Turnen was tot 1928 exclusief voor heren - De Oud-Hagenaar

pagina 8 Dinsdag 16 oktober 2012 De Oud-Hagenaar
Cornelis Jetses (1873 – 1955), verantwoordelijk voor het inkleuren van een tijdsbeeld op klassieke schoolplate
Uitgever regelde extra raam in Wass
De naam van de vermaarde Nederlandse illustrator Cornelis Jetses
is al enkele keren in de Oud-Hagenaar voorbijgekomen. Op
zich reden genoeg om een artikel over hem te schrijven. Bovendien
heeft hij zo’n 19 jaar in onze stad gewoond.
Cornelis is op 23 juni 1873 in de stad
Groningen geboren. Hij kwam uit een
gezin met zes kinderen, van wie er
twee jong overleden zijn. Zijn vader
was pakhuisknecht en veel geld was
er niet. Zelf sprak hij later van: “een
fatsoenlijk arbeidersgezin met een
opgewekte geest.” Zijn moeder werkte
ook en mede daardoor kon men het
hoofd boven water houden. Op de
lagere school bleek al dat Cornelis
goed kon tekenen. Zo tekende hij
wandkaarten die de meester tijdens de
les gebruikte.
Met 13 aan de slag
Na de zesde klas volgde hij nog
enige tijd vervolgonderwijs en toen
hij 13 jaar oud was, moest hij geld
gaan verdienen. Aanvankelijk kreeg
hij een baantje bij de steendrukkerij
J.B. Wolters in Groningen en later bij
een ander bedrijf. ’s Avonds volgde
hij lessen aan de tekenacademie
Minerva en zijn werk stak ver boven
de middelmaat uit. In 1894 ging
hij bij een oom in Duitsland wonen
en hier volgde hij de lessen aan de
Kunstgewerbeschule in Bremen. Een
toenmalig bekende kunstschilder
in Duitsland, Arthur Fitger, zocht
een leerling en zo kwam Cornelis
bij hem in de leer. Op aanraden van
hem ging hij het jaar daarop naar
de Rijksacademie van Beeldende
Kunsten in Amsterdam. In Duitsland
schilderde hij o.a. wandschilderingen
in het stadhuis van Hamburg en in
Oldenburg. In 1899 is Jetses getrouwd
met Alberdina Holkamp en een jaar
later werd hun dochter Everdina
geboren.
- Portret van Cornelis Jetses (Groningen,
23 juni 1873 - Wassenaar, 9 juni 1955)
Woord en beeld
Nadat hij een catalogus voor de
uitgeversfi rma Wolters in Groningen
van illustraties voorzien had, kwam
hij in contact met één van de leraren
aan de Rijkskweekschool aldaar:
Hindericus Scheepstra, die samen met
Jan Ligthart enkele schoolboekjes
geschreven had. Dit was het begin
van een samenwerking die voor
die tijd ongekend was. Scheepstra
en Ligthart schreven de teksten en
verzonnen de onderwerpen van de
diverse hoofdstukjes en Jetses zorgde
voor de illustraties. Hierover werd
intensief overleg gepleegd, meestal
via brieven en briefkaarten, zodat de
illustraties naadloos – om een woord
uit deze tijd te gebruiken – aansloten
bij de verhaaltjes. Kritiek ging men
ook niet uit de weg. Zo hebben
Ligthart en Scheepstra vaak teksten
veranderd en heeft Jetses hetzelfde
gedaan met de illustraties. Men vond
de illustraties even belangrijk als de
verhaaltjes zelf en dat was voor die
tijd uiterst modern. [ Overigens was
Jetses niet de eerste illustrator die dit
soort boekjes illustreerde. Wilhelmus
Karel de Bruin ( 1871-1945 ), een
Haagse onderwijzer en tekenleraar,
was hem hierin voorgegaan. ] In 1902
en 1903 kwamen de vier deeltjes – in
die tijd sprak men van stukjes – van
Dicht bij huis uit. Deze boekjes werden
enthousiast in onderwijskringen
ontvangen en ze zouden een enorme
oplage krijgen. Dit was nog maar
het begin. Boekjes als: Ot en Sien,
die oorspronkelijk Nog bij moeder
heetten, Pim en Mien en het door
Nienke van Hichtum geschreven:
Afke’s tiental rolden van de pers en
veroverden zowel de onderwijswereld
als de huiskamer. Jetses zorgde voor
- De verovering van Tjakranegara op Lombok in 1894. Ook uitgegeven door J.B. Wolters. Door een collega van Jetses, Jan Hoynck van
Papendrecht, achteroom van de hoofdredacteur van De Oud-Hagenaar. Verder maakten voor Wolters ook schoolplaten J.J.R. de Wetstein
Pfi ster, Gerard van Hove, W.C. Staring, N. van der Waaij, G. Westerman, en J. H. Jurres. -
- Ter Walvisvaart. Mooie schoolplaat. Gezicht op een poollandschap met op de voorgrond enige walvisvaarders in gevecht met een ijsbeer.
