Nationaal beek en esdorpenlandschap Drentsche Aa - Stichting ...

Hunebedden
2 Agenda
5
Markante
plekken 6 Esdorpenlandbouw
10
Welkom
Het Nationaal beek­ en esdorpenlandschap
Drentsche Aa
biedt u deze gratis krant aan
vol bijzondere activiteiten in
het landschap
Meanderende
beek
Nationaal beek­ en esdorpenlandschap Drentsche Aa
Op st p-Krant
Weinig gebieden in Nederland zijn zo rijk bedeeld
met cultuurhistorie en natuur als het beeken
esdorpenlandschap van de Drentsche Aa.
Als vanouds kronkelen de vele stroompjes
die samen de Drentsche Aa vormen door een
idyllisch decor van bloemrijke graslanden en
houtwallen. Langs hunebedden en grafheuvels,
langs heide en zandverstuivingen. Langs golvend
akkerland geflankeerd door sfeervolle esdorpen waar
de Saksische boerderijen schuilgaan in het groen.
Beter dan waar ook zijn hier alle kenmerken van het oude
Drentse landschap bewaard.
Onthaasten gaat hier vanzelf. Pak de fiets of trek de wandelschoenen
aan en verken het netwerk van paden, zandwegen
en landweggetjes. Kies uit de vele gemarkeerde wandel­ en
fietsroutes, of ga mee op excursie met een speciale Drentsche
Aa­gids. Trakteer uzelf onderweg in een van de horecagelegenheden
op een typisch Drents onthaal: prettig gastvrij zonder
poeha. En wilt u wat langer blijven, keus genoeg, van minicamping
tot luxe hotel.
Deze krant helpt u op weg bij uw verkenningstocht. U vindt
er allerlei tips en wetenswaardigheden over het gebied van de
Drentsche Aa. Het uitneembare middenblad bevat een kaart
en een overzicht van alle
excursies en andere activiteiten
in het Nationaal beek­ en
esdorpenlandschap in 2006.
Veel plezier!
Water zoekt altijd het laagste punt. Maar als er weinig hoogteverschil is kan dat een hele
zoektocht worden. In Noord-Drenthe is het verval klein en daarom kronkelt de Drentsche
Aa er op los. Dat kronkelen heet meanderen, naar de Griekse riviergod Maiandros. Let
eens op hoe in een meander het beekwater de buitenbocht uitschuurt zodat er een steile
oever ontstaat, terwijl de binnenbocht juist verzandt. Zo maakt de beek zichzelf nog
kronkeliger.
2 0 0 6
Drentsche Aa nationaal
park, maar dan anders
Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa is één van de twintig nationale
parken in Nederland, met bijvoorbeeld
Schiermonnikoog, het Drents-Friese Wold en de
Weerribben. Samen vormen deze twintig gebieden
het puikje van de Nederlandse natuur. In dit
gezelschap is het Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa een buitenbeentje. Anders
dan de andere parken is het geen aaneengesloten
natuurgebied. Hier wordt gewoond en gewerkt,
er liggen dorpen en meer dan de helft bestaat uit
landbouwgrond. Daarom staat de natuur hier niet
voorop maar geldt een bredere doelstelling, die in
de afwijkende titel tot uitdrukking komt.
De waarde van de natuur in het Drentsche Aagebied
is er niet minder om. En ook wat betreft de
mogelijkheden voor natuurbeleving en recreatie
doet het gebied niet onder voor de andere nationale
parken!

Sporen uit
een ver verleden
Grafheuvels
Na 2900 voor Christus was het tijdperk van de hunebedden voorbij.
Vanaf die periode tot het begin van de jaartelling begroef men de
doden in grafheuvels. Ook daarvan zijn er in het Drentsche Aagebied
opmerkelijk veel te vinden. De heuvels uit aarde of plaggen
zijn er in uiteenlopende grootte en vorm. Ze liggen afzonderlijk of
in groepjes bij elkaar. Terreinen met veel goed zichtbare grafheuvels
zijn De Strubben - Kniphorstbosch bij Anloo, het Ballooërveld en het
Tumulibos tussen Assen en Rolde. In het laatstgenoemde gebied
liggen op een klein oppervlak tientallen grafheuvels (‘tumuli’ in het
Latijn) uit de IJzertijd bij elkaar. In deze grafheuvels werd de as van
gecremeerde doden bewaard. Het zijn zogenaamde brandheuvels,
niet opgeworpen boven een graf,
maar boven de brandstapel
waarop de
overledene werd
gecremeerd.
Oude meanders
weer als nieuw
2
Er is in Nederland geen gebied te vinden dat zo rijk is bedeeld
met erfgoed uit lang vervlogen tijden als het stroomgebied
van de Drentsche Aa. Duizenden jaren geleden
leefden hier al mensen en hun sporen zijn tot op de dag
van vandaag zichtbaar gebleven. Het resultaat is een unieke
concentratie van prehistorische monumenten en andere sporen
uit een ver verleden: hunebedden, grafheuvels, oeroude
akkertjes en oude karrensporen.
Archeologisch reservaat
De Strubben ­ Kniphorstbosch
Het gebied van De Strubben en het
Kniphorstbosch, tussen Anloo en
Schipborg, is het eerste ‘archeologisch
reservaat’ in Nederland. Dit
bos- en heidegebied telt liefst 42
archeologisch waardevolle plaatsen,
waaronder twee hunebedden en
tientallen grafheuvels. De bodem
bewaart nog talrijke andere schatten:
sporen van prehistorische jachtkampen,
nederzettingen, akkers, wegen
en begraafplaatsen.
Karrensporen
Delen van het Ballooërveld zien eruit
alsof een reusachtige ploeg voren
door het land heeft getrokken. Net
zulke langgerekte, evenwijdige groeven
zijn ook te zien in de Gasterse
Duinen. Het zijn Middeleeuwse karrensporen.
Beide gebieden maakten
deel uit van een van de belangrijkste
verkeersverbindingen in Noord-
Nederland, de handelsroute van
Groningen via Zuidlaren en Rolde
naar Coevorden. Stel u daar geen
gewone, fatsoenlijk te berijden weg
bij voor. De door paarden voortgetrokken
wagens kozen het spoor van
hun voorgangers. Als een spoor te
diep uitgesleten raakte, ging men er
naast rijden. Zo zijn bundels sporen
van soms honderden meters breed
ontstaan.
De routes volgden zoveel mogelijk de
hogere delen van het terrein, zoals de
Hondsrug, maar op enkele plaatsen
moest een beek worden overgestoken.
Daarvoor werden voorden aangelegd:
op de plaats van de oversteek
werd de bodem van de beek met
veldkeien verstevigd. Resten van zo’n
voorde zijn bijvoorbeeld gevonden in
het Anlooërdiepje.
Foto SBB
Prehistorische akkertjes
Hunebedden
Wie goed kijkt kan op het
Ballooërveld de aarden walletjes
ontdekken van akkers uit de IJzertijd
(800 voor Christus tot begin jaartelling).
De akkers zijn vierkant en
allemaal ongeveer even groot, zo’n
veertig bij veertig meter. Ze worden
wel raatakkertjes genoemd; een complex
van zulke vierkantje akkertjes
heet een Celtic field. In de IJzertijd
vestigden de mensen zich voor het
eerst voor langere tijd op één plek. Ze
gebruikten de percelen afwisselend
als akker, weide en braakland.
De bekendste en meest opvallende
monumenten zijn meteen ook de
oudste: de hunebedden. Na de voorlaatste
ijstijd lieten de terugtrekkende
gletsjers enorme zwerfkeien achter.
Meer dan vijfduizend jaar geleden
hebben de eerste boeren in Drenthe
daarmee hun grafkamers aangelegd.
Hoe ze het voor elkaar kregen om
de tonnen wegende zwerfkeien op te
stapelen blijft een wonder. De hunebedbouwers
worden aangeduid als
het Trechterbekervolk, naar de vorm
van de aardewerken bekers waarvan
de resten in de hunebedden zijn
aangetroffen. Waarschijnlijk waren
de hunebedden groepsgraven voor
meerdere generaties.
Van de 53 hunebedden liggen er
twaalf in het Nationaal beek- en
esdorpenlandschap Drentsche Aa.
In Rolde vindt u twee grote hunebedden
dicht bij elkaar achter de fraaie
Middeleeuwse kerk. Het hunebed van
Loon is bijzonder om zijn nog bijna
complete kring van kransstenen. Klein
maar uniek is het hunebed bij Eext:
dit ligt als enige nog onder zijn heuvel
‘verpakt’. Oorspronkelijk waren alle
hunebedden met grond afgedekt.
Wie meer wil weten over deze
geheimzinnige graven kan terecht
in het Hunebedcentrum in Borger,
zo’n tien kilometer ten zuiden van
het Nationaal beek- en esdorpenlandschap.
Het Hunebedcentrum (adres:
Bronnegerstraat 12, 9531 TG Borger)
is dagelijks geopend van 10.00 tot
17.00 uur, op weekend- en feestdagen
vanaf 11.00 uur. Kijk voor meer informatie
op www.hunebedcentrum.nl.
Ballooërkuil
De Drentsche Aa heeft als een van de weinige beken in ons land zijn meanderende loop
gehouden. Maar niet overal. Vooral in de bovenlopen, zoals het Deurzerdiep en het Amerdiep,
zijn delen rechtgetrokken en met stuwen in het gareel gebracht. De laatste jaren zijn de
ideeën over het waterbeheer veranderd. Meanderen wordt weer gewaardeerd. Oude kronkels
die er stil en werkloos bij lagen worden weer in bedrijf genomen, bijvoorbeeld bij het
Deurzerdiep.
Natuur­ en
landschapskalender1
Januari
Louwmaand
Louw komt van looien; in januari
werd de huid van de geslachte dieren
gelooid.
●
●
●
Het open landschap met kale
bomen zorgt voor prachtige doorkijkjes
naar de beek
Op de eerste zonnige dagen van
het jaar waarbij de temperatuur
boven de tien graden Celsius komt
kunnen overwinterende vlinders al
tevoorschijn komen. De citroenvlinder
vaak als eerste, de kleine
vos en de dagpauwoog volgen snel
De zanglijster zingt zijn lied
Februari
Sprokkelmaand
De naam sprokkelmaand heeft waarschijnlijk
niet te maken met het sprokkelen
van hout, maar komt van Latijn
‘spurcalia’, een oud reinigingsfeest dat
in deze maand werd gevierd.
●
●
●
●
●
De Ballooërkuil, ten zuiden van
Balloo aan de weg Assen-Rolde, is
een plek van sagen en legenden.
