderen elke humanitaire
crisis zorgvuldig en blijven alert op misbruik van onze hulp. Bovendien
gaan we drastische beslissingen niet uit de weg in situaties waarin wij vinden
dat onze onafhankelijkheid in het geding is.
nieuwe uitdagingen
Ondanks de lastige problemen waar wij ons wereldwijd voor gesteld zien, blijven
wij zoeken naar mogelijkheden om ons werk te doen waar wij denken dat
dat het hardst nodig is. Een treffend voorbeeld is Afghanistan, waar Artsen zonder
Grenzen in 2009 opnieuw actief zal worden. Voor Artsen zonder Grenzen is
dit een uiterst belangrijke stap, omdat we hiermee een periode afsluiten waarin
we hebben geprobeerd om duidelijkheid te krijgen over de gebeurtenissen van
2 juni 2004, toen een team van vijf collega’s in de West-Afghaanse provincie
Badghis om het leven werden gebracht. Hoewel diverse verdachten voor een
Afghaanse rechtbank verschenen, werd niemand veroordeeld. In 2008 kwamen
we tot de conclusie dat de verslechterende situatie in Afghanistan zelf belangrijker
is dan onze frustratie dat de moordenaars niet zullen worden berecht.
Daarom steunen wij de start van een nieuwe missie in Afghanistan in 2009 ten
volle. Onze Belgische zusterorganisatie zal die missie leiden, met steun van
het gehele internationale samenwerkingsverband van Artsen zonder Grenzen.
Het is een uitdrukking van onze blijvende solidariteit met de bevolking van
Afghanistan, die wij ook hebben bijstonden tijdens de uiterst moeilijke jaren
tussen 1980 en 2004.
2.1. Kwalitatieve zorg voor mensen in
crisissituaties
In 2008 voerden onze teams 2,6 miljoen consulten uit, iets meer dan de 2,4 miljoen
consulten van 2007. De belangrijkste ziekte die we behandelden bleef malaria,
goed voor 17 procentvan alle poliklinische consulten. Myanmar (Birma) was
wederom de grootste missie in dit opzicht: 43 procentvan alle malariaconsulten
vonden daar plaats.
Het totale aantal verpleegde patiënten binnen onze projecten nam met eenderde
af, van bijna 95.000 tot bijna 62.000 patiënten. De belangrijkste reden
daarvoor was dat we twee missies hebben afgesloten in gebieden waar het al
weer langere tijd vrede was, en waar secundaire zorg een groot deel van het project
uitmaakte. Het totale sterftecijfer onder onze patiënten bleef 3,5 procent,
een cijfer dat we acceptabel vinden gezien de omstandigheden waarin Artsen
zonder Grenzen werkt.
Een groot succes was de integratie van de behandeling met aidsremmers in
onze projecten voor basisgezondheidszorg. Die integratie hebben we voltooid
in alle projecten waar we hiv/aidspatiënten behandelen. Dit resultaat kwam
voort uit ons streven te laten zien dat aidsremmende therapie niet alleen
beperkt moet blijven tot rijke, stabiele landen. Het blijkt ook mogelijk te zijn
hiv/aidspatiënten in crisisgebieden met aidsremmers te behandelen en die
behandeling kan op een succesvolle manier in klinieken voor basisgezondheidszorg
worden geïntegreerd.
Dit jaar hebben we ook een van onze allereerste hiv-projecten overgedragen, het
project in Bukavu, in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC).
Dit project toonde aan dat hiv met goede resultaten behandeld kan worden in
instabiele contexten. Ook het project in het Nigeriaanse Lagos, een van onze
eerste hiv-projecten, droegen we in 2008 over. Zowel in Bukavu als in Lagos
wordt ons werk door het ministerie van Volksgezondheid voortgezet, ondersteund
door een internationale ontwikkelingsorganisatie. Beide voorbeelden
laten het succes zien van onze strategie voor hiv/aids: verandering stimuleren
door te bewijzen dat aidsremmende therapie in gebieden met weinig infrastructuur
mogelijk is.
Eind 2008 werden er in totaal 17.996 patiënten met aidsremmers behandeld in
vijftien projecten van Artsen zonder Grenzen, 8 procent meer dan in 2007.
6.000 nieuwe patiënten startten met de behandeling met aidsremmers.
13

Bijna 54.000 mensen kregen psychosociale bijstand, omdat ze ernstig leden
onder de gevolgen van geweld, verdrijving van huis en haard of natuurrampen.
Bij de cycloon Nargis in Myanmar en bij de aardbeving in Pakistan bestond een
belangrijk deel van onze noodhulp uit psychosociale zorg. De succesvolle integratie
van psychiatrische zorg in onze psychosociale zorgprojecten ging door.
In totaal kon bij negen projecten psychiatrische noodhulp worden aangeboden
als onderdeel van het basiszorgprogramma. Ons doel is om deze zorg in alle
basisgezondheidsprogramma’s aan te bieden.
De grootste hulpoperatie op het gebied van
ondervoeding vond in 2008 plaats in Somalië,
waar we meer dan 10.000 ernstig ondervoede
kinderen hebben behandeld
De laatste jaren hebben wij krachtig gelobbyd voor behandeling en medicatie
voor patiënten die lijden aan ‘vergeten’ ziekten. De farmaceutische industrie
heeft er weinig belang bij om nieuwe geneesmiddelen voor deze ziekten te ontwikkelen,
omdat de getroffen mensen te arm zijn om ze te kopen. Slaapziekte
en kala-azar zijn voorbeelden van deze ziekten. Voor veel van deze aandoeningen
is er geen goede behandeling beschikbaar, zodat zij alleen al daardoor een
crisis vormen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat er wereldwijd
ieder jaar 500.000 nieuwe kala-azarpatiënten bijkomen en dat er tussen de
50.000 en 70.000 mensen in Afrika aan slaapziekte lijden.
In december 2008 publiceerden we de testresultaten van een nieuwe combinatietherapie
tegen slaapziekte. De tests waren uitgevoerd in de Republiek Congo
en de Democratische Republiek Congo. Het onderzoek werd uitgevoerd in
samenwerking met Epicentre, een door Artsen zonder Grenzen opgericht instituut,
en het Drugs for Neglected Disease initiative (Initiatief voor medicijnen voor
vergeten ziekten). De nieuwe combinatietherapie – met een korter en gemakkelijker
behandeltraject – bleek effectief. Ons onderzoeksproject naar kala-azar
in Ethiopië liep in 2008 door. Het onderzoek is vooral gericht op patiënten die
geïnfecteerd zijn met zowel kala-azar als hiv.
In 2008 publiceerden we negen artikelen over ons operationele onderzoek in
gerenommeerde medische vakbladen. De artikelen behandelden onderwerpen
variërend van psychosociale steun in conflictgebieden tot hiv/aidsprogramma’s
in gebieden met nauwelijks (medische) infrastructuur.
14
zorg Voor onderVoede kinderen Verbeterd
In 2008 werd in – op één na – alle missies de introductie van de nieuwe richtlijnen
van de Wereldgezondheidsorganisatie voor het vaststellen van ondervoeding
afgerond. In deze richtlijnen is de definitie van ernstige ondervoeding
verruimd, zodat kinderen die ernstig ondervoed dreigen te raken, eerder
behandeld worden.
In 2008 hebben we 35.000 kinderen behandeld volgens de nieuwe richtlijnen.
De kinderen kregen kant-en-klare voeding. Deze verrijkte therapeutische
voeding hoeft niet meer klaargemaakt te worden en kan zo door de ouders thuis
worden gegeven. Daardoor hoeven de ouders niet meer met hun kinderen naar
een voedingscentrum om daar te wachten tot hun kinderen weer hersteld zijn,
en hoeven ze niet weg van hun akkers of ander werk. De grootste hulpoperatie
op het gebied van ondervoeding vond in 2008 plaats in Somalië, waar we meer
dan 10.000 ernstig ondervoede kinderen hebben behandeld. Andere grote
voedingsprogramma’s werden uitgevoerd in de provincie Noord-Kivu in de
Democratische Republiek Congo, waar onze teams rond de 4.000 kinderen hebben
behandeld, en in de regio Karamoja in het noordoosten van Uganda. Deze
operatie startte in mei en liep door in 2009. Hierbij zijn bijna 3.800 kinderen
behandeld. Artsen zonder Grenzen voerde samen met andere zusterorganisaties
een grote voedselhulpoperatie in Ethiopië uit.
Ook voerden we samen met zusterorganisaties van Artsen zonder Grenzen
actie voor het veel vaker toepassen van kant-en-klare voeding in de strijd tegen
ernstige ondervoeding. Traditionele voedselhulp bestaat vaak uit niet meer dan
pap van maïs of rijst, wat in voedingswaarde gelijk is aan brood en water.
In 2009 zal Artsen zonder Grenzen een onderzoek afronden waarbij zieke
kinderen niet alleen medisch worden behandeld, maar tegelijk ook met kanten-klare
voeding. Het onderzoek zal het effect van de verbeterde voeding op het
genezingsproces van de zieke kinderen meten.
Verbetering en uitbreiding VaccinatieprograMMa’s
Vaccinatieprogramma’s zijn binnen de gezondheidszorg een van de meest
kosteneffectieve maatregelen. Vaccinatie voorkomt ziekte bij mensen afzonderlijk,
en als een groot aantal mensen in een gemeenschap is gevaccineerd, dan is
de kans op grootschalige uitbraken van ziekten klein. Het routinematig vaccineren
van alle jonge kinderen is een taak van overheden. Toch zijn veel kinderen
in onze projectlanden niet beschermd tegen makkelijk te voorkomen ziekten.
In 2008 hebben we niet alleen 20.000 kinderen voor mazelen behandeld, maar

we voerden ook verschillende noodvaccinatiecampagnes uit, waarbij we
189.000 kinderen tegen deze veelvoorkomende ziekte hebben ingeënt. In het
noorden van Nigeria vaccineerden we meer dan 70.000 mensen tegen meningitis
tijdens een epidemie van deze ziekte. Ons doel is om in elk basisgezondheidszorgprogramma
vrouwen in de vruchtbare leeftijd en kinderen onder
de vijf te vaccineren. Daarnaast streven we naar de introductie van vaccins en
vaccincombinaties die gebruikelijk zijn in de westerse wereld. We lobbyen bij
de farmaceutische industrie voor goedkopere versies van deze vaccins. Deze
nieuwe vaccins kunnen longontsteking en meningitis bij kinderen drastisch
verminderen en ook bescherming bieden tegen chronische ziekten zoals
hepatitis B.
In 2008 werd in 63 procent van alle basisgezondheidsprogramma’s van Artsen
zonder Grenzen reguliere vaccinatie aangeboden. Zestien projecten hebben het
nieuwe vaccin met een vijfvoudige werking geïntroduceerd, dat tegen difterie,
tetanus, polio, haemophilus influenzae type b en hepatitis B beschermt. We
zijn van plan om in 2009 het pneumokokkenvaccin in tenminste twee projecten
te introduceren. Dit vaccin beschermt tegen de ziekten die kunnen ontstaan
bij een verminderde weerstand door pneumokokken bij kinderen, namelijk
longontsteking en meningitis.
nieuwe agressieVe VorMen Van tbc
In de westerse wereld komt tuberculose (tbc) bijna niet meer voor. Deze dodelijke
ziekte gedijt in slechte hygiënische omstandigheden en overbevolkte
gebieden en komt veel voor in de meeste landen waarin Artsen zonder Grenzen
actief is. Vanaf het moment dat we begonnen met de introductie van hiv/aidszorg,
werden we steeds vaker met de gevaarlijke symbiose van hiv/aids en tbc
geconfronteerd. Een patiënt met hiv/aids is tien keer vatbaarder voor tbc dan
een gezond persoon. Tbc is de belangrijkste doodsoorzaak onder hiv/aidspatiënten.
Deze dodelijke combinatie is nog gevaarlijker door het optreden van tbcvarianten
die resistent zijn tegen de twee belangrijkste tbc-medicijnen, de
zogenoemde meervoudig resistente tbc (MDR-TB).
Bij conflicten gedijt deze vorm van tbc nog beter, omdat het geweld leidt tot
verstoring van de normale gezondheidszorg en behandelingen worden onderbroken
wanneer de bevolking op de vlucht moet slaan. Hoewel meervoudig
resistente tbc behandeld kan worden, duurt de behandeling lang en is die duur
en ingewikkeld, vooral voor ontwikkelingslanden. De kans op een inadequate
behandeling is dan groot en dan kan er een onbehandelbare vorm van tbc
ontstaan: extreem resistente tuberculose (XDR-TB). Tbc wordt gemakkelijk verspreid
– door hoesten – en vormt daarom een steeds groter gezondheidsrisico.
Om het aantal besmettingen met resistente vormen van tbc tegen te gaan en de
medische gevolgen van deze ziekte te bestrijden, blijven we onze tbc-activiteiten
uitbreiden. Belangrijk hierbij is de integratie van de behandeling van tbc en
hiv/aids. In twee tbc-programma’s in Oezbekistan en Tsjetsjenië introduceerden
we de mogelijkheid voor een vrijwillige aidstest. Op den duur willen we
Een patiënt met hiv/aids is tien keer vatbaarder
voor tbc dan een gezond persoon
deze test aan alle tbc-patiënten kunnen aanbieden. In 2008 werd 51 procentvan
alle tbc-patiënten op hiv/aids getest. Er is dus nog steeds ruimte voor verbetering
op dit gebied.
Veel ondervoede kinderen in onze voedingscentra lijden aan tbc en we proberen
dit probleem aan te pakken, ondanks een tekort aan goede middelen om tbc bij
kinderen vast te stellen. In 2008 zijn er in totaal 7.469 nieuwe tbc-patiënten met
behandeling gestart. In ons zeer gespecialiseerde tbc-programma in Oezbekistan
zijn 200 nieuwe MDR-TB-patiënten en 58 patiënten met een andere vorm
van resistentie behandeld.
In 2009 willen we een nieuw tbc-programma in Turkmenistan starten waar
tbc-behandeling van hoge kwaliteit gegeven kan worden, naast behandelingen
voor MDR en XDR-TB. In onze programma’s in India, Uganda, Zimbabwe en de
Democratische Republiek Congo zullen we beginnen de diagnose en behandeling
van resistente tbc in ons standaardzorgpakket beschikbaar te maken. Alle
zusterorganisaties van Artsen zonder Grenzen zullen strengere maatregelen
nemen om besmettingsgevaar maximaal te beperken. De medewerkers en de
bevolking zullen meer voorlichting krijgen en in klinieken en laboratoria zullen
er strengere maatregelen worden genomen om besmetting tegen te gaan.
De inspanningen van Artsen zonder Grenzen worden sterk belemmerd door
een tekort aan onderzoek en ontwikkeling van medicijnen en de beperkte middelen
waarmee de diagnose ‘tbc’ gesteld kan worden. Via onze internationale
15

campagne Campagne voor essentiële medicijnen blijven we bij de farmaceutische
industrie en institutionele donateurs lobbyen voor de ontwikkeling van betere
en geschiktere instrumenten om tbc te diagnosticeren en behandelen.
spoedeisende chirurgie in alle grote crisiszones
In 2008 voerde Artsen zonder Grenzen spoedeisende chirurgie uit in alle belangrijke
crisisgebieden waar we actief waren. In Somalië, Zuid-Sudan, Darfur,
de Democratische Republiek Congo en Sri Lanka werden teams van chirurgen
ingezet. In 2008 werden in totaal 8.200 spoedeisende operaties uitgevoerd. In
712 gevallen ging het om patiënten met oorlogsverwondingen. Verder hebben
we ziekenhuizen in Irak gesteund met medicijnen en medische voorraden
waarmee meer dan 60.000 operaties zijn uitgevoerd.
Het chirurgieproject in Kismaayo werd in april gesloten na de tragische dood
van drie collega’s in deze stad op 28 januari 2008. Dit project was voor de meer
dan 200.000 inwoners van Kismaayo de enige bron van chirurgische zorg.
In 2008 stelden we een noodchirurgieteam samen, bestaande uit chirurgen,
anesthesisten en operatieassistenten, dat binnen 48 uur naar een crisisgebied gestuurd
kan worden. Het team stond standby voor uitzending naar Zimbabwe en
Zuid-Sudan, maar de chirurgen ter plekke konden de behoefte aan operaties aan.
Omdat er voor ontheemde bevolkingsgroepen nauwelijks medische hulp of
chirurgische zorg bij zwangerschapscomplicaties is, bestond veel van ons chirurgisch
werk (60 procent van alle noodoperaties) ook in 2008 uit keizersneden
(zie volgende paragraaf ).
Ook in 2008 ging een speciaal team tijdens een twee maanden durende missie
naar de Democratische Republiek Congo om vesicovaginale fistels te opereren.
Een fistel is een onnatuurlijke doorgang tussen de blaas en de vagina, die kan
ontstaan bij een langdurige bevalling. Dit komt vooral voor in situaties waarbij
verloskundige hulp voor vrouwen niet beschikbaar is. De vrouwen worden incontinent
en de geur van de lekkende urine heeft sociale uitsluiting tot gevolg.
Met een chirurgische ingreep kunnen de meeste fistels worden hersteld. In
totaal zijn er 48 vrouwen geopereerd.
In 2008 werden in de Centraal-Afrikaanse Republiek, de Democratische Republiek
Congo en Sri Lanka trainingen gehouden voor medewerkers uit de landen
zelf. Soortgelijke activiteiten staan voor 2009 gepland.
16
zorg Voor Vrouwen: nadruk op Verloskundige zorg
In crisisgebieden zijn vrouwen de meest kwetsbare groep, vooral wanneer ze
zwanger zijn. We besteden daarom veel aandacht aan een goede beschikbaarheid
van verloskundige zorg, vanwege de extra risico’s die bevallingen in crisissituaties
met zich meebrengen. Ons doel is vrouwen aan te sporen te bevallen
met hulp van een verloskundige die ook bij complicaties goede zorg kan bieden.
Ook willen we keizersneden mogelijk maken binnen alle programma’s die zich
bezighouden met reproductieve zorg.
Onze teams hielpen bij 39.000 bevallingen. In 13 procent van de bevallingen
was er sprake van een keizersnede. Het merendeel van deze operaties vond
plaats in het Haïtiaanse Jude Anne-ziekenhuis in Port-au-Prince, waar in 2008
maandelijks meer dan 1.000 bevallingen plaatsvonden en onze teams voortdurend
bezig waren om in de overweldigende vraag naar zorg te voorzien. Er was
minder belangstelling dan verwacht voor onze postnatale zorg en de mogelijkheden
voor geboortebeperking die we aanboden, vanwege culturele factoren in
de verschillende landen waarin we actief zijn.
In 2009 zullen we verbeterde methoden toepassen om kraamvrouwensterfte en
sterfte onder pasgeborenen te beperken. Ook zullen we nieuwe strategieën ontwikkelen
met betrekking tot reproductieve gezondheidszorg voor adolescenten
en ervoor zorgen dat die in onze programma’s worden opgenomen. Daarnaast
willen we langwerkende anticonceptiemiddelen beter beschikbaar maken voor
vrouwen, zodat zij meer controle hebben over de gezinsplanning.
Vooral binnen onze projecten in acute crisissituaties proberen we ons met de gevolgen
van seksueel geweld bezig te houden. Dat is een ingewikkelde kwestie aangezien
vrouwen (en mannen) vaak niet willen toegeven dat ze verkracht zijn. Onze
teams proberen discussies op gang te brengen om zodoende het vooroordeel
rondom de kwestie te verkleinen en de drempel te verlagen om hulp te zoeken.
Artsen zonder Grenzen behandelt slachtoffers van verkrachting met medicijnen
om hiv-infectie (en andere seksueel overdraagbare infecties) en zwangerschap te
voorkomen. We bieden in veel projecten ook psychosociale hulp.
In ons programma in Papoea-Nieuw-Guinea, gericht op het extreem hoge
niveau van seksueel en huiselijk geweld in het land, bieden we medische en
psychosociale zorg aan slachtoffers. In 2008 werden in het programma 307
patiënten behandeld die het slachtoffer waren van seksueel geweld. Binnen het
programma wordt nu voorlichting gegeven aan vrouwen binnen de gemeenschap.
Ze worden aangespoord medische hulp te zoeken als ze seksueel zijn
misbruikt.

In 2009 zullen we praktische voorlichting ontwikkelen over hulpverlening voor
jeugdige slachtoffers van verkrachting. In regionale workshops zullen werknemers
worden bijgeschoold in de hulpverlening aan slachtoffers van seksueel
misbruik.
hygiëne en Veilig drinkwater in nood situaties
Zorgen dat de omstandigheden binnen de gemeenschappen en voor de patiënten
hygiënisch zijn, is een onmisbaar onderdeel bij het bieden van gezondheidszorg
in crisissituaties. Hiertoe heeft Artsen zonder Grenzen deskundigen
op het gebied van water en sanitatie in dienst, die ervoor zorgen dat er goede
latrines en drinkwatersystemen worden gebouwd en dat het in onze klinieken
gebruikte water veilig is. Zij houden ook toezicht op de veilige afvoer van
medisch afval.
In 2008 waren activiteiten gericht op water en sanitaire voorzieningen een
belangrijk onderdeel van de noodhulp van Artsen zonder Grenzen. In het noorden
van Uganda brak een hepatitis E-epidemie uit, waarbij duizenden mensen
besmet raakten. Hepatitis E wordt verspreid via besmet water of voedsel of
door direct contact tussen mensen. Water- en sanitatiespecialisten bouwden
latrines, repareerden watertappunten en installeerden wasplaatsen. Ook gaven
ze voorlichting over hygiëne om de verspreiding van de ziekte te beperken.
In de Irrawaddy-delta in Myanmar (Birma) herstelden we de watervoorziening
door opvangbekkens voor regenwater schoon te maken en te desinfecteren.
Ook ondiepe putten werden gereinigd en gedesinfecteerd. De putten en
reservoirs waren door cycloon Nargis vervuild met modder. Tijdens het geweld
in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) in de herfst, installeerden
we waterzuiveringssystemen en latrines in de kampen.
Een doorlopend project was de realisatie van drinkwaterpompen in de zuidoostelijke
provincie Katanga in de DRC. Deze activiteit had een duidelijke positief
effect op het aantal cholerabesmettingen in de regio.
In 2008 steeg de kwaliteit van het werk door verbeterde training voor uitgezonden
en lokale medewerkers. In 2009 zullen we meer speciale water- en sanitatiemedewerkers
op de projecten inzetten, zodat dit essentiële, preventieve werk
verder verbeterd kan word
2.2. Logistiek en inkoop verder verbeterd
Om met succes op noodsituaties te kunnen reageren en de lopende projecten zo
goed mogelijk te kunnen uitvoeren, is het essentieel dat de juiste goederen op
tijd worden aangevoerd. Dit is vooral belangrijk als het om medicijnen en medische
materialen gaat. In de 25 jaar van ons bestaan hebben we uitgebreide ervaring
opgedaan met het bereiken van de meest afgelegen plaatsen ter wereld. Een
goed voorbeeld uit 2008 was de tijdige levering van € 160.000 aan medicijnen
en medische materialen voor de bestrijding van epidemieën van meningitis en
mazelen in Nigeria. Met deze voorraden konden onze teams de levens van een
groot aantal kinderen redden.
De totale waarde van de voorraden die in 2008 vanuit Amsterdam naar de
projecten werden getransporteerd, is € 13,1 miljoen. De kosten voor het transport
bedroegen € 3,3 miljoen.
De laatste tien jaar wordt er een steeds groter beroep op ons bevoorradingssysteem
gedaan, in lijn met onze ambities voor het bieden van kwalitatief goede
zorg in noodsituaties en onze aandacht voor vergeten of moeilijk te behandelen
ziekten in crisisgebieden. Ook zijn de interne verantwoordingseisen strenger
geworden. Sinds 2006 zijn de processen en procedures ten aanzien van logistiek
en inkoop grondig herzien, aangezien er bij verschillende missies sprake was
van zowel overbevoorrading als tekorten aan medicijnen.
Op 1 september 2008 ging het Procurement Improvement Plan (Inkoopverbeterplan)
van start, nadat systemen en procedures in de jaren ervoor waren
herzien. In dit plan zijn doelen opgesteld voor de verschillende onderdelen van
het internationale bevoorradingssysteem: vanaf het moment dat de orders in
Amsterdam worden geplaatst tot het moment dat de goederen bij de projecten
aankomen. In december werden de eerste verbeteringen zichtbaar. Vóór
1 september kwam 50 procent van alle bestellingen op tijd aan, in december
was dit al 67 procent. In december 2009 moet dat 92 procent zijn.
Alles bij elkaar is het toezicht op het bevoorradingssysteem flink verbeterd.
Desondanks was er een medicijnenoverschot toen de missies in Ivoorkust en in
de Republiek Congo werden gesloten. Van beide landen kon ongeveer € 750.000
aan medicijnen aan andere hulpverleningsinstanties worden gedoneerd, maar
toch moest € 100.000 aan medicijnen worden vernietigd.
Artsen zonder Grenzen werkt in lastig te voorspellen omstandigheden, zodat
het niet eenvoudig is om de juiste beslissingen te nemen op het gebied van
bevoorrading. Als we willen garanderen dat de behandeling van onze patiënten
zonder onderbreking kan worden voortgezet, zullen we moeten accepteren dat
17

de uiterste gebruiksdatum van medicijnen soms zal verlopen. Om te kunnen
berekenen hoeveel medicijnen er nodig zijn moeten we rekening houden met
het precaire evenwicht tussen de behoefte van de patiënten, de houdbaarheidsdatum
van de medicijnen en de hoeveelheid verspilling die we acceptabel
vinden – afhankelijk van de speciale omstandigheden in een crisisgebied. Aan
de andere kant gaan niet alle medicijnen verloren die we niet gebruiken tijdens
onze projecten. Het is ons beleid om medicijnen voor hun uiterste gebruikdatum
te doneren aan andere hulporganisaties of ministeries van Volksgezondheid.
In 2008 was de geschatte totale waarde van de afgeschreven medicijnen
€ 675.000. Dit was 3,2 procent van de totale omzet aan medicijnen. Het doel
is dit cijfer in 2009 zo mogelijk te verlagen naar 2 procent. We hebben met de
International Dispensary Association, een van onze belangrijkste leveranciers van
medische voorraden, een partnercontract afgesloten. In het contract zijn een
betrouwbare levering en vaste prijzen vastgelegd, wat leidt tot een grotere betrouwbaarheid
van ons bevoorradingssysteem. Met andere leveranciers hebben
we vergelijkbare afspraken gemaakt.
In 2009 zullen we onderzoeken hoe we minder afhankelijk kunnen worden
van onze huidige leveranciers, zodat onze leveringen betrouwbaarder worden.
Ook zullen we kijken of het mogelijk is meer samen te werken met de bevoorradingscentra
van de zusterorganisaties van Artsen zonder Grenzen.
2.3. Aantal hulpverleners in acute crisisgebieden
verdubbeld
Artsen zonder Grenzen was zeer actief in verschillende omvangrijke noodsituaties
(Myanmar, Democratische Republiek Congo, Zimbabwe). Het aantal medewerkers
dat in 2008 naar acute crisisgebieden werd uitgezonden, nam sterk
toe. Er werden 102 internationale hulpverleners uitgezonden naar dit soort
gebieden, 12 procent van het totale aantal van 821 uitgezonden internationale
medewerkers. In 2007 was dat 5 procent. Het totale aantal uitgezonden hulpverleners
was iets groter dan in 2007, toen 800 mensen werden uitgezonden. Het
aantal hulpverleners in fte was 467. Dit is 13 procent minder dan in 2007.
Onze medewerkers in de projecten krijgen steeds meer ervaring: in 2008 werkte
14 procent van de uitgezonden medewerkers al meer dan drie jaar voor Artsen
zonder Grenzen. In 2007 was dit 9 procent. Tegelijkertijd had 25 procent van
18
onze uitgezonden medewerkers nog nooit eerder voor Artsen zonder Grenzen
gewerkt. Dit percentage komt overeen met onze strategische doelstellingen.
1 internationale VeldMedewerkers
2006 2007 2008
Aantal uitgezonden internationale
veldmedewerkers 965 800 821
Aantal contracten in fte 592 535 467
2 uitgezonden internationale VeldMedewerkers per sector
2006 2007 2008
Medisch 250 212 201
Als % van het totale aantal uitgezonden
internationale veldmedewerkers 26% 27% 24%
Paramedisch 273 210 213
Als % van het totale aantal uitgezonden
internationale veldmedewerkers 28% 26% 26%
Overig 442 378 407
Als % van het totale aantal uitgezonden
internationale veldmedewerkers 46% 47% 50%
3 geworVen uitgezonden internationale VeldMedewerkers
Voor het oca*
2006 2007 2008
Artsen zonder Grenzen Nederland 263 250 241
Artsen zonder Grenzen Canada 123 95 104
Artsen zonder Grenzen Duitsland 135 94 96
Artsen zonder Grenzen Verenigd
Koninkrijk 166 109 110
Overig
Als % van het totale aantal uitgezon-
278 252 270
den internationale veldmedewerkers 46% 47% 50%
*Medewerkers die voor de andere operationele centra van artsen zonder grenzen zijn
geworven, worden hier niet vermeld.