Voorts sloepen en Groenlandvaarders (fl uitschepen en bootschepen) en een traankokerij. -
de illustraties. Meestal gezellige,
misschien van vandaag uit gezien
wat kneuterige, gezinnen, waar
kinderen veilig konden opgroeien.
Ook het verbeterde leesplankje
Aap, noot,mies… ontstond in deze
tijd. ( Verbeterd, omdat er al een
vergelijkbare leesplank door M.B.
Hoogeveen bedacht was ) Zowel de
illustraties in de zes boekjes als de
plaatjes op de leesplank zelf en de
klassikale plaat nam hij voor zijn
rekening.
Nauwgezette werker
Jetses werkte zeer nauwgezet. Hij
bezocht musea en bibliotheken op zoek
naar voorbeelden en als het enigszins
kon ging hij op locatie tekenen. Dan
woonde hij enige tijd in een dorp
of logeerde op een boerderij. Mede
hierom verhuisde hij van Duitsland
naar ons eigen land. Zo ging hij in
1909 in Zeist wonen, een redelijk
centraal gelegen plek, aanvankelijk in
een huurhuis en enkele jaren later liet
hij daar een huis bouwen. De bekende
tekenaar van geschiedenisplaten, J.H.
Isings, logeerde – door persoonlijke
omstandigheden gedwongen – een jaar
bij het gezin van Cornelis Jetses. Ze
waren vrienden geworden en hadden
bewondering voor elkaars werk. De
wandplaten die bij de methode Het
volle leven behoren werden op een
enkele na in deze periode door Jetses
getekend.
Naar Den Haag
Omdat Wolters in Den Haag op
de Koningskade een fi liaal van
de uitgeverij begonnen was, werd
Jetses verzocht daar in de buurt te
gaan wonen en zo kwam hij in de
Gentsestraat in Scheveningen – op
nummer 97 – terecht. Hier heeft hij
van 1919 tot 1938 gewoond. Hoewel
hij min of meer in loondienst was
bij Wolters, maakte hij zo af en toe
ook wel eens illustraties voor andere
uitgeverijen. In deze periode moest
hij vrijwel alle bestaande boekjes van
nieuwe illustraties voorzien, omdat
ze te ouderwets waren. Zo werd de
kleding veranderd, kwamen er auto’s
in beeld en ook het interieur van
de huizen werd aangepast. U zult
begrijpen dat dit nu niet bepaald een
opdracht is, waar een kunstenaar op
zit te wachten. Na vergelijking van
de oorspronkelijke en de nieuwe
illustraties wordt duidelijk, dat Jetses
– begrijpelijk – minder geïnspireerd
was. Hij werkte een jaar of vier aan
het Groot Vertelboek voor de Bijbelse
Geschiedenis van Anne de Vries,
dat vol staat met prachtige platen
van zijn hand. Veel heeft hij hier
niet aan verdiend, maar als gelovig
mens deed hij dit vol overgave.
Rond 1930 vond de uitbreiding
van het Belgisch Park plaats en dit
veroorzaakte de nodige overlast en
herrie. Jetses vroeg aan de directie van
Wolters of de mogelijkheid bestond
om ergens anders te gaan wonen,
aangezien hij zich niet op zijn werk
kon concentreren. En zo kwam hij in
Wassenaar terecht.
Kievitslaan nr. 17
Op de Kievitslaan in Wassenaar
werden nieuwe huizen gebouwd en de
directie van Wolters zorgde ervoor, dat
Jetses op nummer 17 kwam te wonen.
Speciaal voor hem werd er op de eerste
verdieping een groot raam geplaatst in
verband met de lichtinval.
In 1939 is de vrouw van Jetses
overleden. Tijdens een deel van de