Volgens de overlevering gingen de
Germanen al naar deze door wallen
omgeven kuil om er te vergaderen en
recht te spreken. Lange tijd is aangenomen
dat hier in de Middeleeuwen
de jaarlijkse zittingen van de Etstoel,
het hoogste Drentse rechtscollege,
hebben plaatsgevonden. Inmiddels is
niet meer zo zeker of dat wel precies
op deze plek gebeurde, maar het verhaal
is eigenlijk te mooi om níet waar
te zijn. Als je in de kuil staat kost het
weinig moeite je de rechtsprekende
dorpsoudsten voor te stellen.
●
Zomertarwe en gerst worden
gezaaid
De hazelaar bloeit volop
Halverwege de maand begint de
els te bloeien met zijn donkere
katjes
De sneeuwklokjes bloeien
Aan het einde van deze maand
ontwaken de adders uit hun winterslaap
en liggen op te warmen in
het vroege voorjaarszonnetje
De ooievaar komt terug uit Afrika

Natuur­ en
landschapskalender2
Maart
Lentemaand
Op 21 maart begint de astronomische
lente. Het nieuwe groeiseizoen begint
en daarmee ook het werk op het land.
●
●
●
●
●
●
●
De suikerbieten worden gezaaid
In de schaapskooi worden al lammetjes
geboren
De dotterbloemen beginnen de
beekdalen geel te kleuren
De wulp voert zijn baltsvlucht uit
De eerste kieviten leggen hun
eieren
Aan het eind van de maand arriveren
de eerste boerenzwaluwen
De ooievaars bouwen een nest
en leggen aan het einde van deze
maand eieren
April
Grasmaand
In deze maand worden de schapen
uit de stal in de wei gelaten. De aarde
‘opent’ zich nu om zaden en planten
te laten groeien.
●
●
●
●
●
●
●
●
Pootaardappelen worden gepoot
De suikerbieten komen boven de
grond
Het koolzaad kleurt de akkers
prachtig geel
Met zijn witte schermen zet het
fluitenkruid de wegbermen uitbundig
in bloei
Rond Koninginnedag vliegen de
oranjetipjes boven de pinksterbloemen.
De mannetjes van deze
vlinder zijn te herkennen aan de fel
oranje vleugelpunten
Tijdens de baltsvlucht maakt de
watersnip het mekkerende geluid
waaraan hij zijn bijnaam ‘hemelgeit’
dankt
De rivierprik is weer terug in de
beek om te paaien
Ooievaars gaan door met eieren
leggen, vanaf het tweede ei
beginnen ze te broeden. Eind april
komen de eieren uit
Mogen wij
er langs?
Natuur met Aa­merk
Foto Henk Stadman
Foto Janus Verkerk
Als een vis in het water
Bloemrijke hooilanden
De graslanden langs de oevers van de Drentsche
Aa zijn onder kenners beroemd om hun plantenrijkdom.
Ook wie geen kenner is kan hier
genieten van de bloemenpracht in het voorjaar.
Die begint al in april met goudgele linten van
bloeiende dotterbloemen langs de beek. Later is
de beekloop van ver te herkennen aan de witte
linten van fluitenkruid. De aangrenzende veldjes
zijn bespikkeld met het blauw van vergeet-mijnietjes,
het roze van de echte koekoeksbloem en
het geel van de grote ratelaar. Maar de pronkjuwelen
van deze graslanden zijn de orchideeën.
Begin juni kleuren de bloemen van de brede
orchis sommige graslanden langs de Drentsche
Aa paars.
De bloemenpracht is vooral te danken aan het
consequente verschralende beheer. De landerijen
worden één keer per jaar gemaaid. Het gemaaide
gras wordt afgevoerd en er komt geen mest op
het land. Want hoe armer de grond, hoe rijker de
plantengroei. In feite kopieert Staatsbosbeheer
daarmee de landbouwmethode uit de tijd voor
de kunstmest. Toen gebruikten de boeren de
groenlanden langs de beek om er het hooi te winnen
waarmee ze hun vee de winter door hielpen.
Mest kwam er ook toen niet aan te pas. Het
landbouwgebruik van toen is het natuurbeheer
van nu.
In het heldere, stromende water van de Drentsche Aa leven heel wat soorten vissen. Naast algemene soorten die je overal
kunt aantreffen, komen er karakteristieke beekvissen voor als bermpje, kleine modderkruiper, serpeling, rivierdonderpad,
winde en rivierprik. Juist het feit dat de Drentsche Aa nog haar natuurlijke, kronkelende loop volgt, maakt haar voor vissen
zo aantrekkelijk. De kronkels zorgen voor veel variatie in de leefomstandigheden en dus voor elke vis wat wils.
De ene vis houdt van een slibrijke bodem, de andere heeft juist een grind- of een zandbodem nodig. Waar de ene
soort graag wat waterplanten in de buurt heeft, zoekt de andere beschutting onder stenen of boomwortels.
De Drentsche Aa biedt het allemaal.
De rivierprik is een bijzondere vis. Hij wordt geboren in het binnenland, in zoet beek- of rivierwater. Daar leeft hij ruim
vier jaar als blinde larve. Na de gedaantewisseling zwemt hij naar zee en houdt zich daar enkele jaren met zijn ronde
zuigbek in leven als visparasiet. Daarna zwemt de rivierprik in de herfst de rivieren weer op naar de binnenlandse paaiplaatsen,
waar hij sterft na de voortplanting. In 1996 is deze vis voor het eerst gesignaleerd in de Drentsche Aa.
Later is ook een paaiplaats ontdekt.
Rivierprik
Foto Sportvisserij Nederland
Rivierdonderpad
Foto Sportvisserij
Nederland
Beethoven in de boom
‘Ta ta ta taaa…’ Tot vervelens toe herhaalt de
geelgors de eerste maten van de vijfde symfonie
van Beethoven (een stuk of wat octaven hoger,
dat wel). Het eentonige maar o zo herkenbare
liedje hoort bij warme zomerdagen. Dan klinkt
het op uit houtwallen, bosranden, boomsingels
en heidebosjes. De omgeving van de
Drentsche Aa voldoet precies aan de
wensen die de geelgors heeft voor
zijn broedplaats: een gevarieerd
halfopen landschap met akkers en
houtwallen of bomenrijen, liefst met
nog wat heide en bij voorkeur op
zandgrond. Geen wonder dus dat
de geelgors zich hier, zoals trouwens
in grote delen van Drenthe,
uitstekend thuis voelt. Als u het
eenvoudige deuntje herkent, probeer
dan eens de vogel in beeld te krijgen.
Meestal zit hij in de top van een boom
of een struik en met zijn diepgele kleur is
hij prachtig om te zien.
Hoewel beekvissen zich in de Drentsche Aa nog thuis voelen, treffen ze zelfs hier geen optimale situatie aan. Als
ze stroomopwaarts trekken kunnen ze op obstakels stuiten zoals stuwen, waardoor ze paai- en opgroeigebieden
niet kunnen bereiken. Het waterschap Hunze en Aa’s doet daar wat aan door vispassages aan te leggen. Vaak
is zo’n passage een ‘bypass’ om de stuw heen. Soms zijn hiervoor oude meanders in gebruik. In het Looner Diep
zijn rijtjes stenen achter elkaar in de beek aangebracht voor een trapsgewijs en dus geleidelijker hoogteverschil,
dat de vissen kunnen overbruggen.
Boven de beek
dansen de juffers
Misschien denkt u bij deze kop
aan feeën of elfjes. Maar de dans
waarover het hier gaat bestaat echt en
wordt uitgevoerd door mannen. Dat
wil zeggen, door de mannetjes van de
weidebeekjuffer, een soort libel. Van
eind mei voeren de mannelijke juffers
hun paringsdans uit, waarbij ze vlak
boven de beek heen en weer fladderen.
Daarbij pronken ze met hun
metaalblauw en dito groen glanzende
lijf en bontgekleurde vleugels. Het
mannetje bezet een eigen territorium.
Daarbinnen zet het vrouwtje haar
eitjes af, nauwlettend in de gaten
gehouden door het mannetje. Uit de
eitjes komen de larven, die een paar
jaar onder water leven. Daarmee
vergeleken duurt het bestaan als
feestelijk uitgedoste libel maar kort,
om precies te zijn één seizoen.
Weidebeekjuffers houden van zuurstofrijke
beken. Zo’n twintig jaar geleden
waren ze door de watervervuiling
bijna verdwenen. Nu het beekwater
schoner is geworden zijn ze weer
meer te zien.
Het mekkert
en het tikt
Foto Janus Verkerk
Meent u tijdens een lentewandeling
langs de beek gemekker uit de lucht
te horen, ga dan niet aan uw geestelijke
vermogens twijfelen. U hoort een
baltsende watersnip, een vogeltje dat
ook wel ‘hemelgeit’ wordt genoemd.
Het mekkerende geluid ontstaat doordat
de vogel tijdens zijn baltsvlucht
op een bepaalde manier lucht door de
staartveren laat trillen.
Het beekdal van de Drentsche Aa
is een van de laatste bolwerken van
deze bedreigde weidevogel. Als
broedplaats kiest hij natte gebieden,
waar hij met zijn extreem lange
snavel in de bodem kan boren naar
wormen en andere bodemdieren.
Watersnippen broeden pas laat in het
voorjaar en maken dus alleen kans
op nageslacht in graslanden die laat
worden gemaaid. Aan deze voorwaarden
wordt hier nog voldaan.
En o ja, mocht u in het beekdalgrasland
een klokje horen tikken, blijf
kalm: ook dat is een watersnip.

Activiteiten
Wandelen
Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap biedt eindeloos
veel wandelmogelijkheden.
U kunt zelf aan de hand van de kaart uw route plannen.
Er zijn ook heel wat wandelroutes beschikbaar. Zo heeft
Staatsbosbeheer elf met paaltjes gemarkeerde wandelroutes
uitgezet door
alle delen van het
gebied, in lengte
variërend van vijf
tot acht kilometer
(wie een grotere
afstand wil kan
routes aan elkaar
knopen). Folders
met routebeschrijving
zijn
verkrijgbaar bij de
VVV’s en in het
informatiecentrum
Homanshof
in Anloo. In dit
centrum vindt u
ook de routebeschrijving
van het
Anlooëromloopje,
een wandeling van zeven kilometer, uitgezet door de vereniging
Dorpsbelangen Anloo.
Het dorp Amen, ten zuiden van Rolde, is het begin- en eindpunt
van de Drentsche Aa-wandelroute ‘De acht van Amen’,
bestaande uit twee lussen van elk ongeveer drie kwartier
tot een uur wandelen. Deze route van Staatsbosbeheer
is mede aangelegd door de ‘natuurclub’ van de Stichting
Hendrik van Boeijenoord te Assen. Het IVN-Zuidlaren heeft
een Eexterveld-route beschreven, waarvan ook een gidsje
gemaakt is. Deze en andere routes zijn verkrijgbaar bij de
informatiecentra (zie achterpagina van deze krant) en de
plaatselijke VVV-kantoren. Daar vindt u ook de ‘knapzakroutes’.