Niet alleen Artsen zonder Grenzen Nederland, maar ook de OCA-partners
Canada, Duitsland en Verenigd Koninkrijk hebben nieuwe veldmedewerkers
geworven. In 2008 hebben de vier OCA-partners 67 procent van alle uitgezonden
internationale veldmedewerkers geworven, tegen 69 procent in 2007.
Dit betekent dat het aantal medewerkers dat is geworven via organisaties van
Artsen zonder Grenzen die geen deel uitmaken van het OCA, is gestegen. Vooral
het aandeel van internationale veldmedewerkers van Artsen zonder Grenzen VS
is gestegen.
psychosociale ondersteuning Voor hulpVerleners
Om hen te helpen met de mogelijke psychosociale impact van hun werk, houden
specialisten van onze psychosociale zorgafdeling (Psychosocial Care Unit,
PSCU) briefings en debriefings met onze medewerkers voor en na hun missies.
In 2008 werd eenderde van alle veldmedewerkers gebrieft door de PSCU, vooral
medewerkers met een coördinerende functie. 90 procent van alle veldmedewerkers
werd gedebriefd. In tien gevallen bracht de PSCU een bezoek aan een
Onze projecten zouden onmogelijk zijn
zonder onze duizenden medewerkers uit
de projectlanden zelf
veldteam, om kort na traumatische gebeurtenissen ter plaatse steun te bieden.
De PSCU houdt de ontwikkelingen rond haar werk bij. In 2008 bleef het stressniveau
onder onze veldmedewerkers op hetzelfde aanvaardbare niveau als in
2007.
trainingsprograMMa uitgebreid
Artsen zonder Grenzen heeft een uitgebreid trainingsprogramma voor medewerkers
met coördinerende functies en specialisten. Om de kwaliteit van onze
medewerkers verder te verbeteren hebben we verschillende nieuwe modules
opgezet en bestaande modules verder ontwikkeld, gericht op leiding geven en
management. Op het gebied van volksgezondheidszorg volgden 20 mensen een
training voor tropische kindergeneeskunde en 22 voor reproductieve gezondheidszorg.
Er werd ook een cursus voor ervaren medewerkers op het gebied van
water en sanitatie ontwikkeld en opgestart. In verschillende missies werd een
training over voorraadbeheer van geneesmiddelen gegeven.
De afdeling personeelszaken en de operationele afdelingen van Artsen zonder
Grenzen hebben samen uitgebreidere trainingen op het gebied van veiligheid
ontwikkeld. Deze zullen in 2009 van start gaan.
We hebben de aansluiting tussen vacatures in het veld en geschikte kandidaten
verbeterd. Het resultaat hiervan was zichtbaar in het percentage van alle
uitgezonden veldmedewerkers dat terugkeerde om redenen die hadden kunnen
worden voorkomen. Dit percentage daalde van 10 in 2007 tot 8 in 2008. Vooral
in de zomer was er een tekort aan veldmedewerkers, vooral voor coördinerende
functies. Tijdens de rest van het jaar bleef ongeveer 3 procent van alle vacatures
onvervuld. Dit percentage viel binnen de marges van de strategische doelstelling.
Er kwam verbetering in toen we gedurende 2008 een project introduceerden
om getalenteerde coördinatoren te signaleren. Via dit project zijn er in de
tweede helft van 2008 veel nieuwe coördinatoren uitgezonden.
sociaal pakket Voor lokale Medewerkers
Artsen zonder Grenzen kan niet zonder internationale medewerkers, omdat zij
neutrale buitenstaanders zijn in de vele conflictgebieden waar we werken. Toch
zouden onze projecten onmogelijk zijn zonder onze duizenden medewerkers
uit de projectlanden zelf. Zij zijn onmisbaar in allerlei functies, van artsen
en chirurgen tot bewakers en magazijnmeesters. Ze vormen bovendien een
waardevolle band met de samenlevingen waarin onze teams werken en bieden
inzichten die we anders niet zouden hebben.
Per 31 december 2008 waren bij de hulpprojecten van Artsen zonder Grenzen
Nederland circa 6.200 medewerkers uit de projectlanden zelf actief, een stijging
van 600 in vergelijking met 2007. Er zijn in 2008 verschillende stappen gezet
naar meer erkenning voor de waarde van de ervaring en competenties van onze
lokale medewerkers. Er is een functieschema goedgekeurd met alle functies van
veldmedewerkers van Artsen zonder Grenzen. Met behulp van dit instrument
kan in een missie worden vastgesteld welke lokale medewerkers kunnen
doorstromen naar coördinerende functies, een mogelijkheid die tot nu toe niet
bestond binnen Artsen zonder Grenzen. Verder werden er tien managementcursussen
in een aantal projectlanden gehouden, waardoor lokale medewerkers
zich kunnen ontwikkelen en in de toekomst mogelijk coördinerende functies
kunnen vervullen. Er hebben 160 medewerkers uit de projectlanden aan de
cursussen deelgenomen.
Ten derde is er een begin gemaakt met de invoering van de zogeheten Homèredatabase
voor medewerkers uit de projectlanden. Door deze database kan de
personeelsadministratie bij de verschillende missies nauwkeuriger worden en
19

krijgt het hoofdkantoor meer inzicht in hoe het ervoor staat met de medewerkers
uit de landen zelf.
Ten slotte is er een basispakket secundaire arbeidsvoorwaarden ontwikkeld
dat geldt voor alle medewerkers uit de projectlanden zelf. Hiermee wil Artsen
zonder Grenzen haar ambitie als verantwoordelijk werkgever waarmaken. In
het pakket wordt voor alle missies een standaard vastgesteld op het gebied van
arbeidsvoorwaarden: contracten, werkuren, ziektekostenverzekering etc. Het
pakket biedt enige speelruimte voor aanpassing aan lokale wetten en omstandigheden.
inkriMping kantoor aMsterdaM
Eind 2008 bedroeg het totale aantal fte op de kantoren van Artsen zonder
Grenzen in Amsterdam, Berlijn, Londen en Toronto 305, net als in 2007.
Dit was in overeenstemming met de afspraken binnen het hele netwerk van
De medewerkers scoorden hoog op betrokkenheid
bij, en toewijding aan Artsen zonder Grenzen
Artsen zonder Grenzen om de groei van de hoofdkantoren tot staan te brengen.
Per 31 december 2007 was het aantal fte op het hoofdkantoor in Amsterdam 179
en aan het einde van 2008 was dit 168. Deze inkrimping was het resultaat van
een nieuw beleid waarbij vervanging en uitbreiding van personeel in Amsterdam
werd beperkt.
In 2008 werd er een medewerkerstevredenheidsonderzoek onder kantoormedewerkers
in het kantoor in Amsterdam uitgevoerd. Hieruit bleek dat medewerkers
over het algemeen tevreden zijn in hun werk voor Artsen zonder Grenzen.
De medewerkers scoorden hoog op betrokkenheid bij, en toewijding aan Artsen
zonder Grenzen. De kantoormedewerkers waarderen hun collega’s. Enkele
aandachtspunten waren de tevredenheid met het MT/management, informatie
over trainingen en ontwikkelingsmogelijkheden en de efficiëntie en samenwerking
tussen afdelingen.
De geplande revisie van het functiewaarderingssysteem van het kantoor in
Amsterdam bleek complexer dan verwacht. Om de kwaliteit van het systeem
20
te garanderen en het proces voor onze medewerkers zo zorgvuldig mogelijk te
laten verlopen, hebben we besloten om het systeem nog niet op 1 januari 2009
te implementeren. Het nieuwe functiewaarderingssysteem zal in de loop van
2009 in gebruik worden genomen.
4 kantoorMedewerkers 2006 2007 2008
Kantoorcontracten in fte* 179 179 168
Kantoormedewerkers (per 31 december) 218 212 222
Mannen 43% 44% 42%
Vrouwen 57% 56% 58%
Fulltime 62% 60% 58%
Parttime 38% 40% 42%
Nederlandse nationaliteit 75% 73% 67%
Overige nationaliteiten 25% 27% 33%
* exclusief externe medewerkers en projectondersteuning.
ziekteVerzuiM bijna Met de helft gedaald
Artsen zonder Grenzen hanteert een helder beleid om de risico’s van ziekte en
arbeidsongeschiktheid te verminderen. Voor alle medewerkers gelden beleidsregels
en procedures ter voorkoming van ziekte. Op het kantoor in Amsterdam
gelden de richtlijnen en bepalingen van de Arbowet en zijn een arbodienst en
een bedrijfsarts beschikbaar. De begeleiding van zieke werknemers gebeurt op
basis van het ‘Poortwachterprotocol’ in samenwerking met onze arbodienst.
De betrokken managers en coördinatoren op het hoofdkantoor en in het veld
worden opgeleid en ondersteund om risico’s met betrekking tot ziekte, veiligheid
en welzijn van medewerkers te voorkomen en te beheersen. Artsen zonder
Grenzen heeft een arbeidsongeschiktheids- en overlijdensrisicoverzekering
met wereldwijde dekking voor haar internationale medewerkers.
In 2008 hebben maatregelen om ziekteverzuim in het kantoor van Amsterdam
terug te brengen effect gehad: het ziekteverzuim is gedaald tot een zeer acceptabel
niveau van 2,6 procent (zie tabel 5) tegen 4,7 procent in 2007.

5 ziekteVerzuiM
(alleen hoofdkantoor) 2006 2007 2008
Inclusief arbeidsongeschiktheidsuitkeringen,
exclusief zwangerschapsverlof
3,6% 4,7% 2.6%
onderneMingsraad
In de ondernemingsraad van Artsen zonder Grenzen hebben kantoormedewerkers
en veldmedewerkers zitting. In de regelmatige vergaderingen met het
managementteam stelde de ondernemingsraad diverse onderwerpen aan de
orde, waaronder de noodzaak om een uitgebreidere visie te ontwikkelen op het
algemene personeelsbeleid en de tevredenheid van de medewerkers binnen
het hoofdkantoor. De ondernemingsraad was betrokken bij het medewerkerstevredenheidsonderzoek.
Verder hebben ze zich bezig gehouden met het
opzetten van een privacybeleid en een klokkenluidersregeling. Beide werden
goedgekeurd. In 2008 voerde de raad overleg over het nieuwe functiewaarderingssysteem.
De ondernemingsraad heeft in goede samenwerking met het
managementteam ingestemd met een beperkte indexatie van de salarissen voor
2009, zodat de totale salariskosten beheersbaar kunnen blijven.
2.4. Communicatie over ons werk
Wij proberen met ons werk niet alleen mensen in crisisgebieden te bereiken,
maar ook het publiek in welvarende landen te beïnvloeden. Het is onze missie
om rechtstreekse levensreddende noodhulp te leveren, maar communicatie
beschouwen we als wezenlijk deel van ons werk.
in het nieuws
Via de media proberen we aandacht te krijgen voor vergeten maar acute kwesties,
die direct invloed hebben op de mensen die we bijstaan. Via speciale campagnes
vragen we aandacht voor meer fundamentele zaken. Op deze manier
proberen we bij te dragen aan blijvende verbeteringen.
Onze hulpverlening in de noodtoestanden in Myanmar, de Democratische
Republiek Congo en Zimbabwe kwam in 2008 uitgebreid in het nieuws. Ook
was er veel aandacht voor ons werk in de door geweld geteisterde regio’s Tsjaad
en Darfur. Op 30 november besteedde het half uur durende RTL 4-programma
Kanjers van Goud aandacht aan dokter Silvia de Weerdt, een internationale medewerker
in Papoea-Nieuw-Guinea. Via het programma konden wij ons werk
voor slachtoffers van seksueel en ander geweld in Papoea-Nieuw-Guinea onder
de aandacht brengen. Het programma wordt mede mogelijk gemaakt door de
Nationale postcode loterij.
Onze jaarlijks terugkerende lijst van vergeten humanitaire crises leidde tot een
aantal radio-interviews en artikelen in kranten en tijdschriften.
Wij proberen met ons werk niet alleen mensen in
crisisgebieden te bereiken, maar ook het publiek in
welvarende landen te beïnvloeden
In 2008 was er een aantal keer kritiek op noodhulp en de bemoeienis van hulporganisaties
met ontwikkelingslanden. Artsen zonder Grenzen is een voorstander
van kritische discussie over haar werk en over humanitaire hulpverlening
in het algemeen. Daar waar ons werk niet correct werd weergegeven, hebben we
gereageerd via ingezonden stukken en in openbare discussies.
reizende fototentoonstelling oVer Vrouwen
De moeilijke positie van vrouwen in de noodsituaties waarin wij werken, stond
centraal in de reizende fototentoonstelling First Ladies. De tentoonstelling
bestond uit 33 foto’s van vrouwen uit Nepal, Zuid-Sudan en de Democratische
Republiek Congo. De foto’s waren door bekende fotografen genomen, die nog
nooit in een conflictgebied waren geweest: portretfotograaf Corb!no, modefotograaf
Venus Veldhoen en sportfotograaf Pim Ras. De tentoonstelling was te
zien in elf steden en kreeg veel aandacht in de regionale pers. De tentoonstelling
werd mede mogelijk gemaakt door de Nationale postcode loterij.
caMpagne Voor Meer bekendheid
In augustus en september hielden we een publiciteitscampagne met de naam
Maak het verschil tussen leven en dood. In 2.590 abri’s hingen posters, op verschillende
grote websites verschenen banners, er waren radiospotjes en in een aantal
gedrukte media stonden gratis advertenties. Het doel van de campagne was
om de kennis onder het publiek van de belangrijkste kenmerken van Artsen
zonder Grenzen te vergroten: actief in conflictgebieden, leveren van nood-
21

hulp, en werken met eigen teams die deze hulp rechtstreeks verlenen. In 2008
kreeg het publiek een beter beeld van wat Artsen zonder Grenzen is en doet. In
november 2008 kon, volgens de jaarlijkse opiniepeiling van onderzoeksbureau
GFK, 84 procent van de ondervraagden Artsen zonder Grenzen onderscheiden
van andere hulporganisaties, tegen 79 procent in november 2007. Het is echter
niet bekend in welke mate de publiciteitscampagne heeft bijgedragen aan deze
stijging, daar dit niet specifiek is gemeten.
Ons donateurmagazine Hulppost verscheen in 2008 vijf keer en bereikte 391.545
donateurs. Onze maandelijkse digitale nieuwsbrief werd naar meer dan 61.400
abonnees gestuurd, een stijging van 7.400 abonnees ten opzichte van 2007.
Meer dan 317.000 mensen bezochten onze website: ongeveer 57.000 bezoekers
meer dan in 2007.
In 2009 wil Artsen zonder Grenzen Nederland in samenwerking met de
Nationale postcode loterij een film maken over het werk van de organisatie.
Deze film zal als miniserie op televisie worden uitgezonden.
2.5. Inkomsten uit fondsenwerving blijven
groeien
Artsen zonder Grenzen voelt zich vereerd en is dankbaar dat er zoveel Nederlanders
zijn die de waarde van ons werk inzien en er direct aan willen bijdragen,
via een eenmalige of een regelmatige donatie. De steun van onze donateurs is
onmisbaar om onze levensreddende hulp voort te zetten, onafhankelijk van
politieke of religieuze invloeden.
fondsenwerVing in 2008
In 2008 steeg het totaal aantal donateurs van Artsen zonder Grenzen ten
opzichte van 2007. Onze inkomsten uit fondsenwerving stegen met 15,1 procent
van 33,1 miljoen euro tot 38,1 miljoen euro. Samen met de jaarlijkse donatie van
de Nationale postcode loterij van 15 miljoen euro en een extra bedrag van
€ 883.369 voor een project samen met Oxfam Novib, was de totale opbrengst
€ 54 miljoen. Dit resultaat lag ruim boven de beoogde jaarlijkse groei van
10 procent. Verder heeft de Nationale postcode loterij een bedrag van
€ 3 miljoen euro aan Artsen zonder Grenzen toegewezen voor de productie
van een film over ons werk. Het doel van de film is om het publiek te laten zien
in welke bijzondere omstandigheden medewerkers van Artsen zonder Grenzen
hulp bieden. De Nationale postcode loterij levert een hooggewaardeerde
22
bijdrage aan de financiering van Artsen zonder Grenzen. In november 2008
bracht Boudewijn Poelmann, directeur van de Postcode Loterij, een bezoek
aan ons project in de Indiase deelstaat Manipur, om een eigen indruk te krijgen
van ons werk daar.
De groei in ons inkomen werd volledig gerealiseerd door onze eigen inspanningen
op het gebied van fondsenwerving. De inkomsten uit legaten en erfenissen
bleven met € 8,1 miljoen precies gelijk ten opzichte van 2007. Een belangrijke
oorzaak voor de toename was de hartverwarmende respons van onze donateurs
op twee speciale acties tijdens de crisissituaties in Myanmar en in de Democratische
Republiek Congo.
Op 31 december 2008 bedroeg het aantal mensen dat ons in de 12 maanden
ervoor financieel hadden gesteund 476.208, tegen 450.417 mensen aan het eind
van 2007: een stijging van 5,7 procent.
De meeste donaties werden geworven via automatische incasso. Ons doel is
donateurs te motiveren ons te steunen via een automatische incasso.
Per 31 december 2008 steunden 277.303 mensen ons via automatische incasso,
een stijging van 9,9 procent ten opzichte van 2007, toen 252.417 mensen ons op
die manier steunden.
inVesteringen in 2008
We hebben het investeringsprogramma voor de werving van particuliere
donateurs, waarmee we in 2007 begonnen waren, voortgezet. Daarvoor hebben
we verschillende kanalen gebruikt, vanwege teruglopende resultaten zijn we
echter met telemarketing gestopt.
Een investering die haar vruchten afwierp was onze nieuwe donateursdatabase,
die in 2008 volledig was ingevoerd. De mogelijkheid om met op specifieke
doelgroepen aangepaste mailings te werken, leidde tot meer donaties. Bij de
crisis in Myanmar konden we dankzij onze eigen nieuwe database snel een actie
opzetten, wat een goed resultaat opleverde.
contact Met onze particuliere donateurs
In onze contacten met particuliere donateurs streven we naar een zo hoog
mogelijk serviceniveau. Elk klacht wordt serieus genomen en ingezet om onze
processen te verbeteren. We houden een klachtenregister bij en hanteren een
klachtenprocedure: in 2008 werd elke klacht binnen vijf werkdagen afgehandeld.
We hebben in 2008 geen last gehad van de wereldwijde kredietcrisis, die
in het laatste kwartaal toesloeg. Het effect van de crisis in 2009 kan nog niet

worden voorspeld. De communicatie met onze donateurs en de service zal op
dezelfde manier worden gehandhaafd, om hen te motivateren ons te blijven
steunen.
institutionele donoren
Een van de doelstellingen van het OCA voor de strategische planningsperiode
2007-2010 was de donaties van institutionele donoren te beperken tot een
maximum van 10 procent van de operationele begroting. In 2008 bleek echter
dat dit doel niet haalbaar was, aangezien de kosten voor ons veldwerk stijgen en
het nog onduidelijk is of de inkomsten uit particuliere donaties wel voldoende
zullen toenemen. Voor 2008 (en voor 2009) heeft het OCA binnen het internationaal
overeengekomen beleid zoveel mogelijk fondsen te werven van institutionele
donateurs. Het OCA is begonnen de relaties met bepaalde belangrijke
institutionele donoren opnieuw op te bouwen en de kennis over deze instanties
te vergroten. In 2008 was 17 procent van ons budget afkomstig van institutionele
donoren. Het OCA is van plan dit in 2009 te verhogen naar 19 procent.
internationaal netwerk
In 2008 was ook het resultaat van de fondsenwerving van verschillende zusterorganisaties
van Artsen zonder Grenzen boven verwachting. Het resultaat
was dat we extra bijdragen kregen van Artsen zonder Grenzen Duitsland
(€ 2,2 miljoen), Canada (€ 660.000) en Zweden (€ 390.000). Deze extra bedragen
zullen rechtstreeks aan noodhulp worden besteed. In december 2007 werd
door het internationale netwerk van Artsen zonder Grenzen besloten dat alle
financiële middelen volgens vaste percentages worden verdeeld. Deze gestructureerde
inkomstenverdeling wordt in april 2009 geëvalueerd, wat naar verwachting
zal leiden tot een nieuwe verdeling van de onderlinge geldstromen.
Het doel is om een constante geldstroom naar alle operationele activiteiten van
de diverse zusterorganisaties van Artsen zonder Grenzen te garanderen.
plannen Voor 2009
In 2009 zullen we blijven investeren in onze fondsenwerving, omdat deze op
bepaalde punten verder ontwikkeld moet worden. Daarbij gaat het onder meer
om het terrein van grote donaties en erfenissen.
Rondom de Tour for Life, een wielertour van Italië naar Nederland die in augustus/september
gehouden zal worden, en de viering van het 25-jarige jubileum
van Artsen zonder Grenzen Nederland zullen grote wervingacties plaatsvinden.
Voor 2009 houden we rekening met een beperkte invloed van de economische
crisis. We gaan uit van een voorzichtige planning, vooral bij inkomsten uit
erfenissen en legaten. Vanwege het strategische belang van fondsenwerving zal
de coördinatie van en het toezicht op de activiteiten worden versterkt.
2.6 Risicomanagement
Als prominente medische noodhulporganisatie hebben we te maken met zeer
uiteenlopende mogelijke risico’s. Om deze zoveel mogelijk te beperken, zijn er
een aantal procedures en protocollen opgesteld voor alle aspecten van ons werk.
Veiligheid in de projecten
Om de mensen te bereiken die onze hulp het meest nodig hebben, moeten we
vaak werken in instabiele regio’s. Hoewel we ons uiterste best doen om alle
risico’s uit te sluiten, aanvaarden we dat een zeker risico onvermijdelijk is. De
veiligheid van onze hulpverleners is de verantwoordelijkheid van de landencoördinatoren,
die direct rapporteren aan de operationeel managers in de
hoofdkantoren in Amsterdam, Berlijn en Toronto. Elke missie heeft gedetailleerde
veiligheidsbepalingen en -plannen, waarin strategieën en specifieke
maatregelen en verantwoordelijkheden worden beschreven.
Voordat een nieuw project van start gaat, voeren we een grondige risicoanalyse
uit. We zorgen ervoor dat we worden geaccepteerd door te onderhandelen
met autoriteiten en andere relevante partijen en we nemen afdoende beveiligingsmaatregelen
ter bescherming van onze medewerkers. Alle medewerkers
worden grondig voorgelicht, waarna ieder van hen de keuze heeft om de risico’s
al dan niet te aanvaarden en de missie te weigeren als hij of zij de risico’s te groot
vindt. Artsen zonder Grenzen accepteert ieders individuele keuze en maakt
duidelijk dat die geen negatieve gevolgen zal hebben voor eventuele toekomstige
samenwerking.
De tragische dood van drie collega’s in Somalië heeft ertoe geleid dat wij ons
veiligheidsbeleid hebben herzien en enkele aanpassingen hebben gedaan. Een
extern onderzoek heeft bevestigd dat de dreiging van politiek gemotiveerde
aanvallen is toegenomen. Onze missies zijn gegroeid en hierdoor bestaat er een
groter gevaar om met misdaad te worden geconfronteerd. De onderzoekers adviseerden
om voor het veiligheidsbeleid beter gebruik te maken van de kennis
en competenties van de werknemers uit de projectlanden zelf.
Vanaf januari 2009 zullen we in missies met hoge veiligheidsrisico’s jaarlijks
23

een veiligheidsaudit houden. Om de kennis over lokale ontwikkelingen en de
mogelijke bedreigingen te vergroten, zullen medewerkers uit de projectlanden
zelf als assistent-landencoördinatoren worden aangewezen. Op het niveau van
het hoofdkantoor in Amsterdam is een permanent team geformeerd dat het
lijnmanagement adviseert over veiligheidskwesties.
In geval van een ernstig veiligheidsincident wordt een crisisteam geformeerd.
De samenstelling daarvan hangt af van de aard van het incident. In 2008 zijn
de protocollen voor de afhandeling van veiligheidsincidenten uitgebreid en
geactualiseerd.
Wij zullen onze teams vanzelfsprekend nooit willens en wetens blootstellen aan
gericht geweld. Als we bijvoorbeeld in een bepaald land een specifiek dreigement
ontvangen, zullen we het betrokken team terugtrekken totdat de situatie
is opgehelderd of de spanning is afgenomen. In enkele gevallen hebben we de
activiteiten van een missie aangepast of zelfs helemaal opgeschort.
In 2008 zagen we een duidelijke stijging van het aantal veiligheidsincidenten:
79 incidenten tegen 60 in 2007. Vooral het aantal roofovervallen steeg: dit waren
er 23 in 2008 tegen 13 in 2007. De meeste vonden plaats in Tsjaad (8) en in Darfur
(5).
Naast Mohamed Abdi Ali, Damien Lehalle en Victor Okumu, de medewerkers
die werden gedood bij de bomaanslag in Kismaayo, verloren we ook chirurg Samuel
Bamoueni, die op 1 september 2008 omkwam bij een vliegtuigcrash in de
Democratische Republiek Congo. Twee medewerkers raakten ernstig gewond:
één bij de bomaanslag in Kismaayo en één bij een incident in de Centraal-Afrikaanse
Republiek. Veel geweldsincidenten hadden aanzienlijke psychologische
gevolgen voor de betrokken medewerkers. In vrijwel alle gevallen ontvingen zij
zorg van de psychosociale zorgafdeling (zie pagina 19).
beproefd Medisch handelen
Ons medisch handelen vindt plaats volgens een uitgebreide reeks richtlijnen
en protocollen voor klinische verrichtingen en geneesmiddelengebruik. Deze
zijn het resultaat van 25 jaar ervaring in medische noodhulp. De richtlijnen zijn
gebaseerd op wetenschappelijk, klinisch onderzoek (evidence-based) en worden
regelmatig herzien en geactualiseerd.
De farmaceutische kwaliteit van de gebruikte geneesmiddelen wordt gegarandeerd
door een zeer streng beleid van kwaliteitsbewaking. De leveranciers
van de geneesmiddelen die door Artsen zonder Grenzen worden ingekocht,
moeten ter controle productdossiers kunnen overdragen. Samen met het
internationale kantoor van het Artsen zonder Grenzen-netwerk controleren we
24
regelmatig producenten aan de hand van een risicoanalysemodel. Begin 2009
gaf de uitkomst van een van deze controles aanleiding om een aantal medicijnen
uit voorzorg in quarantaine te plaatsen. Artsen zonder Grenzen Nederland
heeft procedures om eventueel producten terug te roepen en/of door een andere
leverancier te laten leveren.
Al onze medische medewerkers moeten bewijs van hun kwalificaties en werkervaring
kunnen overleggen. Verder is er een klachtenprocedure voor medische
fouten of nalatigheid. In 2008 is er een belangrijke stap gezet om het risico op
vervolging voor medische delicten zo klein mogelijk te maken. Het internationale
kantoor van het Artsen zonder Grenzen heeft een verzekering afgesloten
waar alle zusterorganisaties onder vallen. Daarbij is iedere medische medewerker
van Artsen zonder Grenzen in elke zusterorganisatie wereldwijd gedekt.
financiële risico’s en de econoMische crisis Van 2008
Als financieel onafhankelijke internationale organisatie moet Artsen zonder
Grenzen Nederland aanzienlijke financieringsstromen in goede banen leiden.
Omdat een belangrijk deel van de inkomsten uit buitenlandse valuta bestaat
en er uitgaven worden gedaan in soms zeer instabiele valuta (zoals de Zimbabwaanse
dollar), is zorgvuldige valutarisicobeperking essentieel.
Eind 2008 hebben we ons financieel beleid zodanig veranderd dat het mogelijk
is geworden actiever gebruik te maken van beheerinstrumenten voor vreemde
valuta, zoals termijncontracten, zodat we ons inkomen in euro’s beter kunnen
voorspellen. Dit was nodig omdat de valutamarkten extreem instabiel werden,
waardoor het moeilijk werd om financiële planningen te maken. Voorbeelden
zijn de dalende koersen van het Britse pond en de Zweedse kroon ten opzichte
van de Amerikaanse dollar en de euro. Met het oog op het gebruik van verschillende
valuta in de projectlanden is besloten om een meer gecentraliseerd
kas- en valutabeleid toe te passen. Dit leidt tot een efficiëntere cashflow en
gunstigere wisselkoersen. Dit beleid is al geïmplementeerd voor Zimbabwe,
dat door zijn hyperinflatie een speciaal geval is.
Daarnaast zijn er financiële risico’s verbonden aan de tijdelijke geldreserves op
bankrekeningen, die zorgvuldig moeten worden beheerd. In 2008 hebben het
bestuur en het management in samenwerking met de bank er op proactieve
wijze voor gezorgd dat Artsen zonder Grenzen Nederland geen directe financiële
verliezen heeft geleden. Er wordt geen gebruik gemaakt van financiële
instrumenten die een risico kunnen vormen voor onze reserves en er worden zo
mogelijk alleen solide banken gebruikt. Hier zullen wij mee blijven doorgaan.
Artsen zonder Grenzen Nederland kan zich niet losmaken van de huidige situ-

atie op de financiële markten. De belangrijkste reactie op de economische crisis
is daarom om de financiële risico’s actiever te volgen en te beheren en om zo
voorzichtig mogelijk op te treden.
een realistisch beeld
Artsen zonder Grenzen is een bekende organisatie en heeft in Nederland een
geloofwaardig imago. Deze vooraanstaande positie is van cruciaal belang voor
het realiseren van onze doelen op het gebied van communicatie, fondsenwerving
en het aantrekken van goede medewerkers. Schade aan onze reputatie kan
daarom grote gevolgen hebben voor onze organisatie.
Om het risico van schade tot een minimum te beperken trachten we transparant
te zijn over alle aspecten van ons werk en een realistisch beeld over te bren-
gen van wat Artsen zonder Grenzen wel en niet kan doen, waar we succesvol
zijn geweest en waar niet. Dit doen wij door openlijk en eerlijk te communiceren
via onder meer onze website en ons donateurmagazine, en door intensieve,
continue contacten met de media.
Daarnaast hebben we heldere procedures voor als zich een calamiteit voordoet,
zodat we zelfs in de zwaarste omstandigheden alle betrokkenen tijdig en correct
kunnen informeren.
25

