Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011

Promoties
1. Maartje Kester
Biomarkers for Alzheimer’s pathology; monitoring,
predicting and understanding the disease
14 januari 2011; promotoren: Ph. Scheltens, MA
Blankenstein, copromotor: WM van der Flier
Het verloop van de
ziekte van Alzheimer
wordt meestal
gemeten door het
geheugen van de
patiënt te testen.
Maar uit onderzoek
van Maartje Kester
blijkt dat het verloop
nauwkeuriger is
vast te stellen met
een ruggenprik.
De concentraties
van de biomarkers
(specifieke eiwitten) weerspiegelen de processen die
zich in de hersenen van Alzheimerpatiënten afspelen.
Er zijn biomarkers die specifiek zijn voor de ziekte van
Alzheimer, maar ook biomarkers die algemener zijn
voor hersenschade. Verrassend is dat juist algemene
markers het meest adequaat het verloop van de ziekte
weergeven. Dit onderzoek laat zien dat voor het volgen
van het beloop van de ziekte andere biomarkers gebruikt
moeten worden dan voor de diagnose van de ziekte
van Alzheimer. Deze uitkomst is van belang bij de
ontwikkeling van medicijnen tegen Alzheimer. Want als je
weet hoe de ziekte verloopt, kun je ook beter volgen hoe
medicijnen aanslaan. Dit onderzoek is mogelijk omdat
het VUmc Alzheimercentrum beschikt over een unieke
collectie hersenvocht van patiënten over een langere
periode en in meerdere fasen van de ontwikkeling van de
ziekte.
2. Jasper Sluimer
Visualizing the shrinking brain: longitudinal MR
studies in the spectrum of cognitive decline.
28 april 2011; promotoren: F Barkhof, Ph Scheltens,
copromotoren: H Vrenken, WM van der Flier
De ziekte van
Alzheimer verspreidt
zich volgens een
vast patroon door
het brein. Het begint
met verlies van
hersencellen in de
temporaalkwab. Dat
zag Jasper Sluimer
op de honderden
MRI-scans die
gedurende drie jaar
van de hersenen
van 150 personen
(gezonde en zieke) zijn gemaakt. Bovendien brachten deze
MRI-scans aan het licht dat er een agressievere variant
van de ziekte van Alzheimer is, die vooral bij jongere
patiënten – onder de 65 jaar – voorkomt. MRI-scans blijken
uiterst geschikt om de ziekte van Alzheimer vroegtijdig
te herkennen en een prognose te geven. Door de MRIscans
eens in de zoveel tijd te herhalen, is de snelheid
van achteruitgang bij patiënten betrouwbaar te volgen.
Mocht er in de toekomst een geneesmiddel tegen de ziekte
van Alzheimer komen, dan is het effect hiervan goed te
monitoren via MRI-scans. Het is nu nog niet standaard
dat elke persoon waarvan vermoed wordt dat hij of zij de
ziekte heeft een MRI-scan krijgt. Voor patiënten en familie
is het van groot belang in een zo vroeg mogelijk stadium
te weten of hij of zij de ziekte van Alzheimer heeft.
Komt er een geneesmiddel, dan maakt vroegdiagnostiek
bovendien mogelijk dat onmiddellijk met de behandeling
gestart kan worden.
3. Sandra Mulder
Amyloid Associated Proteins in
Alzheimer’s Disease.
7 oktober 2011; promotoren: MA Blankenstein,
Ph Scheltens, copromotor: R Veerhuis
Eén van de eerste
aanwijzingen
van de ziekte
van Alzheimer
in de hersenen
is de ophoping
van het eiwit
amyloïd-beta.
Over het ontstaan
van deze
eiwitstapelingen
is echter zeer
weinig bekend.
Wel zijn er
al langer indicaties dat andere eiwitten, die kunnen
binden aan amyloïd-beta, hierop van invloed zijn.
Sandra Mulder heeft tijdens haar promotieonderzoek
gevonden dat binding van deze amyloïd-bindende
eiwitten aan amyloïd nadelige effecten kan hebben, en
mogelijk bijdraagt aan het ontstaan van de ziekte van
Alzheimer. Opruim- en ontstekingscellen in de hersenen
(zogenaamde gliacellen) kunnen het amyloid-beta
eiwit opnemen en afbreken. Maar deze opname wordt
verslechterd in de aanwezigheid van specifieke amyloïdbindende
eiwitten. Daarnaast kunnen deze eiwitten
een ontstekingsreactie in gang zetten die slecht is voor
de zenuwcellen in de hersenen. De amyloïd-bindende
eiwitten kunnen dus een zeer slechte invloed hebben op
het ziekteproces.
Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011 | pagina 12 pagina 13 | Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011
4. Sietske Sikkes
Measuring IADl in dementia.
14 oktober 2011; promotoren: Ph Scheltens, BM Uitdehaag
copromotoren: YAL Pijnenburg, E de Lange-de Klerk
Patiënten met Dementie
krijgen problemen
in het dagelijks
functioneren, zoals met
koken of het regelen
van de financiën.
Problemen bij deze
dagelijkse activiteiten,
‘instrumental activities
of daily living’ (IADL)
genoemd, worden
meestal gemeten met
vragenlijsten die de
mantelzorger – vaak
de partner – invult. De vragenlijsten zijn een belangrijk
instrument bij het stellen van de diagnose dementie.
De bestaande IADL-vragenlijsten zijn echter verouderd.
Ze bevatten bijvoorbeeld geen vragen over gebruik van
computer of mobiele telefoon. En de vragen zijn vooral
van toepassing op mensen met een hoge leeftijd, terwijl
juist veel van de patiënten in VUmc Alzheimercentrum
jonger dan 65 zijn. Daarom ontwikkelde Sietske een
nieuwe vragenlijst, de Amsterdam IADL vragenlijst®,
om problemen in het dagelijks functioneren al in een
vroeg stadium te kunnen detecteren. Zij ontwikkelde
nieuwe vragen op basis van theorie en interviews met
betrokkenen. Daarbij is speciale aandacht besteed
aan de betrouwbaarheid van de vragenlijst en aan de
voorwaarde dat de vragen aansluiten op het dagelijks
leven van de mensen die de geheugenpolikliniek
bezoeken. De vragenlijst is een veelbelovend nieuw
meetinstrument voor dementie. Omdat de behoefte
aan een dergelijke vragenlijst wereldwijd is, wordt
nu gewerkt aan een internationale versie. Ook kan de
vragenlijst mogelijk gebruikt gaan worden om het effect
van nieuwe behandelingen tegen dementie te meten.