Voor informatie over deze routes kunt u ook het
speciale Knapzak-telefoonnummer (0592) 331900 bellen (op
werkdagen tijdens kantooruren) of kijken op www.bokd.nl.
Bij de ANWB is de Rolder es-route verkrijgbaar, een wandeling
van zeven kilometer vanuit Rolde. Verscheidene wandelroutes
zijn digitaal beschikbaar via www.drentscheaa.nl
(‘Verkennen’, ‘Wandelen’).
Uw hond is welkom,
maar…
De algemene regel voor honden in dit gebied
is dat ze aan de lijn moeten. Op zich mag u
uw hond best af en toe even los laten lopen,
zolang hij maar dicht bij u in de buurt (dus
onder appèl) blijft. Van 1 april tot 1 juli moeten
honden beslist wel aan de lijn, omdat de
kans op verstoring van broedende vogels dan
groot is.
Let op: uw hond mag niet mee op de excursies
georganiseerd door het Nationaal beek-
en esdorpenlandschap.
De blauwe flits
Paardrijden
Ook liefhebbers van de paardensport
komen hier aan hun trekken. Er lopen
speciale ruiterroutes door de prachtige
natuur en landschap. De vele
plattelandswegen en zandwegen bieden
goede mogelijkheden om tochten
te maken. Het Nationaal beek- en
esdorpenlandschap Drentsche Aa telt
enkele menverenigingen en huifkarverhuurders.
De huifkarverhuurders
verhuren paard en wagen aan
toeristen of rijden met groepen door
het gebied.
Voor de mogelijkheden voor paardrijden
kunt u het beste de lokale VVV’s
en verhuurbedrijven raadplegen. Dat
geldt ook voor de ruiterroutes. Het
Informatiecentrum ‘Homanshof’ van
Staatsbosbeheer te Anloo biedt ook
een routeoverzicht.
Foto Ad Wittgen
VVV­kantoren
VVV Zuidlaren
Stationsweg 69
9471 GL
Zuidlaren
050-4092333
VVV Rolde
Grote Brink 22a
9451 BM Rolde
0592-241375
VVV Assen
Marktstraat 8-10
9401 JH Assen
0900-2022393
VVV Gieten
Spiekersteeg 1
9461 BH Gieten
0900-2022393
VVV Vries
Raadhuisplein 1
9481 BG Vries
0592-542569
Op een wandeling langs de beek is het altijd uitkijken naar de ijsvogel. De Drentsche Aa heeft alles wat
deze kleine visser met zijn onwaarschijnlijke kleuren zoekt. Helder, stromend water vol visjes. Over het
water hangende takken van bomen en struiken om op de uitkijk te zitten. Steile wanden, uitgeschuurd
door het water, om een nestgang in te graven. Een waarneming van een ijsvogeltje duurt meestal kort.
Vlak over het water snelt hij voorbij, een blauwe flits.
Natuur­ en
landschapskalender3
Mei
Bloeimaand
De natuur ontluikt. Overal zie je
bloeiende planten en bloemen.
●
●
●
●
●
●
De brede orchis begint halverwege
mei te bloeien en kleurt de beekdalen
licht paars. De bloei duurt tot
halverwege juni
Hele groepen kieviten zoeken naar
voedsel in weilanden en op omgeploegde
akkers
De weidebeekjuffer vliegt boven
de beek
Het uitgebloeide veenpluis kleurt
de randen van de veentjes wit
De zwartblauwe rapunzel bloeit in
de beekdalgraslanden
Vele grassen beginnen te bloeien
Juni
Zomermaand
Op 21 juni, de langste dag, begint de
astronomische zomer. Lange tijd was
het gebruikelijk om in juni de velden
braak te laten liggen. De grond kon
zo tot rust komen en van onkruiden
worden ontdaan, alvorens opnieuw in
te zaaien.
●
●
●
Drentsche Aa­gidsen
●
●
●
●
●
●
Akkers staan vol aardappelplanten
De dopheide bloeit
Heideblauwtjes vliegen boven de
heide op zoek naar nectar
De grote ratelaar kleurt graslanden
geel
Veldzuring kleurt de beekdalen
rood
De gevlekte orchis bloeit op
schrale graslanden
De rietorchis bloeit op natte plekken,
zoals het beekdal
De welriekende nachtorchis bloeit
op droge schrale graslanden en
lokt nachtvlinders met haar heerlijke
geur
De eerste jongen van de boerenzwaluw
vliegen uit
Alle excursies van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa worden begeleid door Drentsche Aa-gidsen. Dit
zijn ervaren en deskundige ‘allround’ gebiedsgidsen. Ze hebben
allemaal een speciale opleiding gevolgd. Naast hun ‘basiskennis’
weten de gidsen dus veel over de specifieke aspecten
die het Drentsche Aa-gebied zo uniek maken. Zij zorgen
ervoor dat u de mooiste plekken te zien krijgt. Het uitgebreide
excursieprogramma vindt u in het activiteitenoverzicht en op
de website www.drentscheaa.nl (‘Activiteiten’, ‘Agenda’).

Op stap in
het Nationaal
beek­ en
esdorpenlandschap
Drentsche Aa
In het overzicht vindt u een breed
aanbod aan excursies en bijzondere
activiteiten in het Nationaal beeken
esdorpenlandschap Drentsche
Aa in 2006. Voor de excursies en
activiteiten hoeft u zich niet op te
geven, tenzij in het overzicht een
telefoonnummer staat vermeld.
Deelname aan de meeste excursies
en activiteiten is gratis. Waar een
bijdrage wordt gevraagd, is dat in
het overzicht vermeld. De startpunten
van excursies en de parkeerplaatsen
vindt u op de kaart aan de
andere kant van deze dubbelpagina
(pagina 6 en 7).
Op st p-Agenda
Datum Thema Vertrekpunt Starttijd
Aanmelding kosten p.p. (voor zover
bekend), opmerkingen
April
Vr 14 wandeling: Ballooërveld, De Heest, Taarlo, Loon en Kampsheide Schaapskooi, Balloo 10.00 Lengte wandeling 12 km. Aa
Za 15 Het Siepelveen Hotel Golden Tulip, Zeegse 10.00 Aa
Zo 16 Neutie schiet’n Auberge St. Hubert, Anderen 14.00 Aanmelden vanaf 13.30 uur, DA
Ma 17 Paaswandeling (4,5 km, 6,5 km of 9,5 km) Schaapskooi, Balloo 11.00 € 2,- per route SVD
Ma 17 Eieren zoeken voor kinderen tot en met acht jaar Schaapskooi, Balloo 10.00 SVD
Ma 17 Paasvuur Volg bewegwijzering in Anderen 20.00 DA
Ma 17 Paasvuur Het Loo, Taarlo 20.00 DT
Za 29 Lente op de heide Schaapskooi, Balloo 10.00 Aa
Mei
Wo 3 Natuurfilm over het Ballooërveld Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Za 6 Vroege ochtendwandeling De Herberg van Loon, Loon 08.00 Aa
Za 6 De vissen van de Drentsche Aa, Werkschuur Staatbosbeheer Oudemolen 14.00 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Za 13 De vissen van de Drentsche Aa, Werkschuur Staatbosbeheer Oudemolen, 14.00 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Za 13 Vroege vogels wandeling Café de Aanleg, Deurze 05.00 Aa
Za 13 Open orgeldag Magnuskerk Anloo 10.00 VDA
Za 13 Kinderworkshop: toneel spelen vanaf tien jaar Theeschenkerij Homanshof, Anloo 13.00 € 8,50, aanmelden, tel. 0592-272207 TH
Za 20 Orchideeën Herberg De Fazant, Oudemolen 13.30 Aanmelden, tel. 0592-371740 Aa
Za 20 Kunstexpositie collectie Harms Magnuskerk Anloo 13.30 Expositie loopt t/m zo 11 juni VDA
Zo 21 Fietstocht langs monumenten uit een ver verleden Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo 14.00 HDL
Wo 24 Bijzondere planten van de Drentsche Aa Werkschuur Staatsbosbeheer Oudemolen 14.00 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Do 25 Presentatie natuur- en cultuur(historie) Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Do 25 Dauwtrappen Herberg van Loon, Loon 06.30 Aa
Do 25 Dauwtrappen plus ontbijt De brink in Anderen 06.30 DA
Za 27 Fietsen langs essen en dorpen (20-25 km) Restaurant van Tarel, Taarlo 14.00 fiets en proviand meenemen; Aanmelden,
tel. 0592-371740;
Aa
Zo 28 Orchideeën Herberg De Fazant, Oudemolen 13.30 Aanmelden, tel. 0592-371740 Aa
Wo 31 Struinen op het Eexterveld Torenweg tussen Eext en Anloo 14.00 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Juni
Ma 5 Drie diepjes Parkeerplaats aan de Molensteeg, Oudemolen 14.00 Aa
Wo 7 Bijzondere planten van de Drentsche Aa Werkschuur Staatsbosbeheer Oudemolen 14.00 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB;
Vr 9 t/m zo 11 Zomerfeest Op en rond de brink van Anderen vanaf vrijdag
18.30
DA
Vr 9 t/m zo 11 Zomerfeest Sportveld achter het dorpshuis, Gagels 4 vanaf vrijdag
19.00
SZG
Za 10 Avond(t)uren Parkeerplaats aan de Molensteeg, Oudemolen 20.00 Aa
Zo 11 Wandelen op het Eexterveld Torenweg tussen Eext en Anloo, ten oosten van het Eexterveld 10.00 Aa
Zo 11 Levende poppenkast door toneelgroep Commedia Theeschenkerij Homanshof, Anloo 14.30 € 5,- info: tel. 0592-272207 TH
Wo 14 Van Wad tot Aa, vistrek in de Drentsche Aa, wandelexcursie Café Drentsche Aa, Schipborg 19.00 WHA
Za 17 Wandelen op het Eexterveld Torenweg tussen Eext en Anloo, ten oosten van het Eexterveld 10.00 Aa
Vr 23 Zomeravondwandeling; de spechten van Kampsheide Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo 19.00 HDL
Wo 28 Schaapscheren Schaapskooi, Balloo 13.00-16.00 SVD
Juli
Zo 2 Bijzondere planten en dieren Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren 14.00 Aanmelden, tel. 0592-371740 Aa;
Zo 2 Zomerwandeling heidelandschap met stuifduinen en vennen Parkeerplaats Gasterse Duinen aan de Oudemolenseweg 14.00 HDL
Wo 5 Schaapscheren Schaapskooi, Balloo 13.00-16.00 SVD
Di 11 Presentatie natuur- en cultuur(historie) Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Wo 12 Schaapscheren Schaapskooi, Balloo 13.00-16.00 SVD
Za 15 Kijken naar vlinders Torenweg tussen Eext en Anloo 14.00 Aa
Zo 16 Wandeling van Hunebed op de Hondsrug tot de beek Drentsche Aa Hunebed Noordlaren (provincie Groningen) 10.00 Aa
Zo 16 Schaapscheerderfeest Schaapskooi, Balloo 10.00-16.00 SVD
Zo 16 Culturele activiteit Sher, ICO Assen Theeschenkerij Homanshof, Anloo 15.00 info: tel. 0592-272207 TH