3 Projecten
In 2008 werkte Artsen zonder Grenzen in 25 projectlanden. Twee projectlanden
– Ivoorkust en de Republiek Congo – werden gesloten omdat de
rol van Artsen zonder Grenzen hier door de toegenomen stabiliteit was
uitgespeeld. In maart 2009 werd Artsen zonder Grenzen door de regering
van Sudan uitgewezen uit Darfur.
Gebruikte afkortinGen
AA Auswärtiges Amt (Duitsland)
BuZa Ministerie van Buitenlandse Zaken
CIDA Canadian International Development Agency
DANIDA Danish International Development Assistance
DFID Department for International Development (Groot-Brittannië)
ECHO European Commission Humanitarian Aid Office
EU European Union
Ireland Aid (DCI) Development Cooperation Ireland - Ireland Aid
NORAD Norwegian Agency for Development Cooperation
NRMFA Royal Norwegian Ministry of Foreign Affairs
PSI Population Services International
SDC Swiss Agency for Development and Cooperation
Sida Swedish International Development Cooperation Agency
UNAIDS Joint United Nations Programme on HIV/AIDS
UNFPA United Nations Population Fund
UNHCR United Nations High Commissioner for Refugees
UNICEF United Nations Children’s Fund
WFP United Nations World Food Program
MSF-A Médecins Sans Frontières Austria (Oostenrijk)
MSF-B Médecins Sans Frontières België
MSF-C Médecins Sans Frontières Canada
MSF-G Médecins Sans Frontières Germany (Duitsland)
MSF-HK Médecins Sans Frontières Hong Kong
MSF-IO Médecins Sans Frontières International Office
MSF-I Médecins Sans Frontières Italië
MSF-J Médecins Sans Frontières Japan
MSF-Lux Médecins Sans Frontières Luxemburg
MSF-S Médecins Sans Frontières Sweden
MSF-SP Médecins Sans Frontières Spanje
MSF-N Médecins Sans Frontières Noorwegen
MSF-UK Médecins Sans Frontières United Kingdom (Verenigd Koninkrijk)
MSF-USA Médecins Sans Frontières United States of America
(Verenigde Staten)
27

Bangladesh
Nationale medewerkers in fte’s: 139
Internationale medewerkers in fte’s: 11
Projectkosten 2008 in euro’s: 1.472.981
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, ECHO, MSF-A, MSF-G, MSF-HK,
MSF-L, MSF-UK, MSF-USA, MSF-SP
Geïmproviseerd vluchtelingenkamp Talwaar Rohingya’s zich
hebben verzameld.
© Johannes Abeling
28
Afrika

Armoede is wijdverbreid in Bangladesh. Door jaren van conflicten,
discriminatie en marginalisatie is het voor de bevolking in de afgelegen
districten van de Chittagong Hill Tracts steeds moeilijker geworden
om voldoende zorg te krijgen. Ondertussen proberen aan de grens met
buurland Myanmar (Birma) duizenden gevluchte moslims uit de deelstaat
Rakhine in Myanmar te overleven. Zij zijn gevlucht uit angst voor
vervolging, maar hun levensomstandigheden zijn nu erg slecht. Het
ontbreekt hen in Bangladesh aan gezondheidszorg en veiligheid.
Hulp aan geïsoleerde
bevolking in onveilig gebied
PleitbezorGinG
In 2008 ging Artsen zonder Grenzen door met het bieden van medische
hulp aan meer dan 7.500 moslims uit Rakhine, die in het geïmproviseerde
(1) vluchtelingenkamp Tal wonen, en aan de naburige gemeenschap. Het
kamp, dat ingeklemd lag tussen overstroomd gebied en een gevaarlijke weg,
was enorm overbevolkt en de hygiëne was er zeer slecht. In de kliniek van
Artsen zonder Grenzen behandelden we mensen met diarree, huidinfecties
en luchtweginfecties. Ook hebben we een voedingsprogramma voor ondervoede
kinderen opgezet, boden we psychosociale zorg en zorgden we voor
drinkwater en sanitaire voorzieningen. Nadat we maandenlang intensief
lobbyden voor betere leefomstandigheden in het kamp, werd het verplaatst
naar een nieuwe locatie. Daarna hebben we onze activiteiten overgedragen
aan andere organisaties.
rattenPlaaG
In 2008 had de bevolking van de (2) Chittagong Hill Tracts te maken met
een gebrek aan voedsel. De situatie verslechterde toen de rijstvoorraad
drastisch afnam door een rattenplaag. Rijst is het voornaamste voedsel voor
de bevolking van het gebied. De ratten waren een probleem, maar er was
Dhaka
meer aan de hand. Etnische spanningen leidden tot geweldsuitbarstingen
tussen burgers en tot discriminatie en ontheemding op beperkte schaal.
Als gevolg daarvan bleef een van de meest belangrijke markten van de regio
voor een groot deel van het jaar leeg.
alarmerende ondervoedinG
Als reactie op de voedselschaarste hebben we een kliniek en acht gezondheidsposten
opgezet, waar we hulp bij ondervoeding met thuisbehandeling
en basisgezondheidszorg boden. We hebben naar schatting ook aan 28.000
mensen basisvoedsel uitgedeeld. Hoewel de voedingssituatie verbeterde,
zijn we doorgegaan met de behandeling van een aanzienlijk aantal patiënten
in de klinieken, voornamelijk patiënten met diarree, luchtweginfecties
en malaria. In 2009 zal het vanwege etnische spanningen moeilijk blijven
voor de mensen in de Chittagong Hill Tracts om gezondheidszorg te krijgen.
We willen daarom een programma voor basisgezondheidszorg in de
regio opzetten.
29
2
1
Bangladesh

Centraal-Afrikaanse Republiek
Nationale medewerkers in fte’s: 291
Internationale medewerkers in fte’s: 26
Projectkosten 2008 in euro’s: 4.438.652
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, AA, CIDA, DFID, ECHO,
MSF-A, MSF-B, MSF-C, MSF-G, MSF-UK
Medewerkers van Artsen zonder Grenzen brengen een vrouw met
hondsdolheid en malaria naar een kliniek in Kabo.
© Spencer Platt
30

Na meer dan tweeëneenhalf jaar strijd tussen regeringstroepen en rebellengroepen
in de Centraal-Afrikaanse Republiek werd er halverwege 2008 een
vredesverdrag gesloten tussen de betrokken partijen. Omdat dit verdrag nog
niet van kracht is, blijft de situatie in het land onveilig. Voor de bevolking is de
situatie niet verbeterd. Mensen zijn vanwege het geweld en het voortdurende
banditisme bang om naar hun dorpen terug te keren, en blijven dus ontheemd.
Voorzieningen – zoals gezondheidszorg – zijn er voor deze mensen nauwelijks.
De meerderheid van de bevolking schuilt nog steeds in het oerwoud. Zolang
de veiligheidssituatie onzeker blijft, worden de dorpen niet herbouwd.
Vanwege deze slechte leefomstandigheden is de bevolking erg gevoelig voor
ziekten zoals malaria, diarree en luchtwegontstekingen. Deze ziekten zijn
goed te behandelen, maar bij gebrek aan medische voorzieningen kunnen
ze levensbedreigend zijn.
bePerkte beweGinGsvrijheid
In 2008 bood Artsen zonder Grenzen primaire en secundaire gezondheidszorg
in het land en voerden we bijna 147.300 consulten uit. In meer dan
58.100 van de gevallen ging het daarbij om malaria, een van de belangrijkste
medische problemen in het noorden van de Centraal-Afrikaanse Republiek.
Een erg tragisch incident vond plaats op 10 maart, toen de moeder van een
patiëntje die onderweg was in een ambulance van Artsen zonder Grenzen
werd doodgeschoten door een onbekende man. Na deze en enkele andere
ernstige incidenten met de mobiele hulpposten zijn deze omgezet in vaste
gezondheidsposten, ondersteund door Artsen zonder Grenzen. In de
(1) provincie Vakaga wordt kwaliteitszorg geboden in (2) Birao, (3) Gordil en
nog veertien gezondheidsposten. In het ziekenhuis in (4) Boguila leverde
Artsen zonder Grenzen geïntegreerde gezondheidszorg, in de vorm van
4
5
Bangui
Voortdurend vergeten…
operaties, de behandeling van tuberculose- en hiv/aidspatiënten en
psychosociale zorg. Het team in (5) Markounda ondersteunde negen lokale
gezondheidsposten, waarbij primaire en secundaire gezondheidszorg werd
geboden en waar tevens patiënten voor slaapziekte werden behandeld. Op
alle projectlocaties werd de opleiding van lokaal medisch personeel uitgebreid
en verbeterd.
toeGanG tot GezondheidszorG Garanderen
Door de strategische beslissing om in plaats van mobiele hulpposten vaste
gezondheidsposten te ondersteunen, heeft de bevolking in 2008 meer toegang
tot basisgezondheidszorg gekregen. Dit geldt ook voor behandelingen
voor malaria. Het doel voor 2009 is het vergroten van de behandelcapaciteit
voor slaapziektepatiënten. Ook zullen we de regering nadrukkelijker wijzen
op haar verantwoordelijkheid voor het bieden van gezondheidszorg. We
maken ook plannen om onze voorbereiding op noodsituaties te verbeteren,
vooral in de Obo-regio, waar de Ugandese rebellenbeweging ‘het Verzetsleger
van de Heer’ in 2008 een aantal aanvallen uitvoerde.
3
2
1
31
Centraal-Afrikaanse Republiek

Colombia
Nationale medewerkers in fte’s: 59
Internationale medewerkers in fte’s: 20
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.767.518
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-HK,
MSF-UK
32
© Clement Saccomani

Colombia is het toneel van complexe conflicten. Verschillende gewapende
groeperingen vechten om de macht over de drugshandel en andere zaken,
zoals de controle over natuurlijke hulpbronnen. Hoewel het leger successen
boekt in de strijd tegen gewapende groeperingen, blijven de burgers het kind
van de rekening. In 2008 steeg het aantal binnenlandse vluchtelingen het
snelst sinds 1985. Dit probleem speelde in alle regio’s.
Humanitaire crisis
nog lang niet opgelost
Deze grootschalige ontheemding geeft aan dat Colombia te maken heeft
met een zorgwekkende humanitaire crisis die nog lang niet is opgelost.
Vooral in de departementen waar wordt gevochten is er weinig hulp, waaronder
gezondheidszorg voor de ontheemden. Hierdoor blijven mensen in
conflictgebieden of achtergebleven stedelijke gebieden last houden van
gezondheidsproblemen en ziekten die normaal gesproken gemakkelijk
te voorkomen en te genezen zouden zijn. Er blijft in het hele land grote
behoefte aan psychosociale gezondheidszorg voor geweldsslachtoffers.
Geïsoleerde GemeenschaPPen
Via mobiele hulpposten voorzagen we in de landelijke gebieden in de omgeving
van Saiza en Ríosucio in de (1) regio Urabá de mensen van medische
hulp. Deze gebieden waren door de conflicten van voorzieningen afgesneden.
In Ríosucio steunden we ziekenhuizen, de reproductieve gezondheidszorg
en psychosociale zorg, waarbij we meer dan 14.700 consulten
uitvoerden. In het gebied (2) Catatumbo (departement Norte de Santander)
boden onze teams gezondheidszorg aan gemeenschappen die geïsoleerd
zijn geraakt door het conflict. We verzorgden 8.500 consulten voor mensen
uit de kwetsbaarste groepen: inwoners van het platteland die geen beroep
kunnen doen op gezondheidszorg, ontheemden, vrouwelijke slachtoffers
1
8
7
6
5
2
3
4
Bogota
van geweld, prostituees en kinderen. De klinieken in (3) La Gabarra en (4) El
Tarra boden psychosociale hulp en reproductieve gezondheidszorg. In alle
projecten is de mogelijkheid voor counseling voor seropositieve patiënten
beschikbaar gemaakt. In de departementen (5) Sucre en (6) Bolívar hebben we
vastere voet aan de grond gekregen in de onrustige regio (7) Montes de Maria.
Hier boden we basiszorg via mobiele hulpposten, met meer dan 10.500 consulten.
In (8) Sincelejo verzorgden onze teams basisgezondheidszorg voor
de ontheemde bevolking, zoals reproductieve gezondheidszorg, opvang
voor slachtoffers van seksueel geweld, hiv-tests en psychosociale begeleiding
van mensen die seropositief blijken te zijn. In 2009 zal Artsen zonder
Grenzen lobbyen voor een betere gezondheidszorg voor slachtoffers van
seksueel geweld. De teams zullen zich blijven richten op een snelle respons
op uitbraken van ziekten en bij conflicten.
33
Colombia

Democratische Republiek Congo
Nationale medewerkers in fte’s: 547
Internationale medewerkers in fte’s: 63
Projectkosten 2008 in euro’s: 11.769.482
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, AA, ECHO, Sida, MSF-B, MSF-C,
MSF-G, MSF-S, MSF-UK, MSF-USA
Het vluchtelingenkamp Kibati iets ten noorden van Goma
© Sven Torfinn
34

2008 was voor het oosten van de Democratische Republiek Congo een jaar van
geweld en grootschalige ontheemding. Een in januari getekend staakt-hetvuren
werd verbroken en ondanks de aanwezigheid van VN-vredesmacht
MONUC laaide het geweld tussen verschillende gewapende groepen eind
augustus opnieuw op, vooral in de provincie Noord-Kivu.
Werken in de frontlinie
Honderdduizenden mensen moesten vluchten. In sommige dorpen vertrokken
alle inwoners binnen een dag. De mensen verstopten zich in het
oerwoud en doordat de frontlinies zich steeds verplaatsten, werd gezondheidszorg
onbereikbaar. Deze mensen bleven zeer vatbaar voor malaria,
mazelen, longontsteking, ondervoeding en de vrouwen voor verloskundige
complicaties. Als gevolg van het oorlogsgeweld was er een grote behoefte
aan medische zorg.
naar conflictGebied
Artsen zonder Grenzen werkte in Noord-Kivu in ziekenhuizen in
(1) Kitchanga en (2) Mweso en ondersteunde acht gezondheidscentra. Ook
gingen er wekelijks twee mobiele hulpposten naar (3) Malemo en (4) Busiye. In
2008 hebben we in alle door ons gesteunde gezondheidsposten ondervoede
kinderen behandeld en hebben we 80.000 kinderen ingeënt tegen mazelen.
We hebben onze werkzaamheden uitgebreid om mensen in de door conflicten
getroffen districten van (5) Masisi te kunnen bereiken. In het ziekenhuis
van Mweso, waar Artsen zonder Grenzen in april actief werd, voerden onze
teams 557 operaties uit, waaronder 451 spoedoperaties. In 120 gevallen ging
het om oorlogsgerelateerde verwondingen.
overbelast Gezondheidsstelsel
In Zuid-Kivu verbeterde de veiligheidssituatie in 2008, maar ze bleef kwetsbaar.
Het toch al zwakke gezondheidsstelsel werd nog meer belast door
grote groepen Congolese vluchtelingen die vanuit kampen in Tanzania en
Burundi terugkeerden naar de Democratische Republiek Congo. In (6) Baraka
(in de Fizi-regio) ondersteunden we een ziekenhuis en een cholerabehandelcentrum.
We speelden ook een essentiële rol bij het opstarten van behan-
Kinshasa
delingen met aidsremmers in (7) Bukavu. Sinds het begin van het project in
2002 is de levenskwaliteit van 3.400 mensen met hiv/aids hier aanzienlijk
verbeterd. In de loop van 2008 hebben wij dit project overgedragen aan de
Duitse ontwikkelingsorganisatie GTZ en lokale gezondheidsautoriteiten.
moeders Gered
Hoewel het conflict in Katanga in 2006 eindigde, bleef de medische situatie
ook in 2008 precair. Artsen zonder Grenzen had twee drukbezochte
ziekenhuizen en een permanent noodhulpteam in de regio. We boden
verloskundige noodhulp in twee ziekenhuizen en basisgezondheidszorg en
reproductieve gezondheidszorg in dertien gezondheidscentra. In oktober
opereerden we gedurende een week vrouwen met vesicovaginale fistels.
Bij 48 vrouwen met deze slopende aandoening (een onnatuurlijke opening
tussen blaas en vagina) werd de fistel hersteld. De oorlog heeft voor veel
mensen ingrijpende psychologische gevolgen gehad. Artsen zonder Grenzen
verleent daarom psychosociale zorg in (8) Shamwana en (9) Dubie. In april
zijn er bovendien 70.000 kinderen in Katanga ingeënt tegen mazelen.
flexibel reaGeren
Wij willen in 2009 de capaciteit voor noodhulp in Noord-Kivu vergroten en
bestaande programma’s consolideren. Op deze manier kunnen onze teams
flexibel blijven werken en zich concentreren op de mensen die het meest te
lijden hebben onder het gewapend conflict. In Zuid-Kivu en Katanga zullen
wij lokale gezondheidsautoriteiten blijven ondersteunen bij het verlenen
van noodhulp.
35
8
2/3/4
5 1
9
7
6
Democratische Republiek Congo

Ethiopië
Nationale medewerkers in fte’s: 263
Internationale medewerkers in fte’s: 27
Projectkosten 2008 in euro’s: 4.279.004
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, DFID, SDC, MSF-B, MSF-G, MSF-S,
MSF-UK
Een patiënt wordt naar een kliniek van Artsen zonder Grenzen
in Duna gedragen
© Robin Utrecht
36

Ethiopië is een van de dichtstbevolkte en meest verarmde landen in Afrika.
De meerderheid van de bevolking leeft in afgelegen gebieden en heeft geen
goede gezondheidszorg. De voornaamste gezondheidsproblemen zijn
malaria, hiv/aids, tuberculose en ondervoeding. Ziekten als kala-azar, waar
geen goede behandeling voor is, komen in het land regelmatig voor.
Essentiële medische hulp
ondanks grote uitdagingen
In de Somali-regio hebben aanhoudend geweld en droogte een zware tol
geëist van de bevolking. In dit door conflicten geteisterde Ethiopische gebied
is overleven een voortdurende strijd. In en bij de stad (1) Wardher bood
Artsen zonder Grenzen hulp aan de degenen die er het ergst aan toe zijn.
Dit ondanks aanzienlijke hindernissen die de autoriteiten in het gebied
opwierpen, zoals een maand huisarrest voor medewerkers. In oktober kwamen
duizenden nomaden naar de buitenwijken van de stad, op zoek naar
voedsel en drinkwater. Het aantal ondervoede kinderen in ons voedingsprogramma
steeg drastisch. We behandelden aandoeningen als diarree,
urinewegontstekingen en oogklachten.
alarmerende voedselschaarste
Nadat een alarmerende voedselschaarste grote delen van het zuiden in zijn
greep kreeg, startten we daar in de zomer een noodhulpoperatie. De situatie
was het meest kritisch in de regio’s (2) Oromiya en de (3) SNNPR-regio
(Southern Nations Nationalities and Peoples Region). In de periode van mei tot
december hebben we meer dan 1.600 zwaar ondervoede kinderen behandeld
in ons voedingsprogramma.
verwaarloosde ziekte
In het noorden – in de steden (4) Humera in de regio Tigray en in (5) Abdurafi
in de regio Amhara – gingen we door met de verzorging en behandeling
4
5
2
3
6
Addis Ababa
van patiënten met kala-azar. Tegelijkertijd hebben we er bij de autoriteiten
op aangedrongen te zorgen voor een betere behandeling van deze verwaarloosde
ziekte. De ziekte kala-azar, die door zandvliegen wordt verspreid, is
zonder behandeling vrijwel altijd dodelijk. Met de juiste zorg bedraagt het
genezingspercentage echter meer dan 90 procent van de primaire gevallen.
In Abdurafi hebben we ook hiv/aidspatiënten behandeld.
vooruitGanG Geboekt
In 2008 waren er aanzienlijke problemen bij onze werkzaamheden in
Ethiopië. Zo kregen we pas na lang wachten werkvergunningen voor onze
medewerkers. Desondanks lukte het in het hele land doeltreffende projecten
op te zetten en zijn de overheidsprogramma’s tegen kala-azar verbeterd,
iets waar we ons jarenlang sterk voor hadden gemaakt. Om die reden zullen
wij in 2009 het project in Humera overdragen aan de lokale gezondheidsautoriteiten.
Vooral in de (6) Somali-regio blijft het essentieel dat Artsen
zonder Grenzen en andere hulporganisaties kwetsbare groepen beter kunnen
bereiken. Deze regio is namelijk nog steeds instabiel en er is nauwelijks
humanitaire hulp.
37
1
Ethiopië

Haïti
Nationale medewerkers in fte’s: 254
Internationale medewerkers in fte’s: 14
Projectkosten 2008 in euro’s: 3.951.404
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, ECHO, Sida, UNFPA,
MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-HK, MSF-UK
Ziekenhuis van Artsen zonder Grenzen in Gonaïves.
© Klavs Bo Christensen
38

Haïti is nog steeds het armste land van Noord- en Zuid-Amerika en heeft
de hoogste kraamvrouwensterfte (ongeveer 630 sterfgevallen op 100.000
geboorten) van het westelijk halfrond. Het ministerie van Volksgezondheid
kreeg in februari 2008 internationale financiële steun om de verloskundige
zorg in het land gratis te maken. Desondanks betalen vrouwen nog steeds
een patiëntbijdrage, zodat de zorg voor de meesten van hen onbetaalbaar is.
Verloskundige zorg
dringend noodzakelijk
Door een serie stakingen van personeel van staatsziekenhuizen in de hoofdstad
Port-au-Prince werd het tekort aan verloskundige hulp nog groter. De
laatste staking duurde vier weken: van midden oktober tot midden november
2008. In april 2008 braken rellen uit nadat de kosten van levensonderhoud
– in het bijzonder de voedselprijzen – sterk waren gestegen.
stormen en orkanen
In augustus en september lieten vier opeenvolgende tropische stormen en
orkanen een spoor van verwoesting achter in Haïti. Artsen zonder Grenzen
lanceerde daarop een noodhulpoperatie in de stad (1) Gonaïves in het noorden
van het land. Onze medische teams bekeken verder op verschillende
plaatsen in het land of er sprake was van ondervoeding. Uit de onderzoeken
bleek dat in bepaalde regio’s kinderen chronisch ondervoed waren, maar
dat die situatie niet erger was dan voor de orkanen.
In geen van de getroffen gebieden was er zoveel ondervoeding dat we onze
bestaande voedingsprogramma’s sterk moesten uitbreiden.
1
Port-au-Prince
1.600 vrouwen Per maand
In 2008 verzorgden we voor het derde jaar spoedeisende verloskundige
hulp in Port-au-Prince. Gemiddeld boden we aan 1.000 vrouwen per maand
prenatale en postnatale zorg in het Jude Anne ziekenhuis (met 65 bedden)
en in drie hulpposten in de sloppenwijken van de stad. Dit aantal steeg naar
meer dan 1.600 vrouwen tijdens de ziekenhuisstakingen. Eind 2008 had
Jude Anne, dat we in maart 2006 openden, al aan meer dan 30.000 vrouwen
zorg geboden.
nieuwe locatie
In 2009 zal het Jude Anne ziekenhuis verhuizen naar een nieuwe en grotere
locatie in Port-au-Prince. Het nieuwe gebouw zal ruimte bieden voor verbetering
van de zorg voor duizenden zwangere vrouwen die spoedeisende
hulp nodig hebben. Artsen zonder Grenzen zal ook bij het ministerie van
Volksgezondheid blijven aandringen op het nakomen van de belofte een
gratis programma voor verloskundige zorg op te zetten.
39
Haïti

India
Nationale medewerkers in fte’s: 203
Internationale medewerkers in fte’s: 23
Projectkosten 2008 in euro’s: 3.096.913
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, ECHO, MSF-A,
MSF-G, MSF-HK, MSF-UK
40
© Jean-Marc Giboux/ GettyImages

India is een land van tegenstellingen. Met meer dan één miljard inwoners
is India de grootste democratie ter wereld en een invloedrijke speler op het
wereldtoneel. Toch leeft meer dan de helft van alle Indiërs nog steeds in
armoede. Voor miljoenen Indiërs is er zelfs nauwelijks basisgezondheidszorg.
Artsen zonder Grenzen werkt in conflictgebieden waar gezondheidszorg
vanwege de onveilige situatie niet of nauwelijks toegankelijk is.
Medische zorg
in verwaarloosde gebieden
De inwoners van Kasjmir hebben al 20 jaar te lijden onder geweld en instabiliteit.
Dat veroorzaakt veel chronische psychische problemen. In het
programma voor psychosociale hulp van Artsen zonder Grenzen zijn in
2008 ruim 6.300 patiënten in de (1) Kasjmirvallei behandeld. Onze psychosociale
hulpverleners proberen de nood te verlichten door middel van counseling,
voorlichting en bewustmakingscampagnes, onder andere via een
radioprogramma op Radio Kasjmir. In het (2) district Kupwara, waar geen
gezondheidszorg is, bieden we basisgezondheidsdiensten aan, met daarbij
vaccinatieprogramma’s.
tussen twee vuren
In (3) Chhattisgarh in Centraal-India zitten ruim 50.000 inwoners klem
tussen staatstroepen en maoïstische rebellen. Onze teams bieden basisgezondheidszorg,
bijvoorbeeld zorg voor zwangere vrouwen, aan plaatselijke
gemeenschappen die door het conflict geïsoleerd zijn geraakt. In 2008
behandelden we meer dan 3.300 malariapatiënten.
hiv/aids
In het oostelijke (4) Manipur is de medische nood immens, terwijl er weinig
gezondheidszorg is. Voor de mensen op het platteland zijn de gevolgen van
het gebruik van injecteerbare drugs en hiv/aids groot. Daarbij komen nog
hoge tuberculosecijfers. Artsen zonder Grenzen heeft meer dan 50.000
consulten verzorgd. Bij 781 seropositieve patiënten zijn we een behandeling
met aidsremmers gestart, van wie ongeveer een kwart is overgenomen
2
1
New Delhi
door het overheidsprogramma. Daardoor konden wij ons vooral richten op
patiënten die immuun zijn geworden tegen standaard aidsremmers. We
hebben meer dan 3.500 kinderen ingeënt tegen hepatitis B en andere ziekten
die voorkomen kunnen worden.
betere malariabehandelinG
In 2008 heeft Artsen zonder Grenzen de invoering van artemisinine-combinatietherapie
(ACT) tegen malaria begeleid en ondersteund in de gebieden
waar we werkzaam zijn. ACT is de beste malariabehandeling die
er dit moment is, maar de behandeling is duur. We blijven lobbyen voor
meer overheidssteun hiervoor. In augustus 2008 boden teams hulp aan
50.000 slachtoffers van een overstroming van de Koshi rivier in de deelstaat
(5) Bihar. We zetten mobiele hulpposten in, voerden een vaccinatieprogramma
uit en distribueerden noodhulpgoederen.
nieuwe activiteiten
In 2009 gaan we ons inzetten om onze basisgezondheidszorg in het district
Chandel in Manipur uit te breiden. Verder willen we een behandelprogramma
starten voor multiresistente tuberculose, in overeenstemming met
onze medische prioriteiten.
In het district Bijapur in Chhattisgarh zetten we tweedelijns gezondheidszorg
op. Ook bekijken we of we voldoende in staat zijn om te reageren op
natuurrampen en uitbarstingen van geweld en ziekten in het land.
3
5
41
4
India