Di 3 Natuurfilm over het Ballooërveld Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Don 20 Boerenfietstocht (30 km) Diverse startpunten 10.00-16.00 routes verkrijgbaar bij VVV Rolde LTON
Zo 23 Dwalen in karrensporen Schaapskooi, Balloo 10.00 Aa
Don 20 Graslandbeheer van de Drentsche Aa Werkschuur Staatbosbeheer Balloo 13.30 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Di 25 Natuurfilm in en rondom Assen Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Don 27 Graslandbeheer van de Drentsche Aa, Werkschuur Staatbosbeheer Balloo 13.30 Aanmelden, tel. 0592-377305 SBB
Za 29 Libellen en juffers Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen 14.00 Aa
Augustus
Di 1 Natuurfilm in en rondom Assen Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Don 3 Boerenfietstocht (30 km) Diverse startpunten 10.00-16.00 routes verkrijgbaar bij VVV Rolde LTON
Za 5 Zomerverhalen Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren 09.00 Aa
Di 8 Presentatie natuur- en cultuur(historie) Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Za 12 Avond(t)uurlijke ontmoetingen Schaapskooi, Balloo 21.00 Aa
Zo 13 Zomerverhalen Schaapskooi, Balloo 14.00 Aa
Di 15 Natuurfilm over het Ballooërveld Camping de Weyert, Rolde 20.15 CW
Za 19 Prehistorie in de Strubben Hunebed D8, bereikbaar vanaf de weg Schipborg - Anloo. 14.00 Aa
Za 19 Etstoel Anloo, zeventiende-eeuwse rechtszitting met markt Magnuskerk Anloo 10.00-17.00 markt: € 5,- , rechtszitting kerk: € 2,- VDA
Wo 23 Wandeling op het Eexterveld Torenweg tussen Eext en Anloo, 19.00 Aa
Za 26 Prehistorie op het Ballooërveld Schaapskooi, Balloo 10.00 Aa
Zo 27 Archeologische fietstocht langs sporen uit een ver verleden Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo 14.00 HDL
September
Zo 3 Siepelveen in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Hotel Golden Tulip, Zeegse 10.00 uur Aa
Zo 10 Kenmerken van het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Harry de Vroome monument Smalbroekenloopje 14.00 Aa
Zo 10 Kampsheide: Drenthe in het klein Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo 14.00 HDL
Za 16 Schemertocht in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Startplaats op de Torenweg tussen Eext en Anloo 18.30 Aa
Za 23 Landbouw als beeldbepaler van het beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa
Informatiecentrum Homanshof Anloo 10.00 Aa
Za 30 De vormende invloed van het water Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen 10.00 Aa
Oktober
Za 7 Ballooërveld bij maanlicht Schaapskooi, Balloo 19.00 of zodra de maan op is Aa
Zo 8 Herfstmarkt Theeschenkerij Homanshof, Anloo 11.00-17.00 info: tel. 0592-272207 TH
Zo 15 Paddenstoelen Café de Aanleg, Deurze 14.00 Aa
Za 21 Herfst Herberg van Loon, Loon 14.00 Aa
Za 28 Herfstochtendwandeling Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren 10.00 Aa
November
Zo 12 Geschiedenis van het Ballooërveld Schaapskooi, Balloo 14.00 Aa
Za 18 Natuurbeleving Hotel Golden Tulip, Zeegse 10.00 Aa
Zo 19 Archeologisch Reservaat De Strubben Informatiepaneel Strubben, Strubbenweg/Holle drift, Schipborg 14.00 Aa
Za 25 Natuurbeleving in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen 10.00 Aa
December
Za 2 Ochtendwandeling Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen 10.00 Aa
Za 9 Deurzerdiep Café de Aanleg, Deurze 10.00 Aa
Za 16 De vormende invloed van het water Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen 10.00 Aa
Za 16 Kerstmarkt Theeschenkerij Homanshof, Anloo 19.00-22.00 info: tel. 0592-272207 TH
Zo 17 Kerstmarkt Theeschenkerij Homanshof, Anloo 11.00-17.00 info: tel. 0592-272207 TH
Di 26 Midwinterhoornblazen op het Ballooërveld Schaapskooi, Balloo 14.00 Aa
Aa = Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa
SVD = Stichting Vrienden van het Drentse Heideschaap
Ballooërveld
TH = Theeschenkerij Homanshof, info: tel. 0592-272207
HDL = Stichting Het Drentse Landschap
VDA = Vereniging Dorpsbelangen Anloo
SBB = Staatsbosbeheer
LTON = LTO Noord
CW = Camping de Weyert, Rolde
DA = Dorpsbelangen Anderen
DT = Dorpsbelangen Taarlo
WHA = Waterschap Hunze en Aa’s
SZG = Stichting Zomerfeest Gasteren
Organisatie

Markante plekken
➊
➋
6
Kerktorens als bakens
Al eeuwen horen de kerktorens van Anloo en Rolde bij het landschap
van de Drentsche Aa. Talloze reizigers hebben ze als baken gediend
op de tocht over de eindeloze heidevlakten. Op een wandeling over
het Ballooërveld, met de Rolder toren op de horizon, kunt u zich
daar nog een voorstelling van maken.
De kerktoren van Rolde was niet alleen een baken voor reizigers, hij
diende ook als richtpunt voor een zogenaamde ‘torenverkaveling’.
Ten zuiden van Rolde loopt een aantal wegen en percelen natuurgrond
taps toe met de punt naar het dorp. Het is een erfenis uit de
negentiende eeuw. Tot 1848 waren alle boerengronden in de marke
Rolde gemeenschappelijk bezit. Om vernieuwingen in de landbouw
mogelijk te maken kwam er een wet voor de verdeling
van dergelijke gemeenschappelijke gronden.
De Roldenaren vonden het maar niks.
Uit dwarsigheid kozen ze de toren als middelpunt
van de verdeling van het land. Later bleken
de ‘kylende’ percelen heel onhandig in gebruik.
Monument voor Harry de Vroome
Aan de westrand van het Balloërveld bij het Smalbroekenloopje staat een
monument voor Harry de Vroome, landschapsarchitect en geestelijk vader van
het ‘Stroomdallandschap Drentsche A’. De Vroome (1921-2001) was een markante
man, die zich zijn hele leven heeft
ingezet voor natuur en landschap in
Drenthe. Bij de grote ruilverkavelingen
in de jaren zestig en zeventig
gebruikte hij al zijn vindingrijkheid
om zoveel mogelijk landschapselementen
te redden. Het is
mede aan hem te danken
dat het grootste deel van het
Drentsche Aa-stelsel destijds
voor kanalisatie is behoed.
Het monument bestaat uit
een hoekige granieten zuil
met vier kijkgaten. Door de
gaten zijn het beekdal, de es,
de heide en de kerktoren van
Rolde te zien: alle componenten
van het beek- en esdorpenlandschap.
➒
❿
➍
❼
❻
⓫
➋
❽
⓬
➊

⓭
❻ Tumulibos Rolde
(pag 2)
❼ Kampsheide (pag 9)
❽ Schaapskooi Balloo
(pag12)
❾ Hunebed Loon (pag 2)
❿ IJsbaan Loon ­
pingoruïne (pag 2)
⓫ Taarlo ­ brink met dobbe
(pag 10)
⓬ Pingoruïne (pag 2)
⓭ Zuidesch Gasteren
(pag 10)
⓮ Infocentrum
Homanshof (pag 12)
➌
➎
⓮
➌
➍
➎
De Kymmelsberg
Even ten zuiden van Schipborg aan het fietspad naar Gasteren liggen een
paar heuvels op de overgang van de es van Schipborg en het beekdal van de
Drentsche Aa. In de zestiende eeuw voerde de verkeersroute tussen Groningen
en Coevorden hierlangs. Door het intensieve gebruik verdween de begroeiing,
waardoor de wind vrij spel kreeg en het zand tot heuvels opblies. De hoogste is
de Kymmelsberg. In de jaren vijftig en zestig was dit een toeristische trekpleister:
velen kwamen genieten van het schitterende uitzicht op de Drentsche Aa.
Dit uitzicht werd in de jaren zestig op doek vastgelegd door de Drentse kunstschilder
Evert Musch. Het schilderij kreeg grote bekendheid en speelde een rol
in de strijd om het behoud van de Drentsche Aa. Later werd de berg met bomen
en struiken beplant om het verwaaien van het zand tegen te gaan, waarmee de
Drentsche Aa en de berg zelf uit het zicht verdwenen. In 2003 is het uitzicht
hersteld en daarmee is de Kymmelsberg weer de ‘belvédère’ van toen.
Poepenhemeltje
Ten oosten van Assen ligt aan het Deurzerdiep, één van de takken van de
Drentsche Aa, een piepklein veldschansje. Officieel staat het te boek als
‘Van Galenschans’ maar in de volksmond heet het ‘Poepenhemeltje’. Aan
beide namen zit een verhaal vast. Van Galen is de naam van de bisschop van
Münster, die hier zijn leger liet overnachten tijdens zijn veldtocht tegen de stad
Groningen in 1672. Als bescherming liet hij ter plekke deze schans bouwen.
De bisschop-annex-veldheer, beter bekend onder zijn bijnaam Bommen Berend,
zag zijn beleg van Groningen eindigen in een
nederlaag, iets dat de inwoners van die
stad nog ieder jaar op 28 augustus
vieren als
‘Groningens ontzet’.
Eeuwen later overnachtten
in de schans in de open
lucht de ‘hannekemaaiers’,
Duitse seizoensarbeiders
op weg
naar de boeren in
Friesland. Zij werden
ook wel ‘poepen’
genoemd,
naar het Duitse
buben (jongens).
‘Poepenhemeltje’
werd zo de bijnaam
in de buurt.
Galgenberg
De Galgenberg in het Kniphorstbosch bij
Schipborg is in meer dan één opzicht een
markante plek. De ‘berg’ is een duizenden
jaren oude grafheuvel. Zijn latere functie is
ook nauw verbonden met de dood. De naam
zegt het al: op deze goed zichtbare plek werden
misdadigers opgehangen. Het lichaam
werd aan de galg achtergelaten als prooi
voor de kraaien, om als afschrikwekkend
voorbeeld te dienen. Op deze belangrijke plek
kwamen ook nog eens vier markengrenzen
bij elkaar: die van Anloo, Schipborg, Annen
en Zuidlaren. Een markensteen markeert nog
altijd het viermarkenpunt.