Irak
42
Nationale medewerkers in fte’s: 9
Internationale medewerkers in fte’s: 4
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.223.740
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, MSF-G, MSF-HK,
MSF-S, MSF-UK, MSF-G, MSF-HK, MSF-S, MSF-UK
Röntgenfoto’s van de linkervoet van Abdullah, 11. Hij was op de markt in
Bagdad toen een autobom explodeerde. Een deel van zijn rechterbeen
en arm werden geamputeerd.
© Jiro Ose

In Irak is het bereiken van de burgers die gevangen zitten in het conflict een
grote uitdaging voor onafhankelijke humanitaire hulpverleners. Verschillende
militaire en politieke spelers zijn er voor een deel in geslaagd humanitaire
hulp te gebruiken of te misbruiken voor politieke doeleinden. Daardoor zijn
hulpverleners doelwit van geweld geworden. Dit maakt het moeilijker voor
neutrale hulporganisaties om aan de basisbehoeften van burgers te voldoen.
Behoefte aan hulp
blijft groot
In 2008 verbeterde de veiligheidssituatie in Irak licht. Over de hele linie
nam het geweld af. Ondanks deze verandering bleef de situatie in Irak onzeker.
Voor veel mensen is het geweld nooit ver weg.
Grote hiaten
Het Irakese gezondheidsstelsel heeft niet alleen moeite om spoedeisende
hulp te bieden aan gewonden, maar heeft ook te weinig capaciteit voor algemene
gezondheidszorg. Ondanks grotere inspanningen van de overheid om
medische voorzieningen verder te ontwikkelen, zijn er grote hiaten. Voor
duizenden Irakezen is er te weinig of geen medische zorg. De situatie wordt
verergerd door het feit dat veel medisch personeel het land heeft verlaten
omdat ze direct bedreigd werden met geweld.
werken vanuit jordanië
In 2008 ondersteunde Artsen zonder Grenzen vijf Irakese ziekenhuizen
die ernstig door het geweld waren getroffen. We zorgden voor essentiële
medicijnen, psychosociale ondersteuning en gaven ook gespecialiseerde
medische training. Via posters en flyers in de ziekenhuizen legden we de bevolking
uit hoe je bij een aanslag eerste hulp moet verlenen en hoe je ernstig
Amman
Bagdad
gewonde mensen veilig kunt vervoeren. De ziekenhuizen werden ondersteund
door een team van Artsen zonder Grenzen in de Jordaanse hoofdstad
Amman, omdat het door de onveilige situatie voor de internationale
medewerkers onmogelijk was om permanent in het land zelf te verblijven.
Deze hulp bereikte echter maar een zeer klein deel van de mensen in nood.
De complexiteit van de behandelde verwondingen en het aantal gevallen
van meervoudig resistente bacteriële infecties gaf wel inzicht in de ernst
van de humanitaire crisis waarin het land zich bevindt. Het programma
bewijst ook dat Artsen zonder Grenzen nauwe relaties met Irakese partners
kan opbouwen.
oPbouwen van relaties
In 2009 zal het team doorgaan met de ondersteuning van de vijf ziekenhuizen
en met het opbouwen van relaties met het personeel dat we via het
programma bereiken. Ook gaan we onderzoeken of het mogelijk is om
internationale medewerkers van Artsen zonder Grenzen permanent in Irak
te laten verblijven. Mogelijk biedt de recente afname van geweld in Irak ons
nieuwe kansen om in het land zelf te werken.
43
Irak

Ivoorkust (project beëindigd)
Nationale medewerkers in fte’s: 58
Internationale medewerkers in fte’s: 4
Projectkosten 2008 in euro’s: 1.108.959
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, CIDA, ECHO, Sida,
MSF-G, MSF-S, MSF-UK
44

In 2008 bleef het rustig in Ivoorkust. In 2007 werd een vredesverdrag
gesloten tussen de regering, die het zuidelijke deel van het land in handen
had, en het noorden, waar de rebellen heer en meester waren.
Projecten
overgedragen
Nadat er een regering van nationale eenheid was gevormd, werd in september
2007 de Zone de Confiance ontmanteld, een bufferzone die de strijdende
partijen van elkaar scheidde. De situatie werd weer normaal en ambtenaren
en gezondheidswerkers van de overheid keerden terug naar het noorden en
westen, waarna Artsen zonder Grenzen haar projecten kon overdragen aan
de autoriteiten.
ministerie neemt over
De door Artsen zonder Grenzen ondersteunde medische voorzieningen begonnen
weer te functioneren. Het ministerie van Volksgezondheid gaf aan
bereid te zijn om de verantwoordelijkheid voor de gezondheidszorg weer op
zich te nemen. Als gevolg hiervan zijn we in 2007 waar mogelijk begonnen
met het overdragen van projecten aan de autoriteiten.
1
Yamoussoukro
overdracht
In de westelijke regio (1) Danané, grenzend aan Liberia, droeg Artsen zonder
Grenzen in maart 2008 haar laatste project over aan het ministerie van
Volksgezondheid. Dit programma voor ondersteuning van ziekenhuizen
bestond uit verpleging, behandeling van ondervoeding, medische zorg
voor kinderen, verloskundige hulp en een hiv-programma. In het westelijk
deel van het land hadden we ook mobiele hulpposten en een voedingsprogramma
met thuisbehandeling. Ook deze activiteiten hebben we in maart
2008 overgedragen aan het ministerie. Tot onze terugtrekking uit Danané
in juni 2008 zijn we de ondervoeding in dat gebied blijven volgen.
45
Ivoorkust (project beëindigd)

Moldavië
Nationale medewerkers in fte’s: 27
Internationale medewerkers in fte’s: 6
Projectkosten 2008 in euro’s: 696.843
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, MSF-G, MSF-UK
Artsen zonder Grenzen behandelt hiv/aidspatiënten in Trans-Dnjestrië
waaronder in de gevangenissen.
©Alexander Gyadyelov
46

De regio Trans-Dnjestrië scheidde zich begin jaren negentig na een bloedig
conflict af van Moldavië. Het is nu nog steeds een niet-erkende republiek
waar Russische troepen de patstelling bewaken die na het conflict is
ontstaan. Moldavië ontving tientallen miljoenen dollars aan internationale
steun voor medische programma’s, maar de bevolking van Trans-Dnjestrië
merkte daar weinig van.
Zorg en behandeling van
hiv/aids toegankelijk gemaakt
Voor veel mensen in Trans-Dnjestrië met hiv/aids was de toestand kritiek.
De regio herbergt maar 15 procent van de Moldavische bevolking, maar van
alle hiv-/aidspatiënten in het land woont 30 procent in dit gebied. De Moldavische
autoriteiten gebruikten de cijfers van het hele land bij de aanvragen
voor hulpgelden voor de bestrijding van hiv/aids, maar van dat geld ging
niets naar Trans-Dnjestrië. Artsen zonder Grenzen startte naar aanleiding
daarvan in Trans-Dnjestrië een programma voor gratis zorg en behandeling
voor hiv/aidsslachtoffers, voor verbetering van het begeleidings- en
testsysteem en voor samenwerking met andere groepen die hiv/aidszorg in
het gebied bieden.
uitbreidinG van ondersteuninG
In 2008 zijn we doorgegaan met onze steun aan de poliklinische afdeling
van het belangrijkste ziekenhuis van de Trans-Dnjestrische hoofdstad
Tiraspol en met de verdere ontwikkeling ervan. We hebben het laboratorium
gerenoveerd en een modern medisch afvalverwerkingsysteem opgezet,
en we zijn doorgegaan met de opleiding van personeel. In de noordelijke
stad Ribnitza werd als dependance van dit ziekenhuis een behandelkliniek
geopend en de diensten werden ook uitgebreid naar het Republikeinse
Tuberculose-ziekenhuis in (1) Bender.
vooruitGanG
We boden ook hiv/aidszorg aan gedetineerden in verschillende gevangenissen.
In dit werk boekten we aanzienlijke vooruitgang dankzij de
ondertekening van een overeenkomst tussen Artsen zonder Grenzen en de
autoriteiten. Beide partijen verplichtten zich daarin het hiv/aidsprogramma
in gevangenissen verder te ontwikkelen. Vanaf november bestreek ons
programma van begeleiding, tests, zorg en behandeling voor hiv/aids het
gehele gevangenissysteem.
overdracht
Tegen het einde van het jaar waren we in de laatste fasen van deze succesvolle
missie beland. Op dat moment waren er ruim 740 patiënten in het
programma opgenomen. Dat was meer dan de helft van alle mensen met
hiv/aids in Trans-Dnjestrië. In december werden de laatste onderdelen van
het programma overgedragen aan het ministerie van Volksgezondheid, dat
achttien maanden nauw samenwerkte met Artsen zonder Grenzen bij het
opzetten van hoogwaardige hiv/aidszorg. Het belangrijkste resultaat in
2008 was dat we hebben bijgedragen aan de verzelfstandiging van het hiv/
aidsprogramma in Trans-Dnjestrië. Door onze lobby bij de Moldavische
autoriteiten en internationale donoren stromen de middelen voor hiv/aidszorg
nu Trans-Dnjestrië binnen.
1
47
Tiraspol
Moldavië

Myanmar (Birma)
Nationale medewerkers in fte’s: 1.104
Internationale medewerkers in fte’s: 26
Projectkosten 2008 in euro’s: 11.022.958
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, AA, CIDA, DFID, 3 Diseases Fund, ECHO, EU,
NRMFA, UN, MSF-A, MSF-G, MSF-HK, MSF-I, MSF-S,
MSF-SP, MSF-UK, MSF-USA
Labutta, mei 2008. Cycloon Nargis trekt een spoor van vernieling door
het land. Naar schatting waren er 130.000 doden en vermisten.
© Artsen zonder Grenzen
48

In mei 2008 trok cycloon Nargis een spoor van vernieling door de Irrawaddy-delta.
Hierbij kwamen naar schatting 130.000 mensen om het leven of raakten vermist. De
ramp betekende de zoveelste klap voor een volk dat al tientallen jaren het slachtoffer
is van onderdrukking en voortslepende conflicten. De gezondheidszorg in het
land lijdt nog steeds onder een chronisch gebrek aan middelen. De overheid geeft
slechts 0,3 procent van het bruto nationaal product aan gezondheidszorg uit. Dat
percentage is het laagste ter wereld. Bovendien ontvangt Myanmar per hoofd van de
bevolking het kleinste bedrag aan ontwikkelingshulp.
Gezondheidszorg
nog steeds ontoereikend
Het aantal hiv/aidspatiënten werd in 2008 geschat op 240.000, van wie
76.000 mensen dringend aidsremmers nodig hadden. Minder dan twintig
procent kreeg die medicijnen ook. Het merendeel van de behandelingen
met aidsremmers werd door Artsen zonder Grenzen verzorgd. Aan het
einde van 2008 waren meer dan 11.000 patiënten opgenomen in ons hiv/
aidsprogramma. In 2008 bood Artsen zonder Grenzen in de voormalige
hoofdstad Yangon en in de staten (1) Shan, (2) Kachin en (3) Rakhine uitgebreide
zorg aan 16.000 hiv/aidspatiënten. 11.000 patiënten kregen aidsremmers.
De aandacht ging vooral uit naar risicogroepen als prostituees, verslaafden
die injecteerbare drugs gebruikten en arbeidsmigranten. Voorlichting en
gezondheidsonderwijs waren ook onderdeel van het programma.
raPPort
In december publiceerden we het rapport A preventable fate: the failure of
ART scale-up in Myanmar (Een omkeerbaar noodlot: meer aidszorg nodig in
Myanmar). De aanleiding was dat onze capaciteit voor de behandeling met
aidsremmers maximaal was opgerekt en er vrijwel geen hulp kwam van
andere zorgverleners. In het rapport deden we een dringend beroep op de
Myanmarese regering en de internationale gemeenschap om hiv/aidszorg,
en vooral de behandeling met aidsremmers, snel uit te breiden.
3
4
49
2
1
Pyinmana
narGis
Dankzij de geweldige inzet van onze Myanmarese medewerkers konden we
binnen 48 uur nadat cycloon Nargis de (4) Irrawaddy-delta trof, beginnen
met een noodhulpoperatie. Tijdens de kritieke periode waarin de regering
slechts beperkt hulp van buiten toeliet, waren we in staat om voor voedsel,
onderdak, drinkwater, gezondheidszorg en essentiële noodhulpgoederen
te zorgen. Nadat er meer hulpdiensten toegelaten werden, boden we ook
psychosociale hulp. In de periode mei tot en met november verleenden 450
medewerkers hulp aan meer dan 250.000 mensen.
ondersteuninG van de meest kwetsbaren
Op andere plekken in het land bleven we gezondheidszorg bieden aan de
meest kwetsbare inwoners van Myanmar. De moslims van de staat Rakhine
mogen geen staatsburger worden. Discriminerende maatregelen hebben er
een grote invloed op de gezondheid en het welzijn van deze groep. In Rakhine
behandelden we ongeveer 200.000 malariapatiënten. Verder zorgden
we voor basisgezondheidszorg, behandelingen voor tuberculose, geslachtsziekten
en hiv/aids.
Myanmar (Birma)

Nepal
Nationale medewerkers in fte’s: 100
Internationale medewerkers in fte’s: 14
Projectkosten 2008 in euro’s: 1.780.508
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, ECHO, MSF-G, MSF-HK, MSF-S,
MSF-UK
Terrein en kliniek van Artsen zonder Grenzen in Kalikot.
© Corb!no
50

De verkiezingen in Nepal van april 2008 leken een grote stap vooruit in het
vredesproces van het land. Er kwam een coalitie onder leiding van de
maoïsten aan de macht met een mandaat voor vrede en verandering. Het
land kwam in 2008 in een moeilijke overgangsfase. De sociaal-economische
situatie bleef kritiek en vooral in het zuiden van de instabiele regio Terai
was geweld aan de orde van de dag.
Gezondheidszorg
uitgebreid ondanks problemen
Tientallen jaren van verwaarlozing staan de verbetering en ontwikkeling
van de gezondheidszorg in Nepal in de weg. De lokale medische voorzieningen
zijn slecht uitgerust en onderbezet. Artsen zonder Grenzen werkt sinds
2005 in het bergachtige district (1) Kalikot. In dit gebied is de voormalige
lokale gezondheidspost omgebouwd tot districtsziekenhuis waar eerste- en
tweedelijns gezondheidszorg wordt geboden.
Gratis medische zorG
In 2008 hebben we in het midden van de door geweld geteisterde regio
(2) Terai een nieuw project opgezet. Via de mobiele hulpposten verleenden
we gratis gezondheidszorg aan ongeveer 12.000 patiënten. Aan het eind
van het jaar boden we in het kader van dit project ook ondersteuning aan
het districtsziekenhuis, waarbij de nadruk lag op moeder- en-kindzorg en
spoedeisende chirurgie.
ondervoedinG en cholera
In Nepal is ondervoeding een groot probleem en Artsen zonder Grenzen
heeft via mobiele voedingshulpposten duizenden kinderen behandeld. We
hebben op een extreem afgelegen locatie, die alleen te voet bereikbaar is na
1
51
Kathmandu
2 3
een tocht van twee dagen over steile bergpaden, een kliniek geopend voor
seizoensgebonden aandoeningen. Onze teams hebben verder een preventief
project opgezet tegen cholera, in een gebied waar door watergebrek,
ontoereikende sanitaire voorzieningen en een slechte hygiëne de ziekte
makkelijk kan uitbreken. In het gebied zijn meer dan 2.200 consulten uitgevoerd
en 456 kinderen in ons voedingsprogramma opgenomen.
overstrominGen van de rivier de koshi
Op 18 augustus trad de rivier de Koshi buiten zijn oevers. Dit had gevolgen
voor ongeveer twee miljoen mensen in Nepal en India. De overstroming
trof 50.000 mensen aan de Nepalese kant van de grens direct. Een noodhulpteam
van Artsen zonder Grenzen bood twee maanden lang medische
noodhulp en nam maatregelen om een mogelijke uitbraak van cholera te
voorkomen. In 2009 zullen we ons project in Kalikot overdragen aan het
Nepalese ministerie van Volksgezondheid en Bevolking. We zullen in Terai
aanwezig blijven, zodat we snel op noodsituaties kunnen reageren.
Nepal

Nigeria
Nationale medewerkers in fte’s: 58
Internationale medewerkers in fte’s: 12
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.526.611
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, AA, ECHO, MSF-G, MSF-HK, MSF-UK
In het ziekenhuis op het Lagos-eiland geeft Artsen zonder Grenzen
meer dan 1.000 aidspatiënten een behandeling met aidsremmers.
© Ton Koene
52

Nigeria is een land van extremen. Het land heeft het hoogste bevolkingsaantal
van Afrika (bij de volkstelling van 2006 ongeveer 140 miljoen) en
hoewel Nigeria de op zes na grootste olieproducent ter wereld is, leeft de
meerderheid van de inwoners (66 procent) in extreme armoede. In 2008
kwamen er in het gehele land regelmatig epidemieën van cholera,
hersenvliesontsteking, mazelen, lassakoorts en gele koorts voor.
Nieuw programma voor
moeder- en-kindzorg
Sterfte door ziekte, complicaties, ondervoeding en slechte bereikbaarheid
van gezondheidszorg komt het vaakst voor bij vrouwen en kinderen. Het
kraamvrouwensterftecijfer in Nigeria is een van de hoogste ter wereld: per
100.000 bevallingen overlijden ongeveer 1.100 vrouwen in het kraambed.
Deze medisch-humanitaire crisis is het resultaat van gewelddadige confrontaties
tussen verschillende economische, religieuze en etnische groeperingen,
waarbij sinds 1999 in het gehele land 11.000 mensen omkwamen
en 800.000 mensen ontheemd raakten.
meer dan 1.600 Patiënten behandeld
In september 2008 droeg Artsen zonder Grenzen de behandeling van hiv/
aidspatiënten in Lagos over aan het algemene ziekenhuis in Lagos en het
Global HIV/AIDS Initiative Nigeria (GHAIN). Dit programma liep vijf jaar
en in die tijd kregen meer dan 1.600 patiënten een aidsremmende behandeling.
nieuw ProGramma voor moeder-en-kindzorG
In 2008 zijn in de noordelijke staat (1) Sokoto verschillende vaccinatiecampagnes
gestart om de uitbraak van ziekten tegen te gaan. We hebben in vier
Lagos
noordelijke staten meer dan 70.000 mensen ingeënt tegen hersenvliesontsteking.
In december hebben we in de kliniek in Goronyo een programma
gestart voor moeder-en-kindzorg, in samenwerking met het ministerie van
Volksgezondheid. Het kraamvrouwensterftecijfer ligt in de noordelijke
staten ver boven het landelijk gemiddelde: hier overleven 2.000 vrouwen op
elke 100.000 vrouwen de bevalling niet.
sPeciale aandacht voor vrouwen en kinderen
Het is dramatisch slecht gesteld met de gezondheid van vrouwen en kinderen
in Noord-Nigeria. In 2009 zal Artsen zonder Grenzen daarom trachten
de beschikbaarheid van goede reproductieve gezondheidszorg en zorg voor
kinderen onder de vijf jaar te verbeteren. Tevens zullen we ons vaccinatieprogramma
uitbreiden en ervoor zorgen dat meer mensen zich kunnen
laten inenten tegen veel voorkomende ziekten. Artsen zonder Grenzen zal
uitbraken van infectieziekten nauwlettend in de gaten blijven houden en
noodhulp blijven verzorgen.
1
53
Nigeria

Oezbekistan
Nationale medewerkers in fte’s: 85
Internationale medewerkers in fte’s: 11
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.045.813
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, MSF-G, MSF-HK, MSF-S, MSF-UK
Kliniek in Nukus, Oezbekistan. Veel patiënten brengen tijd door in de
buitenlucht aangezien tbc-bacillen niet goed gedijen in zonlicht en
buitenlucht. © Donald Weber
54

Oezbekistan is nog steeds een van de grootste exportlanden van katoen.
De prijs voor die status is echter zeer hoog. Door de Centraal-Aziatische
katoenteelt is het Aralmeer vrijwel verdwenen. De consequenties zijn
catastrofaal voor het milieu en de volksgezondheid.
De strijd tegen
resistente tuberculose
Tuberculose (tbc) komt erg veel voor in Oezbekistan. In de autonome regio
(1) Karakalpakstan zijn bijzonder veel gevallen van meervoudig resistente
tuberculose, een variant die resistent is tegen de meest krachtige tuberculosemedicijnen.
13 procent van de patiënten bij wie nu tbc wordt vastgesteld,
heeft meervoudig resistente tuberculose, en dit geldt ook voor
40 procent van alle tbc-patiënten die al onder behandeling zijn.
resistentie
De situatie wordt nog verder gecompliceerd doordat er een extreem resistente
vorm van tuberculose is opgedoken (XDR-TB), waarbij de bacteriën
die de tbc veroorzaken zelfs resistent zijn voor tweedelijns medicijnen. De
tbc-variant XDR-TB is ontstaan als gevolg van slechte infectiebeheersing
en omdat er vaak onzorgvuldig met de medicijnen voor tuberculose wordt
omgegaan. Hierdoor bestaat de angst voor een toekomstige tbc-epidemie,
waarvoor de behandelmogelijkheden beperkt zijn. In 2008 zijn we bij
58 XDR-TB-patiënten de behandeling begonnen.
kennis versPreiden
In 2008 hebben we het aantal behandelde tbc-patiënten aanzienlijk verhoogd.
Aan het eind van het jaar waren er in totaal 820 patiënten in het programma
opgenomen, van wie 336 ook daadwerkelijk aan hun behandeling
waren begonnen. In het hele land is het aantal patiënten in vergelijking met
1
Tashkent
2007 met 42 procent gestegen. Voor de strijd tegen tbc is het zeer belangrijk
dat de kennis van de bevolking over de ziekte wordt vergroot. In 2008 zijn we
in Karakalpakstan een omvangrijke campagne gestart om het voorkomen
van de ziekte onder de aandacht te brengen, de vooroordelen over tbc te bestrijden
en mensen te doordringen van het gevaar van bepaalde praktijken,
zoals zelf dokteren bij deze ziekte.
streven naar de best moGelijke zorG
In 2009 zullen we de ambulante zorg in de regio verder versterken met
medisch personeel dat huisbezoeken gaat afleggen bij patiënten die niet in
staat zijn zelf naar de kliniek te komen. Ook zullen we kleine zorgafdelingen
openen binnen bestaande poliklinische afdelingen. Hier zullen patiënten
met meervoudig resistente tuberculose verdere medicatie en psychosociale
hulp ontvangen nadat ze uit het ziekenhuis zijn ontslagen.
overdraGen
In 2008 zijn we begonnen met het overdragen van het behandelprogramma
voor patiënten met meervoudig resistente tbc aan het ministerie van
Volksgezondheid in Karakalpakstan, een proces dat tot 2010 zal duren. Dit
programma wordt gesteund door het Global Fund. We blijven ijveren voor
de best mogelijke patiëntenzorg en goede behandelresultaten, omdat tbcbestrijding
een van onze prioriteiten is.
55
Oezbekistan

Pakistan
Nationale medewerkers in fte’s: 195
Internationale medewerkers in fte’s: 15
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.153.636
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-UK
MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-UK
Een door Artsen zonder Grenzen geleid centrum voor moeder-enkindzorg
in Kuchlak.
© Vali
56

Het conflict in Afghanistan is overgeslagen naar het westen van
Pakistan. In 2008 leidde dit tot meer gevechten tussen Pakistaanse
troepen en gewapende oppositiegroepen, waarbij er vaak burgerslachtoffers
vielen.
Geweld belemmert
toegang gezondheidszorg
Pakistan heeft een van de hoogste cijfers voor kraamvrouwen- en kindersterfte
in de regio. Het meest kwetsbaar zijn vrouwen en kinderen die op het
platteland van de (1) Noordwestelijke Grensprovincie, de (2) Federale Administratieve
Tribale Gebieden en (3) Beloetsjistan wonen. Er is een tekort aan
medische voorzieningen, betaalbare zorg en (vooral vrouwelijk) medisch
personeel. In gebieden die getroffen zijn door het conflict, is de gezondheidstoestand
van de bevolking door het geweld nog verslechterd en is het
bovendien moeilijker voor ze om hulp te krijgen. Door het geweld wordt het
voor Artsen zonder Grenzen ook steeds moeilijker om humanitaire hulp te
bieden.
te Gevaarlijk om te reizen
In het gebied Kurram, in de Federale Administratieve Tribale Gebieden,
zijn de programma’s van Artsen zonder Grenzen gericht op zorg voor kinderen,
reproductieve zorg en zorg voor pasgeborenen. Door het voortdurende
geweld en de onveilige situatie trad er sinds eind 2007 een scherpe daling op
in het aantal patiënten dat onze klinieken wist te bereiken. Het aantal consulten
daalde naar minder dan 600 per maand in 2008 tegenover 1.800 per
maand in 2007. In augustus boden onze teams hulp bij een plotselinge overstroming
vlak bij de provinciehoofdstad Peshawar, waarbij zo’n 200.000
mensen werden getroffen. Bij de slachtoffers van deze ramp kwamen nog de
mensen die op de vlucht waren geslagen voor het geweld in het noordwesten.
We stuurden een mobiel medisch team naar het verwoeste dorp (4) Kan-
der Kheil en het ontheemdenkamp in (5) Mardan en zetten er behandelcentra
voor waterige diarree op. Ook zorgden we voor toiletartikelen en onderdak.
nieuw Project
In de provincie Beloetsjistan zorgde Artsen zonder Grenzen in de nederzetting
(6) Kuchlak en in de grensstad (7) Chaman voor moeder-en- kindzorg:
verloskundige noodhulp, zorg voor pasgeborenen en voedselhulp. In
Kuchlak verblijven vooral Afghaanse vluchtelingen. Onze medische prioriteiten
volgend zijn we in september 2008 een nieuw project begonnen in de
oostelijke districten (8) Jafarabad en (9) Nasirabad, nadat we daar verontrustend
veel gevallen van ondervoeding hadden aangetroffen. Tegen het einde
van 2008 waren er 1.300 kinderen opgenomen in het voedingsprogramma.
Het project wordt in 2009 uitgebreid met moeder-en-kindzorg.
hulP aan aardbevinGsslachtoffers
Eind oktober werd het district (10) Ziarat, ten oosten van Quetta, getroffen
door een aardbeving met een kracht van 6,4 op de schaal van Richter.
Artsen zonder Grenzen voorzag mensen in geïsoleerde gemeenschappen
van onderdak en toiletartikelen, bood medische zorg in mobiele hulpposten
en zette vaste klinieken op en verzorgde counselingsessies voor
mensen die getraumatiseerd waren door de aardbeving en de naschokken.
In 2009 blijven we proberen om vastere voet aan de grond te krijgen in de
meest afgelegen en door conflicten verscheurde gebieden van het land.
10
7
3
6
9
8
2
57
1 5
Islamabad
Pakistan

Papoea-Nieuw-Guinea
Nationale medewerkers in fte’s: 23
Internationale medewerkers in fte’s: 9
Projectkosten 2008 in euro’s: 1.160.358
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode Loterij,
MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-UK
58
© Artsen zonder Grenzen