7

Activiteiten
Fietsen
Van Grolloo tot Groningen kunt u de
loop van de Drentsche Aa per fiets
volgen. De routes voeren over fietspaden
en oude, door bomen omzoomde
klinkerwegen. Verdwalen is moeilijk,
de routes zijn met wegwijzers goed
aangegeven. Op veel plaatsen kunt u
‘aanleggen’, want nogal wat boerderijen
en dorpscafés staan open
voor uw bezoek. Voor de ‘sportieve’
fietsers is er een ATB-route door ruig
terrein. Voor uitgezette fietsroutes
of voor fietsevenementen kunt u
de lokale VVV’s en fietsverhuurders
raadplegen.
Drinkwater
Taarlo
Boerenfietstocht
Foto S. Olbertijn
Etstoeldag
Wie van een historisch spektakel
houdt, mag op zaterdag 19 augustus
niet ontbreken op de jaarlijkse
Etstoeldag in Anloo. Alle dorpelingen
hullen zich die dag in zeventiendeeeuwse
kleding. Amateurtoneelspelers
uit het dorp spelen in de Magnuskerk
een authentieke rechtszitting na van
de Etstoel.
Van de Middeleeuwen tot circa 1800
vergaderde dit Drentse gerechtshof
ieder jaar op de feestdag van de
patroonheilige Sint Magnus in de
kerk van Anloo. Sinds 1987 wordt hier
jaarlijks zo’n rechtszitting nagespeeld.
Het spel is gebaseerd op ware gebeurtenissen
en de personen die terechtstaan
hebben werkelijk geleefd.
Buiten de kerk vindt net als toen
een levendige jaarmarkt plaats. De
rechtszitting trok altijd veel volk.
Handelaren en artiesten kwamen
van verre om daarvan te profiteren.
Goochelaars, acrobaten en muzikanten
vermaakten het publiek en er werd
een boerenklucht opgevoerd. Smeden,
mandenmakers en houtbewerkers
probeerden hun zelfgemaakte waar te
verkopen. Zo ging het toen en zo gaat
het nu. De jaarmarkt is geen braderie.
Koffie, patat, hamburgers en cola zijn
niet te koop, die waren er indertijd
ook niet. Maar wel bruine bonen met
spek, wafelkoeken, warmoessoep,
boekweitpap, wijn, bier en broodjes
zwienekont. Ieder jaar komen duizenden
bezoekers naar het dorp om dit
mee te maken. Wees erbij!
Etstoeldag: 19 augustus 2006
10.00 -17.00 uur; toegang markt € 5,
entree rechtszitting € 2.
Landbouworganisatie LTO-Noord organiseert samen met de VVV een boerenfietstocht
door het Drentsche Aa-gebied. Onderweg vertellen informatieborden
u onder meer welke gewassen u op de akkers ziet. De route van dertig kilometer
voert langs boerenbedrijven die een winkel aan huis hebben met veelal streekeigen
producten.
Op 20 juli en 3 augustus hebben alle deelnemende bedrijven de deuren
voor het publiek geopend. Kaarten van de fietsroute zijn te koop bij de
VVV Rolde en bij de deelnemende bedrijven.
De adressen daarvan vindt u op de website: www.drentscheaa.nl.
Letterboxen
Een boeiende ontdekkingstocht voor
jong en oud: dat is Letterboxen, een
spel dat ieder op zijn eigen manier
kan spelen. Er zijn vijf Letterbox-gebieden
in de gemeente Aa en Hunze:
rond Anloo, Gasselte, Gieten, Grolloo
en Rolde. Het doel van het spel is
zoveel mogelijk letterboxen te vinden
die her en der zijn verstopt, en de
stempels te verzamelen die in de
boxen zijn te vinden. Bij elk gebied
hoort een boekje waarin aanwijzingen
staan en waarin de gevonden
stempels kunnen worden afgedrukt.
De aanwijzingen bestaan uit de
coördinaten op een kaart en cryptische
omschrijvingen. Tijdens al dat
kaartlezen, puzzelen en verzamelen
komen de deelnemers en passant
van alles te weten over de omgeving.
Letterboxen is geschikt voor iedereen
en kan op allerlei manieren: alleen
of in een groep, in een halve dag of
in een week, wandelend, fietsend of
paardrijdend. De faciliteiten worden
verzorgd door een groot aantal recreatieondernemers
in de gemeente.
Zij informeren u graag over speciale
Letterbox-arrangementen, wanneer u
bijvoorbeeld de tochten wilt maken
met een gezelschap. Meer informatie
is te verkrijgen bij de VVV-kantoren in
de regio.
Door de Drentsche Aa stroomt van oudsher zuiver, helder water. In de stad Groningen maakten ooit
heel wat bierbrouwers er dankbaar gebruik van. Sinds 1884 wordt er al drinkwater uit de beek gewonnen.
Daarmee worden onder andere de inwoners van diezelfde stad van water voorzien. Zo schoon als
vroeger is het beekwater natuurlijk al lang niet meer; tegenwoordig is eerst een uitgebreide zuivering
nodig om de gewenste kwaliteit te bereiken. Dat gebeurt in De Punt, naast de beek op de grens van
Drenthe en Groningen.
Nog meer
activiteiten
Herberg De Fazant in Oudemolen or
ganiseert elke zaterdagochtend vanaf
29 april nordic walking­activiteiten
vanuit de herberg onder deskundige
leiding. Elke zondagochtend zijn er
wandeltochten onder begeleiding van
deskundige gidsen en op zondagmiddag
kunt u GPS­wandelingen maken
vanuit de herberg. Voor meer informatie
over aanvangstijden en kosten
kunt u contact opnemen met Herberg
De Fazant, tel. 0 92­2 1991
De Kudde van Anloo verzorgt op
aanvraag excursies langs de Schotse
Hooglanders voor € 7, 0 p.p.
Informatie: Rudolf Horst of Ankelien
Wielinga, tel. 0 92­271699,
www.kuddevananloo.nl.
Kaasmakerij Karwij, Rolde, zuivelverwerkend
bedrijf annex natuurvoedingswinkel
met echte Drentsche
Aa zuivelproducten. De winkel is
geopend: ma, wo, do 1 .00­1 .00 uur,
di 10.00­1 .00 uur, vr 09.00­1 .00
uur, za 09.00­16.00 uur. Informatie:
tel. 0 92­2 2 6 .
Esdorpenroute
Paviljoen Breeland in Annen is de
hele zomer het startpunt van de
Esdorpenroute, een fietsroute met
een aantal letterbox­opdrachten. De
route leidt door de dorpen Annen,
Anloo, Gasteren, Balloo, Rolde,
Anderen en Eext. In elk dorp wordt
een box gezocht. Deze tocht duurt
drie uur.
Bij aanvang krijgt u een korte uitleg
van het letterboxen.
Breeland is dagelijks geopend vanaf
09.00 uur. Maandags gesloten. Prijs:
€ ,00 met eigen fiets, € 12,00 met
huurfiets (reserveren 2 uur van te
voren). Voor informatie: Paviljoen
Breeland, de Bulten a, 9 6 TD
Annen of info@breeland.net
Het Mysterie van Annen
Paviljoen Breeland organiseert vanaf
1 november tot 1 april het Mysterie
van Annen. Een belevenis waarbij
u terug gaat in de tijd van de witte
wieven. Alle oude verhalen over het
Drentsche oerlandschap komen tot
leven tijdens deze avond. De avonden
worden georganiseerd voor gezelschappen
op reservering. Voor alle
informatie: www.breelandrecreatie.nl
Boerderijcamping ‘Het Amerveld’ in
Amen verzorgt in juli en augustus:
● op maandagavond paardentramtochten
● op donderdagavond trekkertramtochten
● kosten: kinderen tot 10 jaar € , 0,
volwassenen € ,00. Opgave
vooraf verplicht, duur van de tochten
2, uur. Tijdens de tocht krijgt
u informatie over de omgeving.
● boerengolf, ook een kinderbaan.
Golfen tussen de koeien, iedere
dag vanaf 11 uur. Kosten € 6,00
per persoon.
Informatie: tel. 0 92­ 927 .

Natuur­ en
landschapskalender4
Juli
Hooimaand
Veen- en graslanden werden gemaaid
en gehooid. Hooi was voor de boer
in vroeger dagen even belangrijk als
graan voor voedsel. Met hooi kon de
levende have de winter door komen.
●
●
●
●
●
De oogst van het koolzaad begint
De heidevelden kleuren paars van
de bloeiende struikheide
Addervrouwtjes verzamelen ’s ochtends
en in de namiddag om op
een hoog punt in de zon te liggen
De klokjesgentiaan bloeit op vochtige
open plaatsen. Het gentiaanblauwtje,
een vlinder, is voor haar
voortplanting afhankelijk van dit
bloempje
De brede wespenorchis bloeit
langs bosranden en paden
Augustus
Oogstmaand
Deze maand is gewijd aan Ceres, de
Romeinse godin voor de landbouw en
de beschaving, ook wel aangeduid als
godin van de oogst.
●
●
●
●
●
●
Het koolzaad wordt gezaaid
De tarwe wordt geoogst
De jonge adders worden geboren
De jonge ooievaars maken hun
eerste vluchten vanaf het nest
Alle grassen zijn weer uitgebloeid
Van sommige bomen, zoals de
berk, beginnen de eerste bladeren
al te verkleuren
Waterafvoer
Wandelroute
Ballooëres
In deze krant bieden wij u alvast één mooie wandelroute aan, rond de es van Balloo. Het is een van
de elf gemarkeerde wandelroutes van Staatsbosbeheer in het beek­ en esdorpenlandschap. Folders
van deze en andere routes zijn onder meer verkrijgbaar bij de VVV’s en in het Informatiecentrum
Homanshof in Anloo.
De wandeling is , kilometer lang en begint bij de parkeerplaats van de Schaapskooi in Balloo. De
route is in het veld aangegeven door lage houten paaltjes met een groene schuine kop.
Na een bezoek aan de Schaapskooi
en het informatiecentrum volgt u de
asfaltweg terug naar de kruising. Ga bij
de kruising linksaf en volg de verharde
weg met boerderijen richting Balloo.
In de kern van Balloo bij de kruising
rechtdoor. Kies bij de paddenstoel
(nummer 21567/001) richting Assen.
Het dorp Balloo heeft een afwijkende
structuur, het heeft zich ontwikkeld
tot een ring-esdorp: de bebouwing
staat in een krans. Het informatiebord
rechts van de weg vertelt een aantal
bijzonderheden over dorp en omgeving.
Blijf bij de tweede paddenstoel
(nummer 21566/001) richting Assen
volgen. Nabij de wegkruising ziet u
rechts een restant van de oude eswal,
die diende om het vee buiten of binnen
de es te houden. Dat laatste was
nodig toen men nog schapen, koeien
en varkens na de graanoogst langdurig
op de stoppelweide lieten grazen.
Bij de derde paddenstoel (nummer
22869) gaat u richting de provinciale
weg Rolde-Assen en daarna rechts
het zogenaamde Tumulibos in. Het
bord aan het begin van dit bos geeft
nadere informatie over het terrein, een
van de fraaiste voorbeelden van een
prehistorische begraafplaats. Volg het
pad door dit bos. Na de rondwandeling
gaat u ongeveer tien meter terug
richting Balloo en volgt links het voetpad.
Hierover liep een spoorbaan van
de Noordoostlocaal-spoorweg, van
Assen naar Stadskanaal. Tot 1948 was
hier personenvervoer; daarna is de
spoorbaan nog gebruikt voor goederenvervoer,
tot de rails in 1978 werden
opgebroken.
Bij de eerstvolgende zandweg gaat u
linksaf. Na ongeveer honderd meter
ziet u de prachtig gerenoveerde oude
boerderij van Kamps ➊ liggen met het
zware geboomte: een beeld uit voorbije
eeuwen. Dat klopt ook wel, want
de gronden waren van het klooster in
Assen dat bij de Reformatie in 1598
werd opgeheven. Waarschijnlijk heeft
op de plaats van de huidige boerderij,
die in de beginjaren van de vijftiende
De grote stille heide
eeuw werd gebouwd, een kloosterhof
gestaan. Ga rechtdoor het grindpad
over en volg de zandweg rechtdoor
(paal 8.2). Waar de zandweg met een
bocht naar rechts gaat heeft u een
fraai uitzicht op het beekdal van het
Loonerdiep. Volg het zandpad tot u
een fietspad tegenkomt. Dit is weer
een stuk van de oude spoorbaan. In
het beekdal van het Loonerdiep liep
het spoor over een hoge dijk die het
landschap in twee stukken verdeelde;
het dal is nu gelukkig weer één geheel
doordat dit gedeelte is afgegraven. Het
stukje nog aanwezige dijk geeft een
fraai uitzicht over het dal ➋ met langs
de perceelgrenzen veel begroeiing van
voornamelijk zwarte elzen met hier
en daar een inlandse eik. Volg het pad
rechtdoor.
Bij ➌ passeert u een klein beekdal,
‘De Strengen’, dat grenst aan het
natuurgebied Kampsheide, de vroegere
schapenweiden van de boerderij
Een eeuw geleden bestond het grootste deel van het Drentsche Aa-gebied nog uit heide. Daarvan zijn verspreide
kleinere heidevelden overgebleven, onder andere bij Schipborg, Zeeg se, Oudemolen en Gasteren. Het grootste
heideterrein in deze streek, en één van de mooiste van Drenthe, is het Ballooërveld ten oosten van Assen. Hier
rondstruinen, met de toren van Rolde als baken op de horizon, roept nog moeiteloos het gevoel op van de grote
stille heide van weleer.
De heide van het Ballooërveld grenst aan twee kanten direct aan een beekdal (aan de westkant het Loonerdiep,
aan de oostkant het Rolderdiep), een situatie die bijna nergens anders meer voorkomt. Beide beken ontvangen
water uit de heide. Aan de westelijke rand van het Ballooërveld ontspringt bijvoorbeeld een klein, helder
stroompje, het Smalbroekerloopje: een unieke plek met een zeer bijzondere plantengroei.
Op enkele andere plaatsen in het Drentsche Aa-gebied probeert Staatsbosbeheer de directe relatie tussen heide
en beek te herstellen. Bijvoorbeeld in het Eexterveld tussen Anderen en Eext, waar het Scheebroekerloopje
ontspringt. Landbouwgrond verandert hier weer in heide. De bemeste bovenlaag van de grond is afgeschraapt
en oude slenken zijn uitgegraven.
Bijzondere planten als
klokjesgentiaan en zonnedauw zijn al
teruggekeerd. Een soortgelijke ingreep
is uitgevoerd in De Heest ten noorden
van het Ballooërveld.
Kamps. Op Kampsheide staan schitterende
jeneverbesstruwelen.
Evenals de erve Kamps is het nog
geheel omwalde bouwlandkampje ➍
erg oud; het was in 1650 al bekend
als Lantingekamp. Bij paal 8.3 gaat u
rechtsaf. Aan uw rechterkant heeft u
zicht op een fraaie heideplas. Ga bij
paal 8.4 links; u passeert het hunebed
van Balloo. Volg het pad langs de rand
van de es van Balloo. Vroeger was
deze es opgedeeld in wel zevenhonderd
perceeltjes, zogenaamde waardelen.
Bij de picknickbank ➎ heeft u
een goed overzicht over het dal van
het Loonerdiep met aan de overzijde,
op de rand van het plateau, het dorp
Loon.
(In Loon is een mogelijkheid om een
horecagelegenheid aan te doen, hierbij
passeert u het Loonerdiep.)
Bij de verharde weg rechtsaf en bij de
eerstvolgende weg links. De bomen
langs de weg zijn Hollandse iepen.
Op piekdagen voert de Drentsche Aa zo’n 16.000 liter water per seconde af. ’s Zomers daalt dat tot 200
liter. Ooit was de waterafvoer over het jaar veel gelijkmatiger. Veen en heide lieten geleidelijk hun water
los, dat onderweg nog eens ‘bleef hangen’ in moerassig terrein. Na ontginning en ontwatering verdween
het water veel sneller de beek in. Met als gevolg dat de boel ‘s winters en in het voorjaar onderliep en
’s zomers uitdroogde. De laatste jaren zijn de ideeën over waterbeheer drastisch veranderd. Waar het
kan wordt het water nu weer langer vastgehouden.
2
8.2
1
4
3
Deurze
8.4
8.3
5
Kampsheide
8.1
8.5
7
Rolde
Balloo
Deze boom is vanouds zeldzaam in
Drenthe, maar is landelijk ook schaars
geworden door de iepziekte. De gaten
in de laan tonen dit ook hier aan.
Bij paal 8.5 gaat u rechtsaf, links op
de achtergrond de glooiing van een
dekzandrug. Deze is ontstaan in de
laatste ijstijd in een periode dat kou
maar vooral ook extreme droogte plantengroei
vrijwel onmogelijk maakte
en geweldige zandverstuivingen een
groot deel van Drenthe met een deken
van zand bedekten. Waar het zand
zich ophoopte, zoals hier, ontstonden
zandruggen. Bij ❻ is deze hoge rug,
de Rolderrug, goed te zien; het hoogste
punt ligt meer dan negen meter
boven het niveau van het beekdal.
Bij ➐, langs de esrand, is een kleinschalig
landschap met bosjes en
perceeltjes cultuurland te zien. Via de
verharde weg, links, komt u weer bij de
parkeerplaats van de Schaapskooi uit.
6
9
Ballooërv

Esdorpenlandbouw
De dorpen, de bouwlanden daaromheen (de essen), de beekdalen en de heide, ze horen bij elkaar. Alle onderdelen
van het landschap hadden een onmisbare functie in het Drentse boerenbedrijf van vroeger. Op de essen werden de
gewassen verbouwd. De hele verdere omgeving diende in feite om de essen vruchtbaar te maken. Het vee leverde
de mest, die werd opgevangen in de potstal en vermengd met heideplaggen. Dit mengsel werd over de es verspreid.
’s Zomers graasde het vee op de heide. De groenlanden langs de beek voorzagen in het hooi om het vee te
voeren in de winter.
De komst van kunstmest maakte aan het begin van de twintigste eeuw een einde aan dit landbouwsysteem.
Schapen waren niet meer nodig en daarmee was ook de heide overbodig geworden. De
meeste heidevelden veranderden in landbouwgrond of bos. De beekdalen en de essen zijn
echter bewaard gebleven en de samenhang tussen esdorp, es en beek is op veel plaatsen
nog goed te herkennen.
Zuidesch Gasteren
Esdorpen
De kenmerken van het Drentse
esdorp weerspiegelen het karakter van
de Drent: informeel en gemoedelijk,
maar ook een beetje gereserveerd.
Schijnbaar ordeloos liggen de boerderijen
verspreid aan de wegen, die
een onregelmatig patroon vormen. Er
is veel ruimte tussen de boerderijen,
met huisweiden, moestuinen en oude
eiken, wat de dorpen een open en
groen karakter geeft.
Kenmerkend voor Drentse esdorpen
is de brink, een weitje met eiken. De
brink was het middelpunt van het
dorpsleven: hier werden de schapen
bijeengedreven en verhandeld, hier
werd onder de bomen vergaderd.
Sommige dorpen hebben meerdere
brinken, Eext heeft er zelfs zeven! Op
de brink van Taarlo vindt u nog een
dobbe, een poel waar het vee vroeger
uit dronk. In Balloo zoekt u de brink
tevergeefs: hier ligt de bebouwing in
een soort krans rondom een es. Deze
drie dorpen zijn beslist een bezoekje
waard, en dat geldt ook voor Loon,
Anloo, Gasteren en Anderen.
Nog actieve landbouwbedrijven zijn
10
Ondergrondse
waterstromen
in de dorpen anno nu een kleine
minderheid. De meeste boerderijen
zijn woonboerderijen. Maar de echte
dorpssfeer is gebleven; de meeste
dorpen kennen een bloeiend verenigingsleven.
Aan de rand van het
dorp liggen de essen, van oudsher de
akkergronden van de dorpsgemeenschap.
Iedere boer had er zijn eigen
akkers, vaak piepkleine perceeltjes. De
essen zijn vaak nog goed te herkennen
aan hun enigszins bolle vorm, het
resultaat van eeuwenlang plaggenmest
opbrengen.
Boerderijen
In de esdorpen in het Drentsche Aagebied
zijn nog veel oude Saksische
boerderijen
te zien. De
meeste zijn
van het hallehuis-type,
dat
kenmerkend is
voor Oost-
Nederland. De
plattegrond is
een rechthoek
met aan de
voorkant het
woonhuis, aan
de achterkant
een deel en
aan weerszijden
daarvan
potstallen
waarin de
koeien met
hun koppen naar de deel stonden.
Boven de deel is een zolder waar de
oogst werd opgeslagen. Karakteristiek
zijn de grote rieten dakvlakken en de
lage gootlijn. Aan de wegkant van de
boerderij zijn grote staldeuren aangebracht.
Door deze ‘baanders’ kon de
boer met zijn wagen volgeladen zo
naar binnen rijden.
Oudste
van West­Europa
Misschien wel de meest bijzondere
boerderij van het gebied is die aan
het Hagenend 3 in Anderen. Het
gebint uit 1376 is voor zover bekend
het oudste van West-Europa.
Oorspronkelijk was de boerderij in het
bezit van de bisschop van Utrecht.
Uit bisschoppelijke protocollen blijkt
dat deze de boerderij al tussen 1379
en 1382 ‘beleende’. De huidige stenen
voorgevel is in 1795 geplaatst. Recent
is de boerderij helemaal gerestaureerd
en weer in gebruik genomen. Hij is
particulier eigendom.