Papoea-Nieuw-Guinea beslaat het oostelijke deel van het eiland Nieuw-
Guinea. Het land werd in 1975 onafhankelijk van Australië. De bevolking van
ongeveer zes miljoen mensen bestaat uit honderden stammen die samen
ongeveer 860 talen spreken. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat
veertig procent van de bevolking in armoede leeft.
Medische zorg
te midden van geweld
De gezondheidsstatistieken voor Papoea-Nieuw-Guinea behoren tot de
slechtste in in de regio rondom de Stille Oceaan. Het geweld, waarvan de
oorzaken complex zijn, dringt in alle lagen van de maatschappij door en
heeft een grote invloed op de volksgezondheid. In een recent Australisch
overheidsonderzoek staat dat twee op de drie vrouwen slachtoffer zijn van
huiselijk geweld en vijftig procent van de vrouwen te maken heeft gehad
met gedwongen seks: via verkrachting, groepsverkrachting of verkrachting
gerelateerd aan stammenoorlogen.
nauwe samenwerkinG
In 2008 ondersteunde Artsen zonder Grenzen een kliniek in de oostelijke
kustplaats (1) Lae, de op een–na-grootste stad van Papoea-Nieuw-Guinea.
In het Women and Children’s Support Centre (ondersteuningscentrum voor
vrouwen en kinderen) boden we medische en psychosociale zorg aan slachtoffers
van seksueel en huiselijk geweld. Het team werkte samen met het ziekenhuispersoneel
om ervoor te zorgen dat slachtoffers van seksueel geweld
werden doorverwezen naar de kliniek en dat het team op de hoogte werd
2
1
Port Moresby
gebracht als slachtoffers van seksueel geweld in het ziekenhuis werden
opgenomen. Begin juli, slechts zes maanden nadat de kliniek was geopend,
had het team al duizend patiënten behandeld.
chirurGische zorG
In september 2008 begonnen we met het bieden van chirurgische zorg in
een ziekenhuis in (2) Tari, een stad in het westen van het land. We opereren
hier geweldsslachtoffers en bieden verloskundige en andere noodhulp. De
inbreng van Artsen zonder Grenzen was dringend nodig: het ziekenhuis
had tien jaar lang leeggestaan vanwege de onveiligheid.
zorGmodel
In 2009 zullen we doorgaan met de zorg voor geweldsslachtoffers en op
nationaal niveau de medische gevolgen van het geweld onder de aandacht
blijven brengen. We werken aan de ontwikkeling van een zorgmodel dat als
voorbeeld kan dienen voor het ministerie van Volksgezondheid en andere
partijen die bij de gezondheidszorg betrokken zijn.
59
Papoea-Nieuw-Guinea

Republiek Congo (project beëindigd)
Nationale medewerkers in fte’s: 48
Internationale medewerkers in fte’s: 6
Projectkosten 2008 in euro’s: 1.017.484
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, Irish government,
MSF-A, MSF-G, MSF-UK
60
© Jiro Ose

In 2008 heerste er voor het vijfde jaar op rij vrede in de Republiek
Congo. In de regio Pool is het rustig en is de economie weer op
gang gekomen, zodat de autoriteiten de medische zorg weer op zich
konden nemen. Artsen zonder Grenzen was sinds het einde van het
conflict actief in de regio.
Na vijf jaar vertrek
uit regio Pool
In 2008 hebben we ons medisch werk in ziekenhuizen in (1) Mindouli en
(2) Kindamba in de regio Pool geleidelijk afgerond. In de ziekenhuizen boden
we allerlei vormen van medische hulp, variërend van poliklinische zorg
en kraamzorg tot behandeling van patiënten met infectieziekten zoals
tuberculose en hiv/aids, psychosociale ondersteuning en spoedeisende
chirurgie. Met mobiele hulpposten bezochten we diverse gemeenschappen
rondom Mindouli en Kindamba. Deze activiteiten werden allemaal overgedragen
aan het ministerie van Volksgezondheid en lokale partners zoals
Global Outreach Mission en Psys d’Afrique.
1
2
Brazzaville
slaaPziekte
Ondanks de beëindiging van alle activiteiten in juni 2008 had Artsen
zonder Grenzen toegezegd in de tweede helft van 2008 voor een periode van
drie maanden terug te keren om mensen te testen op slaapziekte (een wijdverspreide
ziekte in het land) en zo nodig te behandelen. Van oktober tot
december onderzochten we 2.500 mensen en behandelden we 21 patiënten
met deze dodelijke ziekte. In december 2008 hebben we al onze activiteiten
afgerond.
61
Republiek Congo (project beëindigd)

Rusland/Noord-Kaukasus
Nationale medewerkers in fte’s: 143
Internationale medewerkers in fte’s: 4
Projectkosten 2008 in euro’s: 3.839.532
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, MSF-A, MSF-C, MSF-G, MSF-HK, MSF-UK
Tuberculoseziekenhuis in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny.
© Misha Friedman
62

Na twee oorlogen en meer dan 15 jaar instabiliteit stortte het gezondheidsysteem
van Tsjetsjenië in. Onder meer de behandeling van tuberculose
(tbc) kwam tot stilstand. Daarom besloot Artsen zonder Grenzen een
project te starten om kwalitatieve zorg voor tbc te herstellen. Door de
oorlog hebben veel mensen psychosomatische klachten. Vaak komen zij
naar Artsen zonder Grenzen voor psychosociale hulp. Afgelopen jaar is
Tsjetsjenië stabieler en veiliger geworden, terwijl de situatie in de buurrepublieken
Ingoesjetië en Dagestan door het toenemende geweld steeds
onveiliger en gewelddadiger werd.
In het algemeen zijn onze mogelijkheden in de Kaukasus zeer beperkt.
Vanwege het gevaar van ontvoering voor internationale hulpverleners
bestaan de teams van Artsen zonder Grenzen voornamelijk uit Tsjetsjenen
en Ingoesjetiërs.
betere beschikbaarheid
Door de grote inzet van onze Tsjetsjeense medewerkers is de hoeveelheid
chirurgische zorg uitgebreid en is er meer basisgezondheidszorg beschikbaar
in bepaalde gebieden en in de tijdelijke opvangcentra voor ontheemden
in Tsjetsjenië. Artsen zonder Grenzen ondersteunde in 2008 de afdeling
chirurgie van Hospitaal Nr. 9 in Grozny met laboratoriumbenodigdheden
en materialen voor alle chirurgische ingrepen. Een team bestaande uit een
therapeut, een gynaecoloog, een kinderarts en een psycholoog bood hulp
aan de bewoners van zes opvangcentra. Via vier hulpposten zorgden we in
vijf districten voor behandeling van tbc en waren we op 24 plekken aanwezig
om de patiënten onder toezicht hun medicijnen te laten innemen. Dat
is noodzakelijk omdat tbc snel resistent wordt tegen bepaalde geneesmid-
1
Nazran
Meer tuberculosebehandelingen
en psychosociale hulpverlening
Grozny
delen als die niet trouw worden genomen, wat het moeilijker te behandelen
maakt. We ondersteunden ook vier tbc-ziekenhuizen die zorg bieden aan
een gebied met ongeveer 300.000 inwoners en boden in de loop van het jaar
psychosociale hulp aan 4.584 mensen.
nieuwe activiteiten
In de buurrepubliek Ingoesjetië verzorgde Artsen zonder Grenzen medische
en psychosociale zorg voor ontheemden uit Tsjetsjenië en andere
regio’s van Ingoesjetië. In 2008 hield ons psychosociale team 4.887 sessies in
vijf nieuwe kampen ten zuiden van de hoofdstad Nazran. Daarnaast runden
we in een nabijgelegen kamp een kliniek voor basisgezondheidszorg.
strateGie voor 2009
Vanwege de instabiele politieke toestand wil Artsen zonder Grenzen in 2009
haar activiteiten uitbreiden naar de regio (1) Malgobek in Ingoesjetië.
Mogelijk gaan we ook in de Russische Kaukasusrepubliek Dagestan projecten
opzetten.
63
Rusland/Noord-Kaukasus

Somalië
Nationale medewerkers in fte’s: 206
Internationale medewerkers in fte’s: 15
Projectkosten 2008 in euro’s: 5.793.172
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, Irish Aid, MSF-C, MSF-G, MSF-UK,
MSF-USA
Een moeder rust uit onder een muskietennet en bereidt zich voor op
het geven van borstvoeding aan haar pasgeboren kind in de tuin van
het ziekenhuis in Kismaayo.
© Alixandra Fazzina
64

Sinds de beslissing van de internationale gemeenschap om de Federale
Overgangsregering (TFG) te steunen in haar strijd tegen oppositiegroeperingen
is de humanitaire situatie in Somalië steeds rampzaliger geworden. De
medische zorg is ingestort en hulporganisaties zijn steeds meer het doelwit
van het geweld. Daardoor wordt het steeds moeilijker om hulp te verlenen.
Humanitaire
catastrofe
Ook Artsen zonder Grenzen zelf werd op dramatische wijze geconfronteerd
met het geweld dat de Somalische bevolking dagelijks in zijn greep houdt:
in januari 2008 kwamen drie medewerkers in de zuidelijke stad
(1) Kismaayo om het leven door een bermbom. Door deze tragische gebeurtenis
hadden we geen andere keus dan het project te beëindigen. In Kismaayo
verzorgden we spoedeisende chirurgie en verloskunde voor een bevolking
van meer dan 200.000 mensen.
slachtoffers van Geweld en ondervoedinG
In het district Wardigley/Hodan in de door oorlog verscheurde hoofdstad
Mogadishu werden de veiligheidsrisico’s voor patiënten en medewerkers te
groot. Helaas moesten we daardoor onze gezondheidszorg voor kinderen
onder de twaalf en voor zwangere vrouwen beëindigen. De kliniek verzorgde
vóór de sluiting gemiddeld 300 consulten per dag en er werden op de
verpleegafdeling dagelijks ongeveer 35 patiënten behandeld.
ondervoedinG in het noorden
Ons team in de noordelijke stad (2) Galkayo behandelde in de loop van het
jaar meer dan 500 geweldsslachtoffers. Dit project was een van de weinige
chirurgische programma’s in het midden en zuiden van Somalië. In een
therapeutisch voedingsprogramma behandelden we in de stad een schrikbarend
aantal ernstig ondervoede kinderen: 700 alleen al in december.
3 1
Mogadishu
Ook werden in 2008 door ons team 950 tuberculosepatiënten geholpen. In
een ziekenhuis in het zuiden van Galkayo hielden onze medewerkers elke
maand gemiddeld meer dan 3.600 consulten. Er werden elke maand 80
baby’s geboren en 1.500 kinderen ingeënt.
oorloGsslachtoffers
In het dorpje (3) Marere in Zuid-Somalië opereerde een chirurg in het ziekenhuis
van Artsen zonder Grenzen een groot aantal oorlogsslachtoffers
uit Kismaayo. In 2008 behandelden we ook 4.000 ondervoede kinderen in
een therapeutisch voedingsprogramma. Maandelijks kwamen er gemiddeld
2.600 patiënten voor poliklinische ingrepen en werden er 130 patiënten
opgenomen.
de ambitie om teruG te keren
Vanwege de verslechterde veiligheidssituatie hebben we helaas alle internationale
medewerkers uit Somalië terug moeten trekken, maar dankzij de
inzet van onze Somalische staf zullen onze medische programma’s in 2009
doorlopen. Zodra de veiligheidssituatie het toestaat willen we terugkeren
met onze internationale medewerkers.
2
65
Somalië

Sri Lanka
Nationale medewerkers in fte’s: 46
Internationale medewerkers in fte’s: 10
Projectkosten 2008 in euro’s: 787.039
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, CIDA, MSF-A, MSF-HK, MSF-UK
CIDA, MSF-A, MSF-HK, MSF-UK
Het vluchtelingenkamp Pmpaimadu in Vavuniya. Artsen zonder Grenzen
werkte in alle kampen rond de stad Vavuniya. Hier verblijven ongeveer
30.000 mensen die het geweld in Noord-SriLanka zijn ontvlucht.
© Artsen zonder Grenzen / Voitek Asztabski
66

Het gewapende conflict tussen de Srilankaanse overheidstroepen en de
Tamiltijgers (LTTE) duurt al 25 jaar. In 2008 verbrak de regering officieel een
staakt-het-vuren uit 2002 en in september moesten alle hulporganisaties de
regio Vanni in het noordoosten van het land verlaten. Het leger lanceerde in
de laatste maanden van 2008 een offensief, waardoor de Tamil Tijgers in het
nauw werden gedreven. Hierdoor moesten steeds meer burgers hun huizen
ontvluchten. In december zaten in de Vanni-regio rond de 200.000 mensen
vast in een gebied van 300 vierkante kilometer.
meer dan 1.200 bevallinGen
In 2008 werkten medische specialisten van Artsen zonder Grenzen in twee
ziekenhuizen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Tot september
boden we kindergeneeskunde en verloskundige zorg en ondersteuning aan
het laboratorium in het ziekenhuis van de stad (1) Kilinochchi, in Tamiltijger-gebied.
De medische staf verpleegde meer dan 1.300 patiënten, en 1.200
vrouwen bevielen op de verloskundige afdeling. Ons team verbeterde de
kwaliteit van de zorg en opleidingen, en voerde nieuwe labtesten en kwaliteitsbewaking
in.
chirurGische ondersteuninG
Tot april 2008 gingen we door met onze chirurgische hulp in het ziekenhuis
in (2) Vavuniya, in regeringsgebied. In de tweede helft van het jaar ondersteunden
we het laboratorium. Eind 2008 startten we een voedingsprogramma
in Vavuniya, waarbij we 152 kinderen behandelden. We hebben ons
1
2
Colombo
Hulpverlening
in de Vanni-regio onmogelijk gemaakt
ook weer op psychosociale activiteiten gericht, met de ondersteuning van
een lokale hulporganisatie in Vavuniya. Deze ondersteuning bestond uit
trainingen, klinische supervisie en verbetering van de zorgkwaliteit.
voorbereidinG oP toestroom Gewonden
Aan het einde van 2008 werd de situatie in de Vanni-regio steeds slechter
en werd onze bezorgdheid over de 200.000 ingesloten burgers in het gebied
steeds groter. Omdat ze groot risico liepen gewond te raken door bombardementen
en er niet genoeg medische zorg in het gebied was, bereidden we
ons voor op de opvang van een mogelijke toestroom van gewonden en ontheemden
naar Vavuniya. Ook onze bestaande medische en psychosociale
activiteiten in Vavuniya zullen in 2009 doorlopen. Verder proberen we met
lobbyen op diverse niveaus de overheid zover te krijgen dat we terug mogen
keren naar de Vanni-regio.
67
Sri Lanka

Sudan-Noord/Darfur
Nationale medewerkers in fte’s: 514
Internationale medewerkers in fte’s: 27
Projectkosten 2008 in euro’s: 5.464.227
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, ECHO, Sida, MSF-C, MSF-G, MSF-S, MSF-UK,
MSF-USA
Medewerkers van Artsen zonder Grenzen helpen bij een bevalling in
Kamp Kalma, Darfur.
© Artsen zonder Grenzen/Avril Benoit
68

Darfur was in 2008 nog steeds het toneel van de grootste humanitaire hulpverleningsoperatie
ter wereld. Meer dan 80 hulporganisaties en 15.000 hulpverleners
zijn actief in een regio waar een derde van de bevolking ontheemd
is geraakt door conflicten. De mensen die een van de overvolle kampen
kunnen bereiken, krijgen alleen met grote moeite toegang tot de beperkte
medische zorg, en ook voedsel, water en onderdak zijn schaars.
Einde geweld en leed
nog niet in zicht
Op veel plaatsen in Darfur is er als gevolg van de onveilige situatie het afgelopen
jaar minder humanitaire hulp geboden. Klinieken zijn er alleen in de
grote steden en in de overvolle vluchtelingenkampen.
zorG voor tienduizenden
In en rond (1) Muhajariya, een grote stad in het zuiden van Darfur, bood
Artsen zonder Grenzen in 2008 medische zorg aan ongeveer 70.000 mensen.
In april heropenden we in de nabijgelegen gebieden (2) Labado en (3) Um
Shegeira onze mobiele hulpposten. Het aantal poliklinische patiënten was
30 procent hoger dan in 2007, onder meer vanwege een grote stijging in het
aantal malariapatiënten.
In het oostelijk gelegen gebied (4) Jebel Marra startte Artsen zonder Grenzen
een kleine kliniek, die het voornaamste centrum voor medische zorg werd
voor de lokale bevolking en voor de duizenden ontheemden in het berggebied.
In Feina en via onze mobiele hulppost in Gulombei behandelden we
ongeveer 3.000 patiënten per maand.
kamP kalma
Sinds mei 2004 boden we medische zorg in (5) Kamp Kalma in Zuid-Darfur,
waar meer dan 90.000 ontheemden wonen. Het is een van de grootste
4
Nyala
kampen van het land. Het aantal patiënten in de kliniek van Artsen zonder
Grenzen verdubbelde in 2008, onder meer doordat enkele medische
hulporganisaties stopten met hun werkzaamheden in het kamp. Toen er
eind augustus vijandigheden uitbarstten, werden meer dan 65 gewonden
in de kliniek opgenomen en werden er 52 ernstig gewonden naar Nyala
gebracht. Meer dan de helft van deze geweldsslachtoffers waren vrouwen
en kinderen. In begin november werden we door de Sudanese autoriteiten
gedwongen te stoppen met onze psychosociale hulpverlening in Zuid-
Darfur. We betreuren het zeer dat we niet in staat waren de autoriteiten te
overtuigen van de medische noodzaak van dit werk. In 2008 gaf 84 procent
van de psychosociale patiënten aan dat ze na beëindiging van de behandeling
verbetering merkten of zich genezen voelden.
Op 4 maart 2009 werd de Nederlandse tak van Artsen zonder Grenzen door de regering van
Sudan uitgewezen uit Darfur. Artsen zonder Grenzen reageerde woedend op deze beslissing:
van de ene op de andere dag raakten 200.000 patiënten hun medische zorg kwijt. De uitwijzing
vond plaats net na een uitbraak van meningitis (hersenvliesontsteking) in Kamp Kalma,
waar 90.000 vluchtelingen wonen. De autoriteiten namen ook al onze bezittingen in Darfur en
de Sudanese hoofdstad Khartoem in beslag.
69
5
1/2/3
Sudan-Noord/Darfur

Sudan-Zuid
Lokale medewerkers in fte’s: 470
Internationale medewerkers in fte’s: 44
Projectkosten in 2008 in euro’s: 7.125.557
Gefinancierd door: publieke donaties, Nationale
Postcode Loterij, AA, CIDA, DANIDA, ECHO, Sida,
MSF-G, MSF-S, MSF-UKUKSA
Nasir, Zuid-Sudan.
© Venus Veldhoen
70

De VN schat dat er 1,2 miljoen mensen naar Zuid-Sudan zijn teruggekeerd
na 20 jaar burgeroorlog. Ondanks een vredesverdrag waren er in 2008
regionale spanningen tussen noordelijke en zuidelijke legers. Zeer hevige
gevechten in de buurt van de stad Abyei hadden tot gevolg dat tienduizenden
mensen hun huizen ontvluchtten. Spanningen tussen stammen en clans
leidden ook tot gewelddadige confrontaties.
Artsen zonder Grenzen is een van de weinige medische noodhulporganisaties
die in Zuid-Sudan actief is. In het gebied is er een gebrek aan medisch
personeel, infrastructuur, wegen, transport, andere hulporganisaties en
in veel regio’s wordt er weinig in gezondheidszorg geïnvesteerd. Mensen
overlijden nog steeds aan ziekten die voorkomen of genezen kunnen worden.
Ziekten zoals tuberculose en malaria zijn de belangrijkste dodelijke
aandoeningen en meningitis, mazelen en cholera blijven wijdverspreid.
sPeciale aandacht voor vrouwen
Onze teams werken in de deelstaten (1) Jonglei, (2) Boven-Nijl en (3) Unity waar
we hulp bieden die varieert van basisgezondheidszorg tot de behandeling
van ziekten die mogelijk een epidemie kunnen veroorzaken. Gezondheidszorg
gericht op vrouwen is van zeer groot belang aangezien Zuid-Sudan tot
de gebieden met de hoogste kraamsterfte behoort. In de regio Boven-Nijl
namen we vanaf januari 2008 meer dan 12.500 vrouwen in zwangerschaps-
en kraamzorgprogramma’s op. In 2008 behandelden we in gezondheidscentra
en ziekenhuizen meer dan 215.000 patiënten poliklinisch, namen
Khartoum
Dringende medische
behoeften ondanks fragiele vrede
we 6.800 patiënten op en voerden we 534 grote chirurgische ingrepen uit.
De bevolking van Zuid-Sudan leed in 2008 zwaar onder malaria. Alleen al
op onze projectlocatie in Leer behandelden we 26.000 malariapatiënten.
Toen er geweld uitbrak in (4) Abyei hebben we binnen twaalf uur een team
gestuurd om noodhulp te verlenen.
aantal Projectlocaties verminderen
De teams van Artsen zonder Grenzen in de regio zijn overbelast door de hoeveelheid
basis- en secundaire gezondheidszorg die nodig is en het aantal
noodsituaties waar ze op moeten reageren. Daarom zullen we in 2009 het
aantal projectlocaties proberen terug te dringen door sommige activiteiten
aan andere internationale hulporganisaties over te dragen. Zo kunnen onze
teams zich op secundaire gezondheidszorg richten, speciale behandelprogramma’s
starten voor ziekten als malaria en zich voorbereiden op het snel
reageren bij uitbraken van ziekten.
4
2
3
1
71
Sudan-Zuid

Tsjaad
Nationale medewerkers in fte’s: 195
Internationale medewerkers in fte’s: 30
Projectkosten 2008 in euro’s: 4.901.661
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, AA, CIDA, Sida, UNHCR, MSF-B,
MSF-G, MSF-HK, MSF-UK, MSF-USA
72
© Hu O‘ Reilly

Vanwege etnische spanningen en invallen vanuit Darfur kunnen Tsjadische
ontheemden en Darfurese vluchtelingen geen kant op. Alleen al in het
oosten van Tsjaad hebben 700.000 mensen humanitaire hulp nodig. Velen
zijn al ondergebracht in vluchtelingenkampen, maar hun situatie blijft kritiek.
De bevolking lijdt onder conflicten tussen regeringstroepen en rebellengroepen,
toenemende wetteloosheid en banditisme.
Geweld
aan de orde van de dag
De slachtoffers van het slepende conflict in Tsjaad zijn slecht gehuisvest,
hebben een groot gebrek aan voedsel en schoon water en kunnen maar
beperkt over gezondheidszorg beschikken. In 2008 is de gezondheidssituatie
van de getroffen bevolking in Tsjaad langzaam verbeterd, maar ze blijft
kwetsbaar.
zorGen voor basisbehoeften
Artsen zonder Grenzen verleende hulp aan 25.000 ontheemden in de omgeving
van (1) Arkoum en aan 55.000 ontheemden in de dorpen (2) Goz-Beïda,
(3) Kerfi en (4) Adé. Het ging daarbij om basisgezondheidszorg en doorverwijzingen
naar ziekenhuizen. Op alle locaties hebben we kraamafdelingen
opgezet en zijn we doorgegaan met de behandeling van ernstig ondervoede
kinderen. In een maand werden als gevolg van de voedselschaarste in de
plaats Kerfi, die in de lente het ernstigst was, meer dan 200 ondervoede
kinderen opgenomen. In Adé verslechterde de waterkwaliteit en sanitaire
situatie drastisch. Uiteindelijk was er minder dan vier liter drinkwater per
persoon per dag beschikbaar. Dit is minder dan de vijf liter per persoon per
dag die door de Wereldgezondheidsorganisatie wordt aanbevolen voor de
eerste dagen van een noodsituatie. In overeenstemming met onze eigen
richtlijnen voor lange-termijn kampen, slaagden we erin de capaciteit van
de drinkwatervoorziening te verhogen naar 20 liter per persoon per dag.
Daarnaast hebben we honderden latrines gebouwd. De mobiele hulppos-
4 1
N’Djamena 2
3
ten in Kerfi en Adé zijn omgevormd tot permanente voorzieningen met
verpleegafdelingen en in Adé werd er een nieuwe operatiekamer geopend.
Tijdens en na een couppoging door rebellen in de hoofdstad Ndjamena
in februari boden verschillende teams noodhulp aan de bevolking. Ook
tijdens de gewelddadige confrontaties tussen rebellen en overheidstroepen
in Adé en Goz-Beïda in april en juni hebben we teams ingezet om slachtoffers
te helpen.
staP voor staP
In 2008 slaagden we erin de gezondheidszorg voor de 70.000 Darfurese
vluchtelingen uit de vluchtelingenkampen in Farchana en Bredjing over
te dragen aan andere hulporganisaties. Na de moord op twee medewerkers
van de vervangende organisatie in Bredjing besloten we onze werkzaamheden
daar tijdelijk weer op te pakken. Nu de situatie in het Gassire-kamp in
Goz-Beïda ook weer stabiel is, zullen wij de kampkliniek in 2009 overdragen
aan een andere partner, zodat we onze aandacht op andere noodsituaties
kunnen richten.
73
Tsjaad

Turkmenistan
Nationale medewerkers in fte’s: 57
Internationale medewerkers in fte’s: 8
Projectkosten 2008 in euro’s: 920.247
Gefinancierd door: publieksdonaties,
Nationale Postcode Loterij, MSF-G, MSF-UK
74
© MSF

Turkmenistan heeft grote olie- en gasvoorraden en investeert nog steeds
een aanzienlijk gedeelte van de exportinkomsten in prestigieuze bouwprojecten.
Tegelijkertijd heeft een groot deel van de ongeveer vijf miljoen
inwoners nog steeds geen goede basisgezondheidszorg. Artsen zonder
Grenzen is een van de weinige internationale organisaties die in het
Centraal-Aziatische land buiten de hoofdstad Asjchabad mag werken.
Tegelijkertijd zijn er ook veel beperkingen aan de dagelijkse activiteiten
die onze teams mogen uitvoeren.
Asjchabad
Toenemende bezorgdheid
over de volksgezondheid
De toename van besmettelijke ziekten zoals tuberculose en seksueel overdraagbare
aandoeningen (soa’s) is zeer zorgwekkend, vooral doordat hiv/
aids in Turkmenistan officieel wordt ontkend. De overheid stimuleert het
respecteren van internationale gezondheidszorgstandaarden om een schijn
van voorspoed op te houden. Maar zolang de werkelijke medische problemen
in het land niet worden onderkend, kunnen medische instanties niet
de zorg bieden die nodig is.
Geven en nemen
Artsen zonder Grenzen heeft de afgelopen vijf jaar in het districtsziekenhuis
in Magdanly gewerkt om de kindergeneeskunde en reproductieve
gezondheidszorg te ondersteunen. In 2008 hebben we bij de behandeling
van meer dan 2.700 opgenomen kinderen geholpen en hebben we bij 1.500
bevallingen geassisteerd. Onze inspanningen om de beschikbaarheid van
hiv-testen voor bloeddonoren te stimuleren hadden weinig resultaat. Onze
medewerkers bleven beperkt in hun mogelijkheden om veranderingen te
stimuleren, omdat de overheid ons beperkingen oplegde met betrekking
tot het bieden van directe zorg voor patiënten en de invoering van onze
protocollen.
Pleiten voor tuberculosebehandelinG
Ter voorbereiding op ons vertrek uit (1) Magdanly, eind 2009, willen we de
basiskennis van het medisch personeel en de bevolking vergroten, vooral
op het gebied van preventie en omgaan met gangbare besmettelijke ziekten.
Met de start van een nieuw project in de stad (2) Turkmenabad begin 2009,
verwachten we met een unieke gelegenheid te krijgen te kunnen pleiten
voor geïntegreerde zorg voor patiënten met zowel tuberculose als hiv/aids.
75
2
1
Turkmenistan

Uganda
Nationale medewerkers in fte’s: 193
Internationale medewerkers in fte’s: 14
Projectkosten 2008 in euro’s: 2.229.818
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale
Postcode Loterij, BuZa, ECHO, Irish government,
UNICEF, MSF-D, MSF-UK
De 24-jarige Pascale Abur begon zich twee weken geleden ziek te
voelen. Ze kwam met haar vier maanden oude baby op de fiets naar
het gezondheidscentrum Madi Opei.
© Julie Rémy
76

Het gezondheidsstelsel in Uganda is goed ontwikkeld en wordt gesteund
met internationaal hulpgeld. In sommige regio’s blijft de gezondheidszorg
ontoereikend vanwege personeeltekorten en de onregelmatige
toevoer van medicijnen. Uitbraken van ziekten komen vaak voor en
hiv/aids blijft een groot probleem.
Medische en
humanitaire hulp
nog steeds vereist
Sinds het ‘Verzetsleger van de Heer’ (Lord’s Resistance Army, LRA) Noord-
Uganda in 2006 heeft verlaten, staan de mensen in de vluchtelingenkampen
voor een dilemma. In het kamp blijven betekent leven in armoedige omstandigheden,
maar mét beperkte hulp en medische zorg. Wie het armoedige
kampleven achter zich laat en naar huis terugkeert, moet leven met de
onzekerheid over een mogelijke terugkeer van het geweld en verwoesting
van de LRA.
hiv/aidszorG
In het Noord-Ugandese district (1) Kitgum gaan mensen desondanks terug
naar hun dorpen. Artsen zonder Grenzen is gestopt met de hulpverlening in
de kampen en heeft zich gericht op het bieden van gezondheidszorg via de
officiële medische voorzieningen. Volgens schattingen is 8 procent van de
Ugandese bevolking besmet met hiv, maar in de stad Madi Opei en omgeving
krijgt slechts 10 procent van alle seropositieve patiënten aidsremmers
van de overheid. In 2008 zijn we begonnen met het bieden van zorg aan
patiënten met hiv/aids of tuberculose in het gezondheidscentrum van
(2) Madi Opei. In totaal zijn er 371 mensen in het hiv/aidsprogramma opgenomen
en sinds december behandelen we 88 patiënten met aidsremmers.
2
1 3
4
77
Kampala
uitbraak van hePatitis e
In november 2007 was er een uitbraak van hepatitis E in het district Kitgum.
Hepatitis E is een virale ontsteking die via besmet water of voedsel wordt
overgebracht. De ziekte is ongeneeslijk en er bestaat ook geen preventief
vaccin. Zwangere vrouwen zijn het meest vatbaar voor de ziekte. Onze
teams hebben zich geconcentreerd op de behandeling van patiënten en het
bestrijden van de epidemie. Eind 2008 hadden we meer dan 1.500 patiënten
behandeld, onder wie 256 op de verpleegafdeling. Ook in het buurdistrict (3)
Pader werden er besmettingen met hepatitis E geconstateerd. Daarop hebben
wij activiteiten uitgevoerd om verspreiding van de ziekte te voorkomen.
In zeven vluchtelingenkampen hebben we hepatitis E-patiënten behandeld .
behandelinG bij ondervoedinG
In de noordoostelijke regio (4) Karamoja is ondervoeding seizoensgebonden.
Na de droogte van 2007 regende het in 2008 pas heel laat, waardoor voedselprijzen
stegen en de veestapel werd gedecimeerd. Vanaf juni hebben we
meer dan 28.000 ondervoede kinderen onderzocht en hebben we er bijna
3.800 opgenomen voor verdere behandeling. Het programma zal in 2009
blijven doorlopen. We zullen ook de bevolking van Kitgum blijven steunen
en de zorg voor hiv/aids- en tuberculosepatiënten uitbreiden. Tevens blijven
de teams klaar staan om snel te reageren op noodsituaties.
Uganda

Zimbabwe
Nationale medewerkers in fte’s: 132
Internationale medewerkers in fte’s: 21
Projectkosten 2008 in euro’s: 5.423.066
Gefinancierd door: publieksdonaties, Nationale Postcode
Loterij, AA, ECHO, NRMFA, MSF-A, MSF-G, MSF-UK,
MSF-USA
Een arts van Artsen zonder Grenzen behandelt een cholerapatiënt in
het district Mudzi. De cholera-uitbraak is de ergste uitbraak die Zimbabwe
sinds vele jaren heeft geteisterd.
© Artsen zonder Grenzen
78

Eind 2008 werd de internationale gemeenschap opgeschrikt door een omvangrijke
cholera-uitbraak in Zimbabwe. In januari 2009 rapporteerde de VN
meer dan 50.000 mogelijke gevallen van cholera en bijna 2.800 sterfgevallen
als gevolg van de ziekte. Artsen zonder Grenzen heeft meer dan vijftig
procent van de patiënten behandeld en een groot aantal behandelcentra in
het gehele land gesteund. Naast deze grote cholera-uitbraak is de ernstige
humanitaire crisis in dit land nog in verschillende andere vormen zichtbaar.
De Zimbabwanen worden op dit moment geconfronteerd met politiek geweld,
grootschalige ontheemding, hyperinflatie, voedselschaarste en sterk
stijgende hiv/aidscijfers.
Gezondheidszorg
ingestort
Als gevolg van de voortdurende politieke crisis en de steeds rampzaligere
economische toestand is de gezondheidszorg ingestort. Er is een tekort aan
basismedicijnen en voorraden, en medisch personeel staakt voor betere
werkomstandigheden of zoekt elders zijn heil. Het gevolg hiervan is dat de
meeste ziekenhuizen moesten sluiten of met minimale capaciteit moesten
werken. De meeste Zimbabwanen hebben geen toegang tot primaire of
secundaire gezondheidszorg. Dit is zeer verontrustend nu cholera toeslaat
en het land met een van de hoogste percentages hiv/aidsbesmettingen ter
wereld kampt.
hulP bij hiv-besmettinGen en noodGevallen
In reactie op de landelijke hiv/aidsepidemie heeft Artsen zonder Grenzen
twee projecten opgezet: één in [1] Epworth, een arme voorstad van
Harare, en één in het meer landelijke gebied bij [2] Gweru. In beide projecten
bieden we een uitgebreid pakket hiv/aidszorg, waaronder een kliniek voor
opportunistische infecties: infecties die door hiv/aids een kans krijgen.
Hier worden 14.500 patiënten behandeld, van wie 3.800 met aidsremmers.
Harare
Door ons ondersteunde klinieken bieden een behandeling die moeder-opkindbesmettingen
voorkomen, begeleiding van patiënten met hiv/aids
en tuberculose en medische voorlichting. In het land is nu een noodhulpcoördinator
actief waardoor we adequater kunnen reageren op de helaas
te verwachten noodsituaties: epidemieën (zoals cholera), slechte voedsel-,
water-, en sanitaire voorzieningen, geweld en ontheemding.
katalysator van initiatieven
In 2009 zullen we onze hiv/aidsprojecten richten op decentralisatie van
de activiteiten, waarmee we de medische zorg dichter bij de patiënten
brengen. Tevens zullen we Zimbabwaanse gezondheidsdiensten en internationale
organisaties zoals Global Fund blijven aansporen een grotere
verantwoordelijkheid te nemen bij de zorg voor stabiele seropositieve
patiënten. Op deze manier kunnen er meer patiënten met aidsremmers
worden behandeld.
2
1
79
Zimbabwe

4 Verantwoording van het bestuur
De verantwoordingsverklaring van het bestuur van de Vereniging
Artsen zonder Grenzen belicht de belangrijkste zaken met betrekking
tot bestuursbeleid, risicobeheer en managementcontrolemaatregelen
in relatie tot de doelstellingen van de vereniging. Omdat Artsen zonder
Grenzen Nederland wettelijk verantwoordelijk is voor de activiteiten
van het OCA heeft deze verantwoordelijkheidsverklaring betrekking
op alle operationele activiteiten zoals die worden uitgevoerd in
het OCA­partnerschap. De verantwoordelijkheidsverklaring moet
worden gelezen als integraal onderdeel van het gehele jaarverslag van
bestuur en management.
Sinds 2007 worden alle projectactiviteiten die voorheen werden uitgevoerd
door Artsen zonder Grenzen Nederland geleid door het partnerschap van het
Operationeel Centrum Amsterdam (OCA, zie hoofdstuk 1, pagina 6). Omdat dit
partnerschap echter geen juridische status heeft, is de vereniging Artsen zonder
Grenzen als rechtspersoon verantwoordelijk voor de activiteiten die onder de
vlag van het OCA plaatsvinden. In 2009 is een onderzoek gestart naar de vraag of
en hoe een juridische structuur voor het OCA moet worden opgebouwd.
Het OCA-partnerschap is op vier niveaus zichtbaar:
• De OCA-raad, die is samengesteld uit twee gekozen leden van elk van de vier
landenorganisaties, onder wie de bestuursvoorzitter van elke organisatie.
Momenteel is Artsen zonder Grenzen Nederland voorzitter van de raad.
• De algemeen directeuren van de drie voornoemde zusterorganisaties
participeren actief in het managementteam van Artsen zonder Grenzen wat
betreft het management van noodhulpprojecten en de bijbehorende indirecte
ondersteuning.
• Sinds 2004 worden voor een aantal landen de projecten aangestuurd door
Artsen zonder Grenzen Duitsland. Op dezelfde wijze zijn in 2007 de dagelijkse
leiding en de ondersteuning van sommige projecten verplaatst naar
Artsen zonder Grenzen Canada (zie hoofdstuk 1, pagina 6).
• Artsen zonder Grenzen Verenigd Koninkrijk steunt het OCA met medische
expertise en uitvoeringscapaciteit.
Het operationele partnerschap stelt zich ten doel:
• Gezamenlijk doeltreffende kwalitatief hoogstaande hulpoperaties uit te
voeren voor mensen in nood.
• Ervoor zorg te dragen dat er voldoende en geschikte middelen en materialen
beschikbaar zijn voor hulpoperaties. Alle vier organisaties dragen financiële
middelen bij en werven veldmedewerkers.
• De interne en externe verantwoording en de transparantie te vergroten (ten
opzichte van begunstigden, donateurs, de samenleving in het land van de
zusterorganisatie, enz.).
• Te bevorderen dat operationele verantwoordelijkheid wordt gedeeld.
• De groei van de organisatie op samenhangende wijze te managen.
Het OCA functioneert in overeenstemming met het Strategisch Plan 2007-2010,
dat door alle deelnemende landenorganisaties is aanvaard en door de OCA-raad
is aangenomen op 12 december 2006. In het plan zijn richtingen, streefcijfers en
doelstellingen overeengekomen voor de medisch-operationele kernactiviteiten
en de ondersteunende operaties.
goVernance
Het bestuur van de Vereniging Artsen zonder Grenzen (hierna te noemen
‘het bestuur’) heeft de dagelijkse leiding van de operationele zaken en van het
ondersteunende bureau gedelegeerd aan de algemeen directeur van Artsen
zonder Grenzen en de door de algemeen directeur benoemde leden van het
managementteam. Het bestuur behoudt de volledige verantwoordelijkheid. De
bestuursbeginselen waarvan Artsen zonder Grenzen uitgaat, zijn geformuleerd
in drie documenten: de statuten, het huishoudelijk reglement en het managementstatuut.
Deze zijn te vinden op de website van de organisatie. Het bestuur
vertrouwt erop dat de in deze documenten overeengekomen en beschreven
beginselen, de door de organisatie onderschreven principes van goed bestuur
weerspiegelen. Belangrijker nog, het bestuur vertrouwt erop dat deze bestuursbeginselen
relevant zijn en de feitelijke praktijk weerspiegelen.
In 2008 heeft de Algemene Ledenvergadering de wijzigingen van de statuten en
het huishoudelijk reglement aangenomen. Ook heeft het bestuur de definitieve
versie van het managementstatuut goedgekeurd. Op basis van die essentiële
81

estuursdocumenten is de delegatie van bevoegdheden aan het uitvoerend
management nader omschreven. Bovendien is delegatie van bevoegdheden
aan de landencoördinatoren geactualiseerd en in overeenstemming gebracht
met de huidige noodzaak en praktijk. Hiermee is de herziening van het interne
juridische kader van Artsen zonder Grenzen voltooid.
toegenoMen internationale saMenwerking
Binnen Artsen zonder Grenzen is de toezichthoudende functie van het bestuur
duidelijk gescheiden van de uitvoerende functie. Toch erkent het bestuur dat de
gewenste scheiding soms onder druk staat door de actieve rol die bestuursleden
spelen in de steeds grotere samenwerking binnen de internationale organisatie
Médecins Sans Frontières (zie hoofdstuk 1). Het bestuur streeft ernaar een
faciliterende en begeleidende functie te vervullen, maar kan in de praktijk niet
altijd vermijden dat het meer direct betrokken raakt bij het werk met betrekking
tot de (toekomstige) bestuursvorm, het opkomen voor de belangen van
Artsen zonder Grenzen in het internationale netwerk en processen van wederzijdse
transparantie en verantwoording binnen de organisatie. Het bestuur en
In 2008 zijn beleidsmaatregelen goedgekeurd
ter verbetering van het management
van de medewerkers uit de landen zelf
het management zijn zich bewust van deze uitdagingen en communiceren hier
openlijk over. Dit blijkt ook uit de belangrijkste onderwerpen die het bestuur in
2008 bezighielden (zie ‘Bestuur’, pagina 87).
Nu de belangen binnen het Médecins Sans Frontières samenwerkingsverband
meer en meer verstrengeld raken, is dit ook zichtbaar gemaakt in de financiële
jaarrekening, namelijk in de paragraaf ‘verbonden partijen’ (zie jaarrekening.
pagina 49).
beleid en procedures
In mei 2008 heeft Artsen zonder Grenzen het vrijwilligersbeleid goedgekeurd.
Later in het jaar werd ook het definitieve communicatiebeleid goedgekeurd.
In dit beleid is een analyse van alle betrokken partijen (stakeholder analysis)
opgenomen. Naast de (ethische) beginselen die onze wijze van communiceren
bepalen, zijn ook de middelen en kanalen vastgelegd die we benutten om onze
82
boodschap schriftelijk of visueel uit te dragen. In 2008 is ook het fondsenwervingsbeleid
van Artsen zonder Grenzen geactualiseerd en goedgekeurd. In het
fondsenwervingsbeleid is een gedragscode voor fondsenwervingsactiviteiten
en een verbeterde klachtenprocedure voor alle externe belanghebbenden bij
Artsen zonder Grenzen opgenomen. Nu deze drie beleidsstukken zijn afgerond
en geïmplementeerd, voldoet Artsen zonder Grenzen aan de Nederlandse Code
Goed Bestuur voor Goede Doelen.
Wat betreft de operationele resultaten is in 2008 grote vooruitgang geboekt bij
de verbetering van de processen en procedures voor de inkoop en doorvoer van
medische en logistieke voorraden door het hoofdkantoor. Dit is in overstemming
met de logistieke doelstellingen in het Strategisch Plan 2007-2010. De
verbeteringen hadden betrekking op de verwerkingstijd (van bestelling tot
levering) en een rationalisering van het voor de projecten beschikbare aanbod
van standaard medische voorraden.
Binnen de managementcontrole blijft het beheer van de voorraden in de projecten
een punt van zorg. Rekening houdend met operationele belemmeringen
zoals invoerbeperkingen en gebrek aan medewerking van autoriteiten, heeft
het management zich ten doel gesteld voorraadverliezen te verminderen en de
hoeveelheid donaties aan derden te beperken. De kwestie van de voorraadverliezen
is ook aan de orde geweest tijdens de vergaderingen van de auditcommissie
in 2008.
In 2008 zijn beleidsmaatregelen goedgekeurd ter verbetering van het management
van de medewerkers uit de landen zelf. Een standaardpakket sociale
arbeidsvoorwaarden en een standaard functieschema zijn overeengekomen,
die overal in de organisatie moeten worden toegepast. Wanneer deze pakketten
worden toegepast in combinatie met de verbeterde delegatie van bevoegdheden
aan de landencoördinatoren, zal naar verwachting niet alleen de algehele
managementcontrole over de kosten van nationale medewerkers, maar ook het
personeelsmanagement in bredere zin verbeteren.
planning en controle
Het bestuur heeft in overeenstemming met het huishoudelijk reglement van de
vereniging het jaarplan voor 2008 goedgekeurd, dat is afgestemd op het Strategisch
Plan 2007- 2010 van het OCA. Het bestuur wordt regelmatig geïnformeerd
over de realisering van doelstellingen, de programma’s en de activiteiten die
zijn gebaseerd op het jaarplan. Artsen zonder Grenzen kent een planning- en
controlecyclus van vier maanden die bondige rapporten met managementinformatie
oplevert over uitgevoerde projecten, de medische kwaliteit en het

aantal aangeboden diensten, maar ook over de inkomsten (fondsenwerving)
en uitgaven (HRM, financiën, inkoop). Daarnaast is er een systeem voor maandelijkse
administratieve verslaglegging, waardoor de regelmatige beschikbaarheid
van hoogwaardige managementinformatie verzekerd is. Het bestuur
is ervan overtuigd dat deze systemen toereikend en relevant zijn, en de huidige
behoeften van de organisatie weerspiegelen.
Tijdens de vaststelling van het jaarplan 2009 zijn bestuur en management
overeengekomen een overhead value analysis te maken van de organisatie op het
hoofdkantoor. Doel van deze analyse is optimalisering van onze ondersteunende
processen en de interne rapportage, en vermindering van de totale
administratieve inspanning ten gunste van de doeleinden van de sociale
missie.
Met ingang van 2009 zal bij missies
met een hoog risico een jaarlijkse
veiligheidscontrole worden uitgevoerd
risicobeperking
De samenvoeging van de risicocommissie met de auditcommissie, waartoe
eind 2007 werd besloten, bleek geen optimaal effect te hebben. Daarom
is besloten de verantwoordelijkheid voor de medische en operationele
(veiligheids)risico’s toe te wijzen aan het uitvoerend comité van het bestuur en
de auditcommissie te belasten met de financiële/organisatorische risico’s.
De auditcommissie voert regelmatig overleg met de algemeen directeur, de
directeur resources, de controller en de externe accountant. In 2008 zijn het
kader en de normen voor het uitvoeren van interne audits verder uitgewerkt.
In 2008 heeft de externe accountant, KPMG Accountants N.V., de jaarlijkse
controle van systemen en procedures en de wettelijke controle van de jaarrekening
uitgevoerd, inclusief een controle ter plekke in Myanmar.
Het bestuur heeft in 2008 de relatie met de externe accountant geëvalueerd.
Een van de belangrijkste conclusies van deze evaluatie was dat, gezien de
kwaliteit van de financiële verslaglegging bij Artsen zonder Grenzen, het
controleproces moet worden aangepast. Bovendien zal met de accountant naar
een innovatieve werkwijze worden gestreefd om de toegevoegde waarde van
het werk van de accountant te verhogen.
In 2009 wordt het in 2008 herziene veiligheidsbeleid en -management aan een
externe audit onderworpen.
Na de moord op drie van onze collega’s in Kismaayo (Somalië) hebben we ons
veiligheidsbeleid tegen het licht gehouden en op enkele punten gewijzigd.
Een extern onderzoek heeft bevestigd dat het risico van politiek gemotiveerd
geweld is toegenomen en dat de grotere omvang van onze missies tot meer
kans op beroving en andere criminaliteit leidt. In het onderzoek werd ook
vastgesteld dat we onze werkwijze beter moesten aanpassen aan de lokale
omstandigheden door meer gebruik te maken van de kennis en vaardigheden
van onze lokale medewerkers.
Met ingang van 2009 zal bij missies met een hoog risico een jaarlijkse veiligheidscontrole
worden uitgevoerd. In deze missies zal een lokale medewerker
worden benoemd tot assistent-landencoördinator om onze kennis van lokale
ontwikkelingen en mogelijke veiligheidsrisico’s te vergroten. Op het hoofdkantoor
in Amsterdam is een permanent team geformeerd dat het lijnmanagement
adviseert over veiligheidszaken.
In geval van een acuut veiligheidsincident wordt een crisisteam geformeerd.
De samenstelling daarvan hangt af van de aard van het incident. In 2008 zijn
de protocollen voor de afhandeling van veiligheidsincidenten uitgebreid en
geactualiseerd.
In 2008 is het management begonnen met een algemene herziening van het
risicoregister en de structuur van risicobeperking. De herziening is gericht
op een betere afstemming van het risicoregister op de operationele doelen
en op verbetering van het register als praktisch en relevant hulpmiddel bij de
besluitvorming.
In 2008 hebben Artsen zonder Grenzen en het OCA ook de gevolgen moeten
opvangen van de crisis op de financiële markten die in het derde kwartaal
uitbrak. Door de gebeurtenissen nauwgezet te volgen, verstandig te beleggen
(zie hoofdstuk 5, pagina 99) en de risico’s goed te spreiden heeft Artsen zonder
Grenzen directe financiële verliezen geheel kunnen voorkomen. De nieuwe
realiteit en de toegenomen volatiliteit op de financiële markten hebben genoopt
tot een wijziging van het financieel beleid (zie ook pagina’s 24 en 99).
83

audits en eValuaties
In 2008 werden interne audits uitgevoerd en/of afgerond van onze programma’s
in Haïti en Myanmar. De EU heeft een uitgebreide externe controle van tien
projectfinancieringsovereenkomsten uitgevoerd, inclusief een algehele managementaudit.
De uitvoering van aanbevelingen die uit de audits voortkomen
worden systematisch opgevolgd. Er zijn op dit moment geen kwesties die nog
moeten worden opgevolgd. De uitkomsten van de audits lopen sterk uiteen. In
Haïti werd geconstateerd dat de snelle groei van het ziekenhuisprogramma had
geleid tot het achterblijven van procedures, vooral bij het beheer van farmaceutische
voorraden. In Myanmar werd het innovatieve model van de medische
leiding in en van de projecten positief gewaardeerd. Ook werd opgemerkt dat in
grote projecten, met de huidige beschikbare automatiseringsmogelijkheden,
het twee keer invoeren van dezelfde gegevens een probleem is en dat rapportage
van gegevens over toelevering, financiën en medische informatie erg lastig, of
zelfs bijna onuitvoerbaar is. Daarbij komt nog dat er niet zomaar een oplossing
beschikbaar is. Over de hele linie zien we dat lokale inkoop steeds belangrijker
wordt. In 2008 zijn de bevoorradingsprocedures aangepast maar de implementatie
en uitvoering van lokale inkoopprocedures blijven een punt van aandacht.
Om de kwaliteit van ons (medische) werk te waarborgen en lessen te leren voor
de toekomst, evalueert Artsen zonder Grenzen regelmatig intern haar programma’s.
In 2008 liet het OCA vier evaluaties uitvoeren: van de programma’s voor
geestelijke gezondheidszorg in Tsjaad en Kasjmir, van de veiligheid in Pakistan
en van onze reactie op de uitbraak van meningitis in Nigeria. Bovendien is een
internationale evaluatie uitgevoerd van alle activiteiten van Artsen zonder
Grenzen en haar zusterorganisaties in Myanmar.
In 2008 zijn de evaluaties van Pakistan en Myanmar besproken door het management
en zijn de bijbehorende aanbevelingen uitgevoerd. Over de programma’s
voor geestelijke gezondheidszorg en de uitbraakrespons in Nigeria vinden
de laatste discussies plaats in de eerste maanden van 2009.
horizontaal toezicht
Sinds november 2008 overlegt Artsen zonder Grenzen met de Nederlandse
belastingdienst over de mogelijkheid om een convenant af te sluiten. In dit
convenant zal de fiscale verhouding tussen beide partijen worden geregeld,
inclusief afspraken over toezicht en onderhoud. De overeenkomst zal zijn
gebaseerd op de bewezen transparantie van Artsen zonder Grenzen, wederzijds
vertrouwen en begrip.
84
coMMunicatie
Voor 2008 heeft het bestuur vastgesteld dat alle relevante betrokkenen bij
Artsen zonder Grenzen Nederland (leden, donateurs, medewerkers, begunstigden)
zijn geïnformeerd volgens de juiste procedures en in overeenstemming
met het goedgekeurde communicatiebeleid (zie ook pagina 22 ‘Contact met
donateurs’).
Verantwoording
Naar de mening van het bestuur geeft de jaarrekening, opgesteld door het management
voor het jaar dat is geëindigd op 31 december 2008, een getrouw beeld
van de financiële positie en mutaties van de Vereniging Artsen zonder Grenzen.
Het gehele jaarverslag van 2008 geeft een getrouw beeld van de programma’s,
activiteiten en behaalde resultaten in 2008 in relatie tot het overeengekomen
jaarplan voor 2008. Alle leden van het bestuur aanvaarden verantwoordelijkheid
voor de jaarrekening van het management en het jaarverslag van het
bestuur. Het bestuur aanvaardt de verantwoordelijkheid voor het interne
controlesysteem dat is ingericht en onderhouden door het management en dat
is ontworpen om een redelijke mate van zekerheid te verschaffen over de integriteit
en betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging in de organisatie
en het bereiken van de doelstellingen van de organisatie.
bestuur en lidMaatschap
Statutair is het bestuur van de Vereniging Artsen zonder Grenzen samengesteld
uit minimaal tien en maximaal dertien leden. Op 31 december 2008 telde het
bestuur van Artsen zonder Grenzen acht leden (zie de namenlijst op pagina 90),
onder wie zeven gekozen leden en één extern gecoöpteerd lid. In de loop van
2008 is in overleg met de primaire partnersecties besloten omwille van tijd- en
kostenbesparing niet langer wederzijds bestuursleden te coöpteren. Het gevolg
is dat Artsen zonder Grenzen structureel drie bestuursleden minder telt. In de
tweede helft van het jaar zijn pogingen ondernomen om extern bestuursleden
te coöpteren, maar er zijn geen beschikbare kandidaten met het juiste profiel
gevonden. Eind 2008 was het bestuur, na een oproep aan de leden, bezig aanvullende
leden van de vereniging te coöpteren om het aantal bestuursleden op het
vereiste minimum van tien te brengen.
Het bestuur kiest jaarlijks zijn voorzitter uit de door de Algemene Ledenvergadering
(ALV) gekozen bestuursleden.
In 2008 vonden negen reguliere bestuursvergaderingen plaats. Een gedeelte van
deze vergaderingen is toegankelijk voor alle leden van de vereniging. Als het
nodig is vergadert het bestuur in de tussenliggende periodes via een teleconfe-

entie. In 2008 zijn acht van dergelijke teleconferenties gehouden. Op verzoek
van het bestuur worden de algemeen directeur, het managementteam en de
controller voor de vergaderingen uitgenodigd. Naast de bestuursvergaderingen
overlegt het bestuur of een delegatie daarvan eenmaal per maand met het
managementteam. De vergaderingen worden gehouden in een coöperatieve,
positieve sfeer met een open uitwisseling van informatie.
Tenminste één keer per jaar roept het bestuur de ALV, het hoogste orgaan van
de vereniging, bijeen. De statutaire ALV werd gehouden op 24 en 25 mei 2008.
Op deze vergadering keurden de leden de herziening van de statuten en het
huishoudelijk reglement goed.
Meer informatie, inclusief statuten, huishoudelijk reglement, managementstatuut
en dergelijke, vindt u op www.artsenzondergrenzen.nl.
Het bestuur wordt ondersteund door het verenigingsteam. Het bestuur kent
een aantal commissies. In juli 2008 heeft elke commissie een beknopt activiteitenplan
gepresenteerd voor het verenigingsjaar van juli 2008 tot mei 2009.
Bestuurthema’s
coMMissie saMenleVing en Vereniging
Deze commissie is op 4 juli 2008 opgericht als samenvoeging van de bestuurscommissie
samenleving en de werkgroep Vereniging/Samenleving. De werkgroep
Lidmaatschap is opgeheven omdat haar taak met betrekking tot
de lidmaatschapscriteria was voltooid (zie hieronder).
De bestuurscommissie samenleving en vereniging bestaat momenteel uit drie
leden. Een belangrijke taak van de commissie was, in samenwerking met het
verenigingsteam, het maken van een voorstel voor een jaarplan 2009 voor de
vereniging op basis van het Strategisch Plan voor de Nederlandse samenleving.
De commissie is het aanspreekpunt van het bestuur (samen met de voorzitter)
en het verenigingsteam voor de ALV, voor de evaluatie en de lessen van de ALV
2008 en de voorbereiding van de volgende ALV.
Actieve samenwerking en de band met de Nederlandse samenleving
In februari 2008 heeft het verenigingsteam een enquête onder de leden gehouden
om meer inzicht te krijgen of en hoe zij zouden willen deelnemen aan
het Nederlandse humanitaire debat. De enquête onderzocht ook hoe de leden
actiever bij de vereniging betrokken zouden kunnen worden. 216 leden vulden
de vragenlijst in, een respons van meer dan 30 procent.
We kunnen uit de enquête concluderen dat veel leden van de vereniging actiever
willen zijn en de richting van de organisatie willen beïnvloeden, ook buiten de
ALV’s om. Daarnaast vervult de vereniging een belangrijke sociale functie. Voor
veel mensen die niet in de gelegenheid zijn zelf actief te zijn, is het lidmaatschap
van Artsen zonder Grenzen een uitdrukking van hun sympathie en steun
voor het werk van de organisatie en alles waar Artsen zonder Grenzen voor
staat.
Tijdens de ALV in 2007 werd een motie aangenomen waarin werd verzocht de
uitwisseling en samenwerking met erkende, eersterangs medische instellingen
uit te breiden. Dit heeft geleid tot het organiseren van het symposium
Health Care in Conflict: the Boundaries of Health Interventions (Gezondheidszorg in
conflicten: de grenzen van medische hulp), een gezamenlijk project van Artsen
zonder Grenzen en de Nederlandse Vereniging voor Tropische Geneeskunde en
Internationale Gezondheidszorg (NVTG). Op 22 oktober 2008 discussieerden de
sprekers en meer dan 200 deelnemers aan het symposium over het verlenen van
gezondheidszorg in conflictgebieden.
huManitair debat
De ALV van juni 2007 verzocht het bestuur tevens ervoor te zorgen dat Artsen
zonder Grenzen actief betrokken bij en beter zichtbaar in het Nederlandse
maatschappelijke debat over humanitaire hulp zou zijn, door de verantwoordelijkheid
voor pleitbezorging in Nederland neer te leggen bij specifieke medewerkers
binnen de organisatie.
Voor verenigingsleden en medewerkers van Artsen zonder Grenzen zijn drie interne
debatten georganiseerd. De eerste ging over de relatie met de Nederlandse
samenleving, de tweede over de relatie Artsen zonder Grenzen Nederland met
het OCA en de derde over de omstreden documentaire Episode 3: Enjoy poverty
(waarin kritiek wordt geuit op de vermeende exploitatie van de armoede door
hulporganisaties, waaronder Artsen zonder Grenzen, in de Democratische Republiek
Congo). De film werd vertoond aan verenigingsleden en medewerkers
van Artsen zonder Grenzen.
Verenigingslidmaatschap
In reactie op een motie die tijdens de ALV van 2007 werd aangenomen, stelde
het bestuur een werkgroep in die met voorstellen moest komen voor gelijke
lidmaatschapsvoorwaarden, gewogen stemmen en zinvol lidmaatschap. De
voorstellen van de werkgroep werden tijdens de ALV in 2008 gepresenteerd en
goedgekeurd in de vorm van een statutenwijziging waarmee gelijke lidmaatschapsvoorwaarden
worden gecreëerd voor alle verenigingsleden: veldmedewerkers,
medewerkers uit de projectlanden zelf en kantoormedewerkers.
85