Eenvoudig erf
Het traditionele boerenerf in Drenthe is eenvoudig ingericht. De erven
zijn hooguit met een rijtje keien, een meidoornhaag of een laag hek afgescheiden
van de weg. Bij het woongedeelte van de boerderij staat een
enkele boom, meestal een kastanje of een linde.
Oorspronkelijk was er een strikte scheiding tussen het gedeelte waar de
boer de scepter zwaaide en dat waar de boerin het voor het zeggen had.
Zij zorgde voor de moestuin en, als er ruimte voor was, het hoekje met
snijbloemen als goudsbloemen, dahlia’s en duizendschonen. Een stekelige
meidoornheg of een hekwerk van gaas en paaltjes hield vraatlustige
dieren buiten de tuin. Er was een boomgaard en in
de kleine huiswei was plaats voor de geiten,
kalveren en kippen. Als de zon scheen
spreidde de boerin haar wasgoed uit
op het bleekveldje, want niets krijgt
de was zo wit als puur zonlicht.
Markesteen
De Drentsche Aa krijgt haar water niet alleen bovengronds aangevoerd maar ook via het grondwater.
Want ook onder de grond beweegt water van hoog naar laag. Alleen doet het daar heel wat langer over
dan bovengronds: dit water kan tientallen of zelfs honderden jaren onderweg zijn. Op lage plekken,
bijvoorbeeld in beekdalen, komt het grondwater weer aan de oppervlakte: dit heet kwel. Onderweg in
de bodem heeft het een andere samenstelling gekregen. Die speciale kwaliteit van kwelwater zorgt er
mede voor dat in het beekdal zoveel bijzondere planten groeien.
Foto S. Olbertijn
Natuur­ en
landschapskalender5
September
Herfstmaand
De maand waarin de zomer overgaat
in de herfst. Ook wel ‘d’ander
Oogstmaand’ genoemd. Dit verwijst
naar het feit dat late graangewassen,
zoals haver, pas in september worden
geoogst.
●
●
●
●
●
●
De aardappelen worden geoogst
De oogst van de suikerbieten
begint. De oogstperiode duurt tot
en met november
Halverwege deze maand wordt het
maïs van het land gehaald
Hier en daar schieten al paddenstoelen
uit de grond
Ooievaars verzamelen in grote
groepen en trekken richting Afrika
Veel bomen en struiken dragen
bessen in allerlei kleuren, zoals
vlierbessen, bramen, bosbessen en
meidoornbessen
Oktober
Zaaimaand of eikelmaand
Net als september wordt oktober
gebruikt om wintergoed in te zaaien.
Veel herfstnoten en vruchten worden
nu rijp. Ze werden verzameld voor de
kachel om te drogen.
●
●
●
●
Paddenstoelen zijn volop te vinden
Overal waar berken staan kun je
vliegenzwammen ontdekken
Bomen hebben hun kleurigste
jasje aangetrokken
Onder al deze prachtig gekleurde
bomen vind je volop zaden en
vruchten
Boermarken
‘Boermarken’ zijn een typisch Drents
fenomeen. Vroeger bestonden ze
overal in Oost-Nederland, maar
alleen in Drenthe hebben ze alle veranderingen
overleefd. Tegenwoordig
zijn het een soort plaatselijke boerenverenigingen.
Oorspronkelijk wordt
met ‘marke’ of ‘boermarke’ echter het
grondgebied van een dorpsgemeenschap
aangeduid.
De grenzen tussen de marken
speelden vanaf de Middeleeuwen een
belangrijke rol in het boerenleven en
er is menig conflict om uitgevochten.
Vaak waren het natuurlijke grenzen,
zoals stroompjes, houtwallen en
zandwegen. Maar men plaatste ook
wel merktekens zoals zwerfkeien om
de grenzen te markeren. Sommige
van die markenstenen liggen er nog
steeds. Aan de weg tussen Anderen
en Anloo geeft een oude markensteen
met een ingekerfd kruis het ‘viermarkenpunt’
aan van de boermarken van
Gasteren, Anderen, Eext en Anloo.
Veel markante stenen hebben een
naam en er zijn verhalen aan
verbonden. Zo heet de steen
op de grens tussen de marken
van Taarlo, Zeijen en Loon
‘Dove Tönnis’. Die naam
dankt hij aan een boer die de
markengenoten vals inlichtte
over het verloop van de grens.
De man beweerde de waarheid
te spreken, op straffe van doofheid.
Dat laatste werd zijn lot!
Sommige boermarken bezitten
nog altijd gemeenschappelijke gronden,
zoals brinken en wegen.

Het geheimschrift van de
Drentsche Aa veldnamen
Van oudsher is de mens creatief in het bedenken van namen voor de eigen woonomgeving.
Dat moet ook wel, want op die manier geef je aan waar je het over hebt
en iedereen weet meteen wat je bedoelt. Vaak zijn de veldnamen zo oud dat de
betekenis niet meteen duidelijk is. De woorden zijn soms in onbruik geraakt en
vaak zijn de namen in de loop van de tijd verbasterd, versleten of ‘verhollandst’.
Toch is aan de samenstelling van veldnamen nog veel af te lezen. Het is niets anders
dan een code. Heb je die eenmaal ‘gekraakt’, dan gaat er een wereld
voor je open. Het Drentsche Aa-gebied geeft zo ineens een aantal van haar
geheimen prijs.
Veel veldnamen bestaan uit twee delen, waarvan één de bodemgesteldheid
of het vroegere gebruik van het land aangeeft.
Natuur­ en
landschapskalender6
November
Slachtmaand
Vetgemest vee wordt geslacht,
gepekeld en winterklaar gemaakt.
De temperatuur is nu zo laag dat
het vlees niet al te snel aan bederf
onderhevig is.
●
●
Tarwe wordt gezaaid
Loofbomen zijn kaal, de groenblijvers
vallen nu extra op
December
Wintermaand
De astronomische winter start op 21
december als de dagen het kortst zijn.
●
●
●
●
Kardinaalsmuts
Veel akkers zijn in winterrust
In de lucht is de roep van de overtrekkende
ganzen te horen
Bij de beek kunt u een vissende
ijsvogel treffen
In zachte winters steken sneeuwklokjes
hun kopjes al boven de
grond uit
IJzerhoudend
water
Leesbaar landschap
Houtwallen
Houtwallen horen in het Drentsche
Aa-gebied bij de beeklopen. Waar
je ze aantreft is het water zelden
ver weg. Veel beekdalen worden
aan weerskanten geflankeerd door
een parallel aan de beek lopende
houtwal, die het beekdal scheidt van
de es of de vroegere heide (het veld).
Andere houtwallen liggen dwars op
de beek. In enkele smalle beekdalen
lopen deze dwarswallen over de volle
breedte van het dal. Het mooist is dat
te zien in het gebiedje De Burgvollen
ten westen van Anloo, waar het
Anlooërdiepje doorheen loopt. Hier
geven de dicht begroeide wallen het
beekdallandschap een zeer besloten
en kleinschalig karakter.
De meeste dwarswallen zijn aangelegd
na de ‘markenscheiding’
in de negentiende eeuw, toen de
gemeenschappelijke groenlanden in
het beekdal werden verdeeld over de
individuele eigenaren. Ze dienden
als eigendomsmarkering en veekering.
De bomen en struiken leverden
hout voor het dagelijks gebruik.
Vanaf het begin van de twintigste
eeuw verloren de houtwallen deze
functies. Sindsdien zijn veel houtwallen
verdwenen of verwaarloosd.
Tegenwoordig worden ze weer in
stand gehouden en zorgvuldig
beheerd. Ze verfraaien niet alleen
het landschap maar vormen ook een
groeiplaats van bijzondere soorten
bomen en struiken zoals wilde appel,
zoete kers, egelantier en kardinaalsmuts.
Langs de diepjes in het Drentsche
Aa-gebied liggen bijvoorbeeld de
madelanden. Dit zijn de natste
gedeelten van het gebied met de
minst stevige bodem. Ze waren
alleen geschikt om te maaien (vergelijk
het Engelse woord meadow).
Voorbeelden zijn de Hooge Maden
en Lage Maden bij Loon.
De term stukken komt ook regelmatig
voor. Vroeger werden de
madelanden jaarlijks
bij loting in stukken
verdeeld voor
de hooiwinning. Bij
Tynaarlo liggen De
Brinkstukken en de
Loopstukkenweg.
Bij Loon vind je
de Broekstukken.
Een zijtakje van
een diepje of
stroompje wordt aangegeven als
een stroet of stroetje.
Balloërveld
Zandverstuivingen:
eens gevreesd, nu bemind
IJskraters
De Diepstroeten bij Anreep
in de gemeente Assen is een
mooi voorbeeld van zo’n
klein beekdalletje.
Erg drassige percelen met
struikgewas heetten broeken.
Deze percelen waren
nog wel geschikt om er
vee te laten grazen. Dat blijkt wel
uit de namen van de Koebroeken bij
Eext, de Osbroekenweg bij Tynaarlo
en het Koebroeksveld bij Loon.
Ook de es riep om een duidelijker
onderscheid. Zo vind je bij de
meeste plaatsen wel een Noordesch
of een Zuidesch (Gasteren, Anloo),
terwijl de inwoners van Eext onderscheidmaakten
tussen
Grootesch en
Binnenesch
en bij Anderen
ook nog de Oosteresch ligt.
Typisch Drents zijn de vennen, kleine
watertjes, soms geheel of gedeeltelijk
dichtgegroeid met veen. Ook in het
Drentsche Aa-gebied zijn er tientallen te
vinden. Enkele daarvan zijn ontstaan in
de laatste ijstijd, zo’n 28.000-14.000 jaar
geleden. Het zijn zogeheten ‘pingoruïnes’,
naar het woord pingo dat uit de taal van de
Eskimo’s komt en ‘ijsheuvel’ betekent. Ze
zijn ontstaan op plekken met veel water in de
ondergrond. In het koude klimaat bevroor dit
water en vormde een ondergrondse ijsklomp,
die geleidelijk aangroeide en de aarde optilde.
Toen het klimaat warmer werd, smolt het ijs en
stortte de heuvel in, zodat een komvormige met
water gevulde laagte overbleef: de pingoruïne.
Pingoruïnes hebben vaak een mooie ronde vorm.
Aan de weg Oudemolen-Gasteren ligt een pingoruïne
die onlangs is hersteld. De aarden wal rond
het ven, een typisch kenmerk van een pingo, is duidelijk zichtbaar.
Ook het Jagersveentje bij Loon is recent gerestaureerd.
Een ander voorbeeld van een pingoruïne is de ijsbaan(!) van Loon.