Daarnaast werd ook een statutenwijziging aangenomen over de weging van de
stemmen van verenigingsleden, waarmee het gewogen aantal stemmen van
leden met een arbeidsovereenkomst met Artsen zonder Grenzen wordt beperkt
tot ten hoogste 49 procent van alle stemmen.
Op 31 december 2008 telde de vereniging 844 leden, van wie bijna 50 procentniet-Nederlander
was en meer dan 50 procent in het buitenland woonde. De
leden van de vereniging Artsen zonder Grenzen zijn mensen die in het veld of
op kantoor werken (of hebben gewerkt), of de organisatie op een andere manier
van dienst zijn geweest. Eind 2008 werd nog gewerkt aan een opschoning van
het ledenbestand, die begin 2009 waarschijnlijk zal leiden tot een aanzienlijke
daling van het ledental.
Bestuur en medewerkers
In overeenstemming met het huishoudelijk reglement heeft het bestuur twee
bijeenkomsten met de ondernemingsraad gehad. Tijdens deze vergaderingen
bespraken het bestuur en de ondernemingsraad zaken als de geplande herziening
van het functiewaarderingssysteem (FuWa), de uitkomsten en opvolging
van de enquête naar de tevredenheid van medewerkers, het e-mailbeleid en de
ontwikkeling van het OCA in relatie met de werknemersparticipatie.
De taak van het bestuur ten aanzien van
essentiële veiligheidsbeslissingen is de
bekrachtiging en jaarlijkse herziening van
het veiligheidsbeleid
auditcoMMissie
De auditcommissie van het bestuur kwam in 2008 drie keer bijeen. Op 9 april
werden het financiële jaarverslag, de interne accountantsrapporten en de
planningcontrole besproken. Op 22 augustus kwam de commissie terug op de
planningcontrole en werd ook gekeken naar interne en externe audits, claims,
rechtszaken en financieel beleid. Tijdens de derde vergadering op 22 december
stonden de managementbrief van de accountant, de interne evaluatie van het
controleproces, het financieel risicobeheer en het financieel beleid als onderwerpen
op de agenda.
86
goVernancecoMMissie
Een uit drie leden bestaande governancecommissie is belast met het toezicht
op de naleving van de formele regels en bepalingen, zoals de statuten,
het huishoudelijk reglement en het managementstatuut, en wordt daarbij
ondersteund door de controller. De commissie bereidt ook beslissingen van
het bestuur voor over de benodigde aanvullingen van de bezetting van het
bestuur. Zij zoekt bijvoorbeeld naar kandidaat-bestuursleden, stelt profielen
op en bereidt de verkiezingen van bestuursleden tijdens de ALV voor.
Veiligheid en de rol Van het bestuur
Op 28 januari werd onze organisatie opgeschrikt door een dodelijke aanslag
in de Somalische stad Kismaayo. Deze tweede gerichte moordaanslag op
medewerkers van Artsen zonder Grenzen in relatief korte tijd – het vorige
dodelijke incident was in 2004 in Afghanistan – dwong ons na te denken
over de aanvaardbaarheid en de beheersbaarheid van de risico’s en gevolgen.
Naast de evaluatie van het incident in Kismaayo heeft het management zich
in 2008 beziggehouden met de herziening van het algemeen veiligheidsbeleid
en een kader voor het veiligheidsbeleid ontwikkeld. Een uitvoerige externe
beoordeling van mogelijke toekomstige kwesties op het gebied van wettelijke
aansprakelijkheid heeft deel uitgemaakt van het herzieningsproces. De hieruit
voortgekomen aanbevelingen zijn waar mogelijk uitgevoerd. De taak van het
bestuur ten aanzien van essentiële veiligheidsbeslissingen is de bekrachtiging
en jaarlijkse herziening van het veiligheidsbeleid. In geval van incidenten
(ongevallen, terugkeer naar bepaalde gevaarlijke omstandigheden) wordt de
voorzitter geïnformeerd volgens standaardprocedures.
bezoldigingscoMMissie
Met uitzondering van de voorzitter ontvangen de leden van het bestuur van
Artsen zonder Grenzen geen vergoeding of honorarium, in overeenstemming
met de statuten en de code van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF).
In het verleden heeft het bestuur besloten dat de voorzitter een gedeeltelijke
vergoeding diende te ontvangen voor de daadwerkelijk aan verenigingstaken
bestede tijd. In september 2007 besloot het bestuur de maximale vergoeding
tijdelijk te verruimen van twee naar vier dagen per week in verband met de grote
werklast voortkomend uit de OCA en het internationale samenwerkingsverband
van Médecins Sans Frontières (zie hieronder).
De ALV was in 2008 kritisch over de bezoldiging van bestuursleden en verzocht
het bestuur zich actief in te zetten voor een vermindering van de aan verenigingsactiviteiten
bestede tijd, vooral door de voorzitter. De bezoldigingscommissie
heeft de activiteiten en de door de huidige voorzitter bestede tijd
bijgehouden en zal daarover in 2009 rapporteren aan de ALV.

In 2008 werd in totaal een vergoeding van € 65.268 (2007: € 48.650) uitgekeerd
aan de voorzitters, Albertien van der Veen (€ 26.950 van januari tot mei) en
Pim de Graaf (€ 38.318 van juni tot december).
zelfreflectie Van het bestuur
De ALV heeft in mei 2008 twee moties aangenomen met het verzoek de rol en
werklast van het bestuur, en in het bijzonder de bestuursvoorzitter, onder de
loep te nemen en daarover in 2009 verslag uit te brengen. In een van de moties
werd gevraagd de tijdbesteding en de vergoeding van de voorzitter te beperken.
Om die reden, en ook in het kader van de reguliere (zelf )evaluatie, heeft het bestuur
gesproken over zijn rol en functioneren. Zaken als efficiency, werklast en
het gebruik van bestuurscommissies, aansprakelijkheid en de samenwerking
tussen bestuur en management zijn aan de orde geweest en zullen ook in 2009
aan de orde blijven.
saMenwerking binnen het oca
Het OCA, het samenwerkingsproject van de zusterorganisaties in Nederland,
Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Canada, wordt als een succes beschouwd
omdat het mogelijkheden heeft geboden om de continuïteit van activiteiten te
waarborgen. Toch voldoet het partnerschap niet meer aan de oorspronkelijke
opzet uit 2006, zoals is gebleken uit twee verschillende beoordelingen in 2008.
Artsen zonder Grenzen Nederland maakt zich zorgen over de inefficiëntie als
gevolg van dubbele of complexe werkprocessen in de vier kantoren van het OCA
en over ontoereikende management- en bestuursstructuren. Eind 2008 waren
de vier partners het erover eens dat de structuur vernieuwd moest worden op
basis van beter gedeelde waarden en een gemeenschappelijk begrippenkader.
Er zijn voorbereidingen getroffen om begin 2009 tot een volgende stap in de
samenwerking te komen.
Het bestuur heeft twee leden afgevaardigd naar de OCA-raad, die vier keer per
jaar in persoon bijeenkomt en daarnaast ook nog teleconferenties houdt.
In haar verslagen voor individuele donateurs houdt Artsen zonder Grenzen zich
in Nederland aan de principes en richtlijnen die zijn geformuleerd door het CBF
en de Vereniging voor Fondsenwervende Instellingen (VFI).
Hoewel goed bestuur zijn prijs heeft, zowel in geld als in de uren die er door
vrijwilligers en medewerkers aan besteed worden, mag het geen onnodige druk
leggen op een kantoor dat gericht is op hulpverleningsoperaties . Dat kantoor
mag niet onnodig groeien, en moet flexibel en doortastend kunnen werken om
te kunnen voorzien in de behoeften van mensen in noodsituaties en te voldoen
aan de verwachtingen van de donateurs. Bovendien veroorzaakt het specifieke
verenigingskarakter van zowel Artsen zonder Grenzen Nederland als de achttien
zusterorganisaties een unieke dynamiek die het soms nodig maakt om af te
wijken van de CBF/VFI-code. Artsen zonder Grenzen is van plan over deze zaken
in nauw contact te blijven met het CBF.
In vergelijking met 2007 voldeed Artsen zonder Grenzen beter aan de Code
Goed Bestuur op het gebied van communicatie, fondsenwerving en beleid voor
veldmedewerkers. Het beleid werd in 2008 op al deze terreinen herzien, gecompleteerd
en geïmplementeerd. Belanghebbenden zijn in kaart gebracht. Erkend
wordt dat de communicatie met de groepen mensen aan wie we hulp bieden
nog verder kan worden verbeterd. Op het gebied van toezicht houden blijft de
bestuurlijke ontwikkeling van het OCA-partnerschap achter op de geplande
voortgang op dit gebied.
Verantwoording afleggen
Toezicht
Functioneren organisatie
Doelstelling/Sociale Missie
100
Communicatie met de betrokkenen
80
60
40
20
Beleid voor veldmedewerkers
Financiële verslaglegging
Fondsenwerving
87

Médecins sans frontières
Artsen zonder Grenzen maakt deel uit van het internationale netwerk Médecins
Sans Frontières (MSF), waarin negentien nationale organisaties – verenigingen
– en een aantal geassocieerde instellingen actief zijn. Het netwerk wint aan
belang, niet het minst doordat de wederzijdse (financiële) steun en verantwoording
toenemen. Het hoogste bestuursorgaan van MSF, de Internationale Raad
(International Council, IC), bestaat uit de voorzitters van de negentien zusterorganisaties
plus een IC-voorzitter. De IC komt tweemaal per jaar gedurende twee
organisatie structuur Msf oca
Bestuur
Verenigd Koninkrijk
HS HS OCA HS
OCA HS OCA HS
OCA
88
Bestuur
Canada
Bestuur
Duitsland
dagen bijeen. De IC heeft een bestuur (het ICB) van acht leden, onder wie – met
stemrecht – de voorzitter van Artsen zonder Grenzen Nederland. Het ICB komt
vier keer per jaar bijeen, en vaker indien nodig. De hoofdtaak van de IC en het
ICB is het bewaken van de identiteit en prestaties van Artsen zonder Grenzen –
onder meer door het uitvoerende deel van het netwerk te stimuleren in termen
van operationele en medische prioriteiten en kwaliteit en in termen van onderlinge
samenwerking – en van richtinggever voor de verdere ontwikkeling van
de organisatie. De druk op de organisatie om verder te groeien en de verande-
Bestuur
Holland
AD AD
AD AD
MT
Verenigd Koninkrijk MT Canada MT Duitsland MT Holland
OCA
OCA Raad
OCA MT
AD algemeen directeur
MT managementteam
HS Home Society (samenleving)

ende contexten waarin MSF opereert, hebben geleid tot een permanent proces
van reflectie op de toekomstige structuur en de doelen van de organisatie. Er
loopt een aantal gemeenschappelijke internationale projecten die informatie
moeten opleveren voor toekomstige richtingen en besluiten.
Op uitvoerend niveau zijn de tegenhangers van de IC en het ICB de vergadering
van de negentien algemeen directeuren (Executive Directors, ExDir) en die van
de vijf algemeen directeuren van de vijf operationele centra (ExCom).
Om deze verschillende groepen te ondersteunen en internationaal overeengekomen
gemeenschappelijke projecten uit te voeren heeft de organisatie een
internationaal kantoor in Genève, Zwitserland.
internationale organisatiestructuur
Operationeel Centrum Parijs
Operationeel Centrum Brussel
Italië Noorwegen Denemarken
België /
Luxemburg
Operationeel Centrum Barcelona Internationaal
Kantoor
Griekenland Spanje
Frankrijk
Verenigde Staten Australië Japan
Internationale
Raad
In december 2007 besloot de Internationale Raad, tot de instelling van een
financieel solidariteitsmechanisme. In de loop van 2008 is het functioneren
van dit mechanisme onderzocht en is ook gedebatteerd over (indicatoren van)
verantwoording voor de prestaties van de operationele centra. In 2008 heeft het
OCA profijt gehad van het solidariteitsmechanisme: het ontving een subsidie
van €4 miljoen van Artsen zonder Grenzen België.
(Zie voor meer informatie jaarrekening, pagina 49 en hoofdstuk 1).
Holland
Verenigd
Koninkrijk
Zweden Hong Kong
Operationeel Centrum Genève
Zwitserland Oostenrijk
Operationeel Centrum Amsterdam
Canada Duitsland
89

saMenstelling Van het bestuur Van artsen zonder
grenzen op 31 deceMber 2008
Jonathan Fisher
Bestuurslid sinds 2005, herkozen in 2008, einde zittingstermijn: mei 2010
Lid governancecommissie
Internationale activiteiten voor Artsen zonder Grenzen: gecoöpteerd lid voor
Artsen zonder Grenzen Nederland in het bestuur van Artsen zonder Grenzen
Verenigde Staten en gecoöpteerd waarnemer in het bestuur van Artsen zonder
Grenzen Duitsland
Beroep: arts
Jaap Gelderloos RA (penningmeester)
Gecoöpteerd bestuurslid sinds september 2006, einde zittingstermijn:
september 2009
Voorzitter auditcommissie
Beroep: registeraccountant
Werkzaam als/andere activiteiten: directeur vastgoedbedrijf Astoria
Pim de Graaf (voorzitter sinds mei 2008)
Bestuurslid sinds 2005, herkozen in 2008, einde zittingstermijn: mei 2010
Lid auditcommissie, uitvoerend comité (BodEx), governancecommissie
Voorzitter van de OCA-raad
Internationale activiteiten voor Artsen zonder Grenzen: lid van de Internationale
Raad (IC) en het bestuur van de Internationale Raad (ICB) van de vereniging
‘MSF International’
Beroep: arts
Werkzaam als/andere activiteiten: freelance consultant, Nederland
90
Anita Janssen
Bestuurslid sinds juni 2006, einde zittingstermijn: juni 2009
Portefeuille personeelszaken, vertegenwoordigt Artsen zonder Grenzen Nederland
in de OCA-raad
Werkzaam als/andere activiteiten: hoofd afdeling personeelszaken Geestelijke
Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen, Nederland
Ton Koene
Bestuurslid sinds mei 2008, einde zittingstermijn: mei 2011
Portefeuille operaties, BodEx
Beroep: zelfstandig fotojournalist
Hanna Nolan-Kolff
Bestuurslid sinds juni 2006, einde zittingstermijn: juni 2009
Portefeuille mensenrechtenzaken, lid bestuurscommissie Samenleving en
Vereniging
Internationale activiteiten voor Artsen zonder Grenzen: gecoöpteerd waarnemer
voor Artsen zonder Grenzen Nederland in het bestuur van Artsen zonder
Grenzen Verenigd Koninkrijk
Beroep: advocaat, gespecialiseerd in internationaal humanitair recht
Corien Swaan (vicevoorzitter sinds juli 2008)
Bestuurslid sinds mei 2008, einde zittingstermijn: mei 2011
Lid bestuurscommissie Samenleving en Vereniging, BodEx
Beroep: arts (infectieziektenbestrijding)
Albertien van der Veen
Bestuurslid sinds 2001, herkozen in 2004 en 2007, voorzitter van juni 2005 tot
mei 2008, einde zittingstermijn: juni 2010
Portefeuille medische zaken, lid bestuurscommissie Samenleving en Vereniging
Internationale activiteiten voor Artsen zonder Grenzen: gecoöpteerd waarnemer
voor Artsen zonder Grenzen Nederland in het bestuur van Artsen zonder
Grenzen Canada
Beroep: epidemioloog, voedingsdeskundige
Werkzaam als/andere activiteiten: freelance consultant, Nederland

organisatiestructuur
Artsen zonder Grenzen heeft een afdelingsstructuur die onder leiding staat van
een vierhoofdig managementteam. De algemeen directeur vormt samen met
de operationeel directeur, de medisch directeur en de directeur resources het
managementteam.
Hans van de Weerd algemeen directeur sinds 01-10-2008
Arjan Hehenkamp operationeel directeur sinds 01-10-2006
Leslie Shanks medisch directeur sinds 20-10-2008
Michel Farkas directeur resources sinds 01-10-2006
artsen zonder grenzen nederland
MANAGEMENT TEAM
Ondernemingsraad
Evaluaties
Afdeling communicatie &
fondsenwerving
Afdeling personeelszaken
Financiële & ICT afdeling
Logistieke afdeling
In december 2007 benoemde het bestuur een nieuwe algemeen directeur, Hans
van de Weerd, die in oktober 2008 aantrad. Van maart tot oktober 2008 was
Wouter Kok waarnemend algemeen directeur. Wouter Kok was bestuurslid
van Artsen zonder Grenzen Nederland sinds 2005; in februari 2008 gaf hij zijn
bestuursfunctie op om waarnemend algemeen directeur te worden. Na afloop
van zijn waarnemerschap is hij niet in het bestuur teruggekeerd.
De dagelijkse leiding van de hulpoperaties is in handen van het operationele
platform. Leden van het platform zijn de operationeel directeur, de hoofden
van de medische afdeling en humanitiare zaken afdeling, het hoofd van de
medische unit van MSF-UK (Mansion Unit), het hoofd van de noodhulpafdeling
(Emergency Support Desk, ESD) en de vijf operationele managers, die
direct verantwoordelijk zijn voor de veldoperaties. Drie van hen werken vanuit
Amsterdam, één vanuit Toronto (Canada) en één vanuit Berlijn (Duitsland).
Het hoofd van de ESD zit het platform voor.
Algemene ledenvergadering
Bestuur van de vereniging
Artsen zonder Grenzen
Operationeel
managers
Algemeen directeur
Directeur resources Directeur operaties
Medisch directeur
Landencoördinatoren
Managementteams veld
- Medisch coördinator
- Financieel coördinator
- Logistiek coördinator
Projectcoördinatoren
Noodhulp
team
Control
Medische afdeling
Afdeling humanitaire zaken
Veldmedewerkers
Nationaal Internationaal
91

5 Samenvatting financiële
ontwikkelingen
Het operationele partnerschap van Artsen zonder Grenzen Canada,
Artsen zonder Grenzen Duitsland, Artsen zonder Grenzen Nederland
en Artsen zonder Grenzen Verenigd Koninkrijk (‘Operationeel
Centrum Amsterdam’, ook wel MSF OCA) heeft geen juridische
status. De vereniging Artsen zonder Grenzen is als rechtspersoon
verantwoordelijk voor de activiteiten die onder de vlag van MSF OCA
plaatsvinden. In deze samenvatting worden de financiële ontwikkelingen
daarom in juridische zin beschreven, dat wil zeggen vanuit het
perspectief van de vereniging Artsen zonder Grenzen Nederland.
Zoals gesteld in het Strategisch Plan 2007-2010 voor het OCA, dat door het
bestuur van Artsen zonder Grenzen in 2006 is aangenomen, beschouwt Artsen
zonder Grenzen groei niet als een doel op zich. Het openen en sluiten van
projecten is in de allereerste plaats het gevolg van bestaande medische en/of
humanitaire nood. Daardoor zal de totale financiële omvang van de organisatie
altijd dienovereenkomstig fluctueren. Het Strategisch Plan is gebaseerd op de
aanname dat Artsen zonder Grenzen in 25-35 landen werkt, met een jaarbegroting
van € 80 tot € 120 miljoen en jaarlijks circa 600 uitgezonden medewerkers
in het veld.
In 2008 werd een gematigde en geplande groei van de uitgaven gerealiseerd
na de afname in het voorgaande jaar. Het totaal van de bestedingen aan onze
doelstelling steeg in 2008 tot € 111,0 miljoen. Ten opzichte van 2007 stegen de
totale bestedingen met € 4,5 miljoen. In dit bedrag zit een toename van
€ 2,6 miljoen aan bestedingen aan noodhulp. Verder namen de bestedingen van
het hoofdkantoor in Amsterdam af met € 1,5 miljoen en was er een toename van
€ 3,4 miljoen bij door derden uitgevoerde activiteiten, inclusief de productie
van een film over het werk van Artsen zonder Grenzen, die in 2008 is uitbesteed
en waarvoor Artsen zonder Grenzen van de Nationale postcode loterij een
specifieke bijdrage van € 3,0 miljoen heeft ontvangen.
In 2008 stegen de totale inkomsten meer dan verwacht, van € 120,5 miljoen
naar € 130,4 miljoen. De inkomsten uit eigen fondsenwerving stegen met
€ 5,0 miljoen, maar de projectsubsidies van zusterorganisaties namen af met
€ 3,0 miljoen. In 2008 stegen de inkomsten uit projectsubsidies ontvangen van
institutionele donoren met € 4,1 miljoen. De doelstelling om het percentage
subsidies van institutionele donoren terug te brengen tot ongeveer 10% hebben
we losgelaten en de in 2006 en 2007 gerealiseerde daling is omgezet in een
stijging. De begrote institutionele financiering van € 16,0 miljoen is gerealiseerd.
Aangezien Artsen zonder Grenzen Nederland het moeilijke besluit heeft
genomen geen subsidies van institutionele donoren te aanvaarden voor werk
in Sudan, in de Democratische Republiek Congo (DRC) en op andere plaatsen,
bleef het een uitdaging om een goed evenwicht te bereiken tussen de verschillende
financieringsbronnen voor de projecten.
Het jaar 2008 werd afgesloten met een overschot van € 7,8 miljoen, voornamelijk
vanwege onverwacht hogere inkomsten uit eigen fondsenwerving en een
extra projectsubsidie van de Nationale postcode loterij. Verwacht was dat de
groeiende inkomsten uit eigen fondsenwerving nodig waren ter compensatie
van de afname van subsidies van zusterorganisaties die begin 2008 te zien was.
Aan het eind van het jaar konden zusterorganisaties echter toch een extra
bedrag van € 2,8 miljoen verstrekken. Het resultaat uit de operationele activiteiten
lag met € 9,5 miljoen aan het eind van het jaar nog hoger. Door de instabiliteit
op de financiële markten in 2008 waren er echter meer koersverliezen
– in totaal € 1,7 miljoen – waardoor het totale overschot lager uitkwam. In 2008
waren de bestedingen aan noodhulp volgens planning. In de meeste projecten
zijn extra activiteiten gestart en Artsen zonder Grenzen kwam in actie bij grote
natuurrampen en crisissituaties, zoals de cycloon in Myanmar, de geweldsuitbarsting
in de Democratische Republiek Congo en de cholera-epidemie in
Zimbabwe. Het overschot van 2008 is toegewezen aan hulpprojecten voor 2009.
93

Ontwikkelingen in de bestedingen
noodhulp
De directe kosten voor noodhulp stegen met € 2,6 miljoen van € 92,1 miljoen
in 2007 naar € 94,7 miljoen in 2008. In 2008 hebben we onze hulpprojecten in
Ivoorkust en de Republiek Congo (Congo-Brazzaville) overgedragen, terwijl
we in de meeste andere projectlanden onze activiteiten hebben uitgebreid. We
hebben noodhulpprojecten gestart na de cycloon Nargis in Myanmar, en in
Zimbabwe als reactie op de toenemende instabiliteit, die eind 2008 tot voedseltekorten
en een grote cholera-epidemie leidde. In de Democratische Republiek
Congo reageerden we op de geweldsuitbarsting in de provincie Kivu en we hebben
de hulpprojecten in Ethiopië en Haïti uitgebreid. De projecten in Somalië
zijn teruggebracht nadat drie medewerkers van Artsen zonder Grenzen bij een
incident om het leven kwamen.
In het Strategisch Plan 2007-2010 is duidelijk vastgelegd dat Artsen zonder
Grenzen zich ten doel stelt hulp te bieden aan slachtoffers van conflicten en in
conflictgebieden. In de volgende tabellen is te zien hoe deze doelstelling zich
vertaalde in de bestedingen in 2008, in vergelijking met 2007 (de binnenste
cirkels):
noodhulp in conflictgebieden in 2008 en 2007
Gewapend conflict
Binnenlandse instabiliteit
Na-oorlogse gebieden
Politiek instabiele landen
94
11%
10%
37%
28%
14%
23%
35%
2007
42%
2008
Voorlichting en pleitbezorging
In 2008 bedroegen de kosten voor voorlichting en pleitbezorging € 2,1 miljoen,
hetzelfde bedrag dat in 2007 werd uitgegeven. Als gevolg van lagere bestedingen
aan eenmalige evenementen en lagere personeelskosten voor deze activiteiten
werd de begroting van € 2,5 miljoen niet gehaald.
Bovendien heeft Artsen zonder Grenzen van de Nationale postcode loterij
een bijzondere bijdrage van € 3,0 miljoen ontvangen, die specifiek bedoeld is
voor de productie van een film over het werk van Artsen zonder Grenzen. Deze
productie is in 2008 uitbesteed. Het bedrag is ondergebracht bij ‘door derden
uitgevoerde activiteiten’.
kosten fondsenwerVing
Aangezien Artsen zonder Grenzen haar onafhankelijkheid wilde vergroten en
daarom minder subsidies wenste te ontvangen van institutionele donoren, was
besloten in 2006 en vervolgens ook in 2007 te investeren in fondsenwerving. De
kosten van fondsenwerving stegen in die periode. In 2008 kwamen de kosten
van fondsenwerving weer op een lager niveau uit. In 2008 bedroegen de kosten
voor fondsenwerving in totaal € 6,3 miljoen, een daling van € 0,8 miljoen ten
opzichte van 2007. De kosten voor telemarketing daalden volgens planning.
Aangezien telemarketing minder opleverde dan verwacht, zijn deze activiteiten
vervangen door face-to-facewerving.
noodhulp aan slachtoffers Van conflicten in 2008 en 2007
5%
19%
17%
Slachtoffers van gewapend conflict
Slachtoffers van sociaal conflict
13%
Slachtoffers van endemische en epidemische ziekten
Slachtoffers van natuurrampen
19%
0%
15%
17%
49%
Medische en logistieke coordinatie van de projecten
2007
46%
2008