Kwelwater, oftewel grondwater dat naar boven komt, is soms te herkennen aan een olieachtig vlies
dat op het water drijft. Dit bestaat in werkelijkheid uit bacteriën. Ook een roestbruine kleur van water
en oevers wijst op kwel. Het kwelwater bevat namelijk erg veel ijzer. Zoveel zelfs dat er soms bulten
van ijzererts worden afgezet. Dit ‘ijzeroer’ of ‘moeraserts’ werd tot halverwege de twintigste eeuw op
enkele plekken in het Drentsche Aa-gebied gewonnen. Dat gebeurde ook in andere beekdalen in Oost-
Nederland: een bijna vergeten hoofdstuk uit onze industriegeschiedenis.
In de negentiende eeuw waren stuifzanden
berucht en gevreesd. Het
waren gebieden waar je beslist niet
voor je plezier ging wandelen. “Een
dorre en doodsche zandzee, allerakeligst
van een rei naakte duinen en
belten doorsneden en ingesloten”,
schreven de Drie Podagristen over
de stuifzandgebieden in Drenthe.
Zandverstuivingen zijn ontstaan
door overmatige begrazing door
schapen en plaggen van heide.
Hierdoor verdween de plantengroei
en kreeg de wind vat op het zand.
De verstuivingen namen overal in
de zandstreken van Oost-Nederland
steeds grotere vormen aan en dreigden
uit te lopen op een nationale
ramp. Er werden regels gesteld om
verder verstuiven tegen te gaan.
Provinciale verordeningen verplichtten
de grondeigenaren hun gronden
te bebossen om het zand te beteugelen.
Vanaf begin twintigste eeuw
werden de uitgestrekte Staatsbossen
aangelegd. Tegenwoordig zijn de
laatste restanten stuifzand geliefd bij
recreanten en worden ze doelbewust
in stand gehouden. In het Drentsche
Aa-gebied zijn stuifzanden te
vinden op het Ballooërveld en in de
Gasterse Duinen.
Pingoruïne Loon
11

Er is geen
Drentsche Aa
12
(in Drenthe)
Schoner water
Als u aan de oever van de Drentsche
Aa wilt staan komt u bedrogen uit.
Op Drents grondgebied tenminste;
over de grens in Groningen loopt wel
een klein stukje beek dat ook echt
de naam Drentsche Aa draagt. Pas
kort voor het water de provinciegrens
bereikt, heeft het zich verenigd in
één beek. Stroomopwaarts vertakt de
beek zich (tegen de stroom in gezien)
in een waaier van beken en beekjes.
Die hebben allemaal hun eigen naam,
ontleend aan het dorp waar ze langs
stromen.
Ten zuiden van de lijn Assen-Gieten
ontspringen drie beeklopen: het
Anreeperdiep, het Amerdiep en het
Andersche Diep. Het Anreeperdiep en
het Amerdiep vormen de westelijke
hoofdtak. Samen gaan ze als achtereenvolgens
Deurzerdiep, Loonerdiep
en Taarlosche Diep stroomafwaarts.
De oostelijke hoofdtak, het Andersche
Diep, verandert in Rolderdiep, vervolgens
in Gasterensche Diep en daarna
Gastersche Diep.
Even onder
Oudemolen
komen de
twee hoofdtakken
samen in het Oudemolensche
Diep. Nadat het Anlooërdiepje zich
hierbij heeft gevoegd wordt dat het
Schipborgsche Diep. Voorbij de uitmonding
van het Zeegser Loopje gaat
de beek tot de provinciegrens verder
als Westerdiep, waarna de beek eindelijk
Drentsche Aa mag heten.
Beek zonder monding
Lang geleden kwam de Drentsche
Aa uit in de diepenring in de stad
Groningen, gevangen tussen de
kaden van de Hooge en Lage Der A.
Ten noorden van de stad stroomde
de beek verder. Daar verenigde hij
zich met dat andere Drentse riviertje,
de Hunze, tot het Reitdiep, dat bij
Zoutkamp in zee uitmondde. Al
heel lang is de Drentsche Aa van die
vroegere monding afgesneden. Het
huidige eindpunt is een sloot langs
de weg tussen Haren en
Paterswolde.
Informatiecentrum en schaapskooi Ballooërveld
Met vierhonderd Drentse heideschapen is de schaapskudde van het Ballooërveld de grootste van Drenthe.
Bij Balloo aan de rand van het heidegebied staat de schaapskooi. Van november tot en met april vertrekt de
kudde dagelijks naar de heide. Op een informatiepaneel bij de schaapskooi wordt dagelijks aangegeven waar u
de kudde kunt vinden. U zult er soms een flinke wandeling voor over moeten hebben.
In de zomer komen de schapen vaak ‘s avonds niet terug naar de kooi. Van mei tot en met september is de
herder in ieder geval op de woensdagmiddagen om vier uur met de kudde bij de schaapskooi aanwezig. Bij
goed weer vertrekt hij ook op zondag om elf uur naar het Ballooërveld. Rond vier uur komt hij dan met de
kudde terug bij de schaapskooi.
Na de langste dag worden de schapen bij de schaapskooi geschoren. Dit jaar gebeurt dat op drie woensdagmiddagen:
28 juni, 5 juli en 12 juli, van 13.00 tot 16.00 uur. Op zondag 16 juli is het schaapscheerdersfeest.
Van 10.00 tot 16.00 uur zijn er dan rondom de schaapskooi diverse demonstraties en andere activiteiten.
Naast de schaapskooi staat het informatiecentrum van de
Stichting Schaapskooi Balloërveld. Hier komt u alles te weten over
de sporen uit het verleden, de bijzondere natuur van het gebied
en de schaapskudde van het Ballooërveld. Het gebouw is toegankelijk
voor minder validen met rolstoel en er is een aangepast
toilet aanwezig. Het informatiecentrum is van 1 maart tot 1 november
dagelijks open van 9.00 tot 18.00 uur. Van 1 november
tot 1 maart is het centrum alleen geopend op zaterdagen en
zondagen.
U kunt de schaapskooi en het informatiecentrum bereiken
door de wegwijzers vanuit Balloo te volgen. Het adres is
Crabbeweg 2, Balloo. Voor meer informatie over het activiteitenprogramma
kunt u terecht op www.schaapskuddeballoerveld.nl
of bij de VVV Rolde. Voor groepsexcursies kunt
u een afspraak maken met de herder, tel: 06-29431259.
Foto’s welkom
Het Drentsche Aa-gebied is fotogeniek!
Op de website
www.drentscheaa.nl vindt u een
fotogalerij, die een beeld geeft van
het Nationaal beek- en esdorpenlandschap
(kies ‘Verkennen’ en dan
‘Fotogalerij’). Iedereen kan daarvoor
foto’s insturen. Vindt u het leuk als
uw foto’s in deze galerij worden opgenomen?
Stuur ze dan, bij voorkeur
digitaal op cd, naar het secretariaat
van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa, postbus
122, 9400 AC Assen. Naast actuele,
zijn ook oude en bijzondere foto’s
van het gebied welkom. De fotoredactie
maakt naar eigen goeddunken
een selectie uit de ingestuurde foto’s.
Er wordt geen vergoeding betaald
voor gepubliceerde foto’s. De overige
voorwaarden vindt u op de site.
Informatiecentrum
Homanshof in Anloo
Het onbemande informatiecentrum
van Staatsbosbeheer is gevestigd in
de oudste boerderij van het dorp,
naar schatting uit 1730. Hier vindt
u een doorlopende videopresentatie
over het Drentsche Aa-gebied.
Erg aantrekkelijk is de interactieve
cd-rom, waar de bezoekers heel veel
informatie kunnen krijgen door een
simpele ‘tip’ op het beeldscherm.
Het centrum is dagelijks geopend
van 9.00 tot 17.00 uur, behalve op
maandag. De openingstijden van de
theeschenkerij bij het centrum zijn
afhankelijk van het weer. Bij slecht
weer is de theeschenkerij, die wordt
gerund door vrijwilligers, gesloten.
Adres Homanshof: Lunsenhof 20,
9467 PM Anloo, telefoonnummer
(0592) 231307.
Sinds de jaren zestig is er veel aan gedaan om de kwaliteit van het water te verbeteren.
Zuiveringsinstallaties zijn verplaatst en riooloverstorten gesaneerd. Voor landbouwers zijn
vul- en spoelplaatsen aangelegd, zodat zij hun machines niet meer aan de rand van de beek
hoeven te vullen en te wassen. Er zijn afspraken over minder gebruik van bestrijdingsmiddelen
en mest, bijvoorbeeld door spuitvrije zones langs de waterkant. Verantwoordelijk voor het
waterbeheer in het stroomgebied van de Drentsche Aa is het waterschap Hunze en Aa’s.
Belangrijke adressen
Secretariaat Nationaal beek­ en
esdorpenlandschap Drentsche Aa
Kees Folkertsma, Herman Thije
Provinciehuis Drenthe,
Westerbrink 1, Assen
postbus 122, 9400 AC Assen
T 0592-365864/860
F 0592-365422
E drentscheaa@drenthe.nl
I www.drentscheaa.nl
IVN Consulentschap Drenthe
André Brasse, coördinator voorlichting
en educatie Nationaal beek- en
esdorpenlandschap Drentsche Aa
Postbus 125
9400 AC Assen
T 0592-371740
E consulentschap.drenthe@ivn.nl
I www.ivn-drenthe.nl
Staatsbosbeheer Balloo
Balloo 67
9458 TB Balloo
T 0592-248984
I www.staatsbosbeheer.nl
Staatsbosbeheer Oudemolen
Molensteeg 2
9484 TE Oudemolen
T 0592-231307
I www.staatsbosbeheer.nl
Stichting Het Drentse Landschap
Postbus 83
9400 AB Assen
T 0592-313552
I www.drentslandschap.nl
Vereniging van Drentse Boermarken
Drentse Statenlaan 3
9451 GN Rolde
T 0592-241953
Ministerie van Defensie
Dienst Gebouwen Werken en
Terreinen
Directie Noord
Postbus 40184
8004 DD Zwolle
T 038-4572300
I www.dgwt.nl
www.drentscheaa.nl
Nederland heeft 20 nationale parken
Redactieadres
Redactie Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa
Provinciehuis Drenthe
Postbus 122, 9400 AC Assen
T 0592-365683 (Joke Christerus)
E doorstroom@drenthe.nl
Colofon
Teksten Agnes Bakker, André Brasse, Henk van den
Brink, Joke Christerus
Eindredactie Henk van den Brink
Vormgeving Albert Rademaker BNO
Fotografie André Brasse (tenzij anders vermeld)
Illustraties Marcel Leuning
Cartografie Sectie GIS/CAD provincie Drenthe
Grafische verzorging Docucentrum provincie Drenthe
Druk Koninklijke Van Gorcum
© Secretariaat Nationaal beek- en esdorpenlandschap
Drentsche Aa 2006