Hoewel de kosten van fondsenwerving volgens planning daalden tot
16,5 % van de inkomsten uit deze activiteiten (in 2007: 21,3 %), bleven de
gemiddelde kosten van fondsenwerving over de jaren 2006 tot en met 2008
met 19,8 % net binnen de grens die door het bestuur is vastgesteld (niet meer
dan 20 % van de inkomsten uit eigen fondsenwerving). Door het Centraal
Bureau voor Fondsenwerving (CBF) wordt als norm gesteld dat een organisatie
met CBF-keurmerk over een periode van drie jaar niet meer dan 25% van de
eigen inkomsten mag uitgeven aan fondsenwerving. Artsen zonder Grenzen
voldoet ruimschoots aan deze norm. Naar verwachting zal het driejaarlijks
gemiddelde in 2009 weer dalen.
De investeringen in fondsenwerving in 2008 hebben niet alleen bijgedragen aan
€ 5,0 miljoen meer inkomsten uit eigen fondsenwerving, maar hebben ook een
groot aantal nieuwe donateurs opgeleverd. Daarnaast leverde het streven naar
meer donateurs die geld overmaken door middel van automatische incasso, opnieuw
een positief resultaat op. Hun aantal steeg van 252.417 in 2007 tot 277.303
in 2008. De ontwikkeling van het totaal aantal donateurs is als volgt:
2008 2007 2006
Aantal donateurs* op 1 januari 450.417 412.000 377.000
Nieuwe donateurs 67.221 84.621 67.700
Actieve opzeggingen 4288 4.509 6.250
Verloop 37.142 41.981 26.450
Aantal donateurs op 31 december 476.208 450.417 412.000
* als donateur wordt aangemerkt iemand die tenminste één keer in het jaar heeft gedoneerd.
De omvang van de gemiddelde gift aan Artsen zonder Grenzen nam in 2008 iets
af. Het aantal donerende bedrijven nam in 2008 toe.
De kosten van fondsenwerving waren in 2008 als volgt verdeeld:
kosten fondsenwerVing
30%
1% 2%0%2%
Direct mail (incl Hulppost)
Telemarketingactiviteiten
Face-to-face werving
Internet
Corporate fundraising
Nalatenschappen
Overige
Toegerekende kosten
10%
27%
28%
95

estuur en adMinistratie
De kosten van bestuur en administratie stegen in 2008 tot € 3,5 miljoen,
€ 0,2 miljoen meer dan in 2007. In 2008 bedroeg het aandeel van de kosten van
bestuur en administratie in de totale kosten 3,0 %. Dit percentage is de afgelopen
vier jaar constant gebleven.
In het financieel jaarverslag worden de kosten van ‘overhead’ toegerekend aan
andere bestedingscategorieën. De verdeelsleutel voor de toerekening is gebaseerd
op het aantal fulltime-equivalents (fte) van het personeel. Artsen zonder
Grenzen hecht eraan de totale kosten voor bestuur en administratie en voor
overhead nader toe te lichten. Samen kwamen deze kosten in 2008 uit op
€ 6,7 miljoen. Dit is 5,5% van de totale bestedingen. Zowel in absolute bedragen
als in verhouding tot de totale bestedingen bleven zij daarmee sinds 2005 nagenoeg
op hetzelfde peil.
oVerhead, beheer en adMinistratie als percentage
Van totale kosten
7,0%
6,0%
5,0%
4,0%
3,0%
2,0%
1,0%
0,0%
2005 2006 2007 2008 2009
In het internationale samenwerkingsverband van Médecins Sans Frontières
wordt als norm aangehouden dat 80% van de kosten in een jaar aan de verenigingsdoelstellingen
moet worden besteed, de zogenoemde ‘doelstellingsnorm’.
Dit houdt in dat de kosten van fondsenwerving en van ‘Bestuur, algemeen en
administratie’ na toerekening van de overhead niet meer mogen bedragen dan
20% van de totale bestedingen. In 2008 bedroeg het percentage 8,2% (in 2007
was dat 9,1%).
96
Verdeling Van de bestedingen in 2008
Noodhulp
9%
4%
5% 3%
Voorbereiding en coördinatie
Voorlichting
Fondsenwerving
Beheer en administratie
Het aandeel van de kosten voor fondsenwerving in de totale bestedingen bedroeg
5% (in 2007 was dat 6%); 79,5% werd besteed aan noodhulp, tegen 81% in
2007. Deze lichte daling is veroorzaakt door uitzonderlijke kosten voor bewustmaking
en voorlichting, ondergebracht bij ‘subsidies aan derden’ in 2008.
Afgezet tegen de inkomsten werd 85% van de verworven inkomsten besteed
aan de verenigingsdoelstelling in 2008. In 2007 was dat 86%. Aangezien de
inkomsten in december 2008 meer waren gestegen dan verwacht, daalde het
percentage licht. De extra fondsen die eind 2008 zijn geworven, zijn allemaal
toegewezen aan noodhulpprojecten in 2009.
Artsen zonder Grenzen hanteert in Nederland een stringente norm voor
de totale bestedingen voor het kantoor in Amsterdam. De totale kosten
van het hoofdkantoor bedroegen € 22,3 miljoen in 2008 (in 2007 was dit
€ 23,9 miljoen). Dat is 18,9% (in 2007 bedroeg dit 20,5%) van de totale uitgaven.
De daling werd voornamelijk veroorzaakt door de verlaagde investeringen
in onze eigen fondsenwerving en een vermindering van het aantal fte’s voor
programmaondersteuning op het hoofdkantoor. In de periode 2002-2008 is
Artsen zonder Grenzen erin geslaagd het percentage kosten voor het hoofdkantoor
ten opzichte van de totale uitgaven terug te brengen van bijna 29% in
79%

2002 tot de huidige 18,9%. De hulpverleningsactiviteiten zijn in deze periode
sterk toegenomen terwijl de kosten van het kantoor goed werden beheerst en op
hetzelfde niveau bleven.
Door beide bovengenoemde normen naast elkaar te hanteren, denkt het
bestuur de uitgaven en de groei van hoofdkantoor in balans te houden en de
(ondersteunings)kosten van dat kantoor in de gewenste verhouding met de
uitgaven voor noodhulp te houden.
ONTWIKKELINGEN IN DE INKOMSTEN
De inkomsten uit eigen fondsenwerving stegen met € 5,0 miljoen van
€ 33,1 miljoen in 2007 naar € 38,1 miljoen in 2008. In de begroting werd uitgegaan
van een stijging naar € 33,7 miljoen, net als in 2007, dus de gerealiseerde
groei is aanzienlijk. De opbrengsten uit privédonaties stegen met € 3,4 miljoen
en bedrijven gaven € 1,1 miljoen meer. In 2008 stabiliseerden de inkomsten uit
mailingacties en het gewenste rendement op de bestedingen aan direct mail
werd gerealiseerd. De respons op telemarketing nam af. Geplande investeringen
in deze activiteit zijn gebruikt voor andere fondsenwervingskanalen,
zoals face-to-facewerving. Tussen 2006 en 2008 stegen de inkomsten uit eigen
fondsenwerving van € 28,0 miljoen naar € 38,1 miljoen.
De inkomsten uit acties van derden betreffen de bijdrage van de Nationale
postcode loterij. In 2008 ontving Artsen zonder Grenzen € 18,9 miljoen uit de
opbrengsten van de Nationale postcode loterij. Naast de reguliere opbrengsten
van € 15,0 miljoen kende de Nationale postcode loterij Artsen zonder Grenzen
een extra bedrag van € 883.369 toe uit de extra trekking voor het voorstel
voor een project in Baraka in de Democratische Republiek Congo, dat samen
met Oxfam Novib was ingediend. Verder heeft Artsen zonder Grenzen van de
Nationale postcode loterij een bedrag van € 3,0 miljoen ontvangen voor de
productie van een film over het werk van MSF. De productie van de film is in
2008 uitbesteed.
De bijdragen van zusterorganisaties daalden met € 3,0 miljoen ten opzichte van
2007 tot € 55,8 miljoen in 2008. Eind 2007 werd deze daling al zichtbaar toen
inkomsten uit fondsenwerving afnamen bij verschillende zusterorganisaties,
vooral die in Duitsland. In 2008 was de daling echter minder dan verwacht,
doordat er meer inkomsten binnenkwamen voor noodhulp na de cycloon in
inkoMsten uit eigen fondsenwerVing
Donaties en giften
Nalatenschappen
Bedrijven
Direct mail (ook Hulppost)
Telemarketing
Face-to-face werving
Internetwerving
Private Fondsen, lagere
Ledencontributie
38%
7% 22%
Myanmar en Artsen zonder Grenzen België extra gelden verstrekte. In 2008
hadden de inkomsten van onze zusterorganisaties in met name het Verenigd
Koninkrijk, en in mindere mate Zweden, te lijden onder koersverliezen van de
desbetreffende valuta ten opzichte van de euro.
Het totaal aan ontvangen projectsubsidies van institutionele donoren nam in
2008 toe met € 4,2 miljoen van € 12,1 miljoen naar € 16,3 miljoen. De doelstelling
om het percentage subsidies van institutionele donoren te verminderen
hebben we losgelaten en aan de in 2006 en 2007 gerealiseerde daling is een halt
toegeroepen. De begrote institutionele financiering van € 16,0 miljoen is gerealiseerd.
De bijdragen van het EU-kantoor voor humanitaire hulp (ECHO) en
de Duitse regering namen toe met respectievelijk € 3,5 miljoen en € 1,1 miljoen.
De bijdrage van het ministerie van Buitenlandse Zaken nam verder af met
€ 1,2 miljoen. De bedoeling is dat de bijdrage van de Nederlandse overheid weer
stijgt vanaf medio 2009.
Het aandeel van projectsubsidies van institutionele donoren in de totale
inkomsten steeg van 10,1% in 2007 naar 17,2% in 2008. In het Strategisch Plan
2007-2010 was de doelstelling vastgelegd om het percentage subsidies van in-
21%
4%
1%
3%
0%
4%
97

stitutionele donoren terug te brengen tot ongeveer 10% van de bestedingen aan
hulpverleningsprojecten. In 2008 werd vastgesteld dat deze doelstelling niet
haalbaar is en dat een hoger niveau van institutionele financieringen nog steeds
nodig is om onze hulpprojecten te kunnen financieren.
ontwikkeling Van de inkoMsten
x duizend euro
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
98
2003
2004
Eigen fondsenwerving
Nationale Postcode Loterij
2005
Projectsubsidies MSF-secties
2006
2007
2008
Projectsubsidies institutionele donoren
Overige inkomsten
De financiële positie
saldo Van inkoMsten en bestedingen
Het jaar 2008 werd afgesloten met een batig saldo over de hele linie van
€ 7,8 miljoen in plaats van het begrote batig saldo van € 0,9 miljoen. Er zijn drie
redenen aan te wijzen waarom het begrote batig saldo hoger is uitgekomen. Ten
eerste zijn de kosten van het hoofdkantoor verminderd met € 1,5 miljoen. Ten
tweede hebben de investeringen in onze eigen fondsenwerving in 2008 en de
jaren daarvoor tot een beter resultaat geleid en ten derde zijn er extra inkomsten
binnengekomen van de Nationale postcode loterij.
reserVes
De financiële reserves van Artsen zonder Grenzen bestaan uit drie onderdelen:
de continuïteitsreserve, het vastgelegd vermogen en de overige vrije reserve.
In 1999 heeft het bestuur de gewenste continuïteitsreserve bepaald op het – over
drie jaren gemiddelde – bedrag dat nodig is om de projecten en de bijbehorende
ondersteunende activiteiten gedurende zes maanden ongehinderd voort te
zetten. De continuïteitsreserve is gevormd om verschillende financiële risico’s
(tijdelijk) te kunnen ondervangen. Tegelijkertijd is door het vaststellen van de
gewenste hoogte ook een bovengrens aan de reserves gesteld. Artsen zonder
Grenzen streeft ernaar de continuïteitsreserve zoveel mogelijk in liquiditeit aan
te houden. Daardoor heeft de continuïteitsreserve ook een belangrijke functie
als financieringsinstrument. De belangrijkste redenen voor het aanhouden van
een continuïteitsreserve zijn:
• de financiering van hulpverleningsprojecten vooruitlopend op financiering
door donateurs of institutionele donoren (zoals in 2008);
• de beschikbaarheid van financiële middelen wanneer de uitgaven sneller toenemen
dan de inkomsten (zoals in 2004 en 2005 en naar verwachting in 2009);
• de beschikbaarheid van financiële middelen wanneer de inkomsten (tijdelijk)
tegenvallen (2006, 2007);
• de mogelijkheid om hulpverleningsactiviteiten te starten die staan of vallen
met de onafhankelijkheid en neutraliteit van Artsen zonder Grenzen. Artsen
zonder Grenzen vindt het van groot belang dat zij ook kan werken in gebieden
waar de nood hoog is maar waarvoor nauwelijks of geen fondsen beschikbaar
zijn (Colombia, Rusland/Tsjetsjenië), of wanneer wordt besloten dat institutionele
financiering in strijd is met de principes van Artsen zonder Grenzen
(zoals in 2006 en 2007 gold voor financiering in Sudan en de DRC).
Het bestuur besloot de continuïteitsreserve te handhaven op € 59,0 miljoen.

Dit is in overeenstemming met de financiële omvang van de activiteiten gedurende
de afgelopen drie jaar. Deze omvang is bepaald op basis van de gerealiseerde
uitgaven in de jaren 2007 en 2008 en de begrote uitgaven voor 2009.
De omvang van de continuïteitsreserve is ruim binnen de norm die wordt voorgeschreven
in het Reglement CBF-Keur, die bepaalt dat de continuïteitsreserve
maximaal 1,5 maal (18 maanden) de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie
mag bedragen. Artsen zonder Grenzen rekent de bestedingen aan de projecten
en de bijbehorende ondersteunende activiteiten tot de kosten van de werkorganisatie.
De kosten van afschrijvingen en eenmalige kosten worden hierbij
buiten beschouwing gelaten. In de jaarrekening (noot 3.8) is een berekening van
de continuïteitsreserve opgenomen.
Door het gerealiseerde batig saldo van € 7,8 miljoen in 2008 zijn de vrije reserves
gestegen tot € 6,4 miljoen. Het bestuur heeft besloten dat het batig saldo in de
vrije reserves in 2009 aan projecten zal worden besteed.
Het vastgelegd vermogen daalde van € 2,8 miljoen in 2007 tot € 2,2 miljoen in
2008. Deze afname kan worden verklaard uit een afname van de goederenvoorraden
die beschikbaar waren voor hulpverleningsprojecten en door uitgestelde
investeringen in vaste activa, terwijl afschrijvingen zijn voltooid. In 2008 zijn
er geen nieuwe investeringen gedaan, maar voor 2009 zijn er wel investeringen
gepland en wordt er een toevoeging aan het vastgelegd vermogen verwacht.
Als gevolg van voornoemde ontwikkelingen namen de totale beschikbare reserves
toe van € 57,8 miljoen eind 2007 tot € 65,4 miljoen.
Liquiditeit en Kasstroom
Het saldo van de in totaal beschikbare liquide middelen per 31 december steeg
met € 7,4 miljoen van € 53,0 miljoen in 2007 naar € 60,4 miljoen in 2008.
Gelden die niet onmiddellijk nodig zijn voor de reguliere bedrijfsvoering,
worden op direct opvraagbare spaarrekeningen en kortlopende deposito’s
geplaatst. Spaartegoeden moeten altijd opvraagbaar zijn voor de voorfinanciering
of financiering van hulpverleningsprojecten. Op 31 december 2008 bedroegen
deze spaartegoeden – onderdeel van de totale liquide activa – in totaal € 48,9
miljoen, tegenover € 32,6 miljoen ultimo 2007. Artsen zonder Grenzen heeft
momenteel deposito’s met een looptijd van één, drie en zes maanden, die zijn verdeeld
over drie banken: Fortis Bank (NL), ABN AMRO en Van Lanschot Bankiers.
treasury­ en beleggingsbeleid
Artsen zonder Grenzen belegt haar middelen niet in aandelen, obligaties of andere
risicodragende financiële instrumenten. De nominale waarde van onze kasmiddelen
moet veiliggesteld worden en rente op kortlopende tegoeden dient op verantwoordelijke
wijze te worden gerealiseerd. Om dit mogelijk te maken wordt elke vier
maanden een liquiditeitsprognose gemaakt en worden de maandelijkse betalingen
aan de projectlanden zorgvuldig beoordeeld. Banksaldi in projectlanden worden,
afhankelijk van de operationele behoefte, zo laag mogelijk gehouden.
De inkomstenstroom is niet evenredig over het jaar verspreid. De meeste gelden
worden ontvangen aan het einde van het jaar, waardoor de hoeveelheid kasgeld op
de bank in december het grootst is. Tijdens het jaar is die hoeveelheid meestal minder
dan de helft van de hoeveelheid in december. De beschikbare liquide middelen
worden beschouwd in relatie tot de totale bestedingen. Volgens het beleid van
Artsen zonder Grenzen dient tijdens het jaar een bedrag ter grootte van de operationele
bestedingen voor drie maanden (circa € 30 miljoen) als kasgeld beschikbaar
te zijn. Deze doelstelling is tot heden niet gerealiseerd.
Artsen zonder Grenzen ontvangt gelden in vreemde valuta uit Canada, Zweden,
het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. In veel van onze projectlanden
is de Amerikaanse dollar de gangbare valuta. De uitgaven in dollars overstijgen
de inkomsten in dollars. Ontvangen gelden in andere valuta (Canadese dollars,
Zweedse kronen en Britse ponden) worden zoveel mogelijk omgewisseld in Amerikaanse
dollars. In 2008 maakte Artsen zonder Grenzen geen gebruik van complexe
financiële of valuta-instrumenten (derivaten). Zoals gepland hebben we ons in 2008
gebogen over de optimalisatie van het beheer van wisselkoersrisico’s. In 2008
hebben we gebruikgemaakt van geldmarktdeposito’s en hebben we instrumenten
voor de indekking tegen valutarisico’s onderzocht. Voor het gebruik van dergelijke
instrumenten hebben we besloten dat het hoofdsomrisico nihil moet zijn en er geen
of voorspelbare kosten mogen zijn. Begin 2009 zijn we voor Britse ponden gestart
met een zogenaamde Window Conditional Forward-constructie. Bovendien gaan
we vanaf 2009 de aankoop van vreemde valuta’s verder centraliseren, zodat we
gunstiger wisselkoersen kunnen realiseren en de kassaldi in de projectlanden kunnen
verminderen.
Eind 2008 is het liquiditeits- en valutabeleid beoordeeld, mede vanwege de veranderde
toestand op de financiële markten.
99

Met de huidige samenstelling van de projecten vindt ongeveer de helft van
de uitgaven voor de projecten plaats in de landen of regio’s waar deze worden
uitgevoerd. In 2008 betekende dat een uitgaande kasstroom van € 48,2 miljoen.
In 2007 werd € 51,3 miljoen uitgegeven in de projectlanden. Ongeveer de helft
van de uitgaven in 2008 betreft betalingen aan lokale medewerkers. De kosten
gemaakt in de projectlanden worden maandelijks aan het hoofdkantoor in
Amsterdam gerapporteerd. Ook de budgetbewaking vindt op maandelijkse
basis plaats. De liquiditeit (banken en kas) in de projecten bedroeg met
€ 5,0 miljoen ongeveer eentiende van de jaarlijkse kasstroom in de projecten.
In 2008 hebben we beleid opgesteld om de liquiditeitsposities in het veld te
verlagen en zo de bijbehorende (valuta)risico’s te verminderen. Dit beleid wordt
in 2009 geïmplementeerd.
De ontvangsten uit het samenwerkingsverband Médecins Sans Frontières
zijn vrijwel gelijk aan de door de MSF-secties toegezegde projectsubsidies. De
kasstroom binnen het samenwerkingsverband wordt regelmatig afgestemd.
Desondanks ligt het zwaartepunt van de ontvangsten in het laatste kwartaal.
In 2008 werd in totaal € 53,6 miljoen uit het samenwerkingsverband ontvangen
terwijl € 11,6 miljoen aan betalingen werd gedaan. De ontvangsten uit
het samenwerkingsverband betroffen vooral projectsubsidies. De betalingen
hadden merendeels betrekking op de kosten van ingeleende medewerkers van
zusterorganisaties van Artsen zonder Grenzen Nederland en de inkoop van
medicijnen en hulpgoederen via de logistieke centra van Artsen zonder
Grenzen Frankrijk en België. In een aantal landen maken de zusterorganisaties
vooral van elkaar gebruik om de toestroom van gelden naar projecten te
garanderen. Hierdoor nemen de kasstromen (en de saldoposities) binnen het
internationale netwerk van Artsen zonder Grenzen toe. De positieve kasstroom
uit operationele activiteiten voor het jaar (€ 7,4 miljoen) is bijna even groot als
het batig saldo van € 7,8 miljoen waarmee het jaar werd afgesloten. Dit kan worden
verklaard doordat de vorderingen met € 1,0 miljoen meer toenamen dan de
schulden en door een afname in vaste activa en voorraden in 2008.
Zoals verwacht verschoven in 2008 de ontvangsten uit het internationale
samenwerkingsverband verder naar het einde van het jaar. Met de kasreserves
aan het einde van het jaar en de opbrengsten van de eigen fondsenwerving bleef
de kasstroom uit operationele activiteiten in balans.
100
Begroting 2009
In de begroting 2009 is een stijging van € 9,3 miljoen aan directe bestedingen
aan hulpverleningsprojecten voorzien. De bestedingen aan noodhulp
nemen daarmee toe van € 94,7 miljoen naar € 104,0 miljoen. In de begroting
is uitgegaan van handhaving van de kosten van fondsenwerving op het niveau
van 2008. Om ook in de toekomst de hulpverleningsprojecten te kunnen blijven
uitvoeren, is behoud en uitbreiding van het aantal donateurs noodzakelijk.
De bijdrage van de Nationale postcode loterij is begroot op € 15,0 miljoen.
Ten gevolge van een wijziging in de financiële reglementen van de loterij zal na
2009 de bijdrage waarschijnlijk worden teruggebracht tot € 13,5 miljoen per
jaar.
In 2009 zullen de projectsubsidies van institutionele donoren met € 3,7 miljoen
stijgen tot € 20 miljoen. Realisering van deze doelstelling zal een hele opgave
zijn gezien het feit dat Artsen zonder Grenzen – om haar onafhankelijkheid en
neutraliteit te handhaven – voor enkele grotere noodhulpverleningsprojecten
slechts op beperkte schaal institutionele bijdragen accepteert. Bovendien is het
mogelijk dat privédonaties als gevolg van de economische recessie teruglopen
en regeringen de voor noodhulp beschikbare gelden verminderen. In dat geval
zal de concurrentie tussen hulporganisaties op het gebied van institutionele
financiering toenemen. Artsen zonder Grenzen Nederland heeft haar financieringsbronnen
verder gespreid om het gevaar van wegvallende financiering te
verminderen.
De projectsubsidies die Artsen zonder Grenzen Nederland van de andere MSFsecties
ontvangt, zullen in 2009 naar verwachting met € 6,6 miljoen dalen.
Door lagere valutakoersen voor een deel van de inkomsten zal er waarschijnlijk
een verdere afname optreden. Om de verwachte afname van de inkomsten in
2009 te compenseren, is er al een bedrag van € 4,7 miljoen uit het batig saldo
2008, beschikbaar in de overige vrije reserves, toegewezen aan hulpprojecten in
2009.
Het bestuur van Artsen zonder Grenzen zal de inkomsten nader bekijken
tijdens de eerste begrotingsherziening in mei 2009. Op basis van de door het
bestuur vereiste planningsalternatieven en geconsolideerde maandrapporten
kan de organisatie snel reageren wanneer de inkomsten onverwacht zouden
achterblijven.

De voor het jaar 2009 vastgestelde begroting voorziet in een tekort van
€ 4,7 miljoen. Zoals hierboven vermeld, zal het tekort worden gedekt door
de gelden die beschikbaar zijn in de vrije reserves van eind 2008.
Naast de exploitatiebegroting zijn in 2009 investeringen voorzien. Op het
hoofdkantoor in Amsterdam wordt computerapparatuur vervangen en er
wordt gewerkt aan internetverbindingen met de projectkantoren en de integratie
van de administratie van de projectkantoren met die van het hoofdkantoor.
Deze investeringen waren gepland voor 2008, maar zijn uitgesteld om kosten
te besparen en doordat er vertraging is opgetreden bij het opstellen van een
business case en de voorbereidingen voor het besluitvormingsproces. Voor dit
werk is nog geen formele begroting goedgekeurd.
gebeurtenissen na de balansdatuM
Op 4 maart 2009 heeft de regering van Sudan Artsen zonder Grenzen gesommeerd
haar hulpverleningsactiviteiten in Darfur met onmiddellijke ingang te
beëindigen. Alle uitgezonden medewerkers zijn uitgewezen en alle eigendommen
van Artsen zonder Grenzen zijn door de Sudanese overheid in beslag
genomen. Artsen zonder Grenzen is meer dan 20 jaar actief geweest in Sudan.
In 2003 was Artsen zonder Grenzen een van de eerste organisaties die de humanitaire
crisis in Darfur onderkende en noodhulp op gang bracht. In 2004 en
2005 breidden de activiteiten zich sterk uit. In de periode 2004-2008 besteedde
Artsen zonder Grenzen Nederland € 47.865.724 aan (medische) noodhulp voor
de bevolking van Darfur. De verbanning uit Darfur kon niet worden voorzien.
De gebeurtenissen na de balansdatum hebben geen effect op de balans voor
2008. De voorraden en materiële vaste activa worden op het moment van
verzending naar de projecten als kosten verantwoord. Desondanks gaat met
de inbeslagname door de Sudanese overheid naar nu kan worden ingeschat
een bedrag van € 1.500.000 tot € 2.000.000 aan activa verloren dat anders aan
noodhulp zou zijn besteed. Bankrekeningen van de vereniging in de Sudanese
steden Khartoem en Nyala zijn bevroren. Op dat moment bedroegen de saldi
€ 283.500. De huidige status van de bankrekeningen is niet duidelijk.
De gebeurtenissen na de balansdatum hebben tot aanmerkelijke verplichtingen
geleid. Volgens de uitzettingsorder is Artsen zonder Grenzen gehouden alle
financiële verplichtingen na te komen, inclusief de verplichtingen die voortvloeien
uit de arbeidswetgeving. Hieruit volgt de verplichting contracten van
lokale medewerkers te beëindigen. De financiële verplichtingen zijn geschat op
een bedrag tussen € 800.000 en € 1.500.000. Deze kosten zullen in de lopende
begroting de voor het jaar 2009 al geplande uitgaven voor Darfur vervangen.
Bezoldiging van de directie
In 2008 werd Artsen zonder Grenzen geleid door een titulair algemeen directeur,
ondersteund door een collegiaal managementteam bestaande uit drie directeuren:
de operationeel directeur, de medisch directeur en de directeur resources.
In oktober 2008 begon Hans van de Weerd, de nieuwe algemeen directeur, met
zijn werkzaamheden. Zijn voorganger was in maart vertrokken en het bestuur
heeft een waarnemend algemeen directeur benoemd om de periode tussen
maart en oktober te overbruggen.
Artsen zonder Grenzen heeft in 2008 de functiezwaarte van de directie opnieuw
beoordeeld in het kader van de ‘Adviesregeling beloning directeuren van goede
doelen’, zoals in 2005 vastgesteld door de brancheorganisatie VFI. Op basis van
deze regeling heeft Artsen zonder Grenzen haar algemeen directeur ingedeeld
in functiegroep I, met een maximaal jaarinkomen van € 117.294 (niveau 2008). In
overeenstemming met de adviesregeling zijn de overige directieleden die deel
uitmaken van het managementteam ingedeeld in functiegroep H met een maximaal
jaarinkomen van € 103,431. De huidige salariëring ligt daar ruim onder. De
in de adviesregeling genoemde jaarinkomens zijn exclusief pensioenpremies
en werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid. De herbeoordeling van de
functiezwaarte en de classificering door het bestuur werd bevestigd door het
oordeel van een extern deskundige.
In 2007 is Artsen zonder Grenzen gestart met een herziening van de salarisstructuur.
De afronding van dit project is uitgesteld tot juli 2009. De salarissen van
de algemeen directeur en de leden van het managementteam kunnen worden
herzien binnen de beperkingen van de adviesregeling en de interne salarisstructuur.
Het bestuur heeft bepaald dat een correctie met terugwerkende kracht zal
plaatsvinden vanaf oktober 2006, toen de directiefuncties werden gecreëerd.
Net als in 2007 is een voorziening voor de retrospectieve kosten getroffen en
bekendgemaakt. De salarissen van de directie zijn in overeenstemming met de
adviesregeling.
Twee directeuren bekleden nevenfuncties. Dhr. M. Farkas is bestuurslid van
Artsen zonder Grenzen Zweden (met ingang van mei 2008), lid van het college
van bestuur van Integrand Nederland (vanaf april 2008), adviseur van de
Stichting Veritas Beheer en bestuurslid van Stichting Veritas Eigen Huis.
Mevr. L. Shanks is bestuurslid van Artsen zonder Grenzen Noorwegen
(vanaf mei 2008). Deze activiteiten zijn onbezoldigd en in overeenstemming
met het beleid van Artsen zonder Grenzen Nederland. Er zijn aan de leden van de
directie geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt.
101

102
Algemeen directeur Managementteam
H. van de Weerd W. Kok G. Prescott A. Hehenkamp L. Shanks C. Mills M. Farkas
operationeel
directeur
medisch
directeur
medisch
directeur
directeur
resources
Vanaf 01/10/2008 01/03/2008 tot
31/10/2008
Tot 31/3/2008 2008 Vanaf 20/10/2008 Tot 31/10/2008 2008
Bezoldiging
Brutosalaris inclusief vakantietoeslag 23 75 39 79 14 68 76
Overige belaste vergoedingen 0 0 0 0 0 0 0
Bijdrage ziektekostenverzekering 1 2 1 2 1 2 2
Subtotaal 24 77 40 81 15 70 78
Pensioenpremie 4 10 6 12 2 7 13
Sociale verzekeringen 1 2 3 5 1 4 5
Totale bezoldigingskosten 29 89 49 98 18 81 96
Voorziening voor overeengekomen
salariscorrectie
15 0 12 15

Colofon
uitgaVe
Artsen zonder Grenzen
Plantage Middenlaan 14
Postbus 10014, 1001 EA Amsterdam
t 020 520 87 00
f 020 620 51 70
e info@artsenzondergrenzen.nl
w www.artsenzondergrenzen.nl
coördinatie
Celine The
teksten
Bas Tielens
redactie
Lisa Hayes, Lucia Thie
fotoredactie
Olga Overbeek
ontwerp
Colombo, Amsterdam.
Vertaling
UvA Vertalers, Amsterdam
Het jaarverslag 2008 is ook gepubliceerd in het Engels.
The Annual Report 2008 is also published in English.
@ Artsen zonder Grenzen Nederland, maart